Bài giảng bệnh chuyên khoa nông nghiệp : BỆNH HẠI CÂY LÚA part 6

Chia sẻ: Safskj Aksjd | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

95
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đài sậm màu, mọc thẳng, có vách ngăn, không phân nhánh 4-5 x 75-200/u. Đính bào tử gần giống đính bào tử của thứ trên, nhưng có phụ bộ dài gấp 2-3 lần bề dài của bào tử, kích thước 9-12 x41-58/u. Nhìn chung giữa 2 thứ nầy có những đặc điểm nuôi cấy và hình dáng, khác nhau ở những điểm chính sau :var. sigmoidea tạo hạch cầu hơi lớn hơn, bóng láng, chủ yếu tạo hạch ở bề mặt môi trường hay bề mặt mô cây, trong khi var. irregular tạo hạch nhỏ hơn, bất dạng...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng bệnh chuyên khoa nông nghiệp : BỆNH HẠI CÂY LÚA part 6

- var. irregular : Ñaëc ñieåm khuaån ty cuõng gioáng nhö var. sigmoidea nhöng treân kyù chuû thì phaùt trieån thöa thôùt hôn. Haïch ñöôïc taïo ra raát nhieàu, baát daïng coù maøu ñen, maët ngoaøi saàn suøi, 90-119 x 268-342/u. Ñaøi saäm maøu, moïc thaúng, coù vaùch ngaên, khoâng phaân nhaùnh 4-5 x 75-200/u. Ñính baøo töû gaàn gioáng ñính baøo töû cuûa thöù treân, nhöng coù phuï boä daøi gaáp 2-3 laàn beà daøi cuûa baøo töû, kích thöôùc 9-12 x41-58/u. Nhìn chung giöõa 2 thöù naày coù nhöõng ñaëc ñieåm nuoâi caáy vaø hình daùng, khaùc nhau ôû nhöõng ñieåm chính sau :var. sigmoidea taïo haïch caàu hôi lôùn hôn, boùng laùng, chuû yeáu taïo haïch ôû beà maët moâi tröôøng hay beà maët moâ caây, trong khi var. irregular taïo haïch nhoû hôn, baát daïng, maøu toái hôn vaø beà maët saàn suø vaø phaàn lôùn haïch moïc chìm vaøo agar cuûa moâi tröôøng hay chìm trong moâ caây. Thöù !Isigmoidea!i coù nhieàu khuaån noåi (khoâng aùp chaëc beà maët moâ)vaø taïo saéc toá khi nuoâi caáy trong moâi tröôøng trong khi thöù irregular khoâng coù nhöõng ñaëc ñieåm naày. Ñính baøo töû cuûa thöù irregular laïi coù phuï boä (oáng maàm) daøi vaø khoâng phaûi luoân luoân coù 3 vaùch ngaên. 2. Ñaëc ñieåm sinh lyù : Nhieät ñoä thuaän hôïp nhaát cho khuaån ty phaùt trieån, cho ñính baøo töû naåy maàm, cho vieäc thaønh laäp ñiaõ baùm vaø xaâm nhieãm laø 24-28oC, pH thích hôïp töø 4-6. Haïch naám khi coøn baùm vaøo thaân luùa thì khoâng theå moïc maàm ñeå sinh ñính baøo töû ñöôïc, nhöng coù theå sinh ñính baøo töû khi noåi treân maët nöôùc vaø coù theå naåy maàm nhieàu laàn ñeå sinh ñính baøo töû. Nguoàn chaát ñaïm thích hôïp cho caû 2 thöù naám naày laø ammonium, nitrate, aspartic acid, glutamic acid. Nguoàn carbon thích hôïp laø sucrose. Löôïng haïch naám sinh ra coù theå thay ñoåi theo nguoàn dinh döôõng. Thöù sigmoidea coù taïo saéc toá vaøng, cam hay ñoû trong moâi tröôøng, taïo nhieàu khi nhieät ñoä töø 25-30oC, pH töø 6-7,5 vaø moâi tröôøng coù haøm löôïng ñöôøng cao. IV.CHU TRÌNH BEÄNH : 1. Löu toàn : Giaùo Trình Beänh caây chuyeân Khoa 49
Chuû yeáu baèng haïch naám vaø coù khaû naêng soáng raát laâu. Haïch coù theå soáng 6 thaùng ôû ñaát khoâ töï nhieân, 4 thaùng khi vuøi trong ñaát ruoäng aåm, 10 thaùng khi bò ngaäp. Nhieät ñoä coù aûnh höôûng ñeán khaû naêng löu toàn cuûa haïch, coù theå soáng 3 naêm ôû 20oC, 10 -13 thaùng ôû 25oC, 4 thaùng ôû 35oC, ngaäp chìm trong nöôùc ôû 30oc vaån soáng ñöôïc moät naêm. Haïch naám trong rôm raï coù khaû naêng soáng laâu hôn, töø 2-2,5 naêm, thaäm chí sau 6 naêm, neáu rôm raï bò caøy vuøi trong ñaát 10cm. Trong töï nhieân, nguoàn haïch naám löu toàn trong rôm raï laø nguoàn beänh quan troïng. 2.Laây lan : Ngoaøi ñoàng ruoäng, haàu heát caùc haïch naám naèm trong lôùp ñaát 5-7cm maët. Qua quaù trình caøy böøa, suïc buøn, haïch seõ noåi leân treân maët nöôùc vaø tieáp xuùc vôùi beï laù. Haïch seõ naåy maàm, taïo ñóa baùm hay goái xaâm nhaäp ñeå gaây beänh. 3.Xaâm nhieãm vaø gaây beänh : Ñeå xaâm nhieãm, var. irregular seõ thaønh laäp ñiaõ baùm, trong khi var. sigmoidea seõ thaønh laäp caû ñiaõ baùm vaø goái xaâm nhieãm. Ñiaõ baùm ñöôïc thaønh laäp ôû caùc nhaùnh beân cuûa khuaån ty. Haàu heát goái xaâm nhieãm (85-90%) ñöôïc thaønh laäp gaàn khí khoång, coù leû do söï kích thích cuûa caùc chaát boác hôi töø khí khoång. Ñaát coù haøm löôïng phaân ñaïm cao, naám seõ gia taêng vieäc thaønh laäp ñóa baùm vaø goái xaâm nhieãm. Naám khoù xaâm nhaäp vaø gaây beänh cho luùa neáu luùa khoâng bò thöông toån do caùc taùc nhaân khaùc. Luùa bò thöông toån do ñoå ngaõ, do saâu ñuïc thaân...tæ leä nhieãm beänh thoái thaân seõ gia taêng. Neáu coù veát thöông naám coù theå xaâm nhieãm laø thoái beï vaø thoái loùng thaân trong voøng 10 ngaøy. Moâ bò xaâm nhieãm seõ bò phaân raõ do caùc phaân hoùa toá phaân giaûi pectin vaø cellulose vaø haïch naám seõ ñöôïc thaønh laäp. Haïch naám coù theå naåy maàm vaø sinh ñính baøo töû, bay lan theo gioù chuû yeáu ôû 10cm caùch maët ñaát. V.AÛNH HÖÔÛNG CAÙC YEÁU TOÁ MOÂI TRÖÔØNG ÑEÁN SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA BEÄNH : Ruoäng boùn nhieàu phaân ñaïm, luùa seõ raát deã nhieãm beänh. Boùn kaki cao seõ giaûm bôùt aûnh höôûng xaáu cuûa thöøa ñaïm vaø caây phaùt trieån toát. AÛnh höôûng cuûa phaân laân cuõng gioáng nhö phaân ñaïm, nhöng ít roõ neùt hôn. Boùn caân ñoái vöøa ñuû N,P,K beänh luoân thaáp. Boùn silica seõ giaûm beänh (500ppm trong ñaát) do laøm giaûm ñaïm hoøa tan vaø laøm taêng tæ soá C/N, neân laøm taêng tính khaùng cuûa caây luùa . Gioáng luùa cao giaøn deã ñoã gaõy, thì deã nhieãm beänh naëng. Luùa bò nhieãm saâu ñuïc thaân thì tæ leä nhieãm beänh naày taêng gaáp 2-3 laàn. Giaùo Trình Beänh caây chuyeân Khoa 50
IV. BIEÄN PHAÙP PHOØNG TRÒ : 1. Söû duïng gioáng khaùng : Caùc traéc nghieäm cho thaáy phaûn öùng cuûa caùc gioáng ñoái vôùi beänh coù khaùc nhau, töø nhieãm ñeán raát khaùng, do ñoù coù theå tuyeån choïn ñeå canh taùc. Coù nhieàu phöông phaùp traéc nghieäm gioáng .IRRI (1966) ñeà nghò phöông phaùp sau : goác thaân luùa cuûa caùc gioáng muoán traéc nghieäm, ôû giai ñoaïn troå boâng, ñöôïc caét thaønh ñoaïn daøi 30cm (10 ñoaïn cho moät gioáng). Boác boû caùc beï, duøng kim taïo veát thöông ôû loùng, chuûng khuaån ty nuoâi treân agar vaøo veát thöông, duøng baêng quaán laïi. Cho caùc ñoaïn ñaõ chuûng beänh vaøo bao nylong, ñeå treân moät chaäu nöôùc ñeå giöõ aåm , giöõ nhieät ñoä ôû 28oC. Vaøo 10 ngaøy sau khi chuûng beänh, caùc gioáng ñöôïc ñaùnh gía theo caùc caùch sau : - Gioáng khaùng : Neáu veát beänh nhoû chæ phaùt trieån chung quanh veát thöông ñöôïc tieâm chuûng maø thoâi. - Gioáng nhieãm : Neáu toaøn loùng bò thoái vaø coù nhieàu haïch naám. - Caùc gioáng trung gian : Veát beänh coù theå phaùt trieån daøi ngaén khaùc nhau. Coù theå ñaùnh gía theo baûng 10 caáp (0 vaø 1-9) cuûa IRRI, trong ñoù chieàu daøi veát beänh trung bình ôû moãi caáp cheânh leäch 1cm vaø gioáng nhieãm nhaát coù veát beänh phaùt trieån daøi ñeán 9cm. 2. Ñoát rôm raï : Laø bieän phaùp höõu hieäu nhaát ñaõ ñöôïc aùp duïng ôû nhieàu quoác gia. 3. Caøy vuøi rôm raï : Haïch naám coù theå bò gieát cheát do caùc loaøi vi khuaån trong ñaát. 4. Thoaùt nöôùc : Thoaùt caïn ñeå ñaát khoâ nöùt tröôùc khi cho nöôùc ngaäp laïi. 5. Boùn phaân caân ñoái : Khoâng boùn quaù nhieàu phaân ñaïm vaø taêng cöôøng boùn phaân kali. 6. Choïn gioáng ít ñoå ngaõ : Gioáng khoâng ñoå ngaõ, ít bò thöông toån, neân giaûm ñöôïc beänh ñaùng keå. 7. Söû duïng thuoác : Coù theå raõi Kitazin 10H, 15-20kg/ha. BEÄNH LUÙA VON (Bakanae and Foot Rot). Giaùo Trình Beänh caây chuyeân Khoa 51
I. PHAÂN BOÁ VAØ THIEÄT HAÏI : Beänh coù theå ñaõ ñöôïc bieát töø naêm 1828 ôû Nhaät, nhöng cho maõi ñeán l898 môùi ñöôïc Hori moâ taû laàn ñaàu tieân. Beänh khaù phoå bieán treân theá giôùi, ôû Trung quoác beänh ñöôïc goïi laø "White Stalk" ; ôû Philippines vaø Guyana, beänh ñöôïc goïi laø "luùa ñöïc" (Palay Lalake, Man Rice). Thaát thu do beänh coù theå raát ñaùng keå ôû nhieàu nôi, 20% ôû Hokkaido, 40-50% ôû Kinki Chugoku, Nhaät (Ito, Kimura, 1931; Kinki-Chugoku Regional Agricultural Commitee, 1975), 15% ôû Ñoâng Uttar Pradesh, AÁn Ñoä (Pavgi, Singh, 1964), 3,7-14,7% ôû Trung vaø Baéc Thaùi Lan (Kanjanasoon, 1965). Beänh cuõng phoå bieán ôû nhieàu nöôùc Ñoâng Nam AÙ, nhöng thieät haïi khoâng lôùn. ÔÛ Ñoàng Baèng Soâng Cöõu Long beänh cuõng coù maët ôû nhieàu nôi, nhaát laø ôû vuï ñoâng xuaân, möùc ñoä thieät haïi tuøy gioáng vaø tuøy naêm. Treân gioáng IR-42 ôû huyeän Myõ Xuyeân, Soùc Traêng, tæ leä choài nhieãm coù theå ñeán 10-20%. Beänh coù khi thaønh dòch treân dieän roäng, nhö vaøo naêm 1980 ôû Ñoàng Thaùp . II.TRIEÄU CHÖÙNG : Trieäu chöùng deã thaáy nhaát laø caùc choài luùa moïc vöôn daøi, khoâng bình thöôøng raõi raùc khaép ruoäng. Beänh coù theå thaáy trong nöông maï hay trong ruoäng caáy, caây con bò nhieãm beänh cao hôn, oám yeáu vaø coù maøu xanh hôi vaøng.Caây beänh khoâng phaûi luoân bieåu loä trieäu chöùng vöôn daøi, ñoâi khi caây bò luøn hay troâng nhö bình thöôøng. Nhieãm naëng caây coù theå bò cheát tröôùc khi caáy, caùc caây beänh neáu coøn soáng soùt thì sau ñoù cuõng bò cheát. Trieäu chöùng thay ñoåi tuøy doøng naám vaø ñieàu kieän moâi tröôøng, nhaát laø nhieât ñoä , aåm ñoä, vaø maät soá naám haïi... Coù theå coù 5 daïng triieäu chöùng : - Vöôn daøi. - Vöôn daøi roài sau ñoù trieån bình thöôøng. - Vöôn daøi roài sau ñoù bò luøn. - Caây bò luøn. - Caây khoâng phaùt trieån. Treân ruoäng luùa ôû giai ñoïan lôùn, choài beänh cao maûnh khaûnh, laù côø maøu xanh nhaït, noåi roõ treân ñoä cao bình thöôøng cuûa taøn laù. Caây beänh nhaûy ít choài, laù khoâ daàn töø döôùi leân vaø caây bò cheát vaøi tuaàn sau. Cuõng coù khi caây beänh coøn soáng vaø cho gieù nhöng Giaùo Trình Beänh caây chuyeân Khoa 52
haït bò leùp hoaøn toaøn. ÔÛ goác caây beänh coù theå thaáy moác traéng hay hoàng, ñoù laø khuaån ty vaø baøo töû cuûa naám, lôùp moác naày lan daàn leân treân khi caây cheát. Naám cuõng coù theå thaønh laäp quaû nang baàu treân caây beänh, neáu ñieàu kieän thuaän lôïi. Caây beänh coù theå moïc reã ôû caùc ñoát treân, goùc laù roäng hôn bình thöôøng. II.TAÙC NHAÂN: Beänh do naám Fusarium moniliforme,coù giai ñoaïn sinh saûn höõu tính baèng nang, neân coøn ñöôïc goïi laø Gibberella fujikuroi. 1. Hình daïng vaø kích thöôùc: Quaû nang baàu hình khoái caàu hay baàu duïc, maët ngoaøi hôi saàn suø, coù maøu xanh ñaäm, 250-330 x 220-280 /u (190-390 x 160-420/u) nang coù daïng hình truï, phaàn treân hôi roäng hôn, 90-102 x 7-9 /u (66-129 x 7-14/u), chöùa 4,6 vaø coù khi 8 nang baøo töû. Nang baøo töû coù 1 vaùch ngaên, 15 x 5,2/u (ña soá laø 14-18 x 4,4-7 /u; coù khi lôùn 27-45 x 6-7/u (neáu nang chæ chöùa 1 baøo töû). Baøo töû voâ tính coù 2 daïng. Tieåu baøo töû coù hình tröùng deïc, moïc ñôn treân caùc ngoïn phuï boä phaùt trieån töø caùc khuaån ty moïc nhoâ trong khoâng khí, khoâng coù hay coù moät vaùch ngaên, thöôøng xeáp thaønh chuoãi coøn noái vôùi nhau, sau ñoù rôøi nhau vaø phaân taùn thaønh lôùp boät traéng treân neàn khuaån ty traéng vaøng hay traéng hoàng. Ñaøi sinh ñaïi baøo töû coù moät teá baøo goác, mang 2-3 phuï boä, treân ñoù seõ sinh ñaïi baøo töû. Ñaïi baøo töû coù hình lieàm hay thaúng, hai ñaàu heïp, coù khi uoán cong nhö hình moùc caâu. Treân goái ñaøi, ñaïi baøo töû taïo thaønh lôùp coù maøu cam hoàng, khi khoâ coù maøu ñoû caroát hay naøu naâu vaøng, kích thöôùc nhö sau : 0 vaùch ngaên : 8,4 x 2,4 /u (ña soá 5-12 x 2-3/u) 1 " : 17 x 2,9 /u ( " 12-22 x 2,2-3,5/u) 3 " : 36 x 3 /u ( " 35-50 x 2,7-3,5/u) 5 " : 49 x 3,1 /u ( " 41-63 x 2,7-4/u ) 7" : 66 x 3,5 /u ( " 61-82 x 2,7-4/u ) Khoâng thaáy naám coù taïo coù bì baøo töû; coù theå coù hay khoâng taïo haïch naám coù hình caàu, maøu xanh ñaäm, 80 x 100/u . Soá vaùch ngaên cuûa baøo töû, vieäc thaønh laäp tieåu, ñaïi baøo töû, vaø haïch naám cuûa naám gaây beänh cuõng raát thay ñoåi. H.22. Trieäu chöùng luùa moïc vöôn cao khi bò nhieåm beänh luùa von. H.23. Naám Fusarium moniliforme (Gibberella fujikuroi) Ñaøi mang tieåu baøo töû(beân traùi). Tieåu vaø ñaïi baøo töû(beân phaûi) Giaùo Trình Beänh caây chuyeân Khoa 53
2. Ñaëc tính sinh lyù : Naám deã nuoâi caáy treân nhieàu loaïi moâi tröôøng, thöôøng duøng dung dòch Richard hay Knop. Nhieät ñoä toái thích laø 27-30oC. Nguyeân toá vi löôïng nhö borax, keõm, mangan laøm gia taêng söï phaùt trieån cuûa naám. Naám deã taùch roøng treân moâi tröôøng coù chöùa quintozene (PCNB). Sinh tieåu hay ñaïi baøo töû cuõng tuøy thuoäc dinh döôõng trong moâi tröôøng, baøo töû ñöôïc sinh nhieàu neáu coù aùnh saùng lieân tuïc, neáu thieáu saùng phaûi duøng moâi tröôøng Tochnai agar (10g pepton, 20g maltose 0,5g KH2PO4, 0,25 MgSO4.7H2O/1 lít nöôùc). Trong moâi tröôøng soáng, naám tieát 2 chaát : fusaric acid vaø gibberellin. Tuyø doøng naám, thaønh phaàn moâi tröôøng vaø ñieàu kieän phaùt trieån, naám coù theå taïo ra chaát öùc cheá hay kích thích söï phaùt trieån cuûa caây luùa. Treân moâi tröôøng coù KH2PO4, hay MgSO4 hay coù nhieàu kali, naám seõ taïo ra nhieàu gibberellin, trong khi glucose laïi raát toát ñeå naám taïo fusaric acid. Ñoä pH thích hôïp cho naám taïo gibberellin laø 3,4, trong khi ôû pH 9 naám seõ taïo nhieàu fusaric acid. Maät ñoä naám beänh caøng cao, naám coù khuynh höôùng taïo fusaric acid. Muoán sinh saûn höõu tính, naám phaûi caàn coù khuaån ty khaùc nhoùm ñeå phoái hôïp. Ngoaøi ra, nang baøo töû naám cuõng coù tính ñöïc, tính caùi vaø löôõng tính. IV. CHU TRÌNH BEÄNH : 1. Löu toàn : Naám löu toàn chuû yeáu trong haït (seedborne); ngay caû khi haït khoâng loä trieäu chöùng, neáu ñem gieo, caây maï cuõng bò trieäu chöùng moïc vöôn daøi. Neáu nhieãm naëng haït seõ coù maøu ñoû vaø maï moïc leân seõ bò luøn. Ngoaøi ñoàng, haït deã bò nhieãm ôû giai ñoaïn troå hoa vaø keùo daøi trong 3 tuaàn sau ñoù, nhöng tæ leä haït bò nhieãm cuõng giaûm daàn ñi . Nguoàn nang baøo töû trong khoâng khí cuõng laø nguoàn beänh quan troïng, ôû ruoäng nhieãm beänh trung bình cuõng coù theå coù 100% haït coù naám beänh hieän dieän vaø khi gieo coù ñeán 30% caây maï coù trieäu chöùng vöôn daøi. Nang baøo töû chuû yeáu phaùt taùn trong khoâng khí vaøo ban ñeâm trong caùc thaùng möa. Naám cuõng coù theå löu toàn trong ñaát do möa röûa troâi ñính baøo töû hay nang baøo töû treân haït, treân caây beänh, hay treân raï. Neáu chuûng maàm beänh vaøo ñaát roài gieo ngay, coù ñeán 93% caây maï seõ bò nhieãm beänh , tæ leä naày seõ giaûm neáu ñeå sau 3 thaùng, chæ coøn 0,7% vaø seõ khoâng coù caây beänh neáu ñeå sau 6 thaùng. Ñaïi baøo töû hay khuaån ty vaùch daày cuûa naám cuõng soáng ñöôïc 4 thaùng trong ñaát. Giaùo Trình Beänh caây chuyeân Khoa 54
Treân haït vaø thaân luùa nhieãm, naám coù theå soáng 4-10 thaùng ôû nhieät ñoä phoøng, neáu tröõ laïnh o ôû 7 C naám coù theå soáng hôn 3 naêm. Xaâm nhieãm vaø gaây beänh : Naám coù theå nhieãm vaøo caây maï ôû giai ñoaïn ñaàu, phaùt trieån aên loøn trong caây, nhöng khoâng xaâm nhaäp vaøo maàm sinh tröôûng. Neáu gieo haït chöa naåy maàm vaø ñaát ñaõ nhieãm maàm beänh, beänh seõ phaùt trieån nhanh choùng vaø tæ leä caây cheát seõ raát cao; nhöng neáu haït ñaõ ñöôïc ngaâm tröôùc hay ñaõ moïc maàm roài thì beänh seõ nheï hôn. Trong voøng 72 giôø ñaàu, khi haït baét ñaàu tieán trình naåy maàm seõ raát quan troïng cho beänh phaùt trieån, vì khi ñang naåy maàm haït seõ tieát ra nhieàu amino acid vaø ñöôøng, laø nhöõng thöùc aên thích hôïp cho naám. Maï gieo caøng daày, beänh seõ caøng naëng do khoâng nhöõng chæ nhöõng haït coù mang maàm beänh bò beänh, maø töø nhöõng haït naøy beänh seõ laây lan sang nhöõng haït khaùc; hôn nöõa, gieo daày cuõng taïo ñieàu kieän nhieät ñoä vaø aåm ñoä thuaän hôïp cho naám beänh. Möùc ñoä gaây haïi cho caây coøn tuøy vaøo maät soá maàm beänh, neáu maät soá cao, maï seõ bò chaùy, luøn hay vaøng; neáu maät soá vöøa phaûi, maï seõ coù trieäu chöùng vöôn daøi. Treân caây beänh, khuaån ty vaø tieåu baøo töû naám taäp trung trong nhöõng khoaûng troáng cuûa moâ moäc, naám khoâng xaâm nhaäp vaøo moâ libe vaø nhu moâ. Söï hieän dieän cuûa naám trong caây cuõng khoâng lieân tuïc, coù theå coù ôû choã naåy roài khoâng coù ôû 2-3 ñoát keá, sau ñoù laïi coù hieän dieän trôû laïi. V.AÛNH HÖÔÛNG CUÛA ÑIEÀU KIEÄN MOÂI TRÖÔØNG ÑEÁN SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA BEÄNH: Nhieät ñoä ñaát 35oC thích hôïp cho söï phaùt trieån cuûa maï, nhöng cuõng thuaän hôïp cho söï nhieãm beänh; tæ leä beänh seõ giaûm daàn theo nhieät ñoä ñaát vaø trieäu chöùng vöôn daøi khoâng thaáy xuaát hieän khi nhieät ñoä ñaát 20oC maëc duø coù theå phaân laäp naám beänh treân nhöõng caây vaãn troâng khoeû maïnh naày . Ñaát ngaäp nöôùc, caây beänh seõ coù trieäu chöùng vöôn daøi, neáu ñaát khoâ caây beänh seõ coù trieäu chöùng luøn, ôû ñaát khoâ beänh cuõng naëng hôn ôû ñaát ngaäp. Boùn nhieàu phaân ñaïm seõ kích thích beänh phaùt trieån, phaân K vaø phaân laân khoâng coù aûnh höôûng. Treân moâi tröôøng, khi theâm ammonium sulphate hay asparagin naám seõ phaùt trieån maïnh hôn , do ñoù, aûnh höôûng cuûa phaân ñaïm coù leû laø laøm gia taêng söï phaùt trieån cuûa naám hôn laø laøm gia taêng tính nhieãm cuûa caây luaù . VI.BIEÄN PHAÙP PHOØNG TRÒ : Giaùo Trình Beänh caây chuyeân Khoa 55
1. Tuyeån choïn vaø söû duïng gioáng khaùng : Caùc traéc nghieäm ôû nhieàu nôi treân theá giôùi cho thaáy phaûn öùng giöõa caùc gioáng coù sai khaùc nhau khaù lôùn vaø coù nhöõng gioáng raát khaùng vôùi beänh, neân coù theå traéc nghieäm ñeå tuyeån choïn vaø söû duïng. Cô cheá khaùng beänh thì chöa ñöôïc roõ, chæ thaáy ôû gioáng nhieãm, sau 72 giôø chuûng baøo töû vaøo haït, khuaån ty naám seõ phaùt trieån daày ñaëc vaø xaâm nhieãm vaøo trong; trong khi ôû gioáng khaùng, khuaån ty raát thöa thôùt roài sau ñoù bieán maát. Haøm löôïng phenol ôû gioáng khaùng cao vaø taêng daàn sau khi nhieãm beänh trong khi ôû gioáng nhieãm thì raát thaáp. 2. Söû lyù haït : Ngaâm haït trong dung dòch caùc hôïp chaát thuûy ngaân höõu cô (chlor hay acetate) noàng ñoä 0,1% trong 24 giôø hay 0,25% trong 2 giôø hoaëc söû lyù khoâ vôùi haït ôû noàng ñoä 0,2% . Söû lyù haït baèng Benomyl hay hoãn hôïp Benomyl vaø Thiram (Benomyl-T) cuõng cho hieäu quaû toát. Söû lyù khoâ haït ôû noàng ñoä 1-2% troïng löôïng haït hay ngaâm haït trong dung dòch thuoác 0,1%trong 1 giôø hay 0,05%trong 5 giôø. Hieäu quaû seõ taêng neáu söû lyù khi haït ñaõ naåy maàm ñöôïc 1mm. BEÄNH THOÁI BEÏ (SHEATH ROT ) I. PHAÂN BOÁ VAØ THIEÄT HAÏI : Beänh ñöôïc Sawada moâ taû laàn ñaàu tieân ôû Taiwan vaøo naêm 1922, vaø goïi teân naám gaây beänh laø Acrocylindrium oryzae Sawada. Hieän nay beänh coù ôû Nhaät vaø raát phoå bieán ôû caùc quoác gia Ñoâng nam aù. Beänh cuõng coù ôû Myõ, AÁn Ñoä vaø ôû Taây Phi Chaâu, treân caùc ruoäng caïn nôi troàng caùc gioáng du nhaäp töø AÙ chaâu, beänh laø vaán ñeà khaù nghieâm troïng. Beänh coù theå gaây thieät haïi töø 3-20%; ôû Ñaøi Loan thieät haïi coù khi leân ñeán 85% . ÔÛ Ñoàng Baèng Soâng Cöõu Long, coù khi beänh gaây ngheïn troå haàu nhö caû ruoäng, gíe hoaøn toaøn leùp, thieät haïi cuõng raát cao. II. TRIEÄU CHÖÙNG : Giaùo Trình Beänh caây chuyeân Khoa 56
Beänh thöôøng xuaát hieän treân beï laù côø ôû giai ñoaïn luùa chöa troå. Veát beänh luùc ñaàu coù maøu naâu, baát daïng, sau ñoù taâm bieán thaønh maøu xaùm, vieàn naâu hoaëc caû ñoám beänh bieán thaønh maøu xaùm naâu nhaït. Ñoám beänh daøi 0,5-1,5cm, nhieàu ñoám lieân keát vaø lan khaép beï laù côø. Gieù bò ngheïn troå hoøan toaøn hay chæ troå ñöôïc moät phaàn, haït treân gieù haàu nhö bò leùp hoaøn toaøn vaø cuõng coù maøu naâu. Maët trong cuûa beï thaáy coù phaán traéng laø khuaån ty vaø baøo töû cuûa naám. II. TAÙC NHAÂN : Do naám Sarocladium oryzae . Khuaån ty traéng, maõnh, ñöôøng kính 1,5 - 2/u ít phaân nhaùnh. Ñaøi phaùt trieån töø khuaån ty, hôi to hôn khuaån ty, phaân nhaùnh 1-2 laàn, moãi laàn cho 3-4 nhaùnh. Truïc chính cuûa ñaøi 15-22 x 2-2,5/u . Nhaùnh ñaøi daøi 23-45/u , goác nhaùnh roäng 1,5/u vaø maõnh daàn veà phía ngoïn. Moãi ngoïn nhaùnh mang moät baøo töû hình thon daøi, nhoû 0,5-1,6 x 2,1- 8,5 /u, trong suoát vaø khoâng coù vaùch ngaên. Gams & Hawksworth (1975) cuõng tìm thaáy moät loaøi khaùc vaø ñaëc teân laø Sacrocladium attenuatum. Tuy nhieân trieäu chöùng beänh cuûa 2 loaøi naám naày raát gioáng nhau. Ñeå ñôn giaûn, naám ñöoïc goïi laø S. oryzae. Naám phaùt trieån toát ôû nhieät ñoä 25-31oC, ôû nhieät ñoä naày baøo töû cuõng naåy maàm ñöôïc. ÔÛ 50oC trong 5 phuùt khuaån ty bò gieát cheát. Nhu caàu nhieät ñoä, nguoàn ñaïm, ñoä pH vaø ñoäc tính gaây beänh cuõng khaùc nhau giöõa caùc chuõng naám. Naám chuû yeáu laø löu toàn trong haït (seedborne) vaø xaâm nhieãm qua khí khoång hay qua caùc veát thöông. Chen vaø Chien (1964) thaáy laø coù ñeán 56-57% choài beänh laø ñaõ bò nhieãm saâu ñuïc thaân , 7-21% laø bò nhieãm beänh vaøng luøn. Nuoâi caáy naám beänh treân haït luùa roài nheùt vaøo beï luùa ôû giai ñoaïn nhaåy choài ñeán töôïng khoái sô khôûi, beänh cuõng phaùt trieån maïnh. Ñieàu naøy cho thaáy naám coù theå xaâm nhaäp vaø gaây beänh cho caây khoâng bò thöông toån, nhöng ôû nhöõng caây coù veát thöông hay bò saâu ñuïc thaân , beänh seõ phaùt trieån nghieâm troïng hôn. Ruoäng saï caáy daày cuõng deã bò nhieãm beänh. IV. BIEÄN PHAÙP PHOØNG TRÒ : 1. Khoâng laáy gioáng ôû caùc ruoäng coù beänh, coù theå khöû haït gioáng baèng nöôùc noùng (54oC) hay baèng caùc hoùa chaát khaùc nhö : Kitazin, Rovral 50 WP, Hinosan 40 EC. 2. Khoâng gieo saï quaù daày, ngöøa saâu ñuïc thaân hay taùc nhaân gaây thöông toån khaùc. Giaùo Trình Beänh caây chuyeân Khoa 57
3. Ñoát rôm raï cuûa caùc ruoäng bò nhieãm naëng. H.24A. Naám Sacrocladium oryzae . A & B: Trieäu chöùng thoái beï. C: Ñaøi vaø baøo töû naám. D: Khuaån ty coù nhieàu maáu cuûa naám. H. 24: Naám Sarocladium attenuatum. A: Trieäu chöùng thoái beï (x 1). B: Ñaøi vaø baøo töû cuûa naám. C: Baøo töû daïng daøi ñöôïc taïo ra treân moâi tröôøng. D: Khuaån ty coù nhieàu maáu cuûa naám. BEÄNH BIEÁN MAØU HAÏT (Grain Discoloration) Beänh coù theå do nhieàu vi sinh vaät gaây ra, haït coù theå bò nhieãm tröôùc hay sau thu hoaïch, möùc ñoä thay ñoåi tuøy muøa vaø tuøy nôi. ÔÛ Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long, beänh cuõng khaù phoå bieán, gaây haïi ñaùng keå cho vuï heø thu vaø thu ñoâng; ôû moät soá nôi, tyû leä haït nhieåm treân gieù khoaûng 5-20%, trung bình khoaûng 10% . I. TRIEÄU CHÖÙNG: Beänh coù theå gaây haïi treân voû traáu, trong haït gaïo hay caû voû vaø gaïo. Treân voû haït, trieäu chöùng thay ñoåi tuøy loaøi sinh vaät vaø tuøy möùc ñoä nhieãm. Ñoâi khi trieäu chöùng chæ laø nhöõng veát ñen nhoû laø nhöõng quaû theå cuûa naám treân vuøng voû bình thöôøng hay treân vuøng voû bò baïc maøu. Trieäu chöùng cuûa beänh cuõng coù theå laø nhöõng veát nhoû maøu naâu ñen, hay nhöõng maõng naâu ñen bao phuû phaàn lôùn hay caû voû haït. Taâm ñoám beänh coù theå naâu nhaït hay xaùm, vieàn naâu saäm. Haït gaïo beân trong bò ñoåi sang maøu ñen, ñoû, cam, xanh... tuøy loaøi naám. II. TAÙC NHAÂN: Do nhieàu loaøi naám vaø vi khuaån phoái hôïp. Coù theå chia laøm hai nhoùm chính: nhoùm nhieãm vaøo haït tröôùc khi thu hoaïch vaø nhoùm moác phaùt trieån treân haït trong quaù trình toàn tröû sau thu hoaïch. Nhoùm nhieåm vaøo haït tröôùc khi thu hoaïch bao goàm caùc loaøi khaù phoå bieán nhö: Drechslera oryzae cuøng caùc loaøi Drechslera vaø Helminthosporium khaùc; Pyricularia oryzae, Alternaria padwickii, Gibberella fujikuroi I G. zeae, Nigrospora spp., Epicocum spp., Curvularia spp., Phoma sorghina, Alternaria spp. vaø Helicoceras oryzae. Keát quaû phaân laäp 2000 haït luùa beänh thu thaäp ôû huyeän Cai laäy (Tieàn giang) trong vuï heø thu vaø thu ñoâng naêm 1991, cho thaáy coù 9 loaøi naám hieän dieän, trong ñoù phoå bieán nhaát laø Helminthosporium oryzae (Drechslera oryzae), keá ñoù laø 3 loaøi Fusarium moniliforme, Trichoconis padwickii, Curvularia lunata. Giaùo Trình Beänh caây chuyeân Khoa 58