intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Đề tài triết học " Sai lầm, rủi ro trong khoa học phương Tây và đổi mới tư duy về khoa học ở Việt Nam "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:12

Thêm vào BST
Báo xấu
75
lượt xem 6
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

LÊ NGỌC HÙNG – Sai lầm, rủi ro trong khoa học phương Tây và đổi mới tư duy về khoa học ở Việt Nam. - Errors, Risks in Western Science and the Renovation of Scientific Thinking in Vietnam

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề tài triết học " Sai lầm, rủi ro trong khoa học phương Tây và đổi mới tư duy về khoa học ở Việt Nam "

  1. ....................... Đề tài triết học Tiểu luận nghiên cứu đề tài, tiểu luận triết học, kinh tế chính trị, triết học mác lênin, chủ nghĩa xã hội, đường lối cách mạng, lý luận triết học
  2. TRI T HOC, S 7 (218), THANG 7 - 2009 SAI L M, RUI RO TRONG KHOA HOC PH NG T Y VA I M I T DUY V KHOA HOC VI T NAM L NGOC HUNG(*) Trong bai vi t nay, tac gia a t p trung lu n giai: 1) V n phan xet cac sai l m trong khoa hoc; 2) Vi c ph n loai cac sai l m trong khoa hoc; 3) Ban ch t cua cac sai l m thu n tuy khoa hoc; 4) V n d n chu hoa trong khoa hoc va trach nhi m c ng d n cua nha khoa hoc; 5) Sai l m thu n tuy khoa hoc va i m i t duy v khoa hoc Vi t Nam. 1. V n phan xet cac sai l m l ch s nh n th c khoa hoc cua loai ng i? trong khoa hoc Trong l ch s nh n loai a kh ng t Sai l m va rui ro khoa hoc thu c m t l n cac sai l m trong khoa hoc c phat th hai cua v n c ban cua tri t hoc hi n va c ch nh cac nha khoa hoc s a ph ng T y trong su t l ch s t n tai cua ch a, b sung ho c thay th tri th c khoa no. Do v y, v n nay c cac nha tri t hoc t ung n nay b ng nh ng tri th c hoc, cac nha khoa hoc lu n va cac nha xa ung n nhi u h n v i nh ng cai gia r t h i hoc r t quan t m nghi n c u. Phan t, t nh t la v m t th i gian. V du, xet cac sai l m trong khoa hoc nh th trong hang th ky con ng i t ng quan nao? Phan xet chung t goc nao va co ni m trai t la trung t m cua vu tru. Mai th ng x v i chung nh th nao? V n n n m 1543, Copernicus m i c ng b nay c giai quy t nh th nao trong phat hi n cua ng la trai t kh ng phai tri t hoc va khoa hoc ph ng T y va trung t m vu tru, ma trai t quay xung Vi t Nam? Bai vi t nay mu n th tra l i quanh m t tr i. Nh ng su t n a th ky m t s c u hoi thu c loai nh v y. sau o, h th ng quan ni m cua Xet t goc tri t hoc va khoa hoc Copernicus v n kh ng c cac nha khoa lu n(1), v n kh ng phai la co hay hoc va nh ng ng i co quy n l c luc b y kh ng co sai l m va rui ro trong khoa hoc, gi ch p nh n, th m ch no con b cho la b i tri th c khoa hoc ch la m t loai tri “sai l m” va b tr ng phat. Phai mai n th c co kha n ng ti n g n v han t i ch n n m 1609, Galileo m i x y d ng c cac ly, ma v n la ch , con ng i va xa h i k nh vi n vong cho phep quan sat c ng x v i loai sai l m o nh th nao. nh ng ng i sao ma m t th ng kh ng Vn la bao v cac nha khoa hoc khoi b chup mu, quy k t, hoan i hay anh trao (*) Pho giao s , ti n s , Vi n Xa h i hoc, Hoc vi n Ch nh tr - Hanh ch nh Qu c gia H Ch Minh. “sai l m khoa hoc” thanh nh ng “sai l m (1) Trong s cac khoa hoc v tri th c n i b t l n b phi khoa hoc” d n n nh ng cach ng x m n xa h i hoc v tri th c. y la m t chuy n g y tai hai, th m ch lam t n th ng nganh xa h i hoc t p trung vao t m hi u m i quan h gi a tri th c va xa h i, tri th c va con ng i, kh ng ch i v i ca nh n nha khoa hoc, bi u hi n cach th c xa h i san xu t ra tri th c va ma ca nganh khoa hoc noi ri ng va ca xa cach th c ma tri th c lam bi n i xa h i va xa h i h i noi chung. V n la c n co thi t ch hoc v khoa hoc. (2) Thi t ch xa h i la h th ng cac quy t c ch nh xa h i(2) nh th nao th h ngay nay th c va phi ch nh th c quy nh, i u ti t hanh vi, kh ng l p lai nh ng bai hoc qua t trong hoat ng cua cac ca nh n va nhom ng i. 42
  3. SAI L M, RUI RO TRONG KHOA HOC PH NG T Y VA... nh n th y. M t th m ba th p ky n a, n y o v n co nh ng phan quy t cua toa n m 1638, khi Galileo c ng b cu n sach an k t t i cac nha tri th c v nh ng san “Hai khoa hoc” (Two New Sciences)(3) th ph m tr tu cua ho. ly thuy t cua Copernicus m i th c s Xa h i cang phat tri n theo h ng c ki m ch ng khoa hoc th c nghi m c ng nghi p hoa, hi n ai hoa va phap va kh ng con b coi la sai l m nh tr c o quy n hoa th nh ng sai l m co th co cua trong su t g n m t th ky. khoa hoc u co xu h ng c phat hi n C.Mac a ch ra r ng, t t ng cua va s a ch a m t cach y trach nhi m b i giai c p th ng tr la t t ng th ng tr xa ch nh c ng ng khoa hoc. Tr n th c t , h i. Do o, co th suy ra r ng, s phan xet “ban tay h u h nh” cua nha n c phap ung sai trong khoa hoc nhi u khi a v t quy n ngay cang t tho vao can thi p s ra ngoai pham vi “v ng qu c khoa hoc” ung sai trong khoa hoc. Ly thuy t t ng va b a vao quy k t trong h quy chi u i cua nha v t ly hoc Enstein a t ng b t t ng - ch nh tr - hanh ch nh. Trong v s ng i cho la “sai l m”, la “ i n r ”, l ch s khoa hoc cung a t ng xay ra la “ng ng cu ng”, nh ng kh ng m t toa an kh ng t tr ng h p cac nha khoa hoc b nao tr n th gi i l p lai cai vi c nh toa k t t i kh ng phai v a m c sai l m khoa an giao h i a t ng lam v i cac nha khoa hoc va b phan xet kh ng phai t goc hoc trong th i Trung c la k t t i no. o la khoa hoc, ma chu y u la b k t t i t ph a k t qua cua m t qua tr nh l ch s l u dai, l i ch cua giai c p th ng tr . M t thi u s trong o t t ng, ly lu n va th c ti n ng i n m gi quy n l c th ng tr lu n phap quy n cua xa h i hi n ai ngay cang t m cach phat hi n va tr ng phat b t ky ti n t i t n trong va bao v nh ng quy n nguy c g , k ca nh ng sai l m khoa hoc c ban cua con ng i. D n d n xa h i loai nao co th lam lung lay ni m tin vao v tr , ng i a i n th a nh n tr n th c t , quy n l i th ng tr cua ho. Th ky XVI- du ch a phai b ng v n ban phap ly, cai XVII a ch ng ki n kh ng t nh ng s quy n c m c sai l m trong khoa hoc. ki n thu c loai nay, v du nh phat hi n Tuy nhi n, trong th ky XX, cung khoa hoc v ai cua Copernicus va Gallilee kh ng t tr ng h p nh ng y t ng khoa a b toa an giao h i — m t c ng cu tr ng hoc luc u b ph phan la sai l m manh phat cua giai c p th ng tr xa h i th i me n m c cac tac gia cua chung phai e Trung c , phan xet la “sai l m” va b ghep ngai. V du, vao nh ng n m 1950-1960, vao t i “bang b Chua Tr i”. Th ky XVIII khai ni m “v n con ng i” (Human a ch ng ki n s ki n nha t t ng xa h i Capital) b xem la khai ni m co nguy c v ai ng i Phap la Jean-Jacque lam m t ph m gia con ng i, v no i x Rousseau phai s ng l u vong v c ng b v i con ng i nh m t v t v tri, v giac, tac ph m cua m nh “Ban v kh c xa m t c may. M t trong nh ng tac gia cua h i” vao n m 1762 — tac ph m nay c khai ni m nay la Gary Becker a phai ng i i sau ghi nh n la m t di san tr m t m t th i gian dai do d m i dam t tu cua loai ng i. Nh ng, cai th i ai quy k t va phan xet t i l i i v i cac sai (3) A.F.Chalmers. What is this thing called Science?: an assessment of the nature and status of l m trong khoa hoc ki u nh v y ang science and its methods. 2nd Edition. Buckingham: d n qua i, m c du tr n th gi i hi n nay, Open University Press, 1994, p.73. 43
  4. L NGOC HUNG t n cu n sach cua m nh la “V n con M t la, nh ng sai l m b t ngu n t s ng i”, nh ng tranh rui ro tr tu , ng han ch nh n th c cua ca nh n nha khoa v n kem cho no cai phu dai giai hoc. Kh ng ai co th phu nh n cm t th ch(4). Ba m i n m sau, nh c ng tr nh i u r ng, kha n ng nh n th c cua m i nghi n c u v v n nh v y, Gary ng i la co han nh ch nh t nh h u han Becker a c giai th ng Nobel v khoa cua m t i ng i. Trong cai h u han o, hoc kinh t . nh n th c khoa hoc kho tranh khoi nh ng Th c ra, ai co th phan quy t s ung sai l m. ng th i, m i ca nh n nha khoa sai trong khoa hoc, n u kh ng phai ch nh hoc cung ch la m t san ph m cua th i ai ban th n cac nha khoa hoc ki m nghi m va kh ng th v t qua cai th i ai ma ho s ung sai b ng hoat ng khoa hoc th c ang s ng. V i u nay, chung ta c n hoc nghi m cua ho. Xet cho cung, ch co th c t p cach anh gia khach quan cua C.Mac ti n m i co kha n ng ki m ch ng ch n ly va Ph. ngghen khi hai ng nghi n c u va phan quy t ung sai cua khoa hoc ma chu ngh a duy v t cua Feuerbach va chu th i. Tuy nhi n, i u o kh ng co ngh a la ngh a duy t m cua Hegel. Cac ng a ch moi sai l m trong khoa hoc u c ch p ra nh ng sai l m ma Feuerbach va Hegel nh n, u kh ng b ph phan hay u co quy n m c phai do s han ch cua nh n c bo qua. V n la quy n cm c th c ca nh n va nh n th c cua th i ai, nh ng sai l m nh t nh trong khoa hoc. ng th i anh gia r t cao nh ng ong gop v ai cua hai nha tri t hoc nay 2. Ph n loai sai l m trong khoa hoc tr n c s o, hai ng x y d ng chu ngh a Khoa hoc c hi u la tri th c (khoa duy v t bi n ch ng va chu ngh a duy v t hoc) va la qua tr nh nghi n c u (khoa l ch s . hoc). Sai l m trong khoa hoc la sai l m Hai la, sai l m trong khoa hoc g n v i trong nh n th c khoa hoc, o co ca tri ban ch t cua tri th c khoa hoc va cach th c, ch n ly va sai l m trong qua tr nh th c san xu t ra tri th c khoa hoc. Cu i t m toi i t i tri th c, ch n ly. Hai loai sai th ky XX, cac nha khoa hoc v n con phai l m nay g n li n v i nhau; ch ng han, hoi: Cai g c goi la khoa hoc?(5) Cac ph ng phap nghi n c u sai l m d n n quan ni m khoa hoc lu n cho th y: (1) phat hi n ra tri th c sai l m va ng c lai, Khoa hoc lu n ti m n y u t sai l m; (2) do hi u bi t sai n n cach lam khoa hoc Tri th c khoa hoc la san ph m cua m t cung sai. loai hoat ng xa h i c bi t. i u o co Quy n c m c nh ng sai l m nh t ngh a la, m t phat hi n hay m t quan nh trong khoa hoc la quy n cmc ni m m t qu c gia nay b coi la sai l m nh ng sai l m kh ng c y trong qua tr nh trong khoa hoc, th m t qu c gia khac no nghi n c u khoa hoc, nh ng sai l m thu c b coi la sai l m trong kinh t ho c ch nh v ban ch t cua khoa hoc v i t cach m t tr . Hoan toan co th xay ra tr ng h p qua tr nh nh n th c ti n g n v han t i ch n ly. (4) Gary Becker. Nh n cu c s ng t giac kinh t . Xet t ph ng di n l ch s , nh ng sai Trong: Cac thuy t tr nh tai l trao giai th ng Nobel v Khoa hoc kinh t 1991-1995. Nxb Ch nh l m trong khoa hoc do hai loai y u t g y tr Qu c gia, Ha N i, 2000, tr.79. ra. (5) A.F.Chalmers. Ibid. 44
  5. SAI L M, RUI RO TRONG KHOA HOC PH NG T Y VA... sai l m trong khoa hoc c coi la chuy n qua “th c ti n” va ky thu t”(6). Ngu n g c, ti u chu n cua ch n ly la th c ti n. b nh th ng m t c ng ng khoa hoc Do o, sai l m thu n tuy khoa hoc la loai nay, nh ng lai b coi la b t b nh th ng — sai l m nay sinh trong ban th n qua tr nh sai l ch c n phai tr ng phat m t c ng ti n g n t i ch n ly. R t nhi u sai l m co ng khoa hoc khac. V du, nh ng sai sot th xu t hi n trong qua tr nh nay ma trong tr ch d n ngu n tai li u trong sach ng i lam khoa hoc hoan toan co quy n va bai vi t khoa hoc co th c coi la m c phai v i ngh a la kh ng b em vao chuy n b nh th ng m t n i nay nh ng phan xet trong h quy chi u phi khoa hoc. lai b coi la sai l m kh ng th tha th c Tri th c khoa hoc la tri th c c ki m m t n i khac. Tuy nhi n, trong b i canh nghi m b i th c ti n. Nguy n ly nh n toan c u hoa va h i nh p kinh t qu c t , th c khoa hoc la nh v y. Nh ng, li u co cac quan ni m va cac chu n m c, gia tr phai la sai l m kh ng, khi tri th c ch a i v i khoa hoc ang x ch lai g n nhau. c ki m nghi m b i th c ti n, ho c th c Nh ng n i co lu t ban quy n va lu t s ti n hi n co ch a u s c ki m nghi m h u tr tu , th moi sai l m trong tr ch tri th c. B i le, th c ti n cung v n ng, d n tai li u u co th b coi la vi pham cung phat tri n va kh ng phai luc nao quy n s h u tr tu , u co th b bu c th c ti n cung i tr c ly lu n. Trong m t vao t i “tr m khoa hoc” va b x ly t ng s tr ng h p, ly lu n i tr c va con ng. Lu t phap nghi m c m nh ng loai ng i hoan toan co kha n ng b t th c ti n sai l m nay. Do o, cac nha khoa hoc tu n theo quy lu t do khoa hoc phat hi n kh ng co quy n m c phai nh ng sai l m ra. N u coi nh ng tri th c o la sai l m v quy n s h u tr tu . th nha khoa hoc hoan toan co quy n m c Nh v y la, b ng ph ng phap loai phai sai l m nh v y trong khoa hoc. tr d n ki u quy nap va b ng cach suy D a vao hai loai suy lu n l g c, co th lu n t ban ch t cua khoa hoc, chung ta ph n bi t c hai ki u sai l m khoa hoc co th i t i k t lu n: Nh ng sai l m nh t c quy n m c phai nh sau. nh c quy n m c phai trong khoa hoc la nh ng sai l m thu n tuy khoa hoc. Th nh t, loai sai l m trong khoa hoc y la sai l m trong tr ng h p V y, nh ng sai l m thu n tuy khoa hoc la quy nap. m t tri th c hay m t quy lu t ch a c g ? Va, tai sao phai t n trong cai quy n ki m ch ng b i t ng y u t th c nghi m c m c phai sai l m khoa hoc? ho c ch a c ki m tra b i toan b cac 3. B¶n ch t cña cac sai l m thu n ch ng c . Kh ng m t ai dam bao am tuy khoa hoc r ng, sau khi a ki m ch ng c m t gia Quy n c m c phai nh ng sai l m thuy t khoa hoc va th y ung trong n nh t nh trong khoa hoc la quy n c tr ng h p th n tr ng h p n + 1 v n m c phai nh ng sai l m thu n tuy khoa ung. Trong khoa hoc lu n, cac nha hoc. nghi n c u goi y la loai sai l m cua Loai sai l m nay b t ngu n t ban ph ng phap quy nap. Theo khoa hoc ch t cua ch n ly va ban ch t cua s nh n lu n quy nap, tri th c khoa hoc la tri th c th c ch n ly. V.I.L nin a nh n manh r ng, “ch n ly la qua tr nh. T y ni m chu (6) V.I.L nin. Toan t p, t.29. Nxb Ti n b , quan ng i ta i n ch n ly khach quan Matxc va, 1981, tr.215. 45
  6. L NGOC HUNG c ki m ch ng b ng cac quan sat, b ng y la loai sai l m b t ngu n di n d ch. cac b ng ch ng quan sat c. Theo t ph ng phap suy lu n t ly thuy t, t nguy n ly cua khoa hoc quy nap, trong cai chung n cai cu th . N u quy nap la m t s l ng l n cac tr ng h p cua A i t b ng ch ng quan sat c n quy trong nh ng i u ki n nh t nh ma t t lu t, n ly thuy t th suy lu n di n d ch ca moi tr ng h p u cho th y A co c i t quy lu t, ly thuy t n giai th ch va i m B th rut ra quy lu t la t t ca A u d bao cac s ki n nh t nh. Quy t c suy co B. V du, sau khi th nghi m v i t t ca lu n l g c n i ti ng nh t cua di n d ch la cac loai kim loai u th y chung n ra khi suy lu n ki u tam oan lu n; v du, “T t b t nong va co lai khi b lam lanh th co ca moi ng i u ch t. Ivan la ng i. V y th rut ra k t lu n la “T t ca kim loai u Ivan phai ch t” hay v du, “T t ca cac n ra khi nong l n va co lai khi b lanh”. cu n sach xa h i hoc u bu n te. Cu n M t b ph n tri th c khoa hoc t sach nay la cu n sach xa h i hoc. V y nhi n a c phat tri n nh ph ng (suy ra) cu n sach nay bu n te”. Tuy phap lu n quy nap. Nh ng, trong khoa nhi n, v n la ch “t t ca”: d a vao hoc t nhi n, nh t la trong khoa hoc xa u kh ng nh la a bi t c t t ca h i va nh n v n, kho co th am bao c cac cu n sach xa h i hoc. Noi cach khac, i u ki n la phai quan sat trong m t s sai l m thu n tuy khoa hoc la vi c l ng l n cac tr ng h p tranh sai l m. kh ng nh “t t ca”. Ngay ca khi a Th c ch t, v n la s l ng: quan sat chuy n “t t ca” thanh “nhi u” hay “ a s ” c bao nhi u tr ng h p th c coi la th cach suy lu n di n d ch ki u l g c tam uln rut ra k t lu n? V n la oan lu n n u tr n v n lu n ti m n y u nh ng tr ng h p quan sat co gi ng h t t sai l m thu n tuy khoa hoc. V du, m t nhau kh ng? Trong khi o, cac nha tri t suy lu n di n d ch nh sau: “ a s cac hoc a t ng noi n hi n t ng “kh ng ai cu n sach xa h i hoc u bu n te. Cu n t m hai l n tr n m t dong s ng”. iv i sach nay la cu n xa h i hoc. V y (suy ra) cac ch ng c , cac s ki n kho co th l p lai cu n sach nay bu n te”. Suy lu n ki u nh l ch s th sao? V n th ba la, n u di n d ch nh v y co ch a ng sai l m m t vai tr ng h p ngoai l kh ng gi ng thu n tuy khoa hoc kh ng? Ch c ch n la nh v s cac tr ng h p quan sat c co. B i le, du co noi a s hay 99,99% cac th sao? Tr ng h p th n + 1 ho c n + (n cu n sach xa h i hoc u bu n te th v n + 1) ma sai th sao? y la ch a noi n kh ng co c s th c s v ng ch c am nh ng sai l m do ph ng phap quan sat, bao “cu n sach xa h i hoc nay la bu n te”, o l ng nh ng g c n quan sat. R t b i cu n sach nay v n hoan toan co th nhi u nh ng sai l m co th xay ra do r i vao s 0,01% con lai. C n th y r ng, kh ng co u cac ph ng ti n quan sat m t b ph n cac tri th c cua ca khoa hoc ang tin c y phat hi n va ghi nh n. Do t nhi n, khoa hoc xa h i va khoa hoc v y, nh ng sai l m do thi u cac tr ng nh n v n c phat hi n ra b ng con h p quan sat ki m ch ng, quy nap ng nh n th c suy lu n di n d ch. la nh ng sai l m co th ch p nh n c Nh v y, ca hai con ng suy lu n va c quy n m c phai. quy nap va di n d ch u ch a ng y u t sai l m khoa hoc. N u kh ng c Th hai, loai sai l m trong khoa hoc 46
  7. SAI L M, RUI RO TRONG KHOA HOC PH NG T Y VA... quy n pham phai sai l m trong khoa hoc t nh ki m ch ng va do v y, kho co th sai th kh ng m t nha khoa hoc nao dam a l m. Theo quan ni m cua nh ng nha khoa ra m t nh n nh nao ca. M c du cai hoc nay th khoa hoc c n t i loai m nh quy n nay kh ng c ghi thanh v n ban co th sai, loai gia thuy t co th ki m phap ly, nh ng tr n th c t , quy n c ch ng va co th sai l m trong tr ng h p pham phai sai l m trong khoa hoc a c nay nh ng lai ung trong cac tr ng h p. th a nh n b ng m t th lu t b t thanh Khoa hoc kh ng c n t i loai m nh v n. i u nay co ngh a la, c ng ng khoa hay loai tri th c kh ng co t nh ki m hoc th a nh n nh ng cac tri th c khoa ch ng, kh ng th ki m ch ng, b i chung hoc c phat hi n b ng cach nghi n c u kh ng giup ta nh n bi t c i u g ca. quy nap hay di n d ch va ch p nh n Khoa hoc c x y d ng tr n c s cac gia nh ng sai l m co th co. V n la phat thuy t co t nh ki m ch ng va co th sai. hi n ra sai l m va a ra tri th c m i t Loai sai l m khoa hoc theo thoa y la nh ng sai l m co th c sai l m h n thay th . thu n. c ng ng ch p nh n trong gi i han cua Th ba, s sai l m c coi la ti u tr nh phat tri n khoa hoc. Tri th c chu n cua t nh co th ki m ch ng va ti u khoa hoc c n c ki m ch ng. Nh ng, chu n cua t nh co th sai cua tri th c vn t ra la, li u co th ki m ch ng khoa hoc. S sai l m thu n tuy trong nm c nao? Co th sai l m n m c khoa hoc la m t i u t nhi n va ph bi n nao la ch p nh n c? Popper a a n m c m t s nha khoa hoc lu n coi ra c ch “thoa thu n”, “kh c” cua c ng “t nh co th sai l m” la m t ti u chu n cua ng khoa hoc trong vi c ch p nh n t nh tri th c khoa hoc va qua tr nh nghi n c u t ng i cua s ung n trong khoa hoc. khoa hoc la qua tr nh “th va sai” (trial ng vi t: “C s kinh nghi m cua khoa and error). i u o ch nh la m t s th a hoc khach quan kh ng co g la “tuy t i” nh n thuy t phuc nh t v quy n c ca. Khoa hoc kh ng d a tr n c s v ng phep m c phai sai l m trong khoa hoc. ch c. N n tang ma tr n o cac ly thuy t Theo quan ni m cua cac nha khoa hoc, c d ng l n t ng t nh chung c nh Popper, Lacatos, Musgrave, x y tr n m l y. Gi ng nh toa nha x y Charlmer, th khoa hoc la m t h th ng tr n cac c y coc. Cac c y coc ccm cac gia thuy t co th ki m ch ng va co th xu ng m l y nh ng kh ng phai la c m ch ng minh la sai. M t gia thuy t khoa mai xu ng cho n t n cung cua n n t. hoc la m t gia thuy t co th sai l m t c la Nh ng, n u chung ta d ng kh ng ong co th ki m ch ng c gia thuy t b ng coc xu ng s u h n n a th i u o kh ng nh ng quan sat co th co ho c nh ng phai v chung ta a at t i n n t v ng quan sat v m t l g c la co th xay ra ch c, ma chung ta ch n gian la d ng ch p nh n hay bac bo. N u m t gia thuy t ong coc khi cam th y thoa man r ng cac kh ng th bac bo c v m t l g c hay c y coc o u v ng ch c lam mong x y b ng quan sat th gia thuy t o kh ng co toa nha, t nh t la trong m t th i gian t nh co th sai l m va do v y, kh ng phai nh t nh”(7). la m t gia thuy t khoa hoc. M nh “kh ng phai no la A ma cung kh ng phai (7) Karl R.Popper. The logic of scientific discovery . no kh ng phai la A” la m nh kh ng co London: Hutchinson, 1968, p.111. 47
  8. L NGOC HUNG V i quan ni m nh v y th vi c m c phat hi n khoa hoc, cac cu c khung hoang phai nh ng sai l m trong khoa hoc la va cac cu c cach mang trong khoa hoc v i ng nhi n, khi kh ng co i u ki n s thay th m t paradigm cu nay b ng ki m ch ng. Noi cach khac, nh ng sai l m m t paradigm m i khac v i “khoa hoc nh t nh trong khoa hoc y c hi u b nh th ng”. Trong qua tr nh bi n i t la nh ng sai l m t ng ng v i m t tr nh cai cu sang cai m i nh v y, t t y u xu t nh t nh cua s phat tri n khoa hoc. hi n nh ng sai l m co th ch p nh n Loai sai l m nh t nh co th m c c. Trong khung hoang va ca trong cac phai la nh ng sai l m c phan xet t cu c cach mang khoa hoc, nh ng y t ng nh ng chu n m c khac nhau cua c ng cu cua khoa hoc th ng b cho la sai l m, ng khoa hoc. Th c t la cac nha khoa m c du chung a t ng c coi la ung hoc kh ng phai luc nao cung i t m b ng n. ng th i, nh ng y t ng m i xu t ch ng ch ng minh m t ly thuy t, m t hi n luc u th ng cung b coi la sai l m, gia thuy t la ung sai, ma ho th ng n u nh ng sau o, co th phai m t n m, th m l n ly thuy t hay gia thuy t “co ve h p ly” ch r t nhi u n m, m i c th a nh n la va ch p nh n c i v i c ng ng cac ung n. i v i nh ng loai sai l m nh nha khoa hoc. y la nh ng sai l m i v y, cac nha khoa hoc co quy n cm c v i m t b ph n nay cua c ng ng khoa phai. N u kh ng th khoa hoc kh ng th hoc, nh ng lai ung i v i m t b ph n ti n l n c. Tr n th c t , s phat tri n khac cua c ng ng khoa hoc. Nha khoa cua khoa hoc a, ang va se ti p tuc di n hoc lu n Thomas Kuhn cho r ng, tri th c ra nh v y. khoa hoc cung gi ng nh ng n ng (8), 4. D n chñ hoa trong khoa hoc va chung c m t c ng ng khoa hoc tao ra tinh th n trach nhi m c ng d n cua va s dung theo nh ng quy t c nh t nh. nha khoa hoc Moi cach noi kh ng theo ng n ng cua Vi c th a nh n quy n c m c phai m t c ng ng nh t nh th u co th b nh ng sai l m nh t nh trong khoa hoc — coi la sai. Quan ni m cua Kuhn cho th y nh ng sai l m thu n tuy khoa hoc, kh ng vai tro “trong tai” cua c ng ng khoa hoc. co ngh a la khuy n kh ch cac nha khoa Tr n th c t , m t h i ng khoa hoc co hoc hay cac c quan khoa hoc a ra quy n phan quy t ung sai cua m t lu n nh ng ph ph m khoa hoc. Khi noi n an ti n s hay m t c ng tr nh nghi n c u quy n la noi n ngh a vu, trach nhi m khoa hoc. Loai sai l m nay hoan toan c ng d n cua nha khoa hoc. M t chu th kh ng ch p nh n c v i m t c ng ng co quy n hanh ng th chu th o co ch noi c th ng n ng cua ho, nh ng trach nhi m v i hanh ng o, b i n lai hoan toan co th ch p nh n ci gian la hanh ng o la hanh ng cua v i nh ng c ng ng khac. chu th o ch kh ng phai cua ai khac. Loai sai l m khoa hoc nay sinh trong Vi c tuy n truy n phap lu t va n ng cao s khung hoang khoa hoc. Nha khoa hoc lu n Thomas Kuhn a ra quan ni m (8) Thomas Kuhn. The Structure of Scientific “Paradigm” v qua tr nh phat tri n cua Revolutions. Chicago: University of Chicago Press, 1970, tr. 210. Norman K. Denzin. The Research khoa hoc. Theo quan ni m cua ng, khoa Act: A theoretical Introduction to Sociological hoc ti n tri n theo con ng t ch luy cac Methods. New Jersey: Prentice Hall Inc. 48
  9. SAI L M, RUI RO TRONG KHOA HOC PH NG T Y VA... ao c ngh nghi p cua cac nha khoa hoc “trong ch c tai, ng i ta l n l n la r t c n thi t. Nha khoa hoc la ng i co ch nh tr va khoa hoc, ch nh quy n cha kha n ng, co quy n va co trach nhi m t m ap nguy n t c t do khoa hoc, t do sang ra ch n ly va ch c phep noi s th t va tao. Kh ng kh quan li u va m nh l nh dung cam bao v s th t. Nh ng t m trong khoa hoc c phuc h i d n n g ng xa th n v ch n ly khoa hoc cua t nh trang nha n c quy t nh “mau s c” Xocrat, Copernicus, Galileo va nhi u cua ch n ly, coi th ng qua tr nh sang tao ng i khac v n c cac nha khoa hoc t m ra ch n ly”(11). ngay nay ng ng m noi theo. Khi th a nh n vai tro cua khoa hoc - X y d ng v n hoa trong giao ti p c ng ngh v i t cach l c l ng san xu t khoa hoc, v n hoa trong tranh lu n khoa th m t s rui ro v m t nh n th c xu t hoc cung r t quan trong va c n thi t. B i hi n la phai coi tri th c la m t c ng cu, le, v n con co hi n t ng bi n tranh lu n th m ch la ph ng ti n san xu t. o la khoa hoc thanh cu c mat sat ca nh n, m t s nh n th c y t nh rui ro, b i no nguy hai h n la hi n t ng bi n tranh co ve trai v i quan ni m th ng th ng lu n khoa hoc thanh s quy chup, thanh r ng t li u san xu t la nha may, x cac vu vi c h nh s hoa, hanh ch nh hoa. nghi p, la v n — t ban hay nh ng th Tr n th gi i, hi n t ng nay a t ng xay khac. B t ch p m t s tac gia kh ng th a ra ma h u qua cua no la ca m t l nh v c nh n tri th c la m t loai c ng cu san xu t, khoa hoc nh di truy n hoc b thut lui. m t loai t li u san xu t, tr n th gi i “Vu an ap di truy n hoc do Trofim kh ng t tac gia a vi t nhi u sach noi v Denisovich L xenko, Chu t ch Vi n han loai t li u san xu t c bi t nay. M t tac l m khoa hoc n ng nghi p Li n X , phat gia nghi n c u no m t cach kh ng h rui ng tr n t n c X vi t h n n a th ky ro va vi t l n nh ng nh n nh cung tr c y la bai hoc cay ng nh t v h u kh ng h rui ro, v du, la “c ng cu san qua cua chu ngh a hoc phi t trong th ky xu t ma nay ng i c ng nh n n m c XX”(9). L xenko a gan cho cac nha di lam chu l y m nh kh ng gi ng th c ng truy n hoc theo tr ng phai Mendel va cu bo trong thung hay nh c ng cu cua x Morgan cai t i danh “truy n ba chu ngh a nghi p trong th i c ng nghi p ng khoi. duy t m t san phan ng” khung b No la th v t dung n m trong u oc cua ho b ng cach b t ho phai lam ki m i m, c ng nh n — v t dung y la c ng cu cua xa phai th a nh n sai l m, ai kh ng nghe th h i t ng lai, la ngu n chu y u sang tao b u i vi c va h u qua la “g n ba ngan ra cua cai va quy n l c. No la tri nha sinh hoc b sa thai trong th i i m o” th c”(12). Cach noi nay co th la m t rui va “keo lui toan b n n sinh hoc cua t n c X vi t”(10). Kh ng ch trong khoa (9) Vu Cao am. Suy ngh v khoa hoc va giao duc hoc t nhi n, ma ca trong m t s khoa hoc ng ai Vi t Nam. Nxb Khoa hoc ky trong xa h i thu t, Ha N i, 2007, tr.103. xa h i va nh n v n cung xay ra t nh trang (10) Vu Cao am. S d., tr.104. thut lui, th m ch la pha san, v du nh (11) E.A. Capitonov. Xa h i hoc th ky XX: l ch s khoa hoc xa h i hoc Li n X . B i le, va c ng ngh . Nxb ai hoc Qu c gia, Ha N i, 2000, tr.81. ung nh m t tac gia a vi t trong cu n (12) Alvin Toffler. Th ng tr m quy n l c. Nxb sach ban v l ch s xa h i hoc Li n X , Thanh ni n, Ha N i, 2002, tr.117. 49
  10. L NGOC HUNG ro, m t sai l m, n u c xem xet trong thoai hoa, bi n ch t, la nhi m phai noc m t t nh hu ng l ch s m t xa h i khac. c cua chu ngh a t ban, la ti p tay cho Nha khoa hoc cung c n phai dung th l c phan ng qu c t (14). Sau nay, cam tr n con ng quanh co, gian kh nh ng l i i m i noi chung va i v i y nh ng thach th c va rui ro tr tu m i t duy khoa hoc noi ri ng, nh ng ti n g n t i ch n ly nh C.Mac a t ng quan ni m nh v y m i c coi la phu noi t i. Kh ng thu ng ch i s bao v h p va c bi t, hang loat sach giao khoa m t chi u t ph a th ch phap lu t, nha va sach chuy n khao v kinh t hoc cua khoa hoc c n dung cam t bao v ch n ly cac n c t ban chu ngh a a c d ch ra khoa hoc. V i u nay, cac th h khoa hoc ti ng Vi t ca thay va tro v a hoc t p, ngay nay c n hoc t p C.Mac. Hoc t p v a day hoc trong cac vi n nghi n c u va thai nghi m tuc khoa hoc, tinh th n trong cac tr ng ai hoc tr n ca n c. sang tao, ban l nh khoa hoc va n ng l c Nh ng n m g n y Vi t Nam, b u bi t l ng nghe va bi t bao v ch nh ki n kh ng kh d n chu trong khoa hoc a c khoa hoc. Trong ph n u b T ban cua cai thi n ro r t. Nhi u cu c tranh lu n m nh, C.Mac a tuy n b r ng, ng ch khoa hoc a di n ra s i ng, thu hut s l ng nghe nh ng y ki n ph phan co t nh quan t m chu y cua nhi u ng i. Th ng khoa hoc va co t nh x y d ng, con cac loai tin tr n n minh bach h n, cac nha khoa y ki n khac th ng se ng x m t cach hoc co i u ki n gi i thi u cac san ph m y t tin va ban l nh khoa hoc: “ ng khoa hoc va d lu n xa h i c quy n ta, ta c i, ai noi g cung m c”(13). phan xet, ng t nh hay phan i. Nh ng cu c ban cai s i n i xung quanh n i dung, 5. Sai l m thu n tuy khoa hoc va i ch ng tr nh cai cach giao duc la m t v m i t duy v khoa hoc Vi t Nam du. Nh ng bai vi t va cac y ki n cua cac Tr n th c t , n c ta, sai l m thu n nha khoa hoc ph phan manh me nh ng tuy khoa hoc xay ra kh ng nhi u, th m sai sot trong m t s cu n sach giao khoa la ch la r t t, con lai la nh ng sai l m g n m t v du. Cu c tranh cai cua cac giao s , li n v i nh ng rui ro tr tu ca nh n va ti n s va cac nha khoa hoc v m t s t cac tai nan chuy n m n, ngh nghi p li n li u l ch s Vi t Nam la m t v du n a. quan t i quan h quan ly trong khoa hoc. i u n i b t c n ghi nh n trong cac cu c T nh h nh nay tr n n ph c tap do nh ng tranh lu n khoa hoc nay la tinh th n d n han ch l ch s li n quan t i s sai l ch xa chu c kh i d y va c t n trong. S h i va nh ng sai l ch ao c ngh nghi p can thi p cua “ban tay quan ly hanh cung v i ki u quan ly quan li u, bao c p, ch nh” vao ph n x ung sai trong khoa hanh ch nh, m nh l nh trong khoa hoc. hoc kh ng con th bao n a. M t s nha Ch co th n u khai quat m t th c t la, khoa hoc khi nh lai va suy ng m v th i trong nh ng n m tr c va ngay sau i ky i m i v a qua a ghi nh n la “cac c m i n c ta, trong gi i nghi n c u kinh t hoc Vi t Nam, nh ng bai vi t noi n (13) C.Mac va Ph. ngghen. Toan t p, t.23. Nxb kinh t th tr ng, san xu t t nh n, quy Ch nh tr Qu c gia, Ha N i, tr.22. (14) ng Phong. T duy kinh t Vi t Nam: Ch ng lu t gia tr , lao ng lam thu ud b ng gian nan va ngoan muc 1975-1989. Nxb Tri quy k t v m t l p tr ng, quan i m la th c, Ha N i, 2008, tr.149. 50
  11. SAI L M, RUI RO TRONG KHOA HOC PH NG T Y VA... quan lanh ao ang va Nha n c ta noi b ph n gi i tr th c. chung a kh ng c m oan, tr ng tr va i m i t duy trong khoa hoc hi n cung t g y kho kh n ng n can sang ki n nay a at t i nh ng tr nh nh t nh, cua nh n d n, trai lai noi chung a bi t ang ghi nh n trong vi c ng pho v i phat hi n, ch p nh n, n ng cao sang ki n nh ng sai l m, rui ro va cac sai l ch trong cua nh n d n thanh ch nh sach cua ang khoa hoc, v du nh sau: va Nha n c”(15). i u nay cung ung v i Th nh t, nh ng sai l ch ao c ma l nh v c khoa hoc va no ch ng to r ng, s i n h nh la “gian l n va n c p” trong i m i t duy quan ly khoa hoc ang ti n khoa hoc co xu h ng b d lu n xa h i, theo h ng x y d ng nha n c phap nh t la c ng ng khoa hoc, l n an gay g t quy n xa h i chu ngh a. va b x ly, m c du ch a tri t , b ng Kh ng m t nha khoa hoc nao co th cach cach ch c va thuy n chuy n c ng tac tranh m c phai sai l m thu n tuy khoa i v i nh ng ng i vi pham. hoc, b i n u kh ng th th ho kh ng phai Th hai, i v i nh ng sai l ch xa h i, la nha khoa hoc. i u nay cung gi ng nh t c la nh ng sai l ch do han ch cua l ch s kh ng nh r ng, kh ng ai s ng, lam s , v du nh nh ng hanh vi sai l ch do vi c ma kh ng m c phai sai sot, ch tr co “c n b nh hanh ch nh hoa khoa hoc” g y ng i n m d i m va ng i kh ng lam g ra th i m i t duy ang h ng vao “phi ma th i. V y tai sao chung ta lai kh ng hanh ch nh hoa” khoa hoc va ti n t i “xa th a nh n cai quy n c m c phai h i hoa” khoa hoc. nh ng sai l m thu n tuy khoa hoc nh Th ba, i v i loai sai l m thu n tuy vao vi c phat hi n va s a cac sai l m khoa khoa hoc: c n phai th a nh n la th t hoc ma ti n mai n g n ch n ly? C u tra kh ng d dang n u ra c v du nao ro l i li n quan t i quan ni m va thoi quen rang, cu th (t ng t nh cac v du Li n quan ly trong m t xa h i ang chuy n i X ) co s c thuy t phuc v nh ng sai l m va x y d ng nha n c phap quy n xa h i thu n tuy khoa hoc, nh t la trong l nh v c chu ngh a. M t s can b quan ly, trong o khoa hoc xa h i va nh n v n Vi t Nam co ca nha khoa hoc v n ch a th c s lam trong th i gian qua (trong l nh v c v n quen v i cac quan ni m v c ng b ng, d n hoc, ngh thu t th co th n u v du la chu va t do trong khu n kh phap lu t, nh ng vu an v n ch ng vao khoang gi a khi ho v n quen ap t nh ng chu n m c th ky XX). Ch co th tam n u m t tr ng quan ly hanh ch nh vao phan xet s ung h p, du kh ng tr c ti p li n quan t i sai sai, phai trai trong khoa hoc. i u nay a l m thu n tuy khoa hoc, nh ng cn u d n n m t th c t ma Ngh quy t cua c ng khai tr n bao ch n n co th g i ra ang a ch ro la: kh ng t nha khoa hoc e ngai, thi u t tin, s b quy k t v quan (15) ao Xu n S m, Vu Qu c Tu n (Chu bi n). i i m, ne tranh nh ng v n li n quan m i Vi t Nam: nh lai va suy ng m. Nxb Tri th c, Ha N i, 2008, tr.17. n ch nh tr (16). Co th noi, c ch bao (16) Ban Ch p hanh Trung ng ang C ng san c p, c ch xin - cho v n con co ch tru ngu Vi t Nam. Ngh quy t s 27 — NQ/T “V x y d ng cu i cung cua no trong ch nh cai t ng chop i ngu tri th c trong th i ky y manh c ng nghi p hoa, hi n ai hoa t n c”. Ky hop th 7, bu quan ly hanh ch nh i v i l u ai Ban Ch p hanh Trung ng khoa X, Ha N i, thang khoa hoc cung nh trong u oc cua m t 7 n m 2008. 51
  12. L NGOC HUNG nhi u s suy lu n ma kh ng s b rui ro trong va phat huy t do t t ng trong nh sau: M t phong vi n hoi m t nha khoa hoat ng nghi n c u, sang tao cua tr hoc v s rui ro trong ngh s hoc. ng tra th c v muc ti u d n giau, n c manh, xa l i: “V cai s kh n ngoan th t i ch noi h i c ng b ng, d n chu, v n minh”. th nay nay: ng i lam s phai noi, ma cai Hi n nay, n c ta, n ng su t lao u con n m tr n c th m nh m i noi ng khoa hoc r t th p, nh t la khi so c. u l a khoi c th noi cai g ?! B y sanh v i nhi u n c xung quanh. Trong gi phai noi ng i ta nghe cai a, ch t nh h nh nh v y, v n v quy n m c anh kh ng th noi ng i ta kh ng nghe. phai nh ng sai l m, rui ro nh t nh Co ng i hoi t i la ng th y th nao, t i trong khoa hoc co ve nh ch a phai la v n bao t i r t thoa man, v t i co m t c ng c p bach. Nh ng s nghi p c ng chung t i noi. Ho nghe va ho co th ph nghi p hoa, hi n ai hoa t n c trong phan, ng t nh hay kh ng ng t nh”(17). b i canh toan c u hoa va h i nh p kinh t Nhi u ly do kho co th k ra c th gi i oi hoi phai t ng c ng khuy n m t s ki n l n nao v sai l m thu n tuy kh ch cac nha khoa hoc dam ngh , dam khoa hoc cua Vi t Nam trong th i gian lam, dam sang tao, ch p nh n rui ro va qua, trong o n i b t m t ly do la: trong canh tranh lanh manh trong nghi n c u khoa hoc - c ng ngh co qua t cac sang khoa hoc, trong vi c c ng b cac san ph m ch c ng ky qu c t , qua t cac c ng khoa hoc ma kh ng s m c phai sai l m tr nh c c ng b cac tap ch co uy t n thu n tuy khoa hoc. tr n th gi i; trong khoa hoc xa h i va Vi c ghi nh n, t n trong va bao v nh n v n con thi u nh ng c ng tr nh ly quy n c m c phai nh ng sai l m nh t lu n co kha n ng d bao, nh h ng, nh trong khoa hoc, t c la m c phai “ch a co nh ng c ng tr nh sang tao l n, nh ng sai l m thu n tuy khoa hoc kh ng nhi u c ng tr nh con s l c, sao co ngh a la khuy n kh ch vi c pham phai chep”(18). Trong t nh h nh nh v y, th c cac sai l m o. Trai lai, no nh c nh va kho co th m c sai l m thu n tuy khoa thuc y cac nha khoa hoc phai quan t m hoc, b i nh m t quy lu t, kh ng lam g t i vi c t m cach tranh cac sai l m va s m ho c lam r t t m i kh ng m c sai l m, phat hi n ra cac sai l m co th s a ch a nh t la nh ng sai l m thu n tuy chuy n k p th i. Vi c th a nh n va bao v quy n m n. c pham phai sai l m nh t nh trong i v i cac loai sai l ch n u tr n, i khoa hoc co y ngh a quan trong trong vi c m i t duy v khoa hoc cua Vi t Nam a khuy n kh ch, bao v t duy va n l c sang at t i m t tr nh m i va th hi n c tao cua cac nha khoa hoc. ng th i v i bi t ro trong Ngh quy t g n y nh t cua vi c th a nh n quy n la s rang bu c ang v x y d ng i ngu tr th c ma trach nhi m cua nha khoa hoc ivi trong o, v i tinh th n nh n th ng vao s hanh vi nh n th c khoa hoc cua ho. th t, hang loat cac loai han ch , y u kem va nguy n nh n a c vach ro, v du (17) “T ng th ky H i S hoc D ng Trung Qu c: nh v a n u tr n. i m i t duy v T i s m nh ch la m t th c y canh”. Bao An ninh th gi i cu i thang, s 30, thang1.2004, tr.9. khoa hoc th hi n ro quan i m ch ao (18) Ban Ch p hanh Trung ng ang C ng san cua ang la: “Th c hanh d n chu, t n Vi t Nam. S d. 52
  13. SAI L M, RUI RO TRONG KHOA HOC PH NG T Y VA... Tinh th n phap lu t c i m theo h n va c th ti n g n v han t i ch n ly. h ng “c ng d n c lam nh ng g ma Cac bi n phap cu th cua vi c th a lu t phap kh ng c m”, nh ng th ng nh n va bao v quy n c m c phai sai nh t hanh ng tr n th c t th vi c co l m nh t nh trong khoa hoc c phan nh ng quy nh phap ly v v n nay la anh trong cac quy nh v quy n bao l u quan trong va c n thi t gop ph n tao y ki n, quy n t ch u trach nhi m ca nh n ra m i tr ng t do, d n chu va c i m v m t khoa hoc va quy n t do, b nh trong nghi n c u khoa hoc. Cac giai phap ng trong vi c phat hi n, bay to y ki n v am bao d n chu, t do va quy n sai l m nh ng v n khoa hoc. trong khoa hoc phai xu t phat t ban ch t Vn th a nh n va bao v quy n “co th sai l m” cua tri th c khoa hoc va c m c phai nh ng sai l m nh t nh qua tr nh nghi n c u khoa hoc. trong khoa hoc a xu t hi n va ang c Tri th c khoa hoc la loai tri th c co giai quy t tr n c s cua i m i t duy th sai, th m ch co th ch ng minh c phap lu t va t duy quan ly khoa hoc la sai trong nh ng tr ng h p nh t nh tr c y u c u cua i m i kinh t - xa h i nay va ung trong nh ng tr ng h p nh t trong b i canh toan c u hoa va h i nh p nh khac, va trong cac tr ng h p khac kinh t th gi i. Ch v i tinh th n nh v y th ch a xac nh — b t nh. Qua tr nh th khoa hoc m i th c s tr thanh l c nghi n c u khoa hoc la qua tr nh ti p c n l ng san xu t cua xa h i n c ta tr n v han t i ch n ly khach quan. o cung la ng c ng nghi p hoa, hi n ai hoa. qua tr nh th va sai, trong o cac sai l m Noi tom lai, cac sai l m nh t nh lu n c phat hi n va s a ch a ngay trong khoa hoc la nh ng sai l m kh ng c cang ti n g n h n va ti n g n mai t i y, kh ng vi pham cac chu n m c phap ly, ch n ly. V i tinh th n nh v y, khoa hoc kh ng vi pham cac hanh vi b phap lu t v i ngh a la h th ng tri th c va qua tr nh nghi m c m trong khoa hoc va c ng ngh . hoat ng lu n ch a ng y u t sai l m. o la nh ng sai l m thu n tuy khoa hoc Ch c se kh ng co g la qua ang khi m t b t ngu n t ban ch t cua tri th c khoa s nha khoa hoc lu n n i ti ng tr n th hoc va qua tr nh nh n th c khoa hoc. gi i noi r ng khoa hoc la m t qua tr nh M t i u nh n manh Vi t Nam hi n li n tuc s a ch a cac sai l m. V y, ca tr n nay la, ti p tuc i m i t duy v khoa hoc ph ng di n ly lu n khoa hoc l n tr n tao i u ki n thu n l i cho cac nha th c t , vi c m c phai nh ng sai l m khoa hoc th c s t p trung vao hoat ng trong khoa hoc la m t hi n t ng b nh khoa hoc ch kh ng phai la cac hoat ng th ng, t nhi n. Do o, vi c am bao ngoai khoa hoc. Co nh v y th quy n quy n c m c phai nh ng sai l m nh t c m c phai nh ng sai l m nh t nh nh — nh ng sai l m thu n tuy khoa hoc trong khoa hoc m i th c s co y ngh a va a t ng b c c th a nh n va bao v co gia tr thuc y s phat tri n khoa hoc tr n th c t cac n c phat tri n. Nha gop ph n x ng ang vao c ng cu c i khoa hoc co quy n m c phai sai l m khoa m i, x y d ng va phat tri n tn c hoc, ng th i phai co trach nhi m s a nh m muc ti u d n giau, n c manh, xa ch a nh ng sai l m o, co quy n va trach h i c ng b ng, d n chu, t do va v n minh nhi m thay th m t quan ni m nhi u sai l m nay b ng m t quan ni m t sai l m theo nh h ng xa h i chu ngh a. 53
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

LV.01: Bộ Luận Văn Thạc Sĩ Quản Trị Kinh Doanh MBA
165 tài liệu
2046 lượt tải
THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2