Ai là tác giả của nhũng phát minh sáng chế phần 3

Chia sẻ: Thái Duy Ái Ngọc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

71
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'ai là tác giả của nhũng phát minh sáng chế phần 3', khoa học tự nhiên, toán học phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Ai là tác giả của nhũng phát minh sáng chế phần 3

24 TAÁC GIAÃ CUÃA NHÛÄNG PHAÁT MINH, SAÁNG CHÏË NÖÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI Vêåy laâ nhûäng ngûúâi àêìu tiïn biïët àïën cêy caâ phï vaâ hûúng võ thúm ngon cuã noá laâ nhûäng ngûúâi dên Abixini, söëng úã phña àöng cuãa Chêu phi. Cho àïën thïë kyã thûá XV chó coá úã àoá múái coá cêy caâ phï. Vïì sau ngûúâi ta múái àûa giöëng cêy caâ phï sang tröìng úã caác nûúác aã rêåp. Trong voâng 200 nùm sau àoá tûâ bùæc aã rêåp vaâ Yemen, cêy caâ phï àûúåc tröìng röång raäi trïn khùæp caác nûúác trïn thïë giúái. Vaâo thïë kyã XVII Àan maåch bùæt àêìu tröìng caâ phï trïn àaão Java, röìi tûâ àoá noá àûúåc àûa sang gieo tröìng taåi caác nûúác nhiïåt àúái khaác. Cêy caâ phï cuäng àûúåc biïët àïën úã Anh vaâ Myä sau khi ngûúâi Anh lêëy giöëng caâ phï tûâ àaão Java. Caác cêy caâ phï moåc chuã yïëu úã caác nûúác coá khñ hêåu nhiïåt àúái. Tuy nhiïn àiïìu kiïån thuêån lúåi nhêët cho sûå phaát triïín cuãa cêy caâ phï laâ nhûäng vuâng àêët cao vaâ khö raáo. Loaåi àêët tröìng vaâ khñ hêåu thñch húåp àoá ngûúâi ta àaä tòm thêëy úã vuâng nuái taåi Braxin.Chñnh vò vêåy ngaây nay 3/4 saãn lûúång caâ phï trïn thïë giúái thuöåc vïì àêët nûúác naây. úã àêy coá nhûäng àöìn àiïìn caâ phï lúán nhêët thïë giúái. Coá nhûäng àöìn àiïìn coá túái haâng triïåu cêy caâ phï vaâ traãi daâi nhiïìu kilömeát. Ngoaâi ra cêy caâ phï coá nhiïìu úã Venexuela, Guatemala, Mexico, vaâ úã möåt söë vuâng thuöåc Têy êën àöå vaâ àaão Java. Nhûäng tïn goåi nhû "Mocco", "Java" trûúác àêy duâng àïí chó núi tröìng caâ phï thò nay chuáng àûúåc duâng àïí goåi tïn caác loaåi caâ phï. Caã hai loaåi naây àïìu laâ cuãa Braxin, chuáng cuäng nöíi tiïìng nhû caâ phï "Rio" vaâ "Santos". Caãng xuêët khêíu caâ phï lúán nhêët cuãa Braxin laâ caãng Santos. Quaã caâ phï tröng giöëng nhû quaã anh àaâo, moåc trïn nhûäng buåi cêy cao vaâ coá laá oáng aánh. Trong möîi quaã caâ phï coá möåt hoùåc hai haåt dñnh vaâo nhau. Mùåc duâ coá hún 25 loaåi cêy caâ phï, song chó coá hai trong söë àoácho quaã coá hûúng thúm möîi khi ta rang chuáng lïn. AI ÀAÄ PHAÁT MINH RA NGUYÏN TÛÃ? Nhûäng ngûúâi Hy Laåp cöí cho rùçng vaån vêåt àïìu cêëu taåo tûâ caác nguyïn tûã. Thûåc chêët, tûâ "nguyïn tûã" bùæt nguöìn tûâ tiïëng Hy Laåp coá http://www.ebooks.vdcmedia.com
25 TAÁC GIAÃ CUÃA NHÛÄNG PHAÁT MINH, SAÁNG CHÏË NÖÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI nghôa laâ khöng thïí chia àûúåc. Ngûúâi Hy Laåp cöí cho rùçng nïëu àem chia möåt vêåt ra cho àïën khi naâo khöng thïí chia àûúåc nûäa thò phêìn thu àûúåc goåi laâ nguyïn tûã. Mùåc duâ ngaây nay chuáng ta biïët rùçng ngûúâi Hy Laåp cöí rêët coá lyá khi nghô nhû vêåy, song chuáng ta khöng thïí khùèng àõnh laâ chñnh hoå àaä tòm ra nguyïn tûã. Vò niïìm tin cuãa hoå vaâo nguyïn tûã khöng coá cùn cûá khoa hoåc, khöng xuêët phaát tûâ bêët cûá thöng tin khoa hoåc naâo vaâ khöng khùèng àõnh àûúåc noá. Àoá chó àún giaãn laâ nhûäng "tû tûúãng triïët hoåc" vïì thïë giúái vaâ sûå töìn taåi. Nguyïn tûã àûúåc phaát minh ra trïn cú súã cuãa caác nghiïn cûáu vaâ lyá thuyïët khoa hoåc. Vaâo àêìu thïë kyã XIX chó coá nhûäng nhaâ triïët hoåc nghiïn cûáu caác cêu hoãi vïì cêëu taåo cuãa vêåt chêët vaâ thûåc thïí. Vïì sau naây vaâo nùm 1803 coá nhaâ hoaá hoåc, toaán hoåc ngûúâi Anh John Dalton laâ ngûúâi àêìu tiïn phaát triïín lyá thuyïët khoa hoåc vïì nguyïn tûã. Dalton laâ möåt nhaâ thûåc nghiïåm vö cuâng cêìn mêîn. Öng tyã mó cên caác mêíu cuãa caác chêët khñ vaâ nhêån thêëy sûå khaác nhau vïì khöëi lûúång cuãa chuáng. Öng cuäng thêëy rùçng chêët khñ cuäng nhû caác chêët rùæn vaâ chêët loãng àûúåc cêëu taåo tûâ nhûäng phêìn rêët nhoã vaâ öng goåi àoá laâ caác nguyïn tûã. Öng Dalton àaä tñnh àûúåc khöëi lûúång tûúng àöëi cuãa nguyïn tûã cuãa caác nguyïn töë nïn öng ta biïët. Khi Dalton xaác àõnh àûúåc rùçng caác nguyïn tûã cuãa nhûäng nguyïn töë khaác nhau coá cêëu taåo vaâ khöëi lûúång khaác nhau, thò öng ta thûåc sûå àaä àùåt nïìn moáng cho nhûäng khaám phaá vïì nguyïn tûã. Tuy nhiïn cho àïën luác àoá vêîn chûa coá àûúåc giaãi thñch chñnh xaác thïë naâo laâ nguyïn tûã vaâ vai troâ cuãa noá. Gêìn 100 nùm sau möåt nhaâ khoa hoåc khaác ngûúâi Anh tïn laâ Erneátxtö Rezerford àaä xêy dûång lyá thuyïët vïì nguyïn tûã dûåa trïn sûå miïu taã hïå mùåt trúâi : möåt haåt nhên úã giûäa tñch àiïån dûúng vaâ bao quanh búãi caác electron tñch àiïån êm. Ngaây nay caác nhaâ baác hoåc cho rùçng nguyïn tûã àûúåc cêëu taåo tûâ caác electron, frötön, neitrön, pozitron, netrino, mezon, hyperon. Toám laåi, ta àaä tòm ra hún 20 phêìn khaác nhau trong cêëu taåo caác nguyïn tûã. Tuy nhiïn coá möåt àiïìu kyâ laå laâ cho àïën nay vêîn chûa coá möåt lúâi giaãi thñch àêìy àuã vïì nguyïn tûã. http://www.ebooks.vdcmedia.com
26 TAÁC GIAÃ CUÃA NHÛÄNG PHAÁT MINH, SAÁNG CHÏË NÖÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI AI ÀAÄ SAÁNG TAÅO RA MAÁY BAY? Àöi khi caác phaát minh bùæt àêìu tûâ nhûäng yá tûúãng. àêìu tiïn trong àêìu ta naãy ra yá àõnh phaãi chïë taåo ra möåt loaåi maáy moác hay thiïët bõ naâo àoá thïë röìi sau àoá múái bùæt tay vaâo thûåc hiïån yá àöì àöëi vúái con ngûúâi thò yá tûúãng chïë taåo ra chiïëc maáy bay coá leä laâ möåt trong nhûäng mú ûúác àêìu tiïn vaâ cao caã nhêët. yá nghô vïì nhûäng chuyïën bay àaä laâm cho con ngûúâi phaãi àiïu àûáng tûâ xa xûa. Xung quanh ûúác mú àûúåc bay cuãa con ngûúâi coá biïët bao huyïìn thoaåi. Möåt trong nhûäng huyïìn thoaåi àûúåc nhiïìu ngûúâi nhúá nhêët laâ cêu chuyïån vïì irca, vò muöën bay lïn khöng trung àaä duâng saáp gùæn lïn mònh àöi caánh. Khi bay gêìn àïën mùåt trúâi vò quaá noáng nïn saáp àaä chaãy ra laâm irca ngaä xuöëng vaâ hy sinh. Mùåc duâ con ngûúâi quaã caãm êëy àaä chïët, nhûng ûúác mú cao caã cuãa con ngûúâi laâ àûúåc bay vaâo vuä truå bao la thò maäi coân úã laåi. Hònh aãnh irca chñnh laâ biïíu tûúång cho niïìm khaát khao vûún túái nhûäng àónh cao cuãa con ngûúâi. Leonard Di Vanchi khöng chó laâ möåt hoaå syä taâi ba maâ coân laâ möåt nhaâ saáng chïë. öng àaä àïí laåi cho àúâi nhûäng bûác phaác hoaå cuãa thiïët bõ bay sûã duång sûác lûåc cú bùæp cuãa con ngûúâi. Ngoaâi öng ra coân biïët bao nhiïu nhûäng ngûúâi khaác nûäa haâng trùm nùm trûúác àêy cuäng tûâng söëng vúái ûúác mú àûúåc bay. Nhûäng thiïët bõ bay àêìu tiïn khöng coá cöng suêët riïng cuãa mònh. Thûåc ra àoá chó laâ nhûäng chñïëc diïìu hay nhûäng chiïëc têìu lûúån khöíng löì. Vaâo thïë kyã XIX ngûúâi ta àaä laâm rêët nhiïìu cuöåc thñ nghiïåm vúái nhûäng thiïët bõ bay thö sú êëy. Nhûng cho àïën luác bêëy giúâ vêîn chûa coá ai laâm ra àûúåc thiïët bõ bay nùång hún khöng khñ vaâ coá cöng suêët riïng. Möåt vêën àïì àûúåc àùåt ra laâ liïåu coá thïí laâm ra àûúåc möåt thiïët bõ nhû thïë khöng? Ngûúâi àêìu tiïn chûáng minh rùçng àiïìu àoá coá thïí thûåc hiïån àûúåc laâ giaáo sû Samuen Langly laâm viïåc taåi trûúâng àaåi hoåc Smñthson úã Washington. Öng àaä thiïët kïë ra hai thiïít bõ bay, möîi chiïëc daâi 4,5m vaâ röång 3,5m, chaåy bùçng àöång cú húi nûúác coá cöng suêët laâ 1,5 maä lûåc. Vaâo nùm 1896 hai thiïët bõ naây àaä thûåc hiïån thaânh cöng nhûäng http://www.ebooks.vdcmedia.com
27 TAÁC GIAÃ CUÃA NHÛÄNG PHAÁT MINH, SAÁNG CHÏË NÖÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI chuyïën bay àêìu tiïn. Tuy nhiïn chuyïën bay thûã nghiïåm cuãa chiïëc maáy bay coá kñch thûúác lúán hún àaä khöng thaânh cöng. Noá àaä bõ nöí tung vaâo ngaây 07/10/1903. Ngaây 17/12 cuâng nùm anh em nhaâ orvil vaâ Wilbur Right àaä thûåc hiïån thaânh cöng chuyïën bay bùçng thiïët bõ bay nùång hún khöng khñ vaâ coá cöng suêët riïng. úã Kitty Hoke (bang Bùæc Carolina) hoå àaä bay lïn àöå cao 30m trong voâng 12 giêy, vaâ lêìn thûá hai - 260m trong 59 giêy. Thïë laâ chiïëc maáy bay àêìu tiïn àaä ra àúâi vaâ ûúác mú cao caã cuãa con ngûúâi àaä àûúåc thûåc hiïån. AI ÀAÄ SAÁNG TAÅO RA TÊÌU NGÊÌM? Àaä tûâ rêët lêu con ngûúâi ûúác mong coá thïí chuyïín àöång dûúái mùåt nûúác. Nhûng theo nhûäng taâi liïåu ghi cheáp laåi thò chiïëc taâu àêìu tiïn coá thïí chaåy dûúái nûúác xuêët liïån vaâo nùm 1578. Vaâo nùm naây nhaâ toaán hoåc ngûúâi Anh, öng William Born trong möåt quïín saách coá in baãn veä mö hònh möåt con têìu àûúåc che kñn böën phña àïí coá thïí chuyïín àöång àûúåc dûúái nûúác. Chiïëc têìu àûúåc laâm bùçng göî, úã ngoaâi boåc möåt lúáp da khöng ngêëm nûúác. Chiïëc têìu naây coá thïí "ngêm mònh trong nûúác" bùçng caách eáp maån thuyïìn bùçng tay àïí giaãm thïí tñch cuãa mònh. Nhûng röìi baãn veä vêîn chó nùçm trïn trang giêëy vaâ öng William àaä khöng thûåc hiïån àûúåc mú ûúác bêëy lêu cuãa mònh. Vaâo nùm 1605 möåt con têìu giöëng hïåt nhû thïë cuãa möåt nhaâ saáng chïë khaác àaä àûúåc haå thuyã. Tuy nhiïn baãn quyïìn cuãa chiïëc tiïìm thuyã àónh àêìu tiïn laåi thuöåc vïì nhaâ khoa hoåc ngûúâi aáo, öng Korneli Van Drebbli. Sau nhiïìu lêìn thûã thaách àûáa con tinh thêìn cuãa mònh trïn doâng söng Thïm úã àöå sêu 3-4m, vaâo nùm 1620 öng àaä cöng böë cöng trònh khoa hoåc cuãa mònh vaâ àûúåc cöng nhêån. Con têìu cuãa öng Drebbeli chó laâ möåt khöëi àûúåc taåo búãi möåt khung göî àûúåc boåc da khöng ngêëm nûúác. Noá chuyïín àöång àûúåc laâ nhúâ vaâo caác maái cheâo xuyïn qua muái têìu vaâ àûúåc eáp chùåt vaâo nhûäng têëm chùæn bùçng da. Sûå quan têm cuãa con ngûúâi àöëi vúái têìu ngêìm ngaây möåt lúán vaâ cho àïën nùm 1727 chó tñnh riïng úã nûúác Anh àaä coá khöng ñt hún 14 http://www.ebooks.vdcmedia.com
28 TAÁC GIAÃ CUÃA NHÛÄNG PHAÁT MINH, SAÁNG CHÏË NÖÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI cöng trònh saáng chïë têìu ngêìm àûúåc cêëp bùçng phaát minh. Nhûäng chiïëc têìu ngêìm lêìn àêìu tiïn àûúåc sûã duånh vúái muåc àñch quên sûå laâ vaâo thúâi kyâ caách maång Myä. Öng David Bushnel àaä saáng taåo ra möåt chiïëc têìu ngêìm möåt chöî siïu nhoã coá biïåt hiïåu laâ "con ruâa". Möåt lêìn "con ruâa" naây àaä nhùm nhe àaánh chòm möåt chiïëc têìu quên sûå cuãa Anh vaâ buöåc vaâo àuöi chiïëc têìu naây möåt khöëi thuöëc suáng. Nhûng sûå viïåc àaä khöng diïîn ra nhû ngûúâi ta mong muöën, khöëi thuöëc nöí àaä khöng hoaåt àöång, tuy nhiïn àïí thoaát hiïím chiïëc têìu quên sûå àaä vöåi vaâng tòm àûúâng chaåy ra biïín. AI ÀAÄ SAÁNG TAÅO RA ÖTÖ? Khöng giöëng vúái caác phaát minh vô àaåi khaác, lõch sûã cuãa chiïëc xe ötö khöng àún giaãn vò noá traãi qua nhiïìu thùng trêìm, biïën cöë. Àoáng goáp vaâo quaá trònh phaát triïín vaâ hoaân thiïån chiïëc xe ötö coá sûå tham gia cuãa rêët nhiïìu ngûúâi vaâ traãi qua khöng biïët bao nhiïuthúâi gian. Khöng coá ai daám nhêån vïì mònh caái hên haånh laâ ngûúâi àêìu tiïn àaä saáng taåo ra chiïëc xe ötö. Phûúng tiïån àêìu tiïn chuyïín àöång trïn mùåt àêët coá àöång cú vaâ àûúåc sûã duång röång raäi àûúåc saáng taåo ra vaâo nùm 1769. Taác giaã cuãa noá laâ öng Nicola Cunio, ngûúâi Phaáp. Àoá laâ möåt cöî xe ba baánh cöìng kïình chaåy bùçng àöång cú húi nûúác vaâ nöìi suáp de coá kñch thûúác lúán. Noá chaåy vúái vêån töëc 5km/h vaâ cûá 24 tiïëng laåi phaãi naåp nhiïn liïåu möåt lêìn. Ngûúâi àêìu tiïn úã nûúác Myä àûúåc nhêån bùçng phaát minh cho cöî xe tûå chuyïín àöång laâ öng Oliver Evans. Àoá laâ vaâo nùm 1789 khi öng naây saáng chïë ra möåt chiïëc xe thuâng böën baánh coá möåt baánh caánh quaåt úã phña sau, noá coá thïí chuyïín àöång caã trïn caån lêîn dûúái nûúác. Chiïëc xe naây nùång túái 19 têën! Gêìn taám mûúi nùm sau nhûäng thñ nghiïåm vïì nhûäng cöî xe nhû thïë vêîn tiïëp tuåc àûúåc thûåc hiïån. Nhûäng chiïëc xe àûúåc laâm ra àa phêìn chaåy bùçng àöång cú húi nûúác, mùåc duâ cuäng coá vaâi chiïëc chaåy bùçng àiïån vaâ ngoaâi nhiïåm vuå chúã khaách chuáng coân chúã caã nhûäng bònh ùæc quy http://www.ebooks.vdcmedia.com
29 TAÁC GIAÃ CUÃA NHÛÄNG PHAÁT MINH, SAÁNG CHÏË NÖÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI nùång nïì. Cuöëi cuâng vaâo nhûäng nùm taám mûúi cuãa thïë kyã XIX con ngûúâi múái coá nhûäng phaát kiïën múái múã ra triïín voång taåo ra chiïëc xe ötö hiïån àaåi. Àoá laâ nhûäng nghiïn cûáu vïì àöång cú àöët trong vaâ sûå phaát minh ra baánh xe khñ neán. Chiïëc xe ötö chaåy bùçng xùng àêìu tiïn àaä àûúåc vêån haânh vaâo nùm 1887, taác giaã cuãa noá laâ öng Gotlib Daimler, ngûúâi Àûác. Vaâo nhûäng nùm 1892-93 hai anh em nhaâ Duiry laâ Franhk vaâ charle àaä saáng taåo ra chiïëc xe ötö chaåy bùçng xùng àêìu tiïn úã nûúác Myä. Sau àoá hêìu hïët têët caã caác xe ötö àûúåc saãn xuêët úã Myä thúâi bêëy giúâ àïìu laâ phiïn baãn cuãa chiïëc xe do anh em Duiry saáng taåo. Chùèng coá ai maây moâ tòm ta ra nhûäng loaåi xe khaác caã, nhûäng sûå thay àöíi duy nhêët laâ ngûúâi ta àaä thay thïë àöång cú xùng bùçng àöång cú àöët trong vaâ lùæp thïm möåt böå phêån múái laâ àai dêîn àöång kïët húåp àïí truyïìn lûåc cho baánh sau cuãa xe. Möåt thúâi gian sau khi chiïëc xe ötö àaä àûúåc àûa vaâo sûã duång röång raäi nhû möåt phûúng tiïån giao thöng thò ngûúâi ta bùæt àêìu nghô àïën viïåc tùng cöng suêët cuãa noá àïí thuêån tiïån cho viïåc sûã duång hún. ngûúâi ta cuäng nhanh choáng hiïíu ra rùçng hònh daáng moãng maãnh cuãa chiïëc xe luác bêëy giúâ khöng coân phuâ húåp nûäa. Sau nhiïìu caãi tiïën con ngûúâi àaä coá àûúåc chiïëc xe ötö coá hònh daáng hiïån àaåi nhû bêy giúâ. àöång cú àûúåc keáo tûâ dûúái ghïë ra vaâ àêíy vïì phña trûúác. Nhûäng chiïëc baánh xe moãng maãnh àûúåc thay bùçng nhûäng chiïëc baánh xe lúán hún, àoân bêíy cuäng àûúåc thay bùçng vö lùng laái. Vaâ cuöëi cuâng àïí tùng cûúâng kïët cêëu cuãa chiïëc xe ngûúâi ta àaä thay göî bùçng theáp. Vaâ thïë laâ chiïëc xe ötö thûåc sûå àaä ra àúâi. AI ÀAÄ SAÁNG TAÅO RA ÀAÂN DÛÚNG CÊÌM? Caác baån coá biïët àaân dûúng cêìm laâ nhaåc cuå phûác taåp nhêët trong caác loaåi nhaåc cuå khöng? Àêy cuäng laâ loaåi nhaåc cuå coá êm giai phong phuá nhêët. Nguöìn göëc cuãa loaåi nhaåc cuå naây laâ möåt loaåi àaân höåp àöåc dêy (coá möåt dêy) trïn àoá phên ra caác quaäng nhaåc. Noá cuäng giöëng nhû chiïëc àaân Ximbalium thúâi Cûåu Ûúác Kinh. Caác nhaåc cuå naây àïìu phaát ra êm thanh bùçng caách gaãy dêy àaân. http://www.ebooks.vdcmedia.com
30 TAÁC GIAÃ CUÃA NHÛÄNG PHAÁT MINH, SAÁNG CHÏË NÖÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI Vaâo khoaãng nùm 1000 öng Giuàö de arezz àaä caãi tiïën höåp àaân naây bùçng caách tùng thïm söë dêy vaâ phñm. Ngoaâi ra öng coân lùæp thïm phêìn baánh xe àïí coá thïí di chuyïín àûúåc möåt caách thuêån tiïån. Nhûäng chiïëc àaân nhû thïë coân töìn taåi cho àïën têån thïë kyã XVI. Möåt trong nhûäng nhaåc cuå àûúåc caãi tiïën tûâ àaân àöåc dêy laâ Klavicord. Nhaåc cuå naây coá thïm möåt chi tiïët bùçng àöìng nûäa laâ "baân àaåp". Möîi khi ngûúâi nghïå syä àaánh möåt baãn nhaåc ngoaâi viïåc goä lïn nhûäng baân phñm giúâ àêy anh ta coân àïí chên lïn baân àaåp vaâ phuå thuöåc vaâo àöå nhêën chên maånh hay nheå cuãa ngûúâi nghïå syä maâ taåo ra nhûäng àöå rung khaác nhau cuãa caác àêy àaân. Möåt nhaåc cuå khaác rêët giöëng vúái klavikord laâ àaân Spinet, möåt loaåi nhaåc cuå khaá daâi vúái êm vûåc laâ 4 quaäng taám. Cuäng nhû nhûäng nhaåc cuå àêî nïu úã trïn àaân Spinet cuäng phaát ra êm thanh bùçng caách gaãy dêy. Àïën giûäa thïë kyã XVII coá möåt loaåi nhaåc cuå múái àaä xuêët hiïån coá tïn laâ àaân Klavexin. Loaåi àaân naây to hún àaân Klavikord vaâ Spinet vaâ thûúâng coá hai baân phñm. Vïì hònh daáng noá tröng giöëng chiïëc àaân dûúng cêìm lúán. Êm thanh cuãa noá àûúåc phaát ra tûâ bùçng caách duâng nhûäng súåi löng vuä nhoã xñu àïí keáo nhûäng súåi dêy àaân. Cuöëi cuâng vaâo nùm 1709 öng Bartolomeo Chritstofory àaä nghô ra hïå thöëng "nhûäng chiïëc buáa nhoã" vaâ biïën cêy àaân Klavexin thaânh möåt nhaåc cuå múái coá tïn laâ Fortepiano (àaân dûúng cêìm). Nhúâ coá hïå thöëng buáa naây maâ cêy àaân khöng coân phaát ra nhûäng êm thanh keân keåt nhû trûúác nûäa. nhaåc syä àêìu tiïn àûa àaân dûúng cêìm lïn ngöi chñnh laâ Bethoven. AI ÀAÄ TÒM RA CHÊËT DINAMIT( THUÖËC NÖÍ)? Viïåc phaát hiïån ra thuöëc nöí laâ möåt trong nhûäng phaát kiïën vö cuâng quan troång trong lõch sûã loaâi ngûúâi. Ngûúâi ta vêîn cho rùçng ngûúâi Trung quöëc àaä tòm ra thuöëc nöí tûâ trûúác cöng nguyïn trong khi àoá ngûúâi Chêu Êu chó bùæt àêìu sûã duång thuöëc nöí tûâ thïë kyã thûá 14 vaâ sau àoá thuöëc nöí àaä gêy àûúåc tiïëng vang lúán trïn toaân traái àêët. http://www.ebooks.vdcmedia.com
31 TAÁC GIAÃ CUÃA NHÛÄNG PHAÁT MINH, SAÁNG CHÏË NÖÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI Thuöëc nöí kiïíu cuä àoá laâ möåt höîn húåp cuãa kali nitraát, than göî vaâ lûu huyânh, loaåi thuöëc nöí naây phöí biïën röång raäi khùæp núi trïn traái àêët cho àïën cuöëi thïë kyã 19. Vaâo nùm 1845 nhaâ hoaá hoåc ngûúâi Àûác tïn laâ Senbain àaä laâm möåt thñ nghiïåm vúái súåi tú vaâ höîn húåp axñt nitúric vaâ axñt xunphuric àêåm àùåc, kïët quaã àaä thu àûúåc möåt saãn phêím tú trùæng giöëng nhû böng vaâ nöíi tiïëng àïën ngaây höm nay nhû laâ nitro xenluloza hay laâ pirocxilin vaâ àoá chñnh laâ thuöëc nöí. Gêìn nhû cuâng thúâi gian àoá möåt ngûúâi yá coá tïn laâ Axcanio Sopbrero àaä laâm thñ nghiïåm vúái gliserin. Öng cêín thêån nhoã tûâng gioåt glyserin vaâo dung dõch axñt nitúric vaâ axits sunphuric àêåm àùåc, kïët quaã thu àûúåc laâ möåt söë lûúång nhoã nitro glyserin coá khaã nùng gêy nöí lúán hún pirocxilin. Hai mûúi nùm sau nhaâ hoaá hoåc ngûúâi Thuyå Àiïín tïn laâ Afrecnoben àaä tònh cúâ tòm ra thuöëc nöí, öng cuäng laâm thñ nghiïåm vúái nitro glysilin vaâ nhêån thêëy rùçng chêët naây rêët dïî gêy nöí trong quaá trònh saãn xuêët vaâ vêån chuyïín mùåc duâ Noben àaä tòm ra àûúåc caách thu àuúåc nitro glyserin an toaân hún tuy nhiïn viïåc saãn xuêët ra noá vêîn khöng phaãi laâ àaä hïët nguy hiïím. Möåt lêìn Noben lêëy möåt vaâi bi àöng àûång nitro glyserin tûâ nhûäng höåp coá àiatomñt vaâ öng nhêån thêëy rùçng nhûäng chiïëc bi àöng bõ roâ dó höîn húåp chêët nitro glysilin vaâ diatomñt àaä taåo thaânh möåt chêët cûáng. Vêåy laâ thêåt tònh cúâ Alfred Noben àaä tòm ra möåt loaåi thuöëc nöí múái ñt nhaåy caãm hún vúái caác sûå va chaåm. AI ÀAÄ VIÏËT BAÁCH KHOA TOAÂN THÛ ÀÊÌU TIÏN? Möîi khi cêìn tòm hiïíu möåt thöng tin cêìn thiïët chuáng ta thûúâng tòm àïën sûå giuáp àúä cuãa nhûäng cuöën baách khoa toaân thû, vò chuáng thûúâng chûáa àûång àêìy àuã (hoùåc gêìn nhû àêìy àuã) thöng tin vïì moåi vêën àïì vaâ con ngûúâi quan têm vïì khoa hoåc kyä thuêåt, vùn hoaá nghïå thuêåt hay vïì tiïíu sûã vaâ sûå nghiïåp cuãa nhûäng con ngûúâi nöíi tiïëng. Tûâ baách khoa toaân thû (encyclopedia) bùæt nguöìn tûâ tiïëng Hy Laåp coá nghôa laâ nhûäng hûúáng dêîn, nhûäng chó dêîn trong moåi trûúâng húåp trong cuöåc söëng. Möåt ngûúâi Anh tïn laâ Tomas Eliot àaä "àem" tûâ http://www.ebooks.vdcmedia.com
32 TAÁC GIAÃ CUÃA NHÛÄNG PHAÁT MINH, SAÁNG CHÏË NÖÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI "encyclopedia" naây vaâo tiïëng Anh vaâ giaãi maä cuöën saách cuãa mònh laâ? Cuöën saách giaãi thñch caác sûå vêåt vaâ caác kiïën thûác phöí biïën? Nhûng cuöën baách khoa toaân thû ngaây nay thûúâng àûúåc sùæp xïëp theo trêåt tûå cuãa baãng chûä caái àïí dïî tra cûáu. Coân thúâi xa xûa thò caác taác giaã soaån baách khoa toaân thû khöng theo möåt trònh tûå naâo caã. Vñ duå taác giaã àaä múã àêìu quyïín baách khoa toaân thû thúâi Trung cöí cuãa mònh bùçng möåt cêu chuyïån vïì chuáa vaâ caác thêìn thaánh, coân kïët thuác bùçng möåt baâi miïu taã caác loaåi hoa, hûúng thúm vaâ danh saách 30 loaåi trûáng khaác nhau. Cuöën tûâ àiïín baách khoa toaân thû cöí xûa nhêët maâ chuáng ta biïët àïën ra àúâi vaâo thïë kyã 1 trûúác cöng nguyïn úã La Maä. Taác giaã cuãa noá laâ öng Plinhius coá tïn laâ "lõch sûã tûå nhiïn" göìm 37 têåp vúái hún 20.000 muåc tûâ. Trong cuöën tûâ àiïín baách khoa naây Plinhius coá lêëy caác trñch dêîn cuãa hún 450 taác giaã. Ngûúâi ta àaä rêët quyá böå saách naây vaâ cho àïën nùm 1530 noá àaä àûúåc taái baãn túái 43 lêìn. Böå tûâ àiïín baách khoa lúán nhêët trïn thïë giúái laâ böå baách khoa toaân thû Trung Quöëc thûá 3, noá àûúåc biïn soaån theo saáng kiïën cuãa möåt võ hoaâng àïë Trung Quöëc mêët vaâo nùm 1721 göìm 5020 têåp. Cha cöë Jonh Harris laâ taác giaã cuãa cuöën baách khoa toaân thû àêìu tiïn coá cêëu truác theo trònh tûå baãng chûä caái ra àúâi vaoâ nùm 1704 coá tïn laâ "tûâ àiïín baách khoa toaân thû khoa hoåc vaâ nghïå thuêåt Anh". úã Phaáp vaâo nùm 1743 àaä xuêët baãn cuöën "Encyclopeádie". Coá nhiïìu nhaâ khoa hoåc lúán tham gia biïn soaån böå saách naây nhû Vonte, Russo, Àidro vaâ àiïìu àoá àaä laâm cho böå saách saáng giaá hún. Cuöën "Baách khoa tiïëng Anh" hay ?tûâ àiïín nghïå thuêåt vaâ khoa hoåc? Lêìn àêìu tiïn àûúåc in úã Xcotlen vaâo nùm 1768. Tûâ nùm 1911 noá àaä àûúåc xuêët baãn úã Myä. AI ÀAÄ XÊY DÛÅNG CHIÏËC CÊÌU ÀÊÌU TIÏN? Nhûäng cêy cêìu àaä ra àúâi tûâ rêët lêu röìi vò noá vö cuâng quan troång àöëi vúái cuöåc söëng cuãa con ngûúâi. Hêìu hïët moåi luác moåi núi con ngûúâi luön phaãi tòm caách bùæc cêìu àïí vûúåt qua möåt con söng hay doâng suöët naâo àoá. Coá leä chñnh taåo hoaá àaä maách baão cho con ngûúâi vïì yá tûúãng xêy http://www.ebooks.vdcmedia.com
33 TAÁC GIAÃ CUÃA NHÛÄNG PHAÁT MINH, SAÁNG CHÏË NÖÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI dûång cêy cêìu khi coá möåt caái cêy àöí ngang qua doâng suöëi. Con ngûúâi àaä dïî daâng phaát hiïån ra yá tûúãng bùæc möåt caái cêy laâm cêìu àïí vûúåt qua möåt con suöëi. Nhûäng cêy cêìu àêìu tiïn chùæc hùèn cuäng laâ nhûäng cêy cêìu göî vaâ ngûúâi nguyïn thuyã àaä sûã duång noá trong möåt thúâi gian rêët daâi cho àïën khi nhûäng ngûúâi thúå chûa nghô ra caách àùæp àaá úã giûäa doâng chaãy àïí bùæc nhûäng cêy göî vaâo hai bïn búâ vaâ àoá àûúåc goåi laâ nhûäng cêy cêìu vúái möåt möë cêìu chûa hoaân chónh. Bûúác tiïëp theo trong nghaânh xêy dûång cêìu laâ möåt vaâi möë cêìu àûúåc xêy dûång vaâ àûúåc nöëi vúái nhau búãi caác xuác göî hoùåc nhûäng phiïën àaá. Hai thanh göî àûúåc àùåt song song vúái nhau vaâ trïn mùåt cêìu ngûúâi ta raãi caác giêìm ngang àïí laâm mùåt cêìu. Nhûäng cêy cêìu kiïíu nhû thïë rêët giöëng vúái nhûäng cêy cêìu bùæc qua caác doâng chaãy nhoã trong caác laâng maåc bêy giúâ. Nhûäng chiïëc cêìu bùæc qua nhûäng con söng lúán ngaây nay àûúåc xêy dûång bùçng sùæt hoùåc bùçng theáp. Nhûäng nhõp cêìu khöng cêìn phaãi daâi lùæm nhûng úã nhûäng núi nhêët àõnh phaãi coá möë cêìu thò coá thïí xêy dûång àûúåc cêìu vúái àöå daâi nhêët àõnh. Chñnh vò vêåy maâ rêët nhiïìu cêy cêìu àûúâng sùæt trïn caån laâ nhûäng caái cêìu xaâ. Möîi cêy cêìu coá hai phêìn chñnh laâ xêy caác nhõp cêìu vaâ caác möë cêìu. Caác möë cêìu cêìn phaãi rêët chùæc chùæn vò nïëu noá bõ luán hoùåc bõ moâi moân búãi nûúác thò caã chiïëc cêìu seä sêåp. Ngaây nay nhûäng ngûúâi kyä sû cêìu àûúâng cöë gùæng chön caác möë cêìu thêåt sêu. Vñ duå nhû khi xêy cêy cêìu Iyz bùæc qua söng Mitshishipi úã thaânh phöë Sanh Luy (bang Misuri) caác möë cêìu àûúåc trön sêu 40 meát so vúái mùåt nûúác biïín, coân caác möë cêìu cuãa cêìu chaåy qua võnh giûäa Sanfransico vaâ Öcland thò sêu túái 70 meát. AI ÀAÄ XÊY NGOÅN HAÃI ÀÙNG ÀÊÌU TIÏN? Liïåu chuáng ta coá thïí hònh dung 1 con àûúâng laåi khöng hïì coá bêët kyâ têëm baãng chó àûúâng, caác ngaä tû, caác löîi reä...? Têët nhiïn laâ nhûäng con ngûúâi trïn biïín cuäng cêìn coá nhûäng dêëu hiïåu nhû thïë. Vaâ ngoån haãi àùng laâ möåt trong söë chuáng. aánh saáng cuãa noá giuáp nhûäng thuyã http://www.ebooks.vdcmedia.com
34 TAÁC GIAÃ CUÃA NHÛÄNG PHAÁT MINH, SAÁNG CHÏË NÖÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI thuã tòm àûúâng vaâo caãng, xaác àõnh võ trñ cuãa mònh trïn biïín vaâ aánh saáng cuãa ngoån haãi àùng coân coá taác duång baáo hiïåu cho nhûäng con taâu nhûäng núi coá àaá ngêìm, vaách àaá. Nhûäng ngoån haãi àùng àêìu tiïn laâ nhûäng ngoån thaáp nhoã trïn àónh coá nhûäng gioã kim loaåi boåc ngoån àuöëc àang chaáy. Coá leä noá coá tûâ haâng ngaân nùm nay tûâ khi con ngûúâi bùæt àêìu ra khúi xa. Khöng ai biïët àñch xaác nhûäng ngoån haãi àùng àêìu tiïn xuêët hiïån úã àêu chó biïët rùçng vaâo thïë kyã thûá VII trûúác cöng nguyïn àaä coá möåt ngoån haãi àùng rêët nöíi tiïëng úã trïn muäi Seegaum gêìn Gellesponto. Coân ngoån haãi àùng àûúåc nhiïìu ngûúâi biïët àïën nhêët vaâ àûúåc coi laâ möåt trong baãy kyâ quan thïë giúái laâ ngoån haãi àùng Faros úã thaânh phöë Alecxandria (Ai Cêåp). Ngoån haãi àùng naây mang tïn hoân àaão nïn noá ngûå trïn àoá. Ngaây nay ngûúâi ta ûúác tñnh giaá cuãa noá laâ möåt triïåu USD. Vaâo thïë kyã thûá III trûúác cöng nguyïn ngoån lûãa trïn àónh cuãa noá chiïëu saáng chó àûúâng cho caác con taâu vaâo thaânh phöë Alecxandria. Ngûúâi La maä cöí cuäng xêy rêët nhiïìu ngoån haãi àùng, vñ duå nhû úã Bulon (trïn laänh thöí nûúác Phaáp bêy giúâ). Ngoån haãi àùng úã àêy laâm viïåc túái têån thïë kyã XVII. Àoá laâ nhûäng ngoån haãi àùng nhoã vaâ khöng àûúåc xêy dûång töët nhû nhûäng ngoån haãi àùng hiïån àaåi. Ngaây nay úã möîi quöëc gia coá búâ biïín àïìu coá möåt uyã ban trong chñnh phuã theo doäi viïåc xêy dûång vaâ sûã duång caác ngoån haãi àùng. Khi nhûäng ngoån haãi àùng àûúåc xêy dûång trïn caån thò cêëu taåo cuãa noá rêët àún giaãn vaâ giaá thaânh rêët reã. Nhûng khi noá àûúåc xêy dûång trïn caác gheâ àaá, thûúâng xuyïn bõ soáng àaánh vaâo thò laåi àoâi hoãi thiïët kïë rêët phûác taåp. Caác thaáp haãi àùng àûúåc xêy dûång tûâ caác loaåi àaä cûáng nhû àaá hoa cûúng, hoùåc tûâ bï töng cöët sùæt. http://www.ebooks.vdcmedia.com