intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Báo cáo nghiên cứu khoa học " Vai trò ảnh hưởng của nho học đối với sự phát triển bền vững của văn hóa và con người ở một số nước đông á "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:14

80
lượt xem
12
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nho học là học thuyết của Nho gia do Khổng Tử (tên là Khâu, 551 - 479 tr.CN) sáng lập, lấy quan niệm nhân nghĩa lễ trí làm hạt nhân lí luận, hình thành vào cuối thời Xuân Thu (770 - 476 tr.CN). Khổng Tử là tập đại thành của mấy ngàn năm văn hóa truyền thống Trung Quốc thời Th-ợng cổ.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " Vai trò ảnh hưởng của nho học đối với sự phát triển bền vững của văn hóa và con người ở một số nước đông á "

  1. phan v¨n c¸c PGS. Phan V¨n C¸c ho häc lµ häc thuyÕt cña ph¸i kh¸c, Nho häc ®· th−êng xuyªn N Nho gia do Khæng Tö (tªn xuÊt hiÖn d−íi h×nh thøc míi. lµ Kh©u, 551 - 479 tr.CN) Trong c¸c häc thuyÕt cña ch− tö Tiªn s¸ng lËp, lÊy quan niÖm nh©n nghÜa lÔ TÇn, Nho häc lµ mét trong c¸c ph¸i hiÓn trÝ lµm h¹t nh©n lÝ luËn, h×nh thµnh vµo häc trªn ®êi. H¸n th−. NghÖ v¨n chÝ. cuèi thêi Xu©n Thu (770 - 476 tr.CN). Ch− tö l−îc nãi: "Nho gia gi¶ l−u, c¸i Khæng Tö lµ tËp ®¹i thµnh cña mÊy xuÊt − T− ®å chi quan, trî nh©n qu©n ngµn n¨m v¨n hãa truyÒn thèng Trung thuËn ©m d−¬ng minh gi¸o hãa gi¶ d·. Quèc thêi Th−îng cæ. Du v¨n − lôc kinh chi trung, l−u ý − Cuèi Xu©n Thu lµ mét thêi ®¹i biÕn nh©n nghÜa chi tÕ, tæ thuËt Nghiªu ®æi lín cña x· héi. Lµ ®¹i biÓu kiÖt xuÊt ThuÊn, hiÕn ch−¬ng V¨n Vò, t«ng s− cña thêi ®¹i Êy, Khæng Tö võa lµ nh©n Träng Ni, dÜ träng k× ng«n, − ®¹o tèi vi vËt "tæ thuËt Nghiªu ThuÊn, hiÕn cao". Cã thÓ thÊy Nho häc ®Ò x−íng "®øc ch−¬ng V¨n Vò" (LÔ KÝ. Trung dung) ra trÞ", "nh©n chÝnh" vµ "v−¬ng ®¹o", coi søc truyÒn b¸ "V¨n Vò chi ®¹o", l¹i võa träng gi¸o dôc ®¹o ®øc lu©n lÝ vµ tù lµ bËc "th¸nh chi thêi gi¶" (ng−êi thøc m×nh tu th©n d−ìng tÝnh, tinh th«ng lôc thêi trong c¸c bËc th¸nh - M¹nh Tö. V¹n nghÖ lµ lÔ, nh¹c, x¹, ngù, th−, sè. Khæng Tö ®· chØnh lÝ c¸c ®iÓn tÞch cæ ®¹i lµ Ch−¬ng h¹) Th−îng th−, Thi kinh, Xu©n thu, cïng Nho häc ®· tr¶i qua mét qu¸ tr×nh víi Chu DÞch, LÔ vµ Nh¹c trë thµnh kinh diÔn biÕn l©u dµi. Theo sù ph¸t triÓn cña ®iÓn c¬ b¶n cña Nho häc. ¤ng nªu ra t− lÞch sö vµ nhu cÇu chÝnh trÞ cña giai cÊp t−ëng "lÔ trÞ", chñ tr−¬ng "chÝnh danh", thèng trÞ, ®ång thêi do kh«ng ngõng hÊp gi÷ g×n trËt tù x· héi "qu©n qu©n, thÇn thu vµ dung hîp häc thuyÕt cña c¸c häc Nghiªn cøu Trung Quèc sè 3 (91) - 2009 48
  2. Vai trß vµ ¶nh h−ëng cña Nho häc… thÇn", "phô phô tö tö" (vua ra vua, t«i ra Quèc ®· tõng gië hµnh ®éng ®èt s¸ch t«i, cha ra cha, con ra con); l¹i chñ ch«n nhµ nho, khiÕn Nho häc bÞ tæn thÊt tr−¬ng thùc hµnh ®øc trÞ, lÊy "nh©n" lµm nghiªm träng. Khi nhµ H¸n míi næi lªn, chuÈn mùc ®¹o ®øc tèi cao vµ nh©n c¸ch kÎ thèng trÞ còng kh«ng dïng nhµ nho, lÝ t−ëng. L¹i ®Ò x−íng ®¹o trung dung vµ kh«ng chuéng Nho thuËt, mµ sïng t− t−ëng trung thø. T− t−ëng cña Khæng chuéng t− t−ëng Hoµng L·o cña §¹o gia, Tö ®· ®Æt c¬ së lÝ luËn cho Nho häc. Häc chñ tr−¬ng "thanh tÞnh v« vi" ®Ó thÝch thuyÕt cña Khæng Tö ®−îc c¸c häc trß øng víi chÝnh s¸ch "h−u d−ìng sinh tøc" cña «ng lÝ gi¶i vµ nhÊn m¹nh mçi ng−êi vÒ chÝnh trÞ. §Õn thêi H¸n Vò §Õ v× nhu mét c¸ch, ®· h×nh thµnh nªn c¸c cuéc cÇu cña chÕ ®é phong kiÕn trung −¬ng tranh luËn gi÷a c¸c ph¸i trong néi bé tËp quyÒn thùc hiÖn "®¹i nhÊt thèng", Nho gia. ë thêi ChiÕn Quèc, nh÷ng §æng Träng Th− nªu ra chñ tr−¬ng "b·i ng−êi kÕ thõa t− t−ëng Khæng Tö tiªu truÊt b¸ch gia, ®éc t«n Nho thuËt", gäi biÓu lµ M¹nh Tö vµ Tu©n Tö. M¹nh Tö Nho häc lµ "thiªn ®Þa chi th−êng kinh, cæ tù coi m×nh lµ "n·i së nguyÖn t¾c häc kim chi th«ng nghÞ" (kinh ®iÓn vÜnh Khæng Tö", vÒ chÝnh trÞ chñ tr−¬ng h»ng cña Trêi §Êt, t×nh nghÜa phæ biÕn "nh©n chÝnh", vÒ vÊn ®Ò tÝnh ng−êi th× suèt cæ kim). ¤ng ta cßn ®em thuyÕt chñ tr−¬ng tÝnh thiÖn, muèn th«ng qua "thiªn nh©n hîp nhÊt" cña Khæng M¹nh tËn t©m, tri tÝnh, ®¹t tíi tri thiªn, tõ ®ã dung hîp víi thuyÕt ©m d−¬ng ngò mµ ®i vµo câi "thiªn nh©n t−¬ng th«ng". hµnh, x©y dùng nªn mét hÖ thèng lÝ luËn Cßn Tu©n Tö th× vÒ chÝnh trÞ chñ tr−¬ng thÇn häc "Thiªn nh©n c¶m øng", tuyªn lÔ ph¸p kiªm trÞ, v−¬ng b¸ tÞnh dông, vµ bè "dÜ nh©n tïy qu©n, dÜ qu©n tïy thiªn" nªu ra thuyÕt tÝnh ¸c, nhÊn m¹nh r»ng (®em d©n theo vua, ®em vua theo trêi), hoµn c¶nh tËp tôc hËu thiªn cã thÓ thay "khuÊt d©n nhi th©n qu©n, khuÊt qu©n ®æi ®−îc phÈm tÝnh cña ng−êi ta, "hãa nhi th©n Thiªn" (co d©n mµ duçi vua, co tÝnh khëi ngôy", coi träng ®Þa vÞ vµ vai vua mµ duçi Trêi). U©n thu phån lé. trß cña con ng−êi trong giíi tù nhiªn, Ngäc hoµn thiªn), biÕn Nho häc Tiªn TÇn nªu ra c¸c quan ®iÓm "minh − thiªn thµnh thø thÇn häc th« thiÓn dung tôc nh©n chi ph©n" (lµm s¸ng tá sù ph©n hãa, nh»m môc ®Ých thÇn th¸nh hãa nÒn biÖt gi÷a trêi víi ng−êi), "chÕ thiªn mÖnh thèng trÞ chuyªn chÕ ®êi H¸n. VÒ sau nhi dông chi" (chÕ ngù mÖnh trêi mµ sö §«ng H¸n Quang Vò §Õ tuyªn bè "®å dông), cho r»ng "tri chi bÊt nh−îc hµnh sÊm − thiªn h¹" (tuyªn bè víi thiªn h¹ chi" (biÕt kh«ng b»ng lµm) vµ "hµnh chi, r»ng m×nh nhËn mÖnh trêi tõ Hµ ®å vµ minh d·" (lµm tøc lµ biÕt râ), tr×nh bµy s¸ch bïa chó) vµ "B¹ch hæ qu¸n tÊu râ t¸c dông träng yÕu cña ho¹t ®éng nghÞ" cña H¸n Ch−¬ng §Õ th× cµng thªm thùc tÕ cña con ng−êi trong nhËn thøc. ®Èy Nho häc r¬i tôt xuèng thµnh thø mª Khi TÇn Thñy Hoµng thèng nhÊt Trung tÝn thÇn häc hoang ®uêng. L−ìng H¸n Nghiªn cøu Trung Quèc sè 3 (91) - 2009 49
  3. phan v¨n c¸c tuy cã cuéc tranh luËn vÒ kinh cæ v¨n v−¬ng triÒu phong kiÕn kh¸c nµo nh− kim v¨n, song còng ®Òu do nguyªn nh©n chim kia cã c¸nh, nh− c¸ dùa vµo n−íc, vÒ chÝnh trÞ. T¸c gi¶ ®êi Thanh lµ B× mÊt nã lµ chÕt, kh«ng ®−îc thiÕu v¾ng TÝch Thôy trong cuèn Kinh häc lÞch sö dï chØ trong chèc l¸t" (nh− ®iÓu chi h÷u cña m×nh ®· chØ ra r»ng "Së dÜ chia ra dùc, nh− ng− chi y thñy, thÊt chi tÊt tö, kim v¨n cæ v¨n lµ v× v¨n tù kh«ng gièng bÊt kh¶ t¹m v«). Nh−ng ngoµi t«n Nho nhau th× thuyÕt gi¶i còng kh¸c nhau". ra, cßn träng §¹o, lÔ PhËt. Nh»m bµi Kinh häc cæ v¨n th× coi träng ch−¬ng có xÝch PhËt vµ §¹o, chÊn h−ng Nho häc, huÊn hç. Kinh häc kim v¨n th× chó träng Hµn Dò ra søc ®Ò cao thuyÕt "®¹o thèng" ph¸t huy lêi lÏ tinh vi ý nghÜa lín lao nãi r»ng c¸c "th¸nh nh©n" cña Nho gia trong kinh s¸ch. §Õn Ngôy TÊn lµ thêi truyÒn ®¹o tõ ®êi nµy sang ®êi kh¸c, tõ ®¹i chuyªn chÝnh cña giai cÊp ®Þa chñ x−a ®Õn nay cã Nghiªu, ThuÊn, Vò, m«n phiÖt sÜ téc. Do h×nh thøc vÆt v·nh Thang, V¨n, Vâ, Chu C«ng, Khæng Tö, r−êm rµ mµ kinh häc L−ìng H¸n cã cho ®Õn M¹nh Tö, song tõ sau khi M¹nh "nhiÒu luËn thuyÕt k× quÆc qu¸i gë". §Õn Tö chÕt th× "bÊt ®¾c k× truyÒn", Hµn Dò lóc nµy ®· kh«ng cßn t¸c dông thèng trÞ bÌn tù coi m×nh lµ "th¸nh nh©n" g¸nh t− t−ëng vèn cã n÷a, nªn c¸c nhµ thèng lÊy tr¸ch nhiÖm "truyÒn ®¹o". Hµn Dò trÞ Ngôy TÊn buéc ph¶i dïng ®Õn mét ®· trõu t−îng hãa "®¹o" trong ®¹o ®øc thø vò khÝ tinh thÇn "míi" ®Ó thay thÕ, nh©n nghÜa cña Nho gia thµnh ph¹m trï ®ã lµ "HuyÒn häc". "HuyÒn häc" ®· hîp tèi cao, thµnh nguån gèc cña thÕ giíi, tõ Nho víi §¹o lµm mét, tøc lµ kÕt hîp ®ã ®· kh¬i ra dßng ch¶y "LÝ häc" thêi danh gi¸o cña Nho gia víi "§¹o" (tù Tèng Minh. Thêi Tèng Minh lµ thêi ®¹i nhiªn) cña §¹o gia, tuyªn bè "Danh gi¸o trén lÉn tam gi¸o Nho - §¹o - PhËt vµo xuÊt − tù nhiªn" (danh gi¸o tõ tù nhiªn chung mét lß, nh−ng vÉn "dÜ Nho vi mµ ra), thùc chÊt lµ mét thø Nho häc t«ng" (lÊy Nho lµm ®Çu), c¸c nhµ thèng xuÊt hiÖn d−íi h×nh th¸i HuyÒn häc. trÞ t«n Khæng Tö lµ "ChÝ th¸nh V¨n Tuyªn V−¬ng" vµ "§¹i Thµnh ChÝ Th¸nh Thêi ®¹i Nam B¾c triÒu, PhËt gi¸o V¨n Tuyªn V−¬ng". B¾t ®Çu tõ Chu §«n dÇn dÇn thÞnh hµnh, "thÇn bÊt diÖt" lµ Di, ThiÖu Ung, c¸c nhµ lÝ häc víi ®Æc cét trô cña PhËt häc. BÊy giê c¸c nhµ t− tr−ng lµ gi¶i thÝch ph¸t huy nghÜa lÝ cña t−ëng chèng l¹i thuyÕt "thÇn bÊt diÖt" kinh ®iÓn Nho gia, ®· ®¶ ph¸ ph−¬ng cña PhËt gi¸o ®Òu lµ nh÷ng nhµ Nho kÕ thõa truyÒn thèng v« thÇn cña Nho gia, ph¸p trÞ kinh theo lèi ch−¬ng có huÊn hç tiªu biÓu lµ Hµ Thõa Thiªn, Ph¹m ChÈn. tõ thêi H¸n §−êng cho ®Õn lóc bÊy giê. V× thÕ LÝ häc ®êi Tèng cßn ®−îc gäi lµ §Õn ®êi §−êng, c¸c nhµ thèng trÞ "nghÜa lÝ chi häc" (c¸i häc nghÜa lÝ). §ã lµ phong kiÕn cña v−¬ng triÒu hä LÝ cho mét giai ®o¹n ph¸t triÓn míi cña Nho r»ng "®¹o cña Nghiªu ThuÊn, gi¸o lÝ cña häc, cã thÓ gäi lµ T©n Nho häc. LÝ häc Chu C«ng Khæng Tö ®èi víi viÖc b¶o vÖ Nghiªn cøu Trung Quèc sè 3 (91) - 2009 50
  4. Vai trß vµ ¶nh h−ëng cña Nho häc… Tr×nh Chu do Tr×nh H¹o - Tr×nh Di më sau cã sù ph©n chia kinh häc kim v¨n ®Çu ®· biÕn "lÔ" cña Nho gia thµnh víi kinh häc cæ v¨n. §Õn thêi Trung "thiªn lÝ", nãi r»ng "lÔ gi¶, lÝ chi vÞ d·" (lÔ Quèc cËn ®¹i sau ChiÕn tranh Thuèc lµ tªn gäi cña lÝ - lêi Chu Hi), ®ång thêi phiÖn th× cã c¸c nh©n vËt ®¹i biÓu cho coi "lÝ" lµ céi nguån cña vò trô, nh»m ph¸i D−¬ng Vô nh− Tr−¬ng Chi §éng luËn chøng tÝnh hîp lÝ cña chÕ ®é ®¼ng nªu ra khÈu hiÖu "Trung häc vi thÓ, T©y cÊp phong kiÕn. Hä cßn nªu ra sù ph©n häc vi dông" (nãi t¾t lµ "Trung thÓ T©y biÖt trong nh©n tÝnh cã c¸i tÝnh thiªn dông", chñ tr−¬ng lÊy häc thuyÕt Nho mÖnh vµ c¸i tÝnh khÝ chÊt, trong lßng gia Khæng M¹nh lµm c¸i gèc trÞ n−íc, bæ ng−êi cã sù kh¸c nhau cña ®¹o t©m víi sung thªm khoa häc kÜ thuËt ph−¬ng nh©n t©m, råi ®Ò x−íng "tån thiªn lÝ, diÖt T©y cho ®Êt n−íc phó c−êng), nãi r»ng nh©n dôc". Thø Nho häc "lÝ häc hãa" nµy "Trung thÓ T©y dông" còng kh«ng xem ra cßn tinh vi h¬n c¶ thÇn häc sÊm ph−¬ng h¹i g× cho m«n ®å cña th¸nh vÜ vµ Nho häc huyÒn häc hãa lÉn thuyÕt nh©n. Ph¸i c¶i l−¬ng t− s¶n Khang H÷u "®¹o thèng" cña Hµn Dò. Ph¸i t©m häc Vi th× ®iÒu hßa dung hîp Nho häc víi trong lÝ häc mµ ®¹i biÓu lµ Lôc Cöu Gia t« gi¸o cña ph−¬ng T©y, víi tiÕn hãa Uyªn vµ V−¬ng Thñ Nh©n th× nªu ra c¸c luËn dung tôc cña giai cÊp t− s¶n, nh©n mÖnh ®Ò "t©m tøc lÝ" (t©m tøc lµ lÝ) vµ tÝnh luËn víi t− t−ëng "®¹i ®ång" x· héi "t©m ngo¹i v« lÝ" (ngoµi t©m kh«ng cã lÝ), chñ nghÜa kh«ng t−ëng…, dïng thø Nho cho r»ng t©m lµ céi nguån cña vò trô. häc cËn ®¹i hãa nµy ®Ó c¶i c¸ch chÕ ®é TÊt c¶ mäi t− t−ëng lu©n lÝ ®¹o ®øc cña phong kiÕn. Nho gia ®Òu cã s½n ë trong "t©m", v× thÕ §Õn "phong trµo Ngò Tø" n¨m 1919, hä chñ tr−¬ng "lôc kinh chó ng·", cho nªu ra khÈu hiÖu "®¶ ®¶o Khæng gia nªn ch¼ng mÊy coi träng c©u ch÷ trong ®iÕm" (®¸nh ®æ cöa hµng hä Khæng), kinh ®iÓn Nho häc. §Õn thêi Minh ph¶n ®èi "®äc kinh t«n Khæng" phª ph¸n Thanh, CNTB Trung Quèc ®· manh m·nh liÖt quan niÖm c−¬ng th−êng phong kiÕn vµ ®¹o ®øc lu©n lÝ cò mµ Nho nha, trong c¸c nhµ t− t−ëng nh− Cè häc h»ng b¶o vÖ, gi¶i phãng t− t−ëng cho Viªm Vâ, Hoµng T«ng Hi, V−¬ng Phu nh©n d©n Trung Quèc, mang ý nghÜa Chi, v.v… ®· cã kh«ng Ýt nh÷ng söa ®æi tiÕn bé, song ®· m¾c sai lÇm qu¸ khÝch, ®iÒu chØnh ®èi víi t− t−ëng Nho häc thiÕu mét th¸i ®é khoa häc víi quan truyÒn thèng. Nh− Hoµng T«ng Hi tr×nh ®iÓm lÞch sö cÇn thiÕt. bµy vÒ mèi quan hÖ vua t«i vµ quan hÖ Nho häc ®· thèng trÞ Trung Quèc h¬n qu©n d©n (vua víi d©n) trong Minh Di hai ngµn n¨m, ®· b¶o vÖ vµ duy tr× sù ®·i pháng lôc, ®· ph¸ vì khu«n phÐp cña bÒn v÷ng vµ ph¸t triÓn cña x· héi phong mèi c−¬ng th−êng vua t«i trong Nho häc kiÕn. Nho häc ®· trë thµnh mét bé phËn cò. §Çu ®êi Thanh cã sù ph©n chia H¸n träng yÕu trong v¨n hãa truyÒn thèng häc - Tèng häc, ®Õn gi÷a ®êi Thanh vÒ Nghiªn cøu Trung Quèc sè 3 (91) - 2009 51
  5. phan v¨n c¸c nh»m ®¹t tíi câi "nh©n, th¸nh". "Ngo¹i cña Trung Quèc, h¬n thÕ n÷a ®· cã ¶nh v−¬ng" lµ yªu cÇu vÒ ph−¬ng diÖn gi¸o h−ëng s©u réng ®Õn c¸c n−íc l¸ng giÒng ph−¬ng §«ng. hãa chÝnh trÞ x· héi, nh»m môc tiªu thùc hiÖn v−¬ng ®¹o, nh©n chÝnh. Nho gia B¶n th©n Nho häc cã phÇn tinh hoa dung hîp sù tu d−ìng ®¹o ®øc néi t©m mang tÝnh d©n téc Trung Hoa, cã c¶ víi thùc tiÔn chÝnh trÞ ngo¹i t¹i lµm mét nh÷ng gi¸ trÞ mang tÝnh vÜnh h»ng nh©n ®Ó dùng nªn mét hÖ thèng triÕt häc ®¹o lo¹i ®¸ng ®−îc kÕ thõa; ®ång thêi nã ®øc - chÝnh trÞ ®éc ®¸o, ®ã lµ "néi th¸nh còng chøa ®ùng nhiÒu cÆn b· phong kiÕn ngo¹i v−¬ng" nghiªm träng ®éc h¹i cÇn ®−îc phª ph¸n C¸i häc "néi th¸nh ngo¹i v−¬ng" cña triÖt ®Ó. Nho gia b¾t nguån tõ chÝnh Khæng Tö, Trë lªn trªn lµ mét vµi nÐt tãm l−îc «ng tæ cña ®¹o Nho. Khæng Tö ®Ò x−íng kh¸i qu¸t vÒ häc thuyÕt Nho gia qua h¬n "vÞ kØ chi häc" (c¸i häc cho m×nh), «ng hai thiªn niªn kØ trªn quª h−¬ng cña nã. nãi: "Cæ chi häc gi¶ vÞ kØ, kim chi häc gi¶ Së dÜ Nho häc cã thÓ sèng dai nh− vËy vÞ nh©n" (Ng−êi x−a häc cho m×nh, ng−êi trong lÞch sö t− t−ëng Trung Quèc, ngoµi ®êi nay häc cho ng−êi - LuËn ng÷. HiÕn nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö - x· héi ®Æc thï vÊn). C¸i häc cho m×nh bao hµm hai mÆt cña Trung Quèc cæ ®¹i, lÝ do chñ yÕu "tu kØ" (söa m×nh) vµ "an nh©n" (lµm yªn nhÊt lµ v× Nho häc cã ®Æc chÊt tù th©n ng−êi kh¸c). Tu kØ lµ t¨ng c−êng tu cña nã, nã ®· ng−ng tô trÝ tôª vµ søc d−ìng ®¹o ®øc b¶n th©n, thuéc vÒ "néi m¹nh cña d©n téc Trung Hoa, nã ®¹i th¸nh"; cßn "an nh©n" hoÆc "an b¸ch diÖn cho ph−¬ng h−íng tinh thÇn cña tÝnh" lµ yªn tr¨m hä, tøc lµ trÞ quèc an v¨n hãa Trung Quèc vµ tháa m·n tèi ®a d©n, thuéc vÒ "ngo¹i v−¬ng". Trong LuËn nhu cÇu cña x· héi Trung Quèc cæ ®¹i. Theo giíi v¨n hãa häc Trung Quèc, cã ng÷ ë c¸c thiªn HiÕn vÊn vµ Ung d· ®· thÓ tr×nh bµy ®Æc chÊt cña Nho häc thuËt l¹i kh¸ sinh ®éng c¸c cuéc ®èi Trung Quèc trªn ba ph−¬ng diÖn: t«n chØ tho¹i gi÷a Tö Lé víi Khæng Tö vÒ "tu kØ, "néi th¸nh ngo¹i v−¬ng", m« thøc t− duy an nh©n" vµ gi÷a Tö Cèng víi Khæng Tö "thiªn nh©n hîp nhÊt" vµ tinh thÇn lÝ trong ®ã Khæng Tö kh¼ng ®Þnh r»ng lµm tÝnh nh©n v¨n chñ nghÜa. ®−îc nh− vËy th× kh«ng chØ ®¹t tíi "nh©n" mµ cßn lµ bËc "th¸nh". Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña m×nh, Nho häc mÆc dï kh«ng ngõng thay ®æi KÕ thõa Khæng Tö, M¹nh Tö còng ®· h×nh th¸i lÝ luËn, s¶n sinh ra nhiÒu ph¸i thuyÕt minh thªm vÒ lÝ t−ëng "néi th¸nh hÖ kh¸c nhau, song vÉn lÊy "néi th¸nh ngo¹i v−¬ng". VÒ "néi th¸nh", M¹nh Tö ngo¹i v−¬ng" lµm t«n chØ chung, tr−íc nªu ra thuyÕt "tÝnh thiÖn", cho r»ng mäi sau kh«ng thay ®æi. ng−êi sinh ra ®Òu cã lßng tr¾c Èn, lßng tu è, lßng tõ nh−îng vµ lßng thÞ phi, ®ã lµ "Néi th¸nh" chØ yªu cÇu vÒ ph−¬ng ®Çu mèi cña nh©n, nghÜa, lÔ, trÝ, gäi lµ diÖn tu d−ìng t©m tÝnh cña chñ thÓ Nghiªn cøu Trung Quèc sè 3 (91) - 2009 52
  6. Vai trß vµ ¶nh h−ëng cña Nho häc… "tø ®oan". Ng−êi ta chØ cÇn ph¸t huy "tø T−¬ng truyÒn cuèi ®êi nhµ Th−¬ng ®oan" lµ cã thÓ ph¸t triÓn c¸i tÝnh thiÖn (thÕ kØ XI tr.CN), C¬ Tö ®· sang TriÒu vèn cã, hoµn thiÖn ®¹o ®øc cña m×nh. Tiªn, ®−îc Chu Vò V−¬ng phong lµm NÕu ph¸t huy ®Çy ®ñ th× cã thÓ gi÷ ®−îc TriÒu Tiªn hÇu, bëi thÕ cã thuyÕt C¬ Tö bèn biÓn, nÕu kh«ng th× ch¼ng ®ñ ®Ó thê dùng n−íc TriÒu Tiªn. §Õn n¨m 108 mÑ cha (M¹nh Tö. C«ng T«n Söu tr.CN, H¸n Vò §Õ diÖt n−íc TriÒu Tiªn th−îng). VÒ "ngo¹i v−¬ng", trªn c¬ së hä VÖ, trªn ®Êt n−íc Êy ®Æt ra bèn quËn thuyÕt tÝnh thiÖn, M¹nh Tö ®· ®Ò xuÊt L¹c L·ng, HuyÒn Thè, Ch©n Phiªn vµ thuyÕt "nh©n chÝnh". Nh©n chÝnh ph¸t L©m §ån, bæ nhiÖm Th¸i thó tr«ng coi tõ thiÖn t©m, cã thiÖn t©m th× míi thi chÝnh sù, vµ khuyÕn khÝch bèn quËn Êy hµnh ®−îc nh©n chÝnh. Trong lÝ t−ëng th«ng th−¬ng víi nhµ H¸n, t¨ng c−êng "nh©n chÝnh" cña M¹nh Tö, ®iÒu ®Çu mèi liªn hÖ qua l¹i gi÷a ®Êt H¸n víi tiªn lµ ph¶i "chÕ d©n h»ng s¶n" v× d©n cã TriÒu Tiªn. H¸n Vò §Õ chÊp nhËn kiÕn h»ng s¶n th× míi cã h»ng t©m (M¹nh Tö. nghÞ "B·i truÊt b¸ch gia, ®éc t«n Nho §»ng Vò C«ng Th−îng) thuËt" cña §ång Träng Th−, Nho häc ®−îc truyÒn b¸ vµ ph¸t triÓn ch−a tõng Nho häc Trung Hoa c¸c ®êi ®Òu xuyªn thÊy, trë thµnh thø thêi th−îng cña giíi suèt mét sîi d©y "néi th¸nh ngo¹i t− t−ëng häc thuËt, tÊt nhiªn ®· truyÒn v−¬ng". Theo Nho gia th× "néi th¸nh" víi vµo TriÒu Tiªn. "ngo¹i v−¬ng" lµ hµi hßa, thèng nhÊt. Nh−ng trªn thùc tiÔn, chóng th−êng cã Tr−íc khi ba n−íc Cao Có LÖ, B¸ch m©u thuÉn vµ ph©n li. TÕ vµ T©n La thµnh lËp, TriÒu Tiªn ch−a cã ch÷ viÕt. Buæi ®Çu dùng n−íc, Cao Có * LÖ míi b¾t ®Çu sö dông ch÷ viÕt b»ng NHO HäC VíI V¡N HãA Vµ CON c¸ch m−în ch÷ H¸n. Cïng víi ch÷ H¸n, NG¦êI TRIÒU TI£N ®iÓn tÞch Nho häc Trung Quèc truyÒn vµo TriÒu Tiªn. Nh−ng truyÒn vµo lóc Nho häc sím ®· v−ît ra ngoµi biªn nµo th× kh«ng cã ghi chÐp cô thÓ trùc giíi Trung Hoa ®Õn víi c¸c n−íc l¸ng tiÕp. NhËt B¶n th− kØ ghi thuËt qu¸ giÒng ph−¬ng §«ng vµ ph−¬ng Nam. tr×nh Nho häc qua TriÒu Tiªn truyÒn vµo TriÒu Tiªn khi x−a tù x−ng lµ "§«ng NhËt B¶n cho biÕt: Vua n−íc B¸ch TÕ quèc" víi ý nghÜa lµ n−íc l¸ng giÒng phÝa sai A Trùc K× ®Õn NhËt B¶n d©ng hai §«ng cña Trung Quèc. Tõ thêi TÇn H¸n, con ngùa quý. V× A Trùc K× "tinh th«ng Nho häc ®· truyÒn sang TriÒu Tiªn, b¾t kinh ®iÓn" nªn ®−îc øng ThÇn Thiªn rÔ s©u vµo x· héi TriÒu Tiªn, dÇn dÇn TriÒu Tiªn hãa, thµnh Nho häc TriÒu Hoµng cña NhËt B¶n mêi lµm thÇy d¹y Tiªn, trong suèt hai ngµn n¨m ®· lµ cèt Th¸i tö. A Trùc K× l¹i tiÕn cö V−¬ng c¸n vµ chñ l−u cña v¨n hãa truyÒn thèng Nh©n víi Thiªn Hoµng, nãi r»ng V−¬ng d©n téc TriÒu Tiªn. Nh©n cßn tinh th«ng kinh ®iÓn h¬n Nghiªn cøu Trung Quèc sè 3 (91) - 2009 53
  7. phan v¨n c¸c m×nh. ThÕ lµ Thiªn Hoµng mêi V−¬ng x−íng vµ khÝch lÖ viÖc truyÒn b¸ Nho Nh©n sang NhËt. Mïa xu©n n¨m 285 häc ë TriÒu Tiªn. §iÒu ®ã ®· thóc ®Èy (sau CN) V−¬ng Nh©n ®Õn NhËt B¶n d©ng thªm viÖc truyÒn b¸ vµ ph¸t triÓn Nho lªn Thiªn Hoµng bé LuËn ng÷ 10 quyÓn häc ë TriÒu Tiªn. vµ Thiªn tù v¨n 1 quyÓn, råi d¹y th¸i tö Sö s¸ch TriÒu Tiªn cµng liªn tôc ghi häc. Qua ®ã, cã thÓ suy ®o¸n r»ng tr−íc chÐp vÒ viÖc Nho häc truyÒn b¸ vµ ph¸t ®ã, Nho häc ®· truyÒn vµo TriÒu Tiªn tõ triÓn ë n−íc hä. Sau n¨m 372, ba n−íc l©u. TriÒu Tiªn lÇn l−ît lËp nhµ Th¸i häc, Sö s¸ch Trung Quèc còng cã nhiÒu gi¶ng d¹y kinh ®iÓn Nho gia. ViÖc ghi chÐp vÒ t×nh h×nh truyÒn b¸ Nho häc truyÒn b¸ Nho häc ë TriÒu Tiªn b¾t ®Çu ë TriÒu Tiªn. ®−îc ghi chÐp b»ng v¨n tù. ThÕ kØ VII, ba n−íc b¾t ®Çu ph¸i con em quý téc Theo Cùu §−êng th−, ng−êi Cao Có LÖ sang nhµ §−êng du häc. N¨m 735, T©n "yªu thÝch th− tÞch, c¸c nhµ ®Õn Hµnh La thèng nhÊt ba n−íc cµng cö nhiÒu l−u M«n dùng nhµ lín ë phè, gäi lµ quýnh häc sinh ®Õn v−¬ng triÒu §−êng. §Õn ®−êng, cho con em cßn ch−a kÕt h«n, n¨m 837, sè l−u häc sinh ë §−êng lªn ngµy ®ªm ®Õn ®ã ®äc s¸ch tËp b¾n" (Cùu ®Õn 216 ng−êi. Trong sè l−u häc sinh ®· §−êng th− quyÓn 199 th−îng, §«ng Di). cã kh«ng Ýt ng−êi tham gia kh¶o thi S¸ch ®äc chñ yÕu lµ Ngò kinh, Sö kÝ, khoa cö V−¬ng triÒu §−êng vµ ®· ®ç. Sè H¸n th−, V¨n tuyÓn tøc lµ kinh häc, sö l−u häc sinh nµy sau khi vÒ n−íc ®· trë häc vµ v¨n häc Trung Quèc. thµnh ®¹o qu©n chñ lùc ho»ng d−¬ng Cßn T©n §−êng th− th× chÐp chuyÖn Nho häc ë TriÒu Tiªn, ®Æt c¬ së cho sù n¨m 738, §−êng HuyÒn T«ng nghe tin h−ng thÞnh cña Nho häc TriÒu Tiªn. Th¸nh §øc V−¬ng cña T©n La ho¨ng N¨m 918, v−¬ng triÒu Cao Li ®−îc (chÕt), sai H×nh Thä sang ®iÕu tÕ. Tr−íc thµnh lËp. V−¬ng triÒu Cao Li (918 - khi lªn ®−êng, H×nh Thä ®−îc §−êng 1392) tuy sïng chuéng PhËt gi¸o song HuyÒn T«ng dÆn dß: "T©n La hiÖu qu©n còng kh«ng bµi xÝch Nho häc. ë thêi Cao tö quèc, tri Thi, Th−. DÜ khanh ®«n nho, Li, Nho häc vÉn cã sù ph¸t triÓn nhÊt cè tr× tiÕt v·ng. Nghi diÔn kinh nghÜa, sö ®Þnh. Khãa tr×nh gi¶ng d¹y ë Th¸i häc tri ®¹i quèc chi thÞnh" (T©n La cã tiÕng Quèc Tö Gi¸m vÉn lÊy kinh ®iÓn Nho lµ n−íc qu©n tö, biÕt Thi Th−. V× khanh häc lµm chÝnh. Quèc v−¬ng Cao Li b¾t lµ bËc nho häc uyªn th©m, nªn sai ®i ®Çu ®Þnh k× cö hµnh lÔ tÕ Khæng ë nhµ cÇm cê tiÕt ®Õn ®ã. H·y diÔn gi¶i nghÜa Th¸i häc. Cao Li Thµnh T«ng cßn truy kinh, cho biÕt sù phån thÞnh cña n−íc phong häc gi¶ T©n La lµ Th«i TrÝ ViÔn lín. ____ T©n §−êng th−, quyÓn 220). §ã lµm Néi sö lÖnh, TiÕt Th«ng lµm Ho»ng lµ b»ng chøng râ rµng vÒ viÖc nhµ cÇm Nho hÇu vµ cho thê ë V¨n miÕu. Cao Li quyÒn tèi cao cña v−¬ng triÒu §−êng ®Ò Nghiªn cøu Trung Quèc sè 3 (91) - 2009 54
  8. Vai trß vµ ¶nh h−ëng cña Nho häc… Quang T«ng b¾t ®Çu ®Æt khoa cö, dïng m×nh). Nhê sù thóc ®Èy cña «ng, nÒn Ngò kinh vµ th¬ phó ®Ó chän kÎ sÜ, tõ ®ã Nho häc bÊy l©u hoang phÕ ®· ®−îc kh«i vÒ sau v¨n quan cña Cao Li dÇn dÇn do phôc, "sè ng−êi thô nghiÖp trong CÊm Nho sinh thay thÕ. Ngoµi quan häc ra, néi häc qu¸n lªn ®Õn mÊy tr¨m" (Cao Li phong khÝ t− nh©n d¹y häc còng rÊt sö, liÖt truyÖn quyÓn 18). thÞnh hµnh. Thêi Cao Li Môc T«ng, Th«i B¹ch Di ChÝnh tõng ë kinh ®« Xung xuÊt th©n khoa cö, lµm quan ®Õn Nguyªn h¬n m−êi n¨m, dµy c«ng nghiªn M«n h¹ ThÞ trung, sau khi vÒ h−u lËp cøu Chu Tö häc, mang tr−íc t¸c Chu Tö ®µn d¹y häc, ®−îc t«n x−ng lµ "H¶i §«ng häc vÒ n−íc. Sö chÐp r»ng: "BÊy giê c¸i Khæng Tö". Nhê cã t− nh©n d¹y häc mµ häc Tr×nh Chu míi thÞnh hµnh ë Trung Quèc, ch−a ®Õn ph−¬ng §«ng. Di ChÝnh Nho häc ®−îc phæ cËp ë TriÒu Tiªn. ë Nguyªn, n¾m ®−îc c¸i häc ®ã. VÒ §«ng, §Õn cuèi thêi Cao Li, LÝ häc Tr×nh bän LÝ TÕ HiÒn, Ph¸c Trung T¸ lµ nh÷ng Chu tøc T©n Nho häc truyÒn vµo, Nho ng−êi ®Çu tiªn ®−îc thô nghiÖp víi Kh¶i häc ®· thay PhËt häc trë thµnh t− t−ëng Ch©u (tøc Di ChÝnh)" (Cao Li sö, liÖt chñ ®¹o trong giíi häc thuËt TriÒu Tiªn. truyÖn quyÓn 19). T«n X−íc (1253 - Tõ cuèi thÕ kØ XIII vµo thêi Nguyªn 1333) còng lµ mét trong nh÷ng ng−êi ThÕ Tæ Hèt TÊt LiÖt, LÝ häc Chu Hi ®· truyÒn b¸ Chu Tö häc ë TriÒu Tiªn sím b¾t ®Çu truyÒn vµo Cao Li, gäi lµ Chu Tö nhÊt. QuyÒn Phæ (1262 - 1346) lµ häc trß häc. Qua hai thÕ kØ XIV, XV truyÒn b¸ cña An H−íng, lµ ng−êi ®Çu tiªn kh¾c in vµ phæ cËp, ®Õn thÕ kØ XVI, Chu Tö häc t¸c phÈm Chu Tö häc Tø th− tËp chó. TriÒu Tiªn vÒ c¬ b¶n ®· ph¸t triÓn thµnh §Õn cuèi Cao Li ®Çu Cho Son, Chu Tö thôc, ®· h×nh thµnh häc ph¸i Chu Tö häc cµng ®−îc truyÒn b¸ réng h¬n víi häc TriÒu Tiªn víi ®Æc tr−ng lµ thuyÕt mét lo¹t c¸c nhµ Chu Tö häc TriÒu Tiªn chñ khÝ vµ thuyÕt chñ lÝ. líp ®Çu nh− LÝ S¾c, TrÞnh Méng Chu, Tho¹t ®Çu ®−a Chu Tö häc tõ triÒu TrÞnh §¹o TruyÒn, QuyÒn CËn… LÝ S¾c Nguyªn vµo Cao Li lµ c¸c nhµ tiªn phong (1328 - 1396) lµ träng thÇn cuèi thêi Cao cña Chu Tö häc TriÒu Tiªn nh− An Li, nhµ Chu Tö häc næi tiÕng, ®¶m H−íng, B¹ch Di ChÝnh, Vò X−íc, QuyÒn nhiÖm chøc §¹i t− thµnh Thµnh Qu©n Phæ. Vµo n¨m 1289, An H−íng (1243 - qu¸n, "hµng ngµy ngåi gi¶ng ë Minh 1306) ®i sø triÒu Nguyªn, tõ kinh ®« Lu©n ®−êng, gi¶ng kh«ng biÕt mÖt, häc Nguyªn (B¾c Kinh ngµy nay) cã ®−îc trß rÊt ®«ng, c¸i häc tÝnh lÝ cña Tr×nh Chu Tö toµn th− míi kh¾c in, sau khi vÒ Chu b¾t ®Çu h−ng thÞnh" (Cao Li sö, liÖt n−íc, ®· gi¶ng d¹y Chu Tö häc ë nhµ truyÖn quyÓn 28). ¤ng cho r»ng tam Th¸i häc, "dÜ h−ng häc d−ìng hiÒn vi kØ c−¬ng ngò th−êng lµ trËt tù thiªn ®Þnh, nhiÖm" (lÊy më mang viÖc häc vµ båi lµ c¨n b¶n ®Ó lµm ng−êi, tuyÖt ®èi kh«ng d−ìng hiÒn tµi lµm tr¸ch nhiÖm cña ®−îc vi ph¹m; chñ tr−¬ng lÊy tam c−¬ng Nghiªn cøu Trung Quèc sè 3 (91) - 2009 55
  9. phan v¨n c¸c ngò th−êng lµm c¸i gèc ®Ó dùng n−íc, Tr×nh Chu" (Tho¸i Khª toµn th−, 3, tr. mong x©y dùng mét nÒn chÝnh trÞ v−¬ng 138 - 139). quyÒn lÝ t−ëng. ThÕ kØ XV lµ thêi k× ®Ønh cao phån TrÞnh Méng Chu (1337 - 1392) lµ vinh cña triÒu LÝ. Trong kho¶ng tr¨m träng thÇn cuèi thêi Cao Li, ®−îc t«n n¨m nöa cuèi thÕ kØ XV nöa ®Çu thÕ kØ x−ng lµ "«ng tæ LÝ häc ph−¬ng §«ng" XVI, Chu Tö häc TriÒu Tiªn ®· tr¶i qua suèt ®êi dèc søc cho Nho häc, "néi kiÕn mét thêi k× ph¸t triÓn quan träng: C¸c ngò bé häc ®−êng, ngo¹i thiÕt häc hiÖu, hÖ thèng lÝ luËn ®éc lËp lÇn l−ît ra ®êi. dÜ h−ng Nho thuËt" (trong dùng nhµ häc Tõ KÝnh §øc (1489 - 1546) lµ ®¹i biÓu n¨m bé, ngoµi më häc hiÖu, ®Ó chÊn næi tiÕng cña thuyÕt chñ khÝ. ¤ng coi khÝ h−ng Nho häc) kh«ng tiÕc søc ®Ò x−íng lµ céi nguån cña v¹n vËt, chñ tr−¬ng "Liªm L¹c chi ®¹o" vµ Chu Tö häc. "khÝ ngo¹i v« lÝ, lÝ bÊt tiªn − khÝ" (ngoµi khÝ kh«ng cã lÝ… lÝ kh«ng cã tr−íc TrÞnh §¹o TruyÒn (1337 - 1398) ®−îc khÝ___ Hoa ®µm tËp, quyÓn 2), ®−îc m«n t«n lµ "§«ng ph−¬ng ch©n nho", "ph¸t nh©n suy t«n, s¸nh víi Hoµnh Cõ huy uyªn nguyªn thiªn nh©n tÝnh mÖnh, (Tr−¬ng T¸i) cña Trung Quèc. Ngay x−íng minh ®¹o häc cña Khæng M¹nh nh÷ng ng−êi ph¶n ®èi thuyÕt chñ khÝ Tr×nh Chu, g¹t bá sù dô dç cña tr¨m ®êi cña «ng còng ph¶i thõa nhËn "nghÞ luËn Phï ®å, xãa sù mª hoÆc thiªn cæ cña cña «ng s©u s¾c thÊu ®¸o… Ph−¬ng Tam Hµn, ng¨n dÞ ®oan, chÆn tµ thuyÕt, §«ng ta (chØ TriÒu Tiªn) tr−íc ®ã ch−a cã minh thiªn lÝ chÝnh nh©n t©m, lµ bËc ai nghÞ luËn ®−îc nh− vËy, ph¸t minh lÝ ch©n nho cña ph−¬ng §«ng ta" (Cao Li khÝ, b¾t ®Çu míi cã «ng" (Tho¸i Khª toµn sö, liÖt truyÖn quyÓn 33), lµ trô cét cña th−, 4, tr.99) ph¸i c¶i c¸ch cuèi thêi Cao Li, lµ ng−êi LÝ Ng¹n §Þch (1491 - 1553) lµ ng−êi ®Æt nÒn mãng lÝ luËn t− t−ëng khai quèc chñ lÝ. ¤ng "uyªn th©m trong c¸i häc triÒu LÝ. tÝnh lÝ… ®Õn tuæi giµ häc cµng cao, ®øc LÝ Ho¶ng (1501 - 1570) hiÖu Tho¸i cµng träng, mäi ng−êi cµng tin yªu". Häc Khª ®· thuËt l¹i lÞch tr×nh truyÒn b¸ vµ vÊn cña «ng ®−îc ®¸nh gi¸ lµ "§«ng ph¸t triÓn cña Chu Tö häc TriÒu Tiªn ph−¬ng ®Ö nhÊt" (sè mét TriÒu Tiªn ___ kho¶ng cuèi thêi Cao Li ®Çu thêi Cho Tho¸i Khª toµn th−, 4, tr.99) Son vµ kh¼ng ®Þnh: "Quèc triÒu (LÝ) ®−îc Nh×n chung, ®Õn gi÷a thÕ kØ XVI, Chu Hoµng triÒu (Minh) ban Tø th− Ngò Tö häc TriÒu Tiªn cùc h−ng thÞnh, c¸c hÖ kinh ®¹i toµn, TÝnh lÝ ®¹i toµn. Quèc thèng lÝ luËn h×nh thµnh, c¸c häc ph¸i triÒu ®Æt khoa thi, chän kÎ sÜ, ®Òu tuyÓn ®−îc kiÕn lËp. Häc ph¸i Tho¸i Khª do LÝ lÊy ng−êi th«ng Tø th− Tam kinh. V× thÕ Ho¶ng s¸ng lËp vµ häc ph¸i LËt Cèc do kÎ sÜ tô tËp trong ngoµi lêi Khæng M¹nh LÝ NhÜ (1536 - 1584) s¸ng lËp tiªu biÓu cho hai häc thuyÕt tÝnh lÝ cña Chu Tö Nghiªn cøu Trung Quèc sè 3 (91) - 2009 56
  10. Vai trß vµ ¶nh h−ëng cña Nho häc… häc TriÒu Tiªn, cïng víi c«ng tr×nh kh¶o Trung Hoa cæ ®¹i mµ trung t©m lµ c¸c biÖn dÞ ®ång trong ng«n luËn cña Chu Hi ®iÓn tÞch Nho häc DÞch, Thi, Th−, LÔ, do Hµn Nguyªn ChÊn (1682 - 1751) thùc Xu©n thu th«ng qua b¸n ®¶o TriÒu Tiªn hiÖn lµ nh÷ng thµnh tùu tiªu biÓu. ®· truyÒn ®Õn NhËt B¶n. Trªn mét ý nghÜa nhÊt ®Þnh cã thÓ nãi B¾t ®Çu tõ thÕ kØ VII, hai n−íc Trung lÞch sö v¨n hãa TriÒu Tiªn lµ lÞch sö NhËt ®· trao ®æi sø gi¶, trùc tiÕp giao ph¸t triÓn cña v¨n hãa Nho gia TriÒu l−u v¨n hãa. N¨m 607 NhËt B¶n lÇn ®Çu Tiªn. tiªn chÝnh thøc cö TiÓu D· Muéi Tö lµm Trong thêi hiÖn ®¹i, nöa phÝa Nam KhiÓn Tïy sø. N¨m sau, Tïy D¹ng §Õ cña b¸n ®¶o TriÒu Tiªn, Hµn Quèc ®· sai V¨n l©m lang Bïi ThÕ Thanh lµm "hãa rång", trong thµnh tùu lín lao ®ã cã ®¸p lÔ sø theo TiÓu D· Muéi Tö sang phÇn ®ãng gãp quan träng cña v¨n hãa NhËt. Sø Tïy vÒ n−íc, NhËt B¶n l¹i sai truyÒn thèng, cña yÕu tè con ng−êi Hµn TiÓu D· Muéi Tö ®−a tiÔn vµ cho 8 l−u Quèc víi tinh thÇn tù c−êng, tinh thÇn häc sinh Nam Uyªn ThØnh An, Cao häc tËp kh«ng mÖt mái vµ tinh thÇn tù H−íng HuyÒn lÝ v.v… ®i theo. Bèn n¨m hµo d©n téc mµ nh×n vµo chiÒu s©u ta sau lÇn KhiÓn Tïy sø thø ba, nhµ Tïy thÊy râ ¶nh h−ëng cña v¨n hãa Nho häc. mÊt, l¹i sai sø sang nhµ §−êng. KhiÓn §−êng sø tõ n¨m 630 ®Õn n¨m 892, * tr−íc sau cã ®Õn 19 lÇn, tr¶i h¬n 260 NHO HäC VíI V¡N HãA Vµ CON n¨m. KhiÓn Tïy sø, KhiÓn §−êng sø, NG¦êI NHËT B¶N l−u häc sinh, häc vÊn t¨ng … vÒ n−íc ®Òu mang theo nhiÒu v¨n hãa phÈm Trung Quèc, trong ®ã cã th− tÞch Nho Trong lÞch sö giao l−u v¨n hãa Trung häc. TÇng líp trªn ë NhËt B¶n nãi chung NhËt, Nho häc cã mét vai trß cùc k× xem Nho häc Trung Quèc lµ thø tu träng yÕu. Nho häc truyÒn sang NhËt d−ìng v¨n hãa cÇn thiÕt ph¶i cã cho giai B¶n tho¹t ®Çu lµ th«ng qua m«i giíi cÊp thèng trÞ. Nho häc b¾t ®Çu b−íc vµo TriÒu Tiªn. Ghi chÐp sím nhÊt vÒ viÖc giai ®o¹n øng dông thùc tÕ ë NhËt B¶n. ®iÓn tÞch Nho häc Trung Quèc truyÒn ThÕ kØ XIII, Tèng häc cña Trung Quèc vµo NhËt B¶n cho biÕt vµo n¨m 285 b¸c b¾t ®Çu truyÒn ®Õn NhËt. T©n Nho häc sÜ V−¬ng Nh©n ng−êi B¸ch TÕ ®Õn NhËt lÊy nghÜa lÝ lµm chÝnh dÇn dÇn thay thÕ d©ng LuËn ng÷ 10 quyÓn vµ Thiªn tù cho Nho häc cò lÊy minh kinh huÊn hç v¨n 1 quyÓn, con trai cña øng Thiªn lµm chÝnh vµ trë thµnh chñ l−u trong Hoµng lµ TrÜ Lang Tö b¸i V−¬ng Nh©n ph¸t triÓn Nho häc NhËt B¶n. lµm thÇy ®Ó häc s¸ch LuËn ng÷. Trong 300 n¨m tõ øng ThÇn Thiªn Hoµng ®Õn Tèng häc truyÒn vµo NhËt b¾t ®Çu tõ sù giao tiÕp cña c¸c thiÒn t¨ng hai n−íc. Th«i Cæ Thiªn Hoµng, v¨n hãa t− t−ëng Nghiªn cøu Trung Quèc sè 3 (91) - 2009 57
  11. phan v¨n c¸c - Ph¸i Kinh s− Chu Tö häc, ®¹i biÓu ThiÒn t¨ng NhËt lµ TuÊn Nh−ng v−ît lµ K× D−¬ng Ph−¬ng Tó. biÓn sang Tèng, n¨m 1211 vÒ n−íc, ngoµi kinh phËt ra cßn mang theo th− - Ph¸i T¸t Nam, ®¹i biÓu lµ QuÕ Am tÞch Nho §¹o 256 quyÓn. S− Viªn NhÜ HuyÒn Thô. BiÖn Viªn sang l−u häc Trung Quèc tõ - Ph¸i H¶i Nam, ®¹i biÓu lµ Nam n¨m 1235 ®Õn n¨m 1241 ®· ghi chÐp sè Th«n Mai Hiªn. tr−íc t¸c cña c¸c nhµ lÝ häc ®êi Tèng do C¶ thêi ®¹i Giang hé suèt tõ khi §øc «ng mang vÒ thµnh Tam gi¸o ®iÓn tÞch Xuyªn M¹c Phñ kiÕn lËp n¨m 1603 cho môc lôc. ¤ng cßn gi¶ng gi¶i §¹i Minh ®Õn Minh TrÞ duy t©n lµ thêi k× toµn lôc cho nhµ cÇm quyÒn M¹c Phñ lóc bÊy thÞnh cña Nho häc NhËt. §Çu thêi Giang giê lµ B¾c §iÒu Thêi L¹i, më ra lÖ kinh Hé lµ thêi k× Chu Tö häc NhËt B¶n h−ng diªn gi¶ng thô Tèng häc. Mét lo¹t c¸c khëi m¹nh mÏ. §øc Xuyªn M¹c Phñ ra "quy hãa t¨ng" tõ Trung Quèc sang NhËt søc ®Ò x−íng Chu Tö häc, muèn dïng còng gãp phÇn truyÒn b¸ Tèng häc. chÕ ®é th©n phËn sÜ n«ng c«ng th−¬ng ThÕ kØ XIV, XV, phong trµo gi¶ng tËp ®Æc tr−ng cña thÓ chÕ M¹c Phiªn vµ kÕt Tèng häc næi lªn rÇm ré ë NhËt, Tø th− cÊu giai tÇng néi bé tËp ®oµn vâ sÜ ®Ó "Hßa huÊn Hßa ®iÓm" xuÊt hiÖn, "Hßa cñng cè nÒn thèng trÞ M¹c Phñ. huÊn" tøc lµ theo ý nghÜa huÊn hç cña Giai ®o¹n gi÷a cña thêi Giang Hé lµ ch÷ H¸n, ghi chó thªm "gi¶ danh" NhËt thêi k× Chu Tö häc ®èi lËp víi Cæ häc lµ B¶n, biÕn "H¸n v¨n trùc ®éc" thµnh ph¸i chñ tr−¬ng kh«i phôc c¸i häc cña "H¸n v¨n dÞch ®éc". Ng−êi khai s¸ng Trung Quèc cæ ®¹i, lÝ luËn cña ph¸i Cæ "Hßa huÊn" lµ K× D−¬ng Ph−¬ng Tó häc b¾t nguån tõ t− t−ëng cña Tr−¬ng chuyªn chó thÝch Tø th−, häc trß «ng lµ T¸i ®êi Tèng vµ La Kh©m ThuËn ®êi QuÕ Am HuyÒn Thô l¹i s¸ng lËp ra "QuÕ Minh. Ph¸i Cæ häc cã hai nh¸nh lµ Am tiªu ®iÓm". Sau ®ã, V¨n Chi HuyÒn Nh©m Trai häc ph¸i vµ Tå Lai häc ph¸i, X−¬ng lµm ra s¸ch Tø th− tËp chó huÊn vÒ häc thuËt phª ph¸n Chu Tö häc, vÒ ®iÓm, khiÕn cho "Hßa huÊn Hßa ®iÓm" chÝnh trÞ th× chèng M¹c Phñ. cµng hoµn thiÖn, thóc ®Èy viÖc phæ cËp Giai ®o¹n cuèi cña thêi Giang Hé lµ vµ truyÒn b¸ Tèng häc. thêi h−ng thÞnh cña D−¬ng Minh häc. Víi sù nç lùc cña c¸c häc gi¶ NhËt D−¬ng Minh häc Trung Quèc truyÒn B¶n, Tèng häc ngµy cµng NhËt hãa, dÇn sang NhËt B¶n b¾t ®Çu tõ QuÕ Ngé LiÔu dÇn h×nh thµnh häc ph¸i Tèng häc NhËt Am. QuÕ Ngé tõng ®i sø nhµ Minh tiÕn B¶n, tho¹t ®Çu lµ Chu Tö häc ph¸i, sau c«ng ph−¬ng vËt, sau khi hoµn thµnh sø ®ã chia thµnh 4 ph¸i, ®ã lµ: mÖnh, ë l¹i chïa Qu¶ng Lîi nói Dôc - Ph¸i B¸c sÜ c«ng khanh, ®¹i biÓu lµ V−¬ng ë Ninh Ba cïng víi nhµ Minh nho Thanh Nguyªn NghiÖp Trung, NhÊt V−¬ng Thñ Nh©n kÕt b¹n, khi vÒ n−íc §iÒu Kiªn L−¬ng. Nghiªn cøu Trung Quèc sè 3 (91) - 2009 58
  12. Vai trß vµ ¶nh h−ëng cña Nho häc… V−¬ng Thñ Nh©n cã bµi Tèng NhËt B¶n hßa kÕt víi t− t−ëng truyÒn thèng riªng ch¸nh sø LiÔu Am hßa th−îng quy quèc cña NhËt B¶n, ng−ng tô thµnh tinh thÇn tù ®Ò tÆng. Cã thÓ nãi ®ã lµ khëi nguån d©n téc cña NhËt B¶n - §¹i Hßa hån, cña D−¬ng Minh häc ph¸i NhËt B¶n. Tæ chñ yÕu lµ Nho häc kÕt hîp víi ThÇn s− cña D−¬ng Minh häc ph¸i NhËt lµ ®¹o, tøc lµ thuyÕt "Hßa hån H¸n tµi" Trung Giang §»ng Thô ra søc ®Ò x−íng sím ra ®êi ë NhËt B¶n. C¸t Xuyªn Duy "T©m häc", cho r»ng T©m häc lµ "do Tóc viÕt trong ThÇn häc thõa truyÒn kÝ: phµm phu chÝ th¸nh nh©n chi ®¹o" (con "Nho dÜ hiÕu vi ngò lu©n chi ®Ö nhÊt, ®−êng ®i tõ kÎ phµm phu tíi bËc th¸nh ng« quèc dÜ trung vi ngò lu©n chi ®Ö nh©n), coi D−¬ng Minh häc lµ vò khÝ lÝ nhÊt" (Nho lÊy hiÕu lµm ®Çu trong ngò luËn ®¶ ph¸ hµng rµo ®¼ng cÊp. Hïng lu©n, n−íc ta lÊy trung lµm ®Çu trong Tr¹ch Phiªn S¬n th× ®Æc biÖt dèc søc cho ngò lu©n). Nho häc kÕt hîp víi ThÇn thuyÕt "tri hµnh hîp nhÊt", dùng ngän ®¹o, lµm nªn nÒn t¶ng cña Vâ sÜ ®¹o cê "CÇn v−¬ng" chèng §øc Xuyªn M¹c NhËt B¶n. Phñ. Häc gi¶ §¹i Diªm Trung Trai cßn Thø ba, Nho häc gãp phÇn thóc ®Èy gi−¬ng ngän cê "Nh©n lo¹i b×nh ®¼ng", sù biÕn thiªn cña v¨n hãa häc thuËt l·nh ®¹o d©n nghÌo thµnh phè Osaka NhËt B¶n. Tõ Nho häc nguyªn thñy cña khëi nghÜa, ®Èy cuéc ®Êu tranh chèng Trung Quèc truyÒn b¸ råi suy tµn ë NhËt thÓ chÕ M¹c Phiªn phong kiÕn sang mét B¶n, ®Õn PhËt gi¸o h−ng thÞnh vµ suy giai ®o¹n míi. Nhµ D−¬ng Minh häc C¸t ®åi ë NhËt B¶n, råi ®Õn T©n Nho häc §iÒn Tïng ¢m, mét trong Duy T©n tø h−ng khëi vµ kÕt thóc ë NhËt B¶n, tÊt c¶ kiÖt nªu ra khÈu hiÖu "khai quèc ®¶o ®Òu ph¶n ¸nh sù biÕn thiªn vµ h−ng suy M¹c" lay chuyÓn c¶ nÒn t¶ng thèng trÞ cña v¨n hãa häc thuËt NhËt B¶n. TriÕt cña M¹c Phñ. häc th× ®· râ - Thö xem ®¹o ®øc häc. Nh×n suèt c¶ qu¸ tr×nh truyÒn b¸ vµ Quan niÖn ®¹o ®øc Nho häc trong thêi ph¸t triÓn Nho häc ë NhËt B¶n, cã thÓ dÔ gian dµi lµ t− t−ëng thùc tiÔn c¨n b¶n dµng nhËn thÊy: Nho häc sau khi NhËt cña NhËt. NhÊt lµ thêi ®¹i Giang Hé, vâ hãa, víi t− c¸ch mét h×nh th¸i ý thøc x· sÜ vµ thø d©n ®Òu tiÕp thu gi¸o dôc héi ®· cã ¶nh h−ëng to lín vµ s©u xa ®èi m¹nh cña ®¹o ®øc Nho gi¸o. Sau Minh víi d©n téc vµ x· héi NhËt B¶n. TrÞ Duy T©n, Nho häc thÊt thÕ mét d¹o, Thø nhÊt lµ Nho häc ®· thóc ®Èy x· nh−ng kh«ng l©u sau l¹i kh«i phôc vai héi NhËt B¶n tiÕn bé vµ ph¸t triÓn bëi lÏ trß thèng trÞ trªn ph−¬ng diÖn gi¸o dôc v¨n hãa Trung Quèc cæ ®¹i ®i tr−íc ph¸t ®¹o ®øc. Cho ®Õn tr−íc ThÕ giíi ®¹i triÓn h¬n NhËt B¶n mét thêi gian dµi. chiÕn II, Nho häc lu«n lu«n lµ dßng Thø hai lµ Nho häc gãp phÇn vµo viÖc chÝnh cña gi¸o dôc ®¹o ®øc ë NhËt. L¹i h×nh thµnh tinh thÇn d©n téc NhËt B¶n. lÊy sö häc lµm vÝ dô. §øc Xuyªn Quang Nho häc trong qu¸ tr×nh NhËt B¶n hãa, Quèc biªn so¹n §¹i NhËt B¶n Sö, më ra Nghiªn cøu Trung Quèc sè 3 (91) - 2009 59
  13. phan v¨n c¸c nÒn sö häc Thñy Hé. §¹i NhËt B¶n sö n−íc Ph−¬ng §«ng: Trung Quèc, TriÒu thËt ra tho¸t thai tõ Xu©n Thu cña Tiªn vµ NhËt B¶n. Khæng Tö vµ Th«ng gi¸m c−¬ng môc cña ViÖt Nam, theo t«i còng lµ mét träng Chu Hi, ®ã lµ mét bé sö NhËt B¶n viÕt trÊn cña Nho häc, ¶nh h−ëng cña Nho häc d−íi t− t−ëng chØ ®¹o lµ t− t−ëng danh ë ViÖt Nam hÕt søc toµn diÖn vµ s©u s¾c, phËn ®¹i nghÜa cña Nho häc. Sö häc nÕu kh«ng h¬n th× chÝ Ýt còng kh«ng kÐm g× Thñy Hé cßn ¶nh h−ëng m·i ®Õn quan TriÒu Tiªn, NhËt B¶n. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò ®iÓm sö häc cña giai cÊp t− s¶n NhËt nµy qu¸ lín lao, v−ît ra ngoµi khu«n khæ B¶n thêi cËn ®¹i. Ngoµi ra, trong v¨n cña bµi viÕt, vµ v× ®· tõng cã nhiÒu héi th¶o, häc, th¬ ca, héi häa, ©m nh¹c… trªn mäi nhiÒu s¸ch chuyªn kh¶o vÒ chñ ®Ò "Nho häc lÜnh vùc v¨n hãa ®Òu dÔ dµng nhËn ra ë ViÖt Nam", xin t¹m g¸c l¹i. ¶nh h−ëng cña Nho häc. Còng nh− vËy, ch−a thÓ bµn ®Õn Nho §Õn tËn ngµy nay, Nho häc ë NhËt häc ë c¸c n−íc kh¸c trong khu vùc mµ B¶n vÉn ®−îc mäi ng−êi quan t©m, Häc ng−êi viÕt ch−a cã ®iÒu kiÖn v−¬n tíi. gi¶ NhËt B¶n vÉn tiÕp tôc nghiªn cøu Nho häc. Doanh nh©n NhËt B¶n còng rÊt coi träng øng dông Nho häc trong T− liÖu tham kh¶o chñ yÕu qu¶n lÝ xÝ nghiÖp hiÖn ®¹i. Mét sè chuyªn gia qu¶n lÝ xÝ nghiÖp cho r»ng 1. Quèc TÕ Nho häc nghiªn cøu, Héi nhiÒu quan niÖm kinh doanh "qu¶n lÝ Liªn hiÖp Nho häc quèc tÕ biªn so¹n, tõ kiÓu NhËt B¶n" b¾t nguån tõ Nho häc. tËp 1 ®Õn tËp 13, c¸c NXB Khoa häc x· héi "Cha ®Î cña qu¶n lÝ" NhËt B¶n lµ ThiÖp Trung Quèc, Nh©n d©n, Thµnh §« thêi ®¹i …, 1995 - 2004. Tr¹ch Vinh NhÊt, tõ ®Çu thêi Minh TrÞ 2. Nho häc hiÖn ®¹i th¸m s¸ch, Héi Duy T©n ®· lËp ra kh¾p n¬i trªn ®Êt Liªn hiÖp Nho häc quèc tÕ chñ biªn, NXB n−íc NhËt c¸c "Së gi¶ng tËp LuËn ng÷", B¾c Kinh ®å th− qu¸n, B¾c Kinh, 2002. chñ tr−¬ng chØ ®¹o qu¶n lÝ b»ng "chñ 3. Nho häc d÷ ®−¬ng ®¹i v¨n minh, nghÜa LuËn ng÷". HiÖn nay thËm chÝ cã quyÓn 1 - 4, Héi Liªn hiÖp Nho häc quèc tÕ ng−êi coi Tø th− lµ Th¸nh kinh qu¶n lÝ biªn so¹n, Tr−¬ng Häc TrÝ chÊp hµnh chñ xÝ nghiÖp hiÖn ®¹i. VÊn ®Ò quan hÖ gi÷a biªn, NXB Cöu Ch©u, B¾c Kinh, 2005. Nho häc víi hiÖn ®¹i hãa hiÖn vÉn lµ mét 4. Hµn Quèc - LÞch sö - V¨n hãa, trong nh÷ng chñ ®Ò nãng hæi ®−îc häc NguyÔn B¸ Thµnh tæ chøc b¶n th¶o vµ giíi gi¶ NhËt B¶n rÊt quan t©m. thiÖu, NXB V¨n hãa, Hµ Néi, 1996. 5. Nho häc d÷ §«ng ph−¬ng v¨n hãa, Trªn ®©y lµ nh÷ng th«ng tin vµ kiÕn Tõ ViÔn Hßa, NXB Nh©n d©n, B¾c kinh, gi¶i s¬ bé vÒ vai trß vµ ¶nh h−ëng cña 1995. Nho häc ®èi víi v¨n hãa x· héi mét sè Nghiªn cøu Trung Quèc sè 3 (91) - 2009 60
  14. Vai trß vµ ¶nh h−ëng cña Nho häc… 6. Tho¸i Khª th− tiÕt yÕu, Tr−¬ng LËp V¨n chñ biªn, NXB Trung Quèc nh©n d©n ®¹i häc, B¾c Kinh, 1989. 7. Khæng Tö ®¹i tõ ®iÓn, Tr−¬ng §¹i Niªn chñ biªn, NXB Th−îng H¶i tõ th−, Th−îng H¶i, 1996. Nghiªn cøu Trung Quèc sè 3 (91) - 2009 61
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2