Báo cáo nghiên cứu khoa học đề tài " Lối kể đảo thuật trong tiểu thuyết Mạc Ngôn "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

82
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu tham khảo chuyên đề khoa học, xã hội nhân văn trường ĐH Huế Báo cáo nghiên cứu khoa học đề tài " Lối kể đảo thuật trong tiểu thuyết Mạc Ngôn "

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học đề tài " Lối kể đảo thuật trong tiểu thuyết Mạc Ngôn "

T P CHÍ KHOA H C, ð i h c Hu , S 66, 2011 L I K ð O THU T TRONG TI U THUY T M C NGÔN Nguy n Th T nh Thy Trư ng ð i h c Sư ph m, ð i h c Hu TÓM T T Nhi u nhà văn thư ng có khuynh hư ng k chuy n theo ki u xáo tung tr t t th i gian. ð o thu t là m t trong nh ng kĩ thu t làm nên s sai l ch l n gi a th i gian s ki n và th i gian tr n thu t nh m nâng cao hi u qu tr n thu t. B ng vi c s d ng m t cách h p lí hai hình th c ñ o thu t hoàn ch nh và ñ o thu t b ph n, M c Ngôn ñã th hi n m t cách có hi u qu quan ni m riêng c a mình v m t th gi i ña chi u và m t hi n th c h n lo n. V i l i k ñ o thu t, ti u thuy t M c Ngôn ñã th t s có nh ng ñ i m i trong ngh thu t t s . 1. M ñ u Các nhà t s h c ñ u th ng nh t nh n ñ nh m i tác ph m t s ñ u có hai lo i th i gian, ñó là th i gian c a chuy n và th i gian c a truy n. Th i gian c a chuy n là tr ng thái th i gian t nhiên c a s phát sinh câu chuy n, th i gian c a truy n là th i gian t s , là tr ng thái th i gian th hi n trong văn b n t s . “Th i gian c a chuy n và th i gian t s thư ng có s sai bi t, cho nên t xưa ñ n nay th i gian t s ñã tr thành m t lo i di n ngôn t s và sách lư c t s quan tr ng c a các nhà văn” [9, trang 132]. Trong phân tích th i gian t s , các nhà nghiên c u thư ng chú ý ñ n s sai l ch gi a th i gian câu chuy n và th i gian k chuy n bi u hi n nhi u c p ñ : tr t t (ñ o thu t, d thu t), kho ng cách (tóm lư c, t nh lư c, gia t c, gi m t c); t n su t (s l n và s s ki n ñư c k ). Khi nghiên c u th i gian t s trong ti u thuy t M c Ngôn, chúng tôi chú ý ñ n các c p ñ th i gian nêu trên. Tuy nhiên, trong gi i h n c a bài báo này, chúng tôi ch t p trung gi i thi u s phá v tr t t th i gian b ng l i k ñ o thu t. T l i k này, có th th y ñư c nh ng k th a và cách tân c a tay bút M c Ngôn trong ngh thu t t s . 2. Các hình th c ñ o thu t trong ti u thuy t m c ngôn Trong D n lu n t s h c, nhà nghiên c u La Cương dùng thu t ng “时间倒错” (Anachronies) ñ nói ñ n s “l c ñư ng c a th i gian”, m t bi u hi n c a ñ o thu t trong t s . Ông cho r ng: “Vô lu n là t s truy n th ng c a phương Tây hay Trung Qu c, vi c ng d ng sách lư c t s này ñ u không hi m th y” [9, trang 132]. Kh ng ñ nh này c a La Cương là r t có căn c . phương Tây, hai s thi l ng danh c a Hy L p ra ñ i t th k th VIII trư c công nguyên là Iliad và Odysse cũng ñã s d ng hình 173
th c ñ o thu t. Iliad m ñ u câu chuy n b ng cu c tranh cãi gi a Achille và Agamemnon, sau ñó m i quay l i k nguyên nhân c a cu c tranh cãi y. Cu c chi n tranh trong Iliad kéo dài su t mư i năm, nhưng s thi này l i b t ñ u câu chuy n vào năm mươi ngày g n cu i c a cu c chi n tranh. Tương t , hành trình tr v t thành Troy c a ngư i anh hùng Ulysses trong Odysse b t ñ u di n ra t năm th mư i, ngay sau khi k t thúc chi n tranh. V y mà ngư i k chuy n l i k nh ng s ki n c a hai mươi năm sau ñó trư c trong tám khúc ca ñ u, ñ n khúc ca th chín, b ng th pháp h i c và hình th c k chuy n t ngôi th nh t, câu chuy n l i r ngư c tr v quá kh . Khúc ca th mư i ba ti p n i chuy n c a khúc ca th tám, t o nên m t c t truy n g p khúc và s ñ t gãy th i gian ñ c ñáo cho ngh thu t c a s thi này. “Ki u b t ñ u gi a, sau ñó m i quay tr l i gi i thích, v sau ñã ñư c xem là th pháp truy n th ng c a t s văn h c phương Tây” [9, trang 132]. T s trong văn h c c ñ i Trung Qu c thoát thai t s truy n, mà trong s truy n - nh ng tác ph m l y th i gian biên niên làm tr ng - cũng ñã có r t nhi u th i gian ñ o chi u. Có th ki m ch ng nh n ñ nh này b ng T truy n - m t ki t tác l ch s vào hàng s m nh t c a văn xuôi t s Trung Qu c. ph n “Tuyên Công tam niên”, ño n ñ u tr n thu t cái ch t c a Tr nh M c Công, sau ñó m i h i c s ra ñ i và m nh danh c a ông ta là m t ñ o thu t ñi n hình. Trong T truy n, ki u ñ o thu t này h u như ñã tr thành thư ng l và thông thư ng ñư c c m m c b ng ch “sơ” (初) (trư c ñây). V sau, các ti u thuy t tho i b n, ti u thuy t chương h i như Tam hi p ngũ nghĩa, Tam qu c di n nghĩa và các ti u thuy t th s mà tiêu bi u là H ng lâu m ng cũng ñ u có phép ñ o thu t này v i d u hi u là các t : “th thuy t” (且说) (l i nói) ho c “nguyên lai” (原来) (nguyên trư c ñây, v n là). Các nhà phê bình như Mao Tôn Cương, Kim Thánh Thán g i hình th c ñ o thu t này là “ñ o quy n b pháp” và nhà t s h c La Cương kh ng ñ nh ñây là “m t k x o ñ o thu t ñ c thù c a ti u thuy t c ñi n Trung Qu c” [9, trang 137], ñ ng th i ch ra ñư c ch c năng chính c a ñ o thu t truy n th ng là b sung tình ti t, làm sáng t lai l ch nhân v t. Ti p thu lý thuy t t s t Genette, La Cương ñưa ra hai hình th c ñ o thu t: “ñ o thu t hoàn ch nh” (b t ñ u truy n b ng ño n k t ho c ño n gi a) và “ñ o thu t b ph n” (xáo tr n tr t t các s ki n). Trong ti u thuy t c a M c Ngôn, c hai hình th c ñ o thu t này ñ u ñư c s d ng r t t t làm tăng hi u qu cho công năng t s . 2.1. Hình th c ñ o thu t hoàn ch nh ðây là l i m ñ u c a t t c 11 ti u thuy t c a M c Ngôn. Câu m ñ u c a ðàn hương hình, S ng ñ a thác ñày chính là nh ng tình ti t c a câu k t thúc. “Sáng hôm y, b ch ng tui là Tri u Giáp có n m mơ cũng không th nghĩ r ng, b y hôm sau, lão s ch t dư i tay tui, ch t như m t con chó trung thành v i ch c ph n” (ðàn hương hình, trang 8). Sau l i kh ng ñ nh ch c n ch này, Mi Nương ti p t c gi i thích vì sao mình gi t b ch ng. Ti p n i nàng, nh ng ngư i k chuy n khác ñã cùng tri n khai c t truy n 174
cho ñ n khi d n t i k t c c như câu m ñ u. Lam Ngàn Năm ð u To (S ng ñ a thác ñày) ch m ch ngay dòng ñ u v i câu nói uy nghiêm: “Câu chuy n c a tôi b t ñ u t ngày m t tháng m t năm m t ngàn chín trăm năm mươi” (trang 11). ð nói lên câu ñó, b n thân nó ñã ph i tr i qua năm mươi năm ng p l n trong cõi âm dương. Sau năm mươi năm y, nó m i tr thành ð u To, thành “tôi”. V y mà “tôi” ñã xu t hi n ngay câu ñ u tiên c a truy n. Th y giáo v t lý c a trư ng Trung h c s 8 (Th p Tam B ) cũng v t v o trong chu ng s t ngay ñ u tác ph m, hơn 500 trang sách ti p theo ch ñ di n t vì sao th y l i ng i vào ñó. Gia t c cao lương ñ không m ñ u lúc “bà tôi” sáu tu i ph i bó chân ñ n năm mư i sáu tu i xinh ñ p “thân eo l c la l c lư như cây dương li u” ñã l t vào m t c a ðơn ðình Tú, cũng không m ñ u b ng cái ñám cư i th m thương c a bà, cũng không m ñ u b ng th i hi n t i v i m c ñích “ñ d ng bia vi t gia ph ” c a cháu n i bà (ngư i k chuy n) mà b t ñ u th i ñi m con trai c a bà mư i b n tu i: ñêm m ng chín tháng tám năm 1939, “b tôi” theo “ông tôi” ñi ph c kích quân Nh t. L ra năm hai mươi sáu tri u Quang T ñ i Thanh, t c năm 1900, năm mà L Toàn Nhi ra ñ i, ph i là m c th i gian ñ u tiên xu t hi n trong Báu v t c a ñ i nhưng “năm 1939, ngày tháng theo âm l ch là m ng năm tháng năm”, ngày mà L Toàn Nhi sinh con trai Kim ð ng ñã ñư c ñ t lên trư c. Tương t như th , R ng xanh lá ñ , Cây t i n i gi n, 41 chuy n t m phào cũng ñ u dùng ph n gi a c a câu chuy n ñ m ñ u tác ph m. Lâm Lam rã r i tuy t v ng khi không còn cách nào ñ c u con trai thoát kh i vòng lao lý. Cao Dương b công an b t trong m t bu i trưa ñ y n ng. La Ti u Thông m c a ñón b tr v sau năm năm bi n bi t vào m t bu i sáng mùa ñông năm 1990… ðó ñ u là nh ng s ki n thu c v ph n phát tri n ch không ph i là khai ñoan c a m t tác ph m t s . Nh ng m c th i gian ñư c ch n ñ ñ o thu t trên ñây ñ u g n v i nh ng s ki n mang tính ch t bư c ngo t ñ i v i con ngư i và xã h i. Tri u Giáp trong ðàn hương hình ch t, v k ch ñàn hương h màn, âm mưu thâm ñ c c a ngư i ð c b ñ p tan. Ngày “b tôi” theo “ông tôi” ñi ñánh Nh t (Gia t c cao lương ñ ) cũng là ngày “bà tôi” ch t, “b tôi” nh n cha ñ c a mình là T Chi m Ngao. Ngày năm tháng năm năm 1939, Kim ð ng (Báu v t c a ñ i) ra ñ i cũng là ngày quân Nh t tràn vào thôn Cao M t, b t ñ u m t th i kỳ l ch s dài ñ y khói l a, ñói khát và ch t chóc. Lâm Lam (R ng xanh lá ñ ) tuy t v ng tr v ngôi bi t th trên b bi n cũng là ngày nàng ôn l i nh ng ñ o ñiên c a cu c ñ i mình. Ngày Cao Dương (Cây t i n i gi n) b b t s n i nh ng kh n kh c a ngư i dân huy n Thiên ðư ng trong quá kh v i hi n t i. B c a La Ti u Thông tr v (41 chuy n t m phào) cũng là lúc nh ng b t h nh hơn n a s ùa v trong gia ñình c u… Vi c b t ñ u truy n b ng ño n k t hay ño n gi a là m t sách lư c t s ñ c ñáo theo ki u túm th t lưng s ki n. Cách k chuy n ñ o chi u này có kh năng kích thích và khơi g i h ng thú ngư i ñ c r t l n. L y k t qu ñ “câu nh ” ngư i ñ c tìm nguyên nhân, ho c l y di n bi n ñ “câu nh ” tìm nguyên nhân và k t 175
qu ; ñ o thu t hoàn ch nh c a M c Ngôn ñã trói bu c ngư i ñ c ph i song hành v i mình trong nh ng cu c ki m tìm này như b ñôi Robert Langer và Sophie Neveu trong M t mã Davinci c a Dan Brow. 2.2. Hình th c ñ o thu t b ph n Là m t th pháp t s ñư c s d ng dày ñ c trong t t c các tác ph m, ñ o thu t b ph n trong ti u thuy t M c Ngôn có ba d ng, ñó là ñ o thu t th i gian s ki n, ñ o thu t th i gian sinh m nh và ñ o thu t th i gian l ch s . Theo dòng h i c ñ y xáo tr n, ng t quãng c a ngư i k chuy n, câu chuy n s di n ra không theo m ch th ng c a th i gian v t lý mà luôn có s ñ o l n, xoay chi u gi a quá kh và hi n t i, gi a s ki n này và s ki n kia t o c m giác cu c s ng ñư c d ng nên trong tác ph m dư ng như b n b hơn, sinh s c hơn, h n lo n hơn. La Ti u Thông (41 chuy n t m phào) ng i trong ngôi mi u Ngũ Thông Th n v i m t dòng thác ký c cu n cu n ñ v . Cách ñây mư i năm, cũng ñúng vào d p t t m th c m ng b y tháng b y này, gia ñình c u tan tác: m ch t, b ñi tù. Trư c ñó năm năm n a, b b nhà ñi theo cô ñĩ La. ðó là hai m c th i gian không th nào quên trong ñ i c u. Chuy n c a năm năm ñan cài trong chuy n mư i năm. Năm năm thi u th n và nhung nh , mư i năm ñ ñ y và r n v . C u không th nh m t cách tu n t vô s s ki n x y ra trong kho ng th i gian y b i ngày hôm qua c a hôm qua chen vào ngày hôm nay c a hôm qua. T i m ng ba t t, c nhà ñ i lão Lan sang ăn cơm. Sáng m ng ba Ti u Thông ñi m i cơm Lão Lan. Sáng ba mươi lão Lan cho ngư i mang h i s n qua bi u. M ng m t Ti u Cương ñ n tr n cho m c u. M ng hai, B y Diêu ñưa h sơ t cáo lão Lan cho cha Ti u Thông ký… Ch trong b n ngày t ba mươi tháng Ch p ñ n m ng ba t t mà bao nhiêu s ki n làm ñ o l n tr t t th i gian trong trí nh c a Ti u Thông như th hu ng h là mư i lăm năm dài ñăng ñ ng ñã qua. Th i gian ñ o chi u thư ng g n v i ñi m nhìn phóng chi u v quá kh c a ngư i k chuy n. Có r t nhi u t tiêu trong quá kh y thu hút khi n cho ñi m nhìn c a ngư i k chuy n luôn b m t t p trung, l c hư ng trong tr c th i gian. L p l p s ki n trong quá kh như nh ng th i nam châm c c m nh vương vãi trong ký c mà trí nh thì như m t m t s t d b hút v m i phía. Khi k t dính vào vùng ký c nào, vùng s ki n nào, thì vùng s ki n ñó s tuôn trào theo l i ngư i k chuy n cho nên tr t t th i gian b ñ o l n, logic s ki n b xáo tung là ñ c trưng c a ki u t s ñ o thu t th i gian. Lam Ngàn Năm ð u To xác ñ nh r t rõ ngày tháng c a câu chuy n S ng ñ a thác ñày nhưng nó cũng không th k l i s ki n theo trình t th i gian ñư c. Ngày m ng m t tháng m t năm 1950, Tây Môn Náo ñ u thai thành Tây Môn L a và ra ñ i cùng Lam Gi i Phóng (1).Trư c ngày y hai năm, Tây Môn Náo ch u c c hình dư i ñi n Diêm La (2). Ngày hai ba tháng Ch p, Tây Môn Náo b b n ch t (3). Tây Môn Náo l y Nghinh Xuân làm thi p ñ ra Kim Long và B o Phư ng (4). H ng Thái Nh c tuyên 176
x Tây Môn Náo (5)… N u theo trình t trư c sau c a th i gian s ki n, ð u To ph i trình bày l i th t các câu trên như sau (4) - (5) - (3) - (2) - (1). Nh ng ñ o ngh ch r i b i c a các s ki n ñã cho th y nh ng b t thư ng, ph c t p và g p gh nh trong s ph n c a Tây Môn Náo. H i c c a nhân v t thư ng ñư c ñánh th c b ng s liên tư ng. Tâm h n h vô cùng m n c m, ch c n m t ch t xúc tác nh như làn gió, mùi hương, ánh trăng, cơn ñói, m t cái nhéo tai, m t v t trên tư ng… là ký c ch t ùa v , c t ngang th i hi n t i c a câu chuy n. Ng i bên n i th t th s p chín c a m , La Ti u Thông nh l i nh ng ngày ñư c ăn th t nhà cô ñĩ La, cô y và b hôn nhau. Trong ngày cư i c a con trai, Lâm Lam (R ng xanh lá ñ ) nh l i ngày cư i tr trêu c a mình. ði trên chi c c u nh b ng ñá ñ u làng, trong óc Tây Môn Náo (S ng ñ a thác ñày) hi n ra rõ m n m t c nh mình b b n hai năm trư c ñó cũng trên chi c c u này. C m kh u súng b ñưa cho, ð u Quan (Gia t c cao lương ñ ) l p t c nh l i hai hôm trư c b ñã dùng kh u súng này b n th uy chi ñ i trư ng Lãnh. Nhìn v t trên tư ng, L Th (Báu v t c a ñ i) qu n lên n i ñau b ch ng dùng chày ñánh ñ n ph t máu vì sinh ñ a con gái th b y… Bao nhiêu chuy n cũ t như nư c tri u dâng tràn lên và nh n chìm hi n t i, sóng sau xô sóng trư c, ch ng ch ng l p l p làm r i tung cu n ch th i gian. Trong cái h p ký c c a ngư i k chuy n không ch ch a ñ ng chuy n c a mình mà còn có chuy n c a ngư i khác, khi n m i s ki n như m i s i nh có th v y g i nhau, chen vào nhau làm cho c t truy n càng thêm ch ng ch t. Nh khi x xong án chém ñ u Ti n Hùng Phi (ðàn hương hình), Viên Th Kh i m i Tri u Giáp ñ n ban thư ng. “Ch t Viên ñ i nhân h th p gi ng: - Ông có nh n ra ta không ?... Làm sao ta không nh n ra tôn dung c a ngài? Khi ñó (hai mươi ba năm trư c) ñ i nhân là m t thi u niên ng ngư c… ngài ñã… lén thay qu n áo ñao ph … chém ñ u m t tên ph m dám săn th khu lăng m hoàng gia…” (trang 487). V y là t Tri u Giáp, ta bi t thêm m t Viên Th Kh i ñ c ác ngay t thu thi u niên. T nh ng xáo tr n th i gian s ki n ki u này, có th nh n th y r ng chính nh ng s ki n, nh ng k ni m ñã nuôi dư ng ký c và ngư c l i, chính ký c ñã làm s ng d y s ki n. L n theo dòng ký c không li n m ch, ngư i ñ c có th nh t nh nh vô s s ki n, ch p n i chúng l i và có ñư c m t b c tranh ñ i s ng trong tác ph m văn chương. ð o thu t th i gian sinh m nh là m t cách trình hi n lai l ch c a nhân v t theo dòng h i c . Khi ý nghĩ quay v nh ng chuy n ñã qua, ñi m nhìn bên trong c a nhân v t s c t ngang và r i b hi n t i, m t hút trong quá kh ñ t ñó khơi m thêm nhi u bí m t ñ i mình. Thông thư ng, nhân v t nào g n v i s ñ o thu t th i gian sinh m nh là nhân v t ñó có m t n i tâm sâu kín, m t quá kh ba ñào và m t v n m nh bi thương. La Ti u Thông trong 41 chuy n t m phào b t ñ u và cũng k t thúc câu chuy n c a mình tu i hai mươi. Hai mươi năm s ng c a c u cũng ñ ñ g i là m t cu c ñ i. Xa cha m t m , 177
ñói rét cơ hàn, lên voi xu ng chó, tha hương c u th c, lưu l c giang h … c u t ng n m tr i t t c ñ hôm nay d ng chân trong ngôi mi u ven ñư ng, ñ ng bên l cu c s ng con ngư i, l ng nhìn thiên h ngoài kia náo n c bon chen. Tôn Mi Nương c a ðàn hương hình dù m t hoa da ph n, thông minh lanh l i, lãng m n ña tình nhưng cũng ch l y ñư c anh chàng ng c Ti u Giáp chuyên ngh m l n làm ch ng. Ngư c dòng ký c r i r m c a Mi Nương, ngư i ñ c m i hi u cu c ñ i kém may m n c a nàng, hi u ñư c vì sao nàng l i có th v a yêu thương lo l ng, v a oán gi n cha mình ñ n v y; và cũng hi u ñư c vì sao nàng cu ng nhi t si mê trong m i tình trèo tư ng khoét ng ch v i quan huy n Ti n ðinh ñ n như ng y. M ñ u R ng xanh lá ñ là hình nh m t phó th trư ng Lâm Lam xa hoa dâm ñãng, l c l a tráo tr . Theo dòng ký c c a ngư i k chuy n l i có m t Lâm Lam khác trong thân ph n m côi m , b ngư i cha ñam mê quy n l c ñ n táng t n lương tâm ép g cho m t anh chàng ng c ch bi t ăn, ng , và ñái d m. B cư ng b c r i chính Lâm Lam ñã t nguy n lo n luân v i b ch ng ñ ñ i l y ch c tư c, ñ a v và ñ th a mãn d c v ng c a mình. T ñó, nàng là m t phó th trư ng, nhưng cũng là “m t chi c giày rách”. Ch p n i t nh ng h i tư ng c a Tri u Giáp m i hi u vì sao m t c u bé nhà quê l i có th ch n cái ngh tàn ác như v y. M côi cha m , ñ n kinh thành tìm c u thì c u v a ch t, m t cánh tay chìa ra nâng ñ c u bé - ñó là cánh tay c a m t ñ i ñao ph . Thôi thì cũng ñành nh m m t ñưa chân. H i c c a nhân v t nào cũng ch a bi k ch, hay nói ñúng hơn nh ng con ngư i có bi k ch thư ng hay h i c. T t c h i c y ñ u ñư c nhìn t ñi m nhìn bên trong ñ y tr i nghi m c a chính ngư i k chuy n, ho c n u là h i c c a ngư i k chuy n v nhân v t thì cũng ñư c nhìn b ng ñi m nhìn toàn tri, bi t h t b ng cách nương theo tâm lý nhân v t như trư ng h p Kim ð ng nhìn vào cu c ñ i c a m mình là L Th . “Cái tôi” c a ngày xưa v i nh ng ch n thương tinh th n m i thiêm thi p ng , ch c n có m t bàn tay duyên c c a hi n t i ch m vào kh vào, nó s c a mình t nh gi c và c t ti ng nói ñ y chua xót c a ñ i mình. Trong ñ o thu t th i gian sinh m nh có m t công th c chung v i m nh ñ ng pháp không hi n h u là: “b i vì… cho nên” mà gi a “b i vì” và “cho nên” y có cơ man nào là bi n c , b t h nh ch ng chéo lên nhau. Nh ng vinh quang hay nh c nhã, h nh phúc hay ñ ng cay, ñúng ñ n hay l m l i c a hôm nay ñ u có nguyên c t ngày qua. Vì v y, s ñ o thu t th i gian sinh m nh ñây có công năng gi i thích, khai m nh ng bí m t ñang chôn vùi c a nhân v t, bu c nhân v t ph i cúi ñ u trư c quá kh vì quá kh nào cũng trĩu n ng bao ñi u ñáng bu n, ñáng thương, ñáng trách, ñáng xót xa. M i tòa lâu ñài trong dòng ti u thuy t gothic c a phương Tây ñ u có m t căn phòng bí m t. Khi m c a căn phòng ñó ra, m i n s v con ngư i và cu c s ng l p t c ñư c phát l . Th i gian sinh m nh trong m i lâu ñài ti u thuy t M c Ngôn l i ñư c 178
xé l , c t gi u không ph i trong m t mà nhi u căn phòng bí m t, m i cánh c a ñư c m ra b ng chìa khóa ký c ch hé l m t vài n s r i r c. Vì v y, ñ o thu t th i gian sinh m nh ñã khi n cho ti u thuy t M c Ngôn ph c t p hơn nhưng cũng giàu ma l c, h p d n hơn nhi u. ð o thu t th i gian sinh m nh trong ti u thuy t M c Ngôn v a gi ng v a khác v i ñ o thu t trong t s truy n th ng. Gi ng ch lai l ch nhân v t ñư c gi i thi u chen ngang vào m ch truy n t o nên s g p khúc cho th i gian sinh m nh. Tuy nhiên trong t s truy n th ng, do tính ch t tuy n tính c a c t truy n th ng lĩnh nên s chen ngang ch di n ra m t l n. Trong l n ñó, nh ng gì c n làm sáng t v quá kh nhân v t s ñư c ngư i k chuy n s quan nói ra h t t t c và r t nhanh. ðó là b thu t như cách g i c a La Cương. Nghĩa là b sung tình ti t khi n th i gian trư t ra kh i ph m vi th i gian c a trung tâm t s . Cũng có khi ñó là s chen vào ñ gi i thích (thư ng ñư c m ñ u b ng t “原来” như Tam qu c di n nghĩa), làm ñ o tuy n th i gian, “h i c vi c quá kh nhưng do quá ng n, không th thay ñ i th i gian văn b n nên không ñ ñ g i là ñ o thu t” [9,148]. ti u thuy t M c Ngôn và các ti u thuy t hi n ñ i khác, s chen ngang ñư c di n ra nhi u l n, m i l n hé l m t vài chi ti t. Ngư i ñ c ph i ñi h t dòng cu i cùng c a tác ph m m i khám phá h t nh ng gì nhân v t ñã tr i qua. S khác nhau này do nhi u nguyên nhân nhưng nguyên nhân c t y u là do ngư i k chuy n và ñi m nhìn quy ñ nh. Ngư i k chuy n s quan dùng ñi m nhìn bên ngoài, trên cao ñ quan sát ngôn ng , hành ñ ng, lý l ch nhân v t và k . Mà nhân v t c a t s truy n th ng Trung Qu c là ki u nhân v t không có tâm lý cho nên ch c n m t l n r ngang, s c nh theo mô th c “初”, “且说”, “原来” là có th gom h t quá kh nhân v t bày ra tr n v n trư c m t ngư i ñ c. Ngư c l i, ngư i k chuy n trong ti u thuy t M c Ngôn ph n l n ñ u là nh ng cái tôi t thu t, n u chuy n ñư c k ngôi th ba thì cũng dùng ñi m nhìn bên trong, ñi m nhìn tâm lý c a nhân v t. T t c nh ng “cái tôi ñư c k ” ñ u có m t chi u sâu tâm lý thăm th m, h ñư c k ho c t k b ng tâm tr ng, h i c, mà h i c c a con ngư i thì không bao gi ñi theo m t ñư ng th ng. Vì th có nhi u l i r ngang trên con ñư ng v n không th ng t p c a dòng ký c, t o cho tác ph m cái di u c a bút pháp “nh t th thiên chi, nh t nguyên v n phái”. T s theo dòng h i c ñã làm ñ o l n th i gian l ch s . Ngay c nh ng ti u thuy t ñư c k t c u theo l i th i gian biên niên như Báu v t c a ñ i cũng có lúc b b g p th i gian. T chương ñ u cho ñ n chương sáu c a Báu v t c a ñ i, tr c th i gian l ch s h u như th ng t p: 1939 - 1941 - 1946 - 1948 - 1967 - 1993. ðó là nh ng m c th i gian t khi Kim ð ng sinh ra cho ñ n lúc ngoài năm mươi tu i. ð n chương b y l i b t ñ u t năm 1900 và k t thúc vào năm 1938, ñó là th i gian c a cu c ñ i m Kim ð ng t khi chào ñ i cho ñ n khi mang thai Kim ð ng. N u ráp n i cho ñúng trình t , chương b y ph i là chương m ñ u. ð o thu t th i gian l ch s ñây g n v i sinh m nh con ngư i mà c th là cu c ñ i L Th v i s ra ñ i c a chín ñ a con khi n ngư i ñ c 179
b t ng trư c nh ng bí m t ch t ngư i trong quá kh c a bà. Bà ñã ph i ho c b hi n thân cho hơn mư i ngư i ñàn ông m i có th sinh ra c ñàn con này. ðúng là nh ng ñi u “s ng ñ d ch t mang theo” như th ph i ñ n lúc g n ñ t xa tr i m i dám ti t l mà thôi. Có m t m ng th i gian c hi n v trong ký c c a ngư i k chuy n v i m t s c ám nh ghê g m, ñó là Cách m ng văn hóa 1966-1976. Cách m ng văn hóa là m t v t thương r t l n và r t sâu c a l ch s , c a dân t c và c a m i m t con ngư i ñã t ng s ng trong v c th m th i gian ñó. V t thương trên da th t, trong tâm h n và di ch ng c a nh ng v t thương y v n còn nh c nh i trong m i ngư i Trung Qu c không ch hôm nay. Khi tr thành m t ñ tài l n c a văn h c, “v t thương” là m t hình tư ng, m t trào lưu sáng tác g t hái ñư c nhi u thành qu b i dòng văn h c “v t thương” ñã chà ñi xát l i n i ñau c a l ch s , bu c ngư i Trung Qu c ph i ñ i m t v i nh ng sai l m ñã qua, ph i nhìn l i ñ thú t i, ñ tha th , ñ kh c ghi và ñ bư c ti p. M c Ngôn không mu n b câu thúc trong m t khuynh hư ng sáng tác, m t trào lưu văn h c nào nhưng dù không ph i là tác gi thu c “trào lưu v t thương”, văn chương c a ông và các nhà văn ñương ñ i Trung Qu c khác như Trương Hi n Lư ng, Vương Ti u Ba, ð i Tư Ki t, Cao Hành Ki n, Sa Di p Tân, Trương Khi t… cũng ph i quay v v i “v t thương” như m t s ám nh truy n ki p. B i vì “v t thương” y ñã là m t ph n máu th t c a l ch s và c a văn h c dân t c Trung Hoa. Th i gian Cách m ng văn hóa trong Th p tam b , Cây t i n i gi n, Báu v t c a ñ i và R ng xanh lá ñ chen vào nh ng năm chín mươi trong dòng h i c c a ð Ti u Anh, Cao Dương, Kim ð ng và Lâm Lam; chen vào nh ng năm hai ngàn c a Lam Gi i Phóng và Khoa ð u trong S ng ñ a thác ñày và ch. ðó là th i gian c a m t mát, ñau thương, t i nh c và thù h n như nh ng m nh ñ n n m trong vùng nh c a m i nhân v t, h có d p là nó s n sàng gây nh c bu t tâm h n và trái tim h . Cách m ng văn hóa trong ð Ti u Anh là th ti ng Nga mà cô d y cho h c trò b chà ñ p, là ñôi vú Nga c a cô b giày vò t p th ; trong Cao Dương là hình nh ngư i m già tóc b c phơ b b n nông và trung nông l p dư i gi t không còn m t s i. Bác sĩ V n Tâm cũng b gi t t ng l n tóc, “máu túa ra d m d xu ng m t, xu ng tai, xu ng c ”. V i Lam Gi i Phóng, ñó là hình nh ngư i anh trai Kim Long ñ i di n cho H ng v binh c m ch i ph t sơn ñ lên m t b mình vì ông y là h cá th . Và có l nh c nh i nh t là cái ñói trong ký c c a Kim ð ng, ñói ñ n m c “ph n ñ u t t kinh,vú lép x p, còn ñàn ông thì hai hòn dái r n như ñá cu i treo tòn ten trong cái bìu trong su t, không còn kh năng ñàn h i” (Báu v t c a ñ i, trang 573). Ho c L Na xu t thân quy n quý, t ng du h c Nga, vì m t mu ng cháo mà th t thân trư c m t k t m l m như Trương R . Ki u Kỳ Sa xinh ñ p và kiêu kỳ ngày nào gi ñây v l y hai cái bánh bao nóng h i m c cho Trương R làm gì ph n dư i cơ th mình cũng ñư c. M c a Kim ð ng và các xã viên ph i ñeo r vào mi ng khi kéo c i xay h p tác xã như nh ng con v t. R i m và Kim ð ng b d n ñi di u hành trên ph , ng c ñeo t m b ng ghi nh ng l i nh c m , 180
b ném ñá, b ñánh ñ p. Ch gái Tư ng ð b b t ñ ng gian tri n lãm giáo d c giai c p ñ ngư i ta chen chúc nhau ñ n xem m t con ñi m, r i ch b bí thư ñánh ñ n ch n thương s não. Vì ph i ch u quá nhi u oan khu t trong Cách m ng văn hóa cho nên v n bi t như Tây Môn Chó trong S ng ñ a thác ñày t nh : “chuy n ñ i như cu n sách, t ng trang t ng trang l t qua. Con ngư i c n hư ng v phía trư c” nhưng dù v t ñ i sao d i, n a th k ñã trôi nhưng ngư i ta khó lòng quên ñư c mư i năm kinh ñ ng này. Ti p c n th i gian ñã qua t hi n t i b ng cách k t h p v i phương th c t s theo dòng h i c, liên tư ng c a ngư i k chuy n và ñi m nhìn bên trong quay ngư c v th i quá kh , th i gian t s theo hình th c ñ o thu t c a M c Ngôn cho phép khám phá nh ng căn phòng bí m t trong lâu ñài gothic c a m i con ngư i và l ch s . V n s d ng nh ng tr ng ng th i gian như “mùa xuân năm 1924”, “cách ñây mư i ngày”, “cách ñây ba mươi năm”, “ngày y”, “th i ñó” ho c b t ñ u b ng ñ ng t “nh l i” làm tín hi u ñ o chi u th i gian t s nhưng không nhi u l m; ph n l n M c Ngôn không b t ñèn tín hi u mà ñ o chi u m t cách ñ t ng t và liên t c theo l i t s h u hi n ñ i ñ có th chuy n t i nh ng ph c t p c a hi n th c và nh ng r i b i trong ký c con ngư i. 3. K t lu n Ti u thuy t c a M c Ngôn ña ph n là chuy n c a nh ng cái “tôi” mang n ng ám nh quá kh . Nh ng quá kh ăm p bi hoan li h p, thăng giáng th nh suy c a con ngư i và xã h i luôn ñau ñáu trong ký c h , bu c h ph i h i tư ng l i m t cách ñau xót v i dòng h i c không li n m ch. Vì v y, th i gian t s luôn ñ o ngư c, b t ñ u b ng quá kh ch không ph i b ng hi n t i t o nên m t s ñ o chi u c a th i gian. ð ng th i, cũng chính h i c ñã t o nên s xáo tr n c a th i gian s ki n, th i gian sinh m nh và th i gian l ch s như m t s th hi n quan ni m ña nguyên, ña chi u v th gi i m t cách h u hi u c a nhà văn. TÀI LI U THAM KH O [1]. Bakhtin M., Lý lu n và thi pháp ti u thuy t, Nxb. H i nhà văn, Hà N i, 2003. [2]. Barthes R., Nh p môn phân tích c u trúc truy n k (Tôn Quang Cư ng d ch t b n ti ng Nga), T p chí Văn h c nư c ngoài, s 1, 2003. [3]. ILin I. P. và Trugranova E.A., Các khái ni m v thu t ng c a các trư ng phái nghiên c u văn h c Tây Âu và Hoa Kỳ th k XX, Nxb. ð i h c Qu c gia, Hà N i, 2003. [4]. Jahn Manfred, Tr n thu t h c: nh p môn lí thuy t tr n thu t (Nguy n Th Như Trang d ch), 2005 (tài li u d ng b n th o). 181
[5]. Tr n ðình S , T s h c – M t s v n ñ lí lu n và l ch s (ph n 1), Nxb. ð i h c Sư ph m, Hà N i, 2004. [6]. Tr n ðình S (ch biên), T s h c – M t s v n ñ lí lu n và l ch s (ph n 2), Nxb. ð i h c Sư ph m, Hà N i, 2008. [7]. Lê Huy Tiêu, Th gi i ngh thu t trong ti u thuy t c a M c Ngôn, T p chí Văn h c nư c ngoài, s 4, 2003. [8]. 翟红，叙事的冒险 - 中国先锋小说语言实验探微，中国社会科学出版社, 2008. [9]. 钢，叙事学导论 , 文体学丛书, 云南人民出社, 1999. ANALEPSIS WAY IN MOYAN’S FICTION Nguyen Thi Tinh Thy College of Pedagogy, Hue University SUMMARY Writers tend to prefer the way by which events are not organised in the correct time order, and analepsis is one of the techniques that makes a large declination between event time and narrative time. In this way, the narrative effectiveness is elevated. By sensibly using the two forms, external analepsis and internal analspsis, Moyan’s has expressed his own conception of the diversified world and the troublous reality effectively. With the analepsis way, MacNgon’s fiction has had certain innovation in narrative time. 182