intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Giáo trình bệnh nội khoa gia súc part 9

Chia sẻ: Afsjkja Sahfhgk | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:26

208
lượt xem
68
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bệnh còi xương (Rachitis) I. Đặc điểm Bệnh còi xương là một loại bệnh ở gia súc non đang trong thời kỳ phát triển, do trở ngại về trao đổi canxi, phospho và vitamin D gây ra. Do thiếu canxi và phospho mà tổ chức xương không được canxi hoá hoàn toàn nên xương phát triển kém.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Giáo trình bệnh nội khoa gia súc part 9

  1. BÖnh cßi x−¬ng (Rachitis) I. §Æc ®iÓm BÖnh cßi x−¬ng l mét lo¹i bÖnh ë gia sóc non ®ang trong thêi kú ph¸t triÓn, do trë ng¹i vÒ trao ®æi canxi, phospho v vitamin D g©y ra. Do thiÕu canxi v phospho m tæ chøc x−¬ng kh«ng ®−îc canxi ho¸ ho n to n nªn x−¬ng ph¸t triÓn kÐm. BÖnh th−êng gÆp ë chã, lîn, cõu, bª, nghÐ. BÖnh ph¸t triÓn v o mïa ®«ng v nh÷ng n¬i cã ®iÒu kiÖn vÖ sinh, ch¨n nu«i kÐm. II. Nguyªn nh©n - Do thøc ¨n (hoÆc s÷a mÑ) thiÕu canxi, phospho, vitamin D. HoÆc tû lÖ gi÷a Ca/P kh«ng thÝch hîp. - Do gia sóc Ýt ®−îc ch¨n th¶, chuång tr¹i thiÕu ¸nh s¸ng ¶nh h−ëng ®Õn tæng hîp vitamin D. - Do gia sóc bÞ bÖnh ®−êng ruét l m trë ng¹i ®Õn hÊp thu kho¸ng. - Gia sóc thiÓu n¨ng tuyÕn phã gi¸p tr¹ng g©y mÊt c©n b»ng tû lÖ canxi, phospho trong m¸u. III. C¬ chÕ Khi h m l−îng canxi trong c¬ thÓ gi¶m, tû lÖ Ca/P bÞ ph¸ vì ¶nh h−ëng tíi sù t¹o x−¬ng v sôn nhÊt l sù cèt ho¸ ë c¸c ®Çu x−¬ng. Do vËy, x−¬ng bÞ biÕn d¹ng, ®Æc biÖt râ ë x−¬ng èng. Trªn l©m s ng nh÷ng con bÞ bÖnh, x−¬ng èng th−êng cong queo, ¶nh h−ëng ®Õn vËn ®éng, l m cho gia sóc quÌ hoÆc liÖt. Ngo i hiÖn t−îng x−¬ng bÞ biÕn d¹ng, khi thiÕu canxi cßn g©y triÖu chøng co giËt ë con vËt bÞ bÖnh. Còng do thiÕu canxi, phospho con vËt hay ¨n bËy nªn dÔ m¾c bÖnh ®−êng tiªu ho¸, vËt ng y c ng gÇy, chËm lín, kh¶ n¨ng kh¸ng bÖnh kÐm. IV. TriÖu chøng - Giai ®o¹n ®Çu: cña bÖnh con vËt th−êng gi¶m ¨n, tiªu ho¸ kÐm, thÝch n»m, cã hiÖn t−îng ®au c¸c khíp x−¬ng. - Giai ®o¹n bÖnh tiÕn triÓn: Con vËt hay ¨n dë, liÕm bËy b¹, mäc r¨ng v thay r¨ng chËm. ë lîn cßn cã triÖu chøng co giËt tõng c¬n. - Cuèi thêi kú bÖnh: x−¬ng biÕn d¹ng, c¸c khíp s−ng to, c¸c x−¬ng èng ch©n cong queo, sèng l−ng cong lªn hay vÆn vÑo, lång ngùc v x−¬ng chËu hÑp, x−¬ng øc låi... con vËt gÇy yÕu, hay kÕ ph¸t c¸c bÖnh kh¸c. NÕu kh«ng kÕ ph¸t c¸c bÖnh kh¸c th× trong suèt qu¸ tr×nh bÖnh con vËt kh«ng sèt. 209
  2. Giáo trình B nh n i khoa gia súc V. Tiªn l−îng X−¬ng ch©n biÕn d¹ng BÖnh tiÕn triÓn chËm, nÕu ph¸t hiÖn sím chØ cÇn ®iÒu chØnh trë l¹i khÈu phÇn ¨n, cho gia sóc t¾m n¾ng hoÆc bæ sung vitamin D th× cã thÓ khái. NÕu kh«ng ch÷a kÞp thêi gia sóc ng y mét gÇy yÕu, khã ch÷a v hay kÕ ph¸t nh÷ng bÖnh kh¸c. VI. ChÈn ®o¸n BÖnh lóc ®Çu khã chÈn ®o¸n, ®Õn giai ®o¹n x−¬ng biÕn d¹ng dÔ ph¸t hiÖn. Khi kh¸m bÖnh chó ý c¸c triÖu chøng l©m s ng, tiÕn h nh ®iÒu tra khÈu phÇn ¨n, nÕu cã ®iÒu kiÖn th× chiÕu X quang ®Ó chÈn ®o¸n. VII. §iÒu trÞ 1. Hé lý C¶i thiÖn khÈu phÇn ¨n, bæ sung canxi, phospho v vitamin D, vÖ sinh chuång tr¹i, t¨ng c−êng ch¨n th¶ ngo i trêi. NÕu gia sóc bÞ liÖt cÇn lãt æ r¬m, cá kh« v th−êng xuyªn trë m×nh cho gia sóc. 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ a. Bæ sung vitamin D. b. Bæ sung canxi trùc tiÕp v o m¸u. Dïng mét trong c¸c chÕ phÈm (canxi clorua 10%; Gluconatcanxi 10%; canxi-For; polycan; Magie-canxi-For; Calbiron). c. Dïng thuèc ®iÒu trÞ triÖu chøng c¸c bÖnh kÕ ph¸t. d. Dïng thuèc t¨ng c−êng tr−¬ng lùc c¬ v bæ thÇn kinh: Strychninsulfat 0,1% kÕt hîp víi vitamin B1. Tiªm b¾p ng y 1 lÇn. Chó ý: - Kh«ng dïng Strychnin liªn tôc qu¸ 10 ng y - N¬i cã ®iÒu kiÖn nªn tiÕn h nh chiÕu tia tö ngo¹i. BÖnh mÒm x−¬ng (Osteo malacia) I. §Æc ®iÓm BÖnh mÒm x−¬ng l bÖnh cña gia sóc tr−ëng th nh, th−êng gÆp ë gia sóc c¸i cã chöa hoÆc cho con bó. BÖnh g©y cho x−¬ng bÞ mÒm, xèp råi sinh ra biÕn d¹ng. II. Nguyªn nh©n - Do trong khÈu phÇn ¨n thiÕu canxi, phospho l©u ng y, hoÆc tû lÖ Ca/P kh«ng thÝch hîp. - Do thiÕu vitamin D, gia sóc thiÕu vËn ®éng, Ýt tiÕp xóc víi ¸nh s¸ng mÆt trêi. 210
  3. - Do khi gia sóc cã chöa hoÆc nu«i con c¬ thÓ mÊt nhiÒu canxi, Phospho, nªn ph¶i huy ®éng canxi, phospho tõ x−¬ng v o m¸u. - Do tuyÕn phã gi¸p tr¹ng t¨ng tiÕt l m h m l−îng canxi trong m¸u t¨ng. - Do khÈu phÇn thiÕu protein ¶nh h−ëng tíi sù h×nh th nh x−¬ng. - Do ¶nh h−ëng cña bÖnh ®−êng tiªu ho¸ m¹n tÝnh → gi¶m sù hÊp thu canxi, phospho. III. C¬ chÕ sinh bÖnh Do nh÷ng nguyªn nh©n trªn l m cho th nh phÇn canxi, phospho trong x−¬ng bÞ gi¶m. X−¬ng trë nªn mÒm, xèp, biÕn d¹ng v dÔ gÉy, cèt m¹c cña x−¬ng d y, dÔ bãc khái x−¬ng. Do mÒm x−¬ng nªn ¶nh h−ëng tíi h« hÊp, tiªu ho¸ v c¬ n¨ng vËn ®éng cña c¬ thÓ. Sù gi¶m canxi cßn g©y hiÖn t−îng co giËt ë lîn. IV. TriÖu chøng BÖnh th−êng ph¸t sinh ë thÓ m¹n tÝnh, con vËt bÞ bÖnh cã nh÷ng biÓu hiÖn sau: - Con vËt ¨n kÐm, hay ¨n bËy (la liÕm, gÆm t−êng...). - Con vËt hay n»m, kÐm vËn ®éng, dÔ mÖt, ra må h«i. Khi vËn ®éng cã thÓ nghe tiÕng lôc khôc ë khíp x−¬ng. - X−¬ng h m trªn v d−íi hay biÕn d¹ng, r¨ng mßn nhanh v kh«ng ®Òu, x−¬ng èng nh« cao, cong queo v dÔ gÉy. Lîn liÖt 2 ch©n sau - Con vËt hay m¾c bÖnh vÒ ®−êng tiªu ho¸, Øa ch¶y. Ph©n cßn nhiÒu thøc ¨n ch−a tiªu. - Gia sóc c¸i m¾c bÖnh, tû lÖ thô thai kÐm, ë g s¶n l−îng trøng gi¶m, trøng dÔ vì, má bÞ biÕn d¹ng. - KiÓm tra m¸u: h m l−îng canxi trong huyÕt thanh gi¶m tõ 5-7%, h m l−îng phospho h¬i t¨ng, b¹ch cÇu trung tÝnh v l©m ba cÇu t¨ng. - Thay ®æi vÒ tæ chøc häc: Cèt m¹c s−ng, x−¬ng bÞ xèp, èng Havers më to, xung quang cã nhiÒu tæ chøc liªn kÕt. V. Tiªn l−îng BÖnh kÐo d i h ng th¸ng hoÆc h ng n¨m, vËt kÐm ¨n, Ýt vËn ®éng, gÇy mßn. Cuèi cïng con vËt n»m liÖt v m¾c c¸c bÖnh kÕ ph¸t m chÕt. VI. ChÈn ®o¸n BÖnh ë tr¹ng th¸i m¹n tÝnh nªn lóc ®Çu chÈn ®o¸n rÊt khã, chñ yÕu dùa v o xÐt nghiÖm. - BÖnh th−êng x¶y ra ë c¶ bÇy gia sóc cã chÕ ®é ch¨n nu«i gièng nhau v cã cïng triÖu chøng nh− ® nªu ë trªn. - Gâ v o xoang tr¸n cã ©m ph¸t ra gièng nh− gâ v o cét gç. 211
  4. Giáo trình B nh n i khoa gia súc - Dïng X quang cã thÓ ph¸t hiÖn bÖnh sím v biÕt ®−îc x−¬ng xèp, ranh giíi gi÷a cèt m¹c v tæ chøc cèt m¹c d y, khíp x−¬ng s−ng to, cã khi cã u x−¬ng. - So s¸nh víi thÊp khíp: bÖnh th−êng ph¸t ra khi gia sóc bÞ c¶m l¹nh, con vËt ®i l¹i khã kh¨n khi b¾t ®Çu vËn ®éng, sau mét thêi gian vËn ®éng con vËt ®i l¹i b×nh th−êng. VII. §iÒu trÞ 1. Hé lý - Bæ sung thªm canxi, phospho v o khÈu phÇn ¨n nh− cho ¨n bét x−¬ng hoÆc c¸c lo¹i premix kho¸ng, vitamin. - Cho gia sóc vËn ®éng ngo i trêi, chuång tr¹i s¹ch sÏ, tho¸ng khÝ. - H¹n chÕ cho con bó hoÆc t¸ch con ra khái mÑ. - NÕu gia sóc bÞ liÖt, lãt æ ®Öm cho gia sóc v th−êng xuyªn trë m×nh cho gia sóc. 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ a. Bæ sung vitamin D. b. Dïng canxi bæ sung trùc tiÕp v o m¸u: (canxi clorua 10%, gluconat canxi 10%, canxi-For hoÆc polycan hoÆc Magie-canxi-For). c. Dïng thuèc ®iÒu trÞ triÖu chøng c¸c bÖnh kÕ ph¸t. d. Dïng thuèc t¨ng c−êng trù lùc c¬ v bæ thÇn kinh: Strychninsulfat 0,1% kÕt hîp víi vitamin B1. Chó ý: - N¬i cã ®iÒu kiÖn nªn tiÕn h nh chiÕu tia tö ngo¹i. - T¨ng c−êng kh¶ n¨ng hÊp thu canxi cho c¬ thÓ. + DÇu c¸: bß (20-30 ml/con); Lîn (5-10 ml/con); Chã (3 ml/con). Cho uèng ng y 1 lÇn. + Vitamin D: bß (10000-15000 UI/con); Lîn (5000-10000 UI/con); Chã (5000 UI/con). Tiªm b¾p ng y 1 lÇn. - Trî søc v l m gi¶m ®au c¸c khíp x−¬ng Thuèc §¹i gia sóc TiÓu gia sóc Chã Dung dÞch Glucoza 20% 1 - 2 lÝt 300 - 400 ml 100 - 150 ml Urotropin 10% 50 - 70ml 30 - 50ml 15 - 20 ml Salicylat natri 2g 1g 0,5 g Tiªm chËm tÜnh m¹ch hai ng y mét lÇn. e. §iÒu trÞ c¸c bÖnh kÕ ph¸t nh− ch−íng h¬i, Øa ch¶y Chøng thiÕu vitamin (Hypo vitaminosis) Vitamin l nh÷ng hîp chÊt h÷u c¬, víi mét sè l−îng Ýt nh−ng nã l¹i cã t¸c dông v« cïng quan träng trong qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt cña c¬ thÓ. Nã cã nhiÒu trong c¸c lo¹i thøc ¨n ®éng vËt v thùc vËt. 212
  5. Vitamin chia l m 2 lo¹i: - Vitamin tan trong mì gåm c¸c lo¹i vitamin A, D, E, K. - Vitamin tan trong n−íc gåm c¸c lo¹i vitamin nhãm B v vitamin nhãm C. Khi c¬ thÓ gia sóc thiÕu vitamin, tuú theo thiÕu lo¹i vitamin n o sÏ biÓu hiÖn trªn l©m s ng nh÷ng triÖu chøng ®Æc hiÖu. Khi thiÕu vitamin ®Òu dÉn ®Õn gi¶m ¨n, chËm lín, suy dinh d−ìng, thiÕu m¸u, tiªu ch¶y, viªm phæi. ThiÕu vitamin A (A- Hypovitaminosis) 1. §Æc ®iÓm - Vitamin A cã nhiÒu trong dÇu gan c¸, lßng ®á trøng, caroten (tiÒn vitamin A) cã nhiÒu trong qu¶ gÊc, ít, c chua, ®u ®ñ... - ThiÕu vitamin A sÏ ®−a gia sóc ®Õn gÇy sót, m¾t kh«, viªm gi¸c m¹c. BÖnh th−êng x¶y ra ë gia sóc non, g©y tæn thÊt lín cho ch¨n nu«i. 2. Nguyªn nh©n - Do s÷a mÑ kh«ng ®ñ l−îng caroten. - Do gia sóc thiÕu thøc ¨n xanh trong mïa ®«ng. - Do gia sóc m¾c bÖnh ®−êng tiªu ho¸, ¶nh h−ëng tíi sù hÊp thu vitamin. 3. C¬ chÕ sinh bÖnh Vitamin A trong c¬ thÓ cã t¸c dông chèng bÖnh kh« m¾t. Khi thiÕu vitamin A c¸c m« b¶o vÖ da, niªm m¹c, gi¸c m¹c m¾t bÞ kh« l m c¬ thÓ dÔ bÞ nhiÔm khuÈn. Gi¸c m¹c kh«, khi cä s¸t dÔ bÞ tæn th−¬ng, kÐo m ng tr¾ng mê, dÇn dÇn sinh mÒm, háng m¾t (chøng nhuyÔn gi¸c m¹c). Ngo i gi¸c m¹c bÞ viªm loÐt, h ng r o biÓu b× còng bÞ tæn th−¬ng nªn con vËt dÔ bÞ nhiÔm trïng ®−êng tiªu ho¸ v h« hÊp. Khi thiÕu vitamin A, biÓu hiÖn râ nhÊt l hiÖn t−îng qu¸ng g . §ã l do s¾c tè rodopxin cã ë quanh vâng m¹c, ra ngo i ¸nh s¸ng nã bÞ ph©n huû th nh opsin v retinin (aldehyt cña vitamin A). Ng−îc l¹i trong tèi th× opsin v retinin l¹i t¹o th nh rodopxin l m t¨ng kh¶ n¨ng thÞ gi¸c. Khi thiÕu vitamin A th× retinin sÏ thiÕu v rodopxin còng Ýt nªn thÞ gi¸c kÐm sót g©y nªn chøng qu¸ng g . s ¸ ng  → Rodopxin ← Retinin + opsin  tèi 4. TriÖu chøng - §èi víi gia sóc non: con vËt kÐm ¨n, chËm lín, viªm kÕt m¹c, gi¸c m¹c, m¾t kh«, gÇy yÕu, l«ng xï, thiÕu m¸u. - §èi víi gia sóc c¸i: hay bÞ sÈy thai, sãt nhau, viªm tö cung. - ë lîn cã hiÖn t−îng kh« m¾t v viªm gi¸c m¹c biÓu hiÖn kh«ng râ nh−ng cã triÖu chøng thÇn kinh, thÞ lùc kÐm, bÖnh nÆng cã hiÖn t−îng co giËt hoÆc h«n mª. - BÖnh víi g rÊt nghiªm träng (®Æc biÖt l g con), g bÞ viªm kÕt m¹c, m¾t s−ng ch¶y n−íc hoÆc th nh bäc mñ, cã b ®Ëu, nh n cÇu ®ôc, cuèng l−ìi, vßm khÈu c¸i, häng v thùc qu¶n cã næi môn lÊm tÊm, mòi cã dÞch nhÇy, m o nh¹t m u, thë khã, cã líp m ng gi¶ dÔ bãc ë thanh qu¶n, d−íi líp niªm m¹c kh«ng bÞ loÐt. Tr−êng hîp n y cÇn ph©n biÖt víi bÖnh ®Ëu g ë thÓ m ng gi¶, ë bÖnh ®Ëu n y líp m ng gi¶ khã bãc, líp niªm m¹c ë d−íi cã vÕt loÐt v ch¶y m¸u. 213
  6. Giáo trình B nh n i khoa gia súc 5. Phßng trÞ bÖnh 5.1. Hé lý - Ph¶i kÞp thêi bæ sung vitamin A hoÆc thøc ¨n cã nhiÒu vitamin A v o khÈu phÇn (gia sóc s¬ sinh ph¶i l−u t©m cho bó s÷a ®Çu). - T¨ng c−êng c¸c lo¹i thøc ¨n cho nhiÒu caroten nh− cá kh«, c¸c lo¹i cñ qu¶, c rèt, bÝ ®á... 5.2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ - Dïng dÇu c¸ tiªm cho con vËt: bß (10-20 ml/con); Lîn (5-10 ml/con). Tiªm d−íi da hoÆc tiªm b¾p thÞt. §èi víi g cã thÓ trén dÇu c¸ víi thøc ¨n cho g ¨n. - Dïng vitamin A: bß (50000-100000 UI/con); Lîn (25000-30000 UI/con) - Ch÷a theo triÖu chøng c¸c bÖnh kÕ ph¸t: nh− viªm kÕt m¹c, viªm ruét, viªm phæi. ThiÕu vitamin B1 (B1 - Hypovitaminosis) 1. §Æc ®iÓm - vitamin B1 gi÷ vÞ trÝ quan träng trong hÖ thèng trao ®æi chÊt, ®Æc biÖt ®èi víi chuyÓn ho¸ gluxit v trong ho¹t ®éng thÇn kinh. - §èi víi trao ®æi gluxit, vitamin B1 cßn l m t¨ng hÊp thu ®−êng ë v¸ch ruét v o m¸u. - §èi víi ho¹t ®éng cña thÇn kinh nã cã t¸c dông øc chÕ men cholinsteraza l m gi¶m sù thuû ph©n axetylcholin, nªn khi thiÕu vitamin B1, cholinsteraza ho¹t ®éng m¹nh l m cho ho¹t ®éng thÇn kinh bÞ rèi lo¹n, víi biÓu hiÖn bªn ngo i l hiÖn t−îng co giËt v b¹i liÖt. Khi thiÕu vitamin B1, qu¸ tr×nh khö cacboxyl cña c¸c xetoaxit bÞ ngõng trÖ l m cho l−îng axit pyruvic, axit oxaloaxetic, axit α- xetoglutamic,... t¨ng lªn trong m¸u. HiÖn t−îng n y dÉn ®Õn tr¹ng th¸i toan huyÕt do thÓ xeton. 2. TriÖu chøng Khi thøc ¨n thiÕu vitamin B1 gia sóc th−êng ph¸t sinh chøng phï thòng v viªm thÇn kinh, cã biÓu hiÖn ë nhiÒu c¬ quan nh− b¾p thÞt, c¬ tim, èng tiªu ho¸,... ThÇn kinh bÞ viªm, th−êng g©y hiÖn t−îng co giËt, b¹i liÖt tø chi v cã nh÷ng biÕn ®æi tho¸i ho¸ ë tæ chøc. Chøng thiÕu vitamin B1 thÊy râ nhÊt ë ngçng, g , vÞt, l m con vËt gi¶m ¨n, l«ng xï, Øa ch¶y, liÖt c¬ hoÆc co giËt. ë bß khi thiÕu vitamin B1 sÏ m¾c bÖnh l−ìi ®en, gi¶m ¨n. 3. C¸ch phßng trÞ - §èi víi gia sóc (®Æc biÖt ë bß s÷a) cho ¨n men bia tõ 25-100 g/ng y, trén lÉn víi thøc ¨n hoÆc cho ¨n c¸m ñ lªn men r−îu. - Dïng vitamin B1 tiªm b¾p hoÆc d−íi da: §GS (2 g/ng y); TGS (0,5-1 g/ng y); Lîn, chã (0,3-0,5g/ng y). ThiÕu vitamin C (C- Hypovitaminosis) 1. §Æc ®iÓm Vitamin C cßn cã tªn gäi l axit ascorbic, vitamin chèng bÖnh Scorbut. Lo¹i vitamin n y khã b¶o qu¶n v× dÔ bÞ oxy ho¸ khi gÆp nhiÖt ®é h¬i cao. 214
  7. Vitamin C tham gia v o sù h« hÊp cña tÕ b o, t¨ng tÝnh ®«ng cña m¸u v kh¶ n¨ng kh¸ng thÓ. Vitamin C n©ng ®ì t¸c ®éng cña men kh¸c thóc ®Èy sù cÊu t¹o cña sôn x−¬ng, cñng cè v¸ch m¹ch qu¶n. Nã cã t¸c dông tèt trong viÖc chèng nhiÔm trïng v gi¶m sèt. 2. TriÖu chøng ThiÕu vitamin C sÏ g©y hiÖn t−îng xuÊt huyÕt ë niªm m¹c (nh− niªm m¹c lîi, ch©n r¨ng, niªm m¹c trong néi t¹ng) v tæ chøc d−íi da. ë chã khi thiÕu vitamin C th−êng thÊy viªm miÖng, viªm d¹ d y, ruét, xuÊt huyÕt, con vËt n«n möa, ®¸i ra m¸u. 3. §iÒu trÞ - §èi víi chã, mÌo cho ¨n thªm gan, thËn, n−íc chanh, c chua sèng. - §èi víi lo i ¨n cá, t¨ng c−êng cho ¨n c¸c lo¹i cñ, qu¶, cá t−¬i. - Cã thÓ bæ sung vitamin C v o thøc ¨n víi liÒu l−îng 100-200 mg/kg thøc ¨n. - Tiªm vitamin C trùc tiÕp v o m¹ch m¸u. 215
  8. Giáo trình B nh n i khoa gia súc Ch−¬ng IX BÖnh vÒ da (Diseases of the skin) Da l mét tæ chøc bao bäc c¬ thÓ nh−ng nã cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi c¸c khÝ quan bªn trong v chÞu sù ®iÒu tiÕt cña thÇn kinh trung −¬ng. Do ®ã nh÷ng bÖnh tÝch trªn da cã thÓ liªn quan ®Õn mét sè bÖnh cña c¬ quan néi t¹ng kh¸c v rèi lo¹n hiÖn t−îng trao ®æi chÊt cña c¬ thÓ. Da cã chøc n¨ng chèng c¸c kÝch thÝch c¬ giíi, nhiÖt v ho¸ häc, da gióp c¬ thÓ ®iÒu tiÕt nhiÖt, h« hÊp v th¶i nh÷ng chÊt cÆn b ra ngo i. Khi bÞ tæn th−¬ng, líp biÓu b× cña da cã kh¶ n¨ng t¸i sinh rÊt nhanh ®Ó h n g¾n vÕt th−¬ng. BÖnh chµm da (Eczema) I. §Æc ®iÓm Ch m da l mét chøng viªm da cÊp tÝnh ë tæ chøc biÓu b×. BÖnh tiÕn triÓn tõng ®ît, hay t¸i ph¸t rÊt phøc t¹p v dai d¼ng. §Æc ®iÓm cña nã l næi mÈn trªn da nh÷ng môn n−íc v môn mñ v sau ®ã l hiÖn t−îng ®ãng vÈy, da d y lªn. II. Nguyªn nh©n Nguyªn nh©n cña bÖnh rÊt phøc t¹p, song cã thÓ ph©n l m hai nguyªn nh©n chÝnh. 1. Nguyªn nh©n ngo¹i c¶nh - Do ®iÒu kiÖn vÖ sinh kÐm, chuång tr¹i bÈn, da lu«n bÞ Èm −ít v c¸c chÊt bÈn ®äng l¹i trªn da. - Da bÞ tæn th−¬ng do cä s¸t c¬ giíi, bÞ c«n trïng c¾n,.... - Do bÞ kÝch thÝch bëi c¸c ho¸ chÊt. - Do ¶nh h−ëng cña thêi tiÕt. 2. Nguyªn nh©n bªn trong - Do rèi lo¹n tiªu ho¸ (t¸o bãn l©u ng y, suy gan, nhiÔm giun s¸n.,..). - Do c¸c rèi lo¹n vÒ tuÇn ho n, néi tiÕt. - Do rèi lo¹n qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt cña c¬ thÓ (thiÕu vitamin, thiÕu c¸c lo¹i kho¸ng vi l−îng,...). Muèn t×m ®−îc nguyªn nh©n chÝnh x¸c ph¶i tiÕn h nh ®iÒu tra lÞch sö bÖnh, ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng, ch¨m sãc v kiÓm tra l©m s ng kÕt hîp víi xÐt nghiÖm bÖnh phÈm. III. TriÖu chøng BÖnh th−êng tiÕn triÓn qua c¸c giai ®o¹n sau 216
  9. 1. Giai ®o¹n ®á Giai ®o¹n n y b¾t ®Çu tõ ®¸m da bÞ ®á, ranh giíi kh«ng râ rÖt v rÊt ngøa (ngøa l triÖu chøng xuÊt hiÖn ®Çu tiªn dai d¼ng v kÐo d i cho ®Õn c¸c giai ®o¹n sau). Trªn vïng da ®á xuÊt hiÖn nh÷ng nèt sÇn nh− nh÷ng h¹t kª, d y chi chÝt. 2. Giai ®o¹n môn n−íc Nh÷ng nèt sÇn trªn thùc tÕ l nh÷ng môn n−íc ng y c ng lín, khi ngøa, con vËt g i hoÆc cä s¸t nªn môn n−íc bÞ vì v ch¶y ra Da viªm ®á mét thø n−íc v ng, ®ãng th nh v¶y. Nh÷ng môn n−íc kh¸c l¹i tiÕp tôc næi lªn, mét sè môn bÞ nhiÔm khuÈn cã m u v ng. Trong giai ®o¹n n y cã thÓ cã mét sè triÖu chøng nhiÔm khuÈn thø ph¸t. 3. Giai ®o¹n ®ãng v¶y Giai ®o¹n n y da kh«ng næi lªn nh÷ng môn n−íc míi, nh÷ng môn cò ®ãng vÈy, kh« dÇn, cã chç lªn da non m u hång. Tuy nhiªn vÉn cßn mét sè Ýt môn n−íc. Da cã m u sÉm h¬n v d y cém lªn. 4. Giai ®o¹n m¹n tÝnh Da sÉm m u, dÇy cém, cã nh÷ng nèt sÇn cøng h¬n, to h¬n ë gi÷a c¸c vÕt h»n da. Trong tr¹ng th¸i m¹n tÝnh n y vÉn cã nh÷ng ®ît næi lªn nh÷ng nèt sÇn kh¸c hoÆc môn n−íc v vÉn bÞ ch¶y n−íc nh− nh÷ng giai ®o¹n tr−íc. Qu¸ tr×nh bÖnh chia l m c¸c giai ®o¹n trªn song c¸c giai ®o¹n ®ã kh«ng chia râ ranh giíi m th−êng lÉn nhau trong giai ®o¹n ®á ® cã mét sè môn n−íc, trong Da dÇy cém giai ®o¹n môn n−íc ® cã mét sè lªn da non, trong giai ®o¹n m¹n tÝnh vÉn cßn cã nh÷ng môn mÈn ®á, môn n−íc). BÖnh ch m da ë nh÷ng lo i gia sóc cã biÓu hiÖn kh¸c nhau - Ngùa: th−êng ë thÓ m¹n tÝnh, n¬i hay ph¸t bÖnh l ë bêm cæ, cuèng ®u«i, sau khíp c¼ng ch©n. VËt ngøa ng¸y, da d y cém. BÖnh th−êng ph¸t v o mïa hÌ. - Tr©u, bß th−êng m¾c ë phÝa trong ®ïi, ë cæ, vó, kÏ mãng ch©n. - Lîn th−êng hay cã ë n¸ch, bÑn, d−íi bông. - Chã hay m¾c ë sèng mòi, cæ v khuûu ch©n, m«i trªn, mÝ m¾t v xung quanh tai. IV. Tiªn l−îng BÖnh ë thÓ cÊp tÝnh nÕu ®iÒu trÞ kÞp thêi bÖnh sÏ khái. NÕu bÖnh chuyÕn sang m¹n tÝnh rÊt khã ch÷a. V. ChÈn ®o¸n CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi mét sè bÖnh sau 217
  10. Giáo trình B nh n i khoa gia súc - BÖnh ghÎ: C¹o vÈy ®Ó t×m c¸i ghÎ. - BÖnh viªm da: BÖnh g©y viªm s©u ë c¸c líp néi b× v d−íi da. Viªm da kh«ng næi môn n−íc v môn ®á, con vËt Ýt ngøa h¬n. VI. §iÒu trÞ 1. §iÒu trÞ to n th©n - CÇn c¶i thiÖn chÕ ®é vÖ sinh, ch¨m sãc nu«i d−ìng ®Ó n©ng cao søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ. Tr¸nh cho gia sóc ¨n nh÷ng thøc ¨n kÝch thÝch, tr¸nh cä s¸t v kh«ng ®Ó nhiÔm bÈn. - Chó ý ®iÒu ho c¸c chøc phËn, tÈy giun s¸n ®Þnh kú, tr¸nh t¸o bãn, cho gia sóc uèng ®ñ n−íc. - L m huyÕt liÖu ph¸p. - Ch÷a dÞ øng: dïng Novocain 0,25% tiªm tÜnh m¹ch, gluconat canxi hoÆc cloruacanxi kÕt hîp víi vitamin C tiªm chËm v o tÜnh m¹ch. 2. §iÒu trÞ t¹i chç CÇn ph©n biÖt tõng giai ®o¹n ®Ó cã biÖn ph¸p ch÷a thÝch hîp: - Tr−êng hîp chç da bÖnh ch¶y n−íc, trît da, ®á: tr¸nh kh«ng dïng c¸c thuèc kÝch thÝch hoÆc thuèc mì m chØ dïng c¸c lo¹i thuèc l m dÞu da, thuèc n−íc (Lajic; hå n−íc; bét phÌn chua). + Dïng mét trong c¸c lo¹i thuèc s¸t trïng sau (Natribicabonat 5%; Rivalnol 0,1%; thuèc tÝm 0,1% thÊm v o g¹c, ®¾p lªn vÕt loÐt. + Dïng thuèc l m dÞu da v trÞ nÊm: dÇu kÏm (bao gåm: Oxit kÏm 40 g, Vaselin 60 ml); Trangala; Lajic; hå n−íc; Kodecfa,... ng y b«i 2 lÇn. + Dïng thuèc kh¸ng sinh chèng nhiÔm khuÈn: (Cephaxilin, Gentamycin,...) + Dïng thuèc chèng ngøa: (Xiro pheregan,...) Chó ý: Khi ®¾p g¹c kh«ng kú cä qu¸ m¹nh, b«i thuèc xong kh«ng b¨ng kÝn. NÕu bÖnh cã nhiÒu vÈy th× chÊm qua dÇu l¹c cho vÈy bong ra råi míi b«i thuèc hoÆc ®¾p g¹c. - Giai ®o¹n n¬i da bÖnh t−¬ng ®èi kh« v bít ®á: dïng 1 trong c¸c lo¹i thuèc sau: Ichthyol: 10 ml Oxit kÏm 5g Axit benzoic: 3g Bét tanin: 5g PhÌn chua: 5g Vaselin: 5 ml T¹o th nh hçn dÞch nh− mì, b«i lªn n¬i viªm ng y 2 lÇn. - Giai ®o¹n m¹n tÝnh: Dïng c¸c lo¹i thuèc l m máng da, bít ngøa nh− dÇu Ichthyol, mì l−u huúnh, mì salisilic tõ thÊp ®Õn cao (5-10%) b«i lªn chç da bÖnh, cã thÓ b¨ng l¹i. Chó ý: Khi dïng thuèc nªn th¨m dß ph¶n øng cña gia sóc ®Ó kÞp thêi thay ®æi thuèc. NÕu cã ®iÒu kiÖn cã thÓ dïng biÖn ph¸p lý liÖu ph¸p. 218
  11. Chøng næi mÈn ®ay (Caseous exudate at the derma) I. §Æc ®iÓm Do nh÷ng kÝch thÝch tõ bªn ngo i hoÆc bªn trong c¬ thÓ l m cho hÖ thèng vËn m¹ch cña da bÞ rèi lo¹n, l m tõng ®¸m néi b× cña da thÊm t−¬ng dÞch, da d y lªn. Trªn l©m s ng ta thÊy trªn mÆt da cã nh÷ng nèt næi mÈn h×nh trßn hoÆc h×nh bÇu dôc, khi sê thÊy d y cém, con vËt ngøa khã chÞu. Ngùa v chã hay m¾c. II. Nguyªn nh©n 1. Nguyªn nh©n bªn ngo i - Gia sóc bÞ nhiÔm l¹nh ®ét ngét. - Do c¸c lo¹i c«n trïng ®èt (ong, kiÕn, s©u rãm,...). - Do gia sóc tiÕp xóc víi mét sè ho¸ chÊt. 2. Nguyªn nh©n bªn trong - Do gia sóc ¨n ph¶i nh÷ng thøc ¨n ®éc, kÐm phÈm chÊt, thøc ¨n l¹. - Do gia sóc t¸o bãn l©u ng y. - Do sö dông thuèc (bÞ dÞ øng thuèc). - Do kÕ ph¸t tõ nh÷ng bÖnh truyÒn nhiÔm (®ãng dÊu lîn, viªm h¹ch truyÒn nhiÔm,...). - Do chøc n¨ng gan bÞ rèi lo¹n. III. TriÖu chøng Giai ®o¹n ®Çu trªn da xuÊt hiÖn nhiÒu nèt nhá, trßn nh− ®ång xu, sau ®ã lan to dÇn, nh÷ng nèt n y cã m u ®á, sê tay v o thÊy d y cém. Gia sóc ngøa, khã chÞu, kÐm ¨n, cã tr−êng hîp s−ng mÝ m¾t, s−ng m«i, ch¶y n−íc mòi, n−íc d i. NÕu bÞ nÆng con vËt cã thÓ chÕt. IV. Tiªn l−îng BÖnh dÔ håi phôc, gia sóc cã thÓ khái trong v i giê hoÆc v i ng y nh−ng th−êng hay t¸i ph¸t. V. §iÒu trÞ Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ: Lo¹i trõ nh÷ng kÝch thÝch cña bÖnh nguyªn, b¶o vÖ c¬ n¨ng thÇn kinh trung −¬ng v ®iÒu trÞ côc bé. 1. Hé lý §Ó gia sóc ë n¬i yªn tÜnh lo¹i bá thøc ¨n kÐm phÈm chÊt v thøc ¨n l¹, gi÷ Êm cho gia sóc. 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ 219
  12. Giáo trình B nh n i khoa gia súc a. Dïng thuèc an thÇn: Aminazin, Prozil,... b. Dïng thuèc l m gi¶m dÞch tiÕt (t−¬ng dÞch) v bÒn v÷ng th nh m¹ch: vitamin C kÕt hîp víi canxi clorua tiªm chËm v o tÜnh m¹ch. c. Dïng thuèc l m co m¹ch qu¶n v l m gi¶m dÞch thÈm xuÊt: Adrenalin 0,1%. d. Dïng thuèc th¶i trõ chÊt chøa ë ruét. e. Dïng thuèc t¨ng c−êng chøc n¨ng v gi¶i ®éc cña gan. f. §iÒu trÞ côc bé: dïng n−íc l¹nh phun v o nèt ph¸t ban, næi mÈn hoÆc dïng axit axetic 1%, tr−êng hîp ph¸t ban do ong, kiÕn ®èt dïng v«i ® t«i b«i lªn vÕt th−¬ng. BÖnh huyÕt thanh I. §Æc ®iÓm BÖnh x¶y ra sau khi tiªm huyÕt thanh miÔn dÞch v o c¬ thÓ, gia sóc cã biÓu hiÖn khã thë, næi mÈn ®ay, lo¹ng cho¹ng sïi bät mÐp v ng . BÖnh th−êng thÊy ë bß v ngùa. II. Nguyªn nh©n Do tiªm huyÕt thanh miÔn dÞch lÇn thø 2 v o c¬ thÓ. III. C¬ chÕ sinh bÖnh ChÊt protein cña huyÕt thanh kh¸c lo i khi tiªm v o c¬ thÓ chóng ch−a ph©n gi¶i ngay, nh÷ng ph©n tö protein n y sÏ kÝch thÝch c¬ thÓ s¶n sinh ra kh¸ng thÓ chèng l¹i chóng. V× vËy khi tiªm huyÕt thanh kh¸c lo i lÇn hai, trong c¬ thÓ sÏ x¶y ra ph¶n øng gi÷a kh¸ng nguyªn v kh¸ng thÓ, trong qu¸ tr×nh n y c¸c chÊt histamin, axetyl cholin ®−îc gi¶i phãng g©y nªn tr¹ng th¸i qu¸ mÉn. IV. TriÖu chøng TriÖu chøng cña bÖnh ë c¸c lo i gia sóc kh¸c nhau cã nh÷ng biÓu hiÖn kh¸c nhau. 1. ë tr©u bß BÖnh x¶y ra sau khi tiªm huyÕt thanh tõ 15 phót - 3 giê, còng cã tr−êng hîp x¶y ra sau khi tiªm 2-3 ng y, hoÆc võa rót kim ra. Con vËt bÞ bÖnh cã nh÷ng biÓu hiÖn: sïi bät mÐp, khã thë, ®¹i tiÓu tiÖn kh«ng tù chñ, ph©n láng, niªm m¹c m¾t ®á ngÇu, m¹ch nhanh kh«ng ®Òu. ë cæ, mÐ bông, hËu m«n, ©m hé næi nh÷ng nèt mÈn ®ay, gia sóc ngøa khã chÞu. 2. ë lîn Lîn ®i l¶o ®¶o, thë gÊp v n«ng, sïi bät mÐp, tim ®Ëp nhanh v yÕu. ë hËu m«n, mÐ bông næi nh÷ng nèt mÈn ®ay, gia sóc rÊt ngøa. Gia sóc cã thÓ chÕt trong v i giê sau khi m¾c bÖnh. 3. ë ngùa BÖnh x¶y ra sau khi tiªm huyÕt thanh tõ 2-3 giê, con vËt v må h«i, to n th©n run rÈy, ch©n lu«n c o ®Êt, ë mÝ m¾t, bông, l−ng næi mÈn ®ay. Ngùa ®i ®¸i, Øa liªn tôc, ph©n láng. NÕu bÖnh nÆng con vËt sÏ chÕt trong v i giê. 220
  13. IV. §iÒu trÞ 1. Hé lý §Ó gia sóc ë n¬i yªn tÜnh víi t− thÕ ®Çu cao, ®u«i thÊp. 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ - Tr−êng hîp cÊp cøu dïng Adrenalin 1% tiªm d−íi da hoÆc tiªm tÜnh m¹ch. - Tr−êng hîp nhÑ dïng chlorua canxi 10% v o tÜnh m¹ch. - Dïng c¸c lo¹i thuèc trî tim: cafein natribenzoat 20%, long n o n−íc 10% - Tr−êng hîp gia sóc ngøa nhiÒu, ®iªn cuång dïng c¸c lo¹i thuèc an thÇn (Prozin, minazin...). V. Phßng bÖnh - Khi tiªm nªn dïng lo¹i huyÕt thanh cïng lo i, tr−íc khi tiªm ph¶i cho gia sóc nghØ l m viÖc 1 ng y. - Tiªm d−íi da 1 ml huyÕt thanh tr−íc khi tiªm tõ 5-21 giê ®Ó l m gi¶m tÝnh dÞ øng. - Cã thÓ dïng CaCl2 10% tõ 10-20 g (®èi víi §GS), tiªm v o tÜnh m¹ch tr−íc khi tiªm huyÕt thanh. - Thö ph¶n øng tr−íc khi tiªm, cã hai c¸ch thö: + Nhá huyÕt thanh v o m¾t cho gia sóc cÇn tiªm v quan s¸t, nÕu gia sóc cã ph¶n øng th× ch¶y nhiÒu n−íc m¾t v ngøa. + Tiªm néi b×: dïng huyÕt thanh pha lo ng 1/10 tiªm v o néi b×. Ph¶n øng ©m th× n¬i tiªm h¬i ®á v mÊt ®i sau v i phót. Ph¶n øng d−¬ng tÝnh cã hiÖn t−îng næi mÈn ®ay trong vßng v i giê. - §Ó ng¨n ngõa dÞ øng, khi tiªm cã thÓ cho v o huyÕt thanh Adrenalin, cafein natribenzoat 20%, long n o n−íc 10%. 221
  14. Giáo trình B nh n i khoa gia súc Ch−¬ng X Tróng ®éc (Poisoning) ChÊt ®éc ®−îc ph©n bè réng r i trong m«i tr−êng, bao gåm h ng ngh×n, h ng v¹n lo¹i chÊt ®éc hãa häc, chÊt ®éc tè, vi khuÈn hoÆc cÇu khuÈn cã trong ®éng vËt, thùc vËt v thuèc men. Do m«i tr−êng sèng v ch¨n nu«i vËt nu«i kh¸c nhau, viÖc tiÕp xóc víi c¸c lo¹i chÊt ®éc còng kh¸c nhau. Do vËy, l m cho c¸c tr−êng hîp bÞ ngé ®éc hiÖn nay ® trë th nh c¨n bÖnh th−êng thÊy ë vËt nu«i. I. Kh¸i niÖm vÒ chÊt ®éc ChÊt ®éc l mét chÊt víi mét liÒu l−îng nhÊt ®Þnh v trong mét ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh cã thÓ l m thay ®æi vÒ c¬ n¨ng v bÖnh lý ë m« b o hay khÝ quan cña c¬ thÓ. ChÊt ®éc cã nhiÒu nguån gèc v x©m nhËp v o c¬ thÓ b»ng nhiÒu ®−êng kh¸c nhau, song ng−êi ta ph©n ra l m hai lo¹i chÝnh. 1. ChÊt ®éc tõ ngo i v o c¬ thÓ Lo¹i h×nh n y rÊt ®a d¹ng v cã nhiÒu nguån gèc - ChÊt ®éc cña thùc vËt - Näc ®éc cña ®éng vËt - §éc h¹i cña vi sinh vËt - C¸c lo¹i ho¸ chÊt,... 2. ChÊt ®éc s¶n sinh ngay trong c¬ thÓ Chóng l c¸c s¶n phÈm trung gian trong qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt nh− thÓ xeton, indol, scatol, axit lactic,... Nh÷ng s¶n phÈm n y ®−îc sinh ra qu¸ nhiÒu, g©y nhiÔm ®éc cho c¬ thÓ. II. Kh¸i niÖm vÒ tróng ®éc Tróng ®éc l d¹ng bÖnh do chÊt ®éc g©y nªn l m cho c¬ thÓ cã mét sè triÖu chøng bÖnh lý gäi l tróng ®éc. III. Hoµn c¶nh g©y nªn tróng ®éc - Do gia sóc ¨n ph¶i nh÷ng lo¹i thøc ¨n cã lÉn chÊt ®éc m kh«ng ®−îc xö lý nh÷ng lo¹i nÊm mèc trong thøc ¨n hoÆc nh÷ng c©y cá ®éc. - Do c¸c lo¹i ho¸ chÊt lÉn v o trong thøc ¨n. - Do h¬i ®éc nhiÔm qua ®−êng h« hÊp: gia sóc hÝt thë ph¶i khÝ ®éc. - Cho gia sóc ¨n l©u ng y mét lo¹i thøc ¨n cã tÝnh kÝch thÝch m¹nh. VÝ dô: men bia, b bia. - Do dïng nhÇm thuèc hoÆc dïng thuèc qu¸ liÒu quy ®Þnh. 222
  15. - Do bÞ r¾n c¾n hoÆc c«n trïng ®èt. - Do gia sóc qu¸ ®ãi (nhÞn ®ãi l©u ng y) hoÆc qu¸ thiÕu chÊt nªn kh«ng ph©n biÖt ®−îc thøc ¨n, ¨n ph¶i nh÷ng lo¹i thøc ¨n ®éc. - Do nhiÔm ®éc tè cña vi trïng. - Do hËu qu¶ xÊu cña qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt trong c¬ thÓ. - Do sù ph¸ ho¹i cña kÎ xÊu. IV. C¬ chÕ tróng ®éc ChÊt ®éc tiÕp xóc côc bé v o c¬ thÓ, cã thÓ g©y nªn ë ®ã nh÷ng ph¶n øng nhÊt ®Þnh nh− sung huyÕt, viªm loÐt, ho¹i tö,.... Nh−ng nÕu chØ giíi h¹n ë côc bé th× ph¶n øng to n th©n kh«ng râ. S¬ ®å vËn chuyÓn c¸c chÊt ®éc trong c¬ thÓ ThËn M¸u - Tù do §−êng tiªu hãa - G¾n víi protein - G¾n víi lipit TuyÔn s÷a, ®−êng dÉn Phæi trøng (trøng gia cÇm), - KÕt hîp víi chÊt mÇu ®−êng tiªu hãa - §Ýnh v o c¸c tÕ b o Da, tö cung... m¸u c¸c khÝ quan Ph©n hñy (gan v C¸c recepter TÝch lòy → → c¸c tæ chøc kh¸c) -T¸c dông chÝnh T ng tr÷ ← ← - T¸c dông phô ChÊt ®éc g©y nªn rèi lo¹n to n th©n ®Òu ph¶i th«ng qua qu¸ tr×nh ph¶n x¹ cña hÖ thÇn kinh trung −¬ng. ChÊt ®éc t¸c ®éng lªn bé phËn néi c¶m thô cña côc bé c¬ thÓ råi truyÒn lªn vá n o, nh÷ng luång kÝch thÝch bÖnh lý ®ã l m kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh cña thÇn kinh bÞ rèi lo¹n, cuèi cïng g©y rèi lo¹n ®èi víi c¸c khÝ quan (tuÇn ho n, h« hÊp, tiªu ho¸, tiÕt niÖu,...). ChÊt ®éc v o trong m¸u sÏ chuyÓn ®i kh¾p n¬i ph¸ ho¹i to n c¬ thÓ, g©y ¶nh h−ëng tíi qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt ë m« b o. Trong qu¸ tr×nh di chuyÓn ®ã chÊt ®éc hoÆc bÞ gan trung ho (b»ng c¸c c¬ chÕ gi¶i ®éc) hoÆc ®−îc ® o th¶i qua ®−êng thë, ph©n, n−íc tiÓu, s÷a ra ngo i. V. TriÖu chøng Do tÝnh chÊt cña c¸c chÊt ®éc kh¸c nhau v tuú con ®−êng chÊt ®éc v o c¬ thÓ m triÖu chøng cã nh÷ng biÓu hiÖn kh¸c nhau. Th«ng th−êng tróng ®éc cã 2 d¹ng: cÊp tÝnh v m¹n tÝnh. 223
  16. Giáo trình B nh n i khoa gia súc 1. ThÓ cÊp tÝnh (bÖnh ph¸t sinh ®ét ngét) - ë d¹ng n y con vËt biÓu hiÖn l rèi lo¹n hÖ thèng thÇn kinh, vËt ë tr¹ng th¸i h−ng phÊn hoÆc øc chÕ, co giËt hoÆc tª liÖt. - Con vËt sïi bät mÐp, n«n möa, Øa ch¶y, cã khi lÉn m¸u, ch−íng h¬i d¹ d y, ruét. - VËt khã thë, cã khi bÞ ng¹t, niªm m¹c tÝm bÇm, tim ®Ëp nhanh v lo¹n nhÞp - §¸i d¾t, trong n−íc tiÓu cã khi cã m¸u, da næi mÈn, ®ång tö më réng hoÆc thu hÑp. - NhiÖt ®é c¬ thÓ kh«ng t¨ng, song khi gia sóc gi y giôa nhiÒu th× th©n nhiÖt t¨ng. - ë thÓ n y tuú thuéc v o møc ®é tróng ®éc m gia sóc cã thÓ bÞ chÕt trong vßng v i giê hoÆc v i ng y. 2. ThÓ m¹n tÝnh §©y l tr−êng hîp nhiÔm ®éc kÐo d i h ng th¸ng, h ng n¨m. C¸c triÖu chøng l©m s ng kh«ng thÓ hiÖn râ ë thÓ n y. VËt cã biÓu hiÖn rèi lo¹n vÒ tiªu ho¸, ®au bông, ch−íng h¬i, t¸o bãn hoÆc Øa ch¶y. VËt yÕu dÇn v chÕt. VI. ChÈn ®o¸n chÊt ®éc vµ ngé ®éc chÊt ®éc ChÊt ®éc l chØ ®éc tè th©m nhËp v o trong c¬ thÓ sinh vËt, tøc l trong ®iÒu kiÖn l−îng thuèc t−¬ng ®èi Ýt, vÉn cã thÓ th nh vËt thÓ g©y tæn th−¬ng c¸c c¬ quan hoÆc chøc n¨ng c¬ thÓ sinh vËt. Cã rÊt nhiÒu lo¹i chÊt ®éc, chØ riªng c¸c chÊt hãa häc, trªn thÞ tr−êng ® cã tõ 5000 ®Õn 10000 lo¹i. Nh−ng cã kh«ng qu¸ 100 ®Õn 150 lo¹i l cã kh¶ n¨ng g©y ngé ®éc. Bao gåm c¸c chÊt khÝ g©y ngé ®éc nh− khÝ clo, khÝ amoniac, khÝ sulfuahydro,...; C¸c lo¹i kim lo¹i v muèi nh− Pb, Hg, Mg, As,...; Mét sè hîp chÊt h÷u c¬ nh− Benzen, Metylic, Formaldehyd,....; C¸c lo¹i thuèc nh− thuèc ngñ, thuèc gi¶m ®au,... Ngo i ra cßn nhiÒu lo¹i chÊt ®éc trong thiªn nhiªn, chÊt ®éc cña ®éng vËt nh− chÊt ®éc ë näc r¾n, näc ong,..; c¸c lo¹i chÊt ®éc trong thùc vËt nh− nÊm ®éc, c ®éc d−îc, c©y gai,..; mét sè lo¹i vi khuÈn ®éc nh− tô cÇu khuÈn,.... Khi kh¸m l©m s ng cÇn xem cã ph¶i ngé ®éc kh«ng, xem lo¹i chÊt ®éc ®ã l lo¹i chÊt ®éc g×, cã g©y h¹i g×. Khi chÈn ®o¸n, ngo i viÖc xem xÐt kü c¸c bÖnh tÝch trong c¸c khÝ quan cña c¬ thÓ mét c¸ch cã hÖ thèng. Do ®ã ®èi víi viÖc c¸c bÖnh do ngé ®éc th× khi chÈn ®o¸n l©m s ng cÇn t×m hiÓu 3 tr−êng hîp d−íi ®©y råi míi tæng hîp ph©n tÝch v ph¸n ®o¸n. 1. T×m hiÓu xem tr−íc ®©y cã tiÕp xóc víi chÊt ®éc kh«ng Mét ®iÒu quan träng víi b¸c sü khi chÈn ®o¸n, ®Æc biÖt víi c¸c lo¹i bÖnh kh«ng cã c¸c biÓu hiÖn ®iÓn h×nh hoÆc cã rÊt nhiÒu vËt nu«i cïng ph¸t bÖnh th× cÇn nghÜ ngay tíi kh¶ n¨ng bÞ ngé ®éc. 2. T×m hiÓu c¸c lo¹i chÊt ®éc dÔ x©m nhËp v o c¬ thÓ v biÓu hiÖn cña nã Tuy trong biÓu hiÖn l©m s ng mét sè chÊt khi g©y tæn th−¬ng cho c¸c bé phËn cña c¬ thÓ, c¸c chÊt ®éc kh¸c nhau th× c¸c giai ®o¹n còng kh¸c nhau hoÆc ë c¸c møc ®é kh¸c nhau, biÓu hiÖn l©m s ng cña c¸c bé phËn trong c¬ thÓ l¹i c ng cã sù thay ®æi næi bËt. Do ®ã, b¸c sü cã thÓ c¨n cø v o c¸c biÓu hiÖn chñ yÕu ®Ó chÈn ®o¸n xem kh¶ n¨ng ® bÞ ngé ®éc lo¹i chÊt ®éc n o. C¸c chÊt ®éc chñ yÕu g©y tæn th−¬ng cho c¬ thÓ vËt nu«i cã thÓ chia l m c¸c lo¹i sau: 224
  17. 2.1. ChÊt ®éc v o hÖ thèng thÇn kinh Chñ yÕu l n o bÞ ngé ®éc, xung quanh hÖ thÇn kinh c¸c c¬ b¾p rung ®éng, ch©n run, cö ®éng mÊt c©n ®èi, tª liÖt,...Trong ®ã ngé ®éc cÊp tÝnh ë møc ®é nÆng th−êng cã biÓu hiÖn cña hiÖn t−îng phï n o v dÉn ®Õn tö vong. C¸c chÊt ®éc th−êng hay thÊy l Pb,Hg, thiÕc h÷u c¬, Mn, As, hîp chÊt h÷u c¬. 2.2. ChÊt ®éc ë hÖ thèng h« hÊp C¸c chÊt hãa häc th−êng g©y ra c¸c chøng bÖnh nh− viªm mòi cÊp, viªm häng cÊp, viªm khÝ qu¶n cÊp, viªm phæi, phï phæi, suy h« hÊp,....BiÓu hiÖn l©m s ng th−êng gÆp l do hÝt ph¶i chÊt ®éc. ChÊt ®éc th−êng hay gÆp l khÝ Nitrogen dioxit, Sulfuro dioxit, khÝ Clo, Amoniac. 2.3. ChÊt ®éc ë hÖ thèng m¸u C¸c chÊt ®éc kh¸c nhau sÏ dÉn ®Õn c¸c tæn th−¬ng kh¸c nhau a. ChÊt ®éc trong m¸u Cã thÓ g©y thiÕu m¸u do suy thËn cÊp. VÝ dô chÊt x phßng, näc r¾n v mét sè thuèc miÔn dÞch g©y thiÕu m¸u nh− Aspirin, Quinin, Sulfamid,.... b. C¸c chÊt øc chÕ viÖc t¹o m¸u ë tñy sèng Cã thÓ dÉn ®Õn viÖc gi¶m tÕ b o, gi¶m th nh phÇn trong m¸u, thËm chÝ cßn g©y khã kh¨n trong viÖc t¸i sinh m¸u khi bÞ thiÕu m¸u. C¸c chÊt th−êng gÆp ph¶i l Benzen, Cacbon tetraclorit, Tritoluen v mét sè thuèc nh− Cloromycetyl, thuèc Sintomycin,...Pb v c¸c hîp chÊt kh¸c cã thÓ g©y øc chÕ cho viÖc tæng hîp huyÕt s¾c tè, g©y ra chøng thiÕu m¸u do tÕ b o s¾t non. c. BiÕn t−íng cña c¸c chÊt ®éc trong viÖc h×nh th nh Hemoglobin BiÓu hiÖn l©m s ng niªm m¹c cã m u tÝm sÉm v cã triÖu chøng thiÕu d−ìng khÝ, l m l−îng Hemoglobin trong m¸u t¨ng cao, tÕ b¸o m¸u tån t¹i ë d¹ng tiÓu thÓ Henin. Th−êng thÊy c¸c chÊt ®éc nh− Nitrit, nhãm Anilin,..... d. C¸c chÊt ®éc l m c¶n trë qu¸ tr×nh ®«ng m¸u Cã thÓ g©y xuÊt huyÕt to n th©n, ph¸t ban tõng m¶ng trªn da. Th−êng thÊy ë c¸c chÊt ®éc trong Hg, Bismuth v mét sè lo¹i thuèc diÖt chuét,.... 2.4. ChÊt ®éc ®−êng tiªu hãa Mét sè chÊt ®éc khi bÞ nuèt v o trong c¬ thÓ cã thÓ g©y ra h ng lo¹t c¸c triÖu chøng ë ®−êng tiªu hãa nh−: loÐt niªm m¹c trong miÖng, loÐt d¹ d y, thùc qu¶n. Th−êng cã c¸c biÓu hiÖn nh− ®au bông d÷ déi n«n ra m¸u, ®i Øa ra m¸u, tiªu ch¶y v bÞ viªm phóc m¹c. C¸c chÊt ®éc tiªu biÓu l c¸c lo¹i axit m¹nh, kiÒm m¹nh, phenol, n−íc oxy gi , thuèc trõ s©u,.... 2.5. C¸c chÊt ®éc nhiÔm v o gan thËn Nh÷ng vËt nu«i bÞ ngé ®éc cã thÓ g©y ra ë gan, khi bÞ ngé ®éc nÆng cã thÓ l m cho gan bÞ ho¹i tö, teo gan hoÆc suy gan cÊp tÝnh. Tæn th−¬ng thËn cã biÓu hiÖn l cÊp tÝnh do bÞ ngé ®éc ë thËn, tiÓu qu¶n thËn bÞ ho¹i tö bÞ t¾c hoÆc g©y suy thËn cÊp tÝnh. ChÊt ®éc còng th−êng x©m nhËp v o c¬ tim, g©y ra bÖnh viªm c¬ tim do ngé ®éc. C¸c chÊt ®éc n y l Benzen, Phenol, Phospho tr¾ng, As,.... 225
  18. Giáo trình B nh n i khoa gia súc Ngo i ra cßn cã rÊt nhiÒu chÊt ®éc trong thuèc ch÷a bÖnh cã thÓ g©y tæn th−¬ng cho gan thËn nh−: Gentamycin, thuèc kh¸ng sinh, isoliazit. 3. TiÕn h nh xÐt nghiÖm LÊy mÉu m¸u, n−íc tiÓu, s÷a, n−íc d i, chÊt chøa ë d¹ d y hoÆc c¸c bé phËn bÞ ngé ®éc hoÆc kiÓm tra h m l−îng chÊt th¶i ra cña ®éc tè l chøng cí kh¸ch quan quan träng nhÊt ®Ó t×m ra c¸c chÊt ® g©y ngé ®éc. Ngo i ra, viÖc xÐt nghiÖm c¸c tæn th−¬ng cña c¸c bé phËn trong c¬ thÓ ®Ó chÈn ®o¸n l kh«ng thÓ thiÕu ®−îc nh− xÐt nghiÖm chøc n¨ng gan, thËn, phæi, m¸u, tñy, ®iÖn t©m ®å, kiÓm tra c¸c xÐt nghiÖm hoÆc chiÕu chôp. NÕu nh− cã thÓ th× xem xÐt t×nh h×nh hai mÆt trªn v tiÕn h nh xÐt nghiÖm, råi tæng hîp ph©n tÝch. 4. Khi vËt nu«i ®ang nu«i trong chuång hoÆc ch¨n th¶ cïng chÕ ®é §ét nhiªn m¾c bÖnh cïng mét triÖu chøng gièng nhau. Khi ®ã ta ph¶i chÈn ®o¸n l bÖnh truyÔn nhiÔm hay bÞ tróng ®éc. Khi chÈn ®o¸n tróng ®éc cÇn l−u ý: - B¸m s¸t triÖu chøng ®Ó chÈn ®o¸n chÝnh x¸c. - Chó ý: §iÒu tra nguån gèc thøc ¨n, n−íc uèng v qu¸ tr×nh sö dông thuèc (lo¹i thuèc, thêi gian sö dông, liÒu dïng) ®ång thêi cßn ph¶i ®iÒu tra quan hÖ x héi n¬i ®ã. - Mæ kh¸m bÖnh tÝch ®Ó t×m bÖnh tÝch bªn trong - Göi c¸c bÖnh phÈm: m¸u, chÊt chøa trong d¹ d y, n−íc tiÓu, s÷a ®Ó xÐt nghiÖm t×m chÊt ®éc. Khi göi bÖnh phÈm ph¶i mang theo hå s¬ ®Çy ®ñ ®Ó c¬ quan xÐt nghiÖm cã kÕt luËn chÝnh x¸c nhÊt. VII. Ph−¬ng ph¸p vµ thao t¸c cô thÓ khi cÊp cøu ngé ®éc cÊp tÝnh 1. L m s¹ch c¸c chÊt ®éc a. NÕu bÞ ngé ®éc khi hÝt v o ®−êng h« hÊp CÇn nhanh chãng ®−a bÖnh sóc rêi khái hiÖn tr−êng, ®−a ®Õn n¬i cã kh«ng khÝ tho¸ng m¸t ®Ó cÊp cøu. b. Ngé ®éc do « nhiÔm ë da: Dïng x phßng v n−íc s¹ch ®Ó röa da. c. NÕu bÞ « nhiÔm ë m¾t: Ph¶i dïng n−íc ch¶y röa s¹ch. d. NÕu bÞ r¾n, rÕt, th»n l»n c¾n: CÇn nhanh chãng b¨ng chÆn phÝa trªn vÕt th−¬ng l¹i, sau khi hót s¹ch chÊt ®éc ra míi tiÕn h nh gi¶i ®éc v ®iÒu trÞ to n th©n. e. Ngé ®éc do uèng CÇn nhanh g©y n«n (kÝch thÝch cuèng l−ìi hoÆc th nh häng, cã thÓ dïng n−íc ®−êng Psychoxin ®Ó g©y n«n, sau ®ã röa s¹ch d¹ dÇy (dïng n−íc Êm hoÆc n−íc muèi sinh lý ®Ó röa). Chó ý: Víi c¸c bÖnh sóc ® biÕt râ nguyªn nh©n g©y ngé ®éc th× cã thÓ dïng c¸c lo¹i dÞch röa d¹ dÇy ®Æc biÖt ®Ó röa, nh− sulfatnatri 2% (Ngé ®éc Bari), Sodium iod 1% (ngé ®éc Thallium), axit tanic 0,5% hoÆc chÌ ®Æc (ngé ®éc chÊt kiÒm, Alkaloid). Cuèi cung cã thÓ dïng Sulfatmagie hoÆc Sulfatnatri ®Ó thôt röa. 226
  19. 2. Thóc ®Èy viÖc ® o th¶i c¸c chÊt ®éc ®· hÊp thô a. T¨ng c−êng lîi tiÓu §Çu tiªn cÇn bæ sung ®Çy ®ñ l−îng dÞch cho tim, phæi, thËn,....Thø nhÊt l cã thÓ l m lo ng chÊt ®éc trong m¸u, cã t¸c dông gi¶m bít ®éc. Hai l cã thÓ c¶i thiÖn chøc n¨ng läc cña thËn, cã lîi cho viÖc ® o th¶i chÊt ®éc (dïng dung dÞch glucoza −u tr−¬ng), sau ®ã cã thÓ dïng c¸c lo¹i thuèc lîi tiÓu (Lasix, Fursemid,..) ®Ó t¨ng c−êng lîi tiÓu. b. KiÒm hãa v axit hãa n−íc tiÓu Cã hai môc ®Ých: Thø nhÊt cã thÓ l m cho mét sè chÊt ®éc n o ®ã nhanh chãng bÞ ph©n gi¶i mÊt hiÖu nghiÖm. Nh− trong ®iÒu kiÖn kiÒm tÝnh cã thÓ l m cho phospho h÷u c¬ ph©n gi¶i víi tèc ®é nhanh. Thø hai cã thÓ l m thay ®æi tr¹ng th¸i hãa kh«ng ph¶i ion cña mét sè hîp chÊt n o ®ã, cã lîi cho viÖc b i tiÕt tõ tÕ b o v l m gi¶m viÖc hÊp thô chÊt ®éc ë thËn. Nh− khi ngé ®éc lo¹i Bacbitan dïng lo¹i thuèc kiÒm tÝnh (Hydrocarbonat natri 5%), khi ngé ®éc Ganitin dïng c¸c lo¹i thuèc cã tÝnh axit (Amonium clorit 9%) ®Òu cã t¸c dông ® o th¶i chÊt ®éc nhanh h¬n; KiÓm tra ®é pH trong n−íc tiÓu ®Ó ®iÒu tiÕt l−îng axit v kiÒm nhËp v o c¬ thÓ. c. LiÖu ph¸p läc m¸u ChÊt ®éc cã l−îng ph©n tö thÊp (
  20. Giáo trình B nh n i khoa gia súc c. Ngé ®éc chÊt Cyanogen Tiªm Natrinitrit 3% sau ®ã lËp tøc tiªm Natrithiosulfat 15-20%. d. Ngé ®éc thuèc s©u phospho h÷u c¬ Tiªm v o tÜnh m¹ch Pyralocin Methylcloxit sau ®ã cø 1-2 giê l¹i tiªm tiÕp 1/2 liÒu thuèc ®ã, c¸c ng y sau gi¶m mét nöa, sau 3 ng y chuyÓn sang duy tr× víi l−îng nhá, cho ®Õn khi ho n to n hÕt hiÖn t−îng run c¬ b¾p, ®ång thêi cßn sö dông Atropin tiªm tÜnh m¹ch, cø 10 - 15 phót mét lÇn, khi thÊy xuÊt hiÖn "Atropin hãa'' th× chuyÓn sang duy tr× víi l−îng nhá, cho ®Õn khi ho n to n hÕt triÖu chøng. e. Ngé ®éc thuèc trõ s©u cã chøa Flo h÷u c¬ Cã thÓ dïng Acetamide (thuèc gi¶i ®éc Flo) pha víi Procain ®Ó tiªm b¾p, 2-4 lÇn/ng y (lÇn ®Çu dïng liÒu gÊp ®«i) liªn tôc trong 5 -7 ng y. Còng cã thÓ dïng Anhydrous ethylic pha víi ®−êng glucoza truyÒn chËm v o tÜnh m¹ch. f. Ngé ®éc Bari Cã thÓ tiªm chËm v o tÜnh m¹ch Sulfatnatri hoÆc Natrithiosulfat 2 lÇn/ng y. Sau khi khèng chÕ ®−îc triÖu chøng cã thÓ duy tr× nöa liÒu liªn tôc trong 3 -5 ng y. Khi ngé ®éc bari th−êng g©y gi¶m kali trong m¸u, nªn cÇn bæ sung kali. 5. Nguyªn lý gi¶i ®éc - Nhanh chãng gi¶i trõ c¸c chÊt ®éc ®Ó h¹n chÕ sù t¸c ®éng trùc tiÕp cña chÊt ®éc ®èi víi c¬ thÓ. NÕu chÊt ®éc ë ngo i da th× dïng n−íc l , n−íc x phßng ®Ó röa. ChÊt ®éc v o d¹ d y th× dïng ph−¬ng ph¸p röa d¹ d y, g©y n«n. ChÊt ®éc v o ®Õn ruét th× dïng thuèc tÈy hoÆc dïng mét sè thuèc kÝch thÝch b i tiÕt ®Ó th¶i trõ chÊt ®éc qua må h«i v n−íc tiÓu. - Gi¶i ®éc b»ng ph−¬ng ph¸p lý ho¸ häc. + Dïng than ho¹t tÝnh, bét kaolin ®Ó hÊp thu chÊt ®éc. + Dïng chÊt hå hoÆc lßng tr¾ng trøng cho uèng ®Ó b¶o vÖ niªm m¹c ruét v t¹o th nh líp protein bao lÊy chÊt ®éc (nÕu chÊt ®éc cã thuû ng©n). + Dïng c¸c chÊt ho¸ häc cho uèng nh»m môc ®Ých trung ho hoÆc g©y kÕt tña chÊt ®éc. - Ch÷a theo triÖu chøng Khi chÈn ®o¸n l tróng ®éc vÉn ph¶i ch÷a theo triÖu chøng ®Ó ®Ò phßng bÖnh ph¸t triÓn, thÝ dô: trî tim, trî søc, cÇm m¸u,... - T¨ng c−êng c¬ n¨ng b¶o vÖ v gi¶i ®éc cña c¬ thÓ. Bao gåm ch¨m sãc tèt gia sóc, cho ë n¬i kÝn ®¸o, b¾t nhÞn ¨n, hoÆc cho ¨n ch¸o cã ®−êng, dïng c¸c lo¹i thuèc t¨ng c−êng c¬ n¨ng cña gan. 6. §Ò phßng tróng ®éc - Lo¹i bá nh÷ng c©y cã chÊt ®éc ë b i ch¨n xung quanh khu ch¨n nu«i - Thøc ¨n cho gia sóc ph¶i ®−îc lùa chän v xö lý cÈn thËn - Khi sö dông thøc ¨n míi, cÇn qua ph©n tÝch v thö nghiÖm nhiÒu lÇn. - Khi sö dông thuèc ph¶i chó ý nh n hiÖu, phÈm chÊt v liÒu l−îng cña thuèc. Khi sö dông thuèc diÖt c«n trïng ë chuång tr¹i ph¶i theo ®óng h−íng dÉn. 228
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2