Chèo

Chia sẻ: Nguyenhoang Phuonguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

353
lượt xem 81
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chèo là một loại hình nghệ thuật sân khấu dân gian Việt Nam. Chèo phát triển mạnh ở đồng bằng Bắc Bộ. Loại hình sân khấu này phát triển cao, giàu tính dân tộc. Chèo mang tính quần chúng và được coi là một loại hình sân khấu của hội hè với đặc điểm sử dụng ngôn ngữ đa thanh, đa nghĩa kết hợp với cách nói ví von giàu tính tự sự, trữ tình. Nếu sân khấu truyền thống Trung Quốc có đại diện tiêu biểu là Kinh kịch của Bắc Kinh và sân khấu Nhật Bản là kịch...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chèo

Chèo Chèo là m t lo i hình ngh thu t sân kh u dân gian Vi t Nam. Chèo phát tri n m nh ng b ng B c B . Lo i hình sân kh u này phát tri n cao, giàu tính dân t c. Chèo mang tính qu n chúng và ư c coi là m t lo i hình sân kh u c a h i hè v i c i m s d ng ngôn ng a thanh, a nghĩa k t h p v i cách nói ví von giàu tính t s , tr tình. N u sân kh u truy n th ng Trung Qu c có i di n tiêu bi u là Kinh k ch c a B c Kinh và sân kh u Nh t B n là k ch nô thì i di n tiêu bi u nh t c a sân kh u truy n th ng Vi t Nam là chèo. L ch s Kinh ô Hoa Lư (Ninh Bình) là t t c a sân kh u chèo, ngư i sáng l p là bà Ph m Th Trân[1][2], m t vũ ca tài ba trong hoàng cung nhà inh vào th k 10, sau phát tri n r ng ra ng b ng B c B . a bàn ph bi n t Ngh - Tĩnh tr ra. Chèo b t ngu n t âm nh c và múa dân gian, nh t là trò nh i t th k 10. Qua th i gian, ngư i Vi t ã phát tri n các tích truy n ng n c a chèo d a trên các trò nh i này thành các v di n tr n v n dài hơn. S phát tri n c a chèo có m t m c quan tr ng là th i i m m t binh s quân i Mông C ãb b t Vi t nam vào th k 14. Binh s này v n là m t di n viên nên ã ưa ngh thu t Kinh k ch c a Trung Qu c vào Vi t Nam. Trư c kia chèo ch có ph n nói và ngâm các bài dân ca, nhưng do nh hư ng c a ngh thu t do ngư i lính b b t mang t i, chèo có thêm ph n hát.
Vào th k 15, vua Lê Thánh Tông ã không cho phép bi u di n chèo trong cung ình, do ch u nh hư ng c a o Kh ng. Chèo tr v v i nông dân, k ch b n l y t truy n vi t b ng ch Nôm. T i th k 18, hình th c chèo ã ư c phát tri n m nh vùng nông thôn Vi t Nam và ti p t c phát tri n, t n nh cao vào cu i th k 19. Nh ng v n i ti ng như Quan Âm Th Kính, Lưu Bình Dương L , Kim Nham, Trương Viên xu t hi n trong giai o n này. n th k 19, chèo nh hư ng c a tu ng, khai thác m t s tích truy n như T ng Trân, Ph m T i, ho c tích truy n Trung Qu c như Hán S tranh hùng. u th k 20, chèo ư c ưa lên sân kh u thành th tr thành chèo văn minh. Có thêm m t s v m i ra i d a theo các tích truy n c tích, truy n Nôm như Tô Th , Nh Mai. ng b ng châu th sông H ng luôn là cái nôi c a n n văn minh lúa nư c c a ngư i Vi t. M i khi v mùa ư c thu ho ch, h l i t ch c các l h i vui chơi và c m t th n thánh ã phù h cho v mùa no m. Nh c c ch y u c a chèo là tr ng chèo. Chi c tr ng là m t ph n c a văn hoá c Vi t Nam, ngư i nông dân thư ng ánh tr ng c u mưa và bi u di n chèo. Các c trưng c a chèo N i dung Không gi ng tu ng ch ca t ng hành ng anh hùng c a các gi i quy n quý, chèo còn miêu t cu c s ng bình d c a ngư i dân nông thôn. Nhi u v chèo còn th hi n cu c s ng v t v c a ngư i ph n s n sàng hy sinh b n thân vì ngư i khác. N i dung c a các v chèo l y t nh ng truy n c tích, truy n Nôm; ư c nâng lên m t m c cao b ng ngh thu t sân kh u mang giá tr hi n th c và tư tư ng sâu s c. Trong chèo, cái thi n luôn th ng
cái ác, các s t t t b ng, hi n lành, luôn t, làm quan còn ngư i v thì ti t nghĩa, cu i cùng s ư c oàn t v i ch ng. Các tích trò ch y u l y t truy n c tích, truy n Nôm; ca vũ nh c t dân ca dân vũ; l i thơ ch y u là thơ dân gian. L i chèo thư ng di n nh ng vi c vui cư i, nh ng thói x u c a ngư i i như các vai: Th y mù, Hương câm, i c, Quan Âm Th Kính. Ngoài ra chèo còn th hi n tính nhân o, như trong v Trương Viên. Chèo luôn g n v i ch t "tr tình", th hi n nh ng xúc c m và tình c m cá nhân c a con ngư i, ph n ánh m i quan tâm chung c a nhân lo i: tình yêu, tình b n, tình thương. Nhân v t trong chèo Nhân v t trong chèo thư ng mang tính ư c l , chu n hóa và r p khuôn. Tính cách c a các nhân v t trong chèo thư ng không thay iv i chính vai di n ó. Nh ng nhân v t ph c a chèo có th i i và l p l i b t c v nào, nên h u như không có tên riêng. Có th g i h là th y , phú ông, th a tư ng, thư sinh, h v.v...Tuy nhiên, qua th i gian, m t s nhân v t như Thi t Thê, Th Kính, Th M u, Súy Vân ã thoát kh i tính ư c l ó và tr thành m t nhân v t có cá tính riêng. Di n viên óng chèo nói chung là nh ng ngư i không chuyên, h p nhau trong nh ng t ch c văn ngh dân gian g i là phư ng chèo hay phư ng trò..."H " là m t vai di n thư ng có trong các v di n chèo. Anh h ư c phép ch nh o tho i mái cũng như nh ng anh h trong cung i n c a vua chúa Châu Âu. Các c nh di n có vai h là nơi cho ngư i dân kích nh ng thói hư t t x u c a xã h i phong ki n hay k c vua quan, nh ng
ngư i có quy n, có c a trong làng xã. Có hai lo i h chính bao g m :h áo dài và h áo ng n K thu t k ch ây là lo i hình ngh thu t t ng h p các y u t dân ca, dân vũ và các lo i hình ngh thu t dân gian khác vùng ng b ng B c B . Nó là hình th c k chuy n b ng sân kh u, l y sân kh u và di n viên làm phương ti n giao lưu v i công chúng, và có th ư c bi u di n ng u h ng. Sân kh u chèo dân gian ơn gi n, nh ng danh t chèo sân ình, chi u chèo cũng phát kh i t ó. c i m ngh thu t c a chèo bao g m y u t k ch tính, k thu t t s , phương pháp bi u hi n tính cách nhân v t, tính ch t ư c l và cách i u. Ngôn ng chèo có nh ng o n s d ng nh ng câu thơ ch Hán, i n c , ho c nh ng câu ca dao v i khuôn m u l c bát r t t do, phóng khoáng v câu ch . Chèo không có c u trúc c nh năm h i m t k ch như trong sân kh u Châu Âu mà các ngh s tham gia di n chèo thư ng ng di n. Do v y, v k ch kéo dài hay c t ng n tuỳ thu c vào c m h ng c a ngư i ngh s hay òi h i c a khán gi . Không gi ng các v opera bu c các ngh s ph i thu c lòng t ng l i và hát theo nh c trư ng ch huy, ngh s chèo ư c phép t do b làn, n n i u th hi n c m xúc c a nhân v t. S làn i u chèo theo ư c tính có kho ng trên 200.
Nh c c Chèo s d ng t i thi u là hai lo i nh c c dây là àn nguy t và àn nh ng th i thêm c sáo n a. Ngoài ra, các nh c công còn s d ng thêm tr ng và chũm ch e. B gõ n u u thì có tr ng cái, tr ng con, tr ng cơm, thanh la, mõ. Tr ng con dùng gi nh p cho hát, cho múa và m cho câu hát. Có câu nói " phi tr ng b t thành chèo" ch v trí quan tr ng c a chi c tr ng trong êm di n chèo. Trong chèo hi n i có s d ng thêm các nh c c khác làm phong phú thêm ph n m như àn th p l c, àn tam th p l c, àn nguy t, tiêu v.v... Tác ph m M t s v chèo tiêu bi u: Bài ca gi nư c, Chu Mãi Th n, ng ti n V n L ch, Hoàng Trìu kén v , Kim Nham, Lưu Bình Dương L , Nghêu sò c h n, Quan Âm Th Kính, Tu n Ty ào Hu , T Th c g p tiên, Tr n T L , Trương Viên. M t s trích o n tiêu bi u: Th M u lên chùa & Xã trư ng - M p (v Quan Âm Th Kính), Súy Vân gi d i (v Kim Nham), ánh ghen (v Tu n ty ào Hu ), H Nguy t Cô hóa cáo... Chính v Tu n ty ào Hu ư c trích và phát tri n t v Chu Mãi Th n mà ra. M t s giai i u chèo c : Quân t d ch, S b ng, ò ưa, Tò vò, Nh p u i, Du xuân, ào li u, Ngâm b n mùa, ư ng trư ng trong r ng, Tuy t sương, Quá giang... Nghiên c u v chèo, Lương Th Vinh ã vi t Hý Phư ng Ph L c.
Phân lo i chèo Chèo sân ình Chèo sân ình là lo i hình chèo c c a nh ng phư ng chèo xưa, thư ng ư c bi u di n các sân ình, sân chùa, sân nhà các gia ình quy n quý. Sân kh u chèo sân ình thư ng ch là m t chi c chi u tr i ngoài sân, ng sau treo chi c màn nh , di n viên và nh c công ng i hai bên mép chi u t o dàn . Chèo di n theo l i ư c l , c nh trí ch ư c th hi n theo ngôn ng , ng tác cách i u c a di n viên. o c c a ngư i di n hay s d ng là chi c qu t. Chèo c i lương Chèo c i lương là m t d ng chèo cách tân do Nguy n ình Nghi kh i xư ng và theo u i th c hi n t u nh ng năm 1920 n trư c Cách m ng tháng Tám 1945, theo xu hư ng phê phán tính ư c l c a chèo c . Chèo c i lương ư c so n thành màn, l p, b múa và ng tác cách i u trong di n xu t, x lý nh ng mô hình làn i u chèo c , ưa nguyên nh ng bài dân ca có s n vào b sung cho hát chèo. B "Tám tr n cư i" c a Nguy n ình Nghi g m nh ng v n i ti ng. Chèo chái hê Chèo chái hê là lo i hình dân ca hát vào r m tháng b y hàng năm, ho c trong ám tang, ám gi c a ngư i có tu i th , có ngu n g c t vi c k t nghĩa gi a 2 làng Vân Tương (B c Ninh) và Tam Sơn ( ông Anh, Hà N i), g m có các ph n:
1. Giáo roi 2. Nh th p t hi u 3. Múa hát chèo thuy n c n 4. Múa hát k th p ân. K t thúc chương trình hát chèo chái hê thư ng là hát quan h . Chèo hi n i Các ngh sĩ n i ti ng Trùm Th nh Ph m Th Trân, m t vũ ca tài ba trong hoàng cung nhà inh, ngư i sáng l p ngh thu t sân kh u chèo. Tào M t: là ngư i có óng góp l n trong s phát tri n chèo hi n i. Tác ph m n i ti ng nh t c a ông là b ba v chèo Bài ca gi nư c k v l ch s Vi t Namth i nhà Lý v i nhân v t chính là Lý Thánh Tông, Nguyên phi Lan và Lý Nhân Tông.
Nguy n Th Minh Lý, bà sinh năm 1912, là con gái Trùm Th nh (1883 - 1973), ngư i ã cùng v i Nguy n ình Ngh và C Tam (1888 - 1971) óng góp l n cho vi c hi n i hóa chèo u th k 20. Hoa Tâm Hoa Tâm (1906 - 1986), ngư i xã Kim ng, t nh Hưng Yên. Năm Ngũ, Tư Liên, Lý M m, M nh Tu n, nh ng ngh nhân n i danh v i lo i vai h chèo D u Hương (1919-?), ngư i Bình L c, Hà Nam, thành công v i nh ng trích o n Suý Vân gi d i và Th Màu lên chùa. G n ây có các ngh sĩ : Thanh Tr m, An Chinh, Hoài Thu, Xuân Hinh, Vân Quy n... [s a]Các làng chèo n i ti ng Ni m am mê chèo c a ngư i dân Vi t th hi n trong các câu thơ sau: Ăn no r i l i n m khoèo
Nghe gi c tr ng chèo v b ng i xem Ch ng thèm ăn ch ăn nem Thèm no cơm t , thèm xem hát chèo. Thái Bình Là a phương thu n khi t c trưng n n văn minh lúa nư c ng b ng sông H ng. Thái Bình d n h i t và phát tri n v n truy n th ng văn hoá dân gian. Nơi ây là m t trong nh ng cái nôi c a nh ng làn i u hát chèo. Nh c n chèo Thái Bình, ph i k t i chèo làng Khu c.[3] ây là dòng chèo c trưng c a a phương: H i cô th t d i lưng xanh Có xem chèo Khu c v i anh thì v Làng Khu c nay là xã Phong Châu, huy n ông Hưng, cùng v i v i Hà Xá (Hưng Hà) và Sáo Di n (Vũ Thư) là nh ng chi ng chèo n i ti ng c a Thái Bình.[4] Nh ng năm u th k th 19, có lúc trong làng có n 15 gánh hát chèo. Chèo di n quanh năm su t tháng, không ch ư c bi u di n trong làng mà gánh hát chèo còn i n các vùng mi n khác bi u di n ph c v nhân dân. Trong t ng s 151 làn i u và ca khúc chèo thì riêng các phư ng chèo Thái Bình ã chi m 30 ca
khúc và b n ki u hát nói. Trong s 155 ngh s chèo là ngư i Thái Bình trong các oàn chèo c nư c thì riêng làng Khu c có 50 ngư i.[5] Hưng Yên M t trong nh ng làn chèo n i ti ng nh t là làng chèo Thi t Tr , hay còn g i là chi u chèo làng Thi t Tr , xã Bình Minh, t nh Hưng Yên. i chèo làng Thi t Tr ư c thành l p t th p niên 1960. [s a]Nam nh Nam nh thu c “Chi ng Chèo Nam”. Vùng quê này có nhi u làng chèo n i ti ng như làng ng Xá, làng Chèo xã M Hà (M L c); làng Chèo B ng Xuyên, làng Trung Khu xã Yên Phong; Làng Chèo An L i H , Th Ích xã Yên Nhân (Ý Yên); làng Chèo Phú Vân Nam xã H i Châu (H i H u); Làng Chèo Hoành Nh xã Giao Hà, làng Chèo Kiên Hành xã Giao H i và làng Chèo Duyên Th xã Giao Nhân (Giao Thu .[6] T u th k 20, huy n M L c, Nam nh ã có 3 làng chèo khá n i ti ng: làng ng, làng Quang Sán, làng Nhân Nhu , xã M Thu n. Trong thơ c a Nguy n Bính có nh c nh i chèo làng ng
B a y mưa xuân phơi ph i bay Hoa xoan l p l p r ng vơi y H i chèo làng ng i ngang ngõ M b o: "Thôn oài hát t i nay