YOMEDIA
ADSENSE
ASEAN - Sự hình thành chủ nghĩa khu vực: Phần 2
124
lượt xem 30
download
lượt xem 30
download
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
Phần 2 Tài liệu Sự hình thành chủ nghĩa khu vực của ASEAN của tác giả Nguyễn Ngọc Dung trình bày nội dung Chương 3 - Chủ nghĩa khu vựcASEAN: cơ hội và thách thức, kết luận và phụ lục. Mời các bạn cùng tham khảo.
AMBIENT/
Chủ đề:
Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!
Nội dung Text: ASEAN - Sự hình thành chủ nghĩa khu vực: Phần 2
- Chöông 3 CHUÛ NGHÓA KHU VÖÏC ASEAN: CÔ HOÄI VAØ THAÙCH THÖÙC I. ASEAN TRONG TRAÄT TÖÏ THEÁ GIÔÙI MÔÙI Thaäp nieân cuoái cuøng cuûa theá kyû XX chöùng kieán nhöõng bieán ñoåi lôùn lao trong ñôøi soáng chính trò cuûa xaõ hoäi quoác teá. Baàu khoâng khí ngoät ngaït cuûa chieán tranh laïnh keùo daøi töø sau chieán tranh theá giôùi thöù hai ñaõ chaám döùt sau cuoäc gaëp gôõ thöôïng ñænh Xoâ – Myõ cuoái naêm 1989. Tieáp theo ñoù, Lieân Xoâ, sieâu cöôøng quoác duy nhaát coù theå ñoái ñaàu vôùi Myõ, thaønh trì cuûa chuû nghóa xaõ hoäi ñaõ suïp ñoå vaøo naêm 1991. Vì theá maø haàu nhö taát caû nhöõng ñaëc tröng cuûa traät töï theá giôùi cuõ, ñöôïc hình thaønh töø sau chieán tranh theá giôùi thöù hai ñeán nay ñang nhaït daàn. Ngöôøi ta ñang suy tö, phaùn ñoaùn veà moät traät töï theá giôùi môùi cuûa thôøi “haäu chieán tranh laïnh”. Ñeå xaùc ñònh moät “traät töï theá giôùi”, ngöôøi ta thöôøng döïa vaøo theá caân baèng töông ñoái cuûa caùc löïc löôïng quoác gia caên baûn, voán laø nhöõng chuû theå trong quan heä quoác teá. Heä thoáng quoác teá vôùi tö caùch laø moät chænh theå phöùc taïp, coù caáu truùc töông ñoái beàn vöõng theo moät trình töï, quy caùch, töùc laø moät traät töï nhaát ñònh. Cho neân coù theå coi traät töï theá giôùi nhö laø caùch thöùc, trình töï, quy taéc saép xeáp caùc chuû theå trong quan heä quoác teá. Ñoù laø moät caáu truùc töông ñoái beàn vöõng veà so saùnh löïc löôïng cuûa caùc chuû theå quoác teá trong moät giai ñoaïn lòch söû nhaát 153
- ñònh1. Khi traät töï theá giôùi hình thaønh cuõng ñoàng thôøi xaùc laäp nhöõng chuaån möïc vaø nguyeân taéc quan heä giöõa caùc chuû theå trong traät töï ñoù. Moät khi traät töï theá giôùi naøy chaám döùt thì nhöõng chuaån möïc, nguyeân taéc quan heä cuûa noù cuõng maát theo. Vai troø cuûa traät töï theá giôùi laø ôû choã noù chi phoái söï vaän ñoäng vaø phaùt trieån cuûa toaøn theå theá giôùi trong giai ñoaïn lòch söû maø noù toàn taïi. Sau söï tan vôõ cuûa traät töï Yalta, theá giôùi phaùt trieån ngaøy caøng nhanh theo höôùng ña cöïc. Tuy vaäy, moät traät töï theá giôùi môùi ñang hình thaønh nhöng chöa haún ñaõ thaønh hình. Nguyeân do bôûi söï chuyeån ñoåi laàn naøy coù nhöõng ñaëc ñieåm khaùc xa vôùi nhöõng chuyeån ñoåi tröôùc ñaây. Nhöõng laàn chuyeån ñoåi tröôùc ñaây thöôøng dieãn ra sau haøng loaït caùc cuoäc chieán tranh vaø traät töï theá giôùi sau ñoù ñöôïc thieát laäp khaù nhanh choùng, thoâng qua vieäc caùc nöôùc thaéng traän phaân chia phaïm vi aûnh höôûng (heä thoáng Versailles – Washington, heä thoáng Yalta). Giôø ñaây, söï phaù vôõ traät töï theá giôùi löôõng cöïc ñaõ khieán Myõ trôû thaønh sieâu cöôøng duy nhaát cuøng moät soá trung taâm khaùc (Taây AÂu, Nhaät Baûn, Trung Quoác, Nga) thieát laäp nhöõng caân baèng môùi. Taát nhieân, vieäc thieát laäp theá caân baèng môùi giöõa hoï khoâng heà ñôn giaûn maø traûi qua moät quaù trình ñaáu tranh hôïp taùc ñaày traéc trôû. Do ñoù, cuïc dieän “moät sieâu cöôøng, nhieàu cöôøng quoác” tuy phaûn aùnh theá giôùi ña cöïc hoùa nhöng vaãn laø moät cô caáu mang tính quaù ñoä. Qua gaàn nöûa theá kyû chieán tranh laïnh vôùi nhieàu khuùc quanh co vaø ñoái ñaàu gay gaét, giôø ñaây, hôïp taùc vaø ñoái thoaïi trôû 1 Nguyeãn Xuaân Sôn: Traät töï theá giôùi thôøi kyø chieán tranh laïnh. Nxb. Chính trò quoác gia, H. 1997, tr.7. 154
- thaønh doøng chuû löu trong quan heä quoác teá. Khoâng coøn cuoäc chaïy ñua vuõ trang giaønh quyeàn chuû ñoäng chieán löôïc giöõa Lieân Xoâ (cuõ) vaø Myõ. Moät cuoäc chieán tranh theá giôùi môùi cuõng seõ raát khoù xaûy ra vì tính chaát huûy dieät cuûa vuõ khí haït nhaân vaø tình traïng khoâng coù keû thaéng ngöôøi baïi trong chieán tranh. Con ngöôøi ñaõ yù thöùc ñöôïc nhöõng baøi hoïc lòch söû. Nhöng maëc khaùc, söï tan raõ cuûa traät töï löôõng cöïc ñaõ gaây ra nhieàu bieán ñoäng chính trò ôû haàu khaép caùc khu vöïc. Caùc khuynh höôùng ly khai vaø xung ñoät saéc toäc voán bò che ñaäy trong thôøi kyø chieán tranh laïnh ñaõ boäc loä. Trong khi moät soá ñieåm noùng cuõ, toàn taïi trong giai ñoaïn chieán tranh laïnh (“vaán ñeà Campuchia”, noäi chieán Afganistan, noäi chieán Angola) coøn aâm æ thì caùc ñieåm noùng môùi mang tính khu vöïc laïi buøng noå döõ doäi. Chaúng haïn cuoäc noäi chieán ñaãm maùu ôû Nam Tö, tranh chaáp laõnh thoå giöõa caùc nöôùc coäng hoøa thuoäc Lieân Xoâ tröôùc ñaây, xung ñoät saéc toäc ôû Rwanda … Trong moät theá giôùi vaãn luoân coù nhieàu bieán ñoäng nhö theá, vieäc xaùc ñònh ñuùng “toïa ñoä chính trò”, toïa ñoä an ninh cuûa ÑNAÙ coù yù nghóa quan troïng ñoái vôùi töông lai phaùt trieån cuûa chuû nghóa khu vöïc ASEAN. Naèm trong daûi chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông, ÑNAÙ ñöôïc coi laø khu vöïc töông ñoái giaøu taøi nguyeân vaø coù vò trí chieán löôïc quan troïng. Trong suoát thôøi kyø chieán tranh laïnh, ÑNAÙ bò chi phoái nhieàu bôûi tam giaùc chieán löôïc Myõ – Xoâ – Trung. Sau khi Lieân Xoâ tan raõ, nöôùc Nga maát daàn aûnh höôûng ôû khu vöïc naøy. Thay vaøo ñoù laø söï taêng cöôøng aûnh höôûng xuoáng ÑNAÙ cuûa Trung Quoác vaø Nhaät Baûn. Giôø ñaây, vieäc hình thaønh tam giaùc chieán löôïc Myõ – Nhaät – Trung ñoái vôùi ÑNAÙ döôøng nhö laø söï thay theá tam giaùc Myõ – Xoâ – Trung ngaøy tröôùc. 155
- Trong tam giaùc chieán löôïc Myõ – Nhaät – Trung ñoái vôùi ÑNAÙ, Myõ coù vai troø ñaëc bieät quan troïng khoâng chæ ôû quaù khöù maø coøn ôû hieän taïi vaø töông lai. Keå töø naêm 1969, khi Toång thoáng Nixon ñaët vaán ñeà ruùt daàn löïc löôïng quaân söï Myõ ra khoûi chaâu AÙ vaø yeâu caàu caùc nöôùc ñoàng minh chaâu AÙ chia seû traùch nhieäm ñeán nay, ngöôøi Myõ chöa bao giôø vaéng maët ôû ÑNAÙ. Bôûi vì ÑNAÙ laø moät boä phaän quan troïng trong chieán löôïc chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông cuûa Myõ. Caùc yeáu toá veà lòch söû, ñòa lyù, nhaân khaåu khieán Myõ trôû thaønh moät phaàn khoâng theå thieáu ñöôïc cuûa vaønh ñai chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông. Caùc bang Alaska, California, Oregon ñeàu coù bieân giôùi vôùi Thaùi Bình Döông. Coøn Hawai thì ñöôïc bieån bao quanh. Coâng daân Myõ soáng treân caùc hoøn ñaûo Guam, Samoa, Baéc Mariana gaàn vôùi nhieàu thuû ñoâ chaâu AÙ hôn laø Washington. Nhaän thöùc ñöôïc ñieàu naøy, caùc ñôøi toång thoáng Myõ lieân tieáp ñöa ra nhieàu hoïc thuyeát nhaèm muïc tieâu duy trì söï thoáng trò vaø kieåm soaùt tình hình chính trò, kinh teá, an ninh ôû khu vöïc roäng lôùn naøy. Chaúng haïn “Hoïc thuyeát Truman”, “Thuyeát cöùng raén” cuûa Eisenhower, “Thuyeát bieân giôùi môùi” cuûa Kenedy, “Thuyeát chaâu AÙ” cuûa Johnson … Söï suïp ñoå cuûa heä thoáng löôõng cöïc cuøng söï xuaát hieän nhöõng xu höôùng môùi cuûa theá giôùi buoäc Myõ phaûi xaùc ñònh laïi chieán löôïc chaâu AÙ cuûa mình, ngoõ haàu cuûng coá, phaùt huy nhöõng lôïi ích kinh teá, chính trò vaø an ninh cuûa Myõ. Tröôùc heát laø lôïi ích kinh teá. Hieän nay, söï naêng ñoäng cuûa caùc neàn kinh teá chaâu AÙ ñang môû ra thò tröôøng roäng lôùn cho haøng hoùa vaø dòch vuï Myõ xaâm nhaäp. Theo baùo caùo chieán löôïc an ninh chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông cuûa Boä Quoác phoøng Myõ thaùng 2/1995, buoân baùn cuûa Myõ vôùi chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông ñaït hôn 347 tæ USD, thu huùt 2,8 trieäu vieäc laøm 156
- cuûa ngöôøi Myõ1. Naêm 1995 Myõ xuaát khaåu sang baûy nöôùc ASEAN laø 40 tæ USD haøng hoùa. Rieâng quyù I naêm 1996 haøng hoùa baûy nöôùc ASEAN nhaäp töø Myõ ñaït 11,2 tæ USD, taêng 27% so vôùi cuøng kyø naêm tröôùc. ASEAN trôû thaønh baïn haøng lôùn thöù ba cuûa Myõ2. Beân caïnh quan heä thöông maïi, quan heä ñaàu tö cuûa Myõ ñoái vôùi ASEAN cuõng coù tieàm löïc raát lôùn. Vôùi söùc maïnh kinh teá khoång loà vaø khaû naêng ñaàu tö ña daïng, phong phuù, Myõ ñaõ tích cöïc ñaàu tö vaøo caùc ngaønh naêng löôïng, giao thoâng vaän taûi, vieãn thoâng, thöïc hieän chuyeån giao coâng ngheä, khai thaùc daàu khí ôû caùc nöôùc ASEAN. Nhöõng soá lieäu sau cho thaáy quy moâ ñaàu tö cuûa Myõ vaøo caùc nöôùc ASEAN ngaøy caøng taêng (xem baûng). ÑAÀU TÖ CUÛA MYÕ VAØO ASEAN Ñôn vò : trieäu USD TT Teân nöôùc Naêm Ghi chuù 1985 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1 Singapore 1.874 3.975 5.363 6.715 8.867 10.972 1.472* * Ñaàu tö môùi 2 Indonesia 4.475 3.207 3.826 4.384 4.770 5.015 2.771* 3 Thaùi Lan 1.074 1.790 2.025 2.594 2.947 3.762 825* 4 Malaysia 1.140 1.466 1.774 1.596 1.988 2.382 707* 5 Philippines 1.032 1.355 1.395 1.666 1.945 2.374 631* 6 Vietnam 850* Nguoàn: - US Department of Commerce, Far Eastern Economic Review 1995; - Surrey of Current Business, August 1995. 1 Baùo caùo Chieán löôïc an ninh chaâu AÙ - Thaùi Bình Döông cuûa Boä Quoác phoøng Myõ thaùng 2/1995; caùc nöôùc vôùi chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông. Thoâng taán xaõ Vieät Nam, taøi lieäu tham khaûo soá 4/1995, tr.1-26. 2 Nguyeãn Thieát Sôn: Quan heä ASEAN-Myõ, nhöõng vaán ñeà hieän nay. Kyû yeáu hoäi thaûo quoác teá “ASEAN, hoâm nay vaø ngaøy mai”. H. 9/1997, t.1, tr. 137-147. 157
- Vaán ñeà an ninh cuûa Myõ ôû chaâu AÙ noùi chung vaø ÑNAÙ noùi rieâng cuõng ñang dieãn ra theo chieàu höôùng khaù thuaän lôïi. Nöôùc Nga trong moät thôøi gian khaù laâu nöõa coøn chöa coù ñuû khaû naêng duy trì aûnh höôûng maïnh meõ cuûa noù ôû chaâu AÙ. Coøn Myõ, maëc duø coù söï caét giaûm quaân soá vaø ruùt boû moät vaøi caên cöù quaân söï (Clark, Subic ôû Philippines) nöôùc naøy vaãn cam keát duy trì moät löïc löôïng quaân söï oån ñònh khoaûng 100.000 quaân ôû chaâu AÙ. Caùc hieäp öôùc an ninh song phöông Myõ – Nhaät, Myõ – Haøn Quoác, Myõ – Thaùi Lan, Myõ – Philippines, Myõ – Australia vaãn ñöôïc cuûng coá nhö chöa heà coù söï chaám döùt cuûa chieán tranh laïnh. Trong khi Myõ chuù yù nhieàu ñeán vai troø laõnh ñaïo theá giôùi thì Nhaät Baûn laïi ñeo ñuoåi chieán löôïc kinh teá toaøn caàu. Chieán löôïc naøy ñöôïc Nhaät Baûn thöïc hieän nhaát quaùn ôû khaép nôi treân theá giôùi, ñaëc bieät ôû ÑNAÙ. Bôûi vì ÑNAÙ laø thò tröôøng lyù töôûng cho haøng hoùa Nhaät, kho taøi nguyeân thieân nhieân quyù giaù phuïc vuï cho coâng nghieäp Nhaät Baûn. Trong giai ñoaïn 1954 – 1975 Nhaät Baûn ñaõ cung caáp cho Myõ, nguïy ôû mieàn Nam Vieät Nam caùc loaïi haøng hoùa phuïc vuï chieán tranh nhö quaân trang quaân duïng, thöïc phaåm. Nhaät Baûn cuõng ñaåy maïnh vieäc xaâm nhaäp vaøo thò tröôøng ÑNAÙ baèng caùc maët haøng nhö sôïi toång hôïp, xe maùy, oâ toâ, maùy moùc phuïc vuï coâng nghieäp caàu ñöôøng … Vì theá, ÑNAÙ gaàn nhö trôû thaønh moät thò tröôøng noäi ñòa cuûa Nhaät baûn trong ñaàu tö vaø buoân baùn maäu dòch. Thaùng 5 naêm 1991, trong chuyeán ñeán thaêm caùc nöôùc ÑNAÙ, thuû töôùng Nhaät Toshiki Kaifu moät laàn nöõa nhaán maïnh vai troø vaø söùc maïnh kinh teá cuûa Nhaät Baûn, cam keát tieáp tuïc vieän trôï ODA cho caùc nöôùc ASEAN. Nhöõng naêm gaàn ñaây, ASEAN luoân laø moät baïn haøng quan troïng cuûa Nhaät, ñöùng haøng thöù ba sau Myõ vaø EU. Nhaät Baûn cuõng raát chuù troïng vaøo caùc hoaït ñoäng ñaàu tö ôû 158
- ÑNAÙ, vì ñaây laø moät trong nhöõng bieän phaùp tích cöïc thuùc ñaåy kinh teá Nhaät Baûn phaùt trieån. Vieäc taêng nhanh doøng ñaàu tö ra nöôùc ngoaøi coøn lieân quan chaët cheõ ñeán quaù trình taùi caáu truùc neàn kinh teá, nhaát laø neàn coâng nghieäp Nhaät Baûn. Ñoù cuõng laø phöông thöùc ñeå Nhaät Baûn giaûm bôùt caêng thaúng trong caùn caân maäu dòch vôùi Myõ vaø Taây AÂu. Maët khaùc, töï thaân neàn kinh teá caùc nöôùc ÑNAÙ cuõng caàn raát nhieàu voán ñaàu tö töø beân ngoaøi. Chính ñieàu kieän thuaän lôïi naøy ñaõ taêng nhanh doøng voán ñaàu tö cuûa Nhaät Baûn vaøo caùc nöôùc ASEAN. Ngoaøi nguoàn ñaàu tö tröïc tieáp, caùc nöôùc ASEAN coøn nhaän ñöôïc nguoàn vieän trôï ODA cuûa Nhaät Baûn. Nhöõng naêm gaàn ñaây, khi Nhaät Baûn ñieàu chænh chính saùch chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông cuûa mình thì caùc nöôùc ASEAN laïi laø nhöõng ngöôøi ñöôïc nhaän ñaàu tö nhieàu nhaát, chieám khoaûng 20% toång soá ODA cuûa Nhaät Baûn1. QUAN HEÄ KINH TEÁ NHAÄT BAÛN – ASEAN Ñôn vò: trieäu USD Caùc Naêm hoaït ñoäng 1991 1992 1993 1994 Xuaát khaåu 37.679 40.706 49.474 60.629 Nhaäp khaåu 31.759 31.551 34.012 36.623 Ñaàu tö tröïc tieáp 3.696 3.867 3.042 Vieän trôï ODA 2.149 2.258 2.978 1.884 Nguoàn: - Japan’s ODA annual report, 1996, p.44 - Japan 1996, an International Companion, p.54 - Nihon Kezai Shum bum 1996, p.205. 1 Nguyeãn Duy Duõng: Quan heä kinh teá Nhaät Baûn - ASEAN, thöïc traïng vaø trieån voïng. Kyû yeáu hoäi thaûo quoác teá “ASEAN, hoâm nay vaø ngaøy mai”. H. thaùng 9/1997, t.1, tr. 148-154. 159
- Vai troø kinh teá quan troïng cuûa Nhaät Baûn ñang khuyeán khích nhöõng tham voïng chính trò cuûa noù ñoái vôùi khu vöïc. Nhaát laø khi heä thoáng löôõng cöïc treân theá giôùi tan raõ thì tham voïng chính trò cuûa Nhaät Baûn caøng roõ neùt. Nhaät Baûn ñang ñieàu chænh chieán löôïc “thoaùt AÙ nhaäp Myõ” ñeå “trôû veà chaâu AÙ” hoøng vöôn leân trôû thaønh moät cöôøng quoác chính trò. Ngöôøi Nhaät ñang muoán thay ñoåi laïi hieán phaùp, thay ñoåi tính chaát vaø chieán löôïc cuûa löïc löôïng phoøng veä tham gia ngaøy caøng nhieàu vaøo caùc hoaït ñoäng gìn giöõ hoøa bình cuûa Lieân hieäp quoác. Nhaät Baûn ñang tranh thuû caùc nöôùc ñeå sôùm trôû thaønh uûy vieân thöôøng tröïc Hoäi ñoàng Baûo an, cuøng Myõ vaø Taây AÂu caáu truùc laïi traät töï theá giôùi. Hôn ai heát, ngöôøi Nhaät raát nhaïy caûm vôùi “khoaûng troáng quyeàn löïc” ôû ÑNAÙ sau chieán tranh laïnh. Ñeå coù moät vò trí ngaøy caøng vöõng chaéc ôû ÑNAÙ, Nhaät Baûn ñang tìm moïi caùch ñeå laáy loøng tin, nhö vieäc Nhaät ñeà xuaát yù kieán laáy hoäi nghò ngoaïi tröôûng caùc nöôùc ASEAN môû roäng laøm nôi ñoái thoaïi veà chính trò vaø an ninh khu vöïc. Nhaät cuõng muoán cuøng Myõ chia seû cam keát ñaûm baûo an ninh Ñoâng AÙ (bao goàm Ñoâng Baéc AÙ vaø ÑNAÙ). Caùc hoïc giaû cuûa Vieän nghieân cöùu Hoøa bình vaø An ninh Nhaät Baûn ñaõ ñöa ra boán söï löïa choïn cho chính saùch ÑNAÙ cuûa Nhaät Baûn: 1. Taêng cöôøng theå cheá an ninh Nhaät - Myõ, trong ñoù caàn phaân chia traùch nhieäm roõ raøng. 2. Taêng cöôøng tính töï chuû cuûa Nhaät Baûn treân cô sôû an ninh Nhaät – Myõ, song haïn cheá thaáp nhaát traùch nhieäm cuûa Myõ, môû roäng traùch nhieäm cuûa Nhaät Baûn. 3. Taêng cöôøng quan heä hôïp taùc thoâng qua caùc lónh vöïc chính trò, kinh teá, an ninh vôùi caùc nöôùc chaâu AÙ theo hình maãu CSCE. 160
- 4. Ñaåy maïnh quan heä hôïp taùc toaøn caàu döïa vaøo Lieân hieäp quoác. Nhaät Baûn seõ theo höôùng taêng cöôøng hôïp taùc vôùi Lieân hieäp quoác trong vieäc môû roäng hoaït ñoäng gìn giöõ hoøa bình1. Boán löïa choïn treân chæ laø söï keát hôïp chính saùch toaøn caàu vaø chính saùch khu vöïc cuûa Nhaät Baûn treân neàn taûng caên baûn cuûa lieân minh Nhaät – Myõ. Vì theá, ñoái vôùi ngöôøi Nhaät, ñoái thuû tranh giaønh aûnh höôûng ôû ÑNAÙ chuû yeáu khoâng phaûi laø Myõ maø chính laø Trung Quoác. Söï caïnh tranh giöõa Trung Quoác vaø Nhaät Baûn ôû chaâu AÙ chaéc haún seõ voâ cuøng maïnh meõ, vì söï song toàn vai troø cöôøng quoác cuûa hoï trong khu vöïc laø hieän töôïng lòch söû chöa töøng bieát ñeán. Sau gaàn nöûa theá kyû thoaùt khoûi söï leä thuoäc vaøo thöïc daân phöông Taây, giôø ñaây Trung Quoác ñang troãi daäy. Vôùi dieän tích laõnh thoå roäng lôùn, vò trí ñòa lyù trung taâm, tieàm löïc kinh teá maïnh, daân soá ñoâng, Trung Quoác trôû thaønh quoác gia coù vai troø baûn leà trong caùc coâng vieäc chaâu AÙ. Trung Quoác coøn laø uûy vieân thöôøng tröïc Hoäi ñoàng Baûo an Lieân hieäp quoác neân vieäc Myõ, Nhaät Baûn muoán coâ laäp Trung Quoác laø moät ñieàu baát lôïi cho hoï. Vì theá, Myõ khuyeán khích quaù trình töï do hoùa kinh teá, chính trò ôû Trung Quoác, loâi keùo caùc nöôùc ASEAN ñeå laäp theá caân baèng giöõa Trung Quoác vaø Nhaät Baûn. Trong khu vöïc chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông, Trung Quoác luoân tìm caùch phaùt huy aûnh höôûng xuoáng ÑNAÙ vì ñaây laø loái ra deã nhaát ñeå hoï vöôn roäng ra Thaùi Bình Döông. Söï baát oån veà chính trò, an ninh trong nöûa theá kyû qua ôû ÑNAÙ gaén lieàn vôùi ñöôøng loái, chính saùch cuûa Trung Quoác ñoái vôùi khu vöïc naøy. Sau caùc cuoäc noåi daäy cuûa 1 Vaán ñeà an ninh ôû khu vöïc ÑNAÙ, sñd, tr. 152. 161
- löïc löôïng Mao ít ôû ÑNAÙ, söï ñaàu cô truïc lôïi trong chieán tranh Vieät Nam vaø “vaán ñeà Campuchia” giôø ñaây Trung Quoác ñang tieán ra Bieån Ñoâng. Ngaøy 25/12/1992, Quoác hoäi Trung Quoác ñaõ thoâng qua saéc luaät veà laõnh thoå vaø laõnh haûi, ngang nhieân saùp nhaäp hai quaàn ñaûo Hoaøng Sa vaø Tröôøng Sa cuûa Vieät Nam vaøo laõnh thoå Trung Quoác. Muïc tieâu chính cuûa Trung Quoác khi tieán ra kieåm soaùt, khoáng cheá Bieån Ñoâng laø ñeå xaâm nhaäp ngaøy caøng saâu vaøo ÑNAÙ. Söï kieåm soaùt cuûa Trung Quoác ñoái vôùi Bieån Ñoâng coøn laøm taêng theâm khaû naêng caïnh tranh cuûa nöôùc naøy vôùi Nhaät Baûn. Bieån Ñoâng coù vò trí chieán löôïc trong giao thoâng haøng haûi quoác teá, nôi cung caáp nguoàn taøi nguyeân doài daøo, nhaát laø daàu löûa vaø hôi ñoát – nhöõng nhieân lieäu ñaëc bieät caàn thieát cho neàn kinh teá ñang taêng tröôûng nhanh cuûa Trung Quoác. Ñeå tieán ra Bieån Ñoâng, Trung Quoác ñang raùo rieát xaây döïng vaø hieän ñaïi hoùa löïc löôïng quoác phoøng. Hoï ñaõ mua cuûa Nga nhieàu vuõ khí, khí taøi hieän ñaïi nhö maùy bay chieán ñaáu SU- 27, maùy bay vaän taûi IL-75, taøu ngaàm lôùp Killo. Hoï cuõng tìm caùch mua kyõ thuaät tieáp daàu treân khoâng cuûa Israel hoaëc Iran ñeå khoâng quaân Trung Quoác coù theå hoaït ñoäng ôû taàm xa coù hieäu quaû. Vôùi möùc taêng tröôûng kinh teá 10% moät naêm, Trung Quoác ñang vöôn daàn leân thaønh moät cöôøng quoác caû veà chính trò vaø kinh teá, thaùch thöùc vai troø cuûa Myõ vaø Nhaät ôû chaâu AÙ. Moät nguyeân nhaân khaùc khieán Trung Quoác ngaøy caøng quyeát taâm baønh tröôùng ra Bieån Ñoâng laø coâng cuoäc caûi caùch môû cöûa ôû Trung Quoác trong thôøi gian qua ñaõ taïo ñieàu kieän cho caùc khuynh höôùng ly khai phaùt trieån. Vì theá, Trung Quoác ñaõ ñeà cao chuû nghóa daân toäc ñeå thu huùt daân chuùng khoûi söï baát bình coù theå coù. Chuû nghóa daân toäc cuûa Trung Quoác giôø ñaây goàm caû vieäc “thu hoài laõnh thoå “ñeå chuyeån hoùa caùc maâu thuaãn 162
- noäi boä cuûa Trung Quoác ra ngoaøi bieân giôùi1. Trong ñieàu kieän quoác teá ñaõ caên baûn thay ñoåi, caàn phaûi coù tö duy thieän chí vaø laønh maïnh. Trung Quoác laø moät nöôùc lôùn. Vieäc caùc nöôùc ÑNAÙ lieân keát vôùi nhau trong ASEAN laø taát yeáu, phuø hôïp vôùi xu theá cuûa thôøi ñaïi. Vieäc taêng cöôøng quan heä hôïp taùc höõa nghò giöõa ASEAN vaø Trung Quoác laø heát söùc caàn thieát vaø quan troïng vì lôïi ích cuûa nhaân daân Trung Quoác vaø nhaân daân caùc nöôùc ÑNAÙ. Nhö vaäy, sau söï suïp ñoå cuûa heä thoáng löôõng cöïc, moät traät töï theá giôùi môùi ñang hình thaønh. ASEAN seõ ñoùng vai troø gì trong söï thieát laäp caùc chuaån möïc vaø nguyeân taéc quan heä giöõa caùc chuû theå trong traät töï ñoù? Söï oån ñònh vaø phaùt trieån cuûa khu vöïc ÑNAÙ phuï thuoäc theá naøo vaøo vieäc xöû lyù caùc maâu thuaãn trong tam giaùc chieán löôïc Myõ – Nhaät – Trung? Treân phöông dieän chính trò vaø an ninh khu vöïc, quaû thaät ÑNAÙ ñang ôû moät toïa ñoä khaù baáp beânh vôùi nhieàu yeáu toá baát ngôø coù theå xuaát hieän. Nhöng theá chöa phaûi laø heát. Vò trí kinh teá cuûa ÑNAÙ döôøng nhö cuõng ñang bò keïp chaët bôûi nhöõng aùp löïc khoång loà cuûa caùc khoái kinh teá theá giôùi. Söï ñaûo loän traät töï ñòa – chính trò cuõng keùo theo söï caáu truùc laïi heä thoáng kinh teá theá giôùi. Xu höôùng nhaát theå hoùa kinh teá theá giôùi ñang coät chaët caùc quoác gia laïi vôùi nhau. Treân toaøn theá giôùi, khoái löôïng trao 1 Phaùt bieåu ngaøy 12/10/1995 cuûa Athur Waldron, giaùo sö chieán löôïc vaø chính saùch, Hoïc vieän Chieán tranh haûi quaân tröôùc Tieåu ban caùc vaán ñeà Ñoâng AÙ - Thaùi Bình Döông, UÛy ban ñoái ngoaïi Thöôïng vieän Myõ veà vai troø cuûa quaân ñoäi Trung Quoác vaø nhöõng taùc ñoäng ñoái vôùi töông lai cuûa chaâu AÙ vaø Myõ; Myõ ñaùnh giaù veà Trung Quoác, Thoâng taán xaõ Vieät Nam, taøi lieäu tham khaûo soá 2/1996, tr.26-30. 163
- ñoåi haøng hoùa vaø dòch vuï cho ñeán ñaàu nhöõng naêm 1990 ñaït gaàn 3500 tæ USD, gaáp möôøi laàn thôøi ñieåm nhöõng naêm 70. Vaøo naêm 1993, toång soá voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi ñaït ñeán con soá 2125 tæ USD. Rieâng caùc nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån ñaàu tö ra nöôùc ngoaøi trong naêm 1993 laø 109 tæ USD, ñoàng thôøi nhaän veà 181 tæ USD. Ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån, tæ leä ñoù laø 80/141. Toaøn boä tình hình ñoù taïo neân moät maïng löôùi chuyeån dòch voán ñaàu tö ñan xen chaèng chòt. Do vaäy, neàn kinh teá caùc nöôùc khoâng coøn vaø khoâng theå mang tính chaát quoác gia thuaàn khieát maø ôû caùc nöôùc ñoä khaùc nhau ñeàu mang tính quoác teá. Ñi ñoâi vôùi xu höôùng nhaát theå hoùa neàn kinh teá toaøn caàu laø xu höôùng khu vöïc hoùa kinh teá. Trong khoaûng thôøi gian töông ñoái ngaén sau söï tan vôõ cuûa heä thoáng löôõng cöïc theá giôùi, haøng loaït caùc khu vöïc maäu dòch töï do ra ñôøi. Tröôùc tieân phaûi keå ñeán Lieân minh chaâu AÂu (EU) goàm 15 quoác gia thaønh vieân vôùi 360 trieäu daân. GNP cuûa EU vaøo khoaûng 6300 tæ USD. Tieáp theo laø Hieäp ñònh thöông maïi töï do Baéc Myõ (NAFTA), khoái kinh teá lôùn nhaát theá giôùi vôùi daân soá 370 trieäu ngöôøi. GNP cuûa NAFTA ñaït tôùi 7000 tæ USD. Coøn Hieäp öôùc thöông maïi Nam Myõ (MERCOSUR) coù GNP ñaït khoaûng 4800 tæ USD vaø thò tröôøng 190 trieäu daân2. Taát caû caùc khoái kinh teá naøy, ít nhieàu, ñeàu coù xu höôùng baûo veä maäu dòch khu vöïc. Trong khi ñoù, neáu tính caû möôøi nöôùc ÑNAÙ thì toång GNP chæ xaáp xæ 600 tæ USD vôùi thò tröôøng 500 trieäu daân. Thöïc löïc nhö vaäy chöa phaûi laø lôùn trong töông quan vôùi caùc khoái kinh teá khoång loà khaùc. Thaùng 1/1993, khu vöïc maäu dòch töï do ASEAN (AFTA) chính 1 Vuõ Khoan: Toaøn caàu hoaù vaø khu vöïc hoùa, Taïp chí Coäng saûn, soá 2/1995. 2 Voõ Ñaïi Löôïc, Kim Ngoïc (chuû bieân): Caùc khoái kinh teá vaø maäu dòch treân theá giôùi. Nxb. Chính trò quoác gia. H. 1996, tr.9. 164
- thöùc thaønh laäp. Sau ñoù, ñeå chuû ñoäng ñoái phoù vôùi heä thoáng thöông maïi ña phöông toaøn caàu maø phaàn troäi thuoäc veà caùc trung taâm kinh teá lôùn, caùc quoác gia ASEAN ñaõ tham gia Dieãn ñaøn hôïp taùc kinh teá chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông (APEC). Caùc neàn kinh teá nhoû beù cuûa ASEAN chæ muoán APEC laø moät dieãn ñaøn mang tính chaát tö vaán, nhaèm giuùp hoï trao ñoåi yù kieán veà caùc vaán ñeà kinh teá thöông maïi vaø ñaàu tö treân cô sôû bình ñaúng vôùi caùc thaønh vieân khaùc laø caùc nöôùc phaùt trieån. Hoï lo ngaïi vieäc APEC coù theå trôû thaønh moät dieãn ñaøn thöông löôïng veà maäu dòch. Vì so vôùi caùc nöôùc phaùt trieån, söùc maëc caû cuûa caùc nöôùc ASEAN thaät nhoû beù. Song, Myõ thì muoán thao tuùng APEC ñeå taêng cöôøng khaû naêng caïnh tranh cuûa kinh teá Myõ vaø truïc lôïi töø söï taêng tröôûng kinh teá cuûa caùc nöôùc ASEAN. Baát chaáp vieäc caùc nöôùc ASEAN – saùng laäp vieân APEC – muoán tieán haønh moät caùch töø toán, APEC ñaõ tieán trieån raát nhanh töø moät dieãn ñaøn cho vieäc nôùi loûng thöông maïi vaø ñaàu tö trôû thaønh moät toå chöùc ñöôïc theå cheá hoùa vaø seõ coøn tieáp tuïc tieán xa hôn nöõa thaønh moät “coäng ñoàng buoân baùn töï do” treân tinh thaàn “chuû nghóa khu vöïc môû” (open regionalism)1. Nhöõng vaán ñeà kinh teá, chính trò, an ninh cuûa ÑNAÙ ñang ñaët ra cho khu vöïc nhöõng cô hoäi vaø thaùch thöùc lôùn. Böôùc sang theá kyû XXI, ÑNAÙ coøn raát nhieàu coâng vieäc phaûi laøm ñeå goùp phaàn xaây döïng moät traät töï theá giôùi môùi, trong ñoù moïi daân toäc ñeàu coù quyeàn löïa choïn con ñöôøng phaùt trieån cuûa mình vaø tham gia bình ñaúng vaøo caùc coâng vieäc chung cuûa theá giôùi. II. ASEAN VAØ CAÙC CÔ HOÄI PHAÙT TRIEÅN Ñeán nay ASEAN ñaõ coù hôn 30 naêm toàn taïi vaø phaùt trieån. 1 Voõ Ñaïi Löôïc, Kim Ngoïc (chuû bieân), sñd, tr.174-179. 165
- Ñoù laø neàn taûng quan troïng ñeå toå chöùc naøy vöôn tôùi nhöõng taàm cao môùi cuûa söï hôïp taùc khu vöïc. Ñieåm laïi lòch söû ASEAN 30 naêm qua, ngöôøi ta thaáy ôû giai ñoaïn ñaàu caùc nöôùc ASEAN ñaõ noã löïc phaán ñaáu nhaèm giaûi quyeát caùc tranh chaáp baát ñoàng baèng phöông phaùp hoøa bình, ñoái thoaïi, xaây döïng loøng tin vaø cam keát hôïp taùc. Cuõng trong giai ñoaïn naøy, caùc nöôùc ASEAN tìm caùch ñöùng ra ngoaøi nhöõng quan heä phöùc taïp cuûa caùc nöôùc lôùn, thöïc hieän ñöôøng loái hoøa bình trung laäp. ÔÛ giai ñoaïn sau, quan heä hôïp taùc giöõa caùc nöôùc ASEAN tieáp tuïc cuûng coá vaø phaùt trieån. Nhaát laø trong lónh vöïc kinh teá. Caùc neàn kinh teá ASEAN chuyeån daàn töø chieán löôïc “thay theá nhaäp khaåu” sang chieán löôïc “môû roäng xuaát khaåu”. Veà chính trò, toå chöùc ASEAN ñöôïc môû roäng theâm baèng vieäc keát naïp Brunei laøm thaønh vieân thöù saùu (naêm 1984). Trong quan heä vôùi nhoùm nöôùc Ñoâng Döông, moät soá thaønh vieân ASEAN ñaõ chuû ñoäng bình thöôøng hoùa vaø thieát laäp quan heä ngoaïi giao vôùi Vieät Nam. Nhöng vì xaûy ra “vaán ñeà Campuchia” neân tieán trình bình thöôøng hoùa naøy bò taïm thôøi ñình treä. Giai ñoaïn naøy ñaùnh daáu moät khuùc quanh trong quan heä giöõa hai nhoùm nöôùc ôû khu vöïc. Töø naêm 1989 ñeán nay, ASEAN ñaõ coù böôùc ñieàu chænh quan troïng ñeå phuø hôïp vôùi nhöõng ñieàu kieän quoác teá vaø khu vöïc ñaõ caên baûn thay ñoåi. Töø ñoái ñaàu, caùc nöôùc ASEAN ñaõ chuyeån sang ñoái thoaïi trong quan heä vôùi caùc nöôùc Ñoâng Döông, ñaåy tieán trình hôïp nhaát khu vöïc leân taàm cao môùi. Lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa ASEAN cho thaáy toå chöùc naøy raát nhaïy caûm, naêng ñoäng vôùi moïi bieán ñoåi trong töông quan löïc löôïng quoác teá. Hoï ñaõ lôïi duïng trieät ñeå nhöõng cô hoäi maø traät töï löôõng cöïc ñem laïi, trong khi nhieàu nöôùc thuoäc theá giôùi thöù ba thì boû lôõ. ASEAN ñaõ taïo döïng ñöôïc 166
- nhöõng giaù trò lôùn, coù yù nghóa caên baûn ñoái vôùi töông lai cuûa chính mình, cuï theå: - Caùc nöôùc ASEAN ñaõ xaây döïng ñöôïc loøng tin vaø söï cam keát hôïp taùc, maëc duø phaûi maát khaù nhieàu thôøi gian (1967- 1976). Nhöng ñoù laø tieàn ñeà ban ñaàu cuûa söï lieân keát thoáng nhaát toaøn khu vöïc. - Caùc nöôùc ASEAN ñaõ taïo ra ñöôïc moät moâi tröôøng hoøa bình, oån ñònh thoâng qua vieäc thöïc hieän ñöôøng loái ZOPFAN vaø Hieäp öôùc ÑNAÙ khoâng coù vuõ khí haït nhaân (SEAN WFZ). - Neàn kinh teá caùc nöôùc ASEAN coù toác ñoä taêng tröôûng nhanh, thöïc söï môû cöûa vaø höôùng ngoaïi. - Döïa treân nhöõng giaù trò vaên hoùa truyeàn thoáng ÑNAÙ, caùc nöôùc ASEAN ñaõ xaây döïng ñöôïc phong caùch, leà loái laøm vieäc mang saéc thaùi rieâng. Thöïc chaát, ñoù laø nhöõng nguyeân taéc hoaït ñoäng ñöôïc thuû töôùng Malaysia, Mahathir Mohammad toång keát baèng naêm chöõ C theo maãu töï tieáng Anh: Concensus (nhaát trí), Consulation (tham khaûo), Caring (quan taâm), Consolidation (ñoaøn keát) vaø Corner stone (hoøn ñaù taûng – nguyeân taéc)1. Chieán tranh laïnh keát thuùc ñaõ taïo thôøi cô lòch söû cho ASEAN phaùt trieån veà chính trò. Tuyeân boá Singapore naêm 1992 neâu roõ: “ASEAN hoan ngheânh taát caû caùc nöôùc ÑNAÙ tham gia vaøo hieäp öôùc thaân thieän vaø hôïp taùc ôû ÑNAÙ, Hieäp öôùc naøy seõ laø moät khuoân khoå chung cho hôïp taùc roäng lôùn hôn toaøn ÑNAÙ”1. Theo tinh thaàn naøy, thaùng 7/1995 caùc nöôùc ASEAN ñaõ chaáp nhaän Vieät Nam laø thaønh vieân chính thöùc cuûa Hieäp 1 Nguyeãn Duy Quyù: Dieãn vaên khai maïc hoäi thaûo quoác teá “ASEAN hoâm nay vaø ngaøy mai”. Kyû yeáu, t.1, tr.3-4. 1 Nguyeãn Vaên Lòch: Hieäp hoäi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ (ASEAN), sñd, tr.172. 167
- hoäi. Ñaây laø laàn ñaàu tieân, chuû nghóa khu vöïc ASEAN vôùi tính caùch laø yù thöùc khu vöïc ñaõ vöôït qua söï aùm aûnh cuoái cuøng cuûa heä thoáng löôõng cöïc theá giôùi vaø vaán ñeà yù thöùc heä tö töôûng. Thöïc ra, ôû trình ñoä thaáp cuûa söï lieân keát khu vöïc, vaán ñeà hôïp taùc giöõa caùc thaønh vieân ASEAN coù cheá ñoä chính trò khaùc nhau khoâng ñôïi ñeán thaùng 7/1995 môùi ñaët ra; maø ñaõ ñöôïc neân trong Ñieàu 2 chöông I Hieäp öôùc Bali 1976 “trong quan heä cuûa hoï (caùc nöôùc ASEAN – taùc giaû) vôùi nhau, caùc beân tham gia Hieäp öôùc seõ tuaân thuû caùc nguyeân taéc cô baûn sau ñaây: - Cuøng toân troïng ñoäc laäp, chuû quyeàn, bình ñaúng, toaøn veïn laõnh thoå vaø baûn saéc daân toäc cuûa taát caû caùc quoác gia. - Quyeàn cuûa moïi quoác gia ñöôïc toàn taïi maø khoâng coù söï can thieäp hoaëc laät ñoå hoaëc aùp böùc cuûa beân ngoaøi. - Khoâng can thieäp vaøo coâng vieäc noäi boä cuûa nhau…”2. Maëc duø trong ñieàu kieän caùch maïng khoa hoïc coâng ngheä phaùt trieån nhö vuõ baõo, nhöõng khaùi nieäm truyeàn thoáng veà ñoäc laäp chính trò vaø chuû quyeàn laõnh thoå döôøng nhö khoâng coøn ñöùng vöõng tröôùc nhöõng bieán ñoåi to lôùn cuûa löïc löôïng saûn xuaát xaõ hoäi. Nhöng baét reã töø ñieàu kieän lòch söû, töø vaên hoùa truyeàn thoáng ÑNAÙ, chuû nghóa khu vöïc ASEAN coù nhöõng ñaëc thuø quan troïng. Tuyeân boá Hoäi nghò caáp cao Bangkok 1995 khaúng ñònh “seõ tieán haønh caùc bieän phaùp cuï theå nhaèm taêng cöôøng hôn nöõa baûn saéc, tinh thaàn vaø yù thöùc coäng ñoàng ASEAN”1. Ñeà caäp ñeán vaán ñeà hôïp taùc chính trò vaø an ninh khu vöïc, 2 Hieäp hoäi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ (ASEAN), sñd, tr.202. 1.2 Nguyeãn Vaên Lòch: Hieäp hoäi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ (ASEAN), sñd, tr. 218, 220. 168
- tuyeân boá cam keát “ASEAN seõ tieáp tuïc ñoùng vai troø trung taâm trong quaù trình hôïp taùc vôùi caùc beân tham gia khaùc ñeå phaùt trieån dieãn ñaøn khu vöïc ASEAN (ARF) thaønh moät tieán trình coù yù nghóa vaø hieäu quaû”. Ñoàng thôøi vôùi tieán trình ARF, ASEAN sôùm tìm kieám nhöõng giaûi phaùp hoøa bình cho nhöõng tranh chaáp ôû bieån Ñoâng vaø duy trì ñöôøng loái hoøa bình, töï do vaø trung laäp ôû ÑNAÙ2. Thaùng 7/1997 ASEAN ñaõ keát naïpï hai thaønh vieân môùi laø Myanmar vaø Laøo. Ngaøy 30/04/99 hoï keát naïp noát Campuchia. Söï môû roäng ASEAN thaønh moät coäng ñoàng goàm möôøi quoác gia thaønh vieân ÑNAÙ laø böôùc phaùt trieån hôïp loâ gích nhaèm duy trì moät ÑNAÙ hoøa bình, oån ñònh, hôïp taùc vaø phaùt trieån. ASEAN, vì vaäy, coù tö theá vöõng vaøng hôn treân baøn thöông löôïng quoác teá. Nhöõng hoaït ñoäng cuûa ASEAN trong moät soá naêm gaàn ñaây cho thaáy ñoù laø moät thöïc theå chính trò coù tieàm löïc. Nhöõng yeáu toá caên baûn taïo neân ñieàu ñoù laø: - Caùc nöôùc thaønh vieân coù nguyeän voïng chung veà phaùt trieån kinh teá, coù nhu caàu chung veà chính trò nhaèm ngaên ngöøa söï can thieäp vaø ñe doïa cuûa caùc nöôùc lôùn. - Döïa vaøo söùc maïnh taäp theå, baûo veä lôïi ích chung cuûa mình trong coäng ñoàng quoác teá. - Coù nhöõng nguyeân taéc hôïp lyù chæ ñaïo haønh ñoäng: khoâng can thieäp vaøo coâng vieäc noäi boä cuûa nhau, hôïp taùc bình ñaúng, hieäp thöông nhaát trí trong noäi boä toå chöùc1. Thöïc löïc chính trò ñöôïc taêng cöôøng vaø kinh teá phaùt trieån 1 Shi Yong Ming: Ñòa vò cuûa ASEAN ñöôïc taêng cöôøng vaø aûnh höôûng cuûa noù sau khi chieán tranh laïnh keát thuùc. Taøi lieäu phuïc vuï nghieân cöùu (löu haønh noäi boä). Vieän thoâng tin Khoa hoïc xaõ hoäi, H. 1997, soá TN 97-57. 169
- nhanh choùng ñaõ taïo cho ASEAN coù vai troø moät trung taâm caû veà chính trò laãn kinh teá. Hôïp taùc kinh teá khu vöïc luoân laø ñoäng löïc thuùc ñaåy ASEAN vaø cuõng laø bieän phaùp chuû yeáu ñeå ASEAN oån ñònh chính trò noäi boä, taêng cöôøng vaø cuûng coá ñòa vò quoác teá cuûa mình. Ngay töø Hoäi nghò caáp cao laàn thöù nhaát, ASEAN ñaõ ñaët hôïp taùc kinh teá vaøo vò trí trung taâm vaø neâu vaán ñeà thaønh laäp khu vöïc maäu dòch töï do nhaèm ñaåy nhanh tieán trình nhaát theå hoùa kinh teá khu vöïc. Töø thaäp kyû 90 trôû ñi, ASEAN ñaõ nhaän thöùc ñöôïc söï caàn thieát kieám tìm moät hình thöùc hôïp taùc kinh teá thaät hieäu quaû. Nhieàu saùng kieán ñöôïc ñöa ra nhö “Thoûa thuaän veà thueá quan öu ñaõi coù hieäu löïc chung” (CEPT) cuûa Indonesia, ñeà nghò thaønh laäp “Nhoùm kinh teá Ñoâng AÙ” (EAEG) cuûa Malaysia, “Khu vöïc maäu dòch töï do” (AFTA) cuûa Thaùi Lan vaø “Hieäp öôùc kinh teá ASEAN” (AET) cuûa Philippines. Caùc ñeà nghò treân ñeàu nhaèm thieát laäp moät thò tröôøng chung ASEAN. Cuoái cuøng, caùc nöôùc ASEAN ñaõ choïn ñeà nghò thieát laäp AFTA vaø söû duïng CEPT laøm coâng cuï chính ñeå thöïc hieän2. Hoäi nghò thöôïng ñænh ASEAN laàn thöù tö naêm 1992 taïi Singapor neâu roõ “ASEAN seõ thieát laäp khu maäu dòch töï do cuûa ASEAN, söû duïng “Chöông trình öu ñaõi thueá quan coù hieäu löïc chung” nhö laø cô cheá chính trong voøng möôøi laêm naêm, baét ñaàu töø 1/1/1993 vôùi möùc thueá öu ñaõi cuoái cuøng coù hieäu löïc töø 0 ñeán 5%”1. Caùc quoác gia thaønh vieân ñaõ xaùc ñònh möôøi laêm nhoùm saûn phaåm ñeå giaûm thueá quan theo keá hoaïch CEPT. Ñoù laø caùc maët haøng daàu thöïc vaät, xi maêng, döôïc lieäu phaân boùn, chaát deûo, saûn phaåm cao su, saûn phaåm da thuoäc, boät 2 Hoaøng Anh Tuaán: AFTA vaø trieån voïng hôïp taùc kinh teá ASEAN. Taïp chí Nghieân cöùu quoác teá, soá 2 (4) thaùng 6/1994, tr.33-39. 1 Nguyeãn Vaên Lòch: Hieäp hoäi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ (ASEAN), sñd, tr.174. 170
- giaáy, haøng deät, saûn phaåm ñoà goám vaø kính, ñaù quyù vaø ñoà trang söùc, ñoàng thoûi, haøng ñieän töû, ñoà goã vaø song maây2. Tuyeân boá Bangkok 1995 ñaõ ruùt ngaén tieán trình thöïc hieän AFTA xuoáng coøn möôøi naêm. Söï ra ñôøi cuûa AFTA goùp phaàn taêng cöôøng thöông maïi noäi boä ASEAN, buø ñaép cho vieäc xuaát khaåu sang caùc thò tröôøng truyeàn thoáng chaâu AÂu vaø Baéc Myõ do söï gia taêng cuûa chuû nghóa baûo hoä maäu dòch. Treân cô sôû lieân keát caùc neàn kinh teá rieâng bieät, kinh teá ASEAN thoáng nhaát seõ taêng cöôøng khaû naêng caïnh tranh vaø thu huùt ñaàu tö nöôùc ngoaøi. Coù theå noùi, trong thôøi ñieåm hieän nay, AFTA laø bieåu hieän cao nhaát cuûa chuû nghóa khu vöïc kinh teá ASEAN. Maëc duø AFTA veà cô baûn laø moät saùng kieán mang tính thöông maïi nhöng noù taùc ñoäng ñeán nhieàu lónh vöïc. Heä quaû taát yeáu laø phaûi xaùc ñònh laïi caùc moái quan heä hieän coù trong caùc laõnh vöïc khoâng phaûi thöông maïi trong noäi boä ASEAN. Tröôùc tieân laø taùc ñoäng cuûa AFTA ñeán lónh vöïc hôïp taùc chuyeân ngaønh, thuùc ñaåy caùc thaønh vieân ASEAN chuyeân ngaønh hoùa nhöõng lónh vöïc maø lôïi theá so saùnh hoaëc lôïi theá caïnh tranh cho pheùp. AFTA seõ laø chaát xuùc taùc ñeå gaén caùc chöông trình hôïp taùc vaên hoùa, giaùo duïc xaõ hoäi, moâi tröôøng, quaûn lyù haønh chính cuûa ASEAN trong moät toång theå höõu cô. Ñoù laø nhöõng tieàn ñeà quan troïng vaïch ñònh tieán trình nhaát theå hoùa toaøn dieän kieåu ÑNAÙ. Taát nhieân, möùc ñoä nhaát theå ÑNAÙ ñeán ñaâu, coøn phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá. Trong ñoù, nhöõng yeáu toá caên baûn laø: - Caùc nöôùc ASEAN coù vò trí ñòa – kinh teá raát thuaän lôïi; 2 Hieäp hoäi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ (ASEAN), sñd, tr.55. 171
- nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân phong phuù taïo öu theá cho coâng nghieäp cheá bieán haøng xuaát khaåu; coù nguoàn nhaân löïc doài daøo. - Neàn kinh teá caùc nöôùc ASEAN coù tæ leä tích luõy khaù cao, phaûn aùnh naêng löïc ñaàu tö trong nöôùc cuûa hoï. Theo thoáng keâ, tæ leä tích luõy cuûa Singapore trong giai ñoaïn 1990-1994 bình quaân leân tôùi 48%. Tæ leä tích luõy cuûa Thaùi Lan, Malaysia, Indonesia laàn löôït theo thôøi gian treân laø 37,2%, 35,6%, 38,7%1. - Keát caáu neàn kinh teá caùc nöôùc ASEAN ñang chuyeån dòch nhanh choùng theo moâ hình kinh teá hieän ñaïi höôùng veà xuaát khaåu, ñaùp öùng nhu caàu môû roäng hôïp taùc kinh teá trong vaø ngoaøi khu vöïc. Cô caáu xuaát khaåu ñaõ chuyeån töø caùc saûn phaåm thoâ, sô caáp sang caùc saûn phaåm coâng nghieäp chaát löôïng. - Caùc nöôùc ñang xaây döïng vaø caûi tieán heä thoáng ngaân haøng-taøi chính tieàn teä nhaèm phuïc vuï toát cho vieäc phaùt trieån kinh teá moãi nöôùc vaø caû khu vöïc. Roõ raøng thöïc löïc kinh teá, chính trò cuûa ASEAN khoâng chæ ñöôïc cuûng coá, môû roäng maø coøn ñöôïc hoã trôï bôûi moät ñöôøng loái ñoái ngoaïi linh hoaït, khoân kheùo. ASEAN ñang khaúng ñònh vai troø noåi baät, ñoäc ñaùo cuûa mình taïi chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông. Noù khieán cho cuïc dieän chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông voán laáy quan heä giöõa caùc nöôùc lôùn laøm chuû ñaïo coù nhöõng bieán ñoåi quan troïng. Moät maët, ASEAN xaùc laäp ñòa vò chuû ñaïo cuûa mình thoâng qua dieãn ñaøn ARF khieán caùc nöôùc lôùn khoù loøng can thieäp vaøo coâng vieäc noäi boä cuûa khu vöïc. Maëc khaùc, ASEAN laáy mình laøm trung taâm ñeå hình 1 Leâ Vaên Sang: Vai troø cuûa ASEAN trong hôïp taùc kinh teá Ñoâng AÙ. Kyû yeáu Hoäi thaûo quoác teá “ASEAN, Hoâm nay vaø Ngaøy mai”. H. 9/1997, t.1, tr.75- 85. 172
ADSENSE
CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD
Thêm tài liệu vào bộ sưu tập có sẵn:
Báo xấu
LAVA
ERROR:connection to 10.20.1.100:9315 failed (errno=111, msg=Connection refused)
ERROR:connection to 10.20.1.100:9315 failed (errno=111, msg=Connection refused)
AANETWORK
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Chịu trách nhiệm nội dung:
Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA
LIÊN HỆ
Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM
Hotline: 093 303 0098
Email: support@tailieu.vn