intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Hướng dẫn hộ nông dân kỹ thuật thâm canh lúa

Chia sẻ: Nguyễn Bắc Kiều Phong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:60

382
lượt xem
131
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu cung cấp những kiến thức về: thâm canh lúa, kỹ thuật thâm cạnh mạ, kỹ thuật thâm canh lúa cấy, kỹ thuật thâm canh lúa gieo thẳng. Tài liệu giúp cho các bạn nắm bắt kịp thời những biện pháp kỹ thuật đang được phổ biến ở nhiều địa phương để có thể đạt hiệu quả sản xuất cao.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Hướng dẫn hộ nông dân kỹ thuật thâm canh lúa

  1. PTS. NGUYÔN V¡N HOAN Kü THUËT TH¢M CANH LóA ë Hé N«NG D¢N NHµ XUÊT B¶N N¤NG NGHIÖP Hµ NéI - 1998
  2. Môc lôc Lêi NãI §ÇU ..........................................................................................................................4 I. THÕ NµO Lµ TH¢M CANH LóA? ................................................................................5 1. Sö dông c¸c gièng lóa phï hîp víi khÝ hËu cña vïng vµ ®Êt ®ai cña gia d×nh trong mét tæng thÓ hoµ hîp............................................................................................................5 2. Sö dông c¸c gièng lóa cã kh¶ n¨ng cho n¨ng suÊt cao, phï hîp víi kh¶ n¨ng ®Çu t− cña hé n«ng d©n vµ kh¶ n¨ng t−íi tiªu cña ®Þa ph−¬ng....................................................6 3. T¹o diÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt cho c©y lóa sinh tr−ëng, ph¸t triÓn ...............................9 II. Kü THUËT TH¢M CANH M¹ ....................................................................................15 1. T¹i sao ph¶i th©m canh m¹?.........................................................................................15 2. Th©m canh m¹ ë vô xu©n..............................................................................................16 2.1. Kü thuËt th©m canh m¹ víi c¸c gièng dµi ngµy ........................................................16 2.2 Kü thuËt th©m canh m¹ víi c¸c gièng ng¾n ngµy .......................................................24 3. Th©m canh m¹ ë vô hÌ thu - vô mïa ...........................................................................29 3.l. Th©m canh m¹ víi nhãm gièng ng¾n ngµy ................................................................29 3.2 Th©m canh m¹ víi nhãm gièng trung ngµy................................................................31 3.3. Th©m canh m¹ víi nhãm gièng dµi ngµy cÊy ch©n s©u.............................................31 3.4 Th©m canh m¹ víi nhãm gièng ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµy ng¾n ..................................32 3.5. Kü thuËt lµm m¹ cÊy t¸i gi¸ ë vïng ®Êt tròng ...........................................................35 III. Kü THUËT TH¢M CANH LóA CÊY .......................................................................37 1. §iÒu khiÓn cho c©y lóa træ vµo thêi kú thÝch hîp cña vô lóa vµ trµ lóa ...................37 1.1. §iÒu kiÖn tèi −u cho lóa træ b«ng ë vô xu©n .............................................................37 1.2 §iÒu kiÖn tèi −u ®Ó lóa træ b«ng ë vô hÌ thu ...............................................................38 1.3. §iÒu kiÖn tèi −u cho lóa træ b«ng vµo vô mïa ..........................................................38 1.4. C¸ch tÝnh thêi gian tõ cÊy ®Õn træ .............................................................................39 2
  3. 2. §iÓu khiÓn cho ruéng lóa cã sè b«ng tèi −u ................................................................42 2.1. §Þnh l−îng sè b«ng cÇn ®¹t.......................................................................................44 2.2. Chän mËt ®é vµ kho¶ng c¸ch tèi −u ..........................................................................46 2.3. §Þnh l−îng sè d¶nh cÊy cña 1 khãm .........................................................................49 3. §iÒu khiÓn cho khãm lóa cã sè nh¸nh h÷u hiÖu cao, b«ng lóa to ®Òu nhau vµ tû lÖ lÐp thÊp ................................................................................................................................49 3.l. Ba thêi kú sinh tr−ëng vµ 10 giai ®o¹n ph¸t triÓn cña c©y lóa....................................49 3.2. §iÒu khiÓn khãm lóa th«ng qua kü thuËt lµm m¹ .....................................................52 3.3. §iÒu khiÓn khãm lóa th«ng qua ph©n bãn vµ c¸ch bãn ph©n....................................52 3.4. §iÒu khiÓn c©y lóa th«ng qua t−íi n−íc....................................................................54 3.5. §iÒu khiÓn c©y lóa th«ng qua phßng trõ s©u bÖnh h¹i ..............................................55 3.6. §iÒu khiÓn c©y lóa th«ng qua hÖ thèng lu©n canh c©y trång ....................................56 3.7. §iÒu khiÓn c©y lóa th«ng qua viÖc sö dông c¸c chÕ phÈm bæ trî..............................58 IV. Kü THUËT TH¢M CANH LóA GIEO TH¼NG ......................................................59 1. Chän ruéng.....................................................................................................................59 2. Bãn ph©n lãt (TÝnh cho 1 sµo B¾c bé) ..........................................................................59 3. Lùa chän gièng lóa cho gieo th¼ng...............................................................................59 4. Xö lý h¹t gièng, ng©m ñ ................................................................................................59 5. Gieo .................................................................................................................................59 6. Ch¨m sãc ........................................................................................................................60 3
  4. Lêi NãI §ÇU N¨m n¨m gÇn ®©y (1991 - 1995) lµ thêi kú ®¸nh dÊu mét sù tiÕn bé v−ît bËc cña nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp n−íc ta. KÕt qu¶ s¶n xuÊt lóa kh«ng nh÷ng chØ ®¸p øng ®ñ nhu cÇu tiªu dïng trong n−íc mµ cßn d− ®Ó xuÊt khÈu. Tuy nhiªn, víi ®µ t¨ng d©n sè rÊt cao nh− hiÖn nay th× ¸p lùc vÒ l−¬ng thùc cho toµn x· héi vÉn ngµy mét gia t¨ng. HiÖn nay hµng lo¹t gièng c©y trång míi ra ®êi, ®Æc biÖt lµ c¸c gièng lóa ng« ®· ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo viÖc n©ng cao n¨ng suÊt, t¨ng s¶n l−îng c©y trång. Trong nh÷ng n¨m ®−a tiÕn bé kü thuËt vµo s¶n xuÊt ®· cho thÊy bªn c¹nh nh÷ng gia ®×nh ®¹t n¨ng suÊt 6 - 7 tÊn/ha th× còng cßn nhiÒu gia ®×nh víi cïng mét chi phÝ ®Çu t−, cïng khu vùc míi chØ ®¹t 3 - 4 tÊn/ha. ë c¸c vïng th©m canh cao th× møc n¨ng suÊt 6 - 7 tÊn/ha lµ dÔ ®¹t song ë møc 7 - 8 tÊn/ha lµ ®iÒu khã lµm, cßn møc n¨ng suÊt trªn 8 tÊn/ha b×nh qu©n th× vÉn lµ c¸ biÖt trong khi tiÒm n¨ng n¨ng suÊt cña hÇu hÕt c¸c gièng lóa c¶i tiÕn ®Òu í møc 8 - 10 tÊn/ha. Víi c¸c gièng lóa lai th× tiÒm n¨ng n¨ng suÊt cßn cao h¬n n÷a (12 - 14 tÊn/ha). Song kh«ng ph¶i ai vµ c¬ sí nµo còng cã ®Çy ®ñ th«ng tin cÇn thiÕt, kh«ng Ýt tr−êng hîp bÞ thÊt b¹i do kh«ng n¾m v÷ng t×nh h×nh thêi tiÕt trong n¨m, tÝnh chÊt vµ ®é mµu mì cña ®Êt mïa vô, ®Æc tÝnh vµ yªu cÇu kü thuËt cña gièng ®Ó ®iÒu chØnh sao cho phï hîp. §ång thêi ph¶i kinh qua thùc tiÔn s¶n xuÊt vµ ®óc rót kinh nghiÖm phong phó cña n«ng d©n. §−îc sù céng t¸c chÆt chÏ cña c¸c c¬ quan nghiªn cøu, c¸c ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n t«i biªn so¹n cuèn s¸ch "Kü thuËt th©m canh lóa ë hé n«ng d©n" phôc vô b¹n ®äc, ®Æc biÖt Iµ n«ng d©n vµ nhiÒu b¹n trÎ ë n«ng th«n mong muèn trë thµnh ng−êi chñ thùc sù, n¾m b¾t kÞp thêi nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt ®ang ®−îc phæ biÕn ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng ®Ó s¶n xuÊt ®¹t hiÖu qu¶ cao. Do sù ®a d¹ng vÒ tÝnh chÊt vµ tÝnh phøc t¹p cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp còng nh− ®iÒu kiÖn thu thËp, xö lý, trao ®æi th«ng tin nªn ch¾c ch¾n cuèn s¸ch cßn nhiÒu khiÕm khuyÕt. RÊt mong b¹n ®äc l−îng thø vµ gãp ý söa ch÷a. T«i xin ch©n thµnh c¸m ¬n Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn läi ®Ó cuèn s¸ch ra m¾t b¹n ®äc. T¸c gi¶ 4
  5. I. THÕ NµO Lµ TH¢M CANH LóA? Trong quan niÖm cæ truyÒn cña nghÒ trång lóa ë ®ång b»ng vµ trung du B¾c bé, kh¸i niÖm th©m canh ®−îc ng−êi n«ng d©n hiÓu lµ: lµm ®Êt kü, nÕu ®Ó ¶i cµng tèt, ®Çu t− ph©n bãn nhiÒu nh»m cã n¨ng suÊt lóa cao h¬n. Kh¸i niÖm nµy ®óng trong qu¸ khø khi c¸c gièng lóa cò cæ truyÒn cÊy ë vô mïa chñ yÕu lµ c¸c gièng ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµy ng¾n, c¸c gièng lóa chiªm ®Òu lµ c¸c gièng ®Þa ph−¬ng, nhµ n«ng ®Ó gièng theo kiÓu chän b«ng lÊy h¹t ®Çu cèi, gièng lóa chËm thay ®æi vµ nÕu cã ®−îc thay b»ng gièng kh¸c th× còng kh«ng kh¸c nhiÒu so víi c¸c gièng ®· cÊy; mÆt kh¸c do c¸c gièng ®Þa ph−¬ng nªn ¸p dông c¸ch ®Ó gièng truyÒn thèng (chän b«ng, ®Ëp lÊy h¹t ®Çu cèi) th× ë c¸c thÕ hÖ tiÕp theo chÊt l−îng h¹t gièng æn ®Þnh bëi thÕ yÕu tè gièng rÊt lu mê trong quan niÖm th©m canh cña n«ng d©n ta tr−íc ®©y ë c¸ch lµm m¹ còng vËy, tr¶i qua hµng ngµn n¨m c¸ch lµm m¹ kh«ng mÊy thay ®æi, mËt ®é cÊy ®−îc gi÷ nguyªn. Trong hoµn c¶nh nh− vËy th× th©m canh lóa chØ cßn lµ vÊn ®Ò lµm ®Êt vµ bãn ph©n. Ngµy nay víi sù tiÕn bé cña c«ng t¸c c¶i l−¬ng gièng c©y trång, c¸c gièng lóa míi víi tiÒm n¨ng n¨ng suÊt kh¸c nhau, thêi gian sinh tr−ëng ®a d¹ng, tÝnh chèng chÞu s©u bÖnh, rÐt, h¹n, óng... kh¸c biÖt ®−îc ®−a vµo s¶n xuÊt víi tèc ®é nhanh th× kh¸i niÖm th©m canh lóa kh«ng chØ lµ lµm ®Êt, bãn ph©n n÷a. Giê ®©y chóng ta nãi th©m canh lóa cÇn ®ång bé tiÕn hµnh c¸c kh©u sau ®©y: 1. Sö dông c¸c gièng lóa phï hîp víi khÝ hËu cña vïng vµ ®Êt ®ai cña gia ®×nh trong mét tæng thÓ hoµ hîp. 2. Sö dông c¸c gièng cã kh¶ n¨ng cho n¨ng suÊt phï hîp víi kh¶ n¨ng ®Çu t− cña gia ®×nh vµ kh¶ n¨ng t−íi tiªu ë ®Þa ph−¬ng. 3. T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt cho c©y lóa sinh tr−ëng, ph¸t triÓn bao gåm c¸c kh©u: - M¹ tèt - Bè trÝ thêi vô thÝch hîp - CÊy ®óng kü thuËt - Bãn ph©n ®óng vµ ®ñ - Phßng trõ s©u bÖnh kÞp thêi C¸c vÊn ®Ò ®· nªu trªn ®−îc tËp trung ë hai kh©u chÝnh lµ th©m canh m¹, th©m canh lóa cÊy vµ th©m canh lóa gieo th¼ng. 1. Sö dông c¸c gièng lóa phï hîp víi khÝ hËu cña vïng vµ ®Êt ®ai cña gia d×nh trong mét tæng thÓ hoµ hîp KhÝ hËu cña mét vïng lµ yÕu tè tù nhiªn mµ con ng−êi kh«ng thÓ thay ®æi, bao gåm: nhiÖt ®é, ¸nh s¸ng, l−îng m−a, giã b·o. KhÝ hËu cña vïng nµy kh¸c víi khÝ hËu vïng kh¸c vµ ®Æc thï cho vïng ®ã, nã lÆp l¹i theo chu kú trong mét kho¶ng thêi gian x¸c ®Þnh vµ æn ®Þnh mét c¸ch t−¬ng ®èi. VÝ dô: mïa ®«ng ë tØnh S¬n La, Hµ Giang, nhiÖt ®é rÊt thÊp, cã b¨ng gi¸ trong khi ë c¸c tØnh H¶i H−ng, Th¸i B×nh l¹i Êm h¬n, chØ cã rÐt h¹i (nhiÖt ®é xuèng d−íi 130C trong vµi ngµy) kh«ng cã b¨ng gi¸; cßn ë c¸c tØnh Qu¶ng TrÞ, Thõa Thiªn HuÕ th× hiÕm khi cã mïa ®«ng mµ nhiÖt ®é xuèng d−íi 130C. Ngoµi yÕu tè ®¹i khÝ hËu cßn cã c¸c yÕu tè tiÓu khÝ hËu, nã ®Æc thï cho mét vïng nhá nh− vïng Ba V× cña tØnh Hµ T©y, cã tiÓu khÝ hËu kh¸c so víi vïng Phóc Thä ë tiÕp gi¸p. §èi víi mçi ®Þa h×nh cßn cã sù kh¸c nhau vÒ vi khÝ hËu: ë cïng thêi ®iÓm chç nµy th× ®é Èm rÊt cao (vïng ruéng tròng), chç kh¸c th× l¹i kh« r¸o h¬n (vïng ruéng cao) trªn cïng mét khu vùc. C¸c ch©n ruéng cßn kh¸c nhau vÒ lo¹i ®Êt, ®é ph×, ®é 5
  6. chua... nh− vËy mét gièng lóa kh«ng thÓ thÝch øng víi tÊt c¶ c¸c vïng, tÊt c¶ c¸c ch©n ®Êt. Trong th©m canh c©y lóa ta cÇn biÕt: ë mét trµ, lóa mét ch©n ®Êt th× gièng lóa nµo phï hîp nhÊt. Do phÇn lín c¸c hé n«ng d©n cã nhiÒu m¶nh ruéng ë c¸c ch©n ®Êt kh¸c nhau vµ c¸c tiÓu vïng kh¸c nhau nªn mét hé cÇn sö dông 2 - 4 gièng lóa. Theo môc ®Ých sö dông s¶n phÈm mµ mçi hé cßn cÊy thªm mét gièng lóa nÕp hoÆc mét gièng lóa tÎ ®Æc s¶n n÷a. §Ó ®é an toµn trong trång lóa ®−îc cao th× tuyÖt ®èi tr¸nh cÊy mét gièng, ng−îc l¹i nÕu ë mét tiÓu vïng, mét ch©n ®Êt mµ cÊy tíi 3-4 gièng th× còng kh«ng tèt, g©y khã kh¨n cho ch¨m sãc, g©y r¾c rèi cho lu©n canh vµ g©y ra lÉn t¹p. C¸c gièng lóa ph¶i ®−îc bè trÝ gieo cÊy trong mét tæng thÓ hoµ hîp, tr¸nh c¸ biÖt dÔ thÊt b¹i do bÞ s©u, bÖnh, chim, chuét ph¸ ho¹i hoÆc kh«ng ®¸p øng ®−îc yªu cÇu vÒ n−íc t−íi. YÕu tè quan träng nhÊt ®¶m b¶o sù hoµ hîp lµ c¸c gièng lóa cã cïng thêi gian sinh tr−ëng ®−îc gieo cÊy thµnh mét vïng, ®Æc biÖt ph¶i bè trÝ ®Ó chóng træ gÇn cïng nhau. Trong khi thö nghiÖm c¸c gièng míi c¸c hé lu«n chó ý ®iÒu nµy. Mét vÝ dô hÕt søc sinh ®éng chøng minh cho nguyªn lý trªn x¶y ra t¹i nhiÒu x· cña huyÖn B×nh Lôc, tØnh Nam Hµ. NhiÒu gia ®×nh ë ®©y h−ëng øng cÊy c¸c gièng lóa lai cã n¨ng suÊt cao nh»m thay thÕ gièng Méc tuyÒn, sù h−ëng øng lÎ tÎ ban ®Çu cïng víi viÖc gieo cÊy gièng Shan −u quÕ 99 (t¹p giao 5) cã thêi gian sinh tr−ëng ng¾n vµo gi÷a vïng Méc tuyÒn ®· dÉn tíi sù c¸ biÖt: T¹p giao 5 træ tr−íc Méc tuyÒn 20 ngµy, khi lóa cã ®ßng bÞ chuét ph¸, khi lóa træ bÞ bä xÝt tËp trung ph¸ h¹i, khi lóa chÝn bÞ chim vµ chuét tõ nhiÒu n¬i dån ®Õn ph¸ trôi c¸c ruéng cÊy gièng míi. Bµ con ta hoµn toµn thÊt b¹i. Sau ®ã d−íi sù chØ ®¹o cña c¸c ban qu¶n lý ®· cÊy gièng B¸c −u 64 cã thêi gian træ gÇn nh− Méc tuyÒn l¹i ®−îc cÊy tËp trung thµnh c¸c vïng ë c¸c n¬i thö nghiÖm nªn vô mïa 1994 ®· ®¹t kÕt qu¶ mü m·n, B¸c −u 64 cho n¨ng suÊt trung b×nh 58 t¹/ha, h¬n h¼n Méc tuyÒn 20 t¹/ha. Vô mïa 1995, B¸c −u 64 ®· ®−îc bµ con h−ëng øng m¹nh ®Ó thay thÕ Méc tuyÒn ë rÊt nhiÒu hîp t¸c x· cña tØnh Nam Hµ. 2. Sö dông c¸c gièng lóa cã kh¶ n¨ng cho n¨ng suÊt cao, phï hîp víi kh¶ n¨ng ®Çu t− cña hé n«ng d©n vµ kh¶ n¨ng t−íi tiªu cña ®Þa ph−¬ng §©y lµ ®iÒu quan träng thø hai, v× chØ cã c¸c gièng lóa cã kh¶ n¨ng cho n¨ng suÊt cao th× khi ¸p dông c¸c biÖn ph¸p th©m canh míi cho hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, khi lùa chän c¸c gièng lóa cÇn tÝnh ®Õn kh¶ n¨ng ®Çu t− cña hé vµ kh¶ n¨ng cung cÊp n−íc vµ tiªu n−íc khi cÇn thiÕt cña m¹ng l−íi thuû n«ng ë ®Þa ph−¬ng. Mét gia ®×nh cã ruéng tèt, chñ ®éng t−íi tiªu, ®ñ vèn ®Ó ®Çu t− th× nªn chän c¸c gièng lóa chÞu ph©n, chèng ®æ tèt, tiÒm n¨ng n¨ng suÊt 8 - 10 tÊn/ha/vô, ng−îc l¹i c¸c hé cã ruéng ë møc trung b×nh kh«ng thËt chñ ®éng t−íi chØ nªn chän c¸c gièng lóa cã tiÒm n¨ng n¨ng suÊt kh¸, thÝch øng réng, khi ®ã nÕu ®Çu t− chu ®¸o th× hiÖu qu¶ ®¹t ®−îc cao h¬n. HiÖn nay cã rÊt nhiÒu gièng lóa dïng trong th©m canh, tuy vËy ®Ó tiÖn cho viÖc ch¨m sãc c¸c gièng lóa ®−îc chia lµm hai nhãm lín theo b¶n chÊt cña ph−¬ng ph¸p t¹o gièng lµ: c¸c gièng lóa thuÇn vµ lóa lai. - C¸c gièng lóa thuÇn: ®−îc chän t¹o theo ph−¬ng ph¸p duy tr× dßng thuÇn, h¹t gièng cña nhãm gièng nµy cã thÓ sö dông ®Ó nh©n gièng nhiÒu lÇn tuú thuéc vµo ®é thuÇn cña gièng gèc, vÝ dô: h¹t gièng nguyªn chñng cña gièng VN10 cã thÓ nh©n gièng 2 - 3 lÇn mµ vÉn ®¶m b¶o chÊt l−îng gieo trång, cho n¨ng suÊt ®¹t yªu cÇu. - C¸c gièng lóa lai: §−îc chän t¹o theo ph−¬ng ph¸p duy tr× bè mÑ vµ s¶n xuÊt h¹t gièng lai. H¹t gièng cña nhãm gièng nµy chØ sö dông ®−îc mét lÇn, tuyÖt ®èi kh«ng sö dông h¹t ®Ó gieo cÊy thªm mét lÇn nµo n÷a. NÕu c¸c hé dïng h¹t thu ®−îc tõ l« h¹t lóa lai ®Ó gieo cÊy th× thÕ hÖ tiÕp theo sÏ cã sù ph©n ly, n¨ng suÊt suy gi¶m nghiªm träng, chØ cßn 50 - 55% n¨ng suÊt vô ®Çu, trong nhiÒu tr−êng hîp cßn thÊp h¬n n÷a, thiÖt h¹i kh«ng thÓ l−êng hÕt. 6
  7. Cã rÊt nhiÒu gièng lóa cã kh¶ n¨ng th©m canh ®−îc ®−a vµo s¶n xuÊt nhê kÕt qu¶ cña c«ng t¸c chän t¹o gièng. Tuy vËy ®Ó tr¸nh c¸c thÊt b¹i cã thÓ x¶y ra do kh«ng hiÓu râ vÒ gièng míi, c¸c hé cÇn n¾m v÷ng vµ tu©n thñ mét sè nguyªn t¾c c¬ b¶n khi sö dông mét gièng lóa cho th©m canh trªn ruéng nhµ. §ã lµ: Nguyªn t¾c 1: N¾m v÷ng lý lÞch gièng: CÇn theo c¸c tµi liÖu chÝnh thøc do c¬ së t¹o gièng Ên hµnh hoÆc c¸c c¬ quan qu¶n lý khoa häc, qu¶n lý s¶n xuÊt giíi thiÖu. HÕt søc tr¸nh c¸c tr−êng hîp mang h¹t gièng tù do, kh«ng râ tªn lµ g×, ®Æc ®iÓm ra sao ®Ó gieo cÊy ngay, thËm chÝ do kh«ng râ lý lÞch gièng nªn c¸c hé tù ®Æt cho gièng mét c¸i tªn n«m na nh− gièng Bµ Hång (do bµ Hång cho), gièng lóa §¸ (do h¹t nÆng)... Tr−êng hîp kh«ng râ lý lÞch gièng th× tèt nhÊt nªn trång thö tr−íc, thêi gian trång cÊy thö lµ hai vô xu©n hoÆc hai vô mïa, cÇn hÕt søc tr¸nh sù véi v· vµ n«n nãng. NhiÒu hé cÊy thö mét gièng míi ë vô xu©n, thÊy gièng cho n¨ng suÊt cao, vô mïa tiÕp theo ®−a ngay ra cÊy toµn bé diÖn tÝch cña gia ®×nh vµ do gièng chØ thÝch hîp ë vô xu©n nªn vô mïa n¨m ®ã gia ®×nh thÊt thu nÆng. Nguyªn t¾c 2: N¾m v÷ng c¸c ®Æc tr−ng ®Æc tÝnh cña gièng: lµ yªu cÇu b¾t buéc. Mçi gièng lóa khi ®−îc ®−a vµo s¶n xuÊt ®Òu cã c¸c ®Æc tr−ng ®Æc tÝnh riªng biÖt so víi c¸c gièng kh¸c. Khi gieo cÊy gièng míi c¸c hé cÇn cã c¸c quan s¸t vµ ghi chÐp theo b¶ng mÉu nh− sau: 1. Tªn gièng: Ghi tªn chÝnh thøc cña gièng theo lý lÞch. 2. Vô gieo cÊy Vô xu©n Xu©n sím: - Xu©n chÝnh vô - Xu©n muén Vô mïa - HÌ thu - Mïa cùc sím - Mïa sím - Mïa trung - Mïa muén 3. Ph¶n øng víi ¸nh s¸ng ngµy ng¾n: - Cã - Kh«ng 4. Thêi gian sinh tr−ëng: - Thêi kú m¹: ngµy - Thêi kú lóa: ngµy - Tæng thêi gian sinh tr−ëng: m¹ + lóa 7
  8. NÕu gieo th¼ng th× tÝnh tõ khi gieo ®Õn khi chÝn. 5. C¸c giai ®o¹n sinh tr−ëng ph¸t triÓn: - CÊy ®Õn håi xanh: ngµy - CÊy ®Õn ®Î nh¸nh: ngµy - CÊy ®Õn træ b¸o: ngµy - Træ b¸o ®Õn træ hÕt: ngµy - Træ ®Õn chÝn: ngµy 6. M« t¶ c©y lóa: - ChiÒu cao c©y: cm - KiÓu l¸: * Th¼ng * Cong ®Çu * Cong trßn - KiÓu ®Î nh¸nh: * Chôm * Trung b×nh * XoÌ - L¸ ®ßng: * ThÕ l¸ ®ßng * §é dµi, ®é lín - ChiÒu dµi b«ng lóa: cm - Sè h¹t/b«ng (c¶ h¹t ch¾c vµ h¹t lÐp) - Sè h¹t ch¾c/b«ng - Tû lÖ lÐp: % - Søc sinh tr−ëng: m¹nh, yÕu, trung b×nh - NhiÔm s©u: nÆng, nhÑ, trung b×nh, kh«ng nhiÔm - NhiÔm bÖnh: nÆng, trung b×nh, nhÑ, kh¸ng (theo loµi bÖnh) - TÝnh chèng chÞu kh¸c: * ChÞu rÐt, nãng * ChÞu chua, phÌn, mÆn * ChÞu h¹n, óng 7. N¨ng suÊt: TÝnh theo kg/sµo hoÆc t¹/ha C¸c quan s¸t, ghi chÐp nµy gióp c¸c hé nhanh chãng n¾m v÷ng gièng lóa ®−îc gieo cÊy sau mét vô mïa hoÆc mét vô xu©n gieo cÊy thö lµm c¬ së ®Ó ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt th©m canh kh¸c. 8
  9. Nguyªn t¾c 3: Më réng diÖn tÝch dÇn dÇn C¸c gièng lóa míi ph¶i gieo cÊy thö tr−íc khi ®−a gieo cÊy chÝnh thøc. NÕu sau mét vô gieo cÊy thÊy gièng tá ra phï hîp ë trµ lóa cô thÓ (vÝ dô: trµ xu©n sím, trµ mïa sím ch¼ng h¹n) th× ®Õn vô sau cña n¨m sau (cïng vô, cïng trµ) gièng míi ®−îc cÊy víi diÖn tÝch réng h¬n, nÕu kÕt qu¶ thu ®−îc vÉn mü m·n th× ë vô thø 3 (n¨m thø 3) ®−îc më ra diÖn tÝch lín. ViÖc thö nghiÖm cã thÓ lÊy kÕt qu¶ cña c¸c hé kh¸c trong céng ®ång nh−ng gieo cÊy kÒ s¸t hoÆc cïng ch©n ®Êt víi ruéng cña gia ®×nh ®Ó rót ng¾n qu¸ tr×nh thö nghiÖm. Nguyªn t¾c 4: Gieo cÊy b»ng l« h¹t cã chÊt l−îng gieo trång cao Lóa thuÇn còng nh− lóa lai, l« h¹t mang gieo trång ®Òu ph¶i cã chÊt l−îng gieo trång cao. ChÊt l−îng cña l« h¹t ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¸c chØ tiªu chÝnh thøc nh− sau: - §é thuÇn: Nhãm lóa thuÇn cÇn ®¹t ®é thuÇn tèi thiÓu lµ 99,5% (tiªu chuÈn h¹t gièng tiÕn bé kü thuËt); nhãm gièng lóa lai cÇn ®¹t ®é thuÇn tèi thiÓu lµ 98%. - Tû lÖ n¶y mÇm: Tèi thiÓu cÇn ®¹t 85%, l« h¹t gièng tèt th× tû lÖ n¶y mÇm cÇn cao h¬n 90%. - §é s¹ch: H¹t s¹ch sÏ, kh«ng lÐp, löng. Søc n¶y mÇm: h¹t ph¶i n¶y mÇm ®ång ®Òu, cho c©y mÇm b×nh th−êng, khoÎ m¹nh. - T×nh tr¹ng s©u mät: Kh«ng hoÆc rÊt Ýt s©u mät (víi l« gièng ®· b¶o qu¶n qua mét vô). Bèn nguyªn t¾c trªn ph¶i ®−îc tu©n thñ triÖt ®Ó ®ã lµ tiÒn ®Ò ®Ó ®i vµo th©m canh khi tiÕn hµnh tèt kh©u thø 3 cña qu¸ tr×nh th©m canh. 3. T¹o diÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt cho c©y lóa sinh tr−ëng, ph¸t triÓn Gåm c¸c kh©u sau: M¹ tèt: Mét gièng lóa ®−îc lµm m¹ th× ®©y lµ kh©u quyÕt ®Þnh nhÊt ®Ó tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p kü thuËt th©m canh kh¸c. Quan niÖm "tèt m¹ - tèt lóa" cña n«ng d©n ta hoµn toµn ®óng cho th©m canh. Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c nhµ khoa häc Trung Quèc vµ NhËt B¶n th×: m¹ tèt quyÕt ®Þnh tíi trªn 60% n¨ng suÊt cña gièng. M¹ tèt lµ tiÒn ®Ò ®Ó c©y lóa sinh tr−ëng, ph¸t triÓn tèt, lµ c¬ së ®Ó ¸p dông c¸c biÖn ph¸p th©m canh. Bè trÝ thêi vô thÝch hîp: "NhÊt th× nh× thôc" mét gièng lóa tèt chØ ph¸t huy hÕt tiÒm n¨ng cña nã ë mét ®iÒu kiÖn khÝ hËu thêi tiÕt nhÊt ®Þnh. Bè trÝ gieo cÊy mét gièng lóa ë mïa vô vµ thêi tiÕt phï hîp víi gièng kh«ng nh÷ng ®Ó ph¸t huy hÕt tiÒm n¨ng cña nã mµ cßn t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c©y trång lu©n canh sau lóa nhÊt lµ c©y vô ®«ng sinh tr−ëng, ph¸t triÓn thuËn lîi cho n¨ng suÊt cao, chÊt l−îng tèt. Khi bè trÝ mét gièng lóa vµo mét thêi vô cÇn chó ý: - C¸c gièng ng¾n ngµy cã thêi gian sinh tr−ëng d−íi 110 ngµy ë vô mïa ®−îc bè trÝ gieo cÊy vµo trµ xu©n muén mïa sím hoÆc trµ hÌ thu, vÝ dô: gièng CN2, 75-1, §H60, VX83, CR203... 9
  10. - C¸c gièng lóa trung ngµy (cã thêi gian sinh tr−ëng xung quanh 115 - 125 ngµy ë vô mïa) ®−îc bè trÝ gieo cÊy vµo trµ mïa trung hoÆc trµ xu©n chÝnh vô, vÝ dô: C70, C71, N28... - C¸c gièng lóa dµi ngµy (135 - 140 ngµy ë vô mïa) ®−îc bè trÝ gieo cÊy vµo trµ muén hoÆc xu©n sím, vÝ dô: VN10, DT10, IR17494, U14... - C¸c gièng ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµy ng¾n chØ gieo cÊy ë vô mïa t−¬ng ®−¬ng c¸c gièng cña trµ mïa muén, vÝ dô: gièng Méc tuyÒn, Bao thai lïn, NÕp hoa vµng, nÕp B¾c, T¸m xoan... CÊy ®óng kü thuËt: CÊy ®óng kü thuËt bao gåm mËt ®é, kho¶ng c¸ch, sè d¶nh m¹/khãm, ®é s©u vµ c¸ch bè trÝ hµng lóa. - MËt ®é: Lµ sè khãm cÊy cã trªn 1 ®¬n vÞ diÖn tÝch. Ng−êi ta th−êng lÊy ®¬n vÞ khãm/ m2 ®Ó biÓu thÞ mËt ®é. Khi x¸c ®Þnh mËt ®é thùc trªn ®ång ruéng th× ®Õm sè khãm cã trªn 1 « vu«ng cã c¹nh 1 mÐt, cÇn ®Õm 3 lÇn ë n¬i th−a nhÊt, trung b×nh vµ dµy nhÊt, mËt ®é thùc lµ trung b×nh cña 3 lÇn ®Õm trªn, vÝ dô 45 khãm/ m2, 50 khãm/ m2, 55 khãm/ m2. MËt ®é thùc lµ (45 + 50 + 55): 3 = 50 khãm/ m2. Nh×n chung c¸c gièng lóa ®Î yÕu cÇn cÊy mËt ®é cao (cÊy dµy), c¸c gièng lóa ®Î khoÎ cÊy mËt ®é thÊp (cÊy th−a), m¹ giµ cÊy dµy h¬n m¹ non, gièng lóa dµi ngµy cÊy th−a h¬n c¸c gièng ng¾n ngµy... - Kho¶ng c¸ch: Lµ kho¶ng trèng gi÷a hai khãm lóa. Th«ng th−êng c¸c khãm lóa ®−îc cÊy thµnh hµng, nh− vËy cã kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c hµng vµ kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c khãm, kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c hµng th−êng réng h¬n gi÷a c¸c nhãm, ng−êi ta cßn gäi kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c hµng lµ hµng x«ng vµ gi÷a c¸c khãm lµ hµng con (h×nh 1): H×nh 1 ë miÒn B¾c ViÖt Nam cÊy lµ ph−¬ng thøc c¬ b¶n ®−îc ¸p dông trong s¶n xuÊt lóa. Theo kinh nghiÖm tæng kÕt ®−îc tõ c¸c vïng cã kü thuËt th©m canh cao nh− Song Ph−îng (§an Ph−îng - Hµ T©y), Nguyªn X¸ (§«ng H−ng - Th¸i B×nh) th× víi d¹ng m¹ th«ng th−êng nh− bµ con ta vÉn gieo hiÖn nay (bao gåm m¹ d−îc vµ m¹ s©n) th× c¸ch cÊy theo hµng x«ng - hµng con lµ phï hîp h¬n c¶, trong ®ã kho¶ng c¸ch phæ biÕn lµ 10
  11. 20cm x 12cm hoÆc 20cm x 15cm (víi ®Êt tèt) 18cm x 12cm hoÆc 20cm x 10cm (víi ®Êt trung b×nh vµ xÊu). Tuy nhiªn kho¶ng c¸ch nµy cßn kh¸ hÑp, nã cho hiÖu qu¶ ë møc n¨ng suÊt d−íi 8 tÊn/ha/vô, ta sÏ bµn kü vÊn ®Ò nµy ë môc chän mËt ®é vµ kho¶ng c¸ch tèi −u. - Sè d¶nh m¹/khãm: do c¸ch gieo m¹ dµy nªn c©y m¹ hoµn toµn kh«ng ®Î (trõ c¸c c©y ë ngoµi b×a luèng, ë r·nh luèng) sè d¶nh m¹ t−¬ng ®−¬ng víi sè h¹t thãc. CÇn bè trÝ cÊy sè d¶nh m¹ mét khãm sao cho c¸c d¶nh ®Òu cã kh¶ n¨ng ®Î sím vµ ®Î tËp trung. Víi cïng mét mËt ®é (vÝ dô 50 khãm/ m2) cïng mét kho¶ng c¸ch (20cm x 10cm ch¼ng h¹n) th× sè d¶nh 1 khãm cµng nhiÒu cµng h¹n chÕ ®Î, b«ng lóa cµng bÐ ®i. Tuy nhiªn, nÕu cÊy 1 d¶nh (tøc 1 h¹t thãc) th× kh¶ n¨ng ra nh¸nh thªm cña c©y lóa kh«ng ®ñ ®Ó ®¹t ®−îc sè b«ng cÇn thiÕt ë c¸c mËt ®é thÊp. NÕu c©y m¹ ®Î nh¸nh th× khi cÊy ®· cã nhiÒu nh¸nh t−¬ng ®−¬ng víi nhiÒu d¶nh, ë c¸ch gieo truyÒn thèng. Nh− vËy, ®Ó dÔ hiÓu khi nãi ®Õn 1 khãm lóa chóng t«i dïng sè l−îng h¹t thãc. NÕu c©y lóa ®· ®Î ë ruéng th× khi cÊy 1 h¹t thãc ®· cã nhiÒu nh¸nh, cßn c©y m¹ ch−a ®Î th× sè c©y m¹ b»ng víi sè h¹t thãc. - §é s©u: CÊy s©u n«ng kh¸c nhau phô thuéc vµo mïa vô, vµo ch©n ®Êt vµ tuæi m¹; Nh×n chung ë vô chiªm xu©n cÊy s©u h¬n ë vô mïa, cßn ë hai c¸ch cÊy (s©u vµ n«ng) th× cÊy n«ng tèt h¬n cÊy s©u. §Êt cµng tèt, m¹ cµng non cµng cÇn cÊy n«ng. C¸c gièng lóa míi gieo cÊy ë vô mïa cã thêi gian sinh tr−ëng ng¾n nªn cÊy n«ng lµ yªu cÇu b¾t buéc ®Ó c©y m¹ nhanh håi xanh, ®Î sím vµ tËp trung, cã lîi cho qu¸ tr×nh h×nh thµnh b«ng h÷u hiÖu. - C¸ch bè trÝ hµng lóa: Theo c¸ch bè trÝ hµng lóa cã thÓ ph©n ra: cÊy thµnh b¨ng (luèng) vµ cÊy tù do. ë c¸ch cÊy thµnh b¨ng th× sau mét ®é réng nhÊt ®Þnh (tõ 1,2 - 2m), ng−êi ta bá ra mét kho¶ng trèng réng h¬n hµng x«ng b×nh th−êng. Cßn ë c¸ch cÊy tù do th× kh«ng ph©n biÖt, c¸c khãm lóa cã thÓ ®−îc cÊy thµnh hµng hoÆc cÊy tù do kh«ng theo hµng lèi nµo. Tuy vËy, c¸ch cÊy thµnh b¨ng, th¼ng hµng lµ c¸ch cÊy tèt (h×nh 2). C¸ch bè trÝ hµng lóa thµnh b¨ng, cÊy ch¨ng d©y, th¼ng hµng gióp ta cã mËt ®é ®Òu nhau, hµng lóa th«ng tho¸ng, bãn ph©n, lµm cá, phßng trõ dÞch h¹i vµ thu ho¹ch dÔ dµng. 11
  12. H×nh 2: Bè trÝ hµng lóa theo c¸ch th¼ng hµn, th¼ng b¨ng Bãn ph©n ®óng vµ ®ñ: - C©y lóa th©m canh cÇn ®−îc bãn ph©n ®óng vµ ®ñ. Bãn ph©n ®óng lµ ®óng lo¹i ph©n cÇn bãn nh− ph©n chuång, ph©n ®¹m, ph©n l©n, ph©n kali, ph©n vi l−îng. Bãn ®óng thêi gian c©y lóa cÇn nh− bãn lãt, bãn thóc, bãn nu«i h¹t. Bãn ®ñ lµ ®ñ l−îng vµ ®ñ chÊt. - L−îng ph©n bãn cho c©y ë ®©y ®−îc tÝnh lµ l−îng ph©n c©y hÊp thu ®−îc chø kh«ng ph¶i l−îng bãn vµo ®Êt v× nÕu bãn nhiÒu ph©n nh−ng sù röa tr«i, bèc bay nhiÒu th× vÉn kh«ng ®ñ l−îng. - Bãn ph©n ®óng c¸ch kh«ng chØ cung cÊp ®ñ cho c©y lóa l−îng dinh d−ìng cÇn thiÕt mµ cßn tiÕt kiÖm ph©n bãn, n©ng cao hiÖu qu¶ cña ph©n. - L−îng ph©n bãn cho lóa vµ c¸ch bãn ph©n phô thuéc vµo mïa, vô, trµ lóa. Trªn tæng thÓ th× ph©n chuång vµ ph©n l©n cÇn bãn lãt hÕt v× lµ c¸c lo¹i ph©n khã tiªu. Ph©n ®¹m vµ ph©n kali th× tuú theo gièng vµ mïa vô mµ quyÕt ®Þnh l−îng bãn vµ c¸ch bãn: + ë vô xu©n víi c¸c gièng dµi ngµy tû lÖ bãn ®¹m vµ kali lãt tèi ®a lµ 40%, sè cßn l¹i chia ®Òu ®Ó bãn thóc ®ît 1 (khi lóa bÐn rÔ, håi xanh) vµ ®ît 2 (khi lóa ph©n ho¸ ®ßng). 12
  13. C¸c gièng ng¾n ngµy trong vô xu©n nªn tËp trung bãn lãt 50%, bãn thóc ®ît 1: 40%, chØ ®Ó l¹i 10% ®Ó bãn thóc ®ît 2. ë vô mïa sím c¸c gièng sím vµ cùc sím cÇn bãn ph©n thËt tËp trung vµo giai ®o¹n ®Çu, bãn lãt 60% l−îng ®¹m vµ kali, khi sôc bïn lÇn 1 bãn tiÕp 30% ®¹m. Sè ®¹m vµ kali cßn l¹i bãn thóc lÇn 2 vµo 15 ngµy tr−íc khi lóa træ. + C¸c gièng lóa dµi ngµy th× chia ®Òu l−îng ph©n thµnh 3 phÇn ®Ó bãn lãt, bãn thóc ®ît 1 vµ ®ît 2. + TÊt c¶ c¸c lo¹i ph©n ®Òu cÇn ®−îc bãn vïi vµo ®Êt, ®Æc biÖt lµ ph©n ®¹m. NÕu ph©n ®¹m ®−îc bãn trªn bÒ mÆt th× mét phÇn rÊt lín sÏ biÕn thµnh khÝ Nit¬ bay vµo kh«ng khÝ g©y mÊt ®¹m, cßn c©y th× kh«ng hÊp thô ®−îc (h×nh 3). C¸c lo¹i ph©n kh¸c khi bãn trªn bÒ mÆt sÏ bÞ hoµ tan vµo n−íc vµ bÞ röa tr«i. H×nh 3: C¸ch bãn ®¹m a) Bãn ®óng: Bãn s©u vµo trong ®Êt b) Bãn sai: Bãn trªn bÒ mÆt ruéng Bãn ph©n ®óng cßn bao hµm c¶ sù c©n ®èi gi÷a c¸c nguyªn t« ®a l−îng lµ ®¹m (N), l©n (P) vµ kali (K). Tæng kÕt kinh nghiÖm cña n«ng d©n th×: c¸c gièng lóa th©m canh cÇn c¶ 3 lo¹i ph©n ®a l−îng nh− nhau. C¸ch bãn tèt nhÊt lµ c©n ®èi ®ñ c¶ ®¹m, l©n, kali. C¸ch tÝnh cô thÓ xem phÇn 3.3 (§iÒu khiÓn c©y lóa th«ng qua ph©n bãn vµ c¸ch bãn ph©n). Phßng trõ s©u bÖnh kÞp thêi: ViÖc phßng trõ s©u bÖnh lµ kh©u bæ trî nh−ng gãp phÇn quan träng cho cÊy lóa sinh tr−ëng, ph¸t triÓn tèt ®Ó c¸c biÖn ph¸p th©m canh kh¸c cã hiÖu qu¶ cao. Ph−¬ng ch©m chung: Phßng lµ chÝnh, ®iÒu trÞ sím vµ tËp trung.. C¸c lo¹i s©u vµ bÖnh ph¸t triÓn theo mïa, theo trµ lóa, theo c©y trång tr−íc hoÆc c©y trång kÒ cËn. Sù ph¸t triÓn cña chóng cßn phô thuéc vµo tÝnh mÉn c¶m cña gièng, vµo ®iÒu kiÖn khÝ hËu thêi tiÕt tõng n¨m. Tuy vËy mçi trµ lóa th−êng cã c¸c loµi s©u vµ bÖnh ®Æc thï n¨m nµo còng cã lÆp l¹i theo chu kú song phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn thêi tiÕt tõng n¨m vµ quy tr×nh canh t¸c ®óng hay sai mµ kh«ng g©y ra thiÖt h¹i kinh tÕ hoÆc bïng lªn thµnh dÞch, g©y thiÖt h¹i lín. §Ó th©m canh c©y lóa cÇn n¾m ®−îc mét sè loµi s©u bÖnh phæ biÕn vµ quy luËt xuÊt hiÖn cña nã trªn c¸c trµ lóa. 13
  14. VÒ s©u: - S©u ®ôc th©n: Lµ loµi s©u nguy hiÓm g©y h¹i trªn tÊt c¶ c¸c trµ lóa, song do sù tÝch luü vÒ sè l−îng mµ s©u løa 2 (g©y h¹i vµo c¸c trµ lóa træ muén ë vô xu©n tõ 10 - 15/5) vµ løa 5 (g©y h¹i vµo c¸c trµ lóa træ muén tõ 1 - 10/10) lµ nguy hiÓm nhÊt. - Bä trÜ. G©y h¹i trªn m¹ lµm m¹ cßi cäc, l¸ teo, c©y lïn, bÞ nÆng th× c©y lôi vµ chÕt. Bä trÜ ph¸t triÓn m¹nh khi kh«ng cã m−a rµo hoÆc m−a phïn kÐo dµi, trêi Êm, nãng nhÊt lµ trµ xu©n muén, lóa gieo th¼ng vô xu©n muén, lóa gieo th¼ng vô mïa, m¹ mïa sím, lóa mïa míi cÊy... - S©u cuèn l¸ nhá: Ph¸t triÓn m¹nh vµo cuèi th¸ng 4 vµ cuèi th¸ng 8, ®Æc biÖt nguy hiÓm khi s©u ph¸ h¹i vµo giai ®o¹n lóa cã ®ßng vµ thêi kú c©y lóa kÕt thóc sinh tr−ëng vÒ l¸ ®Ó chuyÓn sang giai ®o¹n træ b«ng. - RÇy n©u: G©y h¹i m¹nh ë thêi kú lóa træ ®Õn vµo ch¾c, bÞ h¹i nÆng c©y lóa chÕt thµnh tõng ®¸m lín (gäi lµ ch¸y rÇy). RÇy n©u h¹i nÆng ë c¸c ch©n ruéng s©u, tô n−íc, quÇn thÓ c©y rËm r¹p, ®é Èm d−íi t¸n cao, ë nh÷ng gièng nhiÔm rÇy nhÊt lµ vô xu©n. VÒ bÖnh: - BÖnh ®¹o «n: BÖnh nguy hiÓm nhÊt ë vô lóa xu©n nhÊt lµ trµ lóa xu©n træ sím (tr−íc 30/4). BÖnh ®¹o «n g©y h¹i trªn l¸ lµm l¸ tµn lôi, g©y h¹i trªn b«ng lµm b«ng lóa chÕt (®¹o «n cæ b«ng). Trêi ©m u, m−a phïn kÐo dµi, ®é Èm trong ruéng lóa cao, trêi m¸t (t0 = 20 - 250C), c¸c gièng nhiÔm bÖnh lµ ®iÒu kiÖn tèt cho bÖnh ®¹o «n ph¸t triÓn vµ g©y h¹i. Vô xu©n 1995 lµ mét vô lóa cã dÞch ®¹o «n x¶y ra trªn diÖn réng vµ g©y h¹i ®¸ng kÓ. - BÖnh kh« v»n: G©y h¹i trªn tÊt c¶ c¸c trµ lóa song m¹nh nhÊt ë vô xu©n, vô mïa sím vµ mïa trung. BÖnh kh« v»n g©y h¹i m¹nh ë ven bê, ë c¸c ruéng lóa lËm r¹p, l¸ chen gèi nhau, ®é Èm cao, ruéng lóa cã n−íc, mÊt n−íc xen kÏ, gièng lóa nhiÔm bÖnh. BÖnh kh« v»n kh«ng g©y mÊt tr¾ng nh−ng g©y ¶nh h−ëng nghiªm träng ®Õn n¨ng suÊt nÕu c©y lóa bÞ bÖnh nÆng. - BÖnh b¹c l¸: Loµi bÖnh rÊt nguy hiÓm. G©y h¹i m¹nh trªn c¸c gièng nhiÔm ë vô mïa hoÆc c¸c trµ lóa xu©n træ muén. BÖnh ®Æc biÖt nguy hiÓm khi thµnh dÞch ë giai ®o¹n lóa træ, g©y thÊt thu lín. Trêi oi bøc, cã giã b·o, ruéng lóa bÞ ngËp, bãn ph©n ®¹m nhiÒu lµ nh÷ng yÕu tè thuËn lîi ®Ó bÖnh b¹c l¸ ph¸t triÓn thµnh dÞch. §Ó phßng c¸c lo¹i s©u bÖnh h¹i nguy hiÓm, ®Æc biÖt lµ bÖnh th× biÖn ph¸p hiÖu qu¶ nhÊt lµ dïng c¸c gièng chÞu s©u vµ c¸c gièng chèng bÖnh, tr¸nh dïng c¸c gièng nhiÔm. ¸p dông ®óng quy tr×nh kü thuËt gieo cÊy, n¾m v÷ng c¸c kh©u kü thuËt th©m canh t¹o ra ruéng lóa khoÎ m¹nh lµ biÖn ph¸p tÝch cùc vµ hiÖu qu¶ nhÊt ®Ó phßng c¸c lo¹i s©u bÖnh g©y h¹i. Chóng ta sÏ trë l¹i vÊn ®Ò nµy cô thÓ h¬n ë môc 3.5 Th«ng qua ba vÊn ®Ò lín ®−îc tr×nh bµy ë trªn chóng ta thÊy râ lµ: Th©m canh c©y lóa kh«ng ph¶i lµ ¸p dông riªng rÏ mét kh©u kü thuËt nµo ®ã mµ lµ hÖ thèng liªn hoµn c¸c kh©u. NÕu hé ®· thö nghiÖm thµnh c«ng lùa chän ®−îc c¸c gièng lóa tèt, phï hîp víi tõng ch©n ®Êt, ®· cã h¹t gièng ®¹t c¸c tiªu chuÈn gieo trång, cã ®ñ nh©n c«ng vµ vËt t− cÇn thiÕt th× kü thuËt th©m canh c©y lóa ®−îc tËp trung chñ yÕu vµo kh©u th©m canh m¹ vµ th©m canh lóa (®èi víi lóa cÊy) hoÆc th©m canh lóa gieo th¼ng. 14
  15. II. Kü THUËT TH¢M CANH M¹ 1. T¹i sao ph¶i th©m canh m¹? Tæng kÕt kinh nghiÖm s¶n xuÊt nhiÒu thÕ hÖ n«ng d©n ta ®· ®óc kÕt l¹i: "Tèt gièng tèt m¸, tèt m¹, tèt lóa", kinh nghiÖm nµy hoµn toµn ®óng cho mäi gièng. VÊn ®Ò lµ: thÕ nµo lµ m¹ tèt. Tiªu chuÈn m¹ tèt phô thuéc vµo gièng, vµo mïa, vµo kü thuËt canh t¸c, vµo ch©n ®Êt. §©y lµ yªu cÇu ®Çu tiªn ®ßi hái muèn th©m canh lóa th× ph¶i th©m canh m¹ tr−íc. Tæng kÕt c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu trªn c¸c gièng lóa n¨ng suÊt cao cho thÊy: C¸c nh¸nh ®−îc sinh ra sím th× lín lªn sÏ thµnh b«ng h÷u hiÖu, c¸c nh¸nh ®Î sím cho b«ng to, c¸c nh¸nh ®Î muén cho b«ng nhá. S¬ ®å ®Î nh¸nh cña c©y lóa ®−îc minh ho¹ ë h×nh 4. H×nh 4: S¬ ®å ®Î nh¸nh cña c©y lóa NÕu c©y lóa ®−îc ®Î tõ rÊt sím, thêi gian sinh tr−ëng cña gièng dµi th× trªn th©n chÝnh h×nh thµnh ®−îc 5 - 6 nh¸nh nguyªn thuû (cßn gäi lµ nh¸nh con). Tõ c¸c nh¸nh con ®Î ra c¸c nh¸nh ch¸u (nh¸nh cÊp 2) vµ nh¸nh ch¸u ®Î ra nh¸nh ch¾t (nh¸nh cÊp 3). C¸c nh¸nh ®Î ra ë 3 ®èt ®Çu tiªn (nh¸nh con thø 1-2-3) cã ®é lín xÊp xØ víi th©n chÝnh, cßn nh¸nh con thø t− th× b»ng víi nh¸nh ch¸u ®Çu tiªn vµ chØ b»ng 7/10 th©n chÝnh. Víi c¸c gièng ng¾n ngµy nÕu t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c©y m¹ ®Î tõ c¸c ®èt ®Çu tiªn th× cã thÓ ®¹t: 1 nh¸nh chÝnh + 4 nh¸nh con + 8 nh¸nh ch¸u + 2 nh¸nh ch¾t = 15 nh¸nh trong 35 ngµy ®Çu kÓ tõ khi gieo. Tuy nhiªn c©y m¹ muèn ®Î nh¸nh cÇn cã ®ñ dinh d−ìng, ®ñ kho¶ng c¸ch, v× thÕ ë c¸ch gieo m¹ th«ng th−êng chØ cã c¸c c©y m¹ ë r·nh luèng míi ®Î vµ còng chØ ®Î ®−îc 3 - 5 nh¸nh v× thiÕu dinh d−ìng. Th«ng th−êng chóng ta bè trÝ cho c©y m¹ ®Î nh¸nh trªn ruéng lóa. §Ó cã mét khãm lóa tèt, c¸c nh¸nh ®Òu nhanh, Ýt nh¸nh v« hiÖu th× chØ nªn ®Ó c©y m¹ ®Î ®Õn nh¸nh con thø 3 (víi c¸c gièng ng¾n ngµy) hoÆc thø 4 (víi c¸c gièng trung vµ dµi ngµy), chóng còng chØ nªn ®Î ®Õn nh¸nh ch¾t, trong tr−êng hîp nµy 1 d¶nh m¹ ( 1 h¹t thãc) cã thÓ sinh ra: 15
  16. - ë c¸c gièng ng¾n ngµy: 1 nh¸nh chÝnh + 3 nh¸nh con + 4 nh¸nh ch¸u (nh¸nh con thø 3 kh«ng ®Î ra nh¸nh ch¸u) = 8 nh¸nh - ë c¸c gièng trung ngµy vµ dµi ngµy: 1 nh¸nh chÝnh + 4 nh¸nh con + 7 nh¸nh ch¸u + 2 nh¸nh ch¾t = 14 nh¸nh. Nh− vËy viÖc th©m canh m¹ h−íng tíi t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó cã c©y m¹ tèt, m¹ cã thÓ ®Î nh¸nh tõ c¸c m¾t ho¹t ®éng ®Çu tiªn, ®Î khoÎ vµ tËp trung, ®Î ®ñ sè l−îng nh¸nh theo yªu cÇu, c©y m¹ khi mang cÊy ra ruéng ph¶i cã bé rÔ Ýt bÞ tæn th−¬ng gióp c©y lóa bÐn rÔ, håi xanh nhanh vµ b−íc vµo thêi kú ®Î nh¸nh sím. 2. Th©m canh m¹ ë vô xu©n 2.1. Kü thuËt th©m canh m¹ víi c¸c gièng dµi ngµy C¸c gièng dµi ngµy ®−îc cÊy vµo trµ xu©n sím. ë ®ång b»ng vµ trung du B¾c bé, trµ m¹ xu©n sím ®−îc gieo tõ 15 - 25/ th¸ng 11 vµ bè trÝ cÊy xong tr−íc tiÕt lËp xu©n (5/1). ë c¸c tØnh miÒn Trung tõ Thanh Ho¸ ®Õn Thõa Thiªn HuÕ, thêi vô gieo m¹ tr−íc 7 - 10 ngµy so víi ®ång b»ng B¾c bé. Nh×n chung c¸c gièng lóa thuéc trµ nµy cã thêi gian l−u ë ruéng m¹ dµi tõ 68 - 75 ngµy, thêi gian ë ruéng lóa 120 - 125 ngµy. Trµ lóa xu©n sím chØ ¸p dông mét ph−¬ng thøc lµm m¹ lµ m¹ d−îc. §Ó th©m canh trµ m¹ nµy nh»m cã lo¹i m¹ tèt ®Ó mang cÊy ë ®¹i trµ, chóng ta cÇn lÇn l−ît tiÕn hµnh c¸c kh©u sau ®©y: • Chän thãc gièng: L« thãc gièng dïng cho gieo cÊy cÇn cã chÊt l−îng cÊp I hoÆc nguyªn chñng. Tèt nhÊt nªn mua hµng vô ë c¸c c¬ së s¶n xuÊt gièng hoÆc th«ng qua c¸c ®¹i lý tin cËy. Tuy nhiªn, thãc gièng mua vÒ ph¶i b¶o qu¶n mét thêi gian míi mang ng©m ñ, c¸c l« thãc gièng ®−îc mua tõ c¸c hé nh©n gièng cã kinh nghiÖm còng tr¶i qua mét thêi gian b¶o qu¶n tõ th¸ng 6 ®Õn gi÷a th¸ng 11, v× vËy tr−íc khi ng©m ñ cÇn thö l¹i tû lÖ n¶y mÇm vµ søc n¶y mÇm cña l« h¹t. L« h¹t gièng tèt cÇn cã tû lÖ n¶y mÇm trªn 95% vµ søc n¶y mÇm trªn 90%. §Ó biÕt ®−îc søc n¶y mÇm vµ tû lÖ n¶y mÇm cÇn ph¶i gieo h¹t ®Ó chóng n¶y mÇm. Chóng t«i xin giíi thiÖu 2 ph−¬ng ph¸p gieo h¹t mµ c¸c hé ®Òu cã thÓ lµm ®−îc dÔ dµng. Ph−¬ng ph¸p "c©y h¹t" Nguyªn liÖu: - Mét ®o¹n gç trßn cã ®−êng kÝnh 4 - 5cm, dµi 25cm (cã thÓ thay khóc gç b»ng ®o¹n tre, ®o¹n nøa cã ®−êng kÝnh vµ chiÒu dµi t−¬ng tù). - Mét tÊm v¶i b«ng s¹ch réng 18cm dµi 25cm (cã thÓ thay miÕng v¶i b»ng 1 kh¨n mÆt b«ng lo¹i nhá). - 4 chiÕc chun cao su. - 1 kim, 1 cuén chØ (cã s½n trong nhµ) - 1 tói polyetylen (tói nilon) dµi 30cm, réng 10cm. 16
  17. C¸ch lµm: TiÕn hµnh tuÇn tù nh− h×nh vÏ (h×nh 5). H×nh 5: Lµm c©y h¹t 1. ChuÈn bÞ tÊm v¶i s¹ch vµ ®o¹n gç trßn 2. Kh©u tÊm v¶i vµo ®o¹n gç trßn nh− kiÓu l¸ cê 3. Cuèn tÊm v¶i vµo ®o¹n gç 4. Nhóng vµo chËu n−íc s¹ch 5. Vít ra ®Ó cho r¸o n−íc 6. Më tÊm v¶i ®· thÊm −ít vÒ tr¹ng th¸i l¸ cê vµ xÕp h¹t ®· ng©m n−íc thµnh hµng däc theo ®o¹n gç, xÕp ®−îc hµng th× cuèn tÊm gç ®Ó h¹t ®−îc v¶i bäc l¹i. 7. XÕp ®Ó 100 h¹t (kho¶ng 5 hµng) cßn thõa 1/2 miÕng v¶i 8. Cuèn tiÕp cho hÕt chiÒu dµi v¶i vµ dïng chun cè ®Þnh tÊm v¶i ë hai ®Çu vµ ë ®o¹n gi÷a ta ®−îc "c©y h¹t". 9. Cho "c©y h¹t" vµo tói polyetylen, buéc ®Çu tói l¹i. 17
  18. Chó ý: - H¹t chän ngÉu nhiªn mçi gièng 100 h¹t. Mét "c©y h¹t" chØ nªn thö 1 gièng ®Ó tr¸nh nhÇm lÉn. - H¹t gièng ph¶i ng©m cho hót no n−íc trong vßng 48 giê - XÕp h¹t thãc vµo tÊm v¶i −ít theo chiÒu: má h¹t phÝa trªn, cuèng h¹t cã mµy trÊu h−íng xuèng phÝa d−íi. - §¸nh dÊu b»ng s¬n ®Çu trªn cña h¹t ®Ò lu«n xÕp ®Çu trªn h−íng thiªn, ®Çu d−íi h−íng ®Þa. §Ó "c©y h¹t" vµo n¬i Êm cho h¹t n¶y mÇm, ®ñ thêi gian theo quy ®Þnh ®Ó x¸c ®Þnh søc n¶y mÇm vµ tû lÖ n¶y mÇm. Ph−¬ng ph¸p "c©y h¹t" rÊt dÔ lµm, mét lÇn lµm "c©y h¹t" sö dông ®−îc nhiÒu lÇn chØ cÇn chó ý sau khi thö tû lÖ n¶y mÇm th× giÆt s¹ch tÊm v¶i, röa s¹ch ®o¹n gç ph¬i kh« vµ cÊt gi÷ ®Ó dïng cho lÇn sau. Ph−¬ng ph¸p "B¸t c¸t" Nguyªn liÖu: (cho 1 gièng lóa) - 2 c¸i b¸t con - 2 b¸t c¸t tèt (c¸t vµng hay c¸t ®en ®Òu ®−îc). - 2 tói polyetylen dµi 20cm réng 15cm. - 2 chiÕc chun cao su C¸ch lµm: 1. Chän ngÉu nhiªn 100 h¹t thãc tõ l« thãc cÇn kiÓm tra ng©m 48 giê cho hót no n−íc, ®·i s¹ch ®Ó thö søc n¶y mÇm vµ tû lÖ n¶y mÇm. 2. C¸t mang röa s¹ch ®Õn khi thÊy n−íc trong lµ ®−îc, ph¬i kh« vµ mang rang cho thËt nãng ®Ó khö hÕt mÇm bÖnh cã trong c¸t. 3. Phun n−íc vµo c¸t cho ®ñ Èm. Thö ®é Èm cña c¸t: n¾m chÆt mét n¾m c¸t ®· phun Èm, thÊy n−íc kh«ng ch¶y ra kÏ tay, ®Ó n¾m c¸t cÈn thËn lªn mÆt ®Êt thÊy cßn gi÷ ®−îc nguyªn d¹ng th× ®é Èm võa ®ñ. NÕu cã n−íc ch¶y ra kÏ tay th× thõa Èm, cÇn cho thªm c¸t kh«, nÕu ®Ó n¾m c¸t lªn mÆt ®Êt chóng tù vì biÕn d¹ng lµ cßn thiÕu n−íc, cÇn phun thªm n−íc. 4. Cho c¸t vµo b¸t Ên nhÑ, g¹t b»ng miÖng. 5. Gieo h¹t ®· ng©m cho hót no n−íc vµo b¸t c¸t, Ên cho h¹t ngËp hÕt vµo c¸t. Gieo 2 mÉu, mçi mÉu 100 h¹t vµo 2 b¸t c¸t Èm. 6. §−a b¸t c¸t Èm ®· gieo h¹t vµo tói polyetylen, buéc miÖng l¹i b»ng d©y chun cao su. 7. §−a mÉu h¹t ®· gieo vµo n¬i Êm cho h¹t n¶y mÇm, mét mÉu dïng ®Ó x¸c ®Þnh søc n¶y mÇm, mÉu cßn l¹i dïng ®Ó x¸c ®Þnh tû lÖ n¶y mÇm cña l« h¹t gièng. 18
  19. X¸c ®Þnh søc n¶y mÇm: Søc n¶y mÇm lµ kh¶ n¨ng n¶y mÇm ®ång ®Òu cho c©y mÇm b×nh th−êng trong mét kho¶ng thêi gian Ên ®Þnh theo thêi vô. L« h¹t gièng cã søc n¶y mÇm cµng cao th× cµng n¶y mÇm nhanh, ®ång ®Òu tøc lµ søc n¶y mÇm tèt vµ ng−îc l¹i. L« h¹t cã søc n¶y mÇm cao (tèt) khi gieo ra ruéng sÏ mäc nhanh, ®ång ®Òu, cho c©y m¹ to, khoÎ, lµ c¬ së cho viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p th©m canh. C¸ch x¸c ®Þnh søc n¶y mÇm: Sau khi gieo ®−îc 6 ngµy ë vô xu©n vµ 4 ngµy ë vô mïa th× mang l« h¹t ®· gieo theo 1 trong 2 c¸ch trªn ®Ó x¸c ®Þnh søc n¶y mÇm theo b¶ng mÉu m« t¶ sau ®©y: B¶NG MÉU X¸C §ÞNH SøC N¶Y MÇM A. C©y mÇm b×nh th−êng (h×nh 6) H×nh 6: C©y mÇm b×nh th−êng M« t¶: * H×nh d¹ng: a) C©y mÇm gieo ë "c©y h¹t" b) C©y mÇm gieo ë "b¸t c¸t" * CÊu t¹o - Võa cã mÇm vµ võa cã rÔ - Cã Ýt nhÊt lµ 1 mÇm vµ 1 rÔ - Kh«ng bÞ bÖnh * KÝch th−íc - MÇm cã chiÒu dµi Ýt nhÊt b»ng 1 lÇn chiÒu dµi h¹t thãc. - RÔ cã chiÒu dµi Ýt nhÊt 2 lÇn chiÒu dµi h¹t thãc. B. Sè l−îng c©y mÇm b×nh th−êng: §Õm sè c©y mÇm ®¹t yªu cÇu C. Sè h¹t cßn l¹i: Bao gåm h¹t ch−a n¶y mÇm vµ c©y mÇm kh«ng b×nh th−êng. D. X¸c ®Þnh søc n¶y mÇm 19
  20. B Søc n¶ y mÇm % = 100 B+C B + C = Tæng sè h¹t gieo hay Sè c©y mÇm b×nh th−êng SNM% = -------------------------------------- x 100 Tæng sè h¹t gieo * X¸c ®Þnh tû lÖ n¶y mÇm: Tû lÖ n¶y mÇm lµ kh¶ n¨ng n¶y mÇm tèi ®a cña l« h¹t gièng. ë ph−¬ng ph¸p "c©y h¹t": sau khi x¸c ®Þnh søc n¶y mÇm th× cuèn c©y h¹t trë l¹i ®Ó ®Õn khi l« h¹t n¶y mÇm hÕt th× ®em ra x¸c ®Þnh tû lÖ n¶y mÇm. ë ph−¬ng ph¸p "b¸t c¸t" th× lÊy b¸t thø 2 ®Ó tÝnh tû lÖ n¶y mÇm. Chó ý: Khi x¸c ®Þnh søc n¶y mÇm ë ph−¬ng ph¸p "c©y h¹t" chØ cÇn gië c©y h¹t ra, ®Ó nguyªn vÞ trÝ: ®Õm sè c©y mÇm b×nh th−êng vµ tæng sè h¹t gieo sau ®ã cuèn l¹i, nhóng n−íc, xÕp lªn cho r¸o n−íc vµ bá ng−îc l¹i tói polyetylen, buéc miÖng l¹i ®Ó thªm mét sè ngµy n÷a råi x¸c ®Þnh tû lÖ n¶y mÇm. Khi x¸c ®Þnh tû lÖ n¶y mÇm ë ph−¬ng ph¸p "b¸t c¸t" th× ph¶i ®æ b¸t c¸t ra mÑt hoÆc ra b·i ®Êt ph¼ng, ra s©n nªn kh«ng sö dông tiÕp ®−îc n÷a. Th«ng th−êng ë vô xu©n tû lÖ n¶y mÇm ®−îc x¸c ®Þnh vµo ngµy thø 8 - 9 sau khi gieo, cßn ë vô mïa th× vµo ngµy thø 6 - 7. X¸c ®Þnh tû lÖ n¶y mÇm: Sè c©y mÇm b×nh th−êng Tû lÖ n¶y mÇm % = --------------------------------------------- x 100 Tæng sè h¹t mang gieo L« h¹t gièng chuÈn th× søc n¶y mÇm vµ tû lÖ n¶y mÇm b»ng hoÆc xÊp xØ nhau. VÝ dô: ë vô xu©n 1995 gia ®×nh b¸c B¶o ë Ch©u Giang - H¶i H−ng cÊy gièng DT10 cÊp gièng nguyªn chñng. Thö søc n¶y mÇm vµ tû lÖ n¶y mÇm theo ph−¬ng ph¸p "c©y h¹t" cã kÕt qu¶ lµ: - L« 1: Mua cña Phßng N«ng nghiÖp huyÖn 6kg. - L« 2: Mua cña mét ®¹i lý t− nh©n ë ®Þa ph−¬ng 3kg. KÕt qu¶ thö: - Søc n¶y mÇm: L« 1 ®¹t 94% L« 2 ®¹t 83% - Tû lÖ n¶y mÇm: L« 1 ®¹t 95% L« 2 ®¹t 92% 20
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2