CÁC CÚ SỐC THU NHẬP VÀ CÁC CHIẾN LƯỢC THÍCH ỨNG VỞI RỦI RO CỦA HỘ GIA ĐÌNH: VAI TRÒ CỦA BẢO HIỂM CHÍNH THỨC Ở NÔNG THÔN VIỆT NAM

Chia sẻ: Ad XxC | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:46

Thêm vào BST

Báo xấu

97
lượt xem 14
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bên cạnh sinh thái học nông nghiệp, sinh thái học đồng ruộng đóng góp một phần không nhỏ vào sự phát triển một nền nông nghiệp bền vững. Ðây là một môn khoa học tổng hợp nghiên cứu về mối quan hệ giữa cây trồng với các thành phần sinh vật khác (con người, động vật, vi sinh vật, nấm và cỏ dại) thông qua các dòng trao đổi vật chất, thông tin và năng lượng trong môi trường ánh sáng, nhiệt độ, không khí, nước, độ ẩm, đất đai,... Trong suốt quá trình phát triển của nông nghiệp, các...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: CÁC CÚ SỐC THU NHẬP VÀ CÁC CHIẾN LƯỢC THÍCH ỨNG VỞI RỦI RO CỦA HỘ GIA ĐÌNH: VAI TRÒ CỦA BẢO HIỂM CHÍNH THỨC Ở NÔNG THÔN VIỆT NAM

Các cú s c thu nh p và Các chi n lư c thích ng v i r i ro c a h gia ình: Vai trò c a b o hi m chính th c nông thôn Vi t Nam Nhóm Nghiên c u Kinh t Phát tri n (DERG) Trư ng i h c T ng h p Copenhagen (UoC) Vi n Nghiên c u Qu n lý Kinh t Trung ương (CIEM) B K ho ch và u tư (MPI) Vi t Nam Trung tâm Nghiên c u Chính sách Nông nghi p (CAP) Vi n Chi n lư c và Chính sách Phát tri n Nông nghi p và Nông thôn (IPSARD) B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn (MARD), Vi t Nam Các tác gi : Carol Newman* Fiona Wainwright* Lưu c Kh i** Nguy n Lê Hoa*** Bùi Th Uyên*** Lê Vũ Ng c Kiên*** ư c th c hi n trong khuôn kh Chương trình Phát tri n Nông nghi p và Nông thôn (ARD) i s quán Hoàng gia an M ch t i Vi t Nam * Khoa Kinh t , Trư ng i h c Trinity Dublin và DERG/UoC ** CIEM *** CAP / IPSARD 1
1. Gi i thi u M t thách th c cơ b n mà các h gia ình nông thôn nhi u nư c ang phát tri n g p ph i ó là làm th nào duy trì các m c tiêu dùng khi ph i i m t v i các cú s c tiêu c c v thu nh p. Các cú s c này có th tác ng n phúc l i c a h thông qua vi c tác ng âm n thu nh p c a h , n c a c i hi n có c a h và n s c kh e c a các thành viên c a h . Nghiên c u sâu này xem xét các chi n lư c khác nhau mà các h gia ình nông thôn Vi t Nam s d ng i phó v i các cú s c tiêu c c v thu nh p. Các cú s c ư c phân lo i thành các cú s c có tính c trưng, riêng bi t (ví d , b thương, b m, ch t, li d , v.v.) mà tác ng n các h ơn l ho c ch tác ng n nh ng ngư i t o thu nh p, ho c các cú s c có tính hi p bi n v m t không gian (các cú s c x y ra trên ph m vi không gian r ng, ví d , lũ l t mà tác ng n t t c các h trên cùng m t a bàn c th ) mà có th tác ng n toàn b c ng ng. Trong nhi u trư ng h p, lo i s c mang tính riêng bi t, c trưng có th ư c b o hi m trên các th trư ng b o hi m tài chính chính th c, trong khi các cú s c có tính hi p bi n v m t không gian nhìn chung không th ư c b o hi m theo cách chính th c do có nh ng h n ch v phía cung. B ng vi c s d ng s li u l p qua các năm c a các h gia ình nông thôn Vi t Nam, bài vi t khai thác tác ng c a các cú s c tiêu c c v thu nh p n các h thông qua vi c xem xét kh năng thích ng v i r i ro c a các h . Hơn n a, bài vi t cũng xem xét kh năng i u ch nh tiêu dùng c a h . Cu i cùng, chúng tôi phân tích d tr ti t ki m (dư i hình th c các tài s n có tính thanh kho n) ư c s d ng như m t hình th c t b o hi m hay như m t chi n lư c thích ng v i r i ro, và vai trò c a b o hi m chính th c trong vi c gi m các nhu c u i v i các công c t b o hi m c a h . các nư c ang phát tri n, vi c g p ph i r i ro v n là m t nguyên nhân áng k gây ra ói nghèo i v i các h nông dân nghèo (Fafchamps, 2009). B n ch t c a các cú s c s có các hàm ý n kh năng thích ng c a h i v i các cú s c và các h l y c a nó (Dercon, 2002). Ví d , các cú s c có tính hi p bi n v m t không gian, và c th ó là các cú s c liên quan n hi n tư ng thiên nhiên như mưa lũ, có th có tác ng âm n phúc l i c a h .1 Cũng có nhi u b ng ch ng cho th y tác ng b t l i mà các cú s c v thu nh p mang tính c trưng, riêng bi t gây ra i v i h gia ình (Morduch, 2004; Townsend, 1994; Udry, 1991). Ngoài vi c tác ng n kh năng thích ng c a h , vi c xem xét b n ch t c a các cú s c cũng quan tr ng tìm hi u v các chi n lư c mà các h gia ình s d ng i phó v i h u qu tiêu c c c a các cú s c. Các cú s c có tính c trưng có th ư c b o hi m m t cách không chính th c c p c ng ng, ho c n u có s n, thông qua các h p ng b o hi m chính th c v i m t nhà b o hi m bên th ba. Các nghiên c u g n ây cho th y vi c thi u b o hi m chính th c, c v m t s n có c a th trư ng và t l th c t , là m t trong các y u t quy t nh ch y u làm cho các m c ói nghèo t n t i dai d ng các nư c ang phát tri n (Morduch, 2002). Các cú s c có tính hi p bi n v m t không gian khó hơn b o hi m m t cách t p th và các h p ng b o hi m chính th c là th c s hi m vì các lý do v m t o c và s l a ch n ngư c trong b o hi m.2 K t qu , các h ang s ng 1 Ví d , Alderman và c ng s (2006) th y r ng th m h a t thiên tai có th tác ng n dinh dư ng và chi u cao c a tr em, trong khi Jacoby và Skoufias (1997) th y r ng các th m h a do thiên tai có th tác ng n s nh p h c và t i trư ng c a tr em. Ngư c l i, Deaton (1997) th y r ng các cú s c có tính hi p bi n v m t không gian các làng trong nghiên c u Cote d’Ivoire không gi i thích ư c nhi u cho s thay i v thu nh p c a h . 2 Cũng như các h n ch v phía cung Cole và c ng s (2010) th y r ng các tr ng i v tín d ng và lòng tin là các rào c n l n nh t tăng t l tham gia b o hi m mưa rào n . 2
trong môi trư ng r i ro c n ph i phát tri n các chi n lư c b o hi m thay th gi m tác ng c a các cú s c n sinh k c a h (Dercon, 2002). Alderman và Paxson (1994) phân bi t gi a qu n lý r i ro và các chi n lư c thích ng v i r i ro, trong ó qu n lý r i ro là nh m tác ng n quá trình t o thu nh p có tính r i ro (‘ i u ch nh thu nh p’), trong khi chi n lư c thích ng v i r i ro là nh m gi i quy t h u qu c a các r i ro v thu nh p, t c là các cú s c v thu nh p, sau khi x y ra r i ro (‘ i u ch nh tiêu dùng’). M t ph n áng k c a các nghiên c u v ti t ki m và i u ch nh tiêu dùng là vi c khai thác khái ni m v ti t ki m d phòng (Zeldes, 1989; Kimball, 1990; Deaton, 1991, 1992; Udry, 1994). B ng ch ng cho th y r ng các vùng nông thôn nơi có nhi u h n ch v tín d ng, các hành vi ti t ki m không hi u qu thư ng x y ra.3 Ti t ki m c a nhi u h nghèo thư ng th hi n là s ph n ng i phó v i các cú s c v thu nh p hơn là m t quy t nh u tư trong dài h n. Ngoài vi c tích lũy ti t ki m cho các m c ích d phòng (và cho các th i i m giao th i khác), b ng ch ng cũng cho th y các h gia ình không thích r i ro tích lũy dư i các hình th c khác, như các tài s n có tính thanh kho n t b o hi m cho mình, trong trư ng h p b nhi u h n ch v m t tín d ng h có th bu c ph i bán các tài s n này m b o cho tiêu dùng.4 Trong bài vi t này chúng tôi xem xét các h gia ình nông thôn Vi t Nam thích ng v i các cú s c thu nh p tiêu c c m c nào. S li u c a chúng tôi ư c l y t s li u i u tra Ti p c n ngu n l c c a h gia ình Vi t Nam các năm 2006, 2008 và 2010 và bao g m thông tin chi ti t v ngu n l c tài chính, v ti p c n và mua b o hi m chính th c c a h , cũng như v các cú s c mang tính c trưng và các cú s c có tính hi p bi n v m t không gian mà h g p ph i. Chúng tôi phân bi t gi a các cú s c có tính c trưng, riêng bi t và các cú s c có tính hi p bi n v m t không gian và cũng xem xét các công c h p ng b o hi m chính th c và các kho n ti t ki m d phòng giúp các h vư t qua các cú s c m c nào. Gi thi t cơ s c a chúng tôi ó là trong trư ng h p không có các h p ng b o hi m cho các cú s c có tính hi p bi n v m t không gian, h gia ình không thích r i ro thư ng s d ng các chi n lư c ti t ki m d phòng như m t b m ch ng l i các r i ro lo i này, và s d ng b o hi m chính th c i phó v i các r i ro có tính c trưng. Ngoài các hình th c ti t ki m c a h gia ình (ví d , các công c ti t ki m chính th c, ti t ki m không chính th c và ROSCAs), bài vi t này cũng xem xét các hình th c khác c a vi c tích lũy tài s n dư i d ng v t nuôi và cây tr ng như là các chi n lư c ti t ki m d phòng i phó v i các cú s c có tính hi p bi n v m t không gian, cũng như vi c vay mư n. Ph n còn l i c a bài vi t ư c c u trúc như sau. Ph n 2 cung c p m t s thông tin cơ b n có liên quan v Vi t Nam làm rõ tính d t n thương c a các h gia ình khi g p ph i các cú s c tiêu c c v thu nh p và th c tr ng phát tri n các th trư ng tài chính chính th c (tín d ng, ti t ki m và b o hi m) và kh năng c a các th trư ng này trong vi c giúp các h gia ình vư t qua các cú s c. Ph n 3 trình bày cách ti p c n th c nghi m ư c s d ng 3 Udry (1994) ã tìm th y b ng ch ng c a ti t ki m d phòng các làng nông thôn mi n B c Nigeria khi ông th y r ng các h gia ình ây ã ti t ki m áng k phòng các cú s c b t ng . Deaton (1992) ã th y r ng ti t ki m áng k ư c làm ch ng l i các cú s c v thu nh p Cote d’Ivoire. 4 Rosenzweig và Wolpin (1993) cung c p b ng ch ng cho th y r ng nh ng ngư i nông dân bán bò c a h khi ph i i m t v i cu c kh ng ho ng làng Icrisat c a n . Fafchamps và c ng s (1998) th y r ng các giao d ch v t nuôi các cánh r ng bán nhi t i c a mi n Tây Châu Phi là ph n ng v i các dao ng v thu nh p, trong khi Lim và Townsend (1998) th y r ng các ti p c n hi u qu nh t thích ng v i r i ro c p h gia ình là hình th c t b o hi m thông qua các kho n ti t ki m b ng hi n v t (ví d , vi c d tr ngũ c c và bán chúng khi c n). 3
khai thác các v n này, trong khi Ph n 4 miêu t s li u. Ph n 5 th o lu n các phát hi n th c nghi m và Ph n 6 là k t lu n. 2. B i c nh c a Vi t Nam 2.1 Tính d t n thương trư c các cú s c S b t n nh kinh t vĩ mô, l m phát cao và h th ng lu t pháp kém phát tri n có th có tác ng âm áng k n giá tr các ngu n l c c a h gia ình. Tuy nhiên, các nư c ang phát tri n, các lo i r i ro khác cũng ang d n n các m c thu nh p thay i m t cách c c oan, c bi t i v i các nhóm d b t n thương nh t. Ví d , nh ng s d ch chuy n ngư c c a giá nông s n, các cơ h i vi c làm không n nh, hay các th m h a thiên nhiên, t t c có th có tác ng sâu r ng n các h gia ình, c bi t i v i nh ng h mà s t n t i và sinh k c a h ph thu c vào nông nghi p. Vi t Nam, các h gia ình và các cá nhân thư ng g p ph i các cú s c tiêu c c v thu nh p và nh ng ngư i ho t ng trong lĩnh v c nông nghi p b nh hư ng t i t nh t. Theo báo cáo g n ây c a UN, Vi t Nam là m t trong 10 nư c trên th gi i b nh hư ng n ng n nh t b i thiên tai. S li u t B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn Vi t Nam cho th y r ng t ng thi t h i hàng năm do thiên tai gây ra ư c tính chi m kho ng 1,5 % GDP, tác ng n 9.000 ngư i và làm ch t 466 ngư i. Lĩnh v c nông nghi p b nh hư ng nhi u hơn so v i t t c các lĩnh v c khác. Gi a năm 1990 và 2008, Vi t Nam ã ph i h ng ch u 194 l n thiên tai. Năm 2008, có 515 ngư i ch t, hơn 230.000 ha lúa và các cây tr ng khác b phá h y hoàn toàn, 1 tri u gia c m ch t, 54.000 ha th y s n nuôi tr ng b thi t h i và 4.700 ngôi nhà b ho c b lũ cu n trôi. T ng thi t h i do thiên tai gây ra năm 2008 ư c ư c tính lên t i hơn 11.500 t ng5. S n xu t nông nghi p và các vùng nông thôn b nh hư ng n ng n nh t. Ngoài thiên tai, côn trùng i v i cây tr ng và d ch b nh i v i v t nuôi cũng ph bi n do khí h u nhi t i nóng m c a Vi t Nam. Hơn n a, v i ph n l n nông dân Vi t Nam là các h s n xu t nh , hi u bi t và ngu n l c ngăn ch n s lây lan c a d ch b nh là th p. D ch cúm gia c m lây lan nhanh (HPAI) ư c phát hi n u tiên Vi t Nam vào gi a năm 2003. Sau ó, Vi t Nam ã tr i qua 5 l n d ch b nh bùng phát v i các ph n ng khác nhau c a các t ch c qu c t và chính ph (Magalhaes và c ng s , 2006; T ch c Tư v n lương th c qu c t , 2006). Hơn 51 tri u con gia c m ã b tiêu h y v i t ng thi t h i ư c tính lên t i g n 10.000 t ng. Các d ch b nh ph bi n khác i v i v t nuôi bao g m các b nh d ch tiêu ch y trên gia c m, như Newcastle, Gumboro, và b nh t huy t trùng. Theo Vi n Chăn nuôi qu c gia, hàng năm kho ng 40% n 53% gia c m b nhi m b nh New castle, trong khi 27-32% b nhi m b nh Gumboro và hơn 14-15% b nhi m b nh t huy t trùng. T l ch t c a các lo i gà t khi m i n n khi trư ng thành là 47%, v i các chi phí cho thu c thú y chi m n 10-12% t ng chi phí.6 Báo cáo nghiên c u g n ây v năng l c c nh tranh c a ngành chăn nuôi Vi t Nam cho th y d ch b nh trên v t nuôi x y ra t t c các t nh thành trong i u tra (12 t nh) gi a năm 2008 và 2010. T l nhi m b nh cao nh t là Long An v i d ch b nh x y ra kho ng 70% xã c a t nh.7 Nguy n (2003) ư c tính kho ng 5 n 10% dân s Vi t Nam có nguy cơ rơi vào ói nghèo. Oxfam, b ng vi c s d ng qu n lý nghèo ói có s tham gia c a ngư i dân các c ng ng nông thôn gi a năm 2005 và 2010, ã th y r ng nguy cơ r i ro và các cú s c tiêu c c 5 S li u c a T ng c c Th ng kê 6 http://www.vcn.vnn.vn/PrintPreview.aspx?ID=5616 7 LIFSAP: D án năng l c c nh tranh c a ngành chăn nuôi và an toàn th c ph m, báo cáo 2010 4
v thu nh p làm tăng tính d b t n thương c a các h , c bi t các h nghèo nông thôn.8 Ngoài v n s t gi m c a giá c và th m h a t nhiên, v n ph bi n nh t i v i sinh k c a ngư i nông dân ư c cho là s không có kh năng lao ng do các v n v s c kh e. Hơn n a, khi ư c h i v các r i ro và thách th c ph i ch ng ch i trong 12 tháng t i, không có kh năng lao ng là v n ư c quan tâm ph bi n nh t. i v i các h nghèo, nh ng ngư i thi u v n, thi u t ai và giáo d c, lao ng là tài s n có giá tr nh t và b i v y r i ro c a vi c m au làm cho h không th làm vi c và c n ph i có các chăm sóc y t t là m i quan tâm c bi t c a các h này. Nguy n (2003) ưa ra năm nhóm khác nhau c a các h mà d b t n thương b i các cú s c lo i này nh t. 5 nhóm này bao g m, các h có ch h là n , các h dân t c thi u s , các h m t t, các h nghèo, và các h vùng ng b ng sông H ng. Tóm l i, các h gia ình Vi t Nam thư ng ph i i m t v i các cú s c tiêu c c v thu nh p áng k và các nhóm d b t n thương nh t trong xã h i là các nhóm b tác ng nhi u nh t. Các cú s c này bao g m t thiên tai, d ch b nh trên cây tr ng và v t nuôi n các y u t kinh t vĩ mô như l m phát, s b t n nh c a giá c . i v i các h nghèo nh t thì s c kh e cũng là m t m i quan tâm l n. 2.2 Các cơ ch thích ng chính th c Các h có th i phó v i các cú s c tiêu c c v thu nh p b ng nhi u cách khác nhau. Cách t i ưu thích ng v i r i ro là thông qua các h p ng b o hi m bù p các kho n m t mát thu nh p do các cú s c này gây ra. Th trư ng b o hi m c a Vi t Nam là m t trong các th trư ng tăng trư ng nhanh nh t trên th gi i. Gi a năm 2000 và 2009, khu v c b o hi m nhân th c a Vi t Nam ã tăng t 51,12 tri u USD n 671 tri u USD, và khu v c b o hi m phi nhân th tăng t 126 tri u USD n 763 tri u (Công ty TNHH qu n lý kinh doanh qu c t , 2010).9 Theo Hi p h i B o hi m Vi t Nam, có hơn 120.000 các t ch c b o hi m ang ho t ng Vi t Nam. Tuy nhiên, khu v c này hi n nay v n nh v quy mô và h n ch v lo i s n ph m b o hi m s n có. T ng giá tr phí b o hi m c a Vi t Nam ư c tính ít hơn m c 2% GDP năm 2005, so v i m c 9,5% M , 8,7% EU và 10,5% Nh t B n. i u này cho th y có dư a áng k cho vi c tăng trư ng khu v c này trong tương lai. Các s n ph m b o hi m y t c bi t phát tri n Vi t Nam. T l ngư i có b o hi m y t ho c ch ng nh n b o hi m y t mi n phí ã tăng m nh t 37,4% năm 2004 lên 66,7% năm 2010.10 Phí s d ng các d ch v y t ư c gi i thi u vào năm 1988 ã làm tăng áng k chi tiêu cho y t c a các h gia ình. Các chương trình b o hi m y t b t bu c ư c thi t l p gi i quy t các v n ti p c n các d ch v y t c a nh ng ngư i nghèo nhưng ch y u nh ng ngư i tham gia vào các chương trình b o hi m y t l i là nh ng h giàu có hơn (Wagstaff và Nguy n 2002). B o hi m nông nghi p, b o hi m các r i ro liên quan n s n xu t nông nghi p, có ti m năng có tác ng áng k n kh năng thích ng v i r i ro c a nh ng ngư i nông dân các vùng nông thôn khi h ph thu c nhi u vào nông nghi p và nông nghi p thư ng có m c r i ro cao. Tuy nhiên, các th trư ng b o hi m nông nghi p v n th c s chưa phát tri n Vi t Nam. 8 Qu n lý ói nghèo có s tham gia c a ngư i dân các c ng ng nông thôn c a Vi t Nam – Oxfam, Action aid, 2005-2010 9 Báo cáo B o hi m Vi t Nam Q1 2010, Công ty qu n lý kinh doanh qu c t . 10 VHLSS 2010 -GSO 5
Kho ng 1% nông dân ư c b o hi m r i ro cho các cây tr ng, 0,24% cho gia súc, 0,1% cho l n và 0,04% cho gia c m. n năm 2008, có hai công ty b o hi m cung c p b o hi m nông nghi p quy mô nh : B o Vi t và Groupama. Tuy nhiên, các ho t ng kinh doanh này không em l i l i nhu n và ã ch t n t i trong m t th i gian ng n.11 gi i quy t v n này, Th tư ng Chính ph ã ban hành Quy t nh 315/Q -TTg v thí i m cung c p b o hi m nông nghi p 20 t nh và thành ph c a Vi t Nam t 1 tháng 7 năm 2011. Theo Quy t nh này, b o hi m nông nghi p s bao g m lúa g o, chăn nuôi và gia c m, và th y s n. Nhà nư c s h tr hoàn toàn phí b o hi m cho các h nghèo và 80% phí b o hi m cho các h c n nghèo. Ngoài ra, h tr 60% phí b o hi m cho các h nông nghi p khác và 20% cho các t ch c s n xu t nông nghi p.12 2.3 Các cơ ch thích ng không chính th c M c dù các th trư ng b o hi m t n t i Vi t Nam, song cũng như nhi u nư c ang phát tri n các th trư ng này chưa phát tri n và b i v y nhi u h gia ình v n ph i ph thu c vào các cơ ch thích ng v i r i ro khác. Nguy n (2003) th y r ng các chi n lư c thích ng v i r i ro ch y u ư c s d ng b i các h gia ình Vi t Nam là các chi n lư c t b o hi m, bao g m vi c bán tài s n, rút ti t ki m, vay mư n t h hàng b n bè, ho c s d ng tín d ng. Tuy nhiên, Nguy n cũng th y r ng h th ng m ng an sinh Vi t Nam hi n nay th t b i trong vi c b o v các nhóm b t n thương nh t. Nghiên c u c a VASS và Oxfam th y r ng nhi u h nghèo gi m tiêu dùng thích ng v i các cú s c v thu nh p. c bi t, trong trư ng h p c a các h nghèo h dư ng như thư ng gi m s lư ng và ch t lư ng các b a ăn và các chi phí y t c a h nhi u hơn là các h không nghèo. Các h không nghèo thư ng gi m các chi phí xã h i (như ám ma, ám cư i, v.v.) ho c ph thu c vào ti t ki m khi ph i i m t v i các cú s c tiêu c c v thu nh p, nh v y nh ng h này gi m ư c nhu c u c t gi m chi tiêu th c ph m và chăm sóc y t . Vi c bán các tài s n như v t nuôi cũng là m t cách ph bi n i v i các h giàu có hơn. H tr mang tính xã h i t các c ng ng và các t ch c cũng quan tr ng i v i các h nghèo giúp h vư t qua các cú s c thu nh p tiêu c c này. Truy n th ng lâu i và văn hóa chia s r i ro t n t i trong các c ng ng nh Vi t Nam. i u này th hi n vi c h tr t b n bè, h hàng và h tr t các t ch c qu n chúng như H i Ph n , H i Nông dân, H i C u chi n bình, và oàn Thanh niên. 2.4 Các cơ ch thích ng v i r i ro c a chính ph H tr c a chính ph giúp các cá nhân và c ng ng thích ng v i các r i ro ư c cung c p thông qua m t lo t các chính sách b o tr xã h i. Các chính sách này có ba vòng: vòng ngoài bao g m các bi n pháp nâng cao năng l c gi m thi u r i ro và gi m kh năng t n thương như ào t o ngh , nh hư ng ngh nghi p, khuy n nông, h tr xóa ói gi m nghèo, v.v.; vòng ti p theo bao g m các bi n pháp ngăn ch n/phòng và gi m thi u thông qua các cơ ch b o hi m bao g m b o hi m xã h i, b o hi m y t và các b o hi m khác; vòng trong cùng bao g m các bi n pháp b o tr thông qua h tr xã h i tr c ti p n các h b nh hư ng b i các r i ro theo Ngh nh 67/CP, và ph m vi là các cú s c liên quan n thiên tai và d ch b nh.13 11 http://www.taichinhvietnam.com/taichinhvietnam/modules.php?name=News&file=article&sid=159 12 http://www.vietlaw.gov.vn/LAWNET/ 13 Qu n lý ói nghèo có s tham gia c a ngư i dân các c ng ng nông thôn c a Vi t Nam, báo cáo t ng h p, vòng 2, 2008-2009 6
M ng an sinh công c a Vi t Nam bao trùm m t lo t các lĩnh v c, bao g m b o tr xã h i, xóa ói gi m nghèo, b o hi m xã h i, b o hi m y t , và các d ch v vi c làm và b o hi m th t nghi p. Các sáng ki n cũng ư c th c hi n h tr ngư i già neo ơn, tr em, c bi t tr em có hoàn c nh c bi t khó khăn, ngư i tàn t t, các n n nhân c a thiên tai, và nh ng ngư i ói kinh niên. V nguyên t c, m ng an sinh này ư c chính ph thi t k h tr các i tư ng xã h i, c bi t các nhóm d b t n thương, có m c s ng th p dư i m c t i thi u. Tuy nhiên, trên th c t hi u qu c a các gi i pháp này là không rõ ràng khi m c h tr cho h thư ng r t ít i và ph thu c nhi u vào các ngu n l c a phương khan hi m. Ví d , năm 1999 g n m t tri u ngư i thu c di n c n ư c h tr nhưng ch 20% trong s h th c t nh n ư c tr c p (MoLISA 1999b). Hưu trí và các chi tr b o hi m xã h i liên quan n vi c làm ch ư c cung c p cho lao ng làm vi c khu v c chính th c (Nguy n, 2003). 3. Ti p c n th c nghi m Lý thuy t kinh t cho r ng trong các môi trư ng r i ro, nh ng nơi không có các th trư ng b o hi m, các h gia ình s tích lũy các kho n ti t ki m và tài s n d phòng t b o v h trư c các cú s c thu nh p và c a c i. Tuy nhiên, ti t ki m d phòng là không hi u qu trên khía c nh là các kho n ti t ki m này kéo các ngu n l c kh i các ho t ng u tư cho s n xu t ph c v nhu c u tiêu dùng khi g p r i ro. N u r i ro có th ư c b o hi m thông qua các h p ng b o hi m chính th c, các h không thích r i ro s l a ch n mua b o hi m b o v h trư c các s thay i c a thu nh p trong tương lai. nhi u nư c ang phát tri n, các th trư ng b o hi m chính th c chưa phát tri n và s ch cung c p các s n ph m b o hi m i v i các lo i r i ro nh t nh và ch y u là các r i ro mang tính c trưng, riêng bi t. Các r i ro có tính hi p bi n v m t không gian ho c t ng th , như lũ l t hay sâu b và d ch b nh, hi m khi có th ư c b o hi m trên các th trư ng chính th c. Lý thuy t g i ý r ng các h s ti t ki m và mua b o hi m i u ch nh tiêu dùng theo th i gian và b i v y m c dù hi u rõ r ng các cú s c thu nh p tiêu c c không nh hư ng n các m c tiêu dùng gi a hai th i kỳ chuy n ti p nhưng các h có b o hi m s ti t ki m d phòng ít hơn các h không có b o hi m khi không b e d a b i s không ch c ch n c a thu nh p do các r i ro mang tính c trưng ã b lo i b . Nghiên c u th c nghi m c a chúng tôi t p trung vào: các h qu n lý thích ng v i các cú s c thu nh p tiêu c c m c nào và li u i u này có ư c ph n ánh trong kh năng i u ch nh tiêu dùng c a h không; vai trò c a ti t ki m d phòng như m t cơ ch thích ng v i r i ro; và li u b o hi m chính th c có làm gi m nhu c u cho ti t ki m d phòng không. Chúng tôi s d ng ba xem xét th c nghi m riêng bi t khai thác các v n này. Th nh t, chúng tôi s d ng m t cách o ch quan kh năng thích ng v i r i ro c a các h phân tích các y u t quy t nh n kh năng thích ng c a các h khi g p r i ro. Chúng tôi khai thác khía c nh chu i th i gian trong b s li u b ng vi c s d ng mô hình xác su t tuy n tính các tác ng không thay i theo th i gian ki m soát tính không ng nh t c a h không thay i theo th i gian. Các c i m c a h thay i theo th i gian cũng ư c bao g m trong mô hình như là các bi n ki m soát. Các bi n gi i thích chính ư c quan tâm là các lo i cú s c thu nh p khác nhau và m c nghiêm tr ng và kéo dài c a các cú s c này. Th hai, chúng tôi xem xét m c các h i u ch nh tiêu dùng theo th i gian khi i m t v i các lo i cú s c thu nh p tiêu c c khác nhau và xem xét li u kh năng i u ch nh tiêu dùng có thay i ph thu c vào s hi n di n c a ti t ki m và b o hi m chính th c hay không. u tiên chúng tôi ư c lư ng các tham s cho phương trình tiêu dùng chu n c a h 7
gia ình, phương trình có th ư c s d ng d oán các m c tiêu dùng tương ng v i vi c i u ch nh tiêu dùng. Sau ó, chúng tôi ki m tra m c khác nhau v m t th ng kê gi a các m c tiêu dùng th c t và m c tiêu dùng ư c d oán. Chúng tôi phân tích các l ch so v i các m c tiêu dùng lâu dài do các cú s c gây ra và xem li u các m c chênh l ch này có liên quan n các công c ti t ki m và b o hi m hay không. có ư c các tham s cho hàm tiêu dùng chung th hi n các s l a ch n i u ch nh tiêu dùng c a các h gia ình chúng tôi ư c lư ng các tác ng không thay i c a tiêu dùng n thu nh p, c a c i và các y u t gi i thích phù h p khác mà th ng nh t v i gi thi t v thu nh p lâu dài, bao g m tu i, trình giáo d c c a ch h , quy mô c a h , v.v., ch b ng vi c s d ng các h không b b t kỳ cú s c nào. Mô hình dư i ây ư c ư c lư ng riêng cho m i vùng. 2 ln Consit = δ 0 + δ1 ln Incomeit + δ 2 lnWealthit + δ 3 ln Creditit + δ 4 Ageit + δ 5 Ageit (1) + δ 6 Educationit + δ 7 Sexit + δ 8 Sizeit + ui + eit Chúng tôi s d ng các h s ư c ư c lư ng t phương trình (1) d báo tiêu dùng c a h gia ình trong m i th i kỳ b ng vi c s d ng s li u quan sát ư c i v i bi n gi i thích trong th i kỳ này. Thu nh p ư c báo cáo b m t do các cú s c tiêu c c trong m i th i kỳ ư c c ng vào t ư c m c tiêu dùng ư c d báo phù h p v i gi thi t gi các y u t khác không i. N u các h gia ình qu n lý m b o ư c tiêu dùng thì m c tiêu dùng ư c ư c lư ng, là m c ư c tính vào các thay i trong quan sát các y u t quy t nh n tiêu dùng s gi ng m c tiêu dùng ư c quan sát trên th c t trong th i kỳ ó. Chúng tôi s d ng cách ki m nh t (t-test) ơn gi n ki m tra s khác nhau có ý nghĩa th ng kê gi a hai cách tính. Th t b i bác b gi thi t cơ s s cung c p b ng ch ng c a vi c m b o ư c tiêu dùng. Ki m nh này ư c th c hi n gi a các nhóm h khác nhau theo lo i cú s c g p ph i, li u ti t ki m hay b o hi m chính th c ư c s d ng và các m c thu nh p c a h . Bư c th hai c a nghiên c u th c nghi m khai thác cơ ch c a vi c i u ch nh tiêu dùng ư c s d ng b i h gia ình. Có nhi u b ng ch ng cho th y h gia ình các nư c ang phát tri n tích lũy ti t ki m và tài s n có tính thanh kho n như là m t hình th c c a ti t ki m d phòng (Fafchamps, 2009; Deaton, 1992; Deaton, 1991). Như ã ư c th o lu n trong Fafchamps và c ng s (1998) và Newman và c ng s (2011) các h s l a ch n các tài s n có tính thanh kho n ph thu c vào l i nhu n c a m i lo i tài s n cũng như m c bi n ng l i nhu n c a m i lo i tài s n và m i tương quan v l i nhu n gi a các lo i tài s n v i nhau. Trong bài vi t này chúng tôi xem xét s khác nhau c a các lo i tài s n có tính thanh kho n khác nhau, bao g m c vi c ti t ki m chính th c và phi chính th c, gi v t nuôi, cây tr ng và các hình th c vay mư n (bao g m c các kho n vay chính th c và không chính th c). Chúng tôi kỳ v ng các h phân b t ng ti t ki m (cho b t kỳ m c ích d phòng nào) vào các tài s n khác nhau làm b m ch ng l i các cú s c thu nh p không mong i. Vi c xác nh m i quan h nhân qu gi a vi c x y ra m t cú s c thu nh p tiêu c c và s gi m i trong t ng d tr tài s n có tính thanh kho n là r t ph c t p khi tác ng c a cú s c có th khó tách bi t t các y u t khác mà có th làm gi m tài s n c a h . Ví d , các h g p ph i vi c ra i (ch t) c a thành viên trong gia ình có th th c s b t u b gi m i d tr tài s n có tính thanh kho n n u thành viên c a h ph i c n chăm sóc y t m t th i gian trư c khi m t. M i quan h nhân qu này có th ư c xác nh b ng vi c s d ng cách ti p c n các tác ng không thay i theo th i gian v i các gi thi t nh t nh. S li u c a chúng tôi cho phép phân tách các cú s c theo t ng lo i, lo i cú s c có tính c trưng và lo i cú s c mang tính ngo i sinh c a h (có tính hi p bi n v m t không gian). Các cú s c 8
có tính hi p bi n v m t không gian mang tính ngo i sinh ư c phân chia ti p thành (1) các cú s c v m t kinh t (ví d , các thay i giá cây tr ng, các thay i/h n ch c a giá các u vào chính) và (2) các cú s c mang tính thiên tai (ví d , lũ l t, bão, h n hán, v.v.); các cú s c có tính c trưng ư c phân chia ti p thành (3) các cú s c có th b o hi m ư c (ví d , m au, b thương ho c ch t c a thành viên c a h ) và (4) các cú s c không th b o hi m ư c (ví d , tr m c p, li d , mâu thu n trong gia ình, v.v.). Theo b n ch t c a các cú s c, các cú s c có tính c trưng có th có tương quan v i các c i m không quan sát ư c c a h , nh ng c i m tác ng n vi c ra các quy t nh tài chính c a h . Vi c s d ng ư c lư ng tác ng không thay i s lo i b ư c tính không ng nh t không ư c quan sát không thay i theo th i gian, trong khi vi c ưa vào các bi n ki m soát v c a c i, thu nh p, giáo d c và các c i m khác c a h gia ình nh m m c ích t ư c các tính không ng nh t còn l i thay i theo th i gian. Mô hình tác ng không thay i c ph y chúng tôi s d ng ư c lư ng ư c th hi n dư i ây: ait = β1dNatit + β 2 dEconit + β 3dIdioI it + β 4 dIdioU it + β 5dInsit + β 6 dFreeInsit + β 7 dTransit (2) + β 8 dIdioI it × dInsit + β 9 dIdioI it × dFreeInsit + β10 dNatit × dTransit + Z it ' δ 9 + vi + τ t + eit n Trong ó Ait = ∑ i =1 ait th hi n t ng giá tr tài s n có tính thanh kho n c a h ư c i u ch nh theo giá tr hi n t i năm 2010, dNatit , dEconit , dIdioI it và dIdioU it là các bi n gi m t cách tương ng cho các cú s c thiên tai có tính hi p bi n v m t không gian, các cú s c kinh t , các cú s c mang tính c trưng có th b o hi m ư c và các cú s c có tính c trưng không th b o hi m ư c, Zit th hi n véc tơ v các c i m c a h thay i theo th i gian (bao g m các m c c a c i ư c th hi n như m t bi n g n úng cho s không thích r i ro c a h thay i theo th i gian), τ t th hi n các bi n gi v th i gian, ui là tác ng không thay i c th c a h và ε it là sai s phân ph i ng u nhiên c a h . Chúng tôi gi s r ng các s khác nhau mang tính vùng ki m soát cho nh ng thay i v phía cung b o hi m và các thay i v giá tài s n gi a các vùng (bao g m m c bi n ng l i nhu n c a tài s n) ư c g p vào trong tác ng không thay i c a h , trong khi các bi n gi c a th i gian ki m soát các thay i trung bình trong các giá tr tài s n theo th i gian. Mô hình c a chúng tôi cũng bao g m bi n nh phân, dInsit , bi n cho th y li u h gia ình có yêu c u b t kỳ s b i thư ng b o hi m nào t các h p ng b o hi m ư c mua hay không (c b o hi m t nguy n và b o hi m b t bu c) trong su t th i kỳ này. Mô hình cũng bao g m i u ki n ph n ng tương tác, dIdioI it * dIns it , th y ư c tác ng n các m c tài s n có tính thanh kho n c a h c a các h g p ph i cú s c có tính c trưng và có th b o hi m ư c và có th c hi n yêu c u òi b i thư ng b o hi m. Chúng tôi cũng bao g m bi n ph n ng tương tác gi a dFreeInsit , bi n cho th y li u b i thư ng b o hi m ư c yêu c u c a h gia ình có ph i t các chính sách b o hi m mi n phí ư c cung c p b i nhà nư c hay không, và t l x y ra các cú s c mang tính c trưng có th b o hi m ư c. Gi thi t c a chúng tôi ó là các h s ư c ư c lư ng v c m c và s tương tác là có ý nghĩa th ng kê v i s tương tác cho th y m c mà b o hi m óng góp làm gi m i s gi m sút v tài s n có tính thanh kho n trong trư ng h p x y ra khó khăn v tài chính. Phân tích c a chúng tôi ư c m r ng hơn xem xét các chi n lư c thích ng v i r i ro khác có th làm gi m ư c bao nhiêu m c gi m sút c a các tài s n có tính thanh kho n. Chúng tôi xem xét các kho n h tr công và h tr tư nhân thông qua bi n gi dTransit như 9
m t cách thay th i u ch nh tiêu dùng trong trư ng h p h ph i i m t v i các cú s c tiêu c c v thu nh p.14 Các chương trình m c tiêu c a chính ph cũng có th có vai trò như m t m ng an sinh quan tr ng i v i các h gia ình g p ph i các cú s c có tính hi p bi n v m t không gian và tác ng này ư c xem xét thông qua bi n tương tác dNatit * dTransit . N u các h tr t bên ngoài giúp các h làm gi m i m c s t gi m c a các tài s n có tính thanh kho n trong trư ng h p các h b các cú s c có tính c trưng và các cú s c do thiên tai thì chúng tôi kỳ v ng h s c a các bi n tương tác này là dương và có ý nghĩa v m t th ng kê. 4. S li u S li u ư c l y t i u tra Ti p c n ngu n l c c a h gia ình Vi t Nam (VARHS) qua các năm 2006, 2008 và 2010 (CIEM và c ng s , 2007; 2009; 2011). i u tra này ư c th c hi n các vùng nông thôn c a 12 t nh Vi t Nam vào mùa hè c a m i năm i u tra và thu ư c s li u l p c a 2.045 h 161 huy n và 456 xã.15 i u tra ư c th c hi n trong th i gian ba tháng gi ng nhau các năm m b o tính nh t quán và làm cho s li u có th so sánh ư c theo th i gian. VARHS khai thác các v n liên quan n vi c ti p c n các ngu n l c c a h và các h n ch mà h gia ình ph i i m t trong vi c qu n lý sinh k c a h . Cùng v i thông tin chi ti t v nhân kh u h c c a các thành viên c a h , i u tra bao g m các ph n v tài s n, ti t ki m, tín d ng (c chính th c và không chính th c), b o hi m chính th c, r i ro và thích ng v i r i ro, các m ng an sinh không chính th c và cơ c u v n xã h i. Các bi n gi i thích ư c s d ng trong phân tích này ư c miêu t trong b ng 1. [CHÈN B NG 1 ÂY] Thông tin v các cú s c thu nh p h i h gia ình bao g m các cú s c ư c h s p x p theo m c quan tr ng và lư ng ti n b thi t h i tính b ng ng Vi t Nam (VND). B ng 2 cung c p chi ti t hơn v các cú s c thu nh p và các phân lo i chi ti t hơn c a các cú s c này. [CHÈN B NG 2 ÂY] Chúng tôi th y r ng 42% h g p ph i ít nh t m t cú s c tiêu c c v thu nh p gi a năm 2004 và 2006, 56% gi a 2006 và 2008 và 50% gi a 2008 và 2010. Phân lo i chi ti t hơn, năm 2008 chúng tôi th y r ng ch 13% h g p ph i m t cú s c có tính c trưng (gi m t 35% năm 2006) trong khi 73% h b các cú s c có tính hi p bi n v m t không gian mang tính ngo i sinh và i u này cho th y b ng ch ng v s ph bi n hơn c a các cú s c có tính hi p bi n v m t không gian so v i các cú s c mang tính c trưng. Năm 2010, các cú s c hi p bi n v m t không gian cũng chi m ch y u so v i các cú s c có tính c trưng v i t l tương ng là 71% và 13%. Năm 2006, 60% h báo cáo r ng h vư t qua hoàn toàn các 14 M c dù Chính ph Vi t Nam cung c p các kho n h tr cho các h b nh hư ng nghiêm tr ng c a các th m h a t nhiên, nhưng ph n l n các kho n h tr công trong s li u c a chúng tôi là t lương hưu và các kho n h tr t con cái. N u các h kỳ v ng vào các kho n h tr khi h g p r i ro thì các kho n h tr này có th ư c xem có vai trò thay th b o hi m. Tuy nhiên, i u này không rõ ràng là li u ây ch là trư ng h p i v i các h trong m u c a chúng tôi hay không, m c dù không có các s n ph m b o hi m có s n i v i các th m h a t thiên nhiên, nh ng kho n h tr c a m ng an sinh này s không tác ng n các k t qu c a chúng ta. 15 i u tra ư c th c hi n b i Nhóm Kinh t Phát tri n, Khoa Kinh t , Trư ng i h c Copenhagen và Vi n Khoa h c Lao ng và Xã h i, Hà N i, Vi t Nam. 10
cú s c v thu nh p, so v i 45% và 53% tương ng vào năm 2008 và 2010, i u này cho th y r ng kh năng thích ng v i r i ro c a các h ã gi m trong th i gian qua. M c ph c h i th p hơn khi các h b c các cú s c có tính hi p bi n v m t không gian và các cú s c có tính c trưng.16 Vi c phân chia s li u v các cú s c và m c ph c h i theo nhóm h giàu nghèo cho th y, t t c các năm, các h giàu nh t ít b các cú s c v thu nh p nh t. Các h giàu hơn cũng thư ng có m c h i ph c sau các cú s c thu nh p l n hơn. Các s li u này cho th y r ng trong khi các cú s c thu nh p là v n i v i các h t t c các nhóm thu nh p, m c ph c h i l i khó khăn hơn nhi u các h thu c nhóm nghèo hơn. Chúng tôi cũng th y r ng t l các h dân t c thi u s g p ph i các cú s c thu nh p cao hơn và s lư ng các cú s c cũng l n hơn t t c các năm i u tra. Các h này cũng g p khó khăn hơn nhi u trong vi c h i ph c sau các cú s c. Phân tích sâu hơn v nh ng s khác nhau gi a các h trong vi c g p ph i các cú s c ư c cung c p trong Ph l c A1 v i xác su t c a m i lo i s c là ư c h i quy d a trên các c i m c a h . Các k t qu này g i ý r ng các h tthu nh p th p và các h dân t c thi u s là các h d b t n thương nh t, c bi t khi g p ph i các th m h a t thiên nhiên. M c thi t h i c a các h do các cú s c gây ra khác nhau áng k gi a các năm. Như ư c th hi n trong B ng 3, m c thi t h i ã gi m t 60% thu nh p năm 2006 xu ng 15% thu nh p năm 2010. Tuy nhiên, trong t t c các trư ng h p, các h trong nhóm thu nh p th p nh t có t l m t mát so v i thu nh p l n nh t. Các th m h a t nhiên là lo i s c gây thi t h i áng k nh t, ti p theo là m au ho c b ch t c a thành viên gia ình. [CHÈN B NG 3 ÂY] B ng 4 miêu t vi c gi các tài s n có tính thanh kho n c a các h và các tài s n này ư c tích lũy hay b s t gi m như th nào i v i các h g p ph i các cú s c. Chúng tôi th y r ng t l các h có ti t ki m ã tăng trong giai o n 2006 và 2010 t 61% lên 72% tương ng.17 T l các h có các tài s n có tính thanh kho n khác là tương i gi ng nhau gi a các năm, trong khi t l h có các kho n vay ã gi m trong cùng th i kỳ này. [CHÈN B NG 4 ÂY] B ng 4 cũng cho th y chi ti t s thay i v giá tr trung bình c a vi c gi các lo i tài s n có tính thanh kho n khác nhau gi a năm 2006 và 2008 và trong th i kỳ 2008 và 2010, ư c phân chia theo nhóm h g p r i ro và nhóm h không g p r i ro. Các h g p r i ro gi a năm 2006 và 2008 ã gi m ti t ki m c a h trung bình 1 tri u ng, trong khi các h không b r i ro ã tăng các m c ti t ki m c a h . Ngư c l i, gi a năm 2008 và 2010, trung bình các h tăng các m c ti t ki m c a h , nhưng các h g p ph i các cú s c tăng m c d tr ti t ki m c a h ít hơn so v i các h không b r i ro. Chúng tôi cũng th y s lư ng kho n vay hi n có tăng i v i các h b r i ro, và i u này cho th y r ng các h có th vay tín d ng trong trư ng h p h g p các khó khăn v tài chính. 16 Các h ư c h i là li u h ã vư t qua ư c hoàn toàn các cú s c tiêu c c trong th i gian v a qua hay chưa và do v y cách o này là mang tính ch quan. 17 Năm 2008 ch 52% h có ti t ki m và i u này cho th y ây là m t năm khó khăn i v i nhi u h gia ình nông thôn Vi t Nam do kh ng ho ng giá th c ph m và sau ó là l m phát. 11
Trong nh ng năm g n ây, lĩnh v c b o hi m chính th c c a Vi t Nam ã tăng trư ng áng k v m t thâm nh p th trư ng (xem Ph n 2).18 S li u thô cho th y năm 2010, 82% h có b o hi m (xem B ng 5). T l này bao g m t t c các lo i b o hi m, c t nguy n và b t bu c. Trong ó, 24% h ã mua các s n ph m b o hi m cho các r i ro có tính c trưng ư c xem xét trong phân tích th c nghi m c a chúng tôi (y t , nhân th và xã h i) và 29% h có b o hi m mi n phí ư c cung c p b i chính ph (y t và xã h i). Ph l c A2 ưa ra s miêu t ng n g n v m i lo i b o hi m. M c dù t l có b o hi m ã tăng theo th i gian gi a năm 2006 và 2010, t l h p ng b o hi m ư c mua m t cách t nguy n năm 2010 th p hơn so v i năm 2006. i u này dư ng như ch y u là do vi c gi i thi u các lo i cơ ch thích ng v i r i ro khác c a chính ph Vi t Nam trong su t th i gian này (xem Ph n 2).19 [CHÈN B NG 5 ÂY] Như m t b n hư ng d n i v i h sơ c a các h có b o hi m ư c mua, chúng tôi cũng ư c lư ng mô hình Probit ơn gi n c a vi c tham gia b o hi m ư c mua và vi c có b o hi m mi n phí cho t ng năm i u tra. Các k t qu cho b o hi m ư c mua ư c th hi n trong B ng 6a và b o hi m mi n phí trong B ng 6b.20 M c dù khó tránh kh i s sai l ch mang tính n i sinh ti m năng do r i ro t tính không ng nh t không th quan sát ư c (và các y u t khác), các k t qu cho th y r ng xác su t c a vi c có b o hi m chính th c c a h là có m i tương quan v i trình giáo d c c a ch h , v i c a c i và thu nh p c a h .21 Cũng có b ng ch ng cho th y r ng tính dân t c óng vai trò quan tr ng hơn r t nhi u i v i các h ngư i Kinh ho c ngư i Hoa trong vi c mua b o hi m. M c ti t ki m c a các h cũng có m i tương quan l n v i xác su t c a vi c mua b o hi m năm 2006. Nhìn chung, s nh t quán qua các năm v m i tương quan gi a b o hi m v i giáo d c, c a c i, thu nh p và tính dân t c cho th y thông tin hay các tr ng i v tài chính có th lo i b các h t các th trư ng b o hi m chính th c.22 ây là v n c t y u c n ư c lưu ý trong vi c di n gi i các phát hi n sau c a chúng tôi. [CHÈN B NG 6 ÂY] Các k t qu cho b o hi m mi n phí, ư c trình bày trong B ng 6b, là ngư c l i v i k t qu ư c tìm th y i v i b o hi m ư c mua. Các h ngư i Kinh ho c Hoa nghèo hơn thư ng ít có b o hi m mi n phí. Ch h là nam cũng thư ng có ít b o hi m mi n phí. Chúng tôi cũng th y m t m i quan h âm gi a quy mô c a h và t l có b o hi m mi n phí. Các k t qu này cũng nh t quán v i chính sách c a Vi t Nam trong vi c cung c p các m ng an sinh xã h i cho nh ng ngư i nghèo nh t và d b t n thương nh t như ã ư c miêu t trong ph n 2. 5. Các k t qu th c nghi m 18 Trung tâm Tri th c d báo m c tăng trư ng c a th trư ng b o hi m chính th c tăng 12% gi a năm 2007 và 2011. 19 C n lưu ý r ng b o hi m i v i các r i ro có tính hi p bi n v không gian (ví d b o hi m mưa rào) là không có s n i v i các h trong m u c a chúng tôi. 20 Trung tâm Tri th c d báo m c tăng trư ng c a th trư ng b o hi m chính th c tăng 12% gi a năm 2007 và 2011 21 K t qu này là nh t quán v i các phát hi n c a Cole và c ng s (2010) liên quan n b o hi m mưa rào n . 22 Khi các h ư c h i li u h có s n sàng mua b o hi m cây tr ng không, thì c a c i và thu nh p là 2 y u t quan tr ng nh t quy t nh n vi c mua b o hi m này. Các k t qu ư c trình bày trong Ph l c A3. 12
Các s li u th ng kê tóm t t ư c th hi n trong Ph n 4 giúp ưa ra các câu h i nghiên c u tr ng tâm c a bài vi t này liên quan n cơ ch thích ng v i r i ro c a các h và tính hi u qu c a các cơ ch này. Như ã ư c th o lu n trong Ph n 3, có ba ph n trong nghiên c u th c nghi m c a chúng tôi v v n này. Th nh t, chúng tôi ư c lư ng mô hình xác su t tuy n tính các tác ng không thay i v kh năng thích ng v i r i ro c a các h . Cách tính ư c s d ng là các h t báo cáo li u h ã khôi ph c sau các cú s c hay chưa. Th hai, chúng tôi t p trung vào các ph n ng tiêu dùng trư c các cú s c tiêu c c hi u ư c m c các h qu n lý tiêu dùng c a h theo th i gian và li u i u này có liên quan n vi c gi các tài s n có tính thanh kho n và b o hi m chính th c hay không. Th ba, chúng tôi xem xét m c s t gi m c a các tài s n có tính thanh kho n i phó trư c các cú s c tiêu c c v thu nh p quy t nh xem li u các tài s n này ư c ti t ki m cho m c ích d phòng hay cho các m c ích t b o hi m. K t h p l i các bư c này giúp chúng tôi hi u rõ hơn t m quan tr ng c a các chi n lư c thích ng v i r i ro nông thôn Vi t Nam và tính hi u qu c a các chi n lư c này. 5.1 Kh năng thích ng v i r i ro Các k t qu trong mô hình xác su t tuy n tính các tác ng không thay i c a xác su t h i ph c sau m t cú s c ư c trình bày trong B ng 7. Chúng tôi xem xét li u h có gi các tài s n có tính thanh kho n dư i d ng ti t ki m, v t nuôi, cây tr ng và các kho n vay cùng v i nh ng ki m soát c a c i có liên quan khác hay không. Mô hình cơ s dư c trình bày trong c t (1) cho th y thu nh p và c a c i là các ch s m nh th hi n kh năng ph c h i c a h sau các cú s c. M c vay mư n c a h càng l n thì h càng ít có kh năng h i ph c sau m t cú s c, và i u ó cho th y các h b n khó vư t qua các cú s c hơn. Không có b ng ch ng cho th y b o hi m óng vai trò quan tr ng trong quá trình ph c h i này. [CHÈN B NG 7 ÂY] C t (2) bao g m s lư ng các cú s c mà h g p ph i. Nh t quán v i các nghiên c u ã có, chúng tôi th y các h càng g p ph i nhi u cú s c thì kh năng ph c h i sau các cú s c c a h càng th p. Trong c t (3) lo i s c ư c ưa vào mô hình. Các h b cú s c thiên tai, như các r i ro liên quan n th i ti t cho th y có ít v n hơn trong vi c ph c h i sau cú s c. i u này cho th y cơ ch thích ng v i r i ro c a các h g p ph i các cú s c có tính hi p bi n v m t không gian có th ư c phát tri n t t hơn so v i các h g p ph i các lo i s c khác. ây có th là trư ng h p mà các h tr t bên ngoài (như h tr c a chính ph ) có th giúp gi m nh các tác ng tiêu c c c a các cú s c do thiên nhiên gây ra. V n này ư c nghiên c u sâu hơn trong ph n th c nghi m. 5.2 i u ch nh tiêu dùng Trên cơ s các ph n ng ch quan thích ng v i các cú s c thu nh p, 54% h báo cáo gi m tiêu dùng là cơ ch thích ng v i r i ro quan tr ng nh t. Hơn n a, 25% h báo cáo h ã tăng vay mư n và bán tài s n. N u các cơ ch này ang ho t ng m t cách hi u qu , chúng có th là chính th c ho c không chính th c, thì các h ph i i u ch nh tiêu dùng theo th i gian dù h có b r i ro v thu nh p hay không. ki m tra i u này li u có úng không, u tiên, m t hàm tiêu dùng t ng th ư c ư c lư ng m t cách riêng bi t b ng vi c s d ng s li u các h gia ình l p qua các năm mà không b r i ro trong th i kỳ này.23 Các h s ư c ư c lư ng ư c s d ng d báo tiêu dùng c a các năm 2006, 2008 và 23 Các k t qu có s n n u ư c yêu c u. 13
2010 b ng vi c s d ng s li u ư c quan sát i v i các bi n gi i thích m i năm.24 Các m c trung bình c a giá tr logarit c a chi tiêu cho th c ph m th c t và ư c d báo và s khác nhau gi a các giá tr này ư c th hi n trong B ng 8 cùng v i ki m nh t-test v t m quan tr ng c a s khác nhau gi a chúng. Th t b i ph nh n gi thi t cơ s cung c p b ng ch ng v vi c i u ch nh tiêu dùng. Nh ng s khác nhau dương (âm) m t cách áng k cho th y giá tr ư c ư c lư ng là th p hơn (cao hơn) áng k so v i các m c th c t , và th c t này g i ý r ng tiêu dùng ư c quan sát th c t là cao hơn (th p hơn) tiêu dùng ư c kỳ v ng. Các h cũng ư c nhóm l i theo các lo i cú s c, s hi n di n c a các công c b o hi m chính th c và các kho n ti t ki m có tính thanh kho n c a các h và thu nh p. [CHÈN B NG 8 ÂY] u tiên chúng tôi xem xét các mô hình tiêu dùng c a các h năm 2006 và th y r ng nhìn chung các h tiêu dùng ít hơn m c ư c d báo trong mô hình c a chúng tôi. S khác nhau gi a các m c tiêu dùng th c t và ư c d oán là c bi t cao i v i các h g p ph i các cú s c, c các cú s c có tính c trưng và các cú s c có tính hi p bi n v m t không gian. Tuy nhiên, các h có b o hi m ư c mua mà g p ph i các cú s c (t t c các lo i) qu n lý tiêu dùng t t hơn. Ngư c l i, các h có b o hi m mi n phí không qu n lý ư c tiêu dùng, và i u này làm tăng tác ng c a thu nh p. M c khác nhau gi a các m c tiêu dùng th c t và m c tiêu dùng ư c d oán năm 2006 cũng có m i tương quan v i m c tài s n có tính thanh kho n ư c gi b i h . Chúng tôi th y r ng các h có m c tài s n trên m c trung v có th i u ch nh ư c tiêu dùng khi g p ph i các cú s c có tính c trưng. Cùng v i các phát hi n c a chúng tôi v b o hi m, i u này cho th y c b o hi m ư c mua và ti t ki m d phòng u có ch c năng như m t b m giúp các h vư t qua các m t mát không mong i v thu nh p. Chúng tôi th y m t k t qu tương t cho thu nh p và i u này g i ý r ng ngay c khi m c thu nh p ư c ki m soát, các h có các m c thu nh p cao hơn qu n lý tiêu dùng t t hơn so v i các h có các m c thu nh p th p hơn. i u này cho th y các h nghèo nh t v n là các h d b t n thương nh t trư c các r i ro. Các k t qu cho năm 2008 và 2010 g i ý r ng t t c các h i u ch nh tiêu dùng ngay c khi ph i i m t v i các cú s c có tính c trưng và các cú s c do thiên tai. Tuy nhiên, s khác nhau gi a các m c tiêu dùng th c t và m c tiêu dùng d oán là th p hơn i v i các h không có b o hi m và các h có m c tài s n có tính thanh kho n và thu nh p th p hơn m c trung v . S khác nhau cũng th p hơn i v i các h có b o hi m mi n phí. S khác nhau này có m i tương quan nhi u nh t v i tác ng c a thu nh p, như trong năm 2008 và 2010 các h có m c thu nh p th p hơn m c trung v và có b o hi m mi n phí n u g p ph i các cú s c thì hi m khi có th i u ch nh ư c tiêu dùng. Nhìn chung, các k t qu c a chúng tôi cho th y h gia ình Vi t Nam i u ch nh tiêu dùng theo th i gian khi ph i i m t v i các cú s c có tính c trưng và các cú s c do thiên tai gây ra, c bi t là trong nh ng năm g n ây c a m u. Có m t s b ng ch ng cho th y kh năng i u ch nh tiêu dùng c a h m c nào ó có m i tương quan v i các công c ti t ki m và b o hi m, c bi t i v i trư ng h p các cú s c có tính c trưng. Các h gia ình gi m m c tài s n d tr m c nào và vai trò c a b o hi m trong trư ng h p này ư c nghiên c u sâu hơn trong giai o n ba c a phân tích th c nghi m c a chúng tôi. 24 i v i tính toán tiêu dùng ư c ư c lư ng, thu nh p ư c t o ra ư c i u ch nh theo t ng các cú s c d oán tiêu dùng chính xác hơn trên cơ s gi các y u t khác không i. 14
5.3 T ng tài s n có tính thanh kho n Bây gi chúng tôi t p trung xem xét các ph n ng v tài s n thay vì các ph n ng v tiêu dùng khi h g p ph i các cú s c thu nh p. khai thác khía c nh thích ng v i r i ro này chúng tôi ư c lư ng mô hình ư c trình bày trong phương trình (2). i v i m i l p tài s n ư c xem xét (t ng tài s n có tính thanh kho n, ti t ki m, d tr v t nuôi, cây tr ng và các kho n vay), chúng tôi s d ng ư c lư ng tác ng không thay i h i quy m c tài s n có tính thanh kho n mà h gi ( ư c th hi n b ng tri u VND) m i năm i u tra i phó v i các cú s c có tính c trưng và các cú s c có tính hi p bi n v m t không gian cùng v i vi c ki m soát các thay i v thu nh p, c a c i và các c i m c a h . T t c các bi n giá tr ư c i u ch nh theo các giá tr hi n t i c a năm 2010. Các cú s c thu nh p ư c phân chia thành các cú s c do thiên tai, các cú s c v kinh t và các cú s c có tính c trưng; các cú s c có th b o hi m ư c và các cú s c không th b o hi m ư c. Chúng tôi cũng s d ng m t bi n gi ki m soát các kho n h tr cá nhân và h tr công t bên ngoài cùng v i m t bi n gi ki m soát các chi tr b o hi m chính th c và b o hi m mi n phí trên th c t . Chúng tôi t p trung làm rõ v các lo i chi tr b o hi m i v i các cú s c mang tính c trưng mà có th b o hi m ư c trong phân lo i c a chúng tôi, như b o hi m y t , xã h i và nhân th . Th nh t, chúng tôi xem xét li u các h gia ình khi g p ph i b t kỳ cú s c thu nh p nào có b gi m các m c d tr tài s n áng k v m t th ng kê hay không. Th hai, chúng tôi phân chia cú s c thu nh p thành các cú s c mang tính ngo i sinh và các cú s c có tính c trưng xem xét m i lo i s c c th này tác ng như th nào n các m c tài s n theo th i gian. Th ba, chúng tôi xem xét m i tương tác gi a các chi tr b o hi m và các kho n h tr v i các cú s c x y ra ánh giá li u các chi tr b o hi m và các kho n h tr này có giúp làm gi m tác ng c a các cú s c n vi c gi m sút tài s n hay không. Chúng tôi cũng phân tách các k t qu c a chúng tôi theo các nhóm h theo c a c i, c bi t xem li u ngư i nghèo b t n thương m c nào.25 Các ki m soát v thu nh p, quy mô h , gi i tính c a ch h , tu i c a ch h và tu i bình phương ( t ư c m i tác ng c a vòng i), c a c i (các tài s n có tính thanh kho n), m c ph c h i t các cú s c trư c ( ki m soát m c dai d ng, eo bám c a các cú s c) và các bi n gi v th i gian ( ki m soát các thay i trung bình trong các giá tr tài s n qua th i gian) ư c bao g m trong mô hình. u tiên chúng tôi xem xét li u d tr t ng tài s n có tính thanh kho n c a h (bao g m t t c ti t ki m, các d tr b ng v t nuôi và cây tr ng) có tương quan v i các cú s c tiêu c c v thu nh p không. Các k t qu ư c trình bày trong B ng 9a. [CHÈN B NG 9a ÂY] C t (1) th hi n các cú s c có tác ng âm n tích lũy t ng tài s n có tính thanh kho n. Các kho n chi tr b o hi m và các kho n h tr t bên ngoài không có tác ng có ý nghĩa v m t th ng kê. Phân chia cú s c thu nh p thành các cú s c có tính c trưng và các cú s c ngo i sinh (C t 2) chúng tôi th y r ng c hai lo i s c u có tác ng âm n giá tr tài s n có tính thanh kho n. Phân chia nh hơn n a các lo i s c (c t 3) cho th y c các cú s c v m t kinh t và các cú s c có tính c trưng có th b o hi m ư c u làm gi m i t ng giá tr tài s n có tính thanh kho n theo th i gian, i u này cung c p m t s b ng ch ng 25 Vi c di n gi i các k t qu c a s phân chia này nên ư c th c hi n m t cách c n th n khi các h trong m u t các vùng nông thôn và b i v y trung bình h nghèo hơn so v i dân s chung. Do v y, các nhóm theo c a c i này nên ư c di n gi i i v i m u ư c s d ng hơn là cho toàn b dân s Vi t Nam. 15
trong vi c ng h cho gi thi t ban u c a chúng tôi ó là t ng tài s n có tính thanh kho n c a h có th có vai trò như các kho n ti t ki m cho m c ích d phòng.26 Tương tác gi a các chi tr b o hi m chính th c v i các cú s c có tính c trưng có th b o hi m ư c (C t 4) không có tác ng có ý nghĩa th ng kê n m c tài s n có tính thanh kho n. Tương tác gi a chi tr b o hi m mi n phí v i các cú s c có tính c trưng có th b o hi m ư c (C t 5) có tác ng dương và có ý ngĩa th ng kê, i u ó cho th y r ng trong khi các h g p ph i các cú s c này làm gi m i vi c ti t ki m các tài s n có tính thanh kho n c a h thì nh ng h nh n ư c các kho n h tr t b o hi m mi n phí có m c gi m i này ít hơn so v i các h không nh n ư c m c h tr này. i u này cho th y r ng các m ng an sinh c a chính ph có m t s vai trò trong vi c h tr các h gia ình g p ph i các r i ro lo i này. C t 6, các kho n h tr (c a nhà nư c và tư nhân) là tương tác v i các cú s c có tính c trưng có th b o hi m ư c. Tương tác này cho tác ng âm và có ý nghĩa th ng kê và i u này g i ý r ng các h g p ph i các cú s c và ang nh n ư c các kho n h tr có m c ti t ki m b gi m nhi u hơn so v i các h khác: nói cách khác, tính s n có c a các kho n h tr không ngăn ch n ư c s gi m i c a các kho n ti t ki m b ng tài s n có tính thanh kho n c a h . Phân chia m u c a chúng tôi thành ba nhóm h theo m c giàu có và ch y mô hình riêng cho t ng nhóm chúng tôi th y r ng các cú s c v kinh t có tính ngo i sinh là quan tr ng i v i nhóm h có m c giàu có trung bình, trong khi các cú s c có tính c trưng có th b o hi m ư c l i gây v n khó khăn nh t cho các h nghèo nh t (xem B ng 9b). Tuy nhiên, chi tr b o hi m mi n phí ch em l i l i ích cho nhóm h giàu trung bình, và i u này g i ý r ng v m t t ng th b o hi m mi n phí ang th c hi n ch c năng c a m t m ng an sinh xã h i nhưng nó không n t i ư c nh ng i tư ng nghèo nh t. Chúng tôi cũng th y trong C t (6) s tương tác gi a các cú s c có tính c trưng v i các kho n h tr ch có tác ng âm và có ý nghĩa th ng kê i v i các h thu c nhóm giàu nh t. i u này cho th y các h giàu hơn g p ph i các cú s c có tính c trưng có th có nhi u cơ ch thích ng khác nhau bao g m c vi c bán tài s n và ph thu c vào các kho n h tr t bên ngoài. [CHÈN B NG 9b ÂY] 5.4 Vi c gi v t nuôi hi u li u vi c gi v t nuôi có vai trò như m t b m ch ng l i các cú s c tiêu c c hay không, chúng tôi ư c lư ng h i quy các tác ng không i c a giá tr v t nuôi ư c gi khi h g p ph i các cú s c có tính hi p bi n v m t không gian và các cú s c có tính c trưng. Các k t qu ư c trình bày trong B ng 10. [CHÈN B NG 10 ÂY] Không có b ng ch ng cho th y d tr v t nuôi có vai trò như b m ch ng l i các cú s c thu nh p nói chung (C t 1). Phân chia các cú s c thu nh p thành các cú s c mang tính ngo i sinh và các cú s c có tính c trưng, chúng tôi th y có m i quan h âm và có ý nghĩa th ng kê gi a các cú s c có tính c trưng v i giá tr v t nuôi ư c gi (C t 2). Tuy nhiên, không có b ng ch ng cho th y r ng d tr v t nuôi có vai trò như b m ch ng l i các cú s c có tính hi p bi n v m t không gian. Các k t qu này h tr cho các tác ng cân b ng t ng ph n ã ư c th o lu n trong Fafchamps và c ng s (1998), theo ó n u các th trư ng v t nuôi không ư c h i nh p m t cách hoàn h o thì s khó các tài s n này có 26 Chúng tôi không th xác nh ư c chính xác t ng tài s n có tính thanh kho n ư c d nh ban u dành cho các m c ích ti t ki m d phòng v i các tài s n ư c ti t ki m cho các m c ích khác. 16
th th c hi n vai trò b m trong trư ng h p h g p ph i các cú s c có tính hi p bi n v m t không gian. các th trư ng óng này, giá tr ròng c a vi c bán v t nuôi b ng 0 c p xã/thôn. M t khác, các cú s c có tính c trưng có th b o hi m t o i u ki n thu n l i s d ng v t nuôi như m t cơ ch thích ng v i r i ro và chúng tôi th y m t s b ng ch ng cho i u này (C t 3). Quay tr l i s quan tâm c a chúng tôi i v i các tác ng c a b o hi m chính th c, chúng tôi th y r ng các kho n thanh toán b o hi m có m i quan h âm i v i t ng giá tr v t nuôi (C t 1 n 6). Tuy nhiên, m i quan h gi a vi c h yêu c u chi tr b o hi m v i vi c h g p ph i cú s c có tính c trưng có th b o hi m ư c là không có ý nghĩa v m t th ng kê. Chúng tôi cũng không th y có b ng ch ng v vi c b o hi m mi n phí hay các kho n h tr t bên ngoài có th giúp các h duy trì ư c m c tài s n d tr . Nhìn chung, các k t qu c a chúng tôi cung c p m t s b ng ch ng h tr gi thi t r ng v t nuôi óng vai trò quan tr ng trong vi c i u ch nh tiêu dùng khi x y ra các cú s c có tính c trưng có th b o hi m ư c, nhưng không ph i i v i các cú s c ngo i sinh có tính hi p bi n v m t không gian (Rosenzweig và Wolpin (1993) tìm th y k t qu tương t ).27 5.5 Ti t ki m tài chính Chúng tôi ư c lư ng m t mô hình tương t v s ph n ng c a t ng d tr ti t ki m c a h khi h g p ph i các cú s c ngo i sinh có tính hi p bi n v m t không gian và các cú s c có tính c trưng. Chúng tôi cũng xem xét phân chia t ng d tr ti t ki m thành các d tr b ng ti n/vàng. Các k t qu liên quan n t ng d tr ti t ki m ư c trình bày trong B ng 11a. [CHÈN B NG 11a và 11b ÂY] Chúng tôi th y r ng cú s c v thu nh p làm gi m t ng d tr ti t ki m c a h theo th i gian (C t 1). Phân chia các cú s c thu nh p theo t ng lo i, chúng tôi th y m c dù c các cú s c ngo i sinh có tính hi p bi n v m t không gian và các cú s c có tính c trưng u quan tr ng (C t 2), các cú s c có tính hi p bi n v m t không gian do thiên tai gây ra có tác ng l n nh t (C t 3). Cũng c n chú ý là tác ng âm trung bình n ti t ki m c a các h nh n chi tr b o hi m mi n phí cho th y r ng các h này ang g p ph i khó khăn tài chính c bi t. Khi chi tr b o hi m mi n phí tương tác v i các cú s c có tính c trưng (C t 5) chúng tôi th y r ng chi tr b o hi m mi n phí làm gi m tác ng c a các cú s c có tính c trưng n ti t ki m c a h . Phân chia các h theo nhóm c a c i (B ng 11b) chúng tôi th y r ng tác ng này không thay i i v i các h thu c nhóm giàu th nh t và th hai, nhưng có tác ng l n hơn i v i các h thu c nhóm h giàu th hai. i u này cho th y thêm b ng ch ng v s kh ng nh c a chúng tôi r ng các m ng an sinh xã h i là quan tr ng i v i các h gia ình khi ph i i m t v i các cú s c tiêu c c v thu nh p. Chúng tôi không th y có b t kỳ b ng ch ng nào v vi c các chi tr b o hi m ư c mua làm gi m tác ng c a các cú s c n ti t ki m c a h . Các cú s c do thiên tai gây ra cũng làm gi m áng k ti t ki m c a các h gia ình, tuy nhiên, khi cho các kho n h tr tương tác v i các cú s c này (C t 7, B ng 11a) chúng tôi th y r ng các h nh n h tr có m c gi m ti t ki m ít hơn so v i các h không nh n h tr t bên ngoài. K t qu này cung c p m t s b ng ch ng cho th y t m quan tr ng c a các 27 Các k t qu không khác nhau gi a các nhóm c a c i và b i v y các k t qu này không ư c th hi n ây. 17
kho n h tr t bên ngoài khi h g p r i ro v thiên tai, tuy nhiên các kho n h tr này không th bù p hoàn toàn các thi t h i tài chính do các cú s c gây ra i v i h gia ình. Vi c phân chia t ng ti t ki m thành các lo i khác nhau cũng cho th y m t s phát hi n thú v , c bi t i v i vi c gi ti n/vàng t i nhà (xem B ng 12). Chúng tôi th y c các cú s c do thiên tai gây ra và các cú s c có tính c trưng có th b o hi m ư c u làm gi m i d tr ti t ki m b ng ti n/vàng t i nhà.28 Như i v i t ng ti t ki m, chúng tôi th y các kho n h tr có vai trò áng k như m t cơ ch thích ng v i r i ro khi h ph i i m t v i thiên tai m c dù các kho n h tr này không th bù p hoàn toàn các m t mát v tài chính c a h . Các chi tr b o hi m mi n phí cũng quan tr ng trong vi c làm gi m i vi c ph i bán ho c s d ng ti n/vàng d tr khi h ph i i m t v i các cú s c có tính c trưng có th b o hi m ư c, nhưng chúng tôi không th y có tác ng này i v i b o hi m ư c mua. Tính b sung gi a các công c b o hi m ư c mua v i ti t ki m cho th y các th trư ng b o hi m có th chưa phát tri n. Chúng tôi không th y có b ng ch ng có ý nghĩa th ng kê kh ng nh ti t ki m chính th c ho c không chính th c có vai trò như m t cơ ch thích ng v i r i ro quan tr ng c a h gia ình.29 [CHÈN B NG 12 ÂY] 5.6 D tr cây tr ng D tr cây tr ng như g o, ngô, khoai tây, v.v. cũng có th có vai trò như m t hình th c ti t ki m d phòng.30 Các k t qu v tác ng c a các cú s c ngo i sinh có tính hi p bi n v m t không gian và các cú s c có tính c trưng n vi c d tr cây tr ng ư c th hi n trong B ng 13a. [CHÈN B NG 13a và 13b ÂY] Các k t qu ch ra r ng t ng d tr cây tr ng m c nào ó b tác ng b i các cú s c (C t 1) nhưng k t qu này không rõ ràng khi phân chia các cú s c này thành t ng lo i chi ti t hơn. Khi phân chia theo nhóm c a c i (B ng 13b) chúng tôi th y r ng các nhóm có m c giàu có gi a (C t 3), các cú s c có tính c trưng nhưng không th b o hi m ư c làm gi m i các d tr cây tr ng. Không có b ng ch ng cho th y chi tr b o hi m ho c các kho n h tr có vai trò như b m ch ng l i s s t gi m c a tài s n. M t s gi i thích có th cho i u này ó là vi c thích ng v i r i ro c a các h g p ph i các cú s c có tính c trưng không th b o hi m ư c có th ơn gi n òi h i s n ph m thu ho ch ư c tiêu dùng nhà nhi u hơn i phó l i các m t mát v tài chính c a h . Các h nhóm h giàu nh t nh n ư c các chi tr b o hi m cũng v n b gi m i trong d tr cây tr ng, và i u này m t l n n a cho th y r ng khi g p khó khăn v tài chính các h giàu hơn có nhi u cơ ch thích ng v i r i ro hơn. Cũng có m t s b ng ch ng cho th y các h giàu hơn g p ph i các cú s c có tính c trưng có th b o hi m ư c m c nh t nh cũng có l i ích t các kho n chi tr b o hi m mi n phí khi các kho n chi tr b o hi m này làm gi m nhu c u s d ng cây tr ng d tr c a các h . C n chú ý r ng các h này ch giàu m t cách 28 Có th các th m h a thiên nhiên, như lũ l t ch c ch n làm gi m ti n/vàng d tr c a các h , nhưng chúng tôi không th k t lu n ch c ch n i u này t s li u c a chúng tôi. 29 Các k t qu ti t ki m chính th c và phi chính th c không ư c trình bày ây nhưng có s n n u ư c yêu c u. 30 Park (2005) th y r ng b n ch t chung c a các quy t nh s n xu t và ti t ki m là h n ch thi t h i v thu nh p khi i phó v i r i ro, và mong mu n d tr lương th c có th gi i thích t i sao các h t cung t c p thư ng là nh ng ngư i mua ròng hơn là bán ròng lương th c. 18
tương i so v i các h nông thôn trong m u i u tra c a chúng tôi và các h này không th i di n ư c cho toàn b các h giàu c a dân s Vi t Nam nói chung. Nhìn chung, chúng tôi th y có m t s b ng ch ng cho th y r ng d tr cây tr ng gi m i khi h g p khó khăn v tài chính do các cú s c ngo i sinh và các cú s c có tính c trưng không th b o hi m ư c và b i v y nó ư c xem như các kho n ti t ki m cho m c ích d phòng. V i th c t là các h gia ình nông thôn Vi t Nam khó có th d tr cây tr ng c a h v i kh i lư ng l n (do quy mô s n xu t nh và thi u các phương ti n d tr ), không ng c nhiên khi chúng tôi th y r t ít b ng ch ng v vi c d tr cây tr ng ư c s d ng như m t cơ ch thích ng v i r i ro c a các h nghèo. 5.7 Vi c vay mư n c a h Cu i cùng, chúng tôi quay tr l i s quan tâm c a chúng tôi v i các th trư ng tín d ng nông thôn và ki m tra xem li u s hi n di n c a các công c tín d ng (hay các tài s n n ) có ph i là m t cơ ch thích ng v i r i ro c a các h gia ình nông thôn Vi t Nam hay không. Theo Dercon (2002), các th trư ng tín d ng và b o hi m các nư c ang phát tri n ang b thi u v ng ho c kém phát tri n, do c các nguyên nhân v m t lý thuy t cũng như do k t qu c a chính sách không t t (cho các i u tra, xem Bell (1988) hay Besley (1994, 1995)). c bi t, các kho n vay tiêu dùng cũng r t hi m. Chúng tôi s d ng ư c lư ng các tác ng không thay i h i quy t ng các kho n vay hi n có c a h v i các cú s c có tính hi p bi n v m t không gian và các cú s c có tính c trưng quy t nh xem li u các h có ph i i vay m b o tiêu dùng khi ph i i m t v i các cú s c tiêu c c v thu nh p hay không. Các k t qu ư c th hi n trong B ng 14. [CHÈN B NG 14 ÂY] Chúng tôi th y t ng các kho n vay c a h ph n ng dương và có ý nghĩa th ng kê i v i các cú s c tiêu c c v thu nh p, i u ó cho th y r ng các h tăng vi c vay mư n khi g p ph i các khó khăn v tài chính (C t 1). Chúng tôi phân chia các cú s c thu nh p thành các lo i s c chi ti t hơn và th y r ng c các cú s c ngo i sinh và các cú s c có tính c trưng u có các m c vay mư n cao hơn (C t 2). Phân chia chi ti t hơn các lo i s c v thu nh p cho th y r ng t t c các lo i s c, ngo i tr các cú s c n i sinh không th b o hi m ư c, u làm tăng áng k vi c vay mư n c a h (C t 3). i u này cho th y r ng các h gia ình nông thôn Vi t Nam ph i tăng vi c vay mư n khi g p các khó khăn v tài chính. Chúng tôi không th y b t kỳ b ng ch ng nào cho th y các chi tr b o hi m chính th c, b o hi m mi n phí hay các kho n h tr t bên ngoài có th giúp các h gi m gánh n ng n n n. Phân chia theo nhóm c a c i, chúng tôi th y s ph thu c vào tín d ng khi g p khó khăn v tài chính là i m c trưng nh t c a các h giàu có hơn, nh ng ngư i thư ng ti p c n v i tín d ng nhi u hơn so v i các h nghèo hơn.31 6. K t lu n Trong bài vi t này, chúng tôi nghiên c u các tác ng c a r i ro n hành vi c a các h gia ình nông thôn Vi t Nam b ng vi c xem xét kh năng c a h vư t qua các cú s c tiêu c c v thu nh p thông qua vi c xem xét các ph n ng tiêu dùng và vi c gi m các tài s n d tr c a h . Chúng tôi th y r ng các h gia ình nông thôn Vi t Nam i u ch nh tiêu dùng khi ph i i m t v i các cú s c tiêu c c v thu nh p và m t cơ ch quan tr ng cho vi c 31 Phân chia theo nhóm c a c i không ư c trình bày ây do h n ch v không gian, nhưng các k t qu là có s n khi ư c yêu c u. 19
i u ch nh tiêu dùng này là s d ng ti t ki m d phòng. Các h s d ng d tr tài s n có tính thanh kho n c a h ph n ng l i v i các cú s c v m t kinh t có tính ngo i sinh và các cú s c có tính c trưng nhưng không th b o hi m ư c. Các kho n ti t ki m tài chính, c bi t là ti n và vàng ư c gi t i nhà, có vai trò như b m ch ng l i các cú s c thiên tai có tính hi p bi n v m t không gian. B o hi m mi n phí óng vai trò quan tr ng trong vi c làm gi m vi c s d ng ti t ki m i phó v i các cú s c có tính c trưng, trong khi các kho n h tr t bên ngoài l i là ngu n quan tr ng vư t qua các th m h a t nhiên. M t i m áng chú ý là th c t vi c vay mư n tăng lên khi các h ph i i m t v i các cú s c có tính c trưng và các cú s c có tính hi p bi n v m t không gian. Các k t qu này cung c p b ng ch ng v t m quan tr ng c a các công c ti t ki m và b o hi m i v i kh năng i u ch nh tiêu dùng c a h khi g p ph i các r i ro. Ti t ki m cho các m c ích d phòng có th d n n phúc l i trong dài h n b gi m i khi các kho n ti t ki m này có th làm gi m i các m c tiêu dùng và h s d ng t t c các ngu n l c áng l nên ư c dành cho các ho t ng s n xu t nhi u hơn. i u này b làm tr m tr ng hơn b i th c t r ng tính không ch c ch n c a các cú s c thu nh p có th d n n vi c các h ti t ki m cho m c ích này quá nhi u. M c dù các k t qu nghiên c u cho th y r ng s hi n di n c a các công c b o hi m mi n phí làm gi m i nhu c u v ti t ki m d phòng vư t qua các cú s c tiêu c c v thu nh p c a h , song có b ng ch ng rõ ràng r ng các th trư ng b o hi m ã không bao trùm ư c t t c các r i ro mang tính c trưng. Chúng tôi cũng tìm th y b ng ch ng cho th y các h nghèo nh t và các nhóm dân t c thi u s là các nhóm d b t n thương nh t. Mô hình cơ s trong bài vi t cho th y thu nh p và c a c i là các ch s m nh th hi n kh năng c a các h vư t qua các cú s c. Các h có m c vay mư n l n hơn dư ng như thư ng ít có kh năng h i ph c sau m t cú s c, i u ó cho th y r ng các h b n thư ng khó thích ng v i các r i ro. B o hi m ư c cung c p mi n phí b i nhà nư c em l i l i ích l n hơn cho các nhóm giàu có trung bình, nhưng cũng ho t ng như m t b m ch ng l i các cú s c i v i các h nghèo. Rõ ràng chính ph c n ph i b o m r ng các m ng an sinh xã h i b o v ư c các i tư ng d b t n thương nh t trong xã h i. Các h gia ình b r i ro do thiên tai g p ít khó khăn hơn trong vi c ph c h i sau cú s c. i u này g i ý r ng các cơ ch thích ng v i r i ro c a các h b các cú s c có tính hi p bi n v m t không gian có th ư c phát tri n t t hơn so v i các cơ ch thích ng r i ro c a các h b các lo i s c khác. Chúng tôi th y r ng các cú s c do thiên tai gây ra làm gi m áng k ti t ki m c a các h , nhưng n u các h có các kho n h tr t bên ngoài thì chúng tôi th y r ng các h này có m c gi m c a ti t ki m ít hơn so v i các h không nh n ư c các kho n h tr t bên ngoài này. i u này cung c p b ng ch ng cho th y t m quan tr ng c a các kho n h tr t bên ngoài khi các h b các th m h a thiên nhiên, m c dù các kho n h tr này không th bù p hoàn toàn các thi t h i v m t tài chính c a h . M c dù các kho n h tr c a chính ph giúp các h vư t qua các m t mát sau thiên tai, song i u này cũng gây ra chi phí áng k cho nhà nư c. R t ít h ti p c n v i b o hi m nông nghi p i phó v i các r i ro do thiên tai gây ra và do ó có kho ng tr ng áng k phát tri n các s n ph m b o hi m nông nghi p nh m gi m các thi t h i v thu nh p c a nông dân ang s ng t i các vùng d b t n thương, và gi m chi phí c a các chương trình h tr c a chính ph i v i các h này. Tháng 7 năm 2011, chính ph Vi t Nam ã ưa ra thí i m s n ph m b o hi m nông nghi p 20 t nh và thành ph trên c nư c. Chương trình này nh m m c tiêu thúc y phát 20