Giáo trình bệnh nội khoa gia súc part 9
lượt xem 68
download
Bệnh còi xương (Rachitis) I. Đặc điểm Bệnh còi xương là một loại bệnh ở gia súc non đang trong thời kỳ phát triển, do trở ngại về trao đổi canxi, phospho và vitamin D gây ra. Do thiếu canxi và phospho mà tổ chức xương không được canxi hoá hoàn toàn nên xương phát triển kém.
Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!
Nội dung Text: Giáo trình bệnh nội khoa gia súc part 9
- BÖnh cßi x−¬ng (Rachitis) I. §Æc ®iÓm BÖnh cßi x−¬ng l mét lo¹i bÖnh ë gia sóc non ®ang trong thêi kú ph¸t triÓn, do trë ng¹i vÒ trao ®æi canxi, phospho v vitamin D g©y ra. Do thiÕu canxi v phospho m tæ chøc x−¬ng kh«ng ®−îc canxi ho¸ ho n to n nªn x−¬ng ph¸t triÓn kÐm. BÖnh th−êng gÆp ë chã, lîn, cõu, bª, nghÐ. BÖnh ph¸t triÓn v o mïa ®«ng v nh÷ng n¬i cã ®iÒu kiÖn vÖ sinh, ch¨n nu«i kÐm. II. Nguyªn nh©n - Do thøc ¨n (hoÆc s÷a mÑ) thiÕu canxi, phospho, vitamin D. HoÆc tû lÖ gi÷a Ca/P kh«ng thÝch hîp. - Do gia sóc Ýt ®−îc ch¨n th¶, chuång tr¹i thiÕu ¸nh s¸ng ¶nh h−ëng ®Õn tæng hîp vitamin D. - Do gia sóc bÞ bÖnh ®−êng ruét l m trë ng¹i ®Õn hÊp thu kho¸ng. - Gia sóc thiÓu n¨ng tuyÕn phã gi¸p tr¹ng g©y mÊt c©n b»ng tû lÖ canxi, phospho trong m¸u. III. C¬ chÕ Khi h m l−îng canxi trong c¬ thÓ gi¶m, tû lÖ Ca/P bÞ ph¸ vì ¶nh h−ëng tíi sù t¹o x−¬ng v sôn nhÊt l sù cèt ho¸ ë c¸c ®Çu x−¬ng. Do vËy, x−¬ng bÞ biÕn d¹ng, ®Æc biÖt râ ë x−¬ng èng. Trªn l©m s ng nh÷ng con bÞ bÖnh, x−¬ng èng th−êng cong queo, ¶nh h−ëng ®Õn vËn ®éng, l m cho gia sóc quÌ hoÆc liÖt. Ngo i hiÖn t−îng x−¬ng bÞ biÕn d¹ng, khi thiÕu canxi cßn g©y triÖu chøng co giËt ë con vËt bÞ bÖnh. Còng do thiÕu canxi, phospho con vËt hay ¨n bËy nªn dÔ m¾c bÖnh ®−êng tiªu ho¸, vËt ng y c ng gÇy, chËm lín, kh¶ n¨ng kh¸ng bÖnh kÐm. IV. TriÖu chøng - Giai ®o¹n ®Çu: cña bÖnh con vËt th−êng gi¶m ¨n, tiªu ho¸ kÐm, thÝch n»m, cã hiÖn t−îng ®au c¸c khíp x−¬ng. - Giai ®o¹n bÖnh tiÕn triÓn: Con vËt hay ¨n dë, liÕm bËy b¹, mäc r¨ng v thay r¨ng chËm. ë lîn cßn cã triÖu chøng co giËt tõng c¬n. - Cuèi thêi kú bÖnh: x−¬ng biÕn d¹ng, c¸c khíp s−ng to, c¸c x−¬ng èng ch©n cong queo, sèng l−ng cong lªn hay vÆn vÑo, lång ngùc v x−¬ng chËu hÑp, x−¬ng øc låi... con vËt gÇy yÕu, hay kÕ ph¸t c¸c bÖnh kh¸c. NÕu kh«ng kÕ ph¸t c¸c bÖnh kh¸c th× trong suèt qu¸ tr×nh bÖnh con vËt kh«ng sèt. 209
- Giáo trình B nh n i khoa gia súc V. Tiªn l−îng X−¬ng ch©n biÕn d¹ng BÖnh tiÕn triÓn chËm, nÕu ph¸t hiÖn sím chØ cÇn ®iÒu chØnh trë l¹i khÈu phÇn ¨n, cho gia sóc t¾m n¾ng hoÆc bæ sung vitamin D th× cã thÓ khái. NÕu kh«ng ch÷a kÞp thêi gia sóc ng y mét gÇy yÕu, khã ch÷a v hay kÕ ph¸t nh÷ng bÖnh kh¸c. VI. ChÈn ®o¸n BÖnh lóc ®Çu khã chÈn ®o¸n, ®Õn giai ®o¹n x−¬ng biÕn d¹ng dÔ ph¸t hiÖn. Khi kh¸m bÖnh chó ý c¸c triÖu chøng l©m s ng, tiÕn h nh ®iÒu tra khÈu phÇn ¨n, nÕu cã ®iÒu kiÖn th× chiÕu X quang ®Ó chÈn ®o¸n. VII. §iÒu trÞ 1. Hé lý C¶i thiÖn khÈu phÇn ¨n, bæ sung canxi, phospho v vitamin D, vÖ sinh chuång tr¹i, t¨ng c−êng ch¨n th¶ ngo i trêi. NÕu gia sóc bÞ liÖt cÇn lãt æ r¬m, cá kh« v th−êng xuyªn trë m×nh cho gia sóc. 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ a. Bæ sung vitamin D. b. Bæ sung canxi trùc tiÕp v o m¸u. Dïng mét trong c¸c chÕ phÈm (canxi clorua 10%; Gluconatcanxi 10%; canxi-For; polycan; Magie-canxi-For; Calbiron). c. Dïng thuèc ®iÒu trÞ triÖu chøng c¸c bÖnh kÕ ph¸t. d. Dïng thuèc t¨ng c−êng tr−¬ng lùc c¬ v bæ thÇn kinh: Strychninsulfat 0,1% kÕt hîp víi vitamin B1. Tiªm b¾p ng y 1 lÇn. Chó ý: - Kh«ng dïng Strychnin liªn tôc qu¸ 10 ng y - N¬i cã ®iÒu kiÖn nªn tiÕn h nh chiÕu tia tö ngo¹i. BÖnh mÒm x−¬ng (Osteo malacia) I. §Æc ®iÓm BÖnh mÒm x−¬ng l bÖnh cña gia sóc tr−ëng th nh, th−êng gÆp ë gia sóc c¸i cã chöa hoÆc cho con bó. BÖnh g©y cho x−¬ng bÞ mÒm, xèp råi sinh ra biÕn d¹ng. II. Nguyªn nh©n - Do trong khÈu phÇn ¨n thiÕu canxi, phospho l©u ng y, hoÆc tû lÖ Ca/P kh«ng thÝch hîp. - Do thiÕu vitamin D, gia sóc thiÕu vËn ®éng, Ýt tiÕp xóc víi ¸nh s¸ng mÆt trêi. 210
- - Do khi gia sóc cã chöa hoÆc nu«i con c¬ thÓ mÊt nhiÒu canxi, Phospho, nªn ph¶i huy ®éng canxi, phospho tõ x−¬ng v o m¸u. - Do tuyÕn phã gi¸p tr¹ng t¨ng tiÕt l m h m l−îng canxi trong m¸u t¨ng. - Do khÈu phÇn thiÕu protein ¶nh h−ëng tíi sù h×nh th nh x−¬ng. - Do ¶nh h−ëng cña bÖnh ®−êng tiªu ho¸ m¹n tÝnh → gi¶m sù hÊp thu canxi, phospho. III. C¬ chÕ sinh bÖnh Do nh÷ng nguyªn nh©n trªn l m cho th nh phÇn canxi, phospho trong x−¬ng bÞ gi¶m. X−¬ng trë nªn mÒm, xèp, biÕn d¹ng v dÔ gÉy, cèt m¹c cña x−¬ng d y, dÔ bãc khái x−¬ng. Do mÒm x−¬ng nªn ¶nh h−ëng tíi h« hÊp, tiªu ho¸ v c¬ n¨ng vËn ®éng cña c¬ thÓ. Sù gi¶m canxi cßn g©y hiÖn t−îng co giËt ë lîn. IV. TriÖu chøng BÖnh th−êng ph¸t sinh ë thÓ m¹n tÝnh, con vËt bÞ bÖnh cã nh÷ng biÓu hiÖn sau: - Con vËt ¨n kÐm, hay ¨n bËy (la liÕm, gÆm t−êng...). - Con vËt hay n»m, kÐm vËn ®éng, dÔ mÖt, ra må h«i. Khi vËn ®éng cã thÓ nghe tiÕng lôc khôc ë khíp x−¬ng. - X−¬ng h m trªn v d−íi hay biÕn d¹ng, r¨ng mßn nhanh v kh«ng ®Òu, x−¬ng èng nh« cao, cong queo v dÔ gÉy. Lîn liÖt 2 ch©n sau - Con vËt hay m¾c bÖnh vÒ ®−êng tiªu ho¸, Øa ch¶y. Ph©n cßn nhiÒu thøc ¨n ch−a tiªu. - Gia sóc c¸i m¾c bÖnh, tû lÖ thô thai kÐm, ë g s¶n l−îng trøng gi¶m, trøng dÔ vì, má bÞ biÕn d¹ng. - KiÓm tra m¸u: h m l−îng canxi trong huyÕt thanh gi¶m tõ 5-7%, h m l−îng phospho h¬i t¨ng, b¹ch cÇu trung tÝnh v l©m ba cÇu t¨ng. - Thay ®æi vÒ tæ chøc häc: Cèt m¹c s−ng, x−¬ng bÞ xèp, èng Havers më to, xung quang cã nhiÒu tæ chøc liªn kÕt. V. Tiªn l−îng BÖnh kÐo d i h ng th¸ng hoÆc h ng n¨m, vËt kÐm ¨n, Ýt vËn ®éng, gÇy mßn. Cuèi cïng con vËt n»m liÖt v m¾c c¸c bÖnh kÕ ph¸t m chÕt. VI. ChÈn ®o¸n BÖnh ë tr¹ng th¸i m¹n tÝnh nªn lóc ®Çu chÈn ®o¸n rÊt khã, chñ yÕu dùa v o xÐt nghiÖm. - BÖnh th−êng x¶y ra ë c¶ bÇy gia sóc cã chÕ ®é ch¨n nu«i gièng nhau v cã cïng triÖu chøng nh− ® nªu ë trªn. - Gâ v o xoang tr¸n cã ©m ph¸t ra gièng nh− gâ v o cét gç. 211
- Giáo trình B nh n i khoa gia súc - Dïng X quang cã thÓ ph¸t hiÖn bÖnh sím v biÕt ®−îc x−¬ng xèp, ranh giíi gi÷a cèt m¹c v tæ chøc cèt m¹c d y, khíp x−¬ng s−ng to, cã khi cã u x−¬ng. - So s¸nh víi thÊp khíp: bÖnh th−êng ph¸t ra khi gia sóc bÞ c¶m l¹nh, con vËt ®i l¹i khã kh¨n khi b¾t ®Çu vËn ®éng, sau mét thêi gian vËn ®éng con vËt ®i l¹i b×nh th−êng. VII. §iÒu trÞ 1. Hé lý - Bæ sung thªm canxi, phospho v o khÈu phÇn ¨n nh− cho ¨n bét x−¬ng hoÆc c¸c lo¹i premix kho¸ng, vitamin. - Cho gia sóc vËn ®éng ngo i trêi, chuång tr¹i s¹ch sÏ, tho¸ng khÝ. - H¹n chÕ cho con bó hoÆc t¸ch con ra khái mÑ. - NÕu gia sóc bÞ liÖt, lãt æ ®Öm cho gia sóc v th−êng xuyªn trë m×nh cho gia sóc. 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ a. Bæ sung vitamin D. b. Dïng canxi bæ sung trùc tiÕp v o m¸u: (canxi clorua 10%, gluconat canxi 10%, canxi-For hoÆc polycan hoÆc Magie-canxi-For). c. Dïng thuèc ®iÒu trÞ triÖu chøng c¸c bÖnh kÕ ph¸t. d. Dïng thuèc t¨ng c−êng trù lùc c¬ v bæ thÇn kinh: Strychninsulfat 0,1% kÕt hîp víi vitamin B1. Chó ý: - N¬i cã ®iÒu kiÖn nªn tiÕn h nh chiÕu tia tö ngo¹i. - T¨ng c−êng kh¶ n¨ng hÊp thu canxi cho c¬ thÓ. + DÇu c¸: bß (20-30 ml/con); Lîn (5-10 ml/con); Chã (3 ml/con). Cho uèng ng y 1 lÇn. + Vitamin D: bß (10000-15000 UI/con); Lîn (5000-10000 UI/con); Chã (5000 UI/con). Tiªm b¾p ng y 1 lÇn. - Trî søc v l m gi¶m ®au c¸c khíp x−¬ng Thuèc §¹i gia sóc TiÓu gia sóc Chã Dung dÞch Glucoza 20% 1 - 2 lÝt 300 - 400 ml 100 - 150 ml Urotropin 10% 50 - 70ml 30 - 50ml 15 - 20 ml Salicylat natri 2g 1g 0,5 g Tiªm chËm tÜnh m¹ch hai ng y mét lÇn. e. §iÒu trÞ c¸c bÖnh kÕ ph¸t nh− ch−íng h¬i, Øa ch¶y Chøng thiÕu vitamin (Hypo vitaminosis) Vitamin l nh÷ng hîp chÊt h÷u c¬, víi mét sè l−îng Ýt nh−ng nã l¹i cã t¸c dông v« cïng quan träng trong qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt cña c¬ thÓ. Nã cã nhiÒu trong c¸c lo¹i thøc ¨n ®éng vËt v thùc vËt. 212
- Vitamin chia l m 2 lo¹i: - Vitamin tan trong mì gåm c¸c lo¹i vitamin A, D, E, K. - Vitamin tan trong n−íc gåm c¸c lo¹i vitamin nhãm B v vitamin nhãm C. Khi c¬ thÓ gia sóc thiÕu vitamin, tuú theo thiÕu lo¹i vitamin n o sÏ biÓu hiÖn trªn l©m s ng nh÷ng triÖu chøng ®Æc hiÖu. Khi thiÕu vitamin ®Òu dÉn ®Õn gi¶m ¨n, chËm lín, suy dinh d−ìng, thiÕu m¸u, tiªu ch¶y, viªm phæi. ThiÕu vitamin A (A- Hypovitaminosis) 1. §Æc ®iÓm - Vitamin A cã nhiÒu trong dÇu gan c¸, lßng ®á trøng, caroten (tiÒn vitamin A) cã nhiÒu trong qu¶ gÊc, ít, c chua, ®u ®ñ... - ThiÕu vitamin A sÏ ®−a gia sóc ®Õn gÇy sót, m¾t kh«, viªm gi¸c m¹c. BÖnh th−êng x¶y ra ë gia sóc non, g©y tæn thÊt lín cho ch¨n nu«i. 2. Nguyªn nh©n - Do s÷a mÑ kh«ng ®ñ l−îng caroten. - Do gia sóc thiÕu thøc ¨n xanh trong mïa ®«ng. - Do gia sóc m¾c bÖnh ®−êng tiªu ho¸, ¶nh h−ëng tíi sù hÊp thu vitamin. 3. C¬ chÕ sinh bÖnh Vitamin A trong c¬ thÓ cã t¸c dông chèng bÖnh kh« m¾t. Khi thiÕu vitamin A c¸c m« b¶o vÖ da, niªm m¹c, gi¸c m¹c m¾t bÞ kh« l m c¬ thÓ dÔ bÞ nhiÔm khuÈn. Gi¸c m¹c kh«, khi cä s¸t dÔ bÞ tæn th−¬ng, kÐo m ng tr¾ng mê, dÇn dÇn sinh mÒm, háng m¾t (chøng nhuyÔn gi¸c m¹c). Ngo i gi¸c m¹c bÞ viªm loÐt, h ng r o biÓu b× còng bÞ tæn th−¬ng nªn con vËt dÔ bÞ nhiÔm trïng ®−êng tiªu ho¸ v h« hÊp. Khi thiÕu vitamin A, biÓu hiÖn râ nhÊt l hiÖn t−îng qu¸ng g . §ã l do s¾c tè rodopxin cã ë quanh vâng m¹c, ra ngo i ¸nh s¸ng nã bÞ ph©n huû th nh opsin v retinin (aldehyt cña vitamin A). Ng−îc l¹i trong tèi th× opsin v retinin l¹i t¹o th nh rodopxin l m t¨ng kh¶ n¨ng thÞ gi¸c. Khi thiÕu vitamin A th× retinin sÏ thiÕu v rodopxin còng Ýt nªn thÞ gi¸c kÐm sót g©y nªn chøng qu¸ng g . s ¸ ng → Rodopxin ← Retinin + opsin tèi 4. TriÖu chøng - §èi víi gia sóc non: con vËt kÐm ¨n, chËm lín, viªm kÕt m¹c, gi¸c m¹c, m¾t kh«, gÇy yÕu, l«ng xï, thiÕu m¸u. - §èi víi gia sóc c¸i: hay bÞ sÈy thai, sãt nhau, viªm tö cung. - ë lîn cã hiÖn t−îng kh« m¾t v viªm gi¸c m¹c biÓu hiÖn kh«ng râ nh−ng cã triÖu chøng thÇn kinh, thÞ lùc kÐm, bÖnh nÆng cã hiÖn t−îng co giËt hoÆc h«n mª. - BÖnh víi g rÊt nghiªm träng (®Æc biÖt l g con), g bÞ viªm kÕt m¹c, m¾t s−ng ch¶y n−íc hoÆc th nh bäc mñ, cã b ®Ëu, nh n cÇu ®ôc, cuèng l−ìi, vßm khÈu c¸i, häng v thùc qu¶n cã næi môn lÊm tÊm, mòi cã dÞch nhÇy, m o nh¹t m u, thë khã, cã líp m ng gi¶ dÔ bãc ë thanh qu¶n, d−íi líp niªm m¹c kh«ng bÞ loÐt. Tr−êng hîp n y cÇn ph©n biÖt víi bÖnh ®Ëu g ë thÓ m ng gi¶, ë bÖnh ®Ëu n y líp m ng gi¶ khã bãc, líp niªm m¹c ë d−íi cã vÕt loÐt v ch¶y m¸u. 213
- Giáo trình B nh n i khoa gia súc 5. Phßng trÞ bÖnh 5.1. Hé lý - Ph¶i kÞp thêi bæ sung vitamin A hoÆc thøc ¨n cã nhiÒu vitamin A v o khÈu phÇn (gia sóc s¬ sinh ph¶i l−u t©m cho bó s÷a ®Çu). - T¨ng c−êng c¸c lo¹i thøc ¨n cho nhiÒu caroten nh− cá kh«, c¸c lo¹i cñ qu¶, c rèt, bÝ ®á... 5.2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ - Dïng dÇu c¸ tiªm cho con vËt: bß (10-20 ml/con); Lîn (5-10 ml/con). Tiªm d−íi da hoÆc tiªm b¾p thÞt. §èi víi g cã thÓ trén dÇu c¸ víi thøc ¨n cho g ¨n. - Dïng vitamin A: bß (50000-100000 UI/con); Lîn (25000-30000 UI/con) - Ch÷a theo triÖu chøng c¸c bÖnh kÕ ph¸t: nh− viªm kÕt m¹c, viªm ruét, viªm phæi. ThiÕu vitamin B1 (B1 - Hypovitaminosis) 1. §Æc ®iÓm - vitamin B1 gi÷ vÞ trÝ quan träng trong hÖ thèng trao ®æi chÊt, ®Æc biÖt ®èi víi chuyÓn ho¸ gluxit v trong ho¹t ®éng thÇn kinh. - §èi víi trao ®æi gluxit, vitamin B1 cßn l m t¨ng hÊp thu ®−êng ë v¸ch ruét v o m¸u. - §èi víi ho¹t ®éng cña thÇn kinh nã cã t¸c dông øc chÕ men cholinsteraza l m gi¶m sù thuû ph©n axetylcholin, nªn khi thiÕu vitamin B1, cholinsteraza ho¹t ®éng m¹nh l m cho ho¹t ®éng thÇn kinh bÞ rèi lo¹n, víi biÓu hiÖn bªn ngo i l hiÖn t−îng co giËt v b¹i liÖt. Khi thiÕu vitamin B1, qu¸ tr×nh khö cacboxyl cña c¸c xetoaxit bÞ ngõng trÖ l m cho l−îng axit pyruvic, axit oxaloaxetic, axit α- xetoglutamic,... t¨ng lªn trong m¸u. HiÖn t−îng n y dÉn ®Õn tr¹ng th¸i toan huyÕt do thÓ xeton. 2. TriÖu chøng Khi thøc ¨n thiÕu vitamin B1 gia sóc th−êng ph¸t sinh chøng phï thòng v viªm thÇn kinh, cã biÓu hiÖn ë nhiÒu c¬ quan nh− b¾p thÞt, c¬ tim, èng tiªu ho¸,... ThÇn kinh bÞ viªm, th−êng g©y hiÖn t−îng co giËt, b¹i liÖt tø chi v cã nh÷ng biÕn ®æi tho¸i ho¸ ë tæ chøc. Chøng thiÕu vitamin B1 thÊy râ nhÊt ë ngçng, g , vÞt, l m con vËt gi¶m ¨n, l«ng xï, Øa ch¶y, liÖt c¬ hoÆc co giËt. ë bß khi thiÕu vitamin B1 sÏ m¾c bÖnh l−ìi ®en, gi¶m ¨n. 3. C¸ch phßng trÞ - §èi víi gia sóc (®Æc biÖt ë bß s÷a) cho ¨n men bia tõ 25-100 g/ng y, trén lÉn víi thøc ¨n hoÆc cho ¨n c¸m ñ lªn men r−îu. - Dïng vitamin B1 tiªm b¾p hoÆc d−íi da: §GS (2 g/ng y); TGS (0,5-1 g/ng y); Lîn, chã (0,3-0,5g/ng y). ThiÕu vitamin C (C- Hypovitaminosis) 1. §Æc ®iÓm Vitamin C cßn cã tªn gäi l axit ascorbic, vitamin chèng bÖnh Scorbut. Lo¹i vitamin n y khã b¶o qu¶n v× dÔ bÞ oxy ho¸ khi gÆp nhiÖt ®é h¬i cao. 214
- Vitamin C tham gia v o sù h« hÊp cña tÕ b o, t¨ng tÝnh ®«ng cña m¸u v kh¶ n¨ng kh¸ng thÓ. Vitamin C n©ng ®ì t¸c ®éng cña men kh¸c thóc ®Èy sù cÊu t¹o cña sôn x−¬ng, cñng cè v¸ch m¹ch qu¶n. Nã cã t¸c dông tèt trong viÖc chèng nhiÔm trïng v gi¶m sèt. 2. TriÖu chøng ThiÕu vitamin C sÏ g©y hiÖn t−îng xuÊt huyÕt ë niªm m¹c (nh− niªm m¹c lîi, ch©n r¨ng, niªm m¹c trong néi t¹ng) v tæ chøc d−íi da. ë chã khi thiÕu vitamin C th−êng thÊy viªm miÖng, viªm d¹ d y, ruét, xuÊt huyÕt, con vËt n«n möa, ®¸i ra m¸u. 3. §iÒu trÞ - §èi víi chã, mÌo cho ¨n thªm gan, thËn, n−íc chanh, c chua sèng. - §èi víi lo i ¨n cá, t¨ng c−êng cho ¨n c¸c lo¹i cñ, qu¶, cá t−¬i. - Cã thÓ bæ sung vitamin C v o thøc ¨n víi liÒu l−îng 100-200 mg/kg thøc ¨n. - Tiªm vitamin C trùc tiÕp v o m¹ch m¸u. 215
- Giáo trình B nh n i khoa gia súc Ch−¬ng IX BÖnh vÒ da (Diseases of the skin) Da l mét tæ chøc bao bäc c¬ thÓ nh−ng nã cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi c¸c khÝ quan bªn trong v chÞu sù ®iÒu tiÕt cña thÇn kinh trung −¬ng. Do ®ã nh÷ng bÖnh tÝch trªn da cã thÓ liªn quan ®Õn mét sè bÖnh cña c¬ quan néi t¹ng kh¸c v rèi lo¹n hiÖn t−îng trao ®æi chÊt cña c¬ thÓ. Da cã chøc n¨ng chèng c¸c kÝch thÝch c¬ giíi, nhiÖt v ho¸ häc, da gióp c¬ thÓ ®iÒu tiÕt nhiÖt, h« hÊp v th¶i nh÷ng chÊt cÆn b ra ngo i. Khi bÞ tæn th−¬ng, líp biÓu b× cña da cã kh¶ n¨ng t¸i sinh rÊt nhanh ®Ó h n g¾n vÕt th−¬ng. BÖnh chµm da (Eczema) I. §Æc ®iÓm Ch m da l mét chøng viªm da cÊp tÝnh ë tæ chøc biÓu b×. BÖnh tiÕn triÓn tõng ®ît, hay t¸i ph¸t rÊt phøc t¹p v dai d¼ng. §Æc ®iÓm cña nã l næi mÈn trªn da nh÷ng môn n−íc v môn mñ v sau ®ã l hiÖn t−îng ®ãng vÈy, da d y lªn. II. Nguyªn nh©n Nguyªn nh©n cña bÖnh rÊt phøc t¹p, song cã thÓ ph©n l m hai nguyªn nh©n chÝnh. 1. Nguyªn nh©n ngo¹i c¶nh - Do ®iÒu kiÖn vÖ sinh kÐm, chuång tr¹i bÈn, da lu«n bÞ Èm −ít v c¸c chÊt bÈn ®äng l¹i trªn da. - Da bÞ tæn th−¬ng do cä s¸t c¬ giíi, bÞ c«n trïng c¾n,.... - Do bÞ kÝch thÝch bëi c¸c ho¸ chÊt. - Do ¶nh h−ëng cña thêi tiÕt. 2. Nguyªn nh©n bªn trong - Do rèi lo¹n tiªu ho¸ (t¸o bãn l©u ng y, suy gan, nhiÔm giun s¸n.,..). - Do c¸c rèi lo¹n vÒ tuÇn ho n, néi tiÕt. - Do rèi lo¹n qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt cña c¬ thÓ (thiÕu vitamin, thiÕu c¸c lo¹i kho¸ng vi l−îng,...). Muèn t×m ®−îc nguyªn nh©n chÝnh x¸c ph¶i tiÕn h nh ®iÒu tra lÞch sö bÖnh, ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng, ch¨m sãc v kiÓm tra l©m s ng kÕt hîp víi xÐt nghiÖm bÖnh phÈm. III. TriÖu chøng BÖnh th−êng tiÕn triÓn qua c¸c giai ®o¹n sau 216
- 1. Giai ®o¹n ®á Giai ®o¹n n y b¾t ®Çu tõ ®¸m da bÞ ®á, ranh giíi kh«ng râ rÖt v rÊt ngøa (ngøa l triÖu chøng xuÊt hiÖn ®Çu tiªn dai d¼ng v kÐo d i cho ®Õn c¸c giai ®o¹n sau). Trªn vïng da ®á xuÊt hiÖn nh÷ng nèt sÇn nh− nh÷ng h¹t kª, d y chi chÝt. 2. Giai ®o¹n môn n−íc Nh÷ng nèt sÇn trªn thùc tÕ l nh÷ng môn n−íc ng y c ng lín, khi ngøa, con vËt g i hoÆc cä s¸t nªn môn n−íc bÞ vì v ch¶y ra Da viªm ®á mét thø n−íc v ng, ®ãng th nh v¶y. Nh÷ng môn n−íc kh¸c l¹i tiÕp tôc næi lªn, mét sè môn bÞ nhiÔm khuÈn cã m u v ng. Trong giai ®o¹n n y cã thÓ cã mét sè triÖu chøng nhiÔm khuÈn thø ph¸t. 3. Giai ®o¹n ®ãng v¶y Giai ®o¹n n y da kh«ng næi lªn nh÷ng môn n−íc míi, nh÷ng môn cò ®ãng vÈy, kh« dÇn, cã chç lªn da non m u hång. Tuy nhiªn vÉn cßn mét sè Ýt môn n−íc. Da cã m u sÉm h¬n v d y cém lªn. 4. Giai ®o¹n m¹n tÝnh Da sÉm m u, dÇy cém, cã nh÷ng nèt sÇn cøng h¬n, to h¬n ë gi÷a c¸c vÕt h»n da. Trong tr¹ng th¸i m¹n tÝnh n y vÉn cã nh÷ng ®ît næi lªn nh÷ng nèt sÇn kh¸c hoÆc môn n−íc v vÉn bÞ ch¶y n−íc nh− nh÷ng giai ®o¹n tr−íc. Qu¸ tr×nh bÖnh chia l m c¸c giai ®o¹n trªn song c¸c giai ®o¹n ®ã kh«ng chia râ ranh giíi m th−êng lÉn nhau trong giai ®o¹n ®á ® cã mét sè môn n−íc, trong Da dÇy cém giai ®o¹n môn n−íc ® cã mét sè lªn da non, trong giai ®o¹n m¹n tÝnh vÉn cßn cã nh÷ng môn mÈn ®á, môn n−íc). BÖnh ch m da ë nh÷ng lo i gia sóc cã biÓu hiÖn kh¸c nhau - Ngùa: th−êng ë thÓ m¹n tÝnh, n¬i hay ph¸t bÖnh l ë bêm cæ, cuèng ®u«i, sau khíp c¼ng ch©n. VËt ngøa ng¸y, da d y cém. BÖnh th−êng ph¸t v o mïa hÌ. - Tr©u, bß th−êng m¾c ë phÝa trong ®ïi, ë cæ, vó, kÏ mãng ch©n. - Lîn th−êng hay cã ë n¸ch, bÑn, d−íi bông. - Chã hay m¾c ë sèng mòi, cæ v khuûu ch©n, m«i trªn, mÝ m¾t v xung quanh tai. IV. Tiªn l−îng BÖnh ë thÓ cÊp tÝnh nÕu ®iÒu trÞ kÞp thêi bÖnh sÏ khái. NÕu bÖnh chuyÕn sang m¹n tÝnh rÊt khã ch÷a. V. ChÈn ®o¸n CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi mét sè bÖnh sau 217
- Giáo trình B nh n i khoa gia súc - BÖnh ghÎ: C¹o vÈy ®Ó t×m c¸i ghÎ. - BÖnh viªm da: BÖnh g©y viªm s©u ë c¸c líp néi b× v d−íi da. Viªm da kh«ng næi môn n−íc v môn ®á, con vËt Ýt ngøa h¬n. VI. §iÒu trÞ 1. §iÒu trÞ to n th©n - CÇn c¶i thiÖn chÕ ®é vÖ sinh, ch¨m sãc nu«i d−ìng ®Ó n©ng cao søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ. Tr¸nh cho gia sóc ¨n nh÷ng thøc ¨n kÝch thÝch, tr¸nh cä s¸t v kh«ng ®Ó nhiÔm bÈn. - Chó ý ®iÒu ho c¸c chøc phËn, tÈy giun s¸n ®Þnh kú, tr¸nh t¸o bãn, cho gia sóc uèng ®ñ n−íc. - L m huyÕt liÖu ph¸p. - Ch÷a dÞ øng: dïng Novocain 0,25% tiªm tÜnh m¹ch, gluconat canxi hoÆc cloruacanxi kÕt hîp víi vitamin C tiªm chËm v o tÜnh m¹ch. 2. §iÒu trÞ t¹i chç CÇn ph©n biÖt tõng giai ®o¹n ®Ó cã biÖn ph¸p ch÷a thÝch hîp: - Tr−êng hîp chç da bÖnh ch¶y n−íc, trît da, ®á: tr¸nh kh«ng dïng c¸c thuèc kÝch thÝch hoÆc thuèc mì m chØ dïng c¸c lo¹i thuèc l m dÞu da, thuèc n−íc (Lajic; hå n−íc; bét phÌn chua). + Dïng mét trong c¸c lo¹i thuèc s¸t trïng sau (Natribicabonat 5%; Rivalnol 0,1%; thuèc tÝm 0,1% thÊm v o g¹c, ®¾p lªn vÕt loÐt. + Dïng thuèc l m dÞu da v trÞ nÊm: dÇu kÏm (bao gåm: Oxit kÏm 40 g, Vaselin 60 ml); Trangala; Lajic; hå n−íc; Kodecfa,... ng y b«i 2 lÇn. + Dïng thuèc kh¸ng sinh chèng nhiÔm khuÈn: (Cephaxilin, Gentamycin,...) + Dïng thuèc chèng ngøa: (Xiro pheregan,...) Chó ý: Khi ®¾p g¹c kh«ng kú cä qu¸ m¹nh, b«i thuèc xong kh«ng b¨ng kÝn. NÕu bÖnh cã nhiÒu vÈy th× chÊm qua dÇu l¹c cho vÈy bong ra råi míi b«i thuèc hoÆc ®¾p g¹c. - Giai ®o¹n n¬i da bÖnh t−¬ng ®èi kh« v bít ®á: dïng 1 trong c¸c lo¹i thuèc sau: Ichthyol: 10 ml Oxit kÏm 5g Axit benzoic: 3g Bét tanin: 5g PhÌn chua: 5g Vaselin: 5 ml T¹o th nh hçn dÞch nh− mì, b«i lªn n¬i viªm ng y 2 lÇn. - Giai ®o¹n m¹n tÝnh: Dïng c¸c lo¹i thuèc l m máng da, bít ngøa nh− dÇu Ichthyol, mì l−u huúnh, mì salisilic tõ thÊp ®Õn cao (5-10%) b«i lªn chç da bÖnh, cã thÓ b¨ng l¹i. Chó ý: Khi dïng thuèc nªn th¨m dß ph¶n øng cña gia sóc ®Ó kÞp thêi thay ®æi thuèc. NÕu cã ®iÒu kiÖn cã thÓ dïng biÖn ph¸p lý liÖu ph¸p. 218
- Chøng næi mÈn ®ay (Caseous exudate at the derma) I. §Æc ®iÓm Do nh÷ng kÝch thÝch tõ bªn ngo i hoÆc bªn trong c¬ thÓ l m cho hÖ thèng vËn m¹ch cña da bÞ rèi lo¹n, l m tõng ®¸m néi b× cña da thÊm t−¬ng dÞch, da d y lªn. Trªn l©m s ng ta thÊy trªn mÆt da cã nh÷ng nèt næi mÈn h×nh trßn hoÆc h×nh bÇu dôc, khi sê thÊy d y cém, con vËt ngøa khã chÞu. Ngùa v chã hay m¾c. II. Nguyªn nh©n 1. Nguyªn nh©n bªn ngo i - Gia sóc bÞ nhiÔm l¹nh ®ét ngét. - Do c¸c lo¹i c«n trïng ®èt (ong, kiÕn, s©u rãm,...). - Do gia sóc tiÕp xóc víi mét sè ho¸ chÊt. 2. Nguyªn nh©n bªn trong - Do gia sóc ¨n ph¶i nh÷ng thøc ¨n ®éc, kÐm phÈm chÊt, thøc ¨n l¹. - Do gia sóc t¸o bãn l©u ng y. - Do sö dông thuèc (bÞ dÞ øng thuèc). - Do kÕ ph¸t tõ nh÷ng bÖnh truyÒn nhiÔm (®ãng dÊu lîn, viªm h¹ch truyÒn nhiÔm,...). - Do chøc n¨ng gan bÞ rèi lo¹n. III. TriÖu chøng Giai ®o¹n ®Çu trªn da xuÊt hiÖn nhiÒu nèt nhá, trßn nh− ®ång xu, sau ®ã lan to dÇn, nh÷ng nèt n y cã m u ®á, sê tay v o thÊy d y cém. Gia sóc ngøa, khã chÞu, kÐm ¨n, cã tr−êng hîp s−ng mÝ m¾t, s−ng m«i, ch¶y n−íc mòi, n−íc d i. NÕu bÞ nÆng con vËt cã thÓ chÕt. IV. Tiªn l−îng BÖnh dÔ håi phôc, gia sóc cã thÓ khái trong v i giê hoÆc v i ng y nh−ng th−êng hay t¸i ph¸t. V. §iÒu trÞ Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ: Lo¹i trõ nh÷ng kÝch thÝch cña bÖnh nguyªn, b¶o vÖ c¬ n¨ng thÇn kinh trung −¬ng v ®iÒu trÞ côc bé. 1. Hé lý §Ó gia sóc ë n¬i yªn tÜnh lo¹i bá thøc ¨n kÐm phÈm chÊt v thøc ¨n l¹, gi÷ Êm cho gia sóc. 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ 219
- Giáo trình B nh n i khoa gia súc a. Dïng thuèc an thÇn: Aminazin, Prozil,... b. Dïng thuèc l m gi¶m dÞch tiÕt (t−¬ng dÞch) v bÒn v÷ng th nh m¹ch: vitamin C kÕt hîp víi canxi clorua tiªm chËm v o tÜnh m¹ch. c. Dïng thuèc l m co m¹ch qu¶n v l m gi¶m dÞch thÈm xuÊt: Adrenalin 0,1%. d. Dïng thuèc th¶i trõ chÊt chøa ë ruét. e. Dïng thuèc t¨ng c−êng chøc n¨ng v gi¶i ®éc cña gan. f. §iÒu trÞ côc bé: dïng n−íc l¹nh phun v o nèt ph¸t ban, næi mÈn hoÆc dïng axit axetic 1%, tr−êng hîp ph¸t ban do ong, kiÕn ®èt dïng v«i ® t«i b«i lªn vÕt th−¬ng. BÖnh huyÕt thanh I. §Æc ®iÓm BÖnh x¶y ra sau khi tiªm huyÕt thanh miÔn dÞch v o c¬ thÓ, gia sóc cã biÓu hiÖn khã thë, næi mÈn ®ay, lo¹ng cho¹ng sïi bät mÐp v ng . BÖnh th−êng thÊy ë bß v ngùa. II. Nguyªn nh©n Do tiªm huyÕt thanh miÔn dÞch lÇn thø 2 v o c¬ thÓ. III. C¬ chÕ sinh bÖnh ChÊt protein cña huyÕt thanh kh¸c lo i khi tiªm v o c¬ thÓ chóng ch−a ph©n gi¶i ngay, nh÷ng ph©n tö protein n y sÏ kÝch thÝch c¬ thÓ s¶n sinh ra kh¸ng thÓ chèng l¹i chóng. V× vËy khi tiªm huyÕt thanh kh¸c lo i lÇn hai, trong c¬ thÓ sÏ x¶y ra ph¶n øng gi÷a kh¸ng nguyªn v kh¸ng thÓ, trong qu¸ tr×nh n y c¸c chÊt histamin, axetyl cholin ®−îc gi¶i phãng g©y nªn tr¹ng th¸i qu¸ mÉn. IV. TriÖu chøng TriÖu chøng cña bÖnh ë c¸c lo i gia sóc kh¸c nhau cã nh÷ng biÓu hiÖn kh¸c nhau. 1. ë tr©u bß BÖnh x¶y ra sau khi tiªm huyÕt thanh tõ 15 phót - 3 giê, còng cã tr−êng hîp x¶y ra sau khi tiªm 2-3 ng y, hoÆc võa rót kim ra. Con vËt bÞ bÖnh cã nh÷ng biÓu hiÖn: sïi bät mÐp, khã thë, ®¹i tiÓu tiÖn kh«ng tù chñ, ph©n láng, niªm m¹c m¾t ®á ngÇu, m¹ch nhanh kh«ng ®Òu. ë cæ, mÐ bông, hËu m«n, ©m hé næi nh÷ng nèt mÈn ®ay, gia sóc ngøa khã chÞu. 2. ë lîn Lîn ®i l¶o ®¶o, thë gÊp v n«ng, sïi bät mÐp, tim ®Ëp nhanh v yÕu. ë hËu m«n, mÐ bông næi nh÷ng nèt mÈn ®ay, gia sóc rÊt ngøa. Gia sóc cã thÓ chÕt trong v i giê sau khi m¾c bÖnh. 3. ë ngùa BÖnh x¶y ra sau khi tiªm huyÕt thanh tõ 2-3 giê, con vËt v må h«i, to n th©n run rÈy, ch©n lu«n c o ®Êt, ë mÝ m¾t, bông, l−ng næi mÈn ®ay. Ngùa ®i ®¸i, Øa liªn tôc, ph©n láng. NÕu bÖnh nÆng con vËt sÏ chÕt trong v i giê. 220
- IV. §iÒu trÞ 1. Hé lý §Ó gia sóc ë n¬i yªn tÜnh víi t− thÕ ®Çu cao, ®u«i thÊp. 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ - Tr−êng hîp cÊp cøu dïng Adrenalin 1% tiªm d−íi da hoÆc tiªm tÜnh m¹ch. - Tr−êng hîp nhÑ dïng chlorua canxi 10% v o tÜnh m¹ch. - Dïng c¸c lo¹i thuèc trî tim: cafein natribenzoat 20%, long n o n−íc 10% - Tr−êng hîp gia sóc ngøa nhiÒu, ®iªn cuång dïng c¸c lo¹i thuèc an thÇn (Prozin, minazin...). V. Phßng bÖnh - Khi tiªm nªn dïng lo¹i huyÕt thanh cïng lo i, tr−íc khi tiªm ph¶i cho gia sóc nghØ l m viÖc 1 ng y. - Tiªm d−íi da 1 ml huyÕt thanh tr−íc khi tiªm tõ 5-21 giê ®Ó l m gi¶m tÝnh dÞ øng. - Cã thÓ dïng CaCl2 10% tõ 10-20 g (®èi víi §GS), tiªm v o tÜnh m¹ch tr−íc khi tiªm huyÕt thanh. - Thö ph¶n øng tr−íc khi tiªm, cã hai c¸ch thö: + Nhá huyÕt thanh v o m¾t cho gia sóc cÇn tiªm v quan s¸t, nÕu gia sóc cã ph¶n øng th× ch¶y nhiÒu n−íc m¾t v ngøa. + Tiªm néi b×: dïng huyÕt thanh pha lo ng 1/10 tiªm v o néi b×. Ph¶n øng ©m th× n¬i tiªm h¬i ®á v mÊt ®i sau v i phót. Ph¶n øng d−¬ng tÝnh cã hiÖn t−îng næi mÈn ®ay trong vßng v i giê. - §Ó ng¨n ngõa dÞ øng, khi tiªm cã thÓ cho v o huyÕt thanh Adrenalin, cafein natribenzoat 20%, long n o n−íc 10%. 221
- Giáo trình B nh n i khoa gia súc Ch−¬ng X Tróng ®éc (Poisoning) ChÊt ®éc ®−îc ph©n bè réng r i trong m«i tr−êng, bao gåm h ng ngh×n, h ng v¹n lo¹i chÊt ®éc hãa häc, chÊt ®éc tè, vi khuÈn hoÆc cÇu khuÈn cã trong ®éng vËt, thùc vËt v thuèc men. Do m«i tr−êng sèng v ch¨n nu«i vËt nu«i kh¸c nhau, viÖc tiÕp xóc víi c¸c lo¹i chÊt ®éc còng kh¸c nhau. Do vËy, l m cho c¸c tr−êng hîp bÞ ngé ®éc hiÖn nay ® trë th nh c¨n bÖnh th−êng thÊy ë vËt nu«i. I. Kh¸i niÖm vÒ chÊt ®éc ChÊt ®éc l mét chÊt víi mét liÒu l−îng nhÊt ®Þnh v trong mét ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh cã thÓ l m thay ®æi vÒ c¬ n¨ng v bÖnh lý ë m« b o hay khÝ quan cña c¬ thÓ. ChÊt ®éc cã nhiÒu nguån gèc v x©m nhËp v o c¬ thÓ b»ng nhiÒu ®−êng kh¸c nhau, song ng−êi ta ph©n ra l m hai lo¹i chÝnh. 1. ChÊt ®éc tõ ngo i v o c¬ thÓ Lo¹i h×nh n y rÊt ®a d¹ng v cã nhiÒu nguån gèc - ChÊt ®éc cña thùc vËt - Näc ®éc cña ®éng vËt - §éc h¹i cña vi sinh vËt - C¸c lo¹i ho¸ chÊt,... 2. ChÊt ®éc s¶n sinh ngay trong c¬ thÓ Chóng l c¸c s¶n phÈm trung gian trong qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt nh− thÓ xeton, indol, scatol, axit lactic,... Nh÷ng s¶n phÈm n y ®−îc sinh ra qu¸ nhiÒu, g©y nhiÔm ®éc cho c¬ thÓ. II. Kh¸i niÖm vÒ tróng ®éc Tróng ®éc l d¹ng bÖnh do chÊt ®éc g©y nªn l m cho c¬ thÓ cã mét sè triÖu chøng bÖnh lý gäi l tróng ®éc. III. Hoµn c¶nh g©y nªn tróng ®éc - Do gia sóc ¨n ph¶i nh÷ng lo¹i thøc ¨n cã lÉn chÊt ®éc m kh«ng ®−îc xö lý nh÷ng lo¹i nÊm mèc trong thøc ¨n hoÆc nh÷ng c©y cá ®éc. - Do c¸c lo¹i ho¸ chÊt lÉn v o trong thøc ¨n. - Do h¬i ®éc nhiÔm qua ®−êng h« hÊp: gia sóc hÝt thë ph¶i khÝ ®éc. - Cho gia sóc ¨n l©u ng y mét lo¹i thøc ¨n cã tÝnh kÝch thÝch m¹nh. VÝ dô: men bia, b bia. - Do dïng nhÇm thuèc hoÆc dïng thuèc qu¸ liÒu quy ®Þnh. 222
- - Do bÞ r¾n c¾n hoÆc c«n trïng ®èt. - Do gia sóc qu¸ ®ãi (nhÞn ®ãi l©u ng y) hoÆc qu¸ thiÕu chÊt nªn kh«ng ph©n biÖt ®−îc thøc ¨n, ¨n ph¶i nh÷ng lo¹i thøc ¨n ®éc. - Do nhiÔm ®éc tè cña vi trïng. - Do hËu qu¶ xÊu cña qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt trong c¬ thÓ. - Do sù ph¸ ho¹i cña kÎ xÊu. IV. C¬ chÕ tróng ®éc ChÊt ®éc tiÕp xóc côc bé v o c¬ thÓ, cã thÓ g©y nªn ë ®ã nh÷ng ph¶n øng nhÊt ®Þnh nh− sung huyÕt, viªm loÐt, ho¹i tö,.... Nh−ng nÕu chØ giíi h¹n ë côc bé th× ph¶n øng to n th©n kh«ng râ. S¬ ®å vËn chuyÓn c¸c chÊt ®éc trong c¬ thÓ ThËn M¸u - Tù do §−êng tiªu hãa - G¾n víi protein - G¾n víi lipit TuyÔn s÷a, ®−êng dÉn Phæi trøng (trøng gia cÇm), - KÕt hîp víi chÊt mÇu ®−êng tiªu hãa - §Ýnh v o c¸c tÕ b o Da, tö cung... m¸u c¸c khÝ quan Ph©n hñy (gan v C¸c recepter TÝch lòy → → c¸c tæ chøc kh¸c) -T¸c dông chÝnh T ng tr÷ ← ← - T¸c dông phô ChÊt ®éc g©y nªn rèi lo¹n to n th©n ®Òu ph¶i th«ng qua qu¸ tr×nh ph¶n x¹ cña hÖ thÇn kinh trung −¬ng. ChÊt ®éc t¸c ®éng lªn bé phËn néi c¶m thô cña côc bé c¬ thÓ råi truyÒn lªn vá n o, nh÷ng luång kÝch thÝch bÖnh lý ®ã l m kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh cña thÇn kinh bÞ rèi lo¹n, cuèi cïng g©y rèi lo¹n ®èi víi c¸c khÝ quan (tuÇn ho n, h« hÊp, tiªu ho¸, tiÕt niÖu,...). ChÊt ®éc v o trong m¸u sÏ chuyÓn ®i kh¾p n¬i ph¸ ho¹i to n c¬ thÓ, g©y ¶nh h−ëng tíi qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt ë m« b o. Trong qu¸ tr×nh di chuyÓn ®ã chÊt ®éc hoÆc bÞ gan trung ho (b»ng c¸c c¬ chÕ gi¶i ®éc) hoÆc ®−îc ® o th¶i qua ®−êng thë, ph©n, n−íc tiÓu, s÷a ra ngo i. V. TriÖu chøng Do tÝnh chÊt cña c¸c chÊt ®éc kh¸c nhau v tuú con ®−êng chÊt ®éc v o c¬ thÓ m triÖu chøng cã nh÷ng biÓu hiÖn kh¸c nhau. Th«ng th−êng tróng ®éc cã 2 d¹ng: cÊp tÝnh v m¹n tÝnh. 223
- Giáo trình B nh n i khoa gia súc 1. ThÓ cÊp tÝnh (bÖnh ph¸t sinh ®ét ngét) - ë d¹ng n y con vËt biÓu hiÖn l rèi lo¹n hÖ thèng thÇn kinh, vËt ë tr¹ng th¸i h−ng phÊn hoÆc øc chÕ, co giËt hoÆc tª liÖt. - Con vËt sïi bät mÐp, n«n möa, Øa ch¶y, cã khi lÉn m¸u, ch−íng h¬i d¹ d y, ruét. - VËt khã thë, cã khi bÞ ng¹t, niªm m¹c tÝm bÇm, tim ®Ëp nhanh v lo¹n nhÞp - §¸i d¾t, trong n−íc tiÓu cã khi cã m¸u, da næi mÈn, ®ång tö më réng hoÆc thu hÑp. - NhiÖt ®é c¬ thÓ kh«ng t¨ng, song khi gia sóc gi y giôa nhiÒu th× th©n nhiÖt t¨ng. - ë thÓ n y tuú thuéc v o møc ®é tróng ®éc m gia sóc cã thÓ bÞ chÕt trong vßng v i giê hoÆc v i ng y. 2. ThÓ m¹n tÝnh §©y l tr−êng hîp nhiÔm ®éc kÐo d i h ng th¸ng, h ng n¨m. C¸c triÖu chøng l©m s ng kh«ng thÓ hiÖn râ ë thÓ n y. VËt cã biÓu hiÖn rèi lo¹n vÒ tiªu ho¸, ®au bông, ch−íng h¬i, t¸o bãn hoÆc Øa ch¶y. VËt yÕu dÇn v chÕt. VI. ChÈn ®o¸n chÊt ®éc vµ ngé ®éc chÊt ®éc ChÊt ®éc l chØ ®éc tè th©m nhËp v o trong c¬ thÓ sinh vËt, tøc l trong ®iÒu kiÖn l−îng thuèc t−¬ng ®èi Ýt, vÉn cã thÓ th nh vËt thÓ g©y tæn th−¬ng c¸c c¬ quan hoÆc chøc n¨ng c¬ thÓ sinh vËt. Cã rÊt nhiÒu lo¹i chÊt ®éc, chØ riªng c¸c chÊt hãa häc, trªn thÞ tr−êng ® cã tõ 5000 ®Õn 10000 lo¹i. Nh−ng cã kh«ng qu¸ 100 ®Õn 150 lo¹i l cã kh¶ n¨ng g©y ngé ®éc. Bao gåm c¸c chÊt khÝ g©y ngé ®éc nh− khÝ clo, khÝ amoniac, khÝ sulfuahydro,...; C¸c lo¹i kim lo¹i v muèi nh− Pb, Hg, Mg, As,...; Mét sè hîp chÊt h÷u c¬ nh− Benzen, Metylic, Formaldehyd,....; C¸c lo¹i thuèc nh− thuèc ngñ, thuèc gi¶m ®au,... Ngo i ra cßn nhiÒu lo¹i chÊt ®éc trong thiªn nhiªn, chÊt ®éc cña ®éng vËt nh− chÊt ®éc ë näc r¾n, näc ong,..; c¸c lo¹i chÊt ®éc trong thùc vËt nh− nÊm ®éc, c ®éc d−îc, c©y gai,..; mét sè lo¹i vi khuÈn ®éc nh− tô cÇu khuÈn,.... Khi kh¸m l©m s ng cÇn xem cã ph¶i ngé ®éc kh«ng, xem lo¹i chÊt ®éc ®ã l lo¹i chÊt ®éc g×, cã g©y h¹i g×. Khi chÈn ®o¸n, ngo i viÖc xem xÐt kü c¸c bÖnh tÝch trong c¸c khÝ quan cña c¬ thÓ mét c¸ch cã hÖ thèng. Do ®ã ®èi víi viÖc c¸c bÖnh do ngé ®éc th× khi chÈn ®o¸n l©m s ng cÇn t×m hiÓu 3 tr−êng hîp d−íi ®©y råi míi tæng hîp ph©n tÝch v ph¸n ®o¸n. 1. T×m hiÓu xem tr−íc ®©y cã tiÕp xóc víi chÊt ®éc kh«ng Mét ®iÒu quan träng víi b¸c sü khi chÈn ®o¸n, ®Æc biÖt víi c¸c lo¹i bÖnh kh«ng cã c¸c biÓu hiÖn ®iÓn h×nh hoÆc cã rÊt nhiÒu vËt nu«i cïng ph¸t bÖnh th× cÇn nghÜ ngay tíi kh¶ n¨ng bÞ ngé ®éc. 2. T×m hiÓu c¸c lo¹i chÊt ®éc dÔ x©m nhËp v o c¬ thÓ v biÓu hiÖn cña nã Tuy trong biÓu hiÖn l©m s ng mét sè chÊt khi g©y tæn th−¬ng cho c¸c bé phËn cña c¬ thÓ, c¸c chÊt ®éc kh¸c nhau th× c¸c giai ®o¹n còng kh¸c nhau hoÆc ë c¸c møc ®é kh¸c nhau, biÓu hiÖn l©m s ng cña c¸c bé phËn trong c¬ thÓ l¹i c ng cã sù thay ®æi næi bËt. Do ®ã, b¸c sü cã thÓ c¨n cø v o c¸c biÓu hiÖn chñ yÕu ®Ó chÈn ®o¸n xem kh¶ n¨ng ® bÞ ngé ®éc lo¹i chÊt ®éc n o. C¸c chÊt ®éc chñ yÕu g©y tæn th−¬ng cho c¬ thÓ vËt nu«i cã thÓ chia l m c¸c lo¹i sau: 224
- 2.1. ChÊt ®éc v o hÖ thèng thÇn kinh Chñ yÕu l n o bÞ ngé ®éc, xung quanh hÖ thÇn kinh c¸c c¬ b¾p rung ®éng, ch©n run, cö ®éng mÊt c©n ®èi, tª liÖt,...Trong ®ã ngé ®éc cÊp tÝnh ë møc ®é nÆng th−êng cã biÓu hiÖn cña hiÖn t−îng phï n o v dÉn ®Õn tö vong. C¸c chÊt ®éc th−êng hay thÊy l Pb,Hg, thiÕc h÷u c¬, Mn, As, hîp chÊt h÷u c¬. 2.2. ChÊt ®éc ë hÖ thèng h« hÊp C¸c chÊt hãa häc th−êng g©y ra c¸c chøng bÖnh nh− viªm mòi cÊp, viªm häng cÊp, viªm khÝ qu¶n cÊp, viªm phæi, phï phæi, suy h« hÊp,....BiÓu hiÖn l©m s ng th−êng gÆp l do hÝt ph¶i chÊt ®éc. ChÊt ®éc th−êng hay gÆp l khÝ Nitrogen dioxit, Sulfuro dioxit, khÝ Clo, Amoniac. 2.3. ChÊt ®éc ë hÖ thèng m¸u C¸c chÊt ®éc kh¸c nhau sÏ dÉn ®Õn c¸c tæn th−¬ng kh¸c nhau a. ChÊt ®éc trong m¸u Cã thÓ g©y thiÕu m¸u do suy thËn cÊp. VÝ dô chÊt x phßng, näc r¾n v mét sè thuèc miÔn dÞch g©y thiÕu m¸u nh− Aspirin, Quinin, Sulfamid,.... b. C¸c chÊt øc chÕ viÖc t¹o m¸u ë tñy sèng Cã thÓ dÉn ®Õn viÖc gi¶m tÕ b o, gi¶m th nh phÇn trong m¸u, thËm chÝ cßn g©y khã kh¨n trong viÖc t¸i sinh m¸u khi bÞ thiÕu m¸u. C¸c chÊt th−êng gÆp ph¶i l Benzen, Cacbon tetraclorit, Tritoluen v mét sè thuèc nh− Cloromycetyl, thuèc Sintomycin,...Pb v c¸c hîp chÊt kh¸c cã thÓ g©y øc chÕ cho viÖc tæng hîp huyÕt s¾c tè, g©y ra chøng thiÕu m¸u do tÕ b o s¾t non. c. BiÕn t−íng cña c¸c chÊt ®éc trong viÖc h×nh th nh Hemoglobin BiÓu hiÖn l©m s ng niªm m¹c cã m u tÝm sÉm v cã triÖu chøng thiÕu d−ìng khÝ, l m l−îng Hemoglobin trong m¸u t¨ng cao, tÕ b¸o m¸u tån t¹i ë d¹ng tiÓu thÓ Henin. Th−êng thÊy c¸c chÊt ®éc nh− Nitrit, nhãm Anilin,..... d. C¸c chÊt ®éc l m c¶n trë qu¸ tr×nh ®«ng m¸u Cã thÓ g©y xuÊt huyÕt to n th©n, ph¸t ban tõng m¶ng trªn da. Th−êng thÊy ë c¸c chÊt ®éc trong Hg, Bismuth v mét sè lo¹i thuèc diÖt chuét,.... 2.4. ChÊt ®éc ®−êng tiªu hãa Mét sè chÊt ®éc khi bÞ nuèt v o trong c¬ thÓ cã thÓ g©y ra h ng lo¹t c¸c triÖu chøng ë ®−êng tiªu hãa nh−: loÐt niªm m¹c trong miÖng, loÐt d¹ d y, thùc qu¶n. Th−êng cã c¸c biÓu hiÖn nh− ®au bông d÷ déi n«n ra m¸u, ®i Øa ra m¸u, tiªu ch¶y v bÞ viªm phóc m¹c. C¸c chÊt ®éc tiªu biÓu l c¸c lo¹i axit m¹nh, kiÒm m¹nh, phenol, n−íc oxy gi , thuèc trõ s©u,.... 2.5. C¸c chÊt ®éc nhiÔm v o gan thËn Nh÷ng vËt nu«i bÞ ngé ®éc cã thÓ g©y ra ë gan, khi bÞ ngé ®éc nÆng cã thÓ l m cho gan bÞ ho¹i tö, teo gan hoÆc suy gan cÊp tÝnh. Tæn th−¬ng thËn cã biÓu hiÖn l cÊp tÝnh do bÞ ngé ®éc ë thËn, tiÓu qu¶n thËn bÞ ho¹i tö bÞ t¾c hoÆc g©y suy thËn cÊp tÝnh. ChÊt ®éc còng th−êng x©m nhËp v o c¬ tim, g©y ra bÖnh viªm c¬ tim do ngé ®éc. C¸c chÊt ®éc n y l Benzen, Phenol, Phospho tr¾ng, As,.... 225
- Giáo trình B nh n i khoa gia súc Ngo i ra cßn cã rÊt nhiÒu chÊt ®éc trong thuèc ch÷a bÖnh cã thÓ g©y tæn th−¬ng cho gan thËn nh−: Gentamycin, thuèc kh¸ng sinh, isoliazit. 3. TiÕn h nh xÐt nghiÖm LÊy mÉu m¸u, n−íc tiÓu, s÷a, n−íc d i, chÊt chøa ë d¹ d y hoÆc c¸c bé phËn bÞ ngé ®éc hoÆc kiÓm tra h m l−îng chÊt th¶i ra cña ®éc tè l chøng cí kh¸ch quan quan träng nhÊt ®Ó t×m ra c¸c chÊt ® g©y ngé ®éc. Ngo i ra, viÖc xÐt nghiÖm c¸c tæn th−¬ng cña c¸c bé phËn trong c¬ thÓ ®Ó chÈn ®o¸n l kh«ng thÓ thiÕu ®−îc nh− xÐt nghiÖm chøc n¨ng gan, thËn, phæi, m¸u, tñy, ®iÖn t©m ®å, kiÓm tra c¸c xÐt nghiÖm hoÆc chiÕu chôp. NÕu nh− cã thÓ th× xem xÐt t×nh h×nh hai mÆt trªn v tiÕn h nh xÐt nghiÖm, råi tæng hîp ph©n tÝch. 4. Khi vËt nu«i ®ang nu«i trong chuång hoÆc ch¨n th¶ cïng chÕ ®é §ét nhiªn m¾c bÖnh cïng mét triÖu chøng gièng nhau. Khi ®ã ta ph¶i chÈn ®o¸n l bÖnh truyÔn nhiÔm hay bÞ tróng ®éc. Khi chÈn ®o¸n tróng ®éc cÇn l−u ý: - B¸m s¸t triÖu chøng ®Ó chÈn ®o¸n chÝnh x¸c. - Chó ý: §iÒu tra nguån gèc thøc ¨n, n−íc uèng v qu¸ tr×nh sö dông thuèc (lo¹i thuèc, thêi gian sö dông, liÒu dïng) ®ång thêi cßn ph¶i ®iÒu tra quan hÖ x héi n¬i ®ã. - Mæ kh¸m bÖnh tÝch ®Ó t×m bÖnh tÝch bªn trong - Göi c¸c bÖnh phÈm: m¸u, chÊt chøa trong d¹ d y, n−íc tiÓu, s÷a ®Ó xÐt nghiÖm t×m chÊt ®éc. Khi göi bÖnh phÈm ph¶i mang theo hå s¬ ®Çy ®ñ ®Ó c¬ quan xÐt nghiÖm cã kÕt luËn chÝnh x¸c nhÊt. VII. Ph−¬ng ph¸p vµ thao t¸c cô thÓ khi cÊp cøu ngé ®éc cÊp tÝnh 1. L m s¹ch c¸c chÊt ®éc a. NÕu bÞ ngé ®éc khi hÝt v o ®−êng h« hÊp CÇn nhanh chãng ®−a bÖnh sóc rêi khái hiÖn tr−êng, ®−a ®Õn n¬i cã kh«ng khÝ tho¸ng m¸t ®Ó cÊp cøu. b. Ngé ®éc do « nhiÔm ë da: Dïng x phßng v n−íc s¹ch ®Ó röa da. c. NÕu bÞ « nhiÔm ë m¾t: Ph¶i dïng n−íc ch¶y röa s¹ch. d. NÕu bÞ r¾n, rÕt, th»n l»n c¾n: CÇn nhanh chãng b¨ng chÆn phÝa trªn vÕt th−¬ng l¹i, sau khi hót s¹ch chÊt ®éc ra míi tiÕn h nh gi¶i ®éc v ®iÒu trÞ to n th©n. e. Ngé ®éc do uèng CÇn nhanh g©y n«n (kÝch thÝch cuèng l−ìi hoÆc th nh häng, cã thÓ dïng n−íc ®−êng Psychoxin ®Ó g©y n«n, sau ®ã röa s¹ch d¹ dÇy (dïng n−íc Êm hoÆc n−íc muèi sinh lý ®Ó röa). Chó ý: Víi c¸c bÖnh sóc ® biÕt râ nguyªn nh©n g©y ngé ®éc th× cã thÓ dïng c¸c lo¹i dÞch röa d¹ dÇy ®Æc biÖt ®Ó röa, nh− sulfatnatri 2% (Ngé ®éc Bari), Sodium iod 1% (ngé ®éc Thallium), axit tanic 0,5% hoÆc chÌ ®Æc (ngé ®éc chÊt kiÒm, Alkaloid). Cuèi cung cã thÓ dïng Sulfatmagie hoÆc Sulfatnatri ®Ó thôt röa. 226
- 2. Thóc ®Èy viÖc ® o th¶i c¸c chÊt ®éc ®· hÊp thô a. T¨ng c−êng lîi tiÓu §Çu tiªn cÇn bæ sung ®Çy ®ñ l−îng dÞch cho tim, phæi, thËn,....Thø nhÊt l cã thÓ l m lo ng chÊt ®éc trong m¸u, cã t¸c dông gi¶m bít ®éc. Hai l cã thÓ c¶i thiÖn chøc n¨ng läc cña thËn, cã lîi cho viÖc ® o th¶i chÊt ®éc (dïng dung dÞch glucoza −u tr−¬ng), sau ®ã cã thÓ dïng c¸c lo¹i thuèc lîi tiÓu (Lasix, Fursemid,..) ®Ó t¨ng c−êng lîi tiÓu. b. KiÒm hãa v axit hãa n−íc tiÓu Cã hai môc ®Ých: Thø nhÊt cã thÓ l m cho mét sè chÊt ®éc n o ®ã nhanh chãng bÞ ph©n gi¶i mÊt hiÖu nghiÖm. Nh− trong ®iÒu kiÖn kiÒm tÝnh cã thÓ l m cho phospho h÷u c¬ ph©n gi¶i víi tèc ®é nhanh. Thø hai cã thÓ l m thay ®æi tr¹ng th¸i hãa kh«ng ph¶i ion cña mét sè hîp chÊt n o ®ã, cã lîi cho viÖc b i tiÕt tõ tÕ b o v l m gi¶m viÖc hÊp thô chÊt ®éc ë thËn. Nh− khi ngé ®éc lo¹i Bacbitan dïng lo¹i thuèc kiÒm tÝnh (Hydrocarbonat natri 5%), khi ngé ®éc Ganitin dïng c¸c lo¹i thuèc cã tÝnh axit (Amonium clorit 9%) ®Òu cã t¸c dông ® o th¶i chÊt ®éc nhanh h¬n; KiÓm tra ®é pH trong n−íc tiÓu ®Ó ®iÒu tiÕt l−îng axit v kiÒm nhËp v o c¬ thÓ. c. LiÖu ph¸p läc m¸u ChÊt ®éc cã l−îng ph©n tö thÊp (
- Giáo trình B nh n i khoa gia súc c. Ngé ®éc chÊt Cyanogen Tiªm Natrinitrit 3% sau ®ã lËp tøc tiªm Natrithiosulfat 15-20%. d. Ngé ®éc thuèc s©u phospho h÷u c¬ Tiªm v o tÜnh m¹ch Pyralocin Methylcloxit sau ®ã cø 1-2 giê l¹i tiªm tiÕp 1/2 liÒu thuèc ®ã, c¸c ng y sau gi¶m mét nöa, sau 3 ng y chuyÓn sang duy tr× víi l−îng nhá, cho ®Õn khi ho n to n hÕt hiÖn t−îng run c¬ b¾p, ®ång thêi cßn sö dông Atropin tiªm tÜnh m¹ch, cø 10 - 15 phót mét lÇn, khi thÊy xuÊt hiÖn "Atropin hãa'' th× chuyÓn sang duy tr× víi l−îng nhá, cho ®Õn khi ho n to n hÕt triÖu chøng. e. Ngé ®éc thuèc trõ s©u cã chøa Flo h÷u c¬ Cã thÓ dïng Acetamide (thuèc gi¶i ®éc Flo) pha víi Procain ®Ó tiªm b¾p, 2-4 lÇn/ng y (lÇn ®Çu dïng liÒu gÊp ®«i) liªn tôc trong 5 -7 ng y. Còng cã thÓ dïng Anhydrous ethylic pha víi ®−êng glucoza truyÒn chËm v o tÜnh m¹ch. f. Ngé ®éc Bari Cã thÓ tiªm chËm v o tÜnh m¹ch Sulfatnatri hoÆc Natrithiosulfat 2 lÇn/ng y. Sau khi khèng chÕ ®−îc triÖu chøng cã thÓ duy tr× nöa liÒu liªn tôc trong 3 -5 ng y. Khi ngé ®éc bari th−êng g©y gi¶m kali trong m¸u, nªn cÇn bæ sung kali. 5. Nguyªn lý gi¶i ®éc - Nhanh chãng gi¶i trõ c¸c chÊt ®éc ®Ó h¹n chÕ sù t¸c ®éng trùc tiÕp cña chÊt ®éc ®èi víi c¬ thÓ. NÕu chÊt ®éc ë ngo i da th× dïng n−íc l , n−íc x phßng ®Ó röa. ChÊt ®éc v o d¹ d y th× dïng ph−¬ng ph¸p röa d¹ d y, g©y n«n. ChÊt ®éc v o ®Õn ruét th× dïng thuèc tÈy hoÆc dïng mét sè thuèc kÝch thÝch b i tiÕt ®Ó th¶i trõ chÊt ®éc qua må h«i v n−íc tiÓu. - Gi¶i ®éc b»ng ph−¬ng ph¸p lý ho¸ häc. + Dïng than ho¹t tÝnh, bét kaolin ®Ó hÊp thu chÊt ®éc. + Dïng chÊt hå hoÆc lßng tr¾ng trøng cho uèng ®Ó b¶o vÖ niªm m¹c ruét v t¹o th nh líp protein bao lÊy chÊt ®éc (nÕu chÊt ®éc cã thuû ng©n). + Dïng c¸c chÊt ho¸ häc cho uèng nh»m môc ®Ých trung ho hoÆc g©y kÕt tña chÊt ®éc. - Ch÷a theo triÖu chøng Khi chÈn ®o¸n l tróng ®éc vÉn ph¶i ch÷a theo triÖu chøng ®Ó ®Ò phßng bÖnh ph¸t triÓn, thÝ dô: trî tim, trî søc, cÇm m¸u,... - T¨ng c−êng c¬ n¨ng b¶o vÖ v gi¶i ®éc cña c¬ thÓ. Bao gåm ch¨m sãc tèt gia sóc, cho ë n¬i kÝn ®¸o, b¾t nhÞn ¨n, hoÆc cho ¨n ch¸o cã ®−êng, dïng c¸c lo¹i thuèc t¨ng c−êng c¬ n¨ng cña gan. 6. §Ò phßng tróng ®éc - Lo¹i bá nh÷ng c©y cã chÊt ®éc ë b i ch¨n xung quanh khu ch¨n nu«i - Thøc ¨n cho gia sóc ph¶i ®−îc lùa chän v xö lý cÈn thËn - Khi sö dông thøc ¨n míi, cÇn qua ph©n tÝch v thö nghiÖm nhiÒu lÇn. - Khi sö dông thuèc ph¶i chó ý nh n hiÖu, phÈm chÊt v liÒu l−îng cña thuèc. Khi sö dông thuèc diÖt c«n trïng ë chuång tr¹i ph¶i theo ®óng h−íng dÉn. 228
CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD
-
Tập 2 - Bệnh học nội khoa
137 p | 7042 | 1842
-
Giáo trình bệnh nội khoa gia súc part 1
26 p | 651 | 156
-
BỆNH HỌC NỘI KHOA part 4
20 p | 261 | 95
-
Giáo trình bệnh nội khoa gia súc part 3
26 p | 282 | 91
-
Giáo trình bệnh nội khoa gia súc part 2
26 p | 247 | 88
-
Giáo trình bệnh nội khoa gia súc part 4
26 p | 253 | 85
-
Giáo trình bệnh nội khoa gia súc part 5
26 p | 238 | 82
-
Giáo trình Ngoại bệnh lý (Tập 1) - NXB Y học
248 p | 290 | 78
-
Giáo trình bệnh nội khoa gia súc part 6
26 p | 279 | 74
-
Giáo trình bệnh nội khoa gia súc part 8
26 p | 264 | 73
-
Giáo trình bệnh nội khoa gia súc part 7
26 p | 210 | 72
-
Giáo trình bệnh nội khoa gia súc part 10
22 p | 200 | 57
-
Giáo trình bệnh học 2 (Phần 3)
23 p | 97 | 14
-
Giáo trình bệnh học 2 (Phần 13)
46 p | 75 | 10
-
Giáo trình Nội thần kinh - ĐH Y khoa Huế
171 p | 7 | 2
-
Giáo trình Bệnh học nội khoa (Ngành: Y sỹ đa khoa - Trung cấp) - Trường Cao đẳng Y tế Sơn La
257 p | 6 | 1
-
Giáo trình Ngoại khoa cơ sở: Phần 1
138 p | 1 | 0
Chịu trách nhiệm nội dung:
Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA
LIÊN HỆ
Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM
Hotline: 093 303 0098
Email: support@tailieu.vn