Chuyên đề Huyết chứng luận

Chia sẻ: Beo Day Tan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:95

Thêm vào BST

Báo xấu

120
lượt xem 26
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mời các bạn cùng tham khảo nội dung Tài liệu Huyết chứng luận dưới đây để nắm bắt được những nội dung về phàm lệ, đường tôn hải, nam nữ dị đồng luận, bàn về cơ chế bệnh tạng phủ, bàn về mạch chứng sống chết, dụng dược nghi kỵ luận,... Hy vọng nội dung Tài liệu là Tài liệu tham khảo hữu ích cho các bạn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chuyên đề Huyết chứng luận

LÔØI GIÔÙI THIEÄU Laøm ngöôøi Thaày thuoác Y hoïc daân toäc chöõa beänh, can thieäp ñeán maïng soáng cuûa con ngöôøi, maø chaúng am töôøng saâu saéc coâng vieäc mình ñang laøm, môùi chöõa ñöôïc moät beänh ñaõ khoe khoan khoaùt laùc, gaëp beänh khoù thì phaùt bieåu baäy baï lung tung khoâng theo y lyù gì caû, baûo sao ngöôøi ñôøi khoâng xem thöôøng laø Ñoâng Y khoâng coù khoa hoïc, lang baêm lang ñaøo lang doûm…baûo sao Taây Y döông quyeàn hoï khoâng coi troïng, coù nhieàu bieän phaùp troùi buoäc ñuû ñieàu. Nhaèm ñaåy maïnh phong traøo hoïc taäp, naâng cao nghieäp vuï, phuïc hoài voán coå Y Hoïc Daân Toäc keát hôïp haøi hoaø vôùi Taây Y, xaây döïng neàn Y hoïc Vieät Nam nhö Baùc Hoà ñaõ daïy. TUÛ SAÙCH Y HOÏC COÅ TRUYEÀN TP Hoà Chí Minh ñaõ töï laäp neân, bieân soaïn, dòch thuaät, in aán haøng loaït saùch Y Hoïc Coå Truyeàn chính thoáng. Töï môû lôùp daïy ngheà, ñaøo taïo neân lôùp thaày thuoác Y Hoïc daân toäc töông lai. Ñaây laø chuùng toâi hieåu vaø laøm theo chuû tröông keá thöøa vaø phaùt huy, phaùt trieån y hoïc coå truyeàn daân toäc cuûa nhaø nöôùc moät caùch tích cöïc, höõu hieäu. Luoân ñöôïc caû nöôùc hoan ngheânh vaø höôûng öùng. Tuû saùch y hoïc coå truyeàn TP HCM töø hai baøn tay traéng, hoaït ñoäng 5 naêm qua, ñöôïc nhieàu ngöôøi giuùp ñôõ, ñaõ xuaát baûn ñöôïc 31 ñaàu saùch, toång coäng 8.582 trang. Phaùt huy ñöôïc truyeàn thoáng y hoïc toå tieân Tueä Tónh, Laõn OÂng. Vaø keá thöøa caùc danh y thôøi hieän ñaïi. Ñem laïi cho toaøn quoác coù 2.000 tuû saùch y hoïc coå truyeàn, nhaän ñöôïc nhieàu loøng trieàu meán cuûa giôùi y hoïc ñöông thôøi. Taäp HUYEÁT CHÖÙNG LUAÄN naøy xuaát baûn coáng hieán quyù ñoäc giaû. Nhôø coâng dòch thuaät cuûa laõo y Ñaøo Vaên Luyeän, TP HCM, ñuû trình ñoä baûo ñaûm ñaây laø thöù thaät ñoái vôùi caùc ñoäc giaû. Traân troïng giôùi thieäu cuøng quyù ñoàng nghieäp xa gaàn. TP. HCM ngaøy 19-12-1987. Laõo mai Nguyeãn Trung Hoaø. (chuû tòch thaønh hoäi Y-hoïc daân-toäc TP.Hoà Chí Minh). LÔØI TÖÏA Boá toâi söùc yeáu hay coù beänh, cho neân toâi ñaõ sôùm xem saùch thuoác, khi ngöôøi coù beänh laø ñieàu trò ngay. Thaùng 6 naêm Quyù-Daäu, boãng nhieân ngöôøi maéc beänh thoå huyeát, roài sau chuyeån thaønh haï huyeát. Toâi ñaõ tra cöùu caùc saùch thuoác ñem chöõa trò ñeàu khoâng kieán hieäu, vaø ñaõ môøi taát caû nhöõng thaày thuoác danh tieáng, nhöng caùc thaày naøy ñeàu khoâng coù kieán thöùc vöõng, ñaïi ñeå chæ toaøn duøng thuoác ñieàu ñình ñeå cho beänh suy maø thoâi. Nhaân theá toâi môùi xem taát caû moïi saùch, khi gaëp huyeát chöùng thì xem raát laø kyõ löôõng, luùc aáy nhöõng ngöôøi cuøng laøng vôùi toâi raát taùn thöôûng baäc tieàn boái ñoù laø oâng Döông Taây Sôn ñaõ laøm saùch “Thaát Huyeát Ñaïi Phaùp” bieát ñöôïc bí phaùp cuûa Huyeát chöùng maø caùc saùch khaùc chöa coù truyeàn. Toâi laáy côù cha maéc beänh, duøng nhieàu phöông phaùp ñeå tìm hoûi môùi ñöôïc xem saùch cuûa hoï Döông, maø thaáy laø trong nhöõng saùch nghò luaän vaø phöông döôïc
cuõng chöa ñöôïc tinh töôøng. Neáu duøng ñeå trò beänh Huyeát chaéc laø ít ñöôïc coâng hieäu, beøn boû heát roài trôû veà nghieân cöùu Noäi Kinh, Nan Kinh tìm ñöôïc böøng leân khi hieåu ñöôïc yù caùc coå thö vaø vaän duïng ñaõ chöõa khoûi ñöôïc 70% veà beänh Huyeát. Nay cha Toâi ñaõ maát, nhöng baø nhaø hoï Phuøng maéc beänh Huyeát, Toâi töï cheá ra baøi thuoác chöõa maø ñöôïc an toaøn. Loøng phaán khôûi leân maø noùi raèng: keû ñaïi tröôïng phu khoâng theå laäp coâng danh ôû trong thieân haï, neáu coù moät taøi hay moät ngheà ñuû ñeå cöùu cho ngöôøi ñöông thôøi maø laïi heïp hoøi khoâng ñem truyeàn laïi cho mai sau thaät laø queâ laém. Vaäy Haûi toâi beøn ñem nghóa xaâu xa cuûa Huyeát chöùng trình baøy roõ raøng ra heát. Hoaëc noùi ra heát nhöõng lôøi ngöôøi xöa muoán noùi, hay boå theâm nhöõng lôøi Tieân Hieàn noùi chöa ñuû, chæ caàn cho ñuùng lyù, phöông thuoác hieäu nghieäm, khoâng baøn luaän nhöõng chuyeän xa xoâi. Saùch ñaõ xong nhìn thaáy maø theâm hoái haän vì mình bieát Y Ñaïo muoän maøng khoâng theå laøm keùo daøi tuoåi thoï cho cha. Xong cuõng may laø saùch naøy ñaõ thaønh, coù theå cöùu thieân haï ñôøi sau vaäy. ÑÖÔØNG DUNG XUYEÂN Töï TOÂN HAÛI ñeà töïa. PHAØM LEÄ Veà Huyeát chöùng xöa nay raát ít baøi luaän hay, cho neân saùch naøy phaân bieät raát roõ raøng, chæ caàn cho ñöôïc tinh töôøng, coù nhöõng choã noùi röôøm raø laø yù muoán cho toû roõ, khoâng neân boû ñi vaäy. 1. Nhöõng Löông Y ñöông thôøi khi baøn ñeán Huyeát chöùng phaàn nhieàu chæ noùi ñeán aûnh höôûng, saùch naøy chæ theo saùch Noäi Kinh, Naïn Kinh. Thöôøng haønh ñeå xeùt ñeán nguoàn goác maø noùi ra phaùt huy taát caû moïi yù, thöïc laø boå vaøo nhöõng thieáu soùt cuûa caùc y thö töø ñôøi nhaø Ñöôøng trôû xuoáng, cho neân töø nhöõng lôøi daãn Noäi Kinh, Nan Kinh, Troïng Caûnh. Ngoaøi rakhoâng laáy ôû saùch naøo khaùc. Neáu coù moät vaøi choã ngaàm gioáng nhau, ñoù laø ngaãu nhieân maø gioáng nhau chöù khoâng phaûi aên caép caùi hay, thöùc giaû xeùt cho. 2. Saùch naøy phaân bieät töøng moân raát roõ raøng, nhöõng ngöôøi khoâng bieát thuoác gaëp beänh maø tra xeùt cuõng hieãu ngay, laø moät boä saùch raát tieän duïng cho ngöôøi ñôøi. Nhöõng nghò luaän trong saùch naøy phaàn nhieàu laø do taâm ñaéc maø vieát ra, song caùc choã phaùt minh ñeàu laø söï thaät lyù thaät, coù baèng côù, coù kinh nghieäm hoaëc theo lôøi
coå thaùnh ñeå dieãn ra, hoaëc theo Taây Phaùp maø hieãu ñöôïc nhöõng lôøi noùi ñuùng vaø coù baèng côù, khoâng nhö nhöõng saùch cheùp nhaët. Saùch naøy chæ noùi veà Huyeát chöùng, ngoaøi ra coøn coù saùch Trung Taây Y Phaùn, saùch Luïc Kinh Phöông Chöùng Thoâng Giaûi. Hai saùch ñoù môùi noùi roõ raøng veà taïp chöùng, nay ñaõ ñöôïc in ra, xin tìm ñeå thöôûng ngoaïn. ÑÖÔØNG TOÂN HAÛI. CHÖÔNG I I. LUAÄN VEÀ AÂM DÖÔNG THUYÛ HOAÛ KHÍ HUYEÁT. Trong Thaân theå chæ coù aâm döông, maø aâm döông töùc laø thuyû hoaû, thuyû hoaû töùc laø khí huyeát, thuyû thì hoaù khí, hoaû thôøi hoaù huyeát. Taïi sao noùi thuyû hoaù ra khí?. Khí baùm vaøo vaät thì trôû thaønh nöôùc, ñoù kaø kinh nghieäm vaäy. Vì khí cuûa ngöôøi ta sinh ra ôû Ñan Ñieàn Khí Haûi ôû döôùi roán, döôùi roán laø nôi Thaän vaø Baøng Quang thuyû veà ôû ñoù, thuyû naøy khoâng töï nhieân hoaù laøm khí maø phaûi nhôø muõi hoâ haáp, khoâng khí vaøo theo Pheá quaûn ñeán Taâm hoaû döôùi roán chöng thuyû ñeå hoaù laømkhí, ñoù laø goác sinh ra khí. Moät khi khí ñaõ ñöôïc sinh ra thôøi theo kinh maïch thaùi döông ñeå giöõ gìn beân ngoaøi, töùc laø veä khí, giao leân Phoåi ñeå laøm hoâ haáp nguõ taïng luïc phuû cuõng do khí aáy thoåi tôùi vaäy. Song khí sinh ôû thuyû, thôøi coù theå hoaù ra thuyû, thuyû hoaù ra khí cuõng hay laøm beänh cho khí, khí ñeán ñaâu thì thuyû cuõng ñeán ñoù, cho neân khí thaùi döông ra bí mao thì laøm ra moà hoâi, ñaáy laø khí ñem thuyû aâm ra ngoaøi vaäy. Khí thaùi döông ñi leân phoåi thì thuyû aâm cuûa Baøng Quang vaø Thaän theo khí maø thaêng leân ñeå laøm taân dòch, ñaáy laø khí ñem thuyû aâm ñi leân vaäy. Khí hoaù ôû döôùi thì thuyû ñaïo thoâng maø laøm ra nöôùc tieåu, ñoù laø khí haønh thôøi cuõng haønh vaäy. Neáu thuyû ngöøng khoâng hoaù, beân ngoaøi thôøi khí thaùi döông khoâng ñaït ra neân moà hoâi khoâng ra ñöôïc, trong thôøi taân dòch khoâng sinh, ñaøm aåm ñeàu ñoäng, ñoù laø beänh thuyû vaø cuõng laø beänh khí vaäy. Ngoaøi ra coøn coù: cheá tieát cuûa Pheá khoâng haønh khí, khoâng xuoáng ñöôïc, nhaân ñoù maølong beá hoaït xoå. Cuõng laø döông khí cuûa Thaän khoâng traán ñöôïc thuyû, laøm aåm laøm taû. Ñoù laø beänh khí cuõng laø beänh thuyû vaäy. Toùm laïi: Khí vaø Thuyû voán cuøng moät nhaø, trò khí töùc laø trò thuyû vaø ngöôïc laïi, cho neân Nhaân Saâm boå khí vì raèng cam haøn tö nhuaän ñaïi sinh taân dòch. Khi taân dòch ñaày ñuû thì Pheá kim nhuaän nhaøng, pheá chuû khí, laø pheá ruû xuoáng ñeå naïp khí, ñöôïc Nhaân Saâm cam haøn taâm chaát trong coù döông tính laø vaät sinh khí hoaù thuyû raát toát,
cho neân khí ñöôïc boå ích. Nhö phöông Tieåu Saøi Hoà, oâng Tröông Troïng Caûnh noùi raèng: “Thöôïng tieâu ñöôïc thoâng, taân dòch ñöôïc xuoáng, vò khí nhaân ñoù maø hoaù”. Vaäy thì thoâng taân dòch töùc laø hoaù vò khí, vì taân dòch ñuû thì vò thaáu leân Phoåi, Phoåi ñöôïc nhuaàn döôõng taân dòch laïi theo vò khí maø xuoáng, nguõ taïng nhôø taân dòch aáy ñeàu ñöôïc thuaän lôïi maø troïc aâm tieâu heát, can döông khoâng laán leân ñöôïc, Pheá ñieàu tieát ñöôïc nguõ taïng laø nhö theá. Neáu thuyû aâm khoâng ñuû, taân dòch khoâ kieät, beân treân thì Phoåi teo heùo, khoâ kieät vì khoâng coù thuyû ñeå tö döôõng Phoåi, döôùi thì beá keát. Laø söï ñieàu tieát khoâng suoát xuoáng döôùi vaäy. Ngoaøi thì noùng soát, thuyû aâm khoâng theå meàm maïi da thòt vaäy. Nhöõng chöùng keå treân ñeàu laáy sinh thuyû laøm pheùp chöõa. Cho neân baøi Thanh Taùo cöùu Pheá thang sinh taân ñeã boå Pheá khí, baøi Trö Linh nhuaän lôïi ñeå trò ñaøm khí, baøi Ñoâ Khí hoaøn boå thuyû ñeå ích Thaän khí. Ñeán nhö phaùt haõn laø ñeå ñieàu veä khí, maø cuõng raên ñöøng duøng hoaû coâng ñeå haïi thuyû aâm, cho neân duøng Baïch Thöôïc tö aâm ñeå môû nguoàn moà hoâi, duøng Hoa Phaán ñeå sinh taân ñeå cöùu haõn dòch, xem theá thì bieát raèng tö thuyû cuõng töùc laø boå khí vaäy. Nhöng baøi Boå Trung Ích Khí, baøi Luïc Quaân Töû, baøi Thaän Khí hoaøn ñeàu laø nhöõng phöông thuoác boå khí, maø taïi sao khoâng tö thuyû?. Vì thuyû aâm voâ hình sinh ra ôû döôùi maø ñeø leân treân laø ñeå phuïng döôõng khí aáy, vaäy thì thuyû naøy neân tö. Thuyû chaát coù hình vaøo töø mieäng maø hoaù ra ôû döôùi laø ñeå truyeàn ñaïo khí aáy, thuyû aáy thôøi neân taû. Moät khi thuyû chaát ñình laïi khí bò trôû treä, cho neân Boå Trung Ích khí duøng Traàn Bì, Baïch Truaät ñeå cheá thuyû. Luïc Quaân Töû duøng Baùn Haï, Phuïc Linh ñeå lôïi thuyû. Thaän Khí Hoaøn cuõng duøng thuoác lôïi thuyû ñeå giuùp Queá Phuï, Queá Phuï laø khí döôïc ñeå hoaù thuyû. Linh Traïch laø thuoác lôïi thuyû ñeå hoaù khí. Baøi Chaân Vuõ thang cuõng laáy Linh Truaät lôïi thuyû laøm chuû, ñoù laø trò taø thuyû töùc laø trò khí, cuøng vôùi tö thuyû aâm töùc laø boå khí ñeàu laø cuøng laøm maø khoâng traùi nhau vaäy. Vaû laïi thuyû taø neáu khoâng lui thì aâm thuyû cuõng khoâng sinh ra ñöôïc, cho neân baøi Nguõ Linh taùn khöù thuyû taø maø hay sinh taân chæ khaùt, phaùt haõn thoaùi nhieät vì thuyû taø lui roài thì thuyû aâm raõi ra vaäy. Song thuyû aâm khoâng tö thì thuyû taø cuõng khoâng khöù ñöôïc. Cho neân phöông Tieåu Saøi Hoà thoâng ñaït taân dòch maø laïi hay xuoáng ñieàu thuyû ñaïo ôû döôùi. Toùm laïi: Thuyû haønh thì khí haønh.Thuyû ngöøng thì khí ngöøng.Phaûi bieát roõ nhö theá thì môùi ñieàu khí ñöôïc vaäy.Taïi sao hoaû hoaù huyeát?: Huyeát saéc ñoû laø hoaû saéc vaäy, hoaû thôøi chuû ôû taân, hoaù sinh ra huyeát ñeå maø nuoâi cô theå. Hoaù laø döông, maø sinh ra huyeát laø aâm. Laïi nhôø aâm huyeát ñeå nuoâi hoaû, cho neân hoaû khoâng chaùy leân, maø huyeát chaûy xuoáng taøng chöùa ôû can vaø gôûi ôû huyeát haûi. Do 3 maïch Xung, Nhaâm, Ñôùi ñi khaép cô theå ñeå nuoâi döôõng chi theå.
Ñaøn oâng thì söï chuyeån thaâu cuûa huyeát khoâng kieâm nhieäm vaøo ñaâu ñöôïc, coøn ñaøn baø thì söï chuyeån thaâu cuûa huyeát laø nguyeät kinh ñuùng heïn maø xuoáng, huyeát xuoáng trong huyeát haûi, taâm hoaû cuõng theo maø xuoáng. Cho neân huyeát thònh maø hoaû khoâng laán döõ, cho neân ñaøn oâng voâ beänh, coøn ñaøn baø thì thuï thai. Neáu huyeát hö thì can khoâng taøng huyeát, can moäc vöôïng thì caøng ñoäng hoaû, huyeát hö taâm huyeát maát söï nuoâi döôõng, thì hoaû luùc aáy caøng haïi huyeát, ñoù laø huyeát beänh töùc laø hoaû beänh vaäy, pheùp chöõa neân ñaïi boå huyeát laø Quy Ñòa vaäy. Vì huyeát bôûi hoaû sinh ra, boå huyeát maø khoâng thanh hoaû thì hoaû laán döõ maø khoâng sinh ra huyeát ñöôïc, neáu tö thuyû phaûi duøng thuoác thanh hoaû, baøi Töù Vaät thang duøng Baïch Thöôïc, baøi Thieân Vöông Boå Taâm phaûi duøng nhò Ñoâng, baøi Quy Tyø phaûi duøng Taùo Nhaân, baøi Chích Cam Thaûo phaûi coù A Giao vaø Maïch Ñoâng ñeàu laø pheùp thanh hoaû. Ñeán nhö baøi Luïc Hoaøng thang, Töù Sinh Hoaøn phaûi laáy ñaïi taû hoaû nhieät laøm chuû, vì hoaû hoaù thaùi quaù laøm maát söï sinh hoaù cuûa huyeát, neùm ñi töùclaø boài vaøo, thanh hoaû töùc laø boå huyeát. Neáu hoaû hoaù khoâng kòp, khoâng theå sinh huyeát ñöôïc. Baøi Chích Cam Thaûo thang phaûi duøng Queá Chi ñeå tuyeân hoaû. Baøi Nhaân Saâm Döôõng Vinh thang duøng Vieãn Chí, Nhuïc Queá ñeå boå Taâm hoaû, ñeàu laø pheùp boå hoaû sinh huyeát. Coøn nhö chöùng huyeát haøn, huyeát öù; duøng Queá Chi, Ngaõi Dieäp, Teá Taân, Can Khöông laø nhöõng thuoác baãm thuï hoaû khí ñeå oân huyeát. Bieát raèng trò hoaû töùc laø trò huyeát, huyeát vaø hoaû thuoäc cuøng moät nhaø, bieát thì môùi noùi ñieàu huyeát ñöôïc vaäy. Khí huyeát thuyû hoaû voán laø ñoái nhau, nhöng giöõ gìn cho nhau, neân beänh thuyû thì lieân heä ñeán huyeát, beänh huyeát cuõng coù lieân heä ñeán thuyû vaäy. Thuyû aâm ôû khí phaän khoâng ñaày ñuû thì döông khí laán leân aâm maø xuùc phaïm vaøo huyeát, huyeát dòch ôû aâm phaän khoâng ñuû thì taân dòch khoâng xuoáng, laøm beänh cho khí. Neáu haõn ra quaù nhieàu thì laøm maát taân dòch, maát taân dòch thì laøm haïi huyeát. Nhieät keát ôû Baøng Quang thì haï huyeát, ñoù laø thuyû beänh maø caäp luî ñeán huyeát vaäy. Thoå huyeát, khaùi huyeát taát coù ñaøm aåm. Huyeát hö thì tinh kieät, thuyû keát ñaøm ñoïng khoâng taùn, thaát huyeát thì beänh thuyû thuûng. ÖÙ huyeát hoaù thuyû cuõng phaùt ra thuyû thuûng, ñoù laø huyeát beänh maø kieâm beänh thuyû vaäy. Vì ôû haï tieâu maø huyeát haûi vaø Baøng Quang cuøng ôû moät nôi. Coøn thöôïng tieâu thì Pheá chuû thuyû ñaïo, Taâm chuû huyeát maïch , laïi cuøng ôû moät nôi, coøn ôû ngoaøi coù theå thì haõn ra ôû bì mao. Huyeát ñi trong kinh maïch cuõng nöông töïa nhau maø ñi, moät aâm moät döông giöõ gìn cho nhau, huoáng chi vaän huyeát töùc laø khí, giöõ khí töùc laø huyeát, khí laø döông, khí thònh thì hoaû thònh, huyeát laø aâm, huyeát hö töùc laø thuyû hö, moät maø hai vaø hai laø moät vaäy. Ta hieãu ñöôïc ñieàu ñoù thì môùi trò khí huyeát, ñieàu aâm vaø hoaø döông.
Huyeát sinh ra ôû Taâm hoaû maø xuoáng traøn ôû Can, khí sinh ra ôû Thaän thuyû maø leân chuû ôû Pheá, nhöng vaän duïng laø do Tyø, hai taïng thuyû hoaû ñeàu thuoäc tieân thieân, ngöôøi môùi thuï thai thì tieân thieân sinh haäu thieân, coøn ngöôøi ñaõ sinh ra thì haäu thieân sinh tieân thieân, coøn ngöôøi ñaõ sinh ra thì haäu thieân sinh tieân thieân, cho neân hai taïng thuyû hoaû ñeàu nhôø ôû Tyø. Thöïc khí vaøo Tyø, Tyø sinh hoaù traáp ñem leân Taâm hoaû, Taâm hoaû bieán hoaù thaønh ñoû, ñoù goïi laø huyeát. Neân trò huyeát phaûi trò Tyø laøm chuû vaäy. Baøi Chích Cam Thaûo ñeàu laø nghóa aáy, cho ñeán Ñaïi Hoaøng haï huyeát, cuõng nhaân Ñaïi Hoaøng baãm saéc cuûa Thoå maø ñaïi tieát ñòa ñaïo vaäy. Ñòa hoaøng sinh huyeát cuõng nhaân Ñòa Hoaøng baãm tinh nhuaän cuûa Thoå maø ñaïi tö Tyø taùo vaäy. Ngoaøi ra, Saâm Kyø vaän huyeát, thoáng huyeát, ñeàu laø boå Tyø, vaäy bieát raèng trò huyeát phaûi trò Tyø laøm chuû, khí tuy sinh ôû Thaän trung, song thöïc khí vaøo Vò, Tyø sinh hoaù thuyû thaân xuoáng cho Thaän, döông khí cuûa Thaän môùi chöng nöôùc aáy boác leân, thanh khí thaêng leân thì taân dòch ñöôïc raõi ra khaép nôi, troïc khí ñi xuoáng maø thuyû ñaïo ñaùi ra. Thuyû ñaïo ñi xuoáng cuõng nhö ñaát coù soâng ngoøi ñeàu chaûy nhöõng ueá vaät ñi, taân dòch thaêng leân cuõng nhö khí ñaát boác leân laøm möa gioù vaäy. Neân trò khí phaûi trò Tyø laøm chuû vaäy. Baøi Luïc Quaân Töû hoaø Tyø lôïi thuyû ñeå ñieàu khí. Baøi Chaân Vuõ thang giuùp Tyø chaán thuyû ñeå sinh khí, baøi Thaäp Taùo, baøi Haõm Hung v.v. coâng Tyø ñoaït thuyû ñeå thoâng khí, ñoù laø pheùp khöû thuyû taø ñeå boå khí vaäy. Phaøm trò khí cuõng phaûi laáy Tyø laøm chuû môùi ñöôïc. OÂng Lyù Ñoâng Vieân trò beänh laáy khí laøm chuû, chuyeân trò vaøo Tyø Vò, song cuõng duøng thuoác nghieân veà cöông taùo, khoâng bieát raèng Tyø khoâng cheá thuyû thì neân duøng Khöông Taùo, Tyø khoâng thaêng taân dòch neân duøng tö nhuaän, khí thuaän khoâng leân löu thuyû taø, khí thuaän cuõng khoâng neân khoâng coù thuyû taân. OÂng Chu Ñan Kheâ trò beänh laáy huyeát laøm chuû, neân duøng thuoác thieân veà haøn löông. Khoâng bieát raèng beänh ôû hoaû thì neân haøn löông, coøn beänh ôû thoå taïng thì neân cam hoaõn. II. NAM NÖÕ DÒ ÑOÀNG LUAÄN Ñôøi baûo raèng nam chuû khí, nöõ chuû huyeát, nhaân theá maø baûo raèng nam huyeát thì troïng nöõ huyeát thì khinh, laïi noùi theâm laø huyeát cuûa ñaøn oâng khaùc huyeát cuûa ñaøn baø, nhöng khoâng bieát raèng huyeát cuûa ñaøn baø coù nguyeät tín, ñaøn oâng thì khoâng coù nguyeät tín, chæ coù theá laø caùi khaùc nhau maø thoâi. Cuøng laø huyeát maø sao nöõ giôùi coù nguyeät tín, nam giôùi khoâng coù nguyeät tín?. Vì lyù do nöõ giôùi chuû huyeát, huyeát thuoäc aâm maø ñi xuoáng. Sôû dó ñi ñöôïc laø nhôø khí vaän maø ñi vaäy, ñaøn baø con gaùi laáy huyeát laøm chuû, phaûi nhôø khí ñeå vaän huyeát, khí töùc laø thuyû hoaù ra, ñaõ noùi ra ôû baøi tröôùc.
Choã khí huyeát giao hoäi vôùi nhau laø ôû trong baøo thaát ôû döôùi roán, con trai goïi laø Ñan Ñieàn, coøn can gaùi goïi laø huyeát thaát, ñeàu do Can vaø Thaän giöõ gìn, ñoù laø nôi toång theå cuûa khí huyeát. Khí sinh ra ôû thuyû maø hoaù ra thuyû, con trai laáy khí laøm chuû. Cho neân huyeát vaøo Ñan Ñieàn cuõng theo thuyû hoaù maø bieán laøm thuyû, bôûi vì do huyeát hoaù ra co neân khoâng phaûi laø nöôùc trong maø raát keo ñaëc, ñoù goïi laø Thaän tinh. Khí cuûa ñaøn baø con gaùi thì cuõng hoaù laøm thuyû, song ñaøn baø con gaùi laáy huyeát laøm chuû, cho neân khí ôû trong huyeát thaát cuõng theo huyeát hoaù maø bieán laøm huyeát. Ñaáy goïi laø nguyeät kinh, song ôû trong huyeát cuõng coù thuyû dòch ôû khí hoaù ra, cho neân kinh nguyeät hay nguyeät tín cuõng goïi laø tín thuyû vaäy. Vaû laïi, tröôùc vaø sau khi haønh kinh ñeâuø coù nöôùc nhaït nhaït, vaäy thì huyeát phaän cuûa ngöôøi nöõ cuõng nhôø thuyû cuûa khí phaän ñeå daãn ñoäng vaø vaän haønh vaäy. Bieát nhö theá thì tinh cuûa ngöôøi nam thuoäc khí thuoäc thuyû, maø beân trong cuõng coù khí coù thuyû cho neân ngöôøi nam tinh loaõng ñoù laø huyeát hö, ngöôøi nöõ beänh kinh laø do khí treä vaäy. Hoûi raèng: Ngöôøi nam chuû khí, ngöôøi nöõ chuû huyeát, maø söï bieán hoaù ôû beân trong nhö lôøi noùi aáy, maø taïi sao ngöôøi nöõ phaûi haønh kinh, ngöôøi nam taïi sao laïi khoâng haønh kinh? Xin ñaùp raèng: Kinh do huyeát thöøa vaäy, sinh caùi môùi töø boû caùi cuõ, ñoù laø leõ töï nhieân cuûa trôøi ñaát. Cho neân traêng coù troøn coù khuyeát, bieån coù leân coù xuoáng, huyeát cuûa ngöôøi nöõ tröø boû caùi cuõ sinh ra caùi môùi, ñoù laø ñieàu hieån nhieân, dö thì traøo ra, laø ñaïo troøn thì phaûi khuyeát vaäy. Ngöôøi nöõ moãi thaùnh haønh kinh moät laàn laø ñeå tieát huyeát thöøa ra, huyeát thì chuû taâm maø ñi xuoáng, cho neân tieát xuoáng döôùi maø laøm ra kinh huyeát vaäy. Ngöôøi Nam tuy khoâng coù kinh maø nghieäm ñöôïc, song cuõng phaûi tieát caùi thöøa ñi, ngöôøi nam laáy khí laøm chuû, khí chuû döông maø ñi leân, cho neân huyeát thöøa khoâng theo döôùi maø tieát xuoáng, nhöng theo khí maø ñi leân, khi maïch Xung Nhaâm quanh moâi caèm maø sinh ra raâu ria, vaäy raâu ria aáy laø do tieát huyeát thöøa ra vaäy, vì theá ngöôøi nöõ coù nguyeät tín maø khoâng coù raâu ria, ngöôøi nam coù raâu ria maø khoâng coù nguyeät tín vaäy. Sôû chuû khaùc nhau, sôû chuû khoâng gioáng nhau, leân xuoáng khaùc nhau chæ laáy ñaáy ñeå phaân bieät maø thoâi, nghóa laø töø Noäi Kinh chöù khoâng phaûi do taùn luaän vaäy. Ñôøi baûo raèng: huyeát cuûa ngöôøi nam nöõ khoâng gioáng nhö nhau thì khoâng bieát ñaïo bieán hoaù vaäy, caàn phaûi bieát söï bieán hoaù vaän haønh khí huyeát thuyû hoaû, thì môùi trò ñöïôc beänh cuûa khí huyeát thuyû hoaû sinh ra. Ngöôøi nöõ caàn phaûi huyeát tuaàn kinh, ngöôøi nam cuõng caàn p0haûi huyeát tuaàn kinh, neáu huyeát maát loái thöôøng töùc laø huyeát khoâng tuaàn kinh. Ôû ngöôøi nöõ neáu khoâng baêng ñôùi thì cuõng khoâng thuï thai ñöôïc. Ôû ngöôøi nam neáu khoâng thoå nuïc thì cuõng khoâng theå khoeû maïnh ñöôïc, ñeán khi
thaát thöôøng quaù, thì ngöôøi nöõ maéc baêng ñôùi, ngöôøi nam maéc thoå nuïc. Cho neân ngöôøi nöõ quí ñieàu kinh, maø ngöôøi nam cuõng quí ñieàu kinh, nhöng ngöôøi nam thoå nuïc laø huyeát ñi leân, ngöôøi nöõ baêng ñôùi laø huyeát ñi xuoáng vaäy, hoaøn toaøn khoâng gioáng nhau. Song ngöôøi nöõ thoå nuïc cuõng khoâng khaùc ngöôøi nam, ngöôøi nam haï huyeát cuõng khoâng khaùc baêng ñôùi. Cho neân saùch naøy tuy khoâng phaûi laø phuï khoa, maø nhöõng chöùng nguyeät kinh thai saûn noùi roõ raøng ñaày ñuû, laø muoán cho ngöôøi ñôøi thaáy beänh naøy maø hieãu beänh khaùc, ñeã trò huyeát chöùng caøng thaàn hieäu vaäy. Laïi noùi theâm laø: ngöôøi nöõ huyeát ôû baøo trung, moãi thaùng thai ñoåi moät laàn, tröø caùi cuõ sinh caùi môùi, huyeát tröø laø huyeát öù, huyeát naøy khoâng toáng khöù ñi thì trôû ngaïy cho chuyeån hoaù cô theå sinh huyeát. Phaøm laøm thaày thuoác phaûi thoâng hieãu phaù huyeát thoâng kinh, chæ rieâng moät chöùng thoå nuïc cuûa trai gaùi, khoâng bieát hoaù öù sinh taân, khoâng nghó raèng huyeát öù, khoâng toáng khöù ñi, thì taân huyeát khoâng theå sinh ra ñöôïc, xem nguyeät tín phaù cöïu sinh taân thì coù theå bieát vaäy. Ñeán nhö sang khoa trò muïn nhoït thì tröôùc cuõng phaûi phaù huû, sau ñoù môùi sinh cô, thòt thoái khoâng hoaù ñi thì thòt môùi khoâng theå naøo sinh ra ñöôïc, neáu nhö coù ngoøi muû thì caàn phaûi môû roäng thòt naùt ra, böùng laáy ngoøi muû ñi, thì môùi khoûi ñöôïc. Trò chöùng huyeát neáu khoâng khöù öù maø boå huyeát thì khaùc gì ngöôøi trò sang lôû khoâng theå hoaù huû maø caàn sinh cô vaäy. Song khoâng phaûi raèng khöû öù laø moät vieäc sinh taân laïi laø moät vieäc khaùc, vì öù huyeát khöù ñi thì taân huyeát ñaõsinh ra, taân huyeát sinh ra thì öù huyeát töï khöû maø khoâng xem caùch vaäy. Nhö nguyeät tín ñi xuoáng laø öù huyeát khöù ñi vaäy, baây giôø taân huyeát ñaõ maïnh, ñoäng trong huyeát haûi cho neân laø thôøi gian thai ngheùn vaäy. Khoâng phaûi nguyeät tín ñaõ haï xuoáng roài thì sau môùi coù sinh taân huyeát. Bieát theá thì bieát pheùp khöû öù sinh taân, maø cuõng bieát caû sinh taân laø pheùp khöû öù. Cô naêng sinh huyeát laø nhö theá, maø goác sinh ra huyeát laïi ôû Tyø Vò. Noäi Kinh noùi: Trung tieâu chòu khí, laáy traáp bieán hoaù ra ñoû aáy laø huyeát, nay ñem moät söï troâng thaáy maø noùi söõa cuûa ñaøn baø töùc nhöõng thöù aên uoáng maø Tyø Vò hoaù ra. Töùc laø Trung tieâu chòu khí ñeå laáy traáp vaäy, ñaøn baø nuoâi con thì nguyeät tín khoâng haønh, vì traáp aáy ñaõ laøm söõa ñeã nuoâi con thì khoâng bieán ra huyeát vaäy. Ñeán khi cai söõa roài thì traáp aáy bieán hoaù ra ñoû maø ñi xuoáng laøm kinh nguyeät. Ngöôøi ta ñieàu bieát raèng thoâi nhuõ (laøm cho nhieàu söõa) thì caàn boå Tyø Vò, maø khoâng bieát raèng tö huyeát, caøng caàn phaûi boå Tyø Vò, huyeát töùc laø söõa vaäy. Bieát pheùp thoâi nhuõ thì bieát pheùp boå huyeát, nhöng ñieàu boå Tyø Vò caàn phaûi phaân bieät aâm vaø döông, töø oâng Lyù Ñoâng Vieân veà sau troïng Tyø Vò, aáy chæ bieát chuyeân boå Tyø döông maø khoâng bieát tö döôõng Tyø aâm thì döông khoâng ñuû. Leõ coá nhieân thuyû coác khoâng hoaù maø Tyø aâm khoâng ñuû thì thuyû coác cuõng khoâng hoaù vaäy. Ví nhö naáu côm ôû trong noài, döôùi noài khoâng coù löûa, taát nhieân khoâng chín cômvaäy. Toâi nhaän thaáy coù ngöôøi Tyø hö khoâng muoán aên, duøng thuoác aám thì laïi giaûm aên thieâm, duøng thuoác maùt thì laïi aên ñöôïc. Toâi cuõng nhaän thaáy ngöôøi thoâi nhuõ duøng Kyø Truaät, Loäc Nhung thì söõa coù
nhieàu. Cuõng coù khi ngöôøi thoâi nhuõ duøng Kyø, Truaät, Loäc Nhung thì söõa laïi ít theâm, laø vì coù ngöôøi neân duøng, coù ngöôøi khoâng neân duøng vaäy. Vì theá neân boå Tyø döông thì Can Khöông, Phuï Töû cuõng hay sinh taân. Ngöôøi neân boå Tyø aâm thì Tri Maãu, Thaïch Cao cuõng laø thuoác khai vò. Pheùp boå Tyø döông ngöôøi tröôùc ñaõ noùi ñuû, rieâng pheùp boå Tyø aâm, ngöôøi xöa ít coù phaùt minh, nay toâi môùi neâu ra ñeå bieát raèng moät döông khoâng thieân leäch. Boå Tyø aâm ñeå khai vò tieán thöïc laø toâi laâm chöùng maø bieát ra. Maø möôïn 3 chöõ Toàn Taân Dòch cuûa Thöông Haøn Luaän maø laøm chöùng côù. Ngoaøi ra khoâng ñaâu noùi caû. Sau khi saùch ñaõ in thaønh boä, toâi môùi ñöôïc xem Thaùi Taây Y Phaùp, beân trong noùi Vò tieâu hoaù thöùc aên laø do Vò traáp cuøng ñieàm nhuïc traáp (nöôùc cuûa Tyø vaøo) khoå ñaõm traáp (nöôùc maät) ñaàu vaøo traøng ñeå hoaù thöùc aên, traáp aáy töùc laø taân dòch vaäy. Taây Y baøn veá taïng phuû phaàn nhieàu noùi veà hình maø boû soùt veà lyù, nhö ñieàu naøy tuy noùi veà maät maø thöïc khoâng traùi vôùi lyù, coù theå laøm chöùng cho lôøi noùi cuûa toâi neân bieân cheùp ra ñaây. III. BAØN VEÀ CÔ CHEÁ BEÄNH TAÏNG PHUÛ. Taïng phuû ñaàu coù chuû khí cuûa noù, ñeàu coù kinh maïch, ñeàu coù boä vò. Cho neân veà chuû beänh cuõng ñeàu coù kieán chöùng khoâng gioáng nhau. Coù moät taïng coù beänh maø kieâm taïng khaùc coù beänh, kieâm trò taïng khaùc maø khoûi. Thaày doûm khoâng bieát taïng phuû laø gì, thôøi nguoàn goác beänh khoâng theå bieát ñöôïc, duøng thuoác khoâng bieát raèng taïi sao coù theå chöõa ñöôïc beänh. Cho neân toâi ñem yù chính cuûa taïng phuû, trình baøy sau ñaây, ngoõ haàu giuùp caùc baïn khi bieän chöùng duøng thuoác ñöôïc ñuùng baøy baûn vaäy. TAÂM Taâm laø chöùc naêng quaân chuû, thaàn minh xuaát phaùt töø ñoù, bôøi vì Taâm laø hoaû taïng soi saùng moïi söï vaät cho neân giöõ thaàn minh. Thaàn töùc hoaû khí ôû trong Taâm, coù teân maø khoâng coù choã döïa. Noùi ruùt laïi ñaây laø moät gioït maùu hoàng saùng trôn ñeå haøm caùi khí aáy, cho neân khi thôû coù phaùt hieän neùt tinh quang töùc laø thaàn minh. Coâng vieäc Taâm phuï traùch laø phuû sinh huyeát, maø maáy gioït maùu trong Taâm laïi laø raát tinh vi trong maùu, laø nguoàn suoái sinh ra huyeát, laø bieåu phaùt ra thaàn. Huyeát hö thôøi thaàn chaúng yeân maø hay kinh sôï hoài hoäp, coù maùu öù cuõng kinh sôï hoài hoäp. Hoaû quaáy nhieãu huyeát thôøi aûo naõo, buoàn baõ. Thaàn khoâng minh maãn thôøi raïo röïc maát nguû, hoài hoäp ñaùnh troáng ngöïc. Thuyû aåm khaéc Taâm hoaû cuõng kinh sôï hoài hoäp. Huyeát coâng leân Taâm thôøi hoân meâ ñau muoán cheát. Ñôøm nhaäp Taâm thôøi ñieân loaïn, cuoàng. Taâm vôùi Tieåu Tröôøng coù töông quan bieåu lyù. Taâm di nhieät ôû Tieåu Tröôøng thôøi ñaùi ñoû, ñaùi gaét. Hoaû khoâng xuoáng giao vôùi Thaän thôøi Thaàn boác ra moäng mò di tinh.
Kinh maïch Taâm ñi leân, caëp theo haàu hoïng, lieân laïc ôû goác löôõi. Thöïc hoaû ngheõn leân sinh ñau buïng, hö hoaû boác leân thôøi löôõi cöùng khoâng noùi ñöôïc. Boä vò Taâm ôû tröôùc ngöïc, hoaû keát thôøi sinh ra chöùng keát hung, ra chöùng bì, chöùng hoaû thoâng, hoaû thoâng tuyeân phaùt thôøi sinh ra ñau ngöïc. Beänh Taâm tích goïilaø phuïc höông nhö caùnh tay chaén ngang döôùi Tim. Beänh thôøi treân roán coù khí ñoäng baàn baät. Taâm kinh coù Baøo laïc laø beà toâi, cho neân Taâm ñöôïc goïi quaân hoaû, Baøo laïc ñöôïc goïi töôùng hoaû, giuùp cho Taâm phun röôùi hoaû hoaù, coâng vieäc cuûa Taâm ñeàu do baøo laïc gaùnh ñaùng. Kieán chöùng vaø caùch chöõa ñeàu nhö beänh Taâm. CAN Can laø taïng phong moäc, ñôøm kyù gôûi trong ñoù. Ñôûm laø töôùng hoaû, moäc sinh hoaû, can chuû taøng huyeát, huyeát sinh töø taâm, ñi xuoáng trong boïc nhau thai. Ñaây laø caùi beå chöùa maùu huyeát khaép chaâu thaân, toát hay beänh taät ñeàu do huyeát haûi chi phoái. Caùi beå chöùa huyeát aáy khoâng bò söï quaáy nhieãu naøo thì maùu huyeát toaøn thaân yeân oån, khoâng choã naøo laø khoâng thuaän tuyø. Can kinh chuû taøng huyeát, sôû dó coù taøng ñöôïc laø can thuoäc moäc khí xung hoaø ñieåm ñaït khoâng gaây uaát aùt thôøi huyeát maïch ñöôïc troâi chaûy thoaûi maùi. Giaû nhö, hoaû laøm cho moäc uaát, thôøi huyeát khoâng hoaø, hoaû phaùt ra giaän, thôøi huyeát ñaâm ngang daáy leân thaønh caùc chöùng thoå huyeát, ñau vì huyeát do huyeát chaïy sai kinh vaäy. Giaän quaù laém thôøi phaùt cuoàng, hoaû quaù laém thôøi maù söng maét ñoû, ñau ñaàu. Moäc hoaû khaéc thoå thôøi raùo mieäng, æa chaûy, kieát lî, ñoùi aên khoâng ñöôïc, aên vaøo thì oùi, ñaày aùch ñeàu laø kieán chöùng moäc uaát do hoaû vaäy. Neáu moäc caëp vôùi thuyû taø coâng leân treân laø “con möôïn theá meï ñeå laøm lung laêng ôû kinh Tyø”, thì caùc beänh ñôøm aåm, æa chaûy, noân oùi, ñau ñaàu laïi daáy leân. Vaäy tính cuûa moäc laø chuû sô tieát, hôi ñoà aên vaøo da daøy toaøn nhôø khí sô tieát cuûa can moäc maø hoaù ñöôïc côm nöôùc. Giaû nhö khí thanh döông cuûa can, khoâng thaêng thôøi khoâng theå sô tieát côm nöôùc, thì khoâng theå traùnh khoûi tình traïng æa chaûy buïng ñaày. Khí thanh döông cuûa can töùc laø hoàn khí, cho neân noùi can taøng hoàn, khi huyeát khoâng haøm döôõng can, hoaû nhieãu loaïn hoàn thôøi moäng mò khoâng nguû ñöôïc. Can chuû caân, caùc chöùng co ra naém vaøo, thuït ñaùi, ñeàu laø beänh thuoäc can, boä vò cuûa can taïi khoaûng söôøn cuït döôùi ñau, ñeàu traùch ôû can. Kinh maïch cuûa can goïi laø quyeát aâm, aâm cuøng toät thôøi bieán ra döông, cho neân beänh ñaán ñaây thì moùp laïnh döõ, noùng caøng döõ, moùp laïnh vöøa, noùng cuõng vöøa (quyeát thaâm nhieät thaâm). Huyeát phaän baát hoaø thôøi haøn nhieät ñeàu thaáy, noù cuõng quan heä bieåu lyù vôùi thieáu döông, cho neân can beänh caäp luî ñoán, caû chöùng oùi ra nöôùc chua, uïa ra nöôùc
ñaéng, tai ñieác, maét quaùng, boä vò hoaû beân taû phaân nhieàu beänh ôû söôøn beân taû?...Ñeàu laø nhöõng beänh chuû yeáu cuûa can. Ñaïi theå nhö sau: Ñôûm vôùi can cuøng giöõ chöùc danh töôùng hoaû, nöôùc maät coù vò ñaéng, töùc laø vò hoaû, töôùng hoaû phaân röôùi khaép tam tieâu maø gôûi ôû trong ñôûm, ñôûm hoaû khoâng vöôïng thôøi hö khieán kinh sôï, hoaû nhieàu laán neân döõ thôøi mieäng ñaéng, oùi ngöôïc, maét quaùng, tai uø. Kinh maïch ñôûm ñi quanh tai cho neân theá vì noù ôû beân caïnh mình. Cho neân kinh phong hoaû daáy ñoäng leân, thôøi mình khoâng trôû traên ñöôïc, chaân tay co quaép. Laáy bieåu lyù ñeå noùi thì khí thieáu döông ñôûm beân trong vaän haønh khaép tam tieâu. Beân ngoaøi vaän haønh ôû taáu lyù (chaân loâng thôù thòt) laø then maùy cuûa vinh veä, heã traùi laïi then maùy laø uïa oùi ngöïc ñaày, taø choát ôû taáu lyù vaøo cuøng choïi vôùi aâm döông thôøi phaùt soát, cuøng tranh vôùi döông thôøi phaùt laõnh, cho neân soát reùt thôøi thieáu döông laøm chuû, hö lao coát chöng cuõng thuoäc thieáu döông, bôûi vinh veä taáu lyù baát hoaø giuùp cho theá hoaû höng leân. Cho neân theá, giuùp cho hoaû gheù ñôøm thôøi sinh ñieân phong xuø, giuùp cho hoaû khoâng nghæ thôøi can hoàn cuõng khoâng yeân cho neân phieàn, moäng mò di tinh. Vaû laïi töôùng hoaû trong ñôûm neáu khoâng laán döõ leân thôøi moäc khí thanh döông thaêng leân daï daøy, vò thôû ñöôïc söï sô ñaït cho neân côm nöôùc tieâu hoaù toát, gaêng döõ leân cho neân khí thanh döông uaát aùt, tyø vò baát hoaø. Khoaûng xöông ngöïc söôøn, khaép caùc xöông ñaáy laø phaàn beänh cuûa kinh thieáu döông, thôøi hay ñau boä phaän aáy, kinh maïch ñi beân caïnh mình ngöôøi khi ñau thì co duoãi khoâng thuaän lôïi, ñaáy laø ñaïi löôïc nhöõng beänh thuoäc kinh ñôûm. VÎ Daï Daøy laø chöùc quan kho taøng, coâng vieäc chính laø tieáp nhaän côm nöôùc. Khi vò hoaû baát tuùc thì khoâng thieát aên uoáng, coù aên vaøo cuõng lình bình khoâng tieâu, giôø laâu vaãn coøn nguyeân roài oùi ra. Khi nöôùc ñoïng ôû loàng ngöïc, khi haøn laïnh choát trong Daï Daøy ñeàu coù theå uïa oùi khoâng ngöng. Khí Vò hoaû boác leân thôøi ñoùi maø khoâng aên ñöôïc, aên vaøo thôøi oùi heát, taân dòch khoâ kieät thôøi thaønh choái khoâng aên, phaân nhö cöùt deâ, hoaû döõ laém thôøi keát hoøn raén. Vò gia thöïc thôøi noùi saûng, tay chaân ñoå moà hoâi, da thòt haâm haáp soát côn, bôûi choå töù chi cô nhuïc ñeàu do Tyø Vò chuû quaûn, cho neân theá. Kinh Vò noù ñi tröôùc phía ngöôøi ñeán treân maët, bieåu hieän chöùng ñau maét, khoâ muõi, phaùt co cöùng khoâng ngöõa ñöôïc. Vò khai khieáu ôû mieäng, khi mieäng khoâ hoïng ñau, hôi ñöa ngöôïc leân thôøi uïa oeï. Vò vôùi Tyø coù quan heä bieåu lyù, khi vò ñöa nhieät sang tyø thì noù tha hoaù theo thaáp, maø phaùt ra beänh Hoaøng ñaõn. Khi Vò thöïc Tyø hö thôøi coù aên maø khoâng tieâu hoaù, chuû taùo khí, cho neân beänh Döông minh toùm laïi laø taùo nhieät.
Rieâng chöùng thuyû traøo leân, thuyû keát, coù caùc chöùng “vuøng taâm haï nhö caùi maâm” laø Tyø thoå caàn caùi thaáp ñeå hoaù khí, khoâng san xeû röôùi raûi thôøi Daï Daøy raùo maø khoâng aên ñöôïc, aên ít khoâng tieâu, ví nhö trong noài khoâng coù nöôùc khoâng theå laøm chín côm thòt, cho neân caùc beänh khoâng aên ñöôïc, ñaïi tieän khoù ñi, mieäng raùo moâi khoâ chaùy, khoâng sinh ñöôïc huyeát, huyeát hö hoaû vöôïng, phaùt soát, ñoã moà hoâi troäm, neáu thaáp khí quaù nhieàu thì côm nöôùc cuõng khoâng tieâu, ñôøm aåm, tieát taû, thuûng tröôùng ñau buïng nhieät, daáy leân ngay. Thaáp gheù coù nhieät thôøi phaùt vaøng da, kieát lî, ñau buïng nhieät chaân tay teâ daïi, nöôùc tieåu ñoû gaét. Beänh Tyø tích goïilaø “bí khí” phía döôùi quaû tim nhö coù caùi maâm. Beänh Tyø thôøi phaûi coù ñoäng khí ôû roán. Boä vò cuûa Tyø ôû trung chaâu, chuû töôùi boùn chung quanh, ñoái ngoaïi hôïp vôùi da thòt thì chaân tay noùng nhö naáu, ñoå moà hoâi hoaëc da thòt teâ daïi. Veà theå laø aâm, veà duïng laø döông. Khoâng ñöôïc hoaû meänh moân ñeå sinh theå maø thôøi haøn maø khoâng hoaù, aên keùm gaày nhom, thoå hö maø khoâng vaän hoaù ñöôïc, khoâng theå ñöa taân dòch leân phía treân ñeå hoaù huyeát, raûi röôùi caùc kinh. PHEÁ ??? Boä vò Phoåi taïi trong hoâng ngöïc, ñau trong ngöïc laø thuoäc Phoåi. Beänh pheá tích goïi laø Töùc Boân, beänh thôøi söôøn beân phaûi coù ñoäng khí. Veà yù nghóa beänh lyù cuûa Pheá ñaïi khaùi laø nhö vaäy. THAÄN Thaän laø thuyû taïng, trong thuyû coù haøm phaàn döông, hoaù sinh ra nguyeân khí, roài noù keát ôû Ñan Ñieàn, beân trong chuû hoâ haáp, ñaït tôùi Baøng Quang, vaän haønh ra ngoaøi ñoù laø veä khí. Caùi khí naøy laø phaàn döông trong thuyû, coù teân rieâng laø meänh hoaû. Khí Thaän thuyû sung tuùc thôøi hoaû ñöôïc caát giaáu ôû trong thuyû, hình boùng saùng ngôøi tieàm taøng trong aáy. Long loâi hoaù khoâng thaêng leân. Bôûi vaäy hôi thôû ñaày ñuû, maø loã muõi xì ra raát nheï kheõ. Neáu thuyû hö hoaû seõ khoâng veà nguyeân choã, seõ hö lao keùo thôû, caùc chöùng ñeàu daáy leân, hoïng ñau tieáng taét, taâm thaän baát giao, di tinh thaát huyeát thuõng maõn, ho ñöa hôi leân, ñôøm suyeãn, ñoå moà hoâi troäm. Nhö döông khí baát tuùc thôøi thuyû traøo leân thaønh ñôøm laán taâm khí, xung vaøo khí phaùt ra thuyû thuõng, ñau buïng, boân ñoàn, ñi tieâu chaûy, moùp laïnh, vong döông, ra moà hoâi taàm taû, nguyeân khí vuït thoaùt. Thaän laïi laø tieân thieân, chuû taøng tinh khí, ñaøn baø con gaùi chuû thieân quyù, ñaøn oâng con trai chuû tinh, thuyû ñaày ñuû thôøi tinh huyeát nhieàu, thuyû hö thôøi tinh huyeát
kieät, vôùi hình theå thì noù chuû xöông, cho neân chöùng lao xöông vaãn thuoäc thaän, thaän coù beänh döôùi roán coù ñoïng khí. Thaän ñi leân giao vôùi taâm thôøi thuyû hoaû kyù teá, khoâng giao thôøi hoaû caøng buøng leân. Boä vò cuûa thaän ôû eo löng, chuû chöùng laø ñau thaét löng, thaän khai khieáu taïi loã tai, cho neân thaän hö thôøi tai ñieác. Maét thuoäc thaän, thaän hö thôøi thaän thuyû tan, hoaëc phaùt beänh noäi chöôùng. Hö döông traøo leân treân laøm cho ñau hoïng, maù ñoû, aâm hö khoâng theå hoaù thuyû thôøi tieåu tieän cuõng khoâng lôïi. Cô cheá beänh veà thaän ñaïi khaùi laø nhö vaäy. BAØNG QUANG Baøng Quang laø duïng cuï chöùa nöôùc tieåu. Noäi kinh goïi laø chöùc quan Chaâu ñoâ, taân dòch taøng chöùa ôû ñoù. Khí hoaù thôøi coù theå ra vaäy, ñaáy laø noùi ra moà hoâi, khoâng phaûi noùi ra tieåu tieän, tieåu tieän tuy baøi xuaát töø Baøng Quang maø söï thöïc do Phoåi laø nguoàn treân cuûa thuyû, heã nguoàn treân noù trong thì nguoàn döôùi töï trong vaäy. Tyø laø ñeâ ñieàu cuûa thuyû, ñeâ ñieàu lôïi thì thuyû ñaïo lôïi, thaän laïi laø chuû quaûn thuyû, thaän khí vaän haønh thôøi thuyû vaän haønh (nöôùc chaûy). Saùch Noäi Kinh goïi “khí hoaù thôøi coù theå ra” laø noùi khí cuûa Baøng Quang taûi taân dòch ñöa leân ñaït ra ngoaøi, ra maø laøm moà hoâi, thôøi coù hieän töôïng maây bay möa röôùi cho neân Baøng Quang ñöôïc goïi laø thaùi döông kinh. Loâng da hôïp vôùi pheá, Pheá laïi laø nguoàn treân cuûa thuyû, cho neân phaùt haõn phaûi trò vaøo Pheá, lôïi thuyû cuõng phaûi trò vaøo Pheá, yù nghóa laø thuyû cuøng vôùi thieân laø thuoäc cuøng moät khí. Boä vò ôû döôùi roán dính lieàn vôùi caùi nhau, cho neân chöùng huyeát keát cuõng laø beänh cuûa thuyû, thuyû keát cuõng laø beänh cuûa huyeát, cô cheá beänh veà Baøng Quang, ñaïi khaùi nhö vaäy. TAM TIEÂU Xöa vieát ra chöõ töùc lôùp môõ chaøy chaèng chòt treân döôùi trong ngoaøi nhaân theå. Ngöôøi ñôøi Ñöôøng Toáng khoâng bieát hình thuø chöõ cho laø coù danh maø khoâng coù hình töôïng, hoï khoâng bieát saùch Noäi Kinh noùi roõ soïc ngang soïc doïc Tam Tieâu coù neáp coù soïc, haù laïi cho laø khoâng coù hình töôïng ö. Saùch thuoác phöông Taây chæ trích ngöôøi Trung Quoác khoâng bieát con ngöôøi coù maøng môõ chaèng chòt, raèng ngöôøi uoáng nöôùc vaøo Daï Daøy seõ ngaám ra chaïy theo maøng môõ aáy maø ñi xuoáng ñeå ngaám tôùi bong boùng, mieäng treân cuûa bong boùng laø dính lieàn trong maøng môõ aáy. Saùch Y Laâm Caûi Thaùc cuûa Trung Quoác cuõng noùi nöôùc chaûy theo maøng môõ maø nhaäp vaøo bong boùng. Quan saùt khi moå suùc vaät trong lôùp maøng môõ aáy coù nöôùc rôi laùch taùch. Ñuùng laø choã nöôùc ñi qua maø chöa vaøo bong
boùng. Thuyeát aáy gaàn nhö ra söùc chæ trích choã sai laàm cuûa cöïu thuyeát, maø khoâng bieát sau ñôøi Ñöôøng Toáng, chöõ xöa vieát ra chöõ tieâu, khoâng bieát maøng môõ töùc laø Tam Tieâu, cho neân môùi hieãu laàm. Xong saùch Noäi Kinh giaûi ra Tam Tieâu laø ñoäi quaûn lyù ñöôøng soâng, coùng raõnh, laøm cho ñöôøng nöôùc trong toaøn thaân löu thoâng troâi chaûy, so vôùi y phaùp phöông taây saùch Y Laâm Caûi Thaùc thaät laø hôïp vôùi nhau, naøo phaûi trung y khoâng bieát maøng môõ dính líu chaèng chòt sao?. Xeùt thaáy, moät sôïi maøng môõ trong 2 quaû thaän laø Meänh moân, töùc laø nguoàn coäi cuûa Tam Tieâu vaäy, beân treân lieàn vôùi Can khí, Ñôûm khí, vôùi hoâng ngöïc. Maø treân vaøo Taâm ñaáy laø maøng bao tim (taâm baøo laïc), döôùi dính vôùi ruoät non ruoät giaø, phía tröôùc dính vôùi bong boùng. Haï tieâu nhö maùi nhaø töùc huyeát thaát, khí haûi, men theo mình laø da vôùi thòt, xuyeân suoát trong thòt xuaát ra ngoaøi laø lôùp maøng môõ bao boïc chaâu thaân, ñieàu laø do Tam Tieâu quaùn xuyeán, maøng môõ laø da thöa (taáu lyù), khí tam tieâu vaän haønh ôû khoaûng da thöa cho neân coù chöùng noùng laïnh. Meänh moân töôùng hoaû phun röôùi Tam Tieâu, hoaû hoaù maø leân laøm khí, hoaû suy thôøi nguyeân khí suy hö, hoaû ñoäng leân thôøikhí toån, thuyû hoaù ñi xuoáng trôû thaønh nöôùc tieåu, thuyû traøo leân thôøi söng, thuyû keát laïi thôøi khoù ñaùi (laâm), dính vôùi khí can ñôûm cho neân phaàn nhieàu gheù moäc hoaû, töông thoâng vôùi thaän vaø taâm baøo, cho neân nguyeân uyû phaàn nhieàu ôû 2 choå aáy, moät aâm moät döông so vôùi Baøng Quang ñeàu thuoäc veà phuû cuûa Thaän vaäy, veà chuû beänh thì haún roõ. TIEÅU TRÖÔØNG Tieåu tröôøng laø boä phaän nhaän laáy thöùc aên ñaõ ñöôïc tieâu hoaù böôùc ñaàu, ñeå tieáp tieâu hoaù kyõ hôn nöõa, beân treân tieáp vôùi Vò phuû, beân döôùi tieáp vôùi Ñaïi tröôøng, töông quan bieåu lyù vôùi Taâm, heã noù ñeå laïi nhieät thì nöôùc tieåu khoâng trong. Noù lieân thuoäc vôùi Tyø neân heã Tyø hö thì côm nöôùc khoâng tieâu hoaù. Boä vò cuûa noù treân tieáp vôùi Vò, cho neân khi Tieåu tröôøng coù phaân taùo thì phaàn nhieàu möôïn thuoác chöõa Vò ñeå giaûi quyeát, beân döôùi noù gaàn vôùi Can, cho neân chöùng tieåu tröôùng khí thoáng thì phaàn nhieàu möôïn thuoác chöõa Can ñeå giaûi quyeát. ÑAÏI TRÖÔØNG Ñaïi tröôøng giöõ danh hieäu taùo kim, noù öa nhuaän maø gheùt raùo, bò haøn thì hoaït thoaùt (æa chaûy thaùo coáng), bò nhieät thì boùn uaát æa chaûy kieát lî naëng traèng haäu moân, tró maïch löôn xuaát huyeát. Cuøng töông quan bieåu lyù vôùi Pheá, cho neân Ñaïi tröôøng coù beänh hay duøng pheùp chöõa Pheá ñeå giaûi quyeát. Vôùi vò cuøng mang danh hieäu Döông minh kinh, cho neân hay möôïn pheùp chöõa Vò maø chöõa Ñaïi tröôøng. Nhöõng ñieàu keå treân laø noùi veà tính tình, boä vò cuûa taïng phuû ñeàu khoâng gioáng nhau maø chuû beänh cuõng khaùc. Chöõa taïp beänh phaûi bieát noù, chöõa huyeát chöùng cuõng phaûi bieát noù, khi laâm chöùng xöû phöông, phaân kinh duïng döôïc môùi coù baøi baûn, traùnh khoûi caùi teä ñaàu Ngoâ mình Sôû.
IV-BAØN VEÀ MAÏCH CHÖÙNG SOÁNG CHEÁT. Thaày thuoác laø ñeå chöõa beänh cho moïi ngöôøi ñöôïc soáng, chöa bieát laø cheát thì laøm sao bieát laø soáng?. Bieát raèng cheát maø khoâng coù thuoác gì cöùu ñöôïc thì heã hôi coù moät chuùt sinh cô, thì neân duøng nhieàu phöông ñieàu trò ñeå vaõn hoài maïng soáng. Muoán bieän minh soáng cheát phaûi hieãu roõ raøng maïch vaø chöùng. OÂng Cao só Toâng cho raèng thoå huyeát nhieàu laø huyeát ôû laïc, thoå huyeát ít laø huyeát ôû kinh, baûo raèng: Thoå nhieàu laø beänh nheï, thoå ít laø beänh naëng. Thöïc ra kinh taùn ra laøm laïc, laïc taùn ra laøm toân laïc nhö goác phaùt ra caønh, caønh laïi phaùt ra caønh nhoû hôn, coát yeáu ñieàu toùm laïi ôû goác vaäy, laáy kinh laïc ñeå phaân ra khinh vaø troïng, nhöng thöïc ra söï phaân chia ñoù, khoâng theå naøo phaân ñöôïc vaäy. Saùch Y chæ laïi baûo raèng: Ngoaïi caûm thoå huyeát deã trò, Noäi thöông thoå huyeát khoù trò. Saùch Tam Chæ Thieàn baûo raèng: Xæ nuïc raát nheï, thöù ñeán laø Tî nuïc, aåu thoå hôi naëng, coøn khaùi khaïc, thoaù huyeát laø raát naëng, laø baûo raèng beänh ñeàu phaùt töø nguõ taïng, maø huyeát taïi ñaây laø raát saâu, khoâng gioáng nhö huyeát aåu thoå ñeán töø Vò coøn gaàn giöõ vaäy. Ñaây laø nhö caän huyeát vaø vieãn huyeát cuûa oâng Troïng Caûnh, laáy ñaáy maø phaân chia ra naëng nheï, vôùi lyù cuõng khoâng sai laån ñöôïc. Nhöng Tî nuïc aåu thoå, tuy gaàn maø nheï, maø thoå nuïc khoâng ngöøng, cuõng coù khí theo huyeát maø thoaùt ñi thì cheát ngay. Khaùi-Khaïc-Thoaù huyeát tuy raèng xa maø naëng, nhöng cuõng coù khi taèng haéng moät caùi, huyeát lieàn baät ra moät chuùt, khoâng caàn thuoác cuõng khoûi, cuõng khoâng theå laáy ñoù maø ñònh soáng cheát ñöôïc. Ta thaáy laø giöõ khí aáy laø huyeát vaäy, maø vaän huyeát aáy laø khí vaäy, ngöôøi ta sôû dó soáng ñöôïc laø ñieàu nhôø ôû khí, huyeát thoaùt maø khí khoâng thoaùt, beänh tuy nguy nhöng maø coøn soáng ñöôïc, moät sôïi khí khoâng tuyeät ñi thì huyeát daàn daàn ñöôïc sinh ra nhö cuõ vaäy. Huyeát chöa bò thöông maø khí ñaõ thoaùt tröôùc, tuy raèng yeân oån nhöng maø cuõng cheát vì huyeát laøm phaùch, maø khí laøm hoàn, phaùch chöa tuyeät maø hoàn ñaõ tuyeät tröôùc, thì taát nhieân laø cheát, cho neân toâi baûo raèng: Ñònh söï soáng cheát cuûa huyeát chöùng ñeàu xem ôû khí bình hay khoâng bình. Thoå huyeát maø khoâng phaùt nhieät laø deã khoûi, laø vinh tuy beänh maø veä khoâng bò beänh. Döông hoaø thôøi aâm deã giöõ vaäy, neáu coù phaùt nhieät laø khoù chöõa laø vì huyeát beänh maø khí cuõng naáu leân, khí huyeát cuõng laøm haïi cho nhau vaäy. Thoå huyeát maø khoâng phaùt ngòch laø deã chöõa, khaùi laø khí xoâng leân, huyeát thöông maø khí khoâng nghòch laø thuyû ôû trong thaän coù theå naïp khí veà goác, cho neân deå khoûi.
Neáu ho khoâng ngöøng laø huyeát thöông, hoaû ñoát thaän thuyû khoâ kieät khoâng laáy gì giöõ chaân khí, cho neân khí leân khaùi nghòch laø khoù chöõa, laïi theâm thôû roän leân nöõa laø döông khoâng coøn baùm vaøo ñaâu ñöôïc. Ñaïi tieän phaân khoâng loûng nhaõo thì coøn coù theå sinh cô, coù theå duøng thuoác tö aâm ñeå nuoâi döôõng döông khí, neáu ñaïi tieän phaân loûng nhaõo laø treân ñaõ vöôït, döôùi laïi thoaùt, thì khoâng theå cöùu ñöôïc. Xem ñeán maïch, maïch khoâng saùc laø deã chöõa, vì khí coøn bình thöôøng, maïch saùc laø khoù chöõa vì khí maïnh quaù. Maïch phuø ñaïi, caùch saùc maø voâ caên laø hö döông khoâng nöông töïa vaøo ñaâu ñöôïc. Maïch traàm teá saùc maø khoâng khoan hoaø laø chaân aâm toån thaát, ñeàu laø maïch khoù chöõa, neáu coù moät chuùt khoan hoaø thì coøn coù theå vaõn hoài ñöôïc, neáu khoâng thaáy hoaø hoaõn hay kieâm vôùi maïch ñaïi, maïch taùn thì cheát khoâng cöùu ñöôïc. Phaøm nhöõng maïch nhö theá ñeàu laø aâm huyeát bò thöông, maø döông khí khoâng veà ñaâu ñöôïc, cho neân khoâng chöõa ñöôïc. Neáu aâm huyeát tuy bò thöông maø döông khí khoâng phuø boác maát ñi, tuy maïch hö, vi trì, nhöôïc cuõng khoâng khoù chöõa, chæ duøng thuoác oân boå thì hoài sinh ngay, vì raèng döông hö ñi thì khoù chöõa, cho neân baûo raèng: Huyeát thöông maø khí khoâng thöông thì laáy khí khoâng thöông aáy, maø bieát raèng huyeát chöa bò maát heát, thì khí coøn coù choå döïa thì deã khoûi vaäy. Nguyeân uyû cuûa khí trong baøi thuyû hoaû cuûa khí huyeát luaän ñaõ roõ raøng, phaûi neân tham khaùn. V-DUÏNG DÖÔÏC NGHI KÎ LUAÄN. Haõn, Haï, Coâng, Hoaø laø 4 pheùp lôùn ñeå chöõa taïp beänh, maø chöùng thaát huyeát thì coù pheùp neân duøng, coù pheùp khoâng neân duøng. Beänh Thöông haøn phaùt haõn nhieàu quaù thì thöông taân dòch, beänh thoå huyeát ñaõ thöông aâm huyeát, laïi thöông thuyû taân thôøi thuyû huyeát ñeàu bò thöông toån, khoâng bao laâu maø thaønh xöông khoâ vaäy. Cho neân Troïng Caûnh ñoái vôùi chöùng nuïc huyeát nghieâm caám phaùt haõn, chöùng nuïc kî phaùt haõn, thì chöùng thoå, chöùng khaïc coù theå bieát ñöôïc vaäy. Maïch tieàm khí phuïc thì huyeát khoâng thaêng leân, phaùt haõn thôøi khí phaùt tieát ra ngay, ngöôøi thoå huyeát khí raát khoù thu lieãm vaøo, neáu khí phaùt tieát khoâng thoâi, huyeát theo khí traøo leân, khoâng theå ngaên neùn xuoáng ñöôïc, cho neân tuy coù chöùng ngoaïi bieãu chæ neân haøo taùn, khoâng neân voäi duøng Ma Queá Khöông Ñoäc. Neáu quaû laø do ngoaïi caûm maø thaát huyeát thì môùi neân taùn bieåu, song cuõng phaûi vöøa lieãm vöøa taùn môùi ñöôïc, chôù neân quaù phaùt haõn maø vong aâm, vì phaûi bieát raèng: Huyeát gia kî phaùt haõn thì sau môùi baøn ñeán pheùp phaùt haõn.
Caøn nhö pheùp boå laø caøng nghieâm caám, ngöôøi thaát huyeát, hôi ñaõ ñöa ngöôïc leân, neáu thaáy coù chöùng ñaøm daõi, maø laïi aùp duïng thoå phaùp laø giuùp cho caùi theá ngòch leân, taát nhieân hôi seõ ñöa ngöôïc leân khoâng ngöøng vaäy. Pheùp chöõa beänh, ôû treân thì neùn xuoáng, phaûi laøm cho khí khoâng chaïy leân, thì huyeát môùi khoâng traøo leân ñöôïc, phaûi giaùng pheá khí, phaûi thuaän vò khí, phaûi naïp thaän khí, khí xuoáng thì huyeát xuoáng vaäy, huyeát ngöøng thì khí cuõng bình phuïc vaäy. Huyeát gia raát kî laøm ñoäng khí, khoâng chæ luùc coù beänh phaûi kî thoå, ñeán nhö luùc ñaõ khoûi roài neáu coù taïp chöùng khaùc cuõng khoâng ñöôïc khinh suaát duøng thoå phaùp, thöôøng do thoå maø laïi phaùt ra huyeát chöùng. Bieát raèng huyeát chöùng raát kî thoå, thì bieát raèng giaùng khí laø chæ thoå, ñoù cuõng laø pheùp trò huyeát vaäy. Hoûi raèng: Huyeát chöùng phaàn nhieàu laø hö, pheùp haõn, pheùp thoå, pheùp thoå laø khoâng neân duøng, thì pheùp coâng, pheùp haï laïi caøng phaûi kyõ chaêng?. Toâi noùi raèng khoâng phaûi, huyeát maø ñem leân laø öù khí vöôït traøo leân vaäy, cho neân kî haõn, kî thoå ñeå laïi theâm ñoäng khí. Coøn nhö pheùp haï laø ñeå beõ gaõy caùi theá khí chaïy leân, huyeát chöùng thì khí thònh, hoaû vöôïng ñeán 80%, ñang luùc khí vöôït traøo leân maø khoâng aên ñöôïc, chính neân haï xuoáng, ñeå beõ gaõy caùi theá ñoù ñi, oâng Troïng Caûnh noùi: Chöùng döông minh coù pheùp kín haï ñeå baûo toàn aâm dòch, chöùng thieáu aâm cuõng coù pheùp kín haï ñeå baûo toàn aâm dòch. Huyeát chöùng maø hoaû khí thònh quaù raát sôï vong döông, cho haï chính laø cöùu aâm, coâng haï ñaáy chính laø boå ñaáy vaäy. Nhöng maø taû haï phaûi tuyø töøng luùc, ví nhö thöïc taø löu laïi ñaõ laâu chính khí ñaõ khoâng choáng ñöôïc, hoaëc ñaïi tieän ñi chaûy thì anh huøng khoâng coù ñaát duïng voõ, chæ neân khoan khoan ñieàu ñình, neân thuaàn duøng thuoác thanh lôïi, giaùng lôïi ñeå khoâng traùi vôùi khí haï xuoáng, nhö theá môùi hôïp ñöôïc pheùp haï. Coøn nhö pheùp hoaø laø pheùp toái toát nhaát cuûa huyeát chöùng, ôû bieåu thì hoaø pheá khí, ôû lyù thì hoaø can khí, maø caøng phaûi chieáu coá ñeán khí Tyø Thaän hoaëc boå aâm ñeå hoaø döông, hay toån döông ñeå hoaø aâm, hoaëc truïc öù ñeå hoaø huyeát, hay taû thuyû ñeå hoaø khí, hoaëc boå taû kieâm haønh, hoaëc haøn nhieät hoã duïng, coù raát nhieàu nghóa thaàn dieäu, khoâng sao noùi heát ñöôïc. Ngoaøi 4 pheùp aáy ra, coøn coù pheùp boå, huyeát gia thuoäc beänh hö lao neân caàn baøn ñeán pheùp boå, caùc saùch troïng ñeán pheùp boå ñeán 90%, maø khoâng bieát raèng pheùp boå cuõa huyeát chöùng cuõng coù luùc neân boå, coù luùc khoâng neân boå, nhö taø khí khoâng heát maø boå vaøo laø ñoùng cöûa maø ñuoåi giaëc, öù huyeát chöa tieâu ñi ñöôïc maø boå vaøo laø giuùp cho giaëc laøm haïi, neân boå Tyø laø töø 30% ñeán 40%, boå Thaän töø 5-6%, neân boå döông töø 20-30%. Neân boå aâm thì 80%. Ñôøi xöa coù pheùp boå khí ñeå nhieáp huyeát, ñaây laø noùi veà chöùng khí thoaùt, khoâng phaûi noùi veà chöùng khí nghòch, laïi coù pheùp daãn hoaû quy nguyeân, ñaây laø noùi veà chöùng thuyû laïnh hoaû boác leân, khoâng phaûi noùi veà chöùng aâm hö döông vöôït leân.
Vì beänh thaát huyeát neáu hoaû chöa phaùt ra thì boå laø khoûi, neáu moät khí hoaû ñaõ phaùt ra thì thuoác haøn löông chæ laø laøm haïi sinh khí cuûa nguû taïng. Thuoác oân boå laïi laø toån thöông chaân aâm cuûa thaän khí, chæ laáy cam haøn tö aâm ñeå döôõng huyeát thì môùi veà vò trí cuûa noù vaäy. Huyeát gia duøng thuoác neân hay khoâng neân, ñaïi ñeå laø nhö theá, bieát ñöôïc ñaïi yeáu cuûa noù, sau xem kyõ toaøn thö thì coù choã laøm caên cöù. VI- BAØN VEÀ BOÅ CÖÙU CUÛA SAÙCH NAØY. Ngöôøi ñôøi ñoïc saùch oâng Chu Ñan Kheâ thaày duøng thuoác maùt nhieàu, thì boû thuoác noùng ñi khoâng duøng, thì laøm haïi cuõng khoâng ít, maø oâng Chu Ñan Kheâ khoâng coù loãi gì caû, vì saùch cuûa Chu Ñan Kheâ khoâng coù boû thuoác noùng ñi. Ngöôøi ñôøi ñoïc saùch Traàn Tu Vieân thaáy phaàn nhieàu duøng thuoác noùng, maø boû thuoác maùt ñi khoâng duøng, thì laøm haïi caøng nhieàu, maø oâng Traàn Tu Vieân khoâng coù loãi vaäy. Thöïc ra saùch cuûa oâng Traàn Tu Vieân khoâng coù boû thuoác maùt ñi. Hai vò hieàn naøy laäp luaän chaúng qua laøcoù söï thieân leäch cuûa moät thôøi, neâu roõ kieán thöùc cuûa moät mình, ngöôøi ñôøi khoâng kheùo ñoïc saùch, bieát ñöôïc söï roõ raøng maø queân ñi söï tænh löôïc, khoâng bieát laø hai vò hieàn aáy tænh löôïc ñi, cuõng nghó raèng ngöôøi ta ñaõ roõ raøng roài, khoâng caàn phaûi noùi roõ theâm nöõa, chöù chöa töøng boû ñi maø khoâng noùi vaäy. Ñeán nhö toâi laøm saùch naøy cuõng phaàn nhieàu duøng thuoác maùt, ít khi duøng thuoác noùng, song khoâng phaûi boû thuuoác noùng maø khoâng duøng, chæ vì huyeát chöùng phaàn nhieàu duøng thuoác maùt, khoâng phaûi baûo raèng huyeát chöùng toaøn khoâng duøng thuoác noùng vaäy. Ôû moãi ñieàu neáu duøng thuoác noùng, toâi thöôøng phaûi noùi ñi noùi laïi, xin ñöøng ñoïc saùch naøy maø coù caùi teä thieân leäch troïng duøng thuoác maùt, caàn phaûi phaân bieät aâm döông, xeùt chöùng duøng phöông thì môùi khoâng bò sai vaø nhaàm laãn. Saùch naøy laø noùi veà huyeát chöùng, khaùc haün vôùi taïp beänh, ñem saùch naøy maø trò taïp beänh laø sai laàm, neáu ñem taïp beänh ñeå coâng kích saùch naøy thì caøng sai laàm hôn. Ngöôøi ñoïc saùch naøy khoâng bieát löu teä (teä haïi löu ñaâu khoâng bieát) ñeán ñaâu, neân toâi laøm saùch naøy, tröôùc caám moät caùi kim vaäy. THOÅ HUYEÁT Maùu cuûa ngöôøi bình thöôøng phaûi troâi chaûy thoaûi maùi trong maïch laïc, ra ñeán ngoaøi da thòt löu thoâng khoâng trôû treä, moät khi noù khoâng theo loái thöôøng ñi, traøo ra traøng vò, theo khí nghòch leân thì thoå ra, vì khí cuûa con ngöôøi ñi trong huyeát maø ra ngoaøi huyeát. Ñi leân theo ra laøm hoâ haáp, ñi xuoáng thôøi ra laøm ñaùi æa, ngoaøi thì ra ñeán bì mao maø laøm moà hoâi.
Khí ñöôïc xung hoaø thì laøm chuû cho huyeát, huyeát theo khí maø vaän haønh. Huyeát laø ñeå giöõ khí, khí ñöôïc huyeát giöû thì yeân oån, khí keát thì huyeát ñoäng, khí hö thì huyeát thoaùt, khí böùc baùch thì huyeát chaïy, khí khoâng ngöøng maø huyeát muoán ngöøng cuõng khoâng theå ñöôïc tröôùc khi chöa thoå, huyeát maát loái ñi bình thöôøng hoaëc töø soáng löng maø vaøo cheûn döøng, töø cheûn döøng maø traøo vaøo vò, beänh naëng thì huyeát chaûy vaøo laät baäc, loïc oïc thaønh tieáng, beänh nheï thì khoâng coù tieáng ñoäng gì cho neân heã xuaát huyeát thì ngöïc löng ñau töùc ñoù laø vì huyeát theo soáng löng maø laïi, khí böùc baùch huyeát ñi khoâng ñöôïc bình hoaø cho neân coù chöùng ñau soáng löng, hoaëc huyeát töø hai beân söôøn, döôùi söôøn maø chaïy qua maøng môõ ñeå vaøo tieåu traøng. Beänh naëng coù tieáng keâu, nghòch leân vaøo vò ñeå thoå ra, phaøm chöùng xuaát huyeát phaàn nhieàu löng vaø söôøn ñau. Hai chöùng ñoù xuaát xöù khaùc nhau, caùch chöõa cuõng khaùc nhau. Neáu töø soáng löng maø ñeán thì chöõa pheá laøm chuû. Neáu töø döôùi söôøn maø ñeán thì chöõa can laøm chuû. Tröôøng hôïp töø soáng löng thì chöõa pheá, vì pheá laø caùi oâ duø, vò trí cuûa pheá laø ngöïc vaø soáng löng, huyeát töø ranh giôùi aáy maø ñeán neân caàn phaûi trò pheá. Can laø taïng thoáng huyeát, vò trí ôû döôùi söôøn, huyeát do ranh giôùi aáy maø ñeán, thì caàn phaûi trò can , song can pheá tuy laø loái cuûa huyeát laïi nhöng maø thoå ra thì chuû ôû vò. Phaøm ngöôøi ta thoå ñaøm, thoå côm ñeàu laø loái ôû vò, huyeát tuy raèng khoâng chuû ôû vò, huoáng chi huyeát thì chuû ôû huyeát haûi, maïch xung laø maïch cuûa huyeát haûi, chöa bao giôø maïch xung khoâng nghòch leân maø huyeát nghòch leân vaäy. OÂng Troïng Caûnh trò huyeát caàn phaûi trò maïch xung, nhöng maïch xung dính vaøo maïch döông minh, trò döông minh töùc laø trò maïch xung vaäy, khí cuûa döông minh ñi xuoáng laø thuaän, nay nghòch leân thì thoå maát caùi tính haï haønh (ñi xuoáng) neân caàn phaûi ñieàu vò ñeå khí thuaän xuoáng, moät khi thoå ngöøng laïi, luùc ñoù huyeát khoâng chaûy vaøo daï daøy ñöôïc, luùc baáy giôø nguyeân uyû cuûa huyeát chöa roãi maø cöùu chöõa, chæ laáy chæ huyeát laøm pheùp khaån thieát nhaát, sau khi huyeát chæ roài nhöõng huyeát ñaõ rôøi kinh maø chöa thoå ra ñoù laø öù huyeát, khoâng coøn hôïp cho huyeát toát, laïi laøm trôû treä cho huyeát toát, hoaëc do uùng maø hoaù thaønh nhieät hoaëc bieán laøm lao (truøng) hoaëc keát thaønh khoái hoaëc nhoùi ñau, laâu ngaøy bieán chöùng khoâng theå löôøng ñöôïc, caàn phaûi tieâu tröø gaáp ñi, ñeå khoûi lo haäu loaïn, cho neân laáy pheùp tieâu öù laøm pheùp thöù hai. Sau khi ñaõ chæ thoå, tieâu öù roài, laïi sôï raèng huyeát laïi ñoäng leân thì caàn phaûi duøng thuoác ñeå oån ñònh, cho neân laáy kinh huyeát laøm pheùp thöù ba. Taø khí sôû dó xaâm nhaäp ñöôïc nhaân theå, nhaát ñònh laø do chính khí coù hö yeáu maát huyeát ñaõ nhieàu thì aâm khí hö, aâm laø ñeå giöõ cho döông, aâm hö thì döông khoâng coøn döïa vaøo ñaâu ñöôïc, laâu ngaøy thì döông cuõng maát theo cho neân laáy pheùp boå hö ñeå thu coâng. Boán pheùp aáy laø 4 pheùp caên baûn chöõa huyeát chöùng, xin baøn roõ sau ñaây. I. CHÆ HUYEÁT.
Pheùp naøy chæ laáy kinh döông minh, khí cuûa kinh döông minh ñi xuoáng laø thuaän, sôû dó noù nghòch leân laø vì khí thöïc. Thoå huyeát tuy thuoäc vaøo chöùng hö song laø huyeát hö chöù khoâng phaûi khí thöïc, luùc môùi thoå thì taø khí raát thònh, chính khí tuy hö nhöng taø khí raát thöïc. Thöû nghó xem huyeát cuûa ta voán tieàm taøng ôû trong maïch laïc, nay maát ñöôøng loái thöôøng maø nghòch leân döôøng nhö trôøi nghieâng ñaát ngöûa. Neáu khoâng phaûi chieán ñaáu vôùi thöïc taø thì huyeát ôû ñaâu maø thoå ra. Cho neân khoâng trò taø khí aáy thì laïi caøng thöông toån ñeán chính khí, chính khí ñaõ hö laïi caøng hö theâm nöõa, taø khí thöïc laïi caøng thöïc vaäy. Huoáng chi huyeát vaøo trong daï daøy thì vò gia thöïc (trong daï daøy cöùng) tuy khoâng gioáng chöùng vî gia thöïc 1 coù phaân taùo trong Thöông Haøn Luaän, song huyeát tích tuï ôû trong daï daøy cuõng laø vò thöïc vaäy, cho neân caàn phaûi ñoaït gaáp ñöôïc thöïc taø ñi thì môùi coù theå giaùng khí vaø chæ nghòch ñöôïc, ta phaûi duøng baøi Taû Taâm thang ñeå maø chöõa. Neáu huyeát ra nhieàu, thì gia Ñoàng tieän vaø Mao caên. Neáu suyeãn ñaày leân, thì gia Haïnh nhaân, Haäu Phaùt. Huyeát hö gia Sinh ñòa, Ñöông quy. Khí theo huyeát thoaùt ñi khoâng trôû veà goác (quy nguyeân) gia Nhaân saâm, Ñöông quy, Nguõ vò, Phuï töû. Coù noùng laïnh gia Saøi hoà, Sinh khöông hoaëc gia Can khöông, Ngaûi dieäp ñaõ phaûn taù cho. Phaûi tuyø theo chöùng maø gia giaûm ñeå khoâng ñöôïc laøm maát baûn yù cuûa baøi Taû Taâm thang, ñeå ñöôïc coù coâng hieäu to lôùn. Vì nguoàn goác cuûa khí laø ôû Thaän thuyû, Thaän khí ñaõ hö thì khí nhieät, hoaû boác ôû Taâm, khí huyeát hö thì hoaû seõ thònh, hoaû vaø nhieät kình choáng nhau thì khí seõ thöïc, khí thöïc thì baét buoäc huyeát chaïy caøn, baây giôø boå thaän thuyû laø lôøi baøn xa xoâi. Boå taâm huyeát ñeå phoái hoaû laø pheùp trò baát caäp, cho neân chæ coù caùch taû hoaû laø pheùp tröø baïo an daân ñuoåi taø khí ñeå coøn chính khí, phöông goïi laø taû Taâm, thaät ra laø taû vî, vò khí tieát xuoáng thì taâm hoaû coù choå ñeå tieâu ñaïo ñi maø nhieät khí ôû trong daï daøy cuõng khoâng uùng laân, nhö theá khí thuaän maø huyeát khoâng nghòch leân vaäy. Vaû chaêng moät vò Ñaïi hoaøng thay cuõ ñoåi môùi toån döông ñeå hoaø aâm, chaúng nhöõng haï ñöôïc khí ôû trong vò ñeán ngoaøi nhö kinh maïch, thaân theå. Phaøm choå naøo khí nghòch ôû trong huyeát laøm cho huyeát khoâng hoaø thì tính cuûa Ñaïi hoaøng ñeàu suoát ñeán ñöôïc. Vì hôi thuoác raát maïnh cheá ñöôïc taát caû, laøm cho khí nghòch leân ñeàu phaûi thuaän xuoáng, ñaõ nhö theá haï giaùng raát mau laïi khoâng cho taø khí noái laïi ñöôïc, ngaøy nay khoâng ai duøng thaät laø ñaùng tieác. Neáu beänh nheï thì duøng baøi Thaäp khoâi taùn, cuõng coù theå hieäu nghieäm, yù laø ñoû thaáy ñen thì ngöøng, nhöng coâng hieäu toaøn ôû Ñaïi hoaøng, giaùng khí töùc laø giaùng huyeát vaäy.