intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Bài giảng Môi trường và phát triển: Phần 2 - Nguyễn Mộng

Chia sẻ: Le Na | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:75

157
lượt xem
30
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài giảng Môi trường và phát triển: Phần 2 gồm nội dung chương 4 đến chương 6 của tài liệu. Nội dung phần này trình bày phát triển và các vấn đề về tài nguyên thiên nhiên, các vấn đề về ô nhiễm môi trường, bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Môi trường và phát triển: Phần 2 - Nguyễn Mộng

  1. 43 Chương 4 PHÁT TRI N VÀ CÁC V N V TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN Tài nguyên (resources) là t t c các d ng v t ch t, tri th c, thông tin ư c con ngư i s d ng t o ra c a c i v t ch t hay t o ra giá tr s d ng m i. Tài nguyên là i tư ng s n xu t c a con ngư i. Xã h i loài ngư i càng phát tri n thì s lo i hình tài nguyên và s lư ng m i lo i tài nguyên ư c con ngư i s d ng và khai thác ngày càng gia tăng. Tài nguyên có th chia làm 2 lo i l n: tài nguyên thiên nhiên và tài nguyên xã h i. Tài nguyên xã h i là m t d ng tài nguyên c bi t c a trái t, th hi n b i s c lao ng chân tay và trí óc, kh năng t ch c và ch xã h i, t p quán, tín ngư ng c a các c ng ng ngư i. Trong Khoa h c môi trư ng, tài nguyên thiên nhiên (natural resources) ư c chia thành ba lo i (hình 4.1): Tài nguyên thiên nhiên Vĩnh c u Không tái t o Gió, thu Nhiên li u Khoáng kim Khoáng phi Năng lư ng tri u, dòng hoá th ch lo i kim lo i m t tr i ch y Tái t o Không khí Nư c t Sinh v t Hình 4.1. Các lo i tài nguyên thiên nhiên * Tài nguyên vĩnh c u (perpetual resources): lo i tài nguyên có liên quan tr c ti p hay gián ti p n năng lư ng m t tr i. Có th xem năng lư ng m t tr i là ngu n tài nguyên vô t n, chúng ta có th phân ra: - Năng lư ng tr c ti p: là ngu n năng lư ng chi u sáng tr c ti p, giá tr nh lư ng có th tính ư c. - Năng lư ng gián ti p: là nh ng d ng năng lư ng gián ti p c a b c x m t tr i bao g m: gió, sóng bi n, thu tri u,... * Tài nguyên tái t o (renewable resources): lo i tài nguyên có th t duy trì, t b sung liên t c khi ư c qu n lý h p lý. Ví d : tài nguyên sinh v t ( ng th c v t), tài nguyên nư c, t.
  2. 44 * Tài nguyên không tái t o (unrenewable resources): là d ng tài nguyên b bi n i hay m t i sau quá trình s d ng. Ví d : tài nguyên khoáng s n, tài nguyên di truy n (gen). Theo b n ch t t nhiên, tài nguyên ư c phân lo i: tài nguyên t, tài nguyên nư c, tài nguyên khoáng s n, tài nguyên r ng, tài nguyên bi n,.... I. Tài nguyên r ng 1. Vai trò c a r ng R ng là h sinh thái có a d ng sinh h c cao nh t trên c n, nh t là r ng m nhi t i. Ngoài ý nghĩa v tài nguyên ng th c v t, r ng còn là m t y u t a lý không th thi u ư c trong t nhiên, có vai trò c c kỳ quan tr ng trong vi c t o c nh quan và tác ng m nh m n các y u t khí h u, t ai. Chính vì v y, r ng không ch có ch c năng trong phát tri n kinh t - xã h i mà còn có ý nghĩa c bi t trong b o v môi trư ng. Tùy theo nh n th c và các l i ích khác nhau mà r ng ư c ánh giá khác nhau. Hi n nay r ng ư c ánh giá theo các vai trò chính như sau: - Là h sinh thái a d ng và giàu có nh t trên c n, c bi t là r ng m nhi t i. Năng su t trung bình c a r ng trên th gi i t 5 t n ch t khô/ha/năm, áp ng 2 - 3% nhu c u lương th c ph m cho con ngư i. - R ng có vai trò to l n v môi trư ng và phát tri n, là ngu n cung c p nguyên v t li u c n thi t cho con ngư i. - R ng cung c p lương th c, th c ph m, nguyên li u cho công nghi p ch bi n, dư c li u, du l ch, gi i trí... - R ng là "lá ph i xanh" h p th CO2, tái sinh oxy, i u hòa khí h u cho khu v c. V tác d ng cân b ng sinh thái, r ng có vai trò vô cùng quan tr ng: - Trư c h t, r ng có nh hư ng n nhi t , m không khí, thành ph n khí quy n và có ý nghĩa i u hoà khí h u. R ng là v t c n trên ư ng di chuy n c a gió và có nh hư ng n t c cũng như thay i hư ng gió. R ng không ch ch n gió mà còn làm s ch không khí và có nh hư ng n vòng tu n hoàn trong t nhiên. Trên th c t , r ng ươc coi là nhà máy l c b i kh ng l . Trung bình 1 năm, m t ha r ng thông có kh năng hút 36,4 t n b i t không khí. Bên c nh ó, r ng cũng góp ph n làm gi m ti ng n. R ng có ý nghĩa c bi t quan tr ng làm cân b ng lư ng O2 và CO2 trong khí quy n. R ng còn t o ra m t hoàn c nh ti u khí h u có tác d ng t t n s c kho con ngư i. R ng làm gi m nhi t và tăng m không khí. - R ng có vai trò b o v ngu n nư c b o v t ch ng xói mòn. Th m th c v t có ch c năng quan tr ng trong vi c ngăn c n m t ph n nư c mưa rơi xu ng t và có vai trò phân ph i l i lư ng nư c này. Các nghiên c u cho th y nư c mưa ư c th c v t r ng gi l i là 25% t ng lư ng mưa. Tán r ng có kh năng gi m s c công phá c a nư c mưa i v i l p t b m t. R ng còn làm tăng kh năng th m và gi nư c c a t, h n ch dòng ch y trên m t. T ng th m m c r ng có kh năng gi l i lư ng nư c b ng 100 - 900% tr ng lư ng c a nó. Chính vì v y, ã làm gi m áng k lư ng t b xói mòn. Nhi u nghiên c u cho th y vùng nhi t i như nư c ta, nơi có r ng lư ng t xói mòn h ng năm ch vào kho ng 1,5 t n/ha trong khi ó nơi không có r ng có th lên t i 100 - 150 t n/ha và dòng ch y m t tăng 3 - 4 l n. - Th m m c r ng là kho ch a các ch t dinh dư ng khoáng, mùn và nh hư ng l n n phì nhiêu c a t. Các s n ph m rơi r ng c a th c v t trên m t t là cơ s ban u hình thành t ng th m m c r ng và mùn t. ây cũng là nơi cư trú và cung c p ch t dinh dư ng cho vi sinh v t, nhi u lo i côn trùng và ng v t t, t o môi trư ng thu n l i cho ng v t và vi sinh v t t phát tri n và có nh hư ng n các quá trình x y ra trong t. H r cây có nh hư ng l n n tính ch t lý hoá c a t, t ó t o cho t r ng khác v i t s n xu t nông
  3. 45 nghi p. R cây ăn sâu trong t làm cho nó tr nên tơi x p, tăng kh năng th m nư c và gi t, ch ng l i quá trình xói mòn. - Là nơi cư trú c a hàng tri u loài ng v t và vi sinh v t, r ng ư c xem là ngân hàng gen kh ng l , lưu tr các lo i gen quí. M t r ng s làm m t d n ngu n tài nguyên thiên nhiên và d n n s tuy t ch ng c a nhi u loài sinh v t. Phá r ng làm m t nơi cư trú và nh hư ng n t sinh thái c a các sinh v t, d n n làm tăng s c nh tranh gi a các cá th trong loài cũng như gi a các loài v i nhau. R ng là m t h sinh thái ã ư c thi t l p tr ng thái cân b ng, trong ó m i loài u có vai trò không th thi u duy trì ho t ng c a toàn b h sinh thái. Do v y khi 1 loài b suy gi m ho c b bi n m t s nh hư ng n s t n t i c a các loài khác, và cu i cùng s nh hư ng n h sinh thái c a c r ng. Căn c vai trò c a r ng, ngư i ta phân bi t: - R ng phòng h : s d ng ch y u b o v ngu n nư c, b o v t, ch ng xói mòn, h n ch thiên tai, i u hòa khí h u, góp ph n b o v môi trư ng. R ng phòng h ư c phân thành r ng phòng h u ngu n, r ng phòng h ch n gió, ch n cát, r ng phòng h ch n sóng, l n bi n... - R ng s n xu t: ư c s d ng s n xu t, kinh doanh g , c i, các lâm s n khác, ng v t r ng và k t h p phòng h , b o v môi trư ng sinh thái. - R ng c d ng: ch y u b o t n thiên nhiên, m u chu n, h sinh thái r ng qu c gia, b o v ngu n gen ng th c v t, nghiên c u khoa h c, du l ch. R ng c d ng ư c phân thành các lo i: vư n qu c gia, khu r ng b o t n thiên nhiên, khu văn hóa xã h i,... Theo giàu nghèo ta phân bi t: - R ng giàu: có tr lư ng g trên 150 m3/ha. - R ng trung bình: có tr lương g t 80 -150 m3/ha. - R ng nghèo: có tr lư ng g dư i 80 m3/ha. Theo các tính toán m i ây, năng su t trung bình c a r ng trên toàn th gi i t n 5 t n ch t khô trên m i ha m i năm. Tuy nhiên con s này r t khác nhau tùy theo lo i r ng và nơi phân b c a chúng: - R ng lá kim (tai ga) vùng ôn i, nơi có th i gian sinh trư ng ng n nên năng su t th p hơn nhi u so v i r ng m nhi t i. R ng này chi m m t di n tích r ng l n B c M , Châu Âu, Nga, B c Trung Qu c và các vùng núi cao nhi t i. Cây ch y u c a r ng là thông, linh sam,... R ng lá kim phát tri n theo các dãy núi t B c M xu ng Mehico bao g m nhi u thông , thông núi,... - R ng lá rông ôn i, phân b th p hơn, g n vùng nhi t i hơn và ã có m t th i kỳ ph kín vùng ông B c M , kh p Châu Âu, m t ph n Nam M và m t ph n Trung Qu c, Nh t B n, Úc. Có l "n n văn minh t ư c c c th nh" Châu Âu, B c M và Vi n ông ã làm cho r ng này b thu h p nhanh và nay ch ng còn bao nhiêu. Kho ng 3.000 năm trư c công nguyên, do phát tri n c a văn minh công nghi p, r ng lá rông b tri t h t i 32 - 33% l y t canh tác trong khi ó thì r ng nhi t i lúc này ch b m t 15 - 20%. - R ng mưa nhi t i là r ng có a d ng sinh h c cao nh t, giàu có nh t, kéo dài thành m t vành ai quanh xích o, nơi có lư ng mưa cao, nhi t cao và ng u quanh năm. D i r ng mưa nhi t i r ng l n nh t và phát tri n liên t c thu c lưu v c sông Amazon (Nam M ), lưu v c sông Côngô (Tây Phi) và vùng n , Malaysia. D i r ng n - Malaysia giàu có nh t, ch m t khu v c h p thôi mà có th m ư c t 2500 n 10.000 loài th c v t mà c trưng c a chúng là r ng nhi u t ng. Trong r ng cây có lá quanh năm, ch ng ch t dây leo, t i âm u, m và nóng... 2. Tài nguyên r ng trên th gi i
  4. 46 2 ã có m t th i r ng chi m di n tích 60 tri u km (6 t ha) trên l c a. R ng b thu h p xu ng còn 44,05 tri u km2 vào năm 1958 và hi n nay còn kho ng 38,8 tri u km2 chi m kho ng 30% b n m t trái t (B ng 4.1.). Trong s 38,8 tri u km2 r ng th gi i có 36,92 tri u km2 r ng t nhiên (95%) và 1,87 tri u km2 (5%) r ng tr ng. B ng 4.1. Di n tích c a các lo i r ng chính trên th gi i Lo i r ng Di n tích (km2) R ng lá kim ôn i 12.511.062 R ng lá r ng và h n h p ôn i 6.557.026 R ng m nhi t i 11.365.672 R ng nhi t i khô 3.701.883 R ng thưa 4.748.694 T ng 38.808.677 Ngu n: Global Biodiversity 2000. Di n tích r ng bình quân th gi i trên u ngư i là 0,6 ha/ngư i. Tuy nhiên có s sai khác l n gi a các qu c gia. Châu Á có có di n tích r ng trên u ngư i th p nh t, trong khi ó Châu i dương và Nam M có m t di n tích r ng áng k trên u ngư i. Ch có 22 qu c gia có trên 3 ha r ng trên u ngư i và cũng ch có 5% dân s th gi i s ng trong các qu c gia ó h u h t là Braxil và Liên Xô cũ. Trái l i 3/4 dân s th gi i s ng trong các qu c gia có di n tích r ng trên u ngư i nh hơn 0,5 ha, ph n l n các qu c gia có dân s ông như Châu Á và Châu Âu (Ngu n FRA 2000). Ph n l n t r ng r t thích h p cho canh tác nông nghi p. Do v y r ng b thu h p ch y u l y t làm nông nghi p, tr ng tr t và chăn nuôi. Trong th i gian kho ng 5.000 năm con ngư i thu h p di n tích c a r ng t 50% trên b trái t xu ng còn 17%. Ngư i ta cũng d báo r ng n u c b tri t h theo à này thì trong vòng 160 năm n a, trên trái t s không còn r ng và tr nên tr n tr i, trong ó Thái Lan là 25 năm, Philippines 20 năm và Nepal trong vòng 15 năm! Vào giai o n u c a n n văn minh nông nghi p thì r ng lá r ng b tri t h và nay là r ng nhi t i. Nh p i u tri t h r ng khó oán chính xác nhưng b ng phương pháp không nh ho c nh v tinh có th tính r ng, h ng năm trên th gi i m t i trung bình 16,1 tri u ha r ng, trong ó r ng nhi t i b suy gi m v i t c l n nh t 15,2 tri u ha (FAO 2001). Hi n nay r ng nhi t i ch còn kho ng 50% di n tích so v i trư c ây. R ng hàng năm b tri t h m nh nh t M Latinh, Trung M , r ng và t r ng gi m t i 38%, t 115 xu ng còn 71 tri u ha. R ng Châu Phi gi m 23%, t 901 tri u ha xu ng còn 690 tri u ha trong kho ng th i gian t 1950 n 1983. N n ô nhi m môi trư ng ã t o nên nh ng tr n mưa acid làm h y di t nhi u khu r ng, c bi t các nư c Châu Âu, hi u ng nhà kính làm cho trái t nóng lên và nư c bi n dâng cao nh t nh s l i nh hư ng n s phân b r ng trên trái t. Theo FRA 2000 (Forest Resources Assessment 2000) có kho ng 178 tri u ha r ng tr ng chi m 5% di n tích r ng th gi i. Châu Á chi m t l l n nh t v i 62% r ng tr ng th gi i. Mư i qu c gia chi m t l l n nh t v r ng tr ng th gi i là Trung Qu c, n , Liên
  5. 47 Bang Nga, M , Nh t B n, Indonesia, Brazil, Thái Lan, Ukraina và C ng Hoà Iran (chi m kho ng 80%). Các qu c gia còn l i chi m kho ng 20%. 3. Tài nguyên r ng Vi t Nam Năm 1945, Vi t Nam có 13,3 tri u ha r ng, chi m 43,8% di n tích t ai, n nh ng năm u th p niên 1990 di n tích này ã gi m t i con s 7,8 tri u ha v i che ph ch còn 23,6% t c là ã dư i m c báo ng (30%). T c m t r ng Vi t Nam trong nh ng năm 1985 - 1995 là 200.000 ha/năm. Trong ó, 60.000 ha do khai hoang, 50.000 ha do cháy và 90.000 do khai thác quá m c g và c i. Trên nhi u vùng trư c ây là r ng b t ngàn thì nay ch còn là i tr c, di n tích r ng còn l i r t ít, ch ng h n như vùng Tây B c ch còn 2,4 tri u ha, Tây Nguyên ch còn 2,3 tri u ha. R ng mi n ông Nam B còn l i khá hơn song ang b t p trung khai thác. R ng ng p m n ven bi n trư c năm 1945 ph m t di n tích 400.000 ngàn ha nay ch còn g n m t n a (200.000 ha) ch y u là th sinh và r ng tr ng. Di n tích t tr ng i núi tr c ang ch u xói mòn n ng lên n con s 13,4 tri u ha. Nguyên nhân chính c a s thu h p r ng nư c ta là do n n du canh, du cư, phá r ng t r y làm nông nghi p, tr ng cây xu t kh u, l y g c i, m mang ô th , khai thác m , nuôi tr ng th y s n. H u qu chi n tranh hóa h c do M th c hi n Vi t Nam trong th i gian qua l i cho r ng là không nh . S c ép dân s và nhu c u v i s ng, v lương th c và th c ph m, năng lư ng, g dân d ng ang là m i e do i v i r ng còn l i nư c ta. B ng 4.2. K ho ch tr ng r ng n năm 2010 nư c ta. Stt Vùng a lý Di n tích tr ng (ha) % k ho ch 1 Vùng núi Tây B c B 650.000 13,0 2 Vùng núi Trung tâm B c B 895.000 17,9 3 Vùng núi và ven bi n ông B c B c B 855.000 17,1 4 Vùng ng b ng B c B 50.000 1,0 5 Vùng B c Trung B (núi và ven bi n) 810.000 16,2 6 Vùng duyên h i Nam Trung B 880.000 17,6 7 Vùng Tây Nguyên 500.000 10,0 8 Vùng ông Nam B 160.000 3,2 9 Vùng ng b ng Nam B 200.000 4,0 Các v n b o v và phát tri n tài nguyên r ng Vi t Nam ư c trình bày trong Lu t b o v và phát tri n r ng năm 1991 và các qui nh khác c a nhà nư c, bao g m m t s n i dung sau: - Tr ng r ng, ph xanh t tr ng i tr c. - B o v r ng phòng h , các vư n qu c gia và các khu d tr t nhiên - Khai thác h p lý r ng s n xu t, h n ch khai hoang chuy n r ng thành t nông nghi p, h n ch di dân t do. - óng c a r ng t nhiên. Trong k ho ch tr ng 5 tri u ha r ng t năm 1998 n năm 2010 c a Nhà nư c ta (B ng 4.2.), di n tích và che ph có ph n tăng lên nh các chương trình tr ng r ng, chăm sóc r ng, khoanh nuôi tái sinh,... che ph r ng là 27,8% năm 1990 tăng lên 36,7% năm 2004 (b ng 4.3). D ki n nâng che ph c a r ng lên 43% vào năm 2010.
  6. 48 B ng 4.3. Di n bi n di n tích r ng Vi t Nam qua các năm ( ơn v tính 1.000.000 ha). 1945 1976 1980 1985 1990 1995 1999 2002 2004 T ng di n tích (ha) 14,30 11,16 10,60 9,89 9,17 9,30 10,99 11,78 12,30 R ng tr ng (ha) 0,00 0,01 0,42 0,58 0,74 1,05 1,52 1,91 2,21 R ng t nhiên (ha) 14,30 11,07 10,18 9,30 8,43 8,25 9,47 9,86 10,89 che ph (%) 43,00 33,80 32,10 30,00 27,80 28,20 33,20 35,8 36,7 Ngu n: Hi n tr ng môi trư ng Vi t Nam. Ph n a d ng sinh h c, 2005. 4. B o v tài nguyên r ng cho phát tri n b n v ng Thành l p m t h th ng hoàn ch nh các khu r ng t nhiên ư c b o v : b o v r ng trong m t h th ng các khu v c b o v là m t m u ch t c a vi c làm k ho ch s d ng t. Nh ng h th ng này c n ph i tiêu bi u cho c nư c và có càng nhi u d ng khác nhau càng t t ch ng ch u ư c trong tình tr ng thay i khí h u. Trong ó ưu tiên b o v i v i các h sinh thái r ng già. Các khu b o t n ph i ư c bao quanh b ng nh ng vùng m r ng rãi ho c r ng bi n c i ư c qu n lý ho c r ng tr ng. T l t có r ng che ph c a m t qu c gia là m t ch tiêu an ninh môi trư ng quan tr ng. Theo các nhà môi trư ng, di n tích t có r ng m b o an toàn môi trư ng c a m t qu c gia t i ưu > 45% t ng di n tích. Duy trì lâu dài và y di n tích nh ng khu r ng bi n c i: ph i duy trì r ng bi n c i b o v h h tr s s ng và a d ng sinh h c, ng th i cung c p s n lư ng b n v ng v g và các lâm s n khác. Tăng thêm di n tích r ng tr ng: vi c tr ng cây là r t quan tr ng v a c i thi n môi trư ng v a gi m nh áp l c khai thác lên các khu r ng bi n c i. Tr ng cây là m t bi n pháp hi u nghi m i v i t ã b c màu và t c n h i ph c sau khi tr ng tr t. Nh ng bi n pháp quan tr ng là: khôi ph c l i r ng nơi t d c b o v ngu n nư c và ch ng xói mòn; tr ng cây ng n ngày cung c p c i t m t cách b n v ng; tr ng cây dài ngày cung c p g và là ngu n h p th cacbon giúp cho vi c i u hòa khí h u. Nâng cao kh năng qu n lý r ng b n v ng: ph i ch m d t tình tr ng khai thác r ng không b n v ng, c bi t là i v i nh ng khu r ng nhi t i. Nh ng bi n pháp sau ây s giúp t t c các nư c t hi u qu trong vi c qu n lý r ng m t cách b n v ng: xây d ng nh ng khu r ng vĩnh vi n ư c lu t pháp b o v ; m l p ào t o v sinh thái r ng và cách qu n lý; nh m c tiêu chu n v kh i lư ng g ư c khai thác, chu kỳ khai thác và k thu t khai thác; ki m soát ch t ch vi c khai thác và tr ng m b o cho r ng có th tái sinh và h n ch n m c th p nh t các t n h i; xây d ng các chính sách kinh t và tài chính sát h p không vư t quá s n lư ng b n v ng c a r ng; xây d ng các chính sách v môi trư ng b o v các ch c năng sinh thái, tính a d ng sinh h c. II. Tài nguyên sinh h c 1. Tài nguyên sinh h c trên th gi i Tài nguyên sinh h c hay a d ng sinh h c là t t c các loài ng v t, th c v t và vi sinh v t s ng hoang d i, t nhiên trong r ng, trong t và trong các v c nư c. S phát sinh và phát tri n c a chúng trên trái t ã óng góp cho s ti n hóa c a sinh quy n, ng th i l i là ngu n s ng c a con ngư i. n nay chúng ta chưa bi t chính xác trên Trái t có bao nhiêu loài sinh v t. Theo tài li u m i nh t thì chúng ta ã bi t và mô t 1,74 tri u loài và d oán s loài có th lên n 14 tri u loài. Trong s 1,7 tri u loài ã mô t có 4.000 loài vi khu n, 80.000 loài nhân th t (Protista g m ng v t nguyên sinh, t o), 1.320.000 loài ng v t, 70.000 loài n m và 270.000 loài th c v t.
  7. 49 a d ng loài l n nh t là vùng r ng nhi t i. M c dù r ng nhi t i ch chi m 7% di n tích m t t và kho ng 2% di n tích b m t hành tinh, chúng ch a hơn 1/2 loài trên th gi i. ánh giá này ch d a vào các m u côn trùng và chân kh p, là nh ng nhóm chính v s loài trên th gi i. ánh giá v s lư ng các loài côn trùng chưa ư c mô t r ng nhi t i n m trong ph m vi t 5 n 30 tri u loài; hi n t i, con s 10 tri u loài là ch p nh n và ư c s d ng nhi u trong các tài li u hi n nay. B ng 4.4. S loài ư c mô t và s loài d oán Nhóm ngành S loài mô t S loài d oán Vi khu n 4.000 1.000.000 Protista 80.000 600.000 ng v t 1.320.000 10.600.000 N m 70.000 1.500.000 Th c v t 270.000 300.000 T ng 1.744.000 14.000.000 2. Tài nguyên sinh h c Vi t Nam Nư c ta r t phong phú và a d ng ng th c v t hoang dã c trưng cho vùng nhi t i gió mùa. Theo các tài li u ã công b , h th c v t nư c ta g m kho ng 10.084 loài th c v t b c cao có m ch, kho ng 800 loài rêu và 600 loài n m, trong ó có t i 2.300 loài ã ư c nhân dân s d ng làm lương th c và th c ph m, dư c ph m, làm th c ăn gia súc, l y g , tinh d u, các nguyên v t li u khác hay làm c i un. H th c v t Vi t Nam có c h u cao. Ph n l n s loài c h u này (10%) t p trung b n khu v c chính: khu v c núi cao Hoàng Liên Sơn phía B c, khu v c núi cao Ng c Linh mi n Trung, cao nguyên Lâm Viên phía Nam và khu v c r ng mưa B c Trung B . Nhi u loài là c h u i phương ch g p trong vùng r t h p v i s các th r t th p. Bên c nh ó, do c i m c u trúc, các ki u r ng m nhi t i thư ng không có loài ưu th rõ r t nên s lư ng cá th c a t ng loài thư ng h n ch và m t khi ã b khai thác nh t là khai thác không h p lý thì chúng chóng b ki t qu . ó là tình tr ng hi n nay c a m t s loài g quí như Gõ , G m t, nhi u loài cây làm thu c như Hoàng Liên chân gà, Ba kích,... Th m chí có nhi u loài ã tr nên r t hi m hay có nguy cơ tuy t ch ng như Hoàng àn, C m lai, Pơ mu,... Khu h ng v t cũng h t s c phong phú. Hi n ã th ng kê ư c 275 loài và phân loài thú, 828 loài chim, 180 loài bò sát, 80 loài ch nhái, kho ng 500 loài cá nư c ng t và 2.000 loài cá bi n và hàng v n loài ng v t không xương s ng c n, bi n và nư c ng t. Cũng như th c v t gi i, ng v t gi i Vi t Nam có nhi u loài là c h u: hơn 100 loài và phân loài chim và 78 loài và phân loài thú là c h u. Có r t nhi u loài ng v t có giá tr th c ti n cao và nhi u loài có ý nghĩa l n v b o v như voi, Tê giác, Bò r ng, H , Báo, Vo c vá, Vo c xám, Trĩ, S u, Cò qu m. Trong vùng ph ông Dương (phân vùng theo a lý ng v t) có 21 loài kh thì Vi t Nam có 15 loài, trong ó có 7 loài c h u c a vùng ph này. Có 49 loài chim c h u cho vùng ph thì Vi t Nam có 33 loài, trong ó có 11 loài là c h u c a Vi t Nam; trong khi Mi n i n, Thái Lan, Mã Lai, H i Nam m i nơi ch có 2 loài, Lào 1 loài và Campuchia không có loài c h u nào. Vi t Nam các r n san hô phân b rãi rác su t t B c vào Nam c a bi n ông và càng vào phía Nam c u trúc và s lư ng loài càng phong phú. Hi n nay chúng ta ã phát hi n hơn 300 loài san hô c ng vùng bi n Vi t Nam, trong ó có 62 loài là san hô t o r n, phù h p v i i u ki n trong vùng. V các nhóm nư c m n, chúng ta ã th ng kê ư c 2.500 loài
  8. 50 thân m m, giáp xác 1.500 loài, giun nhi u tơ 700 loài, da gai 350 loài, h i miên 150 loài, 653 loài t o bi n cũng ã ư c xác nh. B ng 4.5. Các Vư n Qu c gia Vi t Nam Stt Tên Vư n Di n tích (ha) Năm thành l p a i m 1. Ba b 7.610 11/1992 Ba B -B c C n 2. Ba Vì 7.377 01/1991 Ba Vì-Hà Tây 3. B ch Mã 22.031 07/1991 Th a Thiên Hu 4. Bái T Long 15.783 06/2001 Vân n-Qu ng Ninh 5. B n En 38.153 01/1992 Thanh Hoá 6. Bù Gia M p 26.032 11/2002 Bình Phư c 7. Cát Bà 15.200 03/1986 Cát Bà-H i Phòng 8. Cát Tiên 73.878 01/1992 . Nai, L. ng, B. Phư c 9. Côn o 19.998 03/1984 Bà R a-Vũng Tàu 10. Cúc Phương 22.000 01/1960 N. Bình, H. Bình, T.Hoá 11. Chư Mom Ray 56.621 07/2002 Kom Tum 12. Chư Yang Sin 58.947 07/2002 kL k 13. Hoàng Liên Sơn 29.845 07/2002 Sapa- Lào Cai 14. Kon Ka Kinh 41.780 11/2002 Gia Lai 15. Lò Giò-Xa Mát 18.756 07/2002 Tân Biên-Tây Ninh 16. Mũi Cà Mau 41.862 2003 Cà Mau 17. Núi Chúa 29.865 2003 Ninh Thu n 18. Pù Mát 91.113 11/2001 Ngh An 19. Phong Nha-K Bàng 85.754 12/2001 B Tr ch-Qu ng Bình 20. Phú Qu c 31.422 06/2001 Phú Qu c-Kiên Giang 21. Tam o 36.883 05/1996 V. Phúc,T. Quang, T.Nguyên 22. Tràm Chim 7.588 12/1998 Tam Nông- ng Tháp 23. U Minh Thư ng 8.053 01/2002 Kiên Giang 24. Vũ Quang 55.028 07/2002 Hà Tĩnh 25. Xuân Sơn 15.054 04/2002 Phú Th 26. Xuân Thu 7.100 01/2003 Nam nh 27. Yok ôn 58.200 06/1992 aklak 28. Bi –Doup Núi Bà 64.800 05/2005 Lâm ng 29. Phư c Bình 19.841 2006 Ninh Thu n 30. U Minh H 8.286 2006 Cà Mau Ngu n: H i b o v thiên nhiên và môi trư ng Vi t Nam, 2004.
  9. 51 Ngu n l i sinh v t hoang dã nư c ta cũng ang b suy gi m nhanh. Nhi u loài ã bi t nay ã b tiêu di t (hươu sao, heo vòi, cá chình Nh t). n nay ã ch ra r ng kho ng 365 loài ng v t ang trong tình tr ng hi m và có nguy cơ b tiêu di t cũng vào kho ng con s trên. Năm 1986, chính ph ã thành l p m t h th ng 87 khu b o t n ư c g i là các khu r ng c d ng, trong ó có 56 vư n qu c gia và khu b o t n thiên nhiên và 31 khu r ng văn hoá, l ch s , phong c nh v i di n tích kho ng 1.169.000 ha chi m 5,7% di n tích t r ng hay kho ng 3,3% di n tích c nư c. Hi n nay danh sách các khu b o t n Vi t Nam ã lên n 126 khu, trong ó có 30 Vư n Qu c gia, 46 khu d tr thiên nhiên, 11 khu b o t n loài sinh c nh và 39 khu b o v c nh quan ư c phân b u trong c nư c v i t ng di n tích kho ng 2,54 tri u ha chi m 7,7% di n tích lãnh th . (B ng 4.5.). Ngoài h th ng các khu b o t n trên, m t s hình th c khu b o t n khác ư c Th gi i công nh n: 6 khu d tr sinh quy n: r ng ng p m n C n Gi , Vư n Qu c gia Cát Tiên, qu n o Cát Bà (H i Phòng), t ng p nư c ng b ng Sông H ng, vùng bi n Kiên Giang và Tây Ngh An 2 khu di s n thiên nhiên Th gi i: V nh H Long (Qu ng Ninh) và Phong Nha – K Bàng 4 Khu di s n thiên nhiên c a ASEAN: Vư n Qu c gia Ba B (B c C n), Vư n Qu c gia Hoàng Liên Sơn (Lào Cai), Vư n Qu c gia Chư Mom Rây (Kon Tum) và Vư n Qu c gia Kon Ka Kinh (Gia Lai) 2 khu Ramsar: Vư n Qu c gia Xuân Th y (Nam nh) và khu t ng p nư c Bàu S u thu c vư n Qu c gia Cát Tiên. 2. Nguyên nhân suy thoái a d ng sinh h c V các nguyên nhân làm suy thoái a d ng sinh h c Vi t Nam n nay, có th tóm t t như sau: 2.1. Nguyên nhân tr c ti p: 1. S m r ng t nông nghi p: m r ng t canh tác nông nghi p b ng cách l n vào t r ng, t ng p nư c là m t trong nh ng nguyên nhân quan tr ng nh t làm suy thoái a d ng sinh h c. 2. Khai thác g , c i: trong giai o n t năm 1985 n năm 1991, các lâm trư ng qu c doanh ã khai thác trung bình 3,5 tri u m3 g m i năm và kho ng 1-2 tri u m3 ngoài k ho ch (kho ng 80.000 ha b m t m i năm). Ngoài ra n n ch t tr m g x y ra kh p m i nơi, k t qu là r ng b c n ki t nhanh chóng, nhi u loài có nguy cơ tuy t ch ng. Hàng năm m t lư ng c i kho ng 21 tri u t n ư c khai thác t r ng ph c v cho nhu c u sinh ho t trong gia ình. 3. Khai thác các s n ph m ngoài g : các s n ph m khác ngoài g như song mây, tre n a, lá, cây thu c ư c khai thác cho nh ng m c ch khác nhau: dùng, bán trên th trư ng trong nư c và xu t kh u. c bi t là khu h ng v t hoang dã ã b khai thác m t cách b a bãi và ki t qu . 4. Cháy r ng: trong s 9 tri u ha r ng còn l i thì 56% có kh năng b cháy trong mùa khô. Trung bình hàng năm kho ng t 25.000 n 100.000 ha r ng b cháy, nh t là vùng cao nguyên mi n Trung. 5. Xây d ng cơ b n: vi c xây d ng cơ b n như giao thông, th y l i, khu công nghi p, th y i n,... cũng là m t nguyên nhân tr c ti p làm m t a d ng sinh h c. Các h ch a nư c ư c xây d ng hàng năm Vi t Nam ã làm m t i kho ng 30.000 ha r ng.
  10. 52 6. Chi n tranh: trong giai o n t 1961 n 1975, 13 tri u t n bom và 72 tri u lít ch t c hoá h c rãi xu ng ch y u phía Nam ã h y di t kho ng 4,5 tri u ha r ng. 7. Buôn bán các loài ng th c v t quý hi m: tình tr ng khai thác, buôn bán trái phép các lo i g quý hi m, các loài ng v t hoang dã, v ph m Pháp l nh r ng trong th i gian qua x y ra m c khá nghiêm tr ng. 8. Ô nhi m môi trư ng: m t s h sinh thái thu v c, t ng p nư c b ô nhi m b i các ch t th i công nghi p, ch t th i t khai khoáng, phân bón trong nông nghi p, th m chí ch t th i ô th , trong ó áng lưu ý là tình tr ng ô nhi m d u ang di n ra t i các vùng nư c c a sông ven bi n, nơi có ho t ng tàu thuy n l n. 9. Ô nhi m sinh h c: s xâm nh p các loài ngo i lai không ki m soát ư c, có th gây nh hư ng tr c ti p qua s c nh tranh, s ăn m i ho c gián ti p qua ký sinh trùng, xói mòn ngu n gen b n a và thay i nơi sinh s ng c a các loài b n a 2.2. Nguyên nhân sâu xa: 1. Tăng dân s : tăng dân s nhanh là m t trong nh ng nguyên nhân chính làm suy thoái a d ng sinh h c c a Vi t Nam. S gia tăng dân s òi h i tăng nhu c u sinh ho t: lương th c, th c ph m và các nhu c u thi t y u khác trong khi tài nguyên thì h n h p, nh t là tài nguyên t cho s n xu t nông nghi p. H qu t t y u d n t i vi c m r ng t nông nghi p vào t r ng và làm suy thoái a d ng sinh h c. 2. S di dân: t nh ng năm 1960, chính ph ã ng viên kho ng 1 tri u ngư i t vùng ng b ng lên khai hoang và sinh s ng vùng núi. Cu c di dân này ã làm thay i s cân b ng dân s mi n núi. T nh ng năm 1990 ã có nhi u t di cư t do t các t nh phía B c và B c Trung B vào các t nh phía Nam. S di dân ã là nguyên nhân quan tr ng c a vi c tăng dân s Tây Nguyên và ã nh hư ng rõ r t n a d ng sinh h c vùng này. 3. S nghèo ói: v i g n 80% dân s nông thôn, Vi t Nam là m t nư c ph thu c vào nông nghi p và tài nguyên thiên nhiên. Trong các khu b o t n ư c nghiên c u, 90% dân a phương s ng d a vào nông nghi p và khai thác r ng. i s ng c a h r t th p, kho ng trên 50% thu c di n ói nghèo. Ngư i nghèo không có v n u tư lâu dài, s n xu t và b o v tài nguyên. H b t bu c ph i khai thác, bóc l t ru ng t c a mình, làm cho tài nguyên càng suy thoái m t cách nhanh chóng hơn. 4. Chính sách kinh t vĩ mô: i m i ã em l i m t b m t hoàn toàn m i cho kinh t Vi t Nam. Tuy nhiên, nh ng nghiên c u g n ây v môi trư ng ã cho th y s suy thoái m c báo ng, c bi t là suy thoái t và h sinh thái r ng. M t s chính sách i m i có liên quan n suy thoái a d ng sinh h c như y m nh xu t kh u các s n ph m nông nghi p có giá tr cao ã là nguyên nhân làm m t a d ng sinh h c. L i nhu n c a vi c xu t kh u nông s n ã kích thích c hai thành ph n kinh t t p th và tư nhân u tư vào vi c phá r ng ng p m n nuôi tôm và m r ng di n tích tr ng cây xu t kh u. Ph n l n r ng Tây Nguyên ư c khai phá tr ng cà phê, cao su, i u và cây ăn qu xu t kh u. Bùng n xu t kh u không chí gi i h n cà phê và g mà còn c các ng v t hoang d i và các s n ph m c a chúng. 5. Chính sách kinh t c ng ng: - Chính sách s d ng t: có vai trò quy t nh n phát tri n kinh t xã h i và i s ng c a ngư i dân. Sau th i kỳ h p tác xã tan rã, duy trì s s ng, ngư i dân ã ph i u tư vào m nh ru ng 5% do h p tác xã l i và ph i lên r ng khai hoang ch ng ói. ây chính là giai o n mà r ng Vi t Nam b h y ho i. - Chính sách lâm nghi p: theo con ư ng làm ăn t p th , các nông trư ng và các lâm trư ng qu c doanh ư c thành l p kh p nơi trên c nư c. M t trong nh ng nhi m v c a lâm trư ng là khai thác g theo k ho ch c a nhà nư c. Theo s li u th ng kê, h ng năm vi c khai thác g ã làm suy thoái 70.000 ha r ng, trong ó có 30.000 ha b m t tr ng.
  11. 53 - T p quán du canh du cư: trong s 54 dân t c Vi t Nam thì có t i 50 dân t c v i kho ng 9 tri u dân có t p quán du canh và do s c ép c a gia tăng dân s , du canh tr thành m t nguyên nhân quan tr ng làm m t r ng, thoái hoá t và k t qu là t o ra c m t vùng t tr ng i tr c như hi n nay. 3. Giá tr c a a d ng sinh h c 3.1. Nh ng giá tr kinh t tr c ti p Giá tr cho tiêu th : bao g m các s n ph m tiêu dùng cho cu c s ng hàng ngày như c i t và các lo i s n ph m khác cho các m c tiêu s d ng như tiêu dùng cho gia ình và không xu t hi n th trư ng trong nư c và qu c t . Ví d 80% dân s trên th gi i v n d a vào nh ng dư c ph m mang tính truy n th ng l y t các loài ng th c v t s d ng sơ c u ban u khi h b nhi m b nh. Trên 5.000 loài ư c dùng cho m c ích ch a b nh Trung Qu c, Vi t Nam và kho ng 2.000 loài ư c dùng t i vùng h lưu sông Amazon. M t trong nh ng nhu c u không th thi u ư c c a con ngư i là protein, ngu n này có th ki m ư c b ng săn b n các loài ng v t hoang dã l y th t. Trên toàn th gi i, 100 tri u t n cá, ch y u là các loài hoang dã ư c ánh b t m i năm. Ph n l n s cá này ư c s d ng ngay t i a phương. Giá tr s d ng cho s n xu t: là giá bán cho các s n ph m thu lư m ư c t thiên nhiên trên th trư ng trong nư c và ngoài nư c. T i th i i m hi n nay, g là m t trong nh ng s n ph m b khai thác nhi u nh t t r ng thiên nhiên v i giá tr l n hơn 100 t ôla m i năm. Nh ng s n ph m lâm nghi p ngoài g còn có ng v t hoang dã, hoa qu , nh a, d u, mây và các lo i cây thu c. Giá tr s d ng cho s n xu t l n nh t c a nhi u loài là kh năng c a các loài ó cung c p nh ng nguyên v t li u cho công nghi p, nông nghi p và là cơ s c i ti n cho các gi ng cây tr ng trong nông nghi p. Nh ng loài hoang dã có th có th dùng như nh ng tác nhân phòng tr sinh h c,... Th gi i t nhiên là ngu n vô t n cung c p nh ng ngu n lo i dư c ph m m i. 25% các ơn thu c M có s d ng các ch ph m ư c i u ch t cây, c .... 3.2. Nh ng giá tr kinh t gián ti p. Nh ng giá tr kinh t gián ti p là nh ng khía c nh khác c a a d ng sinh h c như các quá trình x y ra trong môi trư ng và các ch c năng c a h sinh thái là nh ng m i l i không th o m ư c và nhi u khi là vô giá. Kh năng s n xu t c a h sinh thái: kho ng 40% s c s n xu t c a h sinh thái trên c n ph c v cho cu c s ng c a con ngư i. Tương t như v y, nh ng vùng c a sông, dãi ven bi n là nơi nh ng loài th c v t thu sinh phát tri n m nh, chúng là m c xích u tiên c a hàng lo t chu i th c ăn t o thành các h i s n như trai, sò, tôm cua,... B o v tài nguyên t và nư c: các qu n xã sinh h c có vai trò quan tr ng trong vi c b o v r ng u ngu n, nh ng h sinh thái vùng m, phòng ch ng lũ l t và h n hán cũng như vi c duy trì ch t lư ng nư c. i u hoà khí h u: qu n xã th c v t có vai trò vô cùng quan tr ng trong vi c i u hoà khí h u a phương, khí h u vùng và ngay c khí h u toàn c u. Phân hu các ch t th i: các qu n xã sinh h c có kh năng phân hu các ch t ô nhi m như kim lo i n ng, thu c tr sâu và các và các ch t th i khác sinh ho t khác ngày càng gia tăng do các ho t ng c a con ngư i. Nh ng m i quan h gi a các loài: nhi u loài có giá tr ư c con ngư i khai thác, nhưng t n t i, các loài này l i ph thu c r t nhi u vào các loài hoang dã khác. N u nh ng loài hoang dã ó m t i, s d n n vi c m t mát c nh ng loài có giá tr kinh t to l n. M t trong nh ng quan h có ý nghĩa kinh t l n lao nh t trong các qu n xã sinh h c là m i quan
  12. 54 h gi a cây r ng, cây tr ng và các sinh v t phân gi i s ng trong t, phân hu các ch t h u cơ, cung c p các ch t dinh dư ng cho cây tr ng. Ngh ngơi và du l ch sinh thái: m c ích chính c a các ho t ng ngh ngơi là vi c hư ng th mà không làm nh hư ng n thiên nhiên thông qua nh ng ho t ng như i thám hi m, ch p nh, quan sát chim, thú, câu cá. Du l ch sinh thái là m t ngành du l ch không khói ang d n d n l n m nh t i nhi u nư c ang phát tri n, nó mang l i kho ng 12 t ôla/năm trên toàn th gi i. Trư c ây khi tình hình xã h i còn n nh, Ruanda ã bi n ngành du l ch xem kh t (Gorilla) tr thành ngành công công nghi p thu ư c l i nhu n ngo i t ng th ba so v i các ngành khác. u nh ng năm 1970, ngư i ta ư c tính r ng m i con sư t Vư n Qu c gia Amboseli c a Kenia có th mang l i 27.000 ôla/năm t khách du l ch, còn àn voi mang l i tr giá 610.000 ôla/năm. Giá tr giáo d c và khoa h c: nhi u sách giáo khoa ã biên so n, nhi u chương trình vô tuy n và phim nh ã ư c xây d ng v ch b o t n thiên nhiên v i m c ích giáo d c và gi i trí. M t s lư ng l n các nhà khoa h c chuyên ngành và nh ng ngư i yêu thích sinh thái h c ã tham gia các ho t ng quan sát, tìm hi u thiên nhiên. Các ho t ng này mang l i l i nhu n kinh t cho khu v c nơi h ti n hành nghiên c u kh o sát, nhưng giá tr th c s không ch có v y mà còn là kh năng nâng cao ki n th c, tăng cư ng tính giáo d c và tăng cư ng v n s ng cho con ngư i. Quan tr c môi trư ng: nh ng loài c bi t nh y c m v i nh ng ch t c có th tr thành h th ng ch th báo ng r t s m cho nh ng quan tr c hi n tr ng môi trư ng. M t s loài có th ư c dùng như nh ng công c thay th máy móc quan tr c t ti n. M t trong nh ng loài có tính ch t ch th cao là a y s ng trên á h p th nh ng hoá ch t trong nư c mưa và nh ng ch t gây ô nhi m trong không khí. Các loài ng v t thân m m như trai, sò s ng các h sinh thái thu sinh có th là nh ng sinh v t ch th h u hi u cho quan tr c môi trư ng. III. Tài nguyên t 1. c i m c a tài nguyên t * Khái ni m t c a acutraev: t là m t h p ph n t nhiên ư c hình thành dư i tác ng t ng h p c a năm y u t á m , khí h u, a hình, sinh v t và th i gian. Trên quan i m sinh thái, t không ph i là m t kh i v t ch t trơ mà là m t h th ng cân b ng c a m t t ng th g m các th khoáng nghi n v n, các ch t h u cơ và nh ng sinh v t t. Thành ph n v t ch t c a t g m: các h t khoáng (40%), các ch t mùn h u cơ (5%), không khí (20%) và nư c (35%). t là m t b ph n quan tr ng c a môi trư ng mà chúng ta ang s ng. t ư c con ngư i s d ng vào 2 nhóm m c ích cơ b n: xây d ng nhà , công trình và s n xu t nông lâm nghi p. Có th nêu lên các ch c năng cơ b n c a t là: - Là môi trư ng ( a bàn) con ngư i và sinh v t trên c n sinh trư ng và phát tri n. - Là a bàn cho các quá trình bi n i và phân h y các ph th i khoáng và h u cơ. - Nơi cư trú cho các ng v t và th c v t t. - a bàn cho các công trình xây d ng. - a bàn l c và cung c p ngu n nư c cho con ngư i t là tài nguyên vô giá mà trên ó con ngư i ã t o nên n n nông nghi p hi n i, nuôi s ng hàng t ngư i. S s d ng t tùy thu c vào i u ki n a lý, khí h u, c trưng c a t p oàn cây tr ng, vào trình phát tri n xã h i và vào m c ích kinh t c a con ngư i, do v y m i vùng m i khác, m i nư c m i khác. 2. Tài nguyên t trên th gi i
  13. 55 Theo tài li u c a T ch c Lương Nông Th gi i (FAO) thì di n tích c a ph n t li n c a các l c a là 13.400 tri u ha, trong s này có 1.500 tri u ha (11%) là t canh tác, 3.200 tri u ha (24%) là ng c chăn nuôi gia súc, 4.100 tri u ha (31%) là di n tích r ng và t r ng; 4.400 tri u ha (34%) còn l i là di n tích t dùng vào các vi c khác (dân cư, m l y, t ng p m n...). Di n tích t có th dùng cho canh tác ư c ánh giá vào kho ng 3.200 tri u ha, hi n m i khai thác kho ng 1.500 tri u ha. T i các vùng khác nhau, các nư c khác nhau, t l t ã s d ng canh tác so v i t có ti m năng canh tác cũng khác nhau. áng chú ý là khu v c Châu Á, t l này r t cao, t n 92%; trái l i, Châu M Latinh con s này ch t 15%, các nư c phát tri n là 70%, các nư c ang phát tri n là 36%. Trong di n tích t canh tác, t cho năng su t cao chi m 14 %, năng su t trung bình là 28% và năng su t th p là 58%. Nguyên nhân d n n vi c chưa khai thác h t di n tích t có kh năng canh tác g m: thi u nư c, khí h u không phù h p, thi u v n u tư. S phát tri n các ô th và các khu công nghi p, các cơ s h t ng ã làm cho vi c s d ng t mang nh ng nét c trưng riêng và di n tích s d ng cũng không ph i là ít. M , hàng năm m t i kho ng 1 tri u ha t màu m làm ư ng cao t c và các ho t ng phi nông nghi p khác. Tài nguyên t trên th gi i ang b suy thoái nhi u nơi, v i các hi n tư ng: - Nhi m m n, nhi m phèn, chua hóa - Xói mòn - B c màu, r a trôi - Ô nhi m hóa ch t Các nguyên nhân d n n suy thoái tài nguyên t: - Th m che ph b phá ho i - Khí h u, th i ti t thay i (ví d hi u ng nhà kính làm tăng m c nư c bi n) - Ô nhi m do công nghi p (nư c th i, khí th i, ch t th i nguy hi m) - Canh tác không b n v ng (s d ng nhi u phân bón hóa h c, thu c tr sâu,...) Sa m c hóa ang là m t m i quan tâm trên th gi i: - Trung bình 10% t nông nghi p trên th gi i ang b sa m c hóa, các nư c Châu Á lên t i 30 - 35% -T c d ch chuy n ranh gi i sa m c Sahara là 100 mét/năm - t c di n tích sa m c tăng 100.000 ha /năm. 3. Tài nguyên t nư c ta nư c ta, di n tích t t nhiên có kho ng 33 tri u ha (x p th 58/200 nư c), trong ó có 22 tri u ha t phát tri n t i ch và 11 tri u ha t b i t . Bình quân t t nhiên theo u ngư i r t th p: 0,444 ha/ngư i (2001), b ng 1/6 m c bình quân c a th gi i. Bình quân di n tích nông nghi p ch kho ng 0,12 ha/ngư i. a s di n tích chưa s d ng n m vùng t tr ng i núi tr c. ây cũng là i tư ng khai hoang m r ng di n tích t nông lâm nghi p trong nư c ta. Trong t ng s di n tích t chưa s d ng thì kho ng 8 tri u ha có th s d ng cho lâm nghi p, ch có g n 3 tri u ha có th s d ng cho nông nghi p. Như v y, trong tương lai di n tích t nông nghi p t i a cũng ch có kho ng 12 tri u ha. Khi y bình quân di n tích t nông nghi p trên u ngư i nư c ta v i t l tăng dân s như hi n nay, thì v n không vư t qua ngư ng 1.300 m2. Con s này th p hơn nhi u so v i tính toán c a t ch c Nông lương Liên hi p Qu c (FAO) là v i trình s n xu t trung bình như hi n nay trên th gi i m i u ngư i c n có 4000 m2 t canh tác. B ng 4.7. S li u th ng kê s d ng t năm 1997 và 2001 M c ích s d ng Năm 1997 Năm 2001
  14. 56 Di n tích, ha Di n tích, ha Nông nghi p 8.267.822 9.345.346 Lâm nghi p 11.520.527 11.575.429 t chuyên dùng 1.335.872 1.532.843 t chưa s d ng 11.327.772 10.027.265 (Ngu n: Báo cáo hi n tr ng MTVN, 2002) Do i u ki n thiên nhiên nhi t i m c a Vi t Nam, cùng v i s gia tăng dân s m nh và k thu t canh tác l c h u kéo dài và do h u qu chi n tranh, ã làm tr m tr ng hơn nhi u v n v môi trư ng t. C th t nh ng quan tr c trong nhi u năm qua cho th y thoái hóa t là xu th ph bi n i v i nhi u vùng r ng l n, c bi t là vùng i núi, nơi t p trung hơn 3/4 qu t, nơi cân b ng sinh thái b phá v nghiêm tr ng. Các lo i hình thoái hóa môi trư ng t Vi t Nam th hi n r t ph c t p và a d ng: - R a trôi, xói mòn, suy ki t dinh dư ng t, hoang hoá (Ninh Thu n, Bình Thu n) và khô h n, cơ c u cây tr ng nghèo nàn, t m t kh năng s n xu t trung du, mi n núi (Tây Nguyên). Do lư ng mưa t p trung l n vào mùa mưa ( n 80%), m t r ng, t nương làm r y, canh tác không h p lý trên t d c. - M n hóa, phèn hoá: kho ng 3 tri u ha, t p trung ch y u ng b ng sông H ng, sông C u Long - B c màu do di chuy n cát: kho ng 0,5 tri u ha ng b ng ven bi n mi n Trung. - Ng p úng, ng p lũ, l y hóa có di n tích kho ng 1,4 tri u ha - Ô nhi m môi trư ng t, nư c và bùn do nư c th i xung quanh ô th , các khu công nghi p và nh ng nơi s d ng thu c tr sâu di t c , nh ng nơi b r i ch t di t c , ch t c màu da cam trong chi n tranh. Nguyên nhân c a v n suy thoái t do: - Phương th c canh tác nương r y l c h u c a các dân t c vùng núi. - Tình tr ng khai thác không h p lý, ch t phá, t r ng b a bãi, s c ép tăng dân s và các chính sách qu n lý không h p lý. - Vi c khai hoang chuy n dân mi n xuôi lên trung du, mi n núi chưa ư c chu n b t t v quy ho ch, k ho ch và u tư, di dân t do. 4. Chi n lư c b o v t cho cu c s ng b n v ng 4.1. B o v nh ng vùng t t t nh t cho nông nghi p Do t tr ng tr t có ch t lư ng cao trên th gi i ngày càng hi m và nhu c u v lương th c th c ph m và các s n ph m nông nghi p ngày càng cao, nên c n thi t ph i dành cho nông nghi p nh ng vùng t ai phù h p v i vi c tr ng tr t. Các chính ph ph i l p b n và giám sát di n tích t nông nghi p có năng su t cao, áp d ng các chính sách nghiêm ng t ngăn ch n vi c l y t nông nghi p cho xây d ng ô th . 4.2. C i thi n vi c b o v t và nư c T o ư c m t phương pháp nông nghi p úng n là i u r t quan tr ng ngăn ch n tình tr ng suy thoái t, ng th i c i thi n i u ki n s n xu t lương th c. Chúng ta c n ph i chú tr ng n kh năng c a t, ph i s d ng t cho th t phù h p. Ph i b o v t màu, bi n pháp c n làm là c i thi n ch t h u cơ trong t, c u trúc t và t ng cây lương th c che ph , có phương pháp luân canh và s d ng phân bón h p lý. Ph i gi m nh tác ng c a nư c mưa và dòng ch y, gi m m c r a trôi t màu, duy trì x p và tránh tình tr ng nén ch t t. Duy
  15. 57 trì t ng che ph th c v t, t càng d xói mòn, càng c n thi t ph i có t ng che ph dày c và thư ng xuyên. 4.3. Gi m nh tác ng c a vi c tr ng tr t lên t ã b c màu t t c các nư c trên th gi i u có nh ng khu v c r ng l n t tr ng tr t và chăn nuôi không còn thích h p v i m c ích lúc u n a. i v i nh ng vùng này, các nư c có thu nh p cao, c n ng ng ngay s n xu t và khôi ph c l i thành ph n t r ng vàc các h sinh thái t nhiên khác. Còn i v i các nư c có thu nh p th p, ph i s d ng các phương pháp tr ng tr t ít gây tác ng i v i t ai, ch y u là phương pháp nông lâm k t h p. 4.4. Khuy n khích nh ng phương th c s n xu t k t h p v i chăn nuôi Nh ng h th ng s n xu t nông nghi p u vào ít, thư ng k t h p tr ng tr t v i chăn nuôi, có khi còn nuôi tr ng th y s n n a. Rác th i c a súc v t l i cung c p phân bón t nhiên cho cây c i. Các chính ph c n bàn b c v i nông dân khôi ph c l i vi c k t h p tr ng tr t và chăn nuôi b ng nh ng cách thích h p nh t. i v i t ng vùng, c bi t là nh ng nơi không có phân hóa h c ho c quá t. Nông dân là nh ng ngư i có ki n th c v môi trư ng nông nghi p a phương, nên c n h i ý ki n h khi ra nh ng ưu tiên v nghiên c u và th nghi m nh ng phương pháp m i. 4.5. H n ch s d ng hóa ch t trong nông nghi p C n l p l i m t s cân b ng m i trong vi c s d ng phân bón, thu c tr sâu, thu c di t c . Ph i ra nh ng qui nh và bi n pháp khuy n khích ngăn ch n tình tr ng l m d ng: các cơ quan b o v môi trư ng ph i ra nh ng qui nh liên quan n m c cho phép v ch t ô nhi m trong th c ăn và nư c u ng, c p gi p phép, cách x lý và s d ng thu c tr sâu. C n ph i xem xét ánh thu u vào c a hóa ch t nông nghi p i v i các nư c có thu nh p cao, i v i các nư c có thu nh p th p, ph i bãi b ho c b t tr c p thu c tr sâu và di t c . 4.6. y m nh bi n pháp phòng tr sâu b nh t ng h p (IPM) M c ích c a IPM (Integrated Pest Management) là h n ch sâu b nh dư i m c có th gây ra tác h i, theo m t cách v a có l i cho sinh thái v a có hi u qu v kinh t . C n ph i có nh ng bi n pháp như: bi n pháp sinh h c, ví d phát tri n các loài ăn sâu b , v t ký sinh và m m b nh c a các loài sâu b nh; bi n pháp tr ng tr t: ví d nh c d i, dùng phương pháp luân canh, a d ng hóa cây tr ng, s p x p th i gian tr ng và thu ho ch tránh th i kỳ nh i m c a sâu; s d ng nh ng gi ng cây có kh năng ch ng ch u ư c sâu b nh; các bi n pháp hóa h c như s d ng các pheremon (hóa ch t có tác ng h p d n côn trùng) và cũng có th s d ng có ch n l c m t lư ng r t nh thu c tr sâu và tr c mau phân h y; th các con c ã m t kh năng sinh s n ra môi trư ng t nhiên,... V. Tài nguyên nư c 1. c i m chung Nư c là tài nguyên quan tr ng nh t c a loài ngư i và sinh v t. Nư c t nhiên không ng ng v n ng và chuy n i tr ng thái t o nên chu trình nư c trong t nhiên. Nư c b c hơi r i ngưng t thành h t khi rơi thành mưa. Nư c mưa rơi xu ng m t t m t ph n b c hơi, m t ph n tích ng các ao h , ph n khác t o nên dòng ch y b m t r i ra bi n. Toàn b năng lư ng dùng trong chu trình nư c t nhiên u do m t tr i cung c p dư i d ng b c x . Nư c thông qua chu trình v n ng c a mình ã tham gia vào thành ph n c u trúc sinh quy n, ng th i i u hòa m i y u t c a khí h u, t ai và sinh v t (hình 4.2). Nư c c n cho nhu c u s ng c a m i cơ th và chi m t i 80 - 90% tr ng lư ng sinh v t s ng trong môi trư ng nư c và 44% tr ng lư ng cơ th con ngư i. Nư c áp ng các yêu c u a d ng c a con ngư i: tư i tiêu cho nông nghi p, s n xu t công nghi p, t o ra i n năng và tô thêm v p cho c nh quan.
  16. 58 3 H ng năm có kho ng 5 tri u km nư c bay hơi t t và các ngu n nư c m t (sông, h , i dương,...) sau ó ngưng t và mưa xu ng, lư ng nư c do kh i nư c trên bay hơi h p th x p x g n 3x1020kcal/năm. Mây Mây Mưa Mưa B c hơi B c hơi Dòng ch y m t Nư c ng m Hình 4.2. Chu trình nư c trong t nhiên c i m các ngu n nư c: - Ngu n nư c mưa: lư ng nư c mưa phân b không u trên trái t, nhìn chung nư c mưa là ngu n nư c tương i s ch, áp ng ư c các tiêu chu n dùng nư c. Ngu n nư c mưa có th là ngu n nư c s d ng ch y u c a m t s vùng: h i o, các vùng b nhi m phèn, m n,... - Ngu n nư c m t: là ngu n nư c có m t thoáng ti p xúc v i không khí và thư ng xuyên ư c b xung b i nư c m t, nư c ng m t ng nông và ngu n nư c th i t khu dân cư. Vì v y ch t lư ng ngu n nư c m t b thay i tùy theo mùa. - Ngu n nư c ng m: là ngu n nư c t n t i trong các kho ng tr ng dư i t, trong các khe n c, các mao qu n, th m trong các l p t á,...và có th t p trung thành t ng b , b n, dòng ch y dư i lòng t. 2. Tài nguyên nư c trên th gi i Tài nguyên nư c trên th gi i theo tính toán hi n nay là 1,39 t km3, (B ng 4.8) t p trung ph n l n bi n và i dương (trên 97%) (1,348 t km3), ph n còn l i ch a trong khí quy n và th ch quy n. Trên 97% lư ng nư c c a trái t là nư c m n, kho ng 2% là nư c ng t t p trung trong băng hai c c, 0,57% là nư c ng m, còn l i là nư c sông, h ,... Lư ng nư c trong khí quy n chi m kho ng 0,001%, trong sinh quy n 0,002%. Lư ng nư c ng t ư c con ngư i s d ng có ngu n g c ban u là nư c mưa ư c ch ng 105.000 km3, trong ó kho ng 1/3 ch y ra sông, còn l i 2/3 quay tr l i khí quy n do b c hơi b m t và thoát hơi nư c th c v t. N u xem 1/3 lư ng nư c mưa k trên (kho ng 40.000 km3) là ngu n nư c cung c p ti m năng cho con ngư i thì v i s dân hi n t i, m i ngư i m i ngày nh n ư c trung bình 16 lít nư c. B ng 4.8. Th tích các ngu n nư c t nhiên trên th gi i Ngu n nư c Th tích, 1000 km3 % i dương 1.348.000 97,312 Nư c ng m 8.000 0,577
  17. 59 Băng 29.000 2,093 H , sông su i 200 0,014 Nư c ch y tràn m t t 40 0,003 T ng c ng 1.385.240 100 T khi sinh ra, con ngư i ã tác ng vào chu trình nư c ch y u ch trong ph m vi c a ph n nư c mưa trên b m t t. Con ngư i c n nư c cho i s ng và các ngành s n xu t nông nghi p, công nghi p,... Dân s tăng nhanh, ô th hóa, công nghi p hóa, nông nghi p phát tri n thì nhu c u v nư c r t l n và tác ng c a con ngư i vào ch t và lư ng c a ngu n nư c càng m nh. Ví d s n xu t m t t n gi y c n 250 t n nư c, 1 t n phân m c n 600 t n nư c,... Trong s n xu t nông nghi p, có 1 t n ư ng ph i dùng n 1000 t n nư c. Như v y, trong i s ng và s n xu t, con ngư i ã ph i s d ng thêm n ngu n nư c ng m. Các v n môi trư ng hi n nay liên quan t i tài nguyên nư c qui mô toàn c u có th phân lo i thành các d ng sau: - Lư ng mưa trên trái t phân b không u, ph thu c vào a hình và khí h u. Theo các vùng khí h u trên th gi i, ta có lư ng mưa trung bình hàng năm như sau: hoang m c dư i 120 mm, khí h u khô 120 - 250 mm, khí h u khô v a 250 -500 mm, khí h u m v a 500 - 1000 mm, khí h u m 1000 - 2000 mm, khí h u r t m trên 2000 mm. Do v y có nơi b thi u nư c, h n hán, trong khi ó nhi u vùng thư ng b mưa và ng p l t hàng năm - Con ngư i ngày càng khai thác và s d ng nhi u tài nguyên nư c hơn. Lư ng nư c ng m khai thác trên th gi i năm 1990 g p 30 l n lư ng nư c khai thác năm 1960. i u này làm cho ngu n nư c ng t s ch có có nguy cơ gi m v tr lư ng, gây ra các thay i m nh m cân b ng nư c t nhiên - Các ngu n nư c trên Trái t ang b ô nhi m b i các ho t ng c a con ngư i như ô nhi m nư c m t, ô nhi m nư c ng m, nư c bi n b i các tác nhân như thu c tr sâu, hóa ch t, kim lo i n ng, v t ch t h u cơ, các vi sinh v t gây b nh,... Do v y, v n b o m ngu n nư c s ch cho dân cư và các vùng trên th gi i ang là m c tiêu ư c quan tâm hàng u c a các t ch c môi trư ng qu c t và các qu c gia. Hi n tư ng thi u nư c dùng ã x y ra nhi u vùng r ng l n (Trung ông, Châu Phi). Trung ông, nư c ng t ư c s n xu t t các nhà máy c t nư c bi n ho c ph i mua nư c t các nư c khác, th m chí ph i l y băng t nam c c. Do ch t phá r ng mà ngu n nư c ng t n i a ã b suy gi m nhanh chóng, nhi u dòng sông vào mùa mưa ã tr nên không có nư c. Có th nói, nhân lo i ang ng trư c ngư ng c a c a s kh ng ho ng nư c: s lư ng nư c c n cung c p ã không mà ch t lư ng nư c l i x u i do ô nhi m. 3. Tài nguyên nư c Vi t Nam nư c ta, ti m năng nư c ng t còn l n. Vi t Nam là nư c có lư ng mưa trung bình vào lo i cao, kho ng 2.000 mm/năm, g p 2,6 lư ng mưa trung bình c a vùng l c a trên th gi i. T ng lư ng dòng ch y h ng năm trên các sông su i Vi t Nam kho ng 853 km3 (tương ương 27.100 m3/s), trong t ng lư ng dòng ch y phát sinh trên lãnh th Vi t Nam là 317 km3/năm chi m 37% t ng lư ng dòng ch y, ph n còn l i s n sinh t các nư c láng gi ng là 536 km3/năm chi m 63%. Cùng v i nư c t ng m t, chúng ta còn có m t lư ng nư c ng m áng k . Theo các tính toán d báo hi n nay, tr lư ng có ti m năng khai thác kho ng 60 t m3/năm và tr lư ng khai thác kho ng 5%. Nư c ng m ư c s d ng r ng rãi cho c p nư c các ô th , c bi t i v i thành ph Hà N i s d ng 100% nư c ng m.
  18. 60 Nư c ng m là ngu n nư c t t, s d ng an toàn, lâu b n. Hi n nay kho ng 25% ngu n nư c c p là nư c ng m, trong tương lai, ch c ch n t l này s ư c tăng lên. V ch t lư ng nư c ng m các vùng trên lãnh th u áp ng các yêu c u s d ng, c bi t là cho nư c sinh ho t. Nhìn chung, hàm lư ng BOD và COD c a nư c ng m u th p hơn gi i h n cho phép nhi u l n. Tuy v y, ã xu t hi n ô nhi m nư c ng m, rõ r t nh t là ô nhi m dinh dư ng do các h p ch t Nitơ, Phosphats do các ngu n nư c th i ng m t trên xu ng. Ngoài ra còn phát hi n ô nhi m kim lo i n ng, trong ó áng chú ý là Hg, Fe, Mn,... tình tr ng ô nhi m vi sinh cũng khá ph bi n. Bên c nh ó, do s d ng không h p lý, khai thác b a bãi làm cho lư ng nư c ng m b suy gi m nghiêm tr ng, nh hư ng n k t c u c a các l p t t ng m t. V ch t lư ng, nư c c a các sông ngòi nư c ta hi n nay, m c dù ã có xu t hi n các hi n tư ng ô nhi m v các ch t h u cơ, các ch t dinh dư ng, kim lo i n ng và hóa ch t c m t vài nơi, song nhìn chung, có th th a mãn các nhu c u v kinh t , xã h i do khoáng hóa th p (200 mg/l), ph n ng trung tính ho c ki m y u, thu c lo i nư c m m ho c r t m m. Nhìn chung, tài nguyên nư c m t và nư c ng m có th khai thác và s d ng Vi t Nam r t phong phú, nhưng lư ng nư c t o ra tính n nay trong lãnh th ch có kho ng 325 t m3/năm (kho ng 4200 m3/ngư i/năm) thì cũng không ph i là nư c giàu tài nguyên nư c. Hi n nay chúng ta m i s d ng kho ng 20 - 30%, tuy nhiên do ngu n nư c phân ph i r t không u trong năm và trên toàn lãnh th nên ã gây b t l i trong s d ng nư c. Các k t qu nghiên c u g n ây Vi t Nam cho th y lư ng nư c m t bình quân u ngư i hi n nay nư c ta t kho ng 3.840 m3/ngư i/năm. V i t c phát tri n dân s như hi n nay thì n năm 2025, lư ng nư c m t tính bình quân u ngư i Vi t Nam ch t kho ng 2.830 m3/ngư i/năm. Theo ch tiêu ánh giá c a IWRA (H i Tài nguyên nư c qu c t ), qu c gia nào có lư ng nư c bình quân u ngư i dư i 4.000 m3/ngư i/năm là qu c gia thi u nư c. Như v y, Vi t Nam ã thu c s các qu c gia thi u nư c và s g p ph i r t nhi u thách th c v tài nguyên nư c. Nguyên nhân d n n tình tr ng thi u nư c là do t c tăng trư ng kinh t cao không i ôi v i làm t t công tác b o v môi trư ng. Các v n môi trư ng liên quan v i tài nguyên nư c nư c ta bao g m các n i dung sau: - Mưa phân b không u trong năm. Tình tr ng thi u nư c mùa khô, lũ l t mùa mưa ang x y ra t i nhi u a phương v i m c ngày càng nghiêm tr ng. Ví d tình tr ng gi m tr lư ng nư c các h ch a Hòa Bình, Tr An,... hay lũ quét các t nh Yên Bái, Ngh An,.. Nguyên nhân chính là do r ng u ngu n b ch t phá. Tình tr ng này có tác ng tiêu c c t i các ho t ng canh tác nông nghi p, s n xu t công nghi p và i s ng dân cư. - Tình tr ng c n ki t ngu n nư c ng m và ô nhi m nư c ng m ang di n ra các ô th l n và các t nh ng b ng. Nguyên nhân chính là do khai thác quá m c, thi u quy ho ch, nư c th i không x lý. - S ô nhi m nư c m t ã xu t hi n trên m t s sông và m ng sông, kênh r ch thu c m t s ô th l n (sông Tô L ch, sông Nhu , sông Th V i, sông Sài Gòn....). M t s h ao có hi n tư ng phú dư ng n ng, m t s vùng c a sông có d u hi u ô nhi m d u, thu c tr sâu, kim lo i n ng. Nguyên nhân là do nư c th i, ch t th i r n chưa ư c thu gom, x lý thích h p. - S xâm nh p m n vào sông x y ra v i quy mô ngày càng gia tăng nhi u sông trong khu v c mi n Trung. Nguyên nhân do gi m r ng u ngu n, khí h u thay i b t thư ng. 4. Các bi n pháp b o v tài nguyên nư c ng t cho phát tri n b n v ng 4.1. C i thi n các thông tin cơ s
  19. 61 Vi c qu n lý b n v ng tài nguyên nư c ph i d a trên cơ s nghiên c u và hi u bi t y vào nh ng nhi m v t ng h p sau: - Ư c lư ng và so sánh kh i lư ng nư c có ư c v i m c s d ng và lãng phi trong toàn qu c. - ánh giá nh ng thay i có th s x y ra trong phân ph i dân cư và khí h u, cùng nh ng tác ng có th có i v i tài nguyên nư c - Giám sát vi c qu n lý nư c òi h i có s ánh giá c vùng lưu v c sông và t ng giá tr kinh t c a các ngu n nư c, xem xét vai trò c a các h sinh thái trong vi c i u hòa ch t lư ng c a dòng nư c, nh hư ng n ch t lư ng cá và nông nghi p. 4.2. Tăng cư ng ào t o và nâng cao nh n th c Các chi n d ch tuyên truy n và chương trình giáo d c có th góp ph n thuy t ph c m i ngư i tham gia b o v nư c. C n có nh ng hành ng sau: - Cung c p nh ng ki n th c cơ b n v chu trình nư c thông qua các bài gi ng trư ng h c và qua các phương ti n thông tin i chúng. - Nâng cao hi u bi t v giá tr c a các h sinh thái th y v c và phương cách s d ng b n v ng - Gi i thích cho m i ngư i hi u s c n thi t gi gìn nư c kh i b ô nhi m và hư ng d n ch n các s n ph m dùng trong gia ình ít gây ô nhi m. - Có chương trình ào t o v công tác qu n lý toàn di n nư c và các h sinh thái th y v c. 4.3. Nâng cao hi u qu s d ng nư c T t c m i ngư i ph i dành ưu tiên cao nh t i v i vi c nâng cao hi u qu s d ng nư c. Nh ng i u c n quan tâm là: - B o qu n và s d ng hi u qu h th ng cung c p nư c cũng như s d ng nư c - B o qu n t t hơn h th ng tư i tiêu gi m b t lãng phí - Tăng cư ng vi c duy trì và b o v nư c b m t và trong t nh ng nơi mà nư c mưa là ngu n duy nh t. - M r ng tái s d ng nư c. - H n ch thư ng xuyên ho c t ng mùa vi c dùng nư c vào nh ng m c ích không c n thi t như r a xe và tư i bãi c . 4.4. Qu n lý nư c và v n ô nhi m trên toàn b lưu v c M i lưu v c sông là m t h th ng ph c h p mà h u qu do ho t ng c a con ngư i vùng thư ng ngu n u nhanh chóng chuy n xu ng các c ng ng và h sinh thái h lưu. Chính sách s d ng nư c trong m i vùng lưu v c theo nh ng nguyên t c sau ây: - Trong vi c qui ho ch u ph i tính n tác ng i v i kh i lư ng và ch t lư ng nư c. - Nư c dùng cho sinh ho t, nông nghi p, công nghi p c n ư c phân ph i trong gi i h n b n v ng. - Qu n lý rút nư c ng m nh m h n ch n m c th p nh t nh ng t n h i i v i môi trư ng như gây nhi m m n, s t t và làm gi m dòng ch y. Ph i duy trì làm sao cho t l rút lên không vư t quá t l n p l i c a thiên nhiên. - Khi xây d ng các k ho ch nư c c n tính n nh ng nguy cơ ti m tàng i v i s c kh e c a con ngư i như vi c lan tràn m m b nh qua nư c, mu i s t rét... - Nh ng thói quen gây ô nhi m như rác và dùng các hóa ch t trong nông nghi p c n ư c ki m soát ch t ch không làm gi m ch t lư ng nư c.
  20. 62 - phòng ng a ô nhi m, c n xúc ti n s d ng các k thu t làm s ch và c m ng t vi c th i các ch t t ng h p khi chưa bi t ư c nh ng tác h i lâu dài c a chúng. 4.5. K t h p ch t ch vi c phát tri n tài nguyên nư c v i vi c b o v các h sinh thái Các h sinh thái t nhiên là m t b ph n quan tr ng c a chu trình nư c trong m i vùng lưu v c sông. Các h sinh thái ó v a tác ng v a b tác ng c a ch t lư ng và kh i lư ng dòng ch y. Mu n b n v ng c n ph i: - Có s hi u bi t y v nh hư ng c a vi c s d ng t và nư c i v i ch c năng c a h sinh thái. - B o toàn r ng phân th y, r ng cây ven h , ven sông và nh ng vùng t ng p nư c ch y u có t m quan tr ng trong vi c i u hòa ho t ng và ch t lư ng c a nư c. - Khôi ph c l i nh ng khu r ng ang b lâm nguy và nh ng h sinh thái th y v c ang b xu ng c p ho c b tàn phá do ho t ng c a con ngư i 4.6. Tăng cư ng h p tác qu c t Nhu c u v c nh tranh v các ngu n nư c, n n ô nhi m lan qua biên gi i và s c n thi t ph i chia s thông tin v nư c và các h sinh thái th y v c ang kêu g i ph i có m t s h p tác thân thi n gi a các qu c gia. Ph m vi ho t ng là l p thêm nh ng th ch khu v c qu n lý nh ng ngu n nư c chung biên gi i và dàn x p m i s tranh ch p. Xây d ng các chi n lư c và k ho ch hành ng, xác nh nh ng v n c n ưu tiên gi i quy t như s ô nhi m nghiêm tr ng và t t m c nư c ng m,... V. Tài nguyên năng lư ng và khoáng s n 1. Tài nguyên khoáng s n 1.1. Khái ni m chung Tài nguyên khoáng s n là tích t v t ch t dư i d ng h p ch t ho c ơn ch t trong lòng t và ư c ch a trong l p v trái t, trên b m t áy bi n và hoà tan trong nư c bi n, mà i u ki n hi n t i, con ngư i có kh năng l y ra các nguyên t có ích ho c s d ng tr c ti p chúng trong i s ng hàng ngày. Tài nguyên khoáng s n thư ng t p trung trong m t khu v c g i là m khoáng s n. Tài nguyên khoáng s n có ý nghĩa r t quan tr ng trong s phát tri n kinh t c a loài ngư i. Khai thác s d ng tài nguyên khoáng s n có tác ng m nh m n môi trư ng s ng. M t m t tài nguyên khoáng s n là ngu n v t li u t o nên các d ng v t ch t có ích và c a c i c a con ngư i. M t khác, vi c khai thác tài nguyên khoáng s n thư ng t o ra các ch t ô nhi m như b i, kim lo i n ng, các hoá ch t c và hơi khí c. Khoáng s n r t a d ng c v ngu n g c và ch ng lo i, ư c phân lo i theo nhi u cách: - Theo d ng t n t i: r n, khí (khí t, He,...), l ng (d u, nư c khoáng,...) - Theo ngu n g c: n i sinh (sinh ra trong lòng trái t), ngo i sinh (sinh ra trên b m t trái t). - Theo thành ph n hoá h c: Khoáng kim lo i: g m kim lo i thư ng g p có tr lư ng l n (nhôm, s t, crom, magiê,..) và kim lo i hi m (vàng, b c, b ch kim, thu ngân, ..) Khoáng phi kim lo i: g m các lo i qu ng photphat, sunphat, clorit..., các nguyên li u d ng khoáng: cát s i, th ch anh, á vôi,.. và d ng nhiên li u (than, d u m , khí t,..) Nư c cũng ư c coi là m t d ng khoáng (nư c bi n, nư c ng m ch a khoáng...). Con ngư i ã bi t s d ng kim lo i, khai khoáng và n u ch y kim lo i t r t xa xưa, song có ư c t c phát tri n ngày càng cao ch sau cu c cách m ng công nghi p gi a th k XVIII. Trong 100 năm tr l i ây, loài ngư i ã l y i t trong lòng t m t lư ng kh ng l các khoáng s n: 130 t t n than, 38 t t n d u,... Nhu c u s d ng m t s kim lo i thông d ng
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2