intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Bài giảng Nông lâm kết hợp

Chia sẻ: Năm Tháng Tĩnh Lặng | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:119

131
lượt xem
21
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài giảng "Nông lâm kết hợp" được chia làm 5 phần. Phần 1 giới thiệu hình ảnh thực sự của vùng đồi núi cao hiện nay với sự tập trung vào hiện tượng du canh phá rừng làm rẫy và sự suy thoái tài nguyên nước ta, phần 2 thảo luận về khái niệm cơ bản của nông lâm kết hợp, phần 3 giới thiệu các hệ thống nông lâm kết hợp chính ở Việt Nam, phần thứ tư giới thiệu tổng quát các kỹ thuật nông lâm kết hợp áp dụng cho các trang trại nhỏ gồm trồng trọt và chăn nuôi, và cuối cùng là tổng kết các cách tiếp cận để thiết kế, xây dựng và phát triển các hệ thống Nông Lâm kết hợp nhằm đưa kỹ thuật này vào thực tế nông thôn. Mời các bạn đón đọc.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Nông lâm kết hợp

  1. Bμi gi¶ng N«ng l©m kÕt hîp Ch−¬ng tr×nh hç trî L©m NghiÖp X· Héi 1
  2. Ch−¬ng Tr×nh Hç Trî L©m NghiÖp X· Héi Bμi gi¶ng N«ng l©m kÕt hîp Nhãm t¸c gi¶: NguyÔn V¨n Së - §Æng H¶i Ph−¬ng: §¹i Häc N«ng L©m TP. Hå ChÝ Minh Vâ Hïng, NguyÔn V¨n Th¸i: §¹i Häc T©y Nguyªn Lª Quang B¶o, D−¬ng ViÖt T×nh, Lª Quang VÜnh: §¹i Häc N«ng L©m HuÕ Ph¹m Quang Vinh, KiÒu ChÝ §øc: §ai Häc L©m NghiÖp Xu©n Mai §Æng Kim Vui, Mai Quang Tr−êng: §¹i Häc N«ng L©m Th¸i Nguyªn Per Rubdejer, Cè VÊn dù ¸n SIDA/ICRAF/SEANAFE Hμ Néi, 2002 2
  3. Giíi thiÖu Trong kho¶ng 2 thËp niªn cuèi cña thÕ kû 20, ngμnh n«ng l©m nghiÖp ®· vμ ®ang cã nh÷ng biÕn ®æi lý thó vμ quan träng, trong ®ã ph¶i kÓ sù ra ®êi cña m«n N«ng L©m kÕt hîp. M«n nμy ®−îc h×nh thμnh do cã sù gia t¨ng quan t©m ®Õn sù hiÖn diÖn cña con ng−êi ë vïng rõng nói cao mμ sù hiÖn diÖn nμy kh«ng ph¶i lóc nμo còng lμ nguyªn nh©n cña sù suy tho¸i tμi nguyªn tù nhiªn. Ngμnh L©m NghiÖp hiÖn nay ®ang ph¸t triÓn thªm L©m nghiÖp x· héi hay céng ®ång trong ®ã céng ®ång ng−êi d©n vïng cao lμ c¸c trî thñ ®¾c lùc cña chÝnh s¸ch n«ng l©m nghiÖp cña nhiÒu quèc gia ë ¸ Ch©u trong ®ã cã ViÖt Nam. Cho ®Õn nay, nhiÒu chÝnh s¸ch cña nhμ n−íc ViÖt Nam trong ®ã cã c¸c ch−¬ng tr×nh 661, ®Þnh canh ®Þnh c−, giao ®Êt kho¸n rõng, vμ s¾c luËt 327 ®· hæ trî hμng v¹n ha trång rõng ®−îc tiÕn hμnh do sù hîp t¸c cña d©n c− vμ c¸c c¬ quan n«ng l©m nghiÖp nhμ n−íc. Nh»m hç trî cho chÝnh s¸ch ph¸t triÓn n«ng th«n, còng nh− ®Ó ®¸p øng c¸c yªu cÇu thùc tiÔn cña s¶n xuÊt, m«n häc N«ng L©m KÕt Hîp ®−îc Ch−¬ng tr×nh Hç trî L©m nghiÖp X· héi (SFSP), dù ¸n m¹ng l−íi ®μo t¹o n«ng l©m kÕt hîp (SEANAFE) cïng n¨m tr−êng ®¹i häc trong n−íc gåm §¹i Häc N«ng L©m Thñ §øc, §¹i Häc N«ng L©m Th¸i Nguyªn, §¹i Häc L©m NghiÖp Xu©n Mai, §¹i Häc N«ng L©m HuÕ vμ §¹i Häc N«ng L©m T©y Nguyªn ®· so¹n th¶o tËp bμi gi¶ng n«ng l©m kÕt hîp nμy ®Ó phôc vô cho gi¶ng d¹y vμ häc tËp cho c¸c tr−êng tõ n¨m 2000. M«n häc nμy ®−îc ®Æt c¬ së trªn sù phèi hîp hμi hßa cña c¸c chuyªn m«n chÝnh cña nhμ tr−êng nh− n«ng, l©m vμ sóc häc ®Ó t¹o ra mét ngμnh häc ph¸t triÓn v÷ng bÒn vμ mang tÝnh b¶o vÖ sinh th¸i ë vïng ®åi nói cao. Ngoμi ra, m«n häc còng ®· dùa vμo c¸c nghiªn cøu khoa häc trªn kh¾p thÕ giíi vÒ l·nh vùc sö dông ®Êt v÷ng bÒn tõ h¬n 30 n¨m trë l¹i ®©y. PhÇn bμi gi¶ng cña m«n nμy ®−îc x©y dùng nh»m giíi thiÖu mét c¸ch kh¸i qu¸t vÒ c¬ së vμ kü thuËt N«ng L©m kÕt hîp. Nã ®−îc chia ra lμm 5 phÇn: PhÇn 1 giíi thiÖu h×nh ¶nh thùc sù cña vïng ®åi nói cao hiÖn nay víi sù tËp trung vμo hiÖn t−îng du canh ph¸ rõng lμm rÉy vμ sù suy tho¸i tμi nguyªn thiªn nhiªn ë n−íc ta. PhÇn hai th¶o luËn vÒ c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n cña n«ng l©m kÕt hîp. Ch−¬ng thø ba giíi thiÖu c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp chÝnh ë ViÖt Nam gåm c¸c hÖ thèng truyÒn thèng vμ c¶i tiÕn. PhÇn thø t− giíi thiÖu tæng qu¸t c¸c kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp ¸p dông cho c¸c trang tr¹i nhá gåm trång trät vμ ch¨n nu«i. Vμ PhÇn thø n¨m tæng kÕt c¸c c¸ch tiÕp cËn ®Ó thiÕt kÕ, x©y dùng vμ ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng N«ng L©m kÕt hîp nh»m ®−a kü thuËt nμy vμo thuc tÕ n«ng th«n. ¦íc väng cña c¸c t¸c gi¶ lμ phÇn bμi gi¶ng nμy kh«ng dõng ë mét chç mμ cßn ph¶i ®−îc bæ sung liªn tôc ®Ó lμm tμi liÖu h−íng dÉn cho sinh viªn triÓn khai c¸c c«ng t¸c ph¸t triÓn n«ng th«n cña m×nh trong t−¬ng lai. T¸c gi¶ hoμn toμn tin t−ëng vμo sù quan t©m vμ nhiÖt t©m cña ng−êi ®äc vμ sinh viªn trong viÖc c¶i tiÕn kh«ng ngõng néi dung cña bμi gi¶ng nμy. Nhãm gi¶ng viªn so¹n th¶o m«n häc n«ng l©m kÕt hîp Th¸ng 4 n¨m 2002 3
  4. Danh s¸ch c¸c b¶ng Trang B¶ng 1: C¸c biÖn ph¸p ph©n lo¹i c¸c hÖ thèng vμ kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp ë ph¹m vi thÕ giíi (Nair, 1989) 31 B¶ng 2: Møc ®é xãi mßn cña c¸c ph−¬ng thøc sö dông ®Êt kh¸c nhau (dùa theo Ohigbo vμ Lal, 1977) 35 B¶ng 3: ThÝ dô vÒ b¶ng kiÓm kª n«ng hé 92 B¶ng 4: ThÝ dô vÒ b¶ng thu chi cña n«ng hé 93 B¶ng 5: Mét sè loμI c©y thuèc cã thÓ dïng chöa bÖnh th«ng th−êng cho gia sóc 103 B¶ng 6 : BiÓu sμng läc tiªu chÝ cho sù bÒn v÷ng cña c¸c kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp 119 Danh s¸ch c¸c h×nh H×nh 1: Rõng bÞ tæn th−¬ng 9 H×nh 2: Giao thoa gi÷a ®Êt n«ng nghiÖp vμ l©m nghiÖp 10 H×nh 3: M©u thuÉn gi÷a trång trät vμ l©m nghiÖp trong ®iÒu kiÖn ¸p lùc d©n sè gia t¨ng dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp ®a d¹ng ë vïng cao (theo Kuo, 1977) 12 H×nh 4: C¸c lîi Ých, tiÒm n¨ng vμ mét sè giíi h¹n cña c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp 20 H×nh 5: Gi¶n ®å 3 vßng trßn c©y l©u n¨m, hoa mμu vμ vËt nu«i trong hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp 26 H×nh 6: S¬ ®å ph©n lo¹i theo cÊu t¹o c¸c thμnh phÇn 30 H×nh 7: M« t¶ chu tr×nh hoμn tr¶ chÊt dinh d−ìng vμ kh¶ n¨ng kiÓm so¸t chèng xãi mßn trong mét hÖ thèng trång xen theo b¨ng (cña Kang vμ Wilson, 1987) 36 H×nh 8: Líp th¶m vËt rông d−íi t¸n rõng trång c©y tai t−îng 36 4
  5. H×nh 9: Giíi thiÖu c¸c tiÕn tr×nh mμ c©y l©u n¨m cã thÓ c¶i thiÖn ®−îc ®iÒu kiÖn ®Êt (Young, 1989) 37 H×nh 10: M« h×nh SALT canh t¸c s¶n xuÊt hoa mμu l−¬ngthùc vμ t¹o thu nhËp trªn ®Êt dèc 38 H×nh 11: §Æc ®iÓm ®a d¹ng vμ phßng hé cña rõng tù nhiªn t¹i §«ng Nam Bé, ViÖt Nam 40 H×nh 12: C©y khÕ cho qu¶ 43 H×nh 13 : Mét loμi thùc vËt lμm c©y thuèc mäc tù nhiªn t¹i rõng C«n §¶o 43 H×nh 14 : Bá ho¸ ®Ó c¶i t¹o phôc håi ®Êt 46 H×nh 15 : S¬ ®å theo thêi gian cña kü thuËt bá ho¸ c¶i tiÕn cña ng−êi d©n téc Naalad, Philipin 47 H×nh 16 : HÖ thèng rõng – ruéng bËc thang 48 H×nh 17 : HÖ thèng v−ên rõng ë ViÖt Nam 49 H×nh 18 : HÖ thèng v−ên c©y c«ng nghiÖp chÌ, cμ phª xen c©y ¨n qu¶ vμ c©y rõng 50 H×nh 19 : HÖ thèng v−ên c©y ¨n qu¶ 52 H×nh 20 : HÖ thèng v−ên – ao – chuång (VAC) 53 H×nh 21 : HÖ thèng rõng – v−ên – ao – chuång (RVAC) t¹i ViÖt Nam 54 H×nh 22 : HÖ thèng canh t¸c theo ®−êng ®ång møc trªn ®Êt dèc 56 H×nh 23 : Trång xen theo b¨ng 57 H×nh 24 : HÖ thèng canh t¸c xen theo b¨ng – SALT 1 58 H×nh 25 : Khung ch÷ A ®Ó ®o ®−êng ®ång møc 58 H×nh 26 : Kü thuËt SALT 2 62 H×nh 27 : Kü thuËt SALT 3 63 H×nh 28 : S¬ ®å trång c©y lμm hμng rμo ph©n ranh giíi 65 H×nh 29: KÕt cÊu ®ai ch¾n giã kÝn 65 H×nh 30: Sù bè trÝ liªn kÕt c¸c ®ai ch¾n giã 66 H×nh 31: HÖ thèng NLKH Taungya h×nh vßng trßn ë Nigeria 68 H×nh 32: HÖ thèng NLKH Taungya kiÓu hμnh lang ë Zaiir 69 H×nh 33: HÖ thèng rõng-®ång cá phèi hîp 70 H×nh 34: S¬ ®å canh t¸c l©m ng− phèi hîp 71 H×nh 35: C©y che phñ ®Êt 79 5
  6. H×nh 36 : Qu¸ tr×nh xãi mßn vμ l¾ng ®äng 76 H×nh 37 : Canh t¸c theo ®−êng ®ång møc 78 H×nh 38 : Canh t¸c bËc thang 79 H×nh 39 : C©y che phñ ®Êt 80 H×nh 40 : Lu©n canh hoa mμu 81 H×nh 41 : Trång cá theo b¨ng ®ång møc 82 H×nh 42 : Hμng rμo c©y xanh ®ång møc 83 H×nh 43 : §ai ®æi h−íng n−íc ch¶y 84 H×nh 44 : Rμo c¶n c¬ giíi 85 H×nh 45 : Bë t−êng ®¸ 86 H×nh 46 : C¸c hè bÈy ®Êt 86 H×nh 47 : Ao tÝch chøa n−íc 87 H×nh 48 ; Canh t¸c rÈy kh«ng ®èt 88 H×nh 49 : §èt chÆn löa 95 H×nh 50 : C¸c kiÓu liÕp trong v−ên −¬m trang tr¹i NLKH 97 H×nh 51 : Dμn che vμ vËt liÖu lμm dμn che 98 H×nh 52 : Ðp gia sóc ¨n ®Ó vç bÐo 102 H×nh 53 : Khu vùc trång c©y vμ cá lμm thøc ¨n gia sóc 104 Môc lôc Trang Lêi giíi thiÖu, danh s¸ch b¶ng vμ h×nh, danh tõ viÕt t¾t Khung ch−¬ng tr×nh m«n häc n«ng l©m kÕt hîp 1 Ch−¬ng I: Më ®Çu 6 Bμi 1: C¸c vÊn ®Ò th¸ch thøc trong qu¶n lý bÒn v÷ng tμi nguyªn thiªn nhiªn 7 Bμi 2: TriÓn väng ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp nh− lμ mét ph−¬ng thøc qu¶n lý sö dông ®Êt bÒn v÷ng 13 Ch−¬ng II: Nguyªn lý vÒ n«ng l©m kÕt hîp 22 6
  7. Bμi 3: Kh¸i niÖm vμ ®Æc ®iÓm cña hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp 23 Bμi 4: Ph©n lo¹i c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp 27 Bμi 5: Vai trß cña thμnh phÇn c©y l©u n¨m trong c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp 32 Bμi 6: Rõng trong c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp 39 Ch−¬ng III: M« t¶ vμ ph©n tÝch c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp 44 Bμi 7: C¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp truyÒn thèng 45 Bμi 8: C¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp c¶i tiÕn 57 Ch−¬ng IV: Kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp 73 Bμi 9: Giíi thiÖu c¸c kü thuËt b¶o tån ®Êt vμ n−íc 74 Bμi 10: C¸c kü thuËt ¸p dông trong trang tr¹i nhá n«ng l©m kÕt hîp 90 Ch−¬ng V: ¸p dông vμ ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp 105 Bμi 11: Giíi thiÖu chung vÒ qu¸ tr×nh ¸p dông vμ ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp cã sù tham gia 106 Bμi 12: M« t¶ ®iÓm, chÈn ®o¸n vμ thiÕt kÕ kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp cã sù tham gia 112 Bμi 13: Thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp 115 Chó gi¶i vÒ tõ ng÷ 120 Tμi liÖu tham kh¶o 128 C¸c bμi ®äc thªm 7
  8. Ch−¬ng I Më ®Çu Môc ®Ých • X¸c ®Þnh vμ ph©n tÝch c¸c vÊn ®Ò th¸ch thøc vμ c¸c nhu cÇu c¶i tiÕn trong sö dông vμ qu¶n lý ®Êt ®ai miÒn nói • NhËn thÊy ®−îc triÓn väng cña ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp cho qu¶n lý sö dông bÒn v÷ng ®Êt ®ai n«ng th«n vμ miÒn nói Môc tiªu: Sau khi häc xong ch−¬ng nμy, sinh viªn cã kh¶ n¨ng • Nªu vμ ph©n tÝch ®−îc c¸c ®Æc tr−ng cña hÖ sinh th¸i nh©n v¨n miÒn nói vμ c¸c vÊn ®Ò khã kh¨n trong ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói hiÖn nay • Ph©n tÝch c¸c nh©n tè quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña n«ng l©m kÕt hîp trªn thÕ giíi vμ ë ViÖt Nam • X¸c ®Þnh c¸c lîi Ých, tiÒm n¨ng, vμ c¸c tån t¹i cÇn kh¾c phôc cña ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp ë n−íc ta. 8
  9. Bμi 1. C¸c vÊn ®Ò th¸ch thøc trong qu¶n lý bÒn v÷ng tμi nguyªn thiªn nhiªn Môc tiªu: sau khi häc xong bμi nμy, sinh viªn cã kh¶ n¨ng: • X¸c ®Þnh c¸c vÊn ®Ò mang tÝnh th¸ch thøc cho qu¶n lý sö dông ®Êt bÒn v÷ng ë n«ng th«n miÒn nói theo c¸c tiªu chÝ c¬ b¶n: tÝnh bÒn v÷ng, tÝnh hiÖu qu¶ vμ tÝnh c«ng b»ng • X¸c ®Þnh c¸c nguyªn nh©n mang tÝnh b¶n chÊt cña c¸c khã kh¨n • NhËn ra c¸c nhu cÇu thay ®æi sö dông vμ qu¶n lý ®Êt ®ai theo tiÕp cËn tæng hîp vμ cã sù tham gia 1 C¸c vÊn ®Ò trong ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói ë c¸c quèc gia §«ng Nam ¸, khu vùc ®Êt n«ng th«n vμ miÒn nói chiÕm phÇn lín diÖn tÝch l·nh thæ vμ lμ n¬i sinh sèng cña mét bé phËn lín d©n c− cña quèc gia. ë ViÖt Nam, ®Êt ®åi nói chiÕm kho¶ng 2/3 diÖn tÝch vμ lμ vïng sinh sèng cña h¬n 1/3 d©n sè c¶ n−íc (Jamieson vμ céng sù, 1998; Chu H÷u Quý, 1995; Rambo, 1995). 1.1 TÝnh chÊt mong manh vμ dÔ bÞ tæn th−¬ng cña ®Êt vμ rõng nhiÖt ®íi Rõng vμ ®Êt lμ hai nguån tμi nguyªn nh¹y c¶m cña vïng nhiÖt ®íi Èm. Khi kh«ng bÞ t¸c ®éng, c¸c hÖ sinh th¸i rõng nhiÖt ®íi vèn æn ®Þnh nhê vμo sù ®a d¹ng cao ®é cña c¸c loμi c©y vμ con, ®−îc g¾n kÕt víi nhau th«ng qua c¸c chu tr×nh dinh d−ìng gÇn nh− khÐp kÝn (Warner, 1991). Theo Richard (1977) (trÝch dÉn bëi Warner, 1991), sù æn ®Þnh cña hÖ sinh th¸i vïng nhiÖt ®íi chÝnh lμ sù thÓ hiÖn kh¶ n¨ng chèng ®ì c¸c biÕn ®æi thÊt th−êng cña khÝ hËu vμ c¸c yÕu tè kh¸c cña m«i tr−êng tù nhiªn. Trong ®ã, c¸c loμi thùc vËt th©n gç ®ãng vai trß chñ ®¹o trong viÖc quyÕt ®Þnh cÊu tróc, chøc n¨ng vμ tÝnh bÒn v÷ng cña hÖ sinh th¸i rõng. Tuy nhiªn sù æn ®Þnh nμy chØ cã thÓ tån t¹i trong khu«n khæ qu¸ tr×nh diÔn thÕ tù nhiªn. D−íi t¸c ®éng cña con ng−êi, rõng vμ ®Êt nhiÖt ®íi trë nªn rÊt dÔ bÞ suy tho¸i. ChÝnh c¸c nh©n tè ®a d¹ng, phøc t¹p vμ chu tr×nh dinh d−ìng khÐp kÝn vèn cã kh¶ n¨ng duy tr× hÖ sinh th¸i rõng nhiÖt ®íi trong bèi c¶nh kh«ng bÞ t¸c ®éng ®· t¹o nªn c¸c ®Æc tÝnh dÔ bÞ tan vì khi tiÕp xóc víi con ng−êi (Warner, 1991). ë rõng m−a nhiÖt ®íi, do tÝnh chÊt chuyªn biÖt cao ®é cña tõng loμi thùc vËt ®· dÉn ®Õn kh¶ n¨ng phôc håi thÊp khi cã t¸c ®éng trªn qui m« lín cña con ng−êi (Goudic, 1984 - trÝch dÉn bëi Warner, 1991). Do phÇn lín chÊt dinh d−ìng trong hÖ sinh th¸i ®−îc dù tr÷ trong sinh khèi, nªn mét khi rõng bÞ chÆt ph¸ ®i th× xÈy ra hiÖn t−îng thiÕu chÊt dinh d−ìng ®Ó duy tr× t¨ng tr−ëng míi cña c¸c loμi c©y. Thªm vμo ®ã do l−îng m−a lín, trong ®iÒu kiÖn kh«ng cã c©y che phñ, c¸c qu¸ tr×nh röa tr«i vμ xãi mßn diÔn ra m¹nh mÏ lμm ®Êt ®ai bÞ tho¸i hãa nhanh chãng. Nh− vËy sù bÒn v÷ng cña ®Êt rõng nhiÖt ®íi hoμn toμn phô thuéc vμo líp che phñ thùc vËt cã cÊu tróc phøc t¹p, ®a d¹ng mμ trong ®ã c¸c loμi c©y th©n gç ®ãng vai trß chñ ®¹o. HiÖn t−îng thiÕu chÊt dinh d−ìng trong ®Êt còng nh− vai trß quyÕt ®Þnh cña th¶m thùc vËt rõng ®Õn sù bÒn v÷ng vÒ søc s¶n xuÊt cña ®Êt cho thÊy vÒ c¬ b¶n th× ®Êt nhiÖt ®íi kh«ng phï hîp víi c¸c ph−¬ng thøc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®éc canh 9
  10. 1.2 TÝnh ®a d¹ng vÒ sinh th¸i - nh©n v¨n cña khu vùc n«ng th«n vμ miÒn nói • §a d¹ng vÒ ®Þa h×nh-®Êt ®ai-tiÓu khÝ hËu: Sù biÕn ®æi m¹nh vÒ ®Þa h×nh dÉn ®Õn biÕn ®éng lín vÒ ®Êt ®ai vμ tiÓu khÝ hËu c¶ trªn nh÷ng ph¹m vi nhá. • §a d¹ng sinh häc: HÖ ®éng thùc vËt phong phó vμ ®a d¹ng. Thùc vËt bao gåm rÊt nhiÒu loμi vμ d¹ng sèng kh¸c nhau. • §a d¹ng vÒ d©n téc vμ v¨n hãa: MiÒn nói ViÖt Nam lμ ®Þa bμn sinh sèng cña h¬n 1/3 d©n sè c¶ n−íc thuéc 54 d©n téc kh¸c nhau. Mçi d©n téc cã c¸c ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ ®Æc thï (Jamieson vμ céng sù, 1998). • §a d¹ng vÒ c¸c hÖ thèng canh t¸c truyÒn thèng: Sù ®a d¹ng vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn (®iÒu kiÖn lËp ®Þa vμ sinh c¶nh) vμ x· héi ®· t¹o nªn sù ®a d¹ng vÒ hÖ thèng canh t¸c truyÒn thèng ë n«ng th«n miÒn nói. C¸c kiÕn thøc kü thuËt vμ qu¶n lý truyÒn thèng trong sö dông ®Êt vμ canh t¸c cña ng−êi d©n ë n«ng th«n miÒn nói rÊt ®a d¹ng, ®· ®−îc thö nghiÖm, chän läc vμ ph¸t triÓn qua nhiÒu thÕ kû. • N«ng th«n miÒn nói chÞu ¶nh h−ëng cña nhiÒu yÕu tè kinh tÕ x· héi rÊt phøc t¹p: Bªn c¹nh c¸c ®Æc ®iÓm phøc t¹p vÒ tù nhiªn nh− ®Þa h×nh, tiÓu khÝ hËu, ®Êt ®ai vμ sinh häc, trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y khu vùc n«ng th«n miÒn nói ®ang g¸nh chÞu sù t¸c ®éng cña nhiÒu nh©n tè kinh tÕ x· héi nh− d©n sè gia t¨ng, chÝnh s¸ch kh«ng cô thÓ vμ ¶nh h−ëng cña kinh tÕ thÞ tr−êng, sù x©m nhËp v¨n hãa ngo¹i lai tõ bªn ngoμi, v.v. ®· dÉn ®Õn c¸c thay ®æi phøc t¹p vÒ tμi nguyªn vμ v¨n ho¸ x· héi t¹o ra nh÷ng trë ng¹i vμ th¸ch thøc lín cho qu¶n lý/sö dông bÒn v÷ng nguån tμi nguyªn. TÝnh ®a d¹ng vÒ sinh th¸i nh©n v¨n cña khu vùc n«ng th«n miÒn nói lμ mét trong nh÷ng c¬ së ®Ó ®a d¹ng hãa c¸c hÖ thèng sö dông ®Êt, còng nh− ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng sö dông tμi nguyªn tæng hîp. Tuy nhiªn, ®©y còng lμ th¸ch thøc lín cho c¸c nhμ qu¶n lý, nhμ lËp chÝnh s¸ch do yªu cÇu ph¶i h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn tõng hÖ thèng qu¶n lý sö dông ®Êt, c¸c hÖ thèng canh t¸c phï hîp cho tõng ®iÒu kiÖn sinh th¸i nh©n v¨n ®Æc thï. 2 C¸c thay ®æi mang tÝnh th¸ch thøc cho ph¸t triÓn bÒn v÷ng n«ng th«n miÒn nói • Sù gia t¨ng ¸p lùc d©n sè g©y ra c¸c vÊn ®Ò bøc xóc vÒ ®Êt canh t¸c vμ an toμn l−¬ng thùc, vμ søc Ðp lªn tμi nguyªn thiªn nhiªn miÒn nói ë c¸c khu vùc n«ng th«n miÒn nói, mËt ®é d©n c− kh«ng cao nh− c¸c khu vùc ®« thÞ ë vïng ®ång b»ng nh−ng l¹i cã tèc ®é t¨ng d©n sè rÊt nhanh. Theo §ç §×nh S©m (1995), tèc ®é t¨ng d©n sè ë miÒn nói ViÖt Nam biÕn ®éng trong kho¶ng 2,5% - 3,5% trong khi tèc ®é b×nh qu©n cña c¶ n−íc ë d−íi møc nμy nhiÒu. T×nh tr¹ng nμy mét phÇn chñ yÕu do phong trμo di d©n tù do tõ c¸c khu vùc ®ång b»ng qu¸ ®«ng ®óc lªn c¸c vïng ®åi nói, ®Æc biÖt lμ c¸c tØnh khu vùc T©y Nguyªn (§ak Lak, Gia Lai, Kon Tum). D©n sè t¨ng trong ®iÒu kiÖn khan hiÕm ®Êt cã tiÒm n¨ng n«ng nghiÖp ë miÒn nói ®· dÉn ®Õn b×nh qu©n ®Êt canh t¸c ®Çu ng−êi gi¶m. Tuy miÒn nói ViÖt Nam ®−îc xem lμ khu vùc d©n c− th−a thít víi mËt ®é b×nh qu©n 75 ng−êi/km2 nh−ng b×nh qu©n diÖn tÝch ®Êt canh t¸c ®Çu ng−êi rÊt thÊp (vμo kho¶ng 1200 - 1500 m2/ng−êi) (FAO vμ IIRR, 1995), trong khi ®ã møc ®Êt canh t¸c ®Ó ®¸p øng nhu cÇu l−¬ng thùc tèi thiÓu lμ 2000m2/ng−êi. ë khu vùc miÒn nói cña 11 tØnh phÝa Nam, diÖn tÝch canh t¸c b×nh qu©n ®Çu ng−êi ë d−íi 1000m2/ng−êi, cßn thÊp h¬n c¶ ë miÒn nói ë c¸c tØnh phÝa b¾c 10
  11. miÒn Trung nh− NghÖ An vμ Thanh Hãa (Jamieson vμ céng sù, 1998). Trong lóc ®ã kh¶ n¨ng t¨ng diÖn tÝch lóa n−íc - lμ hÖ thèng s¶n xuÊt ngò cèc cã n¨ng suÊt cao vμ æn ®Þnh nhÊt ViÖt Nam - ë khu vùc miÒn nói rÊt h¹n chÕ, chØ diÔn ra ë c¸c khu vùc ph©n t¸n nhá hÑp cã thÓ t−íi tiªu ®−îc. V× vËy cã thÓ nãi r»ng mËt ®é d©n sè ®ang tiÕn gÇn ®Õn hoÆc thËm chÝ ®· v−ît qu¸ kh¶ n¨ng chÞu ®ùng cña ®Êt ®ai ë phÇn lín khu vùc miÒn nói (Jamieson vμ céng sù, 1998). Sù gia t¨ng d©n sè ®· t¹o ra ¸p lùc lín lªn tμi nguyªn thiªn nhiªn miÒn nói lμ rõng, ®Êt vμ nguån n−íc, lμm c¸c nguån tμi nguyªn quÝ gi¸ nμy suy gi¶m nhanh chãng. • Sù suy tho¸i vÒ tμi nguyªn thiªn nhiªn vμ m«i tr−êng - Sù suy gi¶m nhanh chãng tμi nguyªn rõng: §é che phñ rõng c¶ n−íc gi¶m tõ 43% vμo n¨m 1943 xuèng 32,1% n¨m 1980, 27,2% n¨m 1990 sau ®ã t¨ng dÇn lªn 28,1% n¨m 1995 råi ®¹t ®Õn 33,2% n¨m 1999 (Theo tμi liÖu “ ChiÕn l−ît ph¸t triÓn l©m nghiÖp giai ®o¹n 2001-2010 ®−îc Bé N«ng NghiÖp vμ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n phª duyÖt theo Q§ sè 199/Q§- BNN-PTNT ngμy 22/1/2002). C¸ch ®©y 50 n¨m, rõng tù nhiªn bao phñ phÇn lín khu vùc ®åi nói nh−ng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· gi¶m xuèng d−íi 20% ë phÇn lín khu vùc ®åi nói phÝa B¾c, thËm chÝ cã n¬i gi¶m cßn 10% nh− ë khu vùc miÒn nói vïng T©y B¾c. C¸c diÖn tÝch rõng cßn l¹i phÇn lín lμ rõng nghÌo kiÖt, tr÷ l−îng gç thÊp vμ hiÕm cã loμi c©y cã gi¸ trÞ kinh tÕ. - Sù suy tho¸i cña ®Êt ®ai lμ ®iÒu dÔ thÊy ë kh¾p miÒn nói ViÖt Nam. Do thiÕu rõng che phñ, xãi mßn ®Êt vμ röa tr«i chÊt dinh d−ìng diÔn ra m¹nh lμm gi¶m ®é mμu mì cña ®Êt. Canh t¸c n−¬ng rÉy vèn lμ ph−¬ng thøc canh t¸c truyÒn thèng cña c¸c d©n téc miÒn nói, tá ra kh¸ phï hîp trong ®iÒu kiÖn mËt ®é d©n c− H×nh 1 . Rõng bÞ tæn th−¬ng thÊp vμ tμi nguyªn rõng cßn phong phó. Trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y, do ¸p lùc d©n sè vμ sù suy gi¶m diÖn tÝch rõng, giai ®o¹n canh t¸c kÐo dμi h¬n vμ giai ®o¹n bá hãa bÞ rót ng¾n l¹i, dÉn ®Õn sù suy gi¶m liªn tôc cña ®é ph× ®Êt vμ cá d¹i ph¸t triÓn m¹nh. KÕt qu¶ dÉn ®Õn gi¶m n¨ng suÊt c©y trång mét c¸ch nhanh chãng. - Sù suy gi¶m vÒ ®a d¹ng sinh häc: NhiÒu loμi ®éng thùc vËt ®· bÞ biÕn mÊt hoÆc trë nªn khan hiÕm. N¹n ph¸ rõng, viÖc ph¸t triÓn trång rõng thuÇn loμi vμ n«ng nghiÖp ®éc canh ®· lμm suy gi¶m ®a d¹ng sinh häc, trong ®ã bao gåm c¶ ba cÊp ®é: ®a d¹ng di truyÒn, ®a d¹ng chñng loμi vμ ®a d¹ng vÒ hÖ sinh th¸i . • T×nh tr¹ng ®ãi nghÌo Vμo n¨m 1994, khi GDP b×nh qu©n cña c¶ n−íc lμ 270 USD th× ë miÒn nói phÝa B¾c chØ lμ 150 USD vμ ë T©y Nguyªn lμ 70 USD. RÊt nhiÒu n¬i ë miÒn nói cã thu nhËp tiÒn mÆt b×nh qu©n ®Çu ng−êi d−íi 50 USD/n¨m. Hé nghÌo ®ãi chiÕm 34% ë miÒn nói phÝa B¾c vμ h¬n 60% ë T©y Nguyªn, víi thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi d−íi 50.000®/th¸ng, rÊt thÊp so víi tØ lÖ hé nghÌo ®ãi b×nh qu©n lμ 27% cña c¶ n−íc. H¬n 56% hé gia ®×nh ë miÒn nói phÝa B¾c vμ T©y Nguyªn ë t×nh tr¹ng suy dinh d−ìng nghiªm träng, cã tiªu thô n¨ng l−îng d−íi 11
  12. 1500kcals/ng−êi/ngμy trong lóc ph¶i cÇn 2200-2500kcals/ng−êi/ngμy (Jamieson vμ céng sù, 1995). T×nh tr¹ng ®ãi nghÌo kh«ng chØ thÓ hiÖn ë thu nhËp thÊp mμ cßn ë kh«ng ®¶m b¶o c¸c nhu cÇu c¬ b¶n kh¸c nh− gi¸o dôc, y tÕ, th«ng tin v¨n hãa x· héi, v.v. • Sù ph¸t triÓn theo c¸c m« h×nh canh t¸c rËp khu«n, ¸p ®Æt vμ phô thuéc vμo bªn ngoμi. Tr¸i ng−îc víi ®iÒu kiÖn ®a d¹ng vÒ sinh th¸i- nh©n v¨n vμ sù phong phó vÒ kiÕn thøc canh t¸c truyÒn thèng ë miÒn nói, c¸c ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn miÒn nói cña chÝnh phñ th−êng thùc hiÖn theo c¸c "m« h×nh" qu¶n lý kü thuËt ®ång bé, h×nh thμnh theo c¸ch nghÜ cña ng−êi vïng ®ång b»ng. C¸c nhμ n«ng nghiÖp vμ l©m nghiÖp ®−îc ®μo t¹o chÝnh thèng th−êng cã ®Þnh kiÕn vÒ sù l¹c hËu cña c¸c ph−¬ng thøc s¶n xuÊt truyÒn thèng, hay nghÜ ®Õn viÖc t¨ng c−êng thùc hiÖn ph¸p luËt nhμ n−íc vμ ¸p ®Æt c¸c m« h×nh kü thuËt s¶n xuÊt tõ bªn ngoμi h¬n lμ h×nh thμnh c¸c vμ ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng qu¶n lý kü thuËt thÝch øng, phèi hîp gi÷a kiÕn thøc b¶n ®Þa vμ kü thuËt míi phï hîp víi c¸c ®iÒu kiÖn cô thÓ cña n«ng d©n vμ thóc ®Èy ph¸t huy tÝnh tù chñ cña hä trong qu¶n lý tμi nguyªn (Hoμng H÷u C¶i, 1999). ChÝnh ®iÒu nμy ®· lμm gi¶m hiÖu qu¶ vμ t¸c dông cña nhiÒu c¸c ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn miÒn nói mÆc dï cã ®Çu t− rÊt lín. • Xu h−íng giao thoa gi÷a l©m nghiÖp, n«ng nghiÖp vμ c¸c ngμnh kh¸c trong sö dông tμi nguyªn thiªn nhiªn vμ ph¸t triÓn kinh tÕ H×nh 2. Giao thoa gi÷a ®Êt n«ng nghiÖp vμ l©m nghiÖp Kh¸i niÖm ®Êt n«ng nghiÖp, ®Êt l©m nghiÖp mét c¸ch thuÇn tóy vμ t¸ch biÖt theo quan niÖm tr−íc ®©y ®a trë nªn kh«ng cßn phï hîp ë nhiÒu khu vùc d©n c− ë miÒn nói. Ph¸t triÓn sö dông ®Êt thuÇn n«ng hoÆc thuÇn l©m ®· béc lé nhiÒu h¹n chÕ lín, ch¼ng h¹n canh t¸c thuÇn n«ng trªn ®Êt dèc cho n¨ng suÊt thÊp vμ kh«ng æn dÞnh trong khi ph¸t triÓn thuÇn l©m l¹i cã khã kh¨n vÒ nhu cÇu l−¬ng thùc tr−íc m¾t. Thùc tiÔn s¶n xuÊt ®· xuÊt hiÖn c¸c ph−¬ng thøc sö dông ®Êt tæng hîp, cã sù ®an xen gi÷a n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp vμ thñy s¶n. 12
  13. 3 Nhu cÇu vμ th¸ch thøc ®èi víi ph¸t triÓn bÒn v÷ng n«ng th«n miÒn nói 3.1 Ph¸t triÓn bÒn v÷ng n«ng th«n miÒn nói Ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vμ n«ng th«n bÒn v÷ng lμ qu¶n lý vμ b¶o tån c¸c nguån tμi nguyªn thiªn nhiªn vμ ®Þnh h−íng c¸c thay ®æi kü thuËt vμ ®Þnh chÕ nh»m ®¶m b¶o tho¶ m·n c¸c nhu cÇu cña con ng−êi cña c¸c thÕ hÖ hiÖn t¹i vμ trong t−¬ng lai. §ã lμ sù ph¸t triÓn ®¶m b¶o b¶o tån ®Êt, n−íc vμ c¸c nguån gen ®éng thùc vËt, chèng xuèng cÊp vÒ m«i tr−êng, phï hîp vÒ kü thuËt, kh¶ thi vÒ kinh tÕ vμ ®−îc x· héi chÊp nhËn (FAO, 1995). Nãi mét c¸ch ®¬n gi¶n h¬n, ph¸t triÓn bÒn v÷ng chÝnh lμ viÖc sö dông tμi nguyªn ®¸p øng ®−îc c¸c nhu cÇu vÒ s¶n xuÊt cña thÕ hÖ hiÖn t¹i, trong khi vÉn b¶o tån ®−îc nguån tμi nguyªn cÇn cho nhu cÇu cña c¸c thÕ hÖ t−¬ng lai. 3.2 C¸c th¸ch thøc Bèi c¶nh thay ®æi trªn ®· cho thÊy nhu cÇu ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói còng chÝnh lμ th¸ch thøc cho ph¸t triÓn bÒn v÷ng. C¸c th¸ch thøc nμy lμ: • H×nh thμnh vμ ph¸t triÓn c¸c ph−¬ng thøc qu¶n lý sö dông tμi nguyªn thiªn nhiªn (bao gåm rõng, ®Êt vμ n−íc) mét c¸ch tæng hîp trong ®ã cã sù dung hßa gi÷a c¸c lîi Ých vÒ kinh tÕ vμ b¶o tån tμi nguyªn m«i tr−êng • Qu¶n lý vμ sö dông ®Êt ®åi nói cã hiÖu qu¶ • Qu¶n lý vμ sö dông ®Êt ®¶m b¶o tÝnh c«ng b»ng ®−îc sù chÊp chÊp nhËn cña ng−êi d©n vμ c¸c nhãm ®èi t−îng cã liªn quan kh¸c. N«ng l©m kÕt hîp lμ mét ph−¬ng thøc sö dông ®Êt tæng hîp gi÷a l©m nghiÖp víi c¸c ngμnh n«ng nghiÖp (bao gåm c¶ ch¨n nu«i) vμ thñy s¶n, cã nhiÒu −u ®iÓm vμ ý nghÜa vÒ b¶o vÖ tμi nguyªn m«i tr−êng, ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®−îc c«ng nhËn réng r·i trªn kh¾p thÕ giíi. 13
  14. ¸p lùc d©n sè gia t¨ng Khai hoang nhiÒu M©u thuÉn trong §Êt rõng cÇn ®−îc diÖn tÝch rõng h¬n ®Ó qu¶n lý vμ sö dông b¶o vÖ ®Ó t¸i t¹o l¹i s¶n xuÊt thªm l−¬ng ®Êt rõng, chèng l¹i thùc canh t¸c n−¬ng rÉy kh«ng bÒn v÷ng Ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp Trång xen hoa mμu vμ C©y l©u n¨m vμ hoa mμu c©y l©u n¨m ®Ó tèi ®a ChiÒu h−íng ®−îc qu¶n lý tæng hîp hãa søc s¶n xuÊt trong s¶n xuÊt ®a ®Ó tèi −u hãa viÖc b¶o vÖ ®iÒu kiÖn tμi nguyªn d¹ng ®Êt vμ n−íc, trong khi khan hiÕm vÉn tháa m·n nhu cÇu s¶n xuÊt l−¬ng thùc H×nh3. M©u thuÉn gi÷a trång trät vμ l©m nghiÖp trong ®iÒu kiÖn t¨ng ¸p lùc d©n sè ®Én ®Õn sù ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp ®a d¹ng ë vïng cao (Theo Kuo, 1977) 14
  15. Bμi 2.Ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp nh− lμ mét ph−¬ng thøc qu¶n lý sö dông ®Êt bÒn v÷ng Môc tiªu: sau khi häc xong bμi nμy, sinh viªn cã kh¶ n¨ng: • Ph©n tÝch ®−îc c¸c thay ®æi vÒ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn, c¸c nh©n tè chi phèi sù ph¸t triÓn cña n«ng l©m kÕt hîp trªn thÕ giíi vμ ë ViÖt Nam • X¸c ®Þnh c¸c lîi Ých cã thÓ cña n«ng l©m kÕt hîp trong ph¸t triÓn ®êi sèng céng ®ång vμ b¶o vÖ tμi nguyªn m«i tr−êng • X¸c ®Þnh vμ ph©n tÝch c¸c tiÒm n¨ng, c¬ héi vμ c¸c h¹n chÕ trong viÖc ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp ë n−íc ta. 1 L−îc sö h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp 1.1 LÞch sö ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp thÕ giíi Canh t¸c c©y th©n gç cïng víi c©y trång n«ng nghiÖp trªn cïng mét diÖn tÝch lμ mét tËp qu¸n s¶n xuÊt l©u ®êi cña n«ng d©n ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi. Theo King (1987), cho ®Õn thêi Trung cæ ë ch©u ¢u, vÉn tån t¹i mét tËp qu¸n phæ biÕn lμ "chÆt vμ ®èt" råi sau ®ã tiÕp tôc trång c©y th©n gç cïng víi c©y n«ng nghiÖp hoÆc sau khi thu ho¹ch n«ng nghiÖp. HÖ thèng canh t¸c nμy vÉn tån t¹i ë PhÇn Lan cho ®Õn cuèi thÕ kû 19, vμ vÉn cßn ë mét sè vïng cña §øc ®Õn tËn nh÷ng n¨m 1920. NhiÒu ph−¬ng thøc canh t¸c truyÒn thèng ë ch©u ¸, Ch©u Phi vμ khu vùc nhiÖt ®íi ch©u Mü ®· cã sù phèi hîp c©y th©n gç víi c©y n«ng nghiÖp ®Ó nh»m môc ®Ých chñ yÕu lμ hç trî cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vμ t¹o ra c¸c s¶n phÈm phô kh¸c kh¸c nh−: gç, cñi, ®å gia dông, v.v. 1.1.1 Sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng Taungya Vμo cuèi thÕ kû 19, hÖ thèng taungya b¾t ®Çu ph¸t triÓn réng r·i ë Myanmar d−íi sù b¶o hé cña thùc d©n Anh. Trong c¸c ®ån ®iÒn trång c©y gç tÕch (Tectona grandis), ng−êi lao ®éng ®−îc phÐp trång c©y l−¬ng thùc gi÷a c¸c hμng c©y ch−a khÐp t¸n ®Ó gi¶i quyÕt nhu cÇu l−¬ng thùc hμng n¨m. Ph−¬ng thøc nμy sau ®ã ®−îc ¸p dông réng r·i ë Ên §é vμ Nam Phi. C¸c nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng kÕt hîp nμy th−êng h−íng vμo môc ®Ých s¶n xuÊt l©m nghiÖp, ®−îc thùc hiÖn bëi c¸c nhμ l©m nghiÖp víi viÖc lu«n cè g¾ng ®¶m b¶o c¸c nguyªn t¾c • Gi¶m thiÓu hoÆc kh«ng g©y tæn h¹i ®Õn c¸c loμi c©y rõng trång lμ ®èi t−îng cung cÊp s¶n phÈm chñ yÕu trong hÖ thèng • Sinh tr−ëng cña c©y rõng trång kh«ng bÞ h¹n chÕ bëi c©y n«ng nghiÖp • Tèi −u hãa vÒ thêi gian canh t¸c c©y trång n«ng nghiÖp sÏ ®¶m b¶o tØ lÖ sèng vμ tèc ®é sinh tr−ëng nhanh cña c©y trång th©n gç. • Loμi c©y rõng trång cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi c¸c loμi c©y n«ng nghiÖp • Tèi −u hãa mËt ®é ®Ó ®¶m b¶o sù sinh tr−ëng liªn tôc cña c©y trång th©n gç. ChÝnh v× vËy mμ c¸c hÖ thèng nμy ch−a ®−îc xem xÐt nh− lμ mét hÖ thèng qu¶n lý sö dông ®Êt cã ý nghÜa cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp (Nair, 1995). 15
  16. 1.1.2 C¸c nh©n tè lμm tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn cña n«ng l©m kÕt hîp trªn ph¹m vi toμn cÇu C¸c nh©n tè nμy bao gåm: • Sù ®¸nh gi¸ l¹i chÝnh s¸ch ph¸t triÓn cña Ng©n hμng ThÕ giíi (WB); • Sù t¸i thÈm ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch l©m nghiÖp cña Tæ chøc L−¬ng N«ng (FAO) thuéc Liªn HiÖp Quèc; • Sù thøc tØnh c¸c mèi quan t©m khoa häc vÒ xen canh vμ hÖ thèng canh t¸c; • T×nh tr¹ng thiÕu l−¬ng thùc ë nhiÒu vïng trªn thÕ giíi; • Sù gia t¨ng n¹n ph¸ rõng vμ suy tho¸i vÒ m«i tr−êng sinh th¸i; • Cuéc khñng ho¶ng n¨ng l−îng trong thËp niªn 70 cña thÕ kû 20 vμ sau ®ã lμ sù leo thang vÒ gi¸ c¶ vμ thiÕu ph©n bãn; • Trung t©m Nghiªn cøu ph¸t triÓn Quèc tÕ (IDRC) cña Canada thiÕt lËp dù ¸n x¸c ®Þnh c¸c −u tiªn nghiªn cøu vÒ l©m nghiÖp nhiÖt ®íi. • C¸c thay ®æi vÒ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn n«ng th«n Trong vßng 2 thËp niªn 60 vμ 70 cña thÕ kû 20, d−íi sù b¶o trî cña Nhãm t− vÊn vÒ Nghiªn cøu N«ng nghiÖp Quèc tÕ (CGIAR), nhiÒu trung t©m nghiªn cøu n«ng nghiÖp quèc tÕ ®−îc thμnh lËp ë nhiÒu khu vùc trªn thÕ giíi nh»m nghiªn cøu n©ng cao n¨ng suÊt cña c¸c lo¹i c©y trång vμ vËt nu«i chñ yÕu ë vïng nhiÖt ®íi. ViÖc ph¸t triÓn c¸c gièng c©y trång ngò cèc n¨ng suÊt cao vμ c¸c kü thuËt th©m canh liªn quan nhê vμo nç lùc cña mét sè Trung t©m vμ c¸c ch−¬ng tr×nh quèc gia cã liªn quan ®· t¹o nªn mét sù thay ®æi lín vÒ n¨ng suÊt n«ng nghiÖp mμ th−êng ®−îc gäi lμ C¸ch m¹ng Xanh (Green Revolution) (Borlaug vμ Dowswell, 1988). Tuy nhiªn c¸c nhμ qu¶n lý vμ ph¸t triÓn ®· sím nhËn thÊy r»ng c¸c kü thuËt th©m canh míi ®· lμm t¨ng nhu cÇu ph©n bãn vμ c¸c chi phÝ ®Çu vμo kh¸c trong khi ®ã vÉn cßn mét bé phËn lín n«ng d©n nghÌo n»m ngoμi tÇm ¶nh h−ëng tÝch cùc cña cuéc c¸ch m¹ng trªn. PhÇn lín c¸c Trung t©m nghiªn cøu n«ng nghiÖp quèc tÕ vμ c¸c ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng nghiÖp quèc gia trong thêi gian nμy chØ míi tËp trung nghiªn cøu c¸c lo¹i c©y trång riªng rÏ trong khi thùc tÕ n«ng d©n l¹i canh t¸c mét c¸ch tæng hîp: trång xen c¸c lo¹i c©y n«ng nghiÖp kh¸c nhau, c©y ng¾n ngμy víi c©y gç dμi ngμy, v.v. Sù thiÕu sãt nμy ®· ®−îc nhiÒu nhμ qu¶n lý vμ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch nhËn ra. Tõ ®Çu thËp niªn 70, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn cña Ng©n hμng ThÕ giíi ®· b¾t ®Çu chó ý h¬n c¸c vïng n«ng th«n nghÌo cïng víi sù tham gia cña n«ng d©n vμo c¸c ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n. Trong ch−¬ng tr×nh L©m nghiÖp x· héi cña WB trong nh÷ng n¨m 1980 kh«ng chØ chøa ®ùng nhiÒu yÕu tè cña n«ng l©m kÕt hîp mμ cßn thiÕt kÕ trî gióp n«ng d©n th«ng qua gia t¨ng s¶n xuÊt l−¬ng thùc thùc phÈm, b¶o vÖ m«i tr−êng vμ ph¸t huy c¸c lîi Ých truyÒn thèng cña rõng. Trong thêi gian nμy, bªn c¹nh ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, FAO ®Æc biÖt chó träng nhÊn m¹nh vai trß quan trong cña l©m nghiÖp trong ph¸t triÓn n«ng th«n, khuyÕn c¸o n«ng d©n vμ nhμ n−íc nªn chó träng ®Æc biÖt ®Õn c¸c Ých lîi cña rõng vμ c©y th©n gç ®Õn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, khuyÕn c¸o c¸c nhμ qu¶n lý sö dông ®Êt kÕt hîp c¶ n«ng nghiÖp vμ l©m nghiÖp vμo hÖ thèng canh t¸c cña hä (King, 1979). NhiÒu kh¸i niÖm míi vÒ l©m nghiÖp nh− l©m nghiÖp céng ®ång, l©m nghiÖp x· héi ®· ®−îc h×nh thμnh vμ ¸p dông ë nhiÒu n−íc mμ n«ng l©m kÕt hîp th−êng ®−îc xem lμ mét ph−¬ng thøc sö dông ®Êt nhiÒu tiÒm n¨ng, ®em l¹i nh÷ng lîi Ých trùc tiÕp cho céng ®ång ®Þa ph−¬ng vμ toμn x· héi. 16
  17. • N¹n ph¸ rõng vμ t×nh tr¹ng suy tho¸i m«i tr−êng Cuèi thËp niªn 70 vμ c¸c n¨m ®Çu thËp niªn 80, sù suy tho¸i tμi nguyªn m«i tr−êng toμn cÇu, nhÊt lμ n¹n ph¸ rõng, ®· trë thμnh mèi quan t©m lo l¾ng lín cña toμn x· héi. Sù ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp n−¬ng rÉy ®i kÌm víi ¸p lùc d©n sè, sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp th©m canh hãa häc, ®éc canh trªn qui m« lín vμ khai th¸c l©m s¶n lμ nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu g©y ra sù mÊt rõng, suy tho¸i ®Êt ®ai vμ ®a d¹ng sinh häc. Theo −íc tÝnh cña FAO (1982), du canh lμ nguyªn nh©n t¹o ra h¬n 70% cña tæng diÖn tÝch rõng nhiÖt ®íi bÞ mÊt ë ch©u Phi; diÖn tÝch ®Êt rõng bá hãa sau n−¬ng rÉy chiÕm 26,5% diÖn tÝch rõng khÐp t¸n cßn l¹i ë ch©u Phi, kho¶ng 16% ë ch©u Mü Latin vμ 22,7% ë khu vùc nhiÖt ®íi cña ch©u ¸. • Gia t¨ng quan t©m vÒ nghiªn cøu c¸c hÖ thèng canh t¸c tæng hîp vμ c¸c hÖ thèng kü thuËt truyÒn thèng Thùc tr¹ng nμy cïng nhiÒu nç lùc nghiªn cøu ®· gîi më ra c¸c chiÕn l−îc qu¶n lý sö dông ®Êt tæng hîp thay thÕ cho c¸c ph−¬ng thøc qu¶n lý hiÖn thêi kh«ng bÒn v÷ng ®· ®−îc x¸c ®Þnh lμ mét xu h−íng tÊt yÕu. Ch¼ng h¹n nh− c¸c nhμ sinh th¸i häc ®· cung cÊp nhiÒu b»ng chøng thuyÕt phôc vÒ vai trß cña rõng vμ c©y th©n gç ®èi víi viÖc ®¶m b¶o ®é æn ®Þnh cña hÖ sinh th¸i, dÉn ®Õn c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ rõng cßn l¹i, ®−a c¸c loμi c©y th©n gç l©u n¨m vμo c¸c hÖ thèng sö dông ®Êt còng nh− lμm thay ®æi quan ®iÓm canh t¸c. §· cã nhiÒu kÕt qu¶ nghiªn cøu ban ®Çu ë nhiÒu khu vùc trªn thÕ giíi vÒ tÝnh hiÖu qu¶ cao trong viÖc sö dông c¸c tμi nguyªn tù nhiªn (®Êt, n−íc vμ ¸nh s¸ng mÆt trêi) còng nh− tÝnh æn ®Þnh cao cña c¸c hÖ thèng xen canh, c¸c hÖ thèng canh t¸c tæng hîp so víi hÖ thèng n«ng nghiÖp ®éc canh (Papendick vμ céng sù, 1976). C¸c nghiªn cøu cña c¸c nhμ nh©n chñng häc vμ khoa häc x· héi vÒ hÖ thèng sö dông ®Êt ®· chØ ra tÇm quan träng cña c¸c hÖ thèng canh t¸c tæng hîp b¶n ®Þa/truyÒn thèng vμ l−u ý cÇn xem xÐt chóng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸c tiÕp cËn míi (Nair, 1995). • Sù h×nh thμnh Trung t©m Quèc tÕ vÒ Nghiªn cøu N«ng L©m KÕt Hîp (ICRAF) Vμo th¸ng 7/1977, ®−îc sù ñy nhiÖm cña Trung t©m Nghiªn cøu Ph¸t triÓn Quèc tÕ (IDRC) cña Canada, John Bene ®· tiÕn hμnh dù ¸n nghiªn cøu víi c¸c môc tiªu: - X¸c ®Þnh c¸c kho¶ng trèng trong ®μo t¹o vμ nghiªn cøu l©m nghiÖp thÕ giíi; - §¸nh gi¸ sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a n«ng nghiÖp vμ l©m nghiÖp ë c¸c quèc gia nhiÖt ®íi cã thu nhËp thÊp vμ ®Ò xuÊt nghiªn cøu nh»m tèi −u hãa sö dông ®Êt; - X©y dùng c¸c ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu l©m nghiÖp nh»m t¹o ra c¸c t¸c ®éng kinh tÕ, x· héi cã ý nghÜa ë cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn; - §Ò xuÊt c¸c s¾p xÕp vÒ tæ chøc, thÓ chÕ ®Ó thùc hiÖn c¸c nghiªn cøu trªn mét c¸ch cã hiÖu qu¶ vμ - ChuÈn bÞ kÕ ho¹ch hμnh ®éng ®Ó cã ®−îc ñng hé cña c¸c nhμ tμi trî quèc tÕ. MÆc dï víi môc ®Ých ban ®Çu lμ x¸c ®Þnh c¸c −u tiªn nghiªn cøu cho l©m nghiÖp nhiÖt ®íi, nhãm nghiªn cøu cña John Bene ®· ®i ®Õn kÕt luËn r»ng: ®Ó tèi −u hãa sö dông ®Êt nhiÖt ®íi, −u tiªn sè mét nªn lμ nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng kÕt hîp gi÷a l©m nghiÖp víi n«ng nghiÖp vμ ch¨n nu«i. Hay nãi c¸ch kh¸c, ®· cã mét sù chuyÓn dÞch träng t©m tõ l©m nghiÖp sang nh÷ng kh¸i niÖm sö dông ®Êt réng h¬n, phï hîp h¬n ë c¶ hai ph−¬ng diÖn trùc tiÕp (tr−íc m¾t) vμ dμi h¹n (Bene vμ céng sù, 1977). B¸o c¸o dù ¸n nμy cña IDRC ®· ®−îc c¸c c¬ quan quèc tÕ xem xÐt vμ dÉn ®Õn sù h×nh thμnh Héi ®ång Quèc tÕ vÒ Nghiªn cøu N«ng 17
  18. L©m kÕt hîp vμo n¨m 1977, vμo 1991 c¬ quan nμy ®−îc ®æi tªn thμnh Trung t©m Quèc tÕ vÒ Nghiªn cøu N«ng L©m kÕt hîp (International Centre for Research in Agroforestry - ICRAF). KÓ tõ khi thμnh lËp, ICRAF lμ tæ chøc lu«n ®i ®Çu trong thu thËp th«ng tin, tiÕn hμnh c¸c dù ¸n nghiªn cøu, chuyÓn giao kÕt qu¶ trong l·nh vùc n«ng l©m kÕt hîp. 1.1.3 Sù ph¸t triÓn ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn trong nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn Song song víi sù ph¸t triÓn kh¸i niÖm vμ c¸c nghiªn cøu kü thuËt, ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn trong nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp còng kh«ng ngõng ®−îc c¶i thiÖn. Trong mét thËp niªn gÇn ®©y, c¸c c«ng cô chÈn ®o¸n - thiÕt kÕ - ph¸t triÓn ®· ®−îc ph¸t triÓn trªn c¬ së lý luËn cña c¸c tiÕp cËn cã sù tham gia vèn ®−îc sö dông phæ biÕn trong l©m nghiÖp x· héi. C¸c nghiªn cøu ph©n tÝch ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng chÝnh s¸ch ®Õn ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp vμ c¸c t¸c ®éng cña ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp lªn hÖ thèng sö dông ®Êt, c¶nh quan vμ m«i tr−êng kinh tÕ x· héi còng nh− kh¶ n¨ng chÊp nhËn cña n«ng d©n còng ®ang ®−îc chó träng xem xÐt. Bªn c¹nh ®ã, nhiÒu ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu míi cã liªn quan ®Õn c¸c ngμnh khoa häc kh¸c nh− khoa häc ®Êt, sinh lý häc thùc vËt, sinh th¸i häc, khoa häc hÖ thèng vμ m« pháng, v.v. ®· ®−îc ¸p dông vμo nghiªn cøu n«ng l©m kÕt hîp ®· t¹o ra ®−îc c¸c tiÕn bé ®¸ng kÓ trong nghiªn cøu. 1.1.4 Sù hßa nhËp cña n«ng l©m kÕt hîp vμo ch−¬ng tr×nh ®μo t¹o n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp vμ ph¸t triÓn n«ng th«n Ngμy nay, c¸c kiÕn thøc vÒ n«ng l©m kÕt hîp ®· ®−îc ®−a vμo gi¶ng d¹y ë c¸c tr−êng ®¹i häc, viÖn nghiªn cøu-®μo t¹o vÒ n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, ph¸t triÓn n«ng th«n vμ qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn. TiÒm n¨ng cña n«ng l©m kÕt hîp trong viÖc c¶i t¹o ®Êt, b¶o tån ®a d¹ng sinh häc vμ nguån n−íc nãi chung ®· ®−îc c«ng nhËn. VÒ thùc chÊt th× n«ng l©m kÕt hîp th−êng ®−îc xem nh− lμ mét hÖ thèng sö dông ®Êt cã tiÒm n¨ng ®em l¹i c¸c Ých lîi vÒ l©m s¶n, l−¬ng thùc thùc phÈm trong lóc vÉn cã kh¶ n¨ng b¶o tån vμ kh«i phôc hÖ sinh th¸i. 1.2 L−îc sö ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp ë ViÖt Nam Còng nh− nhiÒu quèc gia kh¸c trªn thÕ giíi, c¸c tËp qu¸n canh t¸c n«ng l©m kÕt hîp ®· cã ë ViÖt Nam tõ l©u ®êi, nh− c¸c hÖ thèng canh t¸c n−¬ng rÉy truyÒn thèng cña ®ång bμo c¸c d©n téc Ýt ng−êi, hÖ sinh th¸i v−ên nhμ ë nhiÒu vïng ®Þa lý sinh th¸i trªn kh¾p c¶ n−íc, v.v. Lμng truyÒn thèng cña ng−êi ViÖt còng cã thÓ xem lμ mét hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp b¶n ®Þa víi nhiÒu nÐt ®Æc tr−ng vÒ cÊu tróc vμ c¸c dßng chu chuyÓn vËt chÊt vμ n¨ng l−îng. Tõ thËp niªn 60, song song víi phong trμo thi ®ua s¶n xuÊt, hÖ sinh th¸i V−ên - Ao - Chuång (VAC) ®−îc nh©n d©n c¸c tØnh miÒn B¾c ph¸t triÓn m¹nh mÏ vμ lan réng kh¾p c¶ n−íc víi nhiÒu biÕn thÓ kh¸c nhau thÝch hîp cho tõng vïng sinh th¸i cô thÓ. Sau ®ã lμ c¸c hÖ thèng Rõng - V−ên - Ao - Chuång (RVAC) vμ v−ên ®åi ®−îc ph¸t triÓn m¹nh ë c¸c khu vùc d©n c− miÒn nói. C¸c hÖ thèng rõng ngËp mÆn- nu«i trång thñy s¶n còng ®−îc ph¸t triÓn m¹nh ë vïng duyªn h¶i c¸c tØnh miÒn Trung vμ miÒn Nam. C¸c dù ¸n ®−îc tμi trî quèc tÕ còng giíi thiÖu c¸c m« h×nh canh t¸c trªn ®Êt dèc theo ®−êng ®ång møc (SALT) ë mét sè khu vùc miÒn nói. Trong hai thËp niªn gÇn ®©y, ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói theo ph−¬ng thøc n«ng l©m kÕt hîp ë c¸c khu vùc cã tiÒm n¨ng lμ mét chñ tr−¬ng ®óng ®¾n cña §¶ng vμ Nhμ n−íc. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Þnh canh ®Þnh c−, kinh tÕ míi, míi ®©y c¸c ch−¬ng tr×nh 327, ch−¬ng tr×nh 5 triÖu ha rõng (661) vμ chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i ®Òu cã liªn quan ®Õn viÖc x©y dùng vμ ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp t¹i ViÖt Nam. 18
  19. C¸c th«ng tin, kiÕn thøc vÒ n«ng l©m kÕt hîp còng ®· ®−îc mét sè nhμ khoa häc, tæ chøc tæng kÕt d−íi nh÷ng gãc ®é kh¸c nhau. §iÓn h×nh lμ c¸c Ên phÈm cña Lª Träng Cóc vμ céng sù (1990) vÒ viÖc xem xÐt vμ ph©n tÝch c¸c hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp vïng trung du miÒn B¾c trªn c¬ së tiÕp cËn sinh th¸i nh©n v¨n. C¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp ®iÓn h×nh trong n−íc ®· ®−îc tæng kÕt bëi FAO vμ IIRR (1995), còng nh− ®· ®−îc m« t¶ trong Ên phÈm cña Côc KhuyÕn N«ng vμ KhuyÕn l©m d−íi d¹ng c¸c "m« h×nh" sö dông ®Êt. Mittelman (1997) ®· cã mét c«ng tr×nh tæng quan rÊt tèt vÒ hiÖn tr¹ng n«ng l©m kÕt hîp vμ l©m nghiÖp x· héi ë ViÖt Nam, ®Æc biÖt lμ c¸c nh©n tè chÝnh s¸ch ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp. Tuy nhiªn c¸c t− liÖu nghiªn cøu vÒ t−¬ng t¸c gi÷a ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp víi m«i tr−êng tù nhiªn, kinh tÕ x· héi xung quanh (vi m« vμ vÜ m«) vÉn cßn rÊt Ýt. 2 Lîi Ých cña c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp vμ th¸ch thøc 2.1 C¸c lîi Ých cña n«ng l©m kÕt hîp Thùc tiÔn s¶n xuÊt còng nh− nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu trung vμ dμi h¹n ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi ®· cho thÊy n«ng l©m kÕt hîp lμ mét ph−¬ng thøc sö dông tμi nguyªn tæng hîp cã tiÒm n¨ng tho¶ m·n c¸c yÕu tè cña ph¸t triÓn n«ng th«n vμ miÒn nói bÒn v÷ng. C¸c lîi Ých mμ n«ng l©m kÕt hîp cã thÓ mang l¹i rÊt ®a d¹ng, tuy nhiªn cã thÓ chia thμnh 2 nhãm: nhãm c¸c lîi Ých trùc tiÕp cho ®êi sèng céng ®ång vμ nhãm c¸c lîi Ých gi¸n tiÕp cho céng ®ång vμ x· héi. 2.1.1 C¸c lîi Ých trùc tiÕp cña n«ng l©m kÕt hîp • Cung cÊp l−¬ng thùc vμ thùc phÈm: NhiÒu m« h×nh n«ng l©m kÕt hîp ®−îc h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn nh»m vμo môc ®Ých s¶n xuÊt nhiÒu lo¹i l−¬ng thùc thùc phÈm, cã gi¸ trÞ dinh d−ìng cao ®¸p øng nhu cÇu cña hé gia ®×nh. §iÓn h×nh lμ hÖ thèng VAC ®−îc ph¸t triÓn réng r·i ë nhiÒu vïng n«ng th«n ë n−íc ta. ¦u ®iÓm cña c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp lμ cã kh¶ n¨ng t¹o ra s¶n phÈm l−¬ng thùc vμ thùc phÈm ®a d¹ng trªn mét diÖn tÝch ®Êt mμ kh«ng yªu cÇu ®Çu vμo lín. • C¸c s¶n phÈm tõ c©y th©n gç: ViÖc kÕt hîp c©y th©n gç trªn n«ng tr¹i cã thÓ t¹o ra nhiÒu s¶n phÈm nh− gç, cñi, tinh dÇu, v.v. ®Ó ®¸p øng nhu cÇu vÒ nguyªn vËt liÖu cho hé gia ®×nh. • T¹o viÖc lμm: N«ng l©m kÕt hîp gåm nhiÒu thμnh phÇn canh t¸c ®a d¹ng cã t¸c dông thu hót lao ®éng, t¹o thªm ngμnh nghÒ phô cho n«ng d©n. • T¨ng thu nhËp n«ng hé: Víi sù phong phó vÒ s¶n phÈm ®Çu ra vμ Ýt ®ßi hái vÒ ®Çu vμo, c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp dÔ cã kh¶ n¨ng ®em l¹i thu nhËp cao cho hé gia ®×nh. • Gi¶m rñi ro trong s¶n xuÊt vμ t¨ng møc an toμn l−¬ng thùc: Nhê cã cÊu tróc phøc t¹p, ®a d¹ng ®−îc thiÕt kÕ nh»m lμm t¨ng c¸c quan hÖ t−¬ng hç (cã lîi) gi÷a c¸c thμnh phÇn trong hÖ thèng, c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp th−êng cã tÝnh æn ®Þnh cao tr−íc c¸c biÕn ®éng bÊt lîi vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn (nh− dÞch s©u bÖnh, h¹n h¸n, v.v.). Sù ®a d¹ng vÒ lo¹i s¶n phÈm ®Çu ra còng gãp phÇn gi¶m rñi ro vÒ thÞ tr−êng vμ gi¸ cho n«ng hé. 2.1.2 C¸c lîi Ých cña n«ng l©m kÕt hîp trong viÖc b¶o vÖ tμi nguyªn thiªn nhiªn vμ m«i tr−êng • N«ng l©m kÕt hîp trong b¶o tån tμi nguyªn ®Êt vμ n−íc: 19
  20. H¬n 20 n¨m nghiªn cøu n«ng l©m kÕt hîp phèi hîp víi c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ sinh th¸i häc, n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp vμ khoa häc ®Êt ®· cho thÊy c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp - nÕu ®−îc thiÕt kÕ vμ qu¶n lý thÝch hîp - sÏ cã kh¶ n¨ng: gi¶m dßng ch¶y bÒ mÆt vμ xãi mßn ®Êt; duy tr× ®é mïn vμ c¶i thiÖn lý tÝnh cña ®Êt vμ ph¸t huy chu tr×nh tuÇn hoμn dinh d−ìng, t¨ng hiÖu qu¶ sö dông dinh d−ìng cña c©y trång vμ vËt nu«i. Nhê vËy, lμm gia t¨ng ®é ph× cña ®Êt, t¨ng hiÖu qu¶ sö dông ®Êt vμ gi¶m søc Ðp cña d©n sè gia t¨ng lªn tμi nguyªn ®Êt (Young, 1997). Ngoμi ra, trong c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp do hiÖu qu¶ sö dông chÊt dinh d−ìng cña c©y trång cao nªn lμm gi¶m nhu cÇu bãn ph©n hãa häc, v× thÕ gi¶m nguy c¬ « nhiÔm c¸c nguån n−íc ngÇm (Young, 1997). • N«ng l©m kÕt hîp trong b¶o tån tμi nguyªn rõng vμ ®a d¹ng sinh häc: Th«ng qua viÖc cung cÊp mét phÇn l©m s¶n cho n«ng hé, n«ng l©m kÕt hîp cã thÓ lμm gi¶m tèc ®é khai th¸c l©m s¶n tõ rõng tù nhiªn. MÆt kh¸c, n«ng l©m kÕt hîp lμ ph−¬ng thøc tËn dông ®Êt cã hiÖu qu¶ nªn lμm gi¶m nhu cÇu më réng ®Êt n«ng nghiÖp b»ng khai hoang rõng. ChÝnh v× vËy mμ canh t¸c n«ng l©m kÕt hîp sÏ lμm gi¶m søc Ðp cña con ng−êi vμo rõng tù nhiªn, gi¶m tèc ®é ph¸ rõng (Young, 1997). C¸c hé n«ng d©n qua canh t¸c theo ph−¬ng thøc nμy sÏ dÇn dÇn nhËn thøc ®−îc vai trß cña c©y th©n gç trong viÖc b¶o vÖ ®Êt, n−íc vμ sÏ cã ®æi míi vÒ kiÕn thøc, th¸i ®é cã lîi cho c«ng t¸c b¶o tån tμi nguyªn rõng. ViÖc phèi hîp c¸c loμi c©y th©n gç vμo n«ng tr¹i ®· tËn dông kh«ng gian cña hÖ thèng trong s¶n xuÊt lμm t¨ng tÝnh ®a d¹ng sinh häc ë ph¹m vi n«ng tr¹i vμ c¶nh quan. ChÝnh v× c¸c lîi Ých nÇy mμ n«ng l©m kÕt hîp th−êng ®−îc chó träng ph¸t triÓn trong c«ng t¸c qu¶n lý vïng ®Öm xung quanh c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn vμ b¶o tån nguån gen. • N«ng l©m kÕt hîp vμ viÖc lμm gi¶m hiÖu øng nhμ kÝnh: NhiÒu nhμ nghiªn cøu gîi ý r»ng sù ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp trªn qui m« lín cã thÓ lμm gi¶m khÝ CO2 vμ c¸c lo¹i khÝ g©y hiÖu øng nhμ kÝnh kh¸c (Dixon, 1995, 1996; Schroeder, 1994). C¸c c¬ chÕ cña t¸c ®éng nμy cã thÓ lμ: sù ®ång hãa khÝ CO2 cña c©y th©n gç trªn n«ng tr¹i; gia t¨ng l−îng cacbon trong ®Êt vμ gi¶m n¹n ph¸ rõng (Young, 1997). 2.2 TiÒm n¨ng vμ triÓn väng ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp ë ViÖt Nam Kü thuËt n«ng l©m kÕt tuy míi ®−îc chó ý ph¸t triÓn gÇn ®©y ë ViÖt Nam tõ ®Çu thËp niªn 90, nh−ng nã cã tiÒm n¨ng lín ®Ó ®−îc ph¸t triÓn l©u dμi v×: • Sù ®a d¹ng vÒ sinh th¸i m«i tr−êng ë ViÖt Nam t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc ¸p dông c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp. Trong ®ã chóng ta ph¶i kÓ ®Õn - §a d¹ng vÒ ®iÒu kiÖn lËp ®Þa (®Êt ®ai, ®Þa h×nh vμ tiÓu khÝ hËu) - §a d¹ng sinh häc (c¶nh quan vμ hÖ sinh th¸i, loμi vμ c¸c biÕn bÞ di truyÒn d−íi loμi) ®· gãp phÇn vμo sù ph¸t triÓn phong phó cña c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp kh¸c nhau t¹i ViÖt Nam. • Sù phong phó vμ ®a d¹ng vÒ c¸c kiÕn thøc kü thuËt b¶n ®Þa vÒ n«ng l©m kÕt hîp 20
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2