intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Chuyên đề: Tổ chức hoạt động dạy học với bản đồ tư duy

Chia sẻ: Đặng Lê Bích Quân | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:11

93
lượt xem
16
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chuyên đề: Tổ chức hoạt động dạy học với bản đồ tư duy giúp học sinh học tập một cách tích cực, huy động tối đa tiềm năng của bộ não; giúp cho mỗi người phát triển khả năng thẩm mỹ do việc thiết kế nó phải bố cục màu sắc, đường nét, các nhánh, sắp xếp các ý tưởng một cách khoa học, lô-gích, dễ hiểu.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Chuyên đề: Tổ chức hoạt động dạy học với bản đồ tư duy

  1. CHUYÊN ĐỀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC VỚI  BẢN ĐỒ TƯ DUY I/ MỞ ĐẦU: 1/ Cơ sở lí luận của việc hình thành chuyên đề: Hiện   nay,   chúng   ta   thường   ghi   chép   thông   tin   bằng   các   ký   tự,   đường   thẳng, con số. Với cách ghi chép này, chúng ta mới chỉ sử dụng  một nửa của bộ   não ­ não trái, mà chưa sử dụng kỹ năng bên não phải, nơi giúp chúng ta xử  lý  các thông tin về nhịp điệu, màu sắc, không gian ... và cách ghi chép thông thường   khó nhìn được tổng thể của cả vấn đề. Một phương pháp dạy học mới đang gây được sự  chú ý của rất nhiều  người, đó là học bằng bản đồ tư duy (BÐTD) ­ hình thức ghi chép nhằm tìm tòi,  đào sâu, mở rộng ý tưởng, hệ thống hóa một chủ đề hay một mạch kiến thức...   bằng cách kết hợp việc sử dụng đồng thời hình ảnh, đường nét, màu sắc, chữ  viết, với sự tư duy tích cực không chỉ tạo hứng thú cho học tập của học sinh mà   còn góp phần đổi mới và làm phong phú các phương pháp giáo dục. Nếu so sánh với phương pháp dạy học truyền thống chỉ chú trọng đọc ­  chép thì dạy học bằng BÐTD là một phương pháp mới.  Theo Tiến sĩ Trần Ðình   Châu, Vụ trưởng, Giám đốc Dự án phát triển giáo dục THCS II, một số kết quả  nghiên cứu cho thấy bộ não người sẽ hiểu sâu, nhớ lâu và in đậm cái mà chính  mình suy nghĩ, tự viết, vẽ ra.  Như vậy, việc “TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC VỚI BẢN ĐỒ  TƯ  DUY” giúp học sinh học tập một cách tích cực, huy động tối đa tiềm năng của   bộ  não; giúp cho mỗi người phát triển khả  năng thẩm mỹ  do việc thiết kế  nó  phải bố cục mầu sắc, đường nét, các nhánh, sắp xếp các ý tưởng một cách khoa   học, lô­gích, dễ hiểu. “TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC VỚI BẢN ĐỒ TƯ  DUY” góp phần đổi mới phương pháp dạy học, nhất là vận dụng vào dạy học  kiến thức mới hoặc hệ thống hóa kiến thức phù hợp với từng đối tượng khác   nhau. 2/ Cơ sở thực tiễn của chuyên đề: Qua thực tiễn dạy học  ở  một số  trường cho thấy, sử d ụng BĐTD trong  dạy học kiến thức mới giúp HS học tập một cách chủ  động, tích cực và huy   động được tất cả  HS tham gia xây dựng bài một cách hào hứng. Với sản phẩm  độc đáo “kiến thức + hội họa” là niềm vui sáng tạo hàng ngày của HS và cũng là  niềm vui của chính thầy cô giáo và phụ huynh HS khi chứng kiến thành quả lao   động của học trò của mình. Cách học này còn phát triển được năng lực riêng của  Chuyên đề: Bản đồ tư duy trong dạy học. Võ Văn Dũng. 1
  2. từng học sinh không chỉ  về  trí tuệ  (vẽ, viết gì trên BĐTD), hệ  thống hóa kiến  thức (huy động những điều đã học trước đó để chọn lọc các ý để ghi), khả năng   hội họa (hình thức trình bày, kết hợp hình vẽ, chữ viết, màu sắc), sự vận dụng   kiến thức được học qua sách vở vào cuộc sống. Thực tiễn giảng dạy ở một số trường  cho thấy, nhiều học sinh  chưa biết  cách học, cách ghi kiến thức vào bộ  não mà chỉ  học thuộc lòng, học vẹt, thuộc   một cách máy móc, thuộc nhưng không nhớ  được kiến thức trọng tâm, không   nắm được “sự  kiện nổi bật” trong tài liệu đó, hoặc không biết liên tưởng, liên   kết các kiến thức có liên quan với nhau.  “TỔ  CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC VỚI BẢN ĐỒ  TƯ  DUY” sẽ dần  hình thành cho HS tư duy mạch lạc, hiểu biết vấn đề một cách sâu sắc, có cách  nhìn vấn đề  một cách hệ  thống, khoa học. Sử  dụng BĐTD kết hợp với các  phương pháp dạy học tích cực khác như vấn đáp gợi mở, thuyết trình,… có tính  khả  thi cao góp phần đổi mới PPDH,  giúp HS  học tập tích cực,  là  một trong  những cách làm thiết thực triển khai nội dung  dạy học có hiệu quả ­ một trong  năm nội dung của phong trào thi đua “Xây dựng Trường học thân thiện, học sinh   tích cực”. II/ NỘI DUNG: 1/ Khái niệm: Bản đồ tư duy (BĐTD) còn gọi là sơ đồ tư duy, lược đồ tư duy,… là hình   thức ghi chép nhằm tìm tòi đào sâu, mở rộng một ý tưởng, hệ thống hóa một chủ  đề hay một mạch kiến thức,… bằng cách kết hợp việc sử dụng đồng thời hình  ảnh, đường nét, màu sắc, chữ  viết với sự tư  duy tích cực. Đặc biệt đây là một  sơ  đồ  mở, không yêu cầu tỉ  lệ, chi tiết chặt chẽ  như  bản đồ  địa lí, có thể  vẽ  thêm hoặc bớt các nhánh, mỗi người vẽ một kiểu khác nhau, dùng màu sắc, hình  ảnh, các cụm từ diễn đạt khác nhau. Cùng một chủ đề nhưng mỗi người có thể  “thể hiện” nó dưới dạng BĐTD theo một cách riêng, do đó việc lập BĐTD phát  huy được tối đa khả năng sáng tạo của mỗi người. BĐTD chú trọng tới hình ảnh, màu sắc, với các mạng lưới liên tưởng (các  nhánh). Có thể  vận dụng BĐTD vào hỗ  trợ  dạy học kiến thức mới, củng cố  kiến thức sau mỗi tiết học, ôn tập hệ thống hóa kiến thức sau mỗi chương, mỗi   học kì...  Nghĩa của cụm từ BĐTD không hiểu theo nghĩa bản đồ thông thường như  bản đồ  địa lí mà BĐTD được hiểu là một hình thức ghi chép theo mạch tư  duy   của mỗi người bằng việc kết hợp nét vẽ, màu sắc và chữ  viết. Đặc biệt đây là   một sơ đồ mở, việc thiết kế BĐTD theo mạch tư duy riêng của mỗi người. 2/ Sử dụng bản đồ tư duy trong hoạt động dạy học: ­ Sử dụng BĐTD sẽ dễ dàng hơn trong việc phát triển ý tưởng, tìm tòi xây   dựng kiến thức mới. Nhờ sự liên kết các nét vẽ  cùng với màu sắc thích hợp và  2 Chuyên đề: Bản đồ tư duy trong dạy học.
  3. cách diễn đạt riêng của mỗi người, BĐTD giúp bộ  não liên tưởng, liên kết các  kiến thức đã học trong sách vở, đã biết trong cuộc sống… để  phát triển, mở  rộng ý tưởng. ­ Cho HS làm quen với bản đồ tư duy bằng cách giới thiệu cho HS một số  “BĐTD” cùng với sự dẫn dắt của GV để các em làm quen. ­ Tập “đọc hiểu” BĐTD, sao cho chỉ cần nhìn vào BĐTD bất kỳ  HS nào  cũng   có   thể   thuyết   trình   được   nội   dung   một   bài   học   hay   một   chủ   đề,   một   chương theo mạch lôgic của kiến thức.  ­ Hướng cho HS có thói quen khi tư duy lôgic theo hình thức sơ đồ hoá trên  BĐTD.  ­ Từ  một vấn đề  hay chủ  đề  chính đưa ra các ý lớn thứ  nhất, ý lớn thứ  hai, thứ ba... mỗi ý lớn lại có các ý nhỏ liên quan với nó, mỗi ý nhỏ lại có các ý  nhỏ hơn... các đường nhánh có thể là đường thẳng hay đường cong ­ Cho HS thực hành vẽ BĐTD trên giấy:  Chọn từ khóa (tên chủ đề) hoặc  hình vẽ của chủ đề chính cho vào vị trí trung tâm, chẳng hạn: đường thẳng song   song, hình bình hành, hình chữ  nhật, bảo vệ  môi trường, truyện Kiều, Bảo vệ  môi trường, An toàn giao thông, ... để HS có thể tự mình ghi tiếp kiến thức vào  tiếp các nhánh “con”, “cháu”,...  theo cách hiểu của các em.  ­ Cho HS vẽ  BĐTD theo nhóm hoặc từng cá nhân và thuyết trình trước  nhóm, trước lớp. 3/ Phương tiện thiết kế bản đồ tư duy: ­  Phương tiện để  thiết kế  BĐTD khá đơn giản, chỉ  cần giấy, bìa, bảng  phụ, phấn màu, bút chì màu, tẩy,…hoặc sử  dụng các phần mềm máy tính như  CDMindmap, Imindmap5...  Vì vậy có thể vận dụng với bất kì điều kiện cơ sở  vật chất nào của các nhà trường hiện nay.  ­ Trước mắt  dùng phấn màu vẽ BĐTD lên bảng và sử  dụng bút màu vẽ  trên giấy, bìa đối với HS. Sau khi HS tự thiết lập BĐTD kết hợp việc thảo luận   nhóm dưới sự gợi ý, dẫn dắt của GV dẫn đến kiến thức của bài học một cách  nhẹ nhàng, tự nhiên. ­ Điều quan trọng là GV hướng cho HS có thói quen lập BĐTD trước hoặc  sau khi học một bài hay một chủ  đề, một chương, để  giúp các em có cách sắp  xếp kiến thức một cách khoa học, lôgic.  4/ Một số hoạt động dạy học trên lớp với bản đồ tư duy: * Có thể tóm tắt một số hoạt động dạy học trên lớp với BĐTD:  Hoạt động 1: HS lập BĐTD theo nhóm hay cá nhân với gợi ý của GV. Hoạt động 2: HS hoặc đại diện của các nhóm HS lên báo cáo, thuyết minh về  BĐTD mà nhóm mình đã thiết lập. Hoạt động 3: HS thảo luận, bổ  sung, chỉnh sửa để  hoàn thiện BĐTD về  kiến   thức của bài học đó. GV sẽ  là người cố  vấn, là trọng tài giúp HS hoàn chỉnh   BĐTD, từ đó dẫn dắt đến kiến thức của bài học. Chuyên đề: Bản đồ tư duy trong dạy học. Võ Văn Dũng. 3
  4. Hoạt động 4: Củng cố kiến thức bằng một BĐTD mà GV đã chuẩn bị sẵn hoặc  một BĐTD mà cả  lớp đã tham gia chỉnh sửa hoàn chỉnh, cho HS lên trình bày,   thuyết minh về kiến thức đó. * Lưu ý: BĐTD là một sơ đồ mở nên không yêu cầu tất cả các nhóm HS   có chung một kiểu BĐTD, GV chỉ nên chỉnh sửa cho HS về mặt kiến thức, góp ý  thêm về đường nét vẽ, màu sắc và hình thức (nếu cần). *  Một số ví dụ minh họa:  4.1/  Ví dụ 1: Dạy học bài Hình chữ nhật – Toán 8 Đặc điểm của bài này là HS đã có biểu tượng về hình chữ nhật, biết một  số tính chất về cạnh, góc của hình chữ nhật từ các lớp tiểu học, mặt khác hình  chữ nhật lại rất gần gũi với các em trong cuộc sống. Hơn nữa, cấu trúc bài hình  chữ nhật cũng tương tự với các bài hình thang cân, hình bình hành mà các em vừa  học trước đó, các bài này đều có các đề mục như định nghĩa, tính chất, dấu hiệu   nhận biết. Vì vậy khi dạy học bài này nên tổ chức cho HS hoạt động nhóm lập  BĐTD với tên chủ   đề  chính là hình vẽ  một hình chữ  nhật  để  HS  thiết lập  BĐTD, qua đó tự xây dựng kiến thức về hình chữ nhật, việc làm này sẽ phát huy  được tính tích cực của HS, nâng cao hiệu quả giờ  học. Có thể  tổ  chức một số  hoạt động sau đây: Hoạt động 1: Lập BĐTD.  Mở đầu bài học, GV có thể cho HS lập BĐTD theo nhóm hay cá nhân với   các gợi ý: tìm trong thực tế các hình có dạng hình chữ nhật, viết những tính chất   về  cạnh và góc mà em đã biết về  hình chữ  nhật, thử  nêu định nghĩa, dấu hiệu  nhận biết hình chữ nhật theo cách hiểu của em,… Hoạt động 2: Báo cáo, thuyết minh về BĐTD.  Cho một vài HS hoặc đại diện của các nhóm HS lên báo cáo, thuyết minh  về BĐTD mà nhóm mình đã thiết lập. Qua hoạt động này vừa biết rõ việc hiểu   kiến thức của các em vừa là một cách rèn cho các em khả năng thuyết trình trước   đông người, giúp các em tự tin hơn, mạnh dạn hơn, đây cũng là một trong những   điểm cần rèn luyện của học sinh nước ta hiện nay.  Hoạt động 3: Thảo luận, chỉnh sửa,hoàn thiện BĐTD.  Tổ  chức cho HS thảo luận, bổ  sung, chỉnh sửa để  hoàn thiện BĐTD về  kiến thức của hình chữ  nhật. GV sẽ là người cố vấn, là trọng tài giúp HS hoàn  chỉnh BĐTD về  hình chữ  nhật, từ  đó dẫn dắt đến kiến thức trọng tâm của bài  học. Hoạt động 4: Củng cố kiến thức bằng một BĐTD.  GV cho HS lên trình bày, thuyết minh về  kiến thức hình chữ  nhật thông  qua một BĐTD do GV đã chuẩn bị sẵn (vẽ ở bảng phụ hoặc ở bìa), hoặc BĐTD   mà các em vừa thiết kế và cả lớp đã chỉnh sửa, hoàn thiện.  GV có thể giới thiệu   BĐTD sau đây (vì BĐTD là một sơ đồ mở nên không yêu cầu tất cả các nhóm HS   4 Chuyên đề: Bản đồ tư duy trong dạy học.
  5. có chung 1 kiểu BĐTD, GV chỉ nên chỉnh sửa cho HS về mặt kiến thức và góp ý   thêm về đường nét vẽ và hình thức­ nếu cần). Khi HS đã thiết kế BĐTD và tự “ghi chép” phần kiến thức như trên là các  em đã hiểu sâu kiến thức và biết chuyển kiến thức từ SGK theo cách trình bày  thông thường thành cách hiểu, cách ghi nhớ riêng của mình.  * Dạy học bài Hình bình hành – Toán 8 Tương tự  như Ví dụ  1, GV có thể  hướng dẫn cho HS lập BĐTD gồm 3   nhánh chính: ĐN, T/C, Dấu hiệu nhận biết. Đây là BĐTD của một HS: Chuyên đề: Bản đồ tư duy trong dạy học. Võ Văn Dũng. 5
  6. 4.2/ Ví dụ 2: Khi dạy Luyện tập chủ đề tập hợp – Toán 6: ­ GV cho HS xác định những nội dung chính của chủ  đề  này và bố  trí trên các   nhánh con cấp 1. ­ Với mỗi nội dung, cho các nhóm HS hoặc từng cá nhân triển khai các nội dung  cụ thể hơn … mỗi nhóm hoặc cá nhân hoàn thành một nhánh trên BĐTD. GV và  lớp bổ sung, hoàn chỉnh bản đồ. 6 Chuyên đề: Bản đồ tư duy trong dạy học.
  7. * Khi dạy chủ đề Các phép toán trong tập hợp số tự nhiên – Toán 6 * Khi dạy chủ đề lũy thừa – Toán 6: 4.3/ Ví dụ 3: Bài Lễ độ ­ Giáo dục công dân 6. Chuyên đề: Bản đồ tư duy trong dạy học. Võ Văn Dũng. 7
  8. Tổ chức cho HS lập BĐTD theo nhóm hoặc cá nhân, gợi ý cho các em tìm  các biểu hiện lễ  độ, các biểu hiện thiếu lễ  độ, tìm trong thực tế  và trong sách  báo về  các gương lễ  độ, kế  hoạch rèn luyện của bản thân,…để  các em lập  BĐTD với từ khóa “ lễ độ” ở trung tâm.  Tiếp theo cho các nhóm HS trình bày, thuyết minh về BĐTD của mình, cả  lớp thảo luận, góp ý kiến, GV kết luận dẫn  đến kiến thức mới. Sau đây là  BĐTD của một HS:   5/ Những điều cần tránh khi lập bản đồ tư duy: ­ Ghi lại nguyên cả đoạn văn dài dòng. ­ Ghi chép quá nhiều ý vụn vặt không cần thiết. ­ Dành quá nhiều thời gian để ghi chép. ­ Tránh cầu kì ( tô vẽ nhiều quá) hoặc BĐTD  đơn giản quá không có thông   tin ­ Một số BĐTD không mang lại hiệu quả cao: 8 Chuyên đề: Bản đồ tư duy trong dạy học.
  9. III/ KẾT LUẬN: “TỔ  CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC VỚI BẢN ĐỒ  TƯ  DUY” thành  công sẽ mang lại nhiều kết quả tốt và đáng khích lệ trong phương thức học tập  của HS và PP giảng dạy của GV, có thể vận dụng BĐTD cho hầu hết các môn  học ở trường phổ thông. Học sinh sẽ   học được phương pháp học, tăng tính độc  lập, chủ động, sáng tạo và phát triển tư  duy. Từ đó hình thành thói quen tư duy   bằng BĐTD. Chuyên đề: Bản đồ tư duy trong dạy học. Võ Văn Dũng. 9
  10. Việc sử dụng BĐTD giúp GV đổi mới PPDH, giúp HS học tập tích cực đó  chính là  một trong những  cách làm  thiết thực triển khai nội dung   dạy học có   hiệu quả  ­ một trong năm nội dung của phong trào thi đua “Xây dựng Trường   học thân thiện, học sinh tích cực” mà Bộ Giáo dục và Đào tạo phát động. Rất mong nhận được sư  quan tâm của các cấp lãnh đạo và ý kiến đóng  góp của quí thầy cô để chuyên đề được triển khai thực hiện thành công. Người viết DUYỆT CỦA TỔ CHUYÊN MÔN ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………... DUYỆT CỦA BAN GIÁM HIỆU NHÀ TRƯỜNG ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………... 10 Chuyên đề: Bản đồ tư duy trong dạy học.
  11. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1/ Trần Đình Châu, Sử dụng bản đồ tư duy – một biện pháp hiệu quả hỗ  trợ học sinh học tập môn Toán, Tạp chí Khoa học Giáo dục 2/ Trần Đình Châu, Đặng Thị Thu Thủy , Thiết kế bản đồ tư duy giúp day­  học  tốt môn Toán ở trường trung học, Nhà xuất bản giáo dục VN, 2011 3/ Trần Đình Châu, Đặng Thị Thu Thủy,  Thiết kế bản đồ tư duy giúp HS  tự học và tập dượt nghiên cứu Toán học, Tạp chí Toán học & Tuổi trẻ 4/ Trần Đình Châu, Đặng Thị Thu Thủy, Dạy tốt, học tốt các môn học bằng BĐTD,  Nhà xuất bản GD VN 2011 Chuyên đề: Bản đồ tư duy trong dạy học. Võ Văn Dũng. 11
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2