Chương 3: các nguồn lực quốc gia trong kinh tế phát triển

Chia sẻ: Dau Con | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:21

Thêm vào BST

Báo xấu

88
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'chương 3: các nguồn lực quốc gia trong kinh tế phát triển', khoa học xã hội, kinh tế chính trị phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chương 3: các nguồn lực quốc gia trong kinh tế phát triển

C¸c nguån lùc quèc gia trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn Ch−¬ng III C¸c nguån lùc quèc gia trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn 3.1 Nguån nh©n lùc, gi¸o dôc vµ ph¸t triÓn 3.1.1 Nguån nh©n lùc vµ nguån lao ®éng, thÊt nghiÖp Nguån nh©n lùc lµ mét bé phËn cña d©n sè trong ®é tuæi nhÊt ®Þnh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt cã kh¶ n¨ng tham gia lao ®éng. Nguån nh©n lùc ®−îc thÓ hiÖn trªn 2 mÆt ®ã lµ chÊt l−îng (tr×nh ®é chuyªn m«n vµ søc khoÎ cña ng−êi lao ®éng) vµ sè l−îng (sè ng−êi vµ thêi gian lµm viÖc cã thÓ huy ®éng ®−îc) Nguån lao ®éng (hay lùc l−îng lao ®éng) lµ mét bé phËn d©n sè trong ®é tuæi quy ®Þnh thùc tÕ cã tham gia lao ®éng (®ang cã viÖc lµm) vµ nh÷ng ng−êi ch−a cã viÖc lµm nh−ng ®ang tÝch cùc t×m viÖc lµm. Còng nh− nguån nh©n lùc, nguån lao ®éng ®−îc thÓ hiÖn ë 2 mÆt chÊt l−îng vµ sè l−îng. D©n sè Nguån nh©n lùc Ngoµi ®é tuæi • Kh«ng cã kh¶ • Nguån lao ®éng Kh«ng cã viÖc lµm • n¨ng lao ®éng nh−ng kh«ng tÝch Cã viÖc lµm • cùc ®i t×m viÖc lµm ThÊt nghiÖp • §ang ®i häc • Nh÷ng ng−êi néi trî • …. - Trong nguån lao ®éng chØ bé phËn nh÷ng ng−êi ®ang tham gia vµo lao ®éng lµ trùc tiÕp gãp phÇn t¹o ra thu nhËp cña x· héi. ThÊt nghiÖp vµ tû lÖ thÊt nghiÖp Ng−êi thÊt nghiÖp lµ ng−êi trong ®é tuæi lao ®éng, cã kh¶ n¨ng lao ®éng nh−ng kh«ng cã viÖc lµm vµ ®ang tÝch cùc ®i t×m viÖc lµm. Sè ng−êi thÊt nghiÖp TLTN (%) = ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯ x 100 Nguån lao ®éng 1
C¸c nguån lùc quèc gia trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, TLTN ch−a ph¶n ¸nh ®óng sù thùc vÒ nguån lao ®éng ch−a sö dông hÕt. §Ó biÓu hiÖn t×nh tr¹ng ch−a sö dông hÕt lao ®éng ng−êi ta dïng kh¸i niÖm thÊt nghiÖp h÷u h×nh vµ thÊt nghiÖp v« h×nh: + ThÊt nghiÖp theo kh¸i niÖm lµ thÊt nghiÖp h÷u h×nh + ThÊt nghiÖp v« h×nh bao gåm: Nh÷ng ng−êi cã viÖc lµm nh−ng thu nhËp rÊt thÊp • Nh÷ng ng−êi lao ®éng ë thµnh thÞ kh«ng cã c«ng viÖc æn ®Þnh, • kh«ng cã tr×nh ®é chuyªn m«n, kh«ng cã vèn Nh÷ng ng−êi ë n«ng th«n, lµm viÖc theo mïa vô, thiÕu viÖc lµm, thÓ • hiÖn b»ng tû lÖ sö dông thêi gian lao ®éng 3.1.2 C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn cung - cÇu lao ®éng 3.1.2.1 C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn cung lao ®éng vÒ mÆt sè l−îng - D©n sè D©n sè ®−îc coi lµ yÕu tè c¬ b¶n quyÕt ®Þnh ®Õn sè l−îng lao ®éng: quy m« vµ c¬ cÊu cña d©n sè cã ý nghÜa quyÕt ®Ýnh ®Õn quy m« vµ c¬ cÊu cña nguån lao ®éng. - Thêi gian lao ®éng §−îc tÝnh b»ng sè ngµy lµm viÖc trong n¨m, hoÆc sè giê lµm viÖc trong ngµy. Xu h−íng chung, khi nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn th× thêi gian lao ®éng gi¶m, dùa trªn c¬ së n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng. 3.1.2.2 C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn cung lao ®éng vÒ mÆt chÊt l−îng - Tr×nh ®é häc vÊn vµ tr×nh ®é chuyªn m«n: Ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng cña ng−êi lao ®éng vµ sù hiÓu biÕt cña ng−êi lao ®éng ®èi víi c«ng viÖc cña m×nh C¸c yÕu tè lµm t¨ng tr×nh ®é chuyªn m«n cho ng−êi lao ®éng: Ho¹t ®éng gi¸o dôc: Chñ yÕu n©ng cao tr×nh ®é häc vÊn, kh¶ n¨ng nhËn • thøc cña ng−êi lao ®éng Ho¹t ®éng ®µo t¹o: Bªn c¹nh viÖc n©ng cao tr×nh ®é häc vÊn cßn trang • bÞ cho ng−êi lao ®éng nh÷ng kü n¨ng nhÊt ®Þnh - Kü n¨ng, tay nghÒ, kinh nghiÖm - Kh¶ n¨ng hîp t¸c lµm viÖc 2
C¸c nguån lùc quèc gia trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn - Søc khoÎ: Ph¶n ¸nh ®é bÒn bØ, dÎo dai cña ng−êi lao ®éng, ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng tËp trung trong khi lµm viÖc C¸c yÕu tè lµm t¨ng søc khoÎ cho ng−êi lao ®éng: §¶m b¶o nhu cÇu vËt chÊt, tinh thÇn • Ch¨m sãc y tÕ • RÌn luyÖn • - §é tuæi 3.1.3 C¬ cÊu viÖc lµm vµ thÞ tr−êng lao ®éng ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn Søc lao ®éng lµ hµng ho¸ ®−îc mua b¸n trªn thÞ tr−êng vµ tiÒn l−¬ng (tiÒn c«ng) lµ gi¸ cña søc lao ®éng. ThÞ tr−êng lao ®éng ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn ®−îc ®Æc tr−ng bëi c¬ cÊu viÖc lµm ba bËc; bao gåm khu vùc thµnh thÞ chÝnh thøc, khu vùc thµnh thÞ kh«ng chÝnh thøc vµ khu vùc n«ng th«n. ViÖc lµm vµ thÞ tr−êng lao ®éng ë khu vùc thµnh thÞ chÝnh thøc Khu vùc thµnh thÞ chÝnh thøc bao gåm c¸c tæ chøc kinh doanh: Tæ chøc kinh doanh, c«ng ty kinh doanh, ng©n hµng, nhµ m¸y, kh¸ch s¹n…hÇu hÕt ®−îc thµnh lËp theo luËt vµ c¸c quyÕt ®Þnh cña Nhµ n−íc. §Æc ®iÓm: Khu vùc nµy ho¹t ®éng víi c¬ së vËt chÊt kü thuËt cao, quy m« t−¬ng ®èi lín • Lao ®éng ®−îc thu hót vµo thÞ tr−êng nµy ®¹i bé phËn lµ nh÷ng ng−êi lao ®éng • cã tr×nh ®é häc vÊn cao vµ cã chuyªn m«n, th«ng th−êng cã viÖc lµm æn ®Þnh trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh víi møc tiÒn l−¬ng t−¬ng ®èi cao. W W1 W1’ L1 ∆ L 0 L1’ L H×nh 3.1: Cung – cÇu lao ®éng trªn thÞ tr−êng thµnh thÞ chÝnh thøc 3
C¸c nguån lùc quèc gia trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn Khu vùc thµnh thÞ chÝnh thøc lµ n¬i mäi ng−êi lao ®éng ®Òu muèn lµm viÖc nÕu cã kh¶ n¨ng vµ do vËy ®· lµm cho cung lao ®éng v−ît qu¸ cÇu lao ®éng (∆L) ViÖc lµm vµ thÞ tr−êng lao ®éng khu vùc thµnh thÞ phi chÝnh thøc Khu vùc thµnh thÞ phi chÝnh thøc bao gåm c¸c c¬ së kinh doanh nhá bªn lÒ ®−êng vµ c¸c ho¹t ®éng t¹p vô ë ngoµi ®−êng. Nh÷ng ho¹t ®éng kinh doanh nµy kh«ng cÇn th«ng qua c¸c quyÕt ®Þnh chÝnh thøc. §Æc ®iÓm cña khu vùc nµy: C¸c ho¹t ®éng ®Òu cã quy m« nhá, vèn Ýt • Lao ®éng gåm hai lo¹i • + §¹i bé phËn lµ nh÷ng ng−êi ë thµnh thÞ cã vèn Ýt, kh«ng cã tr×nh ®é chuyªn m«n + Mét bé phËn lao ®éng tõ n«ng th«n ra Thêi gian lµm viÖc kÐo dµi trong ngµy • PhÇn lín ng−êi lao ®éng lµ tù lµm cho m×nh • Cung – cÇu lao ®éng trªn thÞ tr−êng ®−îc thÓ hiÖn W W2 0 L2 L H×nh 3.2: Cung – cÇu lao ®éng trªn thÞ tr−êng thµnh thÞ phi chÝnh thøc Kh«ng cã thÊt nghiÖp h÷u h×nh, v× ng−êi lao ®éng khi tham gia vµo thÞ • tr−êng nµy hÇu nh− kh«ng cã mét rµo c¶n nµo c¶. Cã hiÖn t−îng thÊt nghiÖp v« h×nh do møc tiÒn c«ng thÊp • 4
C¸c nguån lùc quèc gia trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ViÖc lµm vµ thÞ tr−êng lao ®éng ë khu vùc n«ng th«n §¹i bé phËn lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, cã mét bé phËn nhá s¶n xuÊt tiÓu thñ c«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ c¸c ho¹t ®éng dÞch vô §Æc ®iÓm: Vèn ®Çu t− h¹n chÕ, c¬ së vËt chÊt kü thuËt l¹c hËu, hÇu hÕt lµ lao ®éng thñ • c«ng Lao ®éng phÇn lín kh«ng cã tr×nh ®é chuyªn m«n, hä lµm viÖc cho chÝnh hä • hoÆc gia ®×nh hä Thêi gian lao ®éng kh«ng râ rµng, møc thu nhËp rÊt thÊp • Cã hiÖn t−îng thÊt nghiÖp v« h×nh (kh«ng sö dông hÕt quü thêi gian lao ®éng, • thu nhËp thÊp) W W3 0 L3 L H×nh 3.3: Cung – cÇu lao ®éng trªn thÞ tr−êng n«ng th«n 3.1.4 KhÝa c¹nh kinh tÕ cña gi¸o dôc vµ viÖc lµm. 3.1.4.1 Cung vµ cÇu vÒ gi¸o dôc Còng nh− c¸c dÞch vô kh¸c quy m« gi¸o dôc phô thuéc vµo cung vµ cÇu ®èi víi gi¸o dôc. - Cung:+ HÖ thèng gi¸o dôc chÝnh thèng - ChÆt chÏ, æn ®Þnh + X· héi ho¸ gi¸o dôc: Céng ®ång, t− nh©n - Cung gi¸o dôc ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn chñ yÕu lµ cung c«ng céng, cho nªn cã thÓ coi nh− cung lµ t−¬ng ®èi cè ®Þnh do vËy mµ quy m« gi¸o dôc chñ yÕu phô thuéc vµo cÇu vÒ gi¸o dôc. 5
C¸c nguån lùc quèc gia trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn - CÇu vÒ gi¸o dôc chÞu ¶nh h−ëng cña c¸c nh©n tè sau: TriÓn väng kiÕm ®−îc viÖc lµm thu nhËp cao trong t−¬ng lai: • Chªnh lÖch gi÷a tiÒn l−¬ng ë khu vùc hiÖn ®¹i vµ tiÒn l−¬ng ë ngoµi khu vùc ®ã • Kh¶ n¨ng kiÕm ®−îc viÖc lµm ë khu vùc hiÖn ®¹i Chi phÝ gi¸o dôc mµ ng−êi ®i häc hoÆc gia ®×nh ng−êi ®i häc ph¶i g¸nh chÞu • Chi phÝ trùc tiÕp cho gi¸o dôc: Häc phÝ vµ c¸c kho¶n ®ãng gãp kh¸c • Chi phÝ c¬ héi cña gi¸o dôc 3.1.4.2 Lîi Ých - chi phÝ cña gi¸o dôc ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn - Lîi Ých vµ chi phÝ x· héi ®èi l¹i víi lîi Ých vµ chi phÝ c¸ nh©n vÒ gi¸o dôc Thu nhËp kú väng Chi phÝ TiÓu häc Trung häc §¹i häc 0 Sè n¨m ®i häc H×nh 3.4: Lîi Ých vµ chi phÝ cña c¸ nh©n Chi phÝ cña x· héi Lîi Ých cña x· héi TiÓu häc Trung häc §¹i häc 0 Sè n¨m ®i häc H×nh 3.5: Lîi Ých vµ chi phÝ cña x∙ héi 6
C¸c nguån lùc quèc gia trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn Nguyªn nh©n: - S¶n phÈm cña gi¸o dôc lín h¬n kh¶ n¨ng thu hót cña nÒn kinh tÕ, tøc lµ sè ng−êi ®−îc ®µo t¹o lín h¬n sè viÖc lµm mµ nÒn kinh tÕ cã thÓ t¹o ra(thÊt nghiÖp). - Ng−êi lao ®éng sau mét thêi gian kh«ng t×m ®−îc viÖc lµm th× h¹ môc tiªu cña m×nh chÊp nhËn lµm nh÷ng c«ng viÖc kh«ng cÇn nh÷ng kiÕn thøc, kü n¨ng mµ hä ®−îc ®µo t¹o. - Ch¶y m¸u chÊt x¸m, ®Æc biÖt ®èi víi lao ®éng cã tr×nh ®é cao. 3.1.5 Gi¸o dôc - x· héi vµ ph¸t triÓn 3.1.5.1 Gi¸o dôc vµ ph©n phèi thu nhËp Gi¸o dôc cã t¸c ®éng lín ®Õn møc ®é vÊn ®Ò ph©n phèi thu nhËp. Nguyªn nh©n cña t¸c ®éng nµy lµ: • Cã mèi t−¬ng quan tû lÖ thuËn gi÷a tr×nh ®é häc vÊn cña mét ng−êi víi thu nhËp suèt ®êi cña ng−êi ®ã. Nh÷ng ng−êi cã tr×nh ®é ®¹i häc cã møc thu nhËp cao h¬n nh÷ng ng−êi chØ häc hÕt tiÓu häc hoÆc thÊt häc. • Cã nh÷ng lý do tµi chÝnh hay nh÷ng lý do kh¸c mµ ng−êi nghÌo kh«ng ®−îc häc ë bËc trung häc, ®¹i häc th× gi¸o dôc thùc tÕ lµm t¨ng thªm sù bÊt b×nh ®¼ng trong ph©n phèi thu nhËp. - CÇu vÒ gi¸o dôc cña ng−êi nghÌo lu«n thÊp h¬n cña ng−êi giµu - Ng−êi nghÌo Ýt cã kh¶ n¨ng theo häc hÕt bÊt kú mét ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc ®µo t¹o nµo so víi ng−êi giµu Bëi v×: + Chi phÝ c¸ nh©n cña ng−êi nghÌo cho gi¸o dôc lín h¬n ng−êi giµu + Lîi Ých c¸ nh©n cña ng−êi nghÌo ®−îc gi¸o dôc nhá h¬n ng−êi giµu HËu qu¶ nµy kh«ng ph¶i lµ do tù b¶n th©n hÖ thèng gi¸o dôc mµ lµ do cÊu tróc thÓ chÕ vµ x· héi mµ trong ®ã hÖ thèng gi¸o dôc ho¹t ®éng. 3.1.5.2 Gi¸o dôc vµ sù di c− tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ Dßng ng−êi di c− tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ ngµy cµng t¨ng nhanh lµ mét hiÖn t−îng th−êng thÊy ë c¸c nghiªn cøu vÒ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn hiÖn nay. 7
C¸c nguån lùc quèc gia trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn Trªn thùc tÕ cã mét mèi t−¬ng quan thuËn gi÷a häc vÊn cña c¸ nh©n vµ thiªn h−íng muèn di c− cña ng−êi ®ã. Nh÷ng ng−êi ë n«ng th«n ®−îc häc hµnh cã xu h−íng muèn di c− h¬n lµ nh÷ng ng−êi sèng ë n«ng th«n Ýt ®−îc häc hµnh hay thÊt häc. Nguyªn nh©n cña hiÖn t−îng nµy lµ: - Cã sù chªnh lÖch kh¸ lín gi÷a thu nhËp mµ hä kiÕm ®−îc ë thµnh phè so víi nh÷ng chi phÝ c¬ héi cña hä ë n«ng th«n - Cã kh¶ n¨ng kiÕm ®−îc nh÷ng c«ng viÖc cã møc tiÒn l−¬ng cao ë khu vùc hiÖn ®¹i 3.2 Khoa häc c«ng nghÖ vµ ph¸t triÓn 3.2.1 C¸c kh¸i niÖm Khoa häc lµ nh÷ng tËp hîp hiÓu biÕt vÒ tù nhiªn, x· héi vµ t− duy ®−îc thÓ hiÖn b»ng nh÷ng ph¸t minh, d−íi c¸c d¹ng lý thuyÕt, ®Þnh lý, ®Þnh luËt, nguyªn t¾c. C«ng nghÖ lµ c¸c ph−¬ng tiÖn, kü n¨ng dïng ®Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, nh»m biÕn ®æi ®Çu vµo vµ cho ®Çu ra lµ c¸c s¶n phÈm, dÞch vô. Nã bao gåm c¶ phÇn cøng vµ phÇn mÒm. C«ng nghÖ bao gåm: Trang thiÕt bÞ, m¸y mãc • Kü n¨ng, kü x¶o • Th«ng tin • Tæ chøc, qu¶n lý • 3.2.2 Khoa häc – C«ng nghÖ víi ph¸t triÓn Më réng kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ Më réng kh¶ n¨ng ph¸t hiÖn, khai th¸c vµ ®−a vµo sö dông c¸c nguån tµi • nguyªn Lµm t¨ng chÊt l−îng nguån lao ®éng • T¹o ®iÒu kiÖn më réng kh¶ n¨ng huy ®éng vµ sö dông kÞp thêi c¸c nguån vèn • 8
C¸c nguån lùc quèc gia trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn T¹o ®iÒu kiÖn chuyÓn nÒn kinh tÕ tõ ph¸t triÓn kinh tÕ theo chiÒu réng sang • ph¸t triÓn kinh tÕ theo chiÒu s©u Thóc ®Èy qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ Sù ph¸t triÓn cña Khoa häc - C«ng nghÖ ®−a ®Õn sù ph©n chia c¸c ngµnh, lµm • xuÊt hiÖn nhiÒu ngµnh vµ lÜnh vùc kinh tÕ míi C¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt ®Òu t¨ng vÒ s¶n l−îng tuyÖt ®èi, nh−ng vÒ tû • träng so víi c¸c ngµnh s¶n xuÊt phi vËt chÊt l¹i gi¶m t−¬ng ®èi trong GDP Vai trß cña lao ®éng trÝ tuÖ trong c¸c ngµnh kinh tÕ ngµy cµng ®−îc coi träng • T¨ng søc c¹nh tranh cña hµng hãa, vµ sù ph¸t triÓn thÞ tr−êng C¬ së h¹ tÇng cña nÒn kinh tÕ ngµy cµng ®−îc hiÖn ®¹i ho¸ vµ ®ång bé ho¸ Quy m« cña s¶n xuÊt ngµy cµng më réng, thóc ®Èy ra ®êi vµ ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp míi. T¹o ra tÝnh chÊt míi cña kinh tÕ thÞ tr−êng víi ®Æc tr−ng tèc ®é nhanh trong tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng hãa Thóc ®Èy t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ Khi Khoa häc - C«ng nghÖ ch−a ph¸t triÓn c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Õn t¨ng tr−ëng kinh tÕ lµ: Vèn, ®Êt ®ai, lao ®éng Khi Khoa häc - C«ng nghÖ ph¸t triÓn th× sù t¨ng tr−ëng l¹i phô thuéc chñ yÕu vµo viÖc triÓn khai øng dông tiÕn bé Khoa häc - C«ng nghÖ 3.3 Nguån vèn víi ph¸t triÓn kinh tÕ 3.3.1 C¸c kh¸i niÖm 3.3.1.1 Vèn s¶n xuÊt vµ vèn ®Çu t− Vèn s¶n xuÊt (K) Vèn s¶n xuÊt lµ gi¸ trÞ nh÷ng tµi s¶n ®−îc sö dông lµm ph−¬ng tiÖn phôc vô cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt (TSC§) bao gåm vèn cè ®Þnh vµ vèn tån kho. Vèn cè ®Þnh lµ gi¸ trÞ nh÷ng tµi s¶n ®ang sö dông cho s¶n xuÊt • Vèn tån kho lµ gi¸ trÞ cña nh÷ng tµi s¶n ®−îc dù tr÷ ë trong kho • 9
C¸c nguån lùc quèc gia trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn Vèn ®Çu t− (I) vµ c¸c h×nh thøc ®Çu t−. Vèn ®Çu t− Vèn ®Çu t− lµ nh÷ng chi phÝ ®Ó t¸i s¶n xuÊt vèn s¶n xuÊt bao gåm chi phÝ ®Ó thay thÕ nh÷ng TSC§ bÞ th¶i lo¹i; ®Ó t¨ng míi TSC§ vµ t¨ng tµi s¶n tån kho. Nh− vËy, vèn ®Çu t− lµ nh÷ng kho¶n chi phÝ b»ng tiÒn ®Ó söa ch÷a, trang bÞ m¸y mãc, thiÕt bÞ, nhµ x−ëng…, lµ nguån t¹o ra vèn s¶n xuÊt. C¸c h×nh thøc ®Çu t− §Çu t− trùc tiÕp: Nh÷ng ng−êi cã vèn trùc tiÕp tham gia vµo ho¹t ®éng vµ qu¶n lý ®Çu t−, lµ nh÷ng ng−êi biÕt râ môc ®Ých cña ®Çu t− vµ ph−¬ng thøc tham gia vµo ®Çu t− (tham gia ®Çu t− vµo c¸c c«ng ty liªn doanh, c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, c«ng ty t− nh©n, trang tr¹i…) §Çu t− gi¸n tiÕp: Nh÷ng ng−êi cã vèn bá vèn vµo ho¹t ®éng kinh doanh nh−ng kh«ng trùc tiÕp tham gia qu¶n lý ho¹t ®éng ®Çu t− (vÝ dô nh÷ng nhµ ®Çu t− trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n). 3.3.1.2 C¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn nhu cÇu ®Çu t− Chu kú kinh doanh: Lµm dÞch chuyÓn ®−êng cÇu ®Çu t− Vµo thêi kú ®i lªn cña chu kú kinh doanh cÇu ®Çu t− t¨ng H×nh 3.6: Chu kú kinh doanh 10
C¸c nguån lùc quèc gia trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn i I2 I1 0 I H×nh 3.7: CÇu ®Çu t− t¨ng trong thêi kú ®i lªn cña chu kú kinh doanh L·i suÊt tiÒn vay: Gi¸ cña vèn i i1 i2 DI 0 I1 I2 I H×nh 3.8: L∙i suÊt tiÒn vay vµ cÇu vÒ vèn ThuÕ thu nhËp cña c«ng ty: Lµ chi phÝ cña ®Çu t− - lµm dÞch chuyÓn ®−êng cÇu ®Çu t− M«i tr−êng ®Çu t−: C¸c yÕu tè trùc tiÕp, gi¸n tiÕp t¸c ®éng ®Õn hiÖu qu¶ cña c¸c dù ¸n ®Çu t−: C¬ së h¹ tÇng, hµnh lang ph¸p lý (luËt ®Êt ®ai, luËt lao ®éng, luËt ®Çu t− n−íc ngoµi…), c¸c thñ tôc hµnh chÝnh, møc ®é æn ®Þnh chÝnh trÞ trong n−íc…--> Lµm dÞch chuyÓn ®−êng cÇu ®Çu t−. 3.3.1.3 C¸c nguån h×nh thµnh vèn ®Çu t− Vèn ®Çu t− (I) bao gåm: Vèn khÊu hao (Dp) vµ tiÕt kiÖm (S) I = Dp + S Trong ®ã tiÕt kiÖm (S) lµ yÕu tè c¬ b¶n nhÊt ®Ó t¨ng vèn ®Çu t− S = Sd + Sf 11
C¸c nguån lùc quèc gia trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn Sd = Sg + Se + Sh Bao gåm: Sd - TiÕt kiÖm trong n−íc --> t¹o nguån vèn ®Çu t− trong n−íc Sg- TiÕt kiÖm cña ChÝnh phñ • Se - TiÕt kiÖm cña c«ng ty • Sh - TiÕt kiÖm cña hé gia ®×nh • Sf- TiÕt kiÖm tõ bªn ngoµi --> nguån vèn ®Çu t− n−íc ngoµi Sf gåm cã: ODA (Official Development Assistance)– ViÖn trî ph¸t triÓn chÝnh • thøc FDI (Foreign Direct Investment) – Vèn ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi • NGO (Non Government Organization) – ViÖn trî cña c¸c tæ chøc • phi ChÝnh phñ Nguån vèn ®Çu t− trong n−íc TiÕt kiÖm cña ChÝnh phñ Sg = Chi ng©n s¸ch - Chi ng©n s¸ch Thu ng©n s¸ch ThuÕ: Nguån thu c¬ b¶n nhÊt cña ng©n s¸ch Nhµ n−íc • C¸c kho¶n lÖ phÝ: C¸c kho¶n thu b¾t buéc • Thu kh¸c: Thanh lý tµi s¶n… • Chi ng©n s¸ch Chi mua hµng ho¸ vµ dÞch vô (tÝnh vµo GDP) • Hµng hãa: Mua c¸c c«ng tr×nh, ®Çu t− ph¸t triÓn DÞch vô: Tr¶ l−¬ng cho c«ng chøc, viªn chøc Nhµ n−íc, trang bÞ v¨n phßng Trî cÊp • Mang tÝnh chuyÓn kho¶n kh«ng tÝnh vµo GDP Tr¶ l·i suÊt tiÒn vay • 12
C¸c nguån lùc quèc gia trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn TiÕt kiÖm cña c¸c c«ng ty Se = {[TR - TC] - Tde} - [Pr cæ ®«ng] TR – Tæng doang thu cña c«ng ty • TC– Chi phÝ: TiÒn c«ng, ®Þa t«, l·i suÊt tiÒn vay, thuÕ kinh doanh, • trÝch khÊu hao TR – TC = Pr tr−íc thuÕ : lµ c¬ së ®Ó ®¸nh thuÕ lîi tøc • Pr tr−íc thuÕ - Tde = Pr sau thuÕ • NÕu lµ kh«ng ph¶i lµ c«ng ty cæ phÇn th× Pr sau thuÕ = Se • NÕu lµ ph¶i lµ c«ng ty cæ phÇn th× Pr sau thuÕ - Pr cæ ®«ng = Se • Chó ý: Vèn ®Çu t− cña c«ng ty (Ie) bao gåm tiÕt kiÖm cña c«ng ty vµ trÝch khÊu hao Ie = Se + Dp TiÕt kiÖm cña hé gia ®×nh (Sh) Sh = Thu nhËp cña hé gia ®×nh - Chi tiªu cña hé gia ®×nh Thu nhËp = DI + a Trong ®ã: DI – Thu nhËp cã kh¶ n¨ng sö dông • a - Thu nhËp kh¸c: B¸n tµi s¶n, thõa kÕ, vay… • Chi tiªu (C) Chi mua hµng hãa vµ dÞch vô • Chi tr¶ l·i suÊt tiÒn vay • Xu h−íng tiÕt kiÖm cña hé gia ®×nh: Khi thu nhËp cã thÓ sö dông (DI) t¨ng lªn tû lÖ tiÕt kiÖm t¨ng lªn Nguån vèn ®Çu t− n−íc ngoµi chñ yÕu ODA lµ nguån tµi chÝnh cña c¸c c¬ quan chÝnh thøc (ChÝnh phñ, chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng hoÆc c¸c tæ chøc quèc tÕ) trî gióp c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ phóc lîi x· héi cña nh÷ng n−íc nµy. 13
C¸c nguån lùc quèc gia trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn Theo quy ®Þnh cña LHQ mçi n−íc ph¸t triÓn hµng n¨m ph¶i trÝch ra 0,7 % GNP ®Ó trî gióp hoÆc ®−a vµo c¸c tæ chøc quèc tÕ ®Ó cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vay víi: L·i suÊt −u ®·i < = 5% • Kh«ng cã l·i suÊt • HoÆc viÖn trî kh«ng hoµn l¹i ( kh«ng qu¸ 25% tæng sè ODA) (Tuy nhiªn trªn thùc tÕ c¸c n−íc ph¸t triÓn kh«ng thùc hiÖn ®óng theo cam kÕt nµy) FDI lµ nguån vèn ®Çu t− cña c¸c c«ng ty n−íc ngoµi Lµ nguån vèn quan träng ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ • Th«ng qua ®Çu t− trùc tiÕp c¸c c«ng ty n−íc ngoµi hiÖn chuyÓn giao c«ng • nghÖ, ®µo t¹o c¸n bé kü thuËt, c¸n bé qu¶n lý, vµ t×m kiÕm thÞ tr−êng xuÊt khÈu… Gi¶m g¸nh nÆng nî n−íc ngoµi • 3.3.2 Vai trß cña vèn víi ph¸t triÓn kinh tÕ - Vèn ®Çu t− t¸c ®éng ®Õn tæng cÇu cña nÒn kinh tÕ: I AD Pl AS0 Pl2 Pl1 AD 1 AD 0 0 Y1 Y2 Y H×nh 3.9: Vèn ®Çu t− vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ - Vèn s¶n xuÊt lµm t¨ng kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ do vËy t¸c ®éng ®Õn tæng cung cña nÒn kinh tÕ. 14
C¸c nguån lùc quèc gia trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn Pl AS0 AS 1 Pl1 Pl2 AD 0 Y1 Y2 Y H×nh 3.10: Vèn s¶n xuÊt vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ Vèn ®Çu t− vµ vèn s¶n xuÊt t¸c ®éng ®an xen nhau ®Õn t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Vèn ®Çu t− lµ c¬ së ®Ó t¹o ra vèn s¶n xuÊt; lµ ®iÒu kiÖn ®Ó n©ng cao tr×nh ®é khoa häc - c«ng nghÖ, qua ®ã lµm t¨ng kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ. 3.4. tµi nguyªn thiªn nhiªn Vµ PH¸T TRIÓN 3.4.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña tµi nguyªn thiªn nhiªn Tµi nguyªn thiªn nhiªn lµ nh÷ng yÕu tè mµ con ng−êi khai th¸c chÕ biÕn vµ sö dông cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ cho ®êi sèng cña con ng−êi §Æc ®iÓm: Tµi nguyªn thiªn nhiªn ®−îc ph©n bè kh«ng ®Òu gi÷a c¸c vïng kh¸c nhau • trªn tr¸i ®Êt, phô thuéc chñ yÕu vµo cÊu t¹o ®Þa chÊt, khÝ hËu vµ thêi tiÕt cña tõng vïng HÇu hÕt c¸c nguån tµi nguyªn cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao ®Òu h×nh thµnh qua qu¸ • tr×nh ph¸t triÓn l©u dµi cña lÞch sö PhÇn lín tµi nguyªn thiªn nhiªn lµ quý hiÕm • 3.4.2. Ph©n lo¹i tµi nguyªn thiªn nhiªn Ph©n lo¹i theo kh¶ n¨ng t¸i sinh Môc ®Ých: X¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn hîp lý nh»m ®¶m b¶o 2 mèi quan hÖ gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ víi b¶o vÖ m«i tr−êng; ph¸t triÓn kinh tÕ hiÖn t¹i vµ ph¸t triÓn kinh tÕ trong t−¬ng lai. 15
C¸c nguån lùc quèc gia trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn Chia lµm 3 lo¹i: Tµi nguyªn thiªn nhiªn kh«ng cã kh¶ n¨ng t¸i sinh: ®Êt ®ai, nguån n−íc, dÇu • má, kho¸ng s¶n… Tµi nguyªn thiªn nhiªn cã kh¶ n¨ng t¸i sinh th«ng qua t¸c ®éng hîp lý cña • con ng−êi: rõng, c¸c ®éng vËt trªn c¹n vµ d−íi n−íc… Tµi nguyªn thiªn nhiªn cã kh¶ n¨ng t¸i sinh v« h¹n trong thiªn nhiªn: n¨ng • l−îng mÆt trêi, søc giã, søc n−íc, ®Þa nhiÖt… Ph©n lo¹i theo sù liªn quan ®Õn bÒ mÆt ®Êt Môc ®Ých: §Ó t×m c¸ch sö dông nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt th«ng qua viÖc x¸c ®Þnh quyÒn së h÷u cho c¸c nguån tµi nguyªn. Bao gåm 2 lo¹i: Tµi nguyªn kh«ng liªn quan ®Õn bÒ mÆt ®Êt: • N¨ng l−îng míi Kh«ng khÝ Tµi nguyªn cã liªn quan ®Õn bÒ mÆt ®Êt: • Kh«ng cã hoÆc rÊt khã ph©n chia N−íc (s«ng, suèi..) giíi h¹n cho nªn kh«ng thuéc ph¹m vi BiÓn x¸c ®Þnh quyÒn së h÷u Cã kh¶ n¨ng ph©n chia giíi h¹n cho §Êt ®ai, rõng nªn thuéc ph¹m vi x¸c ®Þnh quyÒn së Kho¸ng s¶n, dÇu khÝ h÷u Ph©n lo¹i theo c«ng dông Môc ®Ých: Ng−êi ta xem xÐt vai trß cña tµi nguyªn thiªn nhiªn trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng kinh tÕ còng nh− trong ®êi sèng con ng−êi B a o gåm: N ¨ ng l −îng, kho¸ng s¶n, rõn g, ®Êt, nguån n −íc, biÓn, khÝ hËu. 16
C¸c nguån lùc quèc gia trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn 3.4.3. Kinh tÕ qu¶n lý vµ khai th¸c sö dông tµi nguyªn cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn 3.4.3.1 Qu¶n lý tµi nguyªn T¹i sao ph¶i qu¶n lÝ tµi nguyªn? Qu¶n lÝ tµi nguyªn lµ lµm g×? ChiÕm dông hoÆc tiÕp cËn tµi nguyªn > < Qu¶n lý tµi nguyªn? C¸c thuéc tÝnh trong qu¶n lý vµ sö dông tµi nguyªn TÝnh lo¹i trõ tuyÖt ®èi: Lµ khi mét tµi nguyªn hoÆc s¶n phÈm ®−îc chiÕm dông bëi mét ng−êi hoÆc mét nhãm ng−êi nµy th× ng−êi kh¸c hoÆc nhãm ng−êi kh¸c muèn chiÕm dông, tiÕp cËn ph¶i tr¶ mét kho¶n tiÒn Kh«ng cã tÝnh lo¹i trõ: Cã nghÜa lµ tµi nguyªn hoÆc s¶n phÈm ®−îc tiÕp cËn bëi 1 ng−êi hoÆc mét nhãm ng−êi th× ng−êi kh¸c hoÆc nhãm ng−êi kh¸c còng cã thÓ tiÕp cËn mµ khong cÇn chi tr¶ 1 mét kho¶n tiÒn. Theo thuéc tÝnh sö dông: Mét tµi nguyªn hoÆc mét s¶n phÈm ®−îc gäi lµ cã tÝnh c¹nh tranh tuyÖt ®èi khi tµi nguyªn hoÆc s¶n phÈm ®−îc sö dông bëi mét ng−êi hoÆc mét nhãm ng−êi th× kh«ng cßn c¬ héi cho ng−êi kh¸c hoÆc nhãm ng−êi kh¸c sö dông. Mét tµi nguyªn hoÆc s¶n phÈm ®−îc gäi lµ kh«ng cã tÝnh c¹nh tranh khi tµi nguyªn hoÆc s¶n phÈm ®−îc sö dông bëi mét ng−êi hoÆc mét nhãm ng−êi th× vÉn cßn c¬ héi ®Ó ng−êi kh¸c, nhãm ng−êi kh¸c sö dông. Lo¹i trõ tuyÖt ®èi (Th¾ng c¶nh) (Kho¸ng s¶n) II I Kh«ng c¹nh tranh C¹nh tranh tuyÖt ®èi III IV (C¸ biÓn) (N¨ng l−îng Kh«ng lo¹i trõ mÆt trêi) 17
C¸c nguån lùc quèc gia trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn 3.4.3.2 Khai th¸c bÒn v÷ng tµi nguyªn a) C¬ së khai th¸c bÒn v÷ng tµi nguyªn Kinh tÕ M«i tr−êng X· héi H×nh 3.11: Mèi quan hÖ trong khai th¸c tµi nguyªn bÒn v÷ng Ba nhãm yÕu tè trªn cã quan hÖ kh¨ng khÝt, g¾n bã víi nhau, chØ khi nµo chóng ®−îc quan t©m ®Çy ®ñ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn th× míi ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Kh¶ thi vÒ m«i tr−êng: - §Æc ®iÓm vËt lý, sinh häc cña tù nhiªn - Quy luËt ho¹t ®éng sinh th¸i cña vïng tµi nguyªn Kh¶ thi vÒ mÆt kinh tÕ - X¸c ®Þnh ®−îc c«ng nghÖ s¶n xuÊt hiÖu qu¶ - X¸c ®Þnh c¸c hÖ thèng bæ trî: GTVT, th«ng tin, marketing - HÖ thèng ph©n phèi Kh¶ n¨ng chÊp nhËn vÒ mÆt x· héi - TÝnh hîp ph¸p, tu©n thñ luËt ph¸p quèc gia - Phï hîp, ®−îc phÐp vÒ mÆt chÝnh trÞ - Phï hîp thÝch øng víi thuÇn phong, mü tôc, ®¹o ®øc, v¨n ho¸ cña céng ®ång ®Þa ph−¬ng - §¶m b¶o cho viÖc thuËn tiÖn, thñ tôc hµnh chÝnh - §¶m b¶o sù ph©n phèi lîi Ých gi÷a c¸c bªn liªn quan 3.4.3.3 Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch Chi phÝ - Lîi Ých trong sö dông tµi nguyªn Khi khai th¸c mét tµi nguyªn cã nhiÒu ph−¬ng ¸n ®−îc ®Ò xuÊt: - Kh¶ thi vÒ c«ng nghÖ - Kh¶ thi vÒ kinh tÕ - M«i tr−êng - X· héi 18
C¸c nguån lùc quèc gia trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn VÒ mÆt kinh tÕ: - Trùc tiÕp - Chi phÝ: - C¬ héi - Ngo¹i øng - Lîi Ých: Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch Chi phÝ - Lîi Ých (Cost Benefit Analysis) ®−îc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ tÝnh kh¶ thi vÒ kinh tÕ trong c¸c dù ¸n sö dông tµi nguyªn. VÝ dô sö dông mét vïng tµi nguyªn cã mét ph−¬ng ¸n ®−îc ®Ö tr×nh trong ®ã cã c¸c luång chi phÝ, lîi Ých nh− sau: (1+r)t N¨m (t) C B PVC PVB 0 1000000 0 1 200000 300000 2 200000 350000 3 200000 400000 4 400000 400000 5 200000 400000 6 200000 400000 7 200000 400000 8 400000 400000 9 200000 400000 10 300000 400000 - Ph−¬ng ¸n lç, l·i hay hoµ? - Gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña dßng tiÒn phô thuéc vµo chØ sè chiÕt khÊu (r) ®−îc x¸c ®Þnh th«ng qua l·i suÊt (r1) vµ tû lÖ l¹m ph¸t (r2): r = r1 + r2 - Víi r1 = 6%; r2 = 8%, ChØ sè chiÕt khÊu r = 14% KÕt qu¶: PVC =; PVB = NPV = HÖ thèng chØ tiªu trong ph©n tÝch Chi phi - Lîi Ých HÖ sè chiÕt khÊu = (1+r)t (The NPV investment begins one period before the date of the value1 cash flow and ends with the last cash flow in the list. The NPV calculation is based on future cash flows. If your first cash flow occurs at the beginning of the first period, the first value must be added to the NPV result, not included in the values arguments. - Excel 2000) 19
C¸c nguån lùc quèc gia trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn Gi¸ trÞ hiÖn t¹i thuÇn cña dßng chi phÝ (PVC) Ct 1 ∑ ⎯⎯⎯ + C0 (Chi phÝ ®Çu k× nÕu cã) PVC = t =1 (1+r)t Gi¸ trÞ hiÖn t¹i thuÇn cña dßng lîi Ých (PVB) Bt 1 ∑ ⎯⎯⎯ PVB = t =1 (1+r)t Gi¸ trÞ hiÖn t¹i thuÇn cña ®Çu t− (NPV) Bt − Ct n ∑ (1 + r ) NPV = - C0 t t =1 Hay NPV = PVB - PVC ChØ sè Lîi Ých/Chi phÝ (B/C; BCR) PVB B/C = PVC - Dù ¸n cã NPV > 0, B/C >1, tÝnh kh¶ thi vÒ mÆt kinh tÕ 3.4.4 Vai trß cña tµi nguyªn thiªn nhiªn víi t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn 3.4.4.1 Tµi nguyªn thiªn nhiªn lµ yÕu tè t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t¨ng tr−ëng - Tµi nguyªn thiªn nhiªn t¹o ®iÒu kiÖn cho nguån tÝch luü ban ®Çu cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n−íc. ViÖt Nam hiÖn nay ®ang trong giai ®o¹n tÝch luü ban ®Çu, ®ang rÊt cÇn vèn ®Ó mua m¸y mãc, thiÕt bÞ cho ph¸t triÓn c«ng nghiÖp xuÊt khÈu tµi nguyªn: DÇu khÝ, than… - Tµi nguyªn thiªn nhiªn lµ tiÒn ®Ò ®Ó t¹o ra c¬ cÊu vïng kinh tÕ nh− vïng lóa, vïng than, vïng dÇu má 20