Giáo trình dâu tằm - ong mật

Chia sẻ: 986753421 986753421 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:160

Thêm vào BST

Báo xấu

260
lượt xem 91
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo sách 'giáo trình dâu tằm - ong mật', văn hoá - nghệ thuật, ẩm thực phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình dâu tằm - ong mật

Bé gi¸o dôc & ® o tao Tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp I ……………………………… PGS.TS. NguyÔn V¨n Long, TS. NguyÔn Huy TrÝ ThS. Bïi ThÞ §iÓm, ThS. TrÇn ThÞ Ngäc Gi¸o tr×nh D©u T»m – ong mËt H néi – 2004
môc lôc Ph n A K THU T TR NG DÂU-NUÔI T M VÀI NÉT V L CH S PHÁT TRI N VÀ Ý NGHĨA NGH TR NG DÂU NUÔI T M 1 Chương I: K THU T TR NG VÀ CHĂM SÓC DÂU 2 1.1. ð c ñi m hình thái và v trí phân lo i c a cây dâu. 3 1.2. nh hư ng c a m t s y u t sinh thái ñ n sinh trư ng phát tri n c a cây dâu. 7 1.3. Sinh trư ng và phát tri n c a cây dâu. 9 1.4. Nhân gi ng dâu 11 1.5. Kü thuËt trång d©u 13 1.6. Qu n lý và chăm sóc vư n dâu. 15 1.7. Thu häach v b¶o qu¶n l¸ d©u 18 1.8. M t s sâu b nh chính h i dâu và bi n pháp phòng tr . 20 Chương II: ð C ðI M SINH V T H C VÀ SINH THÁI H C T M ÂU 2.1. ð c ñi m hình thái các pha phát d c c a t m dâu 24 2.2. M t s ñ c ñi m sinh v t h c c a t m dâu. 26 2.3. Sinh thái h c t m dâu ( nh hư ng c a m t s y u t sinh thái ñ n quá 28 trình sinh trư ng phát d c c a t m dâu). Chương III: K THU T NUÔI T M. 31 3.1. V sinh và sát trùng nhà c a, d ng c nuôi t m. 31 3.2. K thu t p tr ng t m. 32 3.3. K thu t băng t m. 34 3.4. K thu t cho t m ăn. 35 3.5. M t ñ nuôi t m, thay phân và san t m. 37 3.6. Chăm sóc t m khi t m ng . 38 3.7. Các phương th c nuôi t m nh . 39 3.8. Các phương th c nuôi t m l n. 40 3.9. K thu t cho t m lên né và thu kén 41 Chương IV : B NH VÀ CÔN TRÙNG H I T M 44 4.1. B nh b ng và phương pháp phòng ch ng 44 4.2. B nh vi khu n và phương pháp phòng tr 49 4.3. B nh n m c ng tr ng và phương pháp phòng tr 52 4.4. B nh t m gai 55 4.5. Ruåi ký sinh t»m v ph−¬ng ph¸p phßng trõ 65
Chương V: K THU T NHÂN GI NG T M DÂU 73 5.1. Gi i thi u vài nét v ñ c ñi m gi ng t m và h th ng gi ng 3 c p. 73 5.2. K thu t s n xu t tr ng gi ng t m c p II 75 5.3. K thu t b o qu n tr ng gi ng. 80 5.4. X lý tr ng n nhân t o. 85 Ph n B K THU T NUÔI ONG Chương VI: SINH H C ONG M T 91 6.1 Ý nghĩa kinh t c a ngh nuôi ong m t. 91 6.2. Sơ lư c l ch s phát tri n. 92 6.3. ð c ñi m sinh h c. Chương VII: C©Y NGU N M T PH N VÀ S TH PH N 113 C©Y TR NG B NG ONG M T 7.1. Vai trò c a cây ngu n m t ph n ñ i v i ong. 113 7.2. Nh ng ñi u ki n nh hư ng ñ n s ti t m t c a cây. 114 7.3. Các cây ngu n m t chính Vi t Nam. 115 7.4. Xác ñ nh s ñàn ong nuôi trong m t vùng. 116 7.5. S d ng ong m t th ph n cho cây tr ng. 118 Chương VIII: KĨ THU T NUÔI, T O CHÚA, NHÂN ðÀN VÀ 121 CH N GI NG ONG. 8.1 Kĩ thu t nuôi ong. 121 8.2. K thu t t o chúa, nhân ñàn ong 145 8.3 Ch n l c và lai gi ng ong. 154 Ch−¬ng IX: S©U BÖNH V KÎ THï H¹I ONG MËT. 159 9.1. BÖnh thèi Êu trïng ch©u ¢u ( European foulbrood ) 159 9.2. BÖnh Êu trïng tói (Sacbrood) 161 9.3. BÖnh Øa ch¶y (Nosema). 162 9.4. Ngé ®éc hãa häc. 162 9.5. C¸c kÝ sinh h¹i ong. 164 9.6. C¸c c«n trïng v ®éng vËt h¹i ong. 166 Ph l c: Danh m c các cây ngu n m t chính Vi t Nam 171 T i liÖu tham kh¶o 173
GI I THI U Giáo trình Dâu t m- Ong m t do PGS.TS. Nguy n Văn Long ch biên, ch nh lý cùng t p th các giáo viên B môn Dâu t m biên so n. • M c tiêu. L cuèn s¸ch gi¸o khoa dïng gi¶ng d¹y cho sinh viªn c¸c chuyªn ng nh kü thuËt n«ng nghiÖp. Nã còng l t i liÖu tham kh¶o rÊt h÷u Ých cho c¸c c¸n bé kü thuËt t»m – ong, c¸c c¸n bé khuyÕn n«ng v n«ng d©n s¶n xuÊt D©u t»m – Nu«i ong mËt. Nh m trang b cho sinh viên nh ng ki n th c cơ b n v : Cây dâu, k thu t tr ng, chăm sóc và khai thác lá dâu. - - Gi ng t m và k thu t nuôi t m t t. - B nh t m và bi n pháp phòng ch ng. K thu t nuôi, t o chúa, nhân ñàn ong m t. - Biên pháp phòng ch ng sâu b nh và ñ ng v t h i ong. - Giáo trình g m 2 ph n: K thu t tr ng dâu nuôi t m và k thu t nuôi ong m t. Gi¸o • tr×nh kh«ng ®i s©u v o c¬ chÕ c¸c hiÖn t−îng còng nh− sinh lý gi¶i phÉu d©u - t»m - ong mËt. • N i dung và phân công biên so n. N i dung Cán b ñ m nhi m chính Ph n th nh t: K thu t tr ng dâu nuôi t m • Chương 1- Cây dâu - K thu t tr ng và chăm sóc dâu ThS. Tr n Th Ng c Chương 2- ð c ñi m sinh v t h c và sinh thái h c t m dâu ThS. Tr n Th Ng c Chương 3- K thu t nuôi t m ThS. Tr n Th Ng c Chương 4- B nh và côn trùng h i t m TS. Nguy n Huy Trí PGS.TS. Nguy n Văn Long Chương 5- K thu t nhân gi ng t m dâu Ph n th 2: K thu t nuôi ong m t • ThS. Bùi Th ði m Chương 1- Sinh h c ong m t ThS. Bùi Th ði m Chương 2- Cây ngu n m t ph n ThS. Bùi Th ði m Chương 3- K thu t nuôi, t o chúa,nhân ñàn, ch n gi ng ong ThS. Bùi Th ði m Chương 4- Sâu b nh và k thù h i ong Là 1 giáo trình t ng h p T m - Ong cã n i dung r ng, khuôn kh giáo trình qui ñ nh • có h n nên biên so n không th tránh kh i nh ng khi m khuy t. Chúng tôi r t mong s ñóng góp ý ki n b sung c a các em sinh viên và ñ c gi ñ l n sau tái b n ñư c hoàn thi n hơn. Các tác gi Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..1
Ph n A K THU T TR NG DÂU-NUÔI T M VÀI NÉT V L CH S PHÁT TRI N VÀ Ý NGHĨA NGH TR NG DÂU NUÔI T M Tr ng dâu, nuôi t m, ươm tơ và d t l a là ngh c truy n có l ch s 4-5 ngàn năm. Ngh này có s m nh t Trung Qu c. Nó ñã tr i qua 3 giai ño n kh ng ho ng: B ng t m gai, th chi n II và s ra ñ i c nh tranh cuă tơ nhân t o tư ng ch ng ngh t m tơ b di t vong. Song do ñ c ñi m v t lý, hoá h c quí hi m c a tơ l a (Tính ñàn h i cao, kh năng hút m, cách ñi n cách nhi t t t, ñ óng mư t v.v.) không có s i t nhiên cũng như nhân t o nào có th thay th ñư c. Ngư i ta ph i th a nh n: “Ngàn năm trư c tơ là vàng thì ngàn năm sau vàng v n là tơ”. Ngh tr ng dâu nuôi t m nư c ta ñã có l ch s vài ngàn năm nay t th i Hùng vương th 6. Tr i qua bao thăng tr m b i bi n c chi n tranh và kinh t th trư ng chi ph i, ñ n nay nó v n là ngh truy n th ng không bao gi b mai m t. Phát tri n ngh tr ng dâu nuôi t m có nhi u ý nghĩa v kinh t , văn hoá, xã h i và môi trư ng: - Th c t ñã cho th y năm 2000 – 2001 và 2004 s n xu t dâu t m có th ñ t 3-4 tri u ñ ng/ sào, năm- cao hơn 3-4 l n tr ng lúa. Tr ng dâu nuôi t m cho phép quay vòng ñ ng v n nhanh. T tháng 3- 11 c sau 3 tu n l k t thúc m t l a t m là cho thu ho ch. Nông dân có nh n xét: “Cây dâu là cây xoá ñói gi m nghèo, là cây nuôi con ăn h c ñ i h c”. - S n xu t 1 ha dâu t m huy ñ ng 15- 20 lao ñ ng. Ngh này s d ng tri t ñ công lao ñ ng chính và ph , lao ñ ng ngày và ñêm nên r t có ý nghĩa v m t xã h i. - ð c bi t vùng ñ ng ñ t bãi b ng p nư c hàng năm cây dâu có th m nh hơn h n các cây tr ng khác vì cây dâu ch u ñư c nư c ng p không s chu t phá h i. - Tr ng dâu còn có ý nghĩa ph xanh ñ t tr ng, gi m s xói mòn c a ñ t và r t ít khi ph i s d ng thu c sâu nên ñ m b o môi trư ng sinh thái t t v.v. Chương I: K THU T TR NG VÀ CHĂM SÓC DÂU Chương “ K thu t tr ng và chăm sóc dâu” nh m trang b cho sinh viên nh ng ki n th c v ñ c ñi m sinh v t hoc, sinh thái h c, ñ c ñi m sinh trư ng, phát tri n c a cây dâu và nh ng bi n pháp k thu t tr ng, chăm sóc dâu và thu ho ch lá dâu. Lá dâu là th c ăn duy nh t c a t m dâu (Bombyx mori). Protein trong lá dâu là ngu n v t ch t ñ con t m t ng h p nên s i tơ, g n 70% Protein trong thành ph n s i tơ ñư c t ng h p tr c ti p t Protein trong lá dâu. Vì vây, s n lư ng và ch t lư ng lá dâu quy t ñ nh ñ n s n lư ng, ch t lư ng tơ kén và hi u qu c a ngh nuôi t m. Vi c làm tăng t i ña s n lư ng lá dâu có ch t lư ng t t trên m t ñơn v diên tích s góp ph n nâng cao hi u qu c a ngh nuôi t m. M c ñích nghiên c u cây dâu và k thu t tr ng dâu là tăng năng su t và ph m ch t lá dâu nh m h giá thành s n ph m. Nh ng v n ñ c n ph i gi i quy t ñó là: K thu t tr ng và chăm Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..2
sóc dâu; ch n t o gi ng dâu m i có năng su t cao, ch t lư ng t t thích h p cho t ng vùng sinh thái; bi n pháp ñ n t a và thu ho ch lá h p lý cũng góp ph n nâng cao năng su t và ch t lư ng lá dâu. 1.1. ð c ñi m hình thái và v trí phân lo i c a cây dâu. a. V trí phân lo i c a cây dâu. Cây dâu thu c: Ngành Spermatophyta. L p Angiospermae. L p ph Dicotyledoneae. B Urticales. H Moraceae. Chi Morus. Loài Alba. Tên khoa h c: Morus alba L. b. ð c ñi m hình thái c a cây dâu. • R dâu R dâu có ch c năng h p thu, d tr các ch t dinh dư ng và gi cho cây bám ch c vào ñ t. R dâu không ng ng tăng trư ng v chi u dài l n chi u r ng ñ ñ m b o nh ng nhi m v trên. B r dâu bao g m: R chính (r cái, r c c), r bên và r tơ. Hình thái và c u t o c a b r thay ñ i theo phương th c nhân gi ng: - R dâu tr ng b ng h t (nhân gi ng h u tính) Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..3
R ñư c m c ra t tr c phôi g i là r chính (r c c ho c r cái), t r chính phát tri n ra các r bên và t r bên phát tri n ra các r c p 1, c p 2. T ñ u các r c p 1, c p 2 phát tri n thành các r nh hơn g i là r lông tơ, r lông tơ có ñư ng kính nh hơn 1mm, ñ u các r lông tơ có h th ng lông hút màu tr ng trong làm nhi m v hút nư c và các ch t dinh dư ng. Lo i r này thư ng ăn sâu, th i gian sinh trư ng dài và có kh năng ch ng ch u t t v i ñi u ki n ngo i c nh b t l i, ñ c bi t là ñi u ki n khô h n. - R cây tr ng b ng hom (nhân gi ng vô tính) R ñư c m c ra t nh ng mô s o (ñư c hình thành t nhát c t c a hom) và t g c m m g i là r b t ñ nh. Trong trư ng h p này b r không có r cái và s s p x p c a r có d ng như r chùm. B r c a cây thư ng ăn nông, kh năng ch ng ch u kém, tu i th ng n. R dâu có kh năng tái sinh r t l n. Trong trư ng h p nào ñó khi r b ñ t s là nguyên nhân kích thích cho các r m i phát tri n, tăng cư ng kh năng h p thu c a b r (trong ñi u ki n canh tác n u r dâu b t n thương do cày b a x i xáo thì ch 3-5 ngày sau là b r có kh năng ph c h i). R dâu không ng ng tăng trư ng v chi u d i và ñư ng kính. S sinh trư ng c a r dâu trong ñ t luôn có s tương quan v i s sinh trư ng c a thân lá trên m t ñ t và tuân theo m t t l nh t ñ nh ñó là t l T/R. M t b r phát tri n có kh năng h p thu dinh dư ng m nh s xúc ti n cành lá phát tri n xum xuê, còn cành lá xum xuê s kích thích tr l i cho b r phát tri n. S phân b c a r dâu trong ñ t theo chi u sâu và chi u rông tuỳ thu c vào ñ c ñi m c a gi ng, tính ch t ñ t, phương th c tr ng, tu i cây và các bi n pháp k thu t chăm sóc, ñ n t a và thu ho ch lá. S phân b c a r theo chi u sâu và r ng trong ñ t có tương quan v i chi u cao cây và ñ r ng c a tán lá. Cây cao tán r ng thì b r ăn sâu và r ng hơn cây th p tán nh . Nhìn chung s phân b theo chi u r ng c a r b ng 1,5 l n chi u r ng tán lá, còn s phân b c a r theo chi u sâu tuỳ thu c vào gi ng dâu, tu i cây, tính ch t ñ t… • M m dâu (ch i dâu) M m là th ban ñ u c a cành lá và hoa. Tuỳ theo cách phân lo i mà chia ra các lo i m m khác nhau. - Theo v trí m m có: m m ñ nh và m m nách. M m ñ nh hay còn g i là m m t n cùng là m m n m t n cùng c a thân ho c cành, là y u t quy t ñ nh chi u cao cây ho c ñ dài cành. M m nách n m nách lá và là y u t quy t ñ nh s cành c p 1 c a cây. Trong quá trình sinh trư ng c a cây dâu, m m ñ nh thư ng kh ng ch m m nách, khi m m ñ nh b t n thương ho c b ng t thì m m nách m i phát tri n và tr thành m m chính. Vì v y m m nách là y u t quy t ñ nh kh năng t o tán c a cây. - Theo tr ng thái m m có: m m n và m m hi n M m n là nh ng m m n m n dư i v cây không hi n ra ngoài, m m này ch n y khi cây b ñ n ñau ho c b t n thương nghiêm tr ng. M m hi n là nh ng m m hi n rõ ra ngoài v cây, m m này phát tri n trư c m m n và là y u t quy t ñ nh s cành kinh t c a cây. Theo ho t ñ ng sinh lý có: m m ng và m m ho t ñ ng Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..4
Theo ch c năng m m có: m m cành, m m lá, m m hoa và m m h n h p. Theo mùa có: m m mùa xuân, m m mùa hè và m m mùa thu. Nhìn chung m m là cơ s c a các c p cành, tuỳ theo t ng mùa mà m m sinh trư ng m nh hay y u cho năng su t lá cao hay th p. • Thân dâu Thân, cành và cành con g i chung là thân dâu. Ch c năng cơ b n c a thân dâu là v n chuy n nư c và mu i khoáng t ñ t ñi lên và v n chuy n các s n ph m quang h p và các ch t h u cơ t trên m t ñ t ñi xu ng; là cơ quan d tr dinh dư ng cho cây; thân cành còn như m t cái khung ñ duy trì các cơ quan c a cây. Cây dâu là lo i cây có kh năng ch u ñ n t a, n u ñ n t a thư ng xuyên, h p lý s kích thích cho thân cành phát tri n. Tuy nhiên kh năng này còn ph thu c vào gi ng dâu, tu i cây và ñi u kiên chăm sóc. • Lá dâu Lá dâu là cơ quan th c hi n quá trình quang h p dư i tác d ng c a ánh sáng m t tr i ñ t o ra các ch t h u cơ; là nơi ñi u hoà thân nhi t b ng quá trình hô h p và thoát hơi nư c. Lá dâu thu c lo i lá ñơn m c cách, có lá kèm. Lá dâu có 3 ph n: Cu ng lá, lá kèm và phi n lá. Hình thái và c u t o c a lá thay ñ i tuỳ theo gi ng dâu và ñi u ki n môi trư ng. - Cu ng lá là b ph n n i li n gi a phi n lá v i thân ho c cành. Gi a cu ng lá và thân ho c cành có h thông t ng r i. Khi lá già ho c g p ñi u ki n ngo i c nh b t l i thì t ng r i ho t ñ ng m nh gây hi n tư ng r ng lá. Hình 2.1- C u t o lá dâu - Tai lá (lá kèm) m c hai phía c a cu ng lá, quá trình chuy n ñ i màu s c c a tai lá có liên quan v i ñ thành th c c a lá (ví d khi 1/3-1/2 ño n ñ u ng n c a tai lá chuy n sang màu nâu thì hái lá dâu ñó băng t m là v a, mùa xuân thì hái lá dâu dư i v trí có tai lá chuy n màu 1-2 lá là v a). Khi lá dâu già thì tai lá r ng ñi. - Phi n lá: Có hai d ng chính là lá nguyên và lá x thuỳ Lá nguyên có th hình ô van, hình tr ng hay hình tim. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..5
Hình 3a.1- Các d ng lá dâu Lá x thuỳ có th phân ra 2, 3, 4 ñi m x thuỳ và có hình thái lá khác nhau. Hình thái c a ng n lá, g c lá và mép lá c a các gi ng dâu khác nhau thì khác nhau. Kích thư c, ñ dày và màu s c lá dâu thay ñ i ph thu c vào gi ng dâu và ñi u ki n môi trư ng. • Hoa, qu và h t dâu. - Hoa dâu thư ng là hoa ñơn tính, có r t ít hoa lư ng tính. Hoa dâu có d ng hoa chùm g m nhi u hoa nh m c xung quanh m t tr c hoa chính và hơi r xu ng d ng ñuôi sóc. Gi i tinh c a hoa ph thu c vào gi ng, thư ng hoa ñ c và hoa cái m c trên hai cây khác nhau. có m t s gi ng thì trên m t cây có c hai lo i hoa (gi ng goshoerami ph n dư i c a thân ra hoa cái, ph n trên ra hoa ñ c). Hoa dâu th ph n nh gió. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..6
Hình 3b.1- Các d ng lá dâu x thuỳ - Qu dâu thu c lo i qu kép, màu s c c a qu thay ñ i theo quá trình phát tri n, khi m i hình thành qu có màu xanh sau d n chuy n sang màu h ng, màu ñ và cu i cùng có màu tím s m là lúc qu dâu ñã ñ t ñ chín sinh lý. - H t dâu có màu vàng ho c vàng sáng hình trái xoan d t. 1.2. nh hư ng c a m t s y u t sinh thái ñ n sinh trư ng phát tri n c a cây dâu. Cây dâu cũng như các cây tr ng khác s ng trong ñi u ki n t nhiên, chúng có liên quan ch t ch v i môi trư ng xung quanh và ch u s tác ñ ng c a các y u t môi trư ng như ánh sáng, nhi t ñ , không khí, ñ t và nư c. Nh ng nhân t này có liên quan v i nhau, tác ñ ng l n nhau và tác ñ ng m t cách t ng h p lên cây dâu. Tuỳ theo th i kỳ sinh trư ng, phát Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..7
tri n khác nhau c a cây dâu mà nh hư ng c a các y u t môi trư ng t i chúng có khác nhau. Trong các y u t sinh thái tác ñ ng lên cây dâu có nh ng nhân t c n thi t và không th thay th gi a chúng v i nhau ñư c. Ví d s tăng nhi t ñ không th thay th cho s thi u ánh sáng. Song cũng có m t s y u t có liên quan v i nhau, tác ñ ng tương h l n nhau. Ví d cư ng ñ chi u sáng có liên quan ñ n nhi t ñ , t l nư c trong ñ t có nh hư ng ñ n ñ thoáng c a ñ t. Nghiên c u tác ñ ng c a các y u t sinh thái t i cây dâu giúp chúng ta ñ ra nh ng gi i pháp k thu t tr ng và chăm sóc dâu d a trên nh ng yêu c u sinh thái ñ i v i sinh trư ng c a cây. M t s y u t sinh thái tác ñ ng ñ n sinh trư ng c a cây dâu như sau: a. nh sáng ð i tư ng thu ho ch c a cây dâu là lá dâu mà 90-95% ch t khô trong lá dâu là s n ph m c a quang h p nên ánh sáng có liên quan ch t ch v i năng su t và ch t lư ng lá dâu. Trong ñi u ki n chi u sáng ñ y ñ , cây dâu sinh trư ng t t, cành kho và m p, lá dày, có màu xanh ñ m, năng su t và ch t lư ng lá cao. Ngư c l i trong ñi u ki n chi u sáng không ñ y ñ thì cành nhánh thư ng m m, lá m ng, màu xanh nh t, hàm lư ng nư c trong lá cao, ch t khô gi m, dinh dư ng trong lá th p ( 30oC v i ngày n ng cư ng ñ quang h p c a cây dâu là 2mg ch t khô/100cm2 lá 1gi , ngày tr i râm cư ng ñ quang h p ch b ng 50% ngày n ng còn ngày mưa ch b ng 30%). Kh năng ti p nh n ánh sáng c a vư n dâu không ch ph thu c hoàn toàn vào cư ng ñ chi u sáng mà còn ph thu c vào c u trúc tán lá. Vì v y c n có bi n pháp k thu t chăm sóc vư n dâu (k thu t ñ n t a h p lý) ñ giúp cho cây dâu có b khung tán h p lý tăng kh năng s d ng ánh sáng m t tr i c a cây dâu. b. Nhi t ñ Nhi t ñ là y u t sinh thái tác ñ ng tương ñ i m nh ñ n quá trình sinh trư ng c a cây dâu b i l các ho t ñ ng sinh lý c a cây dâu như quang h p, hô h p, trao ñ i ch t… ñ u thay ñ i theo nhi t ñ . Kho ng nhi t ñ thích h p cho cây dâu sinh trư ng là 25-30oC. Nhi t ñ cao hơn 40oC s kìm hãm s sinh trư ng c a cây và nhi t ñ dư i 12oC cây dâu ng ng sinh trư ng. c. Nư c Trong quá trình sinh trư ng c a cây tr ng nói chung và cây dâu nói riêng nư c r t c n thi t cho vi c h p th , hoà tan, vân chuy n dinh dư ng, quang h p, trao ñ i ch t… Cây dâu ch a t i 60% là nư c, tuy nhiên các b ph n khác nhau thì t l nư c khác nhau: lá t l nư c là 75-82%, cành là 58-61%, r là 54-59%. ð t ng h p ñư c 1 gam ch t khô cây dâu c n hút 280-400ml nư c. Trong vư n dâu hàm lư ng nư c trong ñ t quá cao ho c quá th p ñ u làm cây c n c i, không phát tri n ñư c và d nhi m b nh. ð m ñ t thích h p cho quá trình sinh trư ng c a cây dâu là 70-80%. N u trong ñ t quá nhi u nư c, cây dâu sinh trư ng không t t, t l Protein và hydrat cacbon s gi m, ch t lư ng lá th p, nuôi t m b ng lo i lá này, t m d b b nh. ð t có m c nư c ng m cao ho c úng ng p, thi u không khí s nh hư ng ñ n hô h p c a r và tiêu hao dinh dư ng c a cây. Nhi u nư c trong ñ t s thi u oxy, các vi sinh v t háo khi gi m Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..8
còn vi sinh v t y m khí tăng lên, s n sinh m t s ch t kh làm r b ng ñ c, cây sinh trư ng kém. Dâu là cây có r ăn sâu, do v y ph i tìm cách h th p m c nư c ng m xu ng th p hơn 1m nh m nâng cao tu i th cho cây. d. ð t Dâu là cây tr ng thích ng v i nhi u lo i ñ t: ð t cát, ñ t th t, ñ t sét, ñ t chua m n… và có kh năng sinh trư ng ñư c ñ pH ñ t là 4,5-9, song ñ t cát pha và ñ t th t nh có ñ pH t 6,5-7 là lo i ñ t thích h p nh t cho cây dâu sinh trư ng và phát tri n. e. Không khí Không khí cũng là y u t sinh thái không th thi u ñư c cho s sinh trư ng c a cây dâu, oxy và cacbonic trong không khí r t c n thi t cho quá trình quang h p và hô h p c a cây. Cacbonic trong không khí là nguyên li u c n thi t cho quá trình quang h p, hàm lư ng cacbonic tăng trong ph m vi 0,03-0,1% thì cư ng ñ quang h p c a lá dâu tăng d n ñ n năng su t lá tăng. Qua nghiên c u cho th y c 100cm2 lá dâu trong 1 gi s n sinh ra 10 gam ch t khô thì c n 15mg CO2. Vư n dâu ñ m b o thông thoáng ho c tăng cư ng bón phân h u cơ s làm tăng hàm lư ng CO2 t o ñi u ki n thu n l i cho quá trình quang h p c a cây. Ngoài ra, trong không khí còn ch a m t s khí ñ c như b i, khói than, khí th i do các nhà máy như : SO2, fluoride… T m ăn ph i lá dâu có bám dính nh ng lo i khí này s b ng ñ c. Vì v y không nên quy ho ch vư n dâu g n các nhà máy, ñư ng qu c l l n và ñ c bi t là không nên g n khu lò g ch. 1.3. Sinh trư ng và phát tri n c a cây dâu. a. Chu kỳ sinh trư ng hàng năm c a cây dâu. Trong m t năm chu kỳ sinh trư ng c a cây dâu chia làm 2 th i kỳ: Th i kỳ sinh trư ng và th i kỳ ngh ñông. Ho t ñ ng s ng c a cây 2 th i kỳ này r t khác nhau. • Th i kỳ sinh trư ng. Th i kỳ sinh trư ng c a cây dâu b t ñ u t mùa xuân khi cây dâu n y m m ñ n mùa ñông khi cây r ng lá. ð dài c a th i kỳ sinh trư ng ph thu c vào ñi u ki n sinh thái và gi ng dâu. nh ng vùng khí h u m áp th i kỳ sinh trư ng c a cây dâu dài hơn vùng khi h u l nh và nh ng gi ng dâu n y m m s m thư ng có th i kỳ sinh trư ng dài hơn nh ng gi ng dâu n y m m mu n. Th i kỳ sinh trư ng c a cây dâu có th chia làm 3 th i kỳ nh : Th i kỳ n y m m (ñâm ch i), th i kỳ sinh trư ng m nh và th i kỳ sinh trư ng ch m d n. - Th i kỳ n y m m ñư c tính t lúc m m dâu b t ñ u sinh trư ng, các m m mùa ñông nhú ra, mô phân sinh ñ nh ho t ñ ng, t bào phân chia, bao m m b phá v , ñ n khi xu t hi n lá th t th nh t thì k t thúc th i kỳ n y m m. - Th i kỳ sinh trư ng m nh: Sau khi ra lá th t t c ñ sinh trư ng c a cây dâu tăng d n, ñ c bi t sau khi ra lá th t th tư, lúc này nhi t ñ không khí tăng d n, m m dâu sinh trư ng nhanh hơn và cây dâu ñi vào th i kỳ sinh trư ng m nh. - Th i kỳ sinh trư ng ch m d n: Th i kỳ này thư ng x y ra vào giai ño n cu i thu ñ u ñông khi nhi t ñ không khí gi m d n, các mô phân sinh ñ nh sinh trư ng ho t ñ ng y u, t c ñ phân chia t bào ch m, kích thư c t bào tăng ch m, t i ñ nh sinh trư ng các ch t sinh Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..9
trư ng ñư c s n xu t ra ít, t c ñ v n chuy n ch m, kìm hãm s ho t ñ ng c a các mô phân sinh d n ñ n hi n tư ng sinh trư ng ch m d n t t c các b ph n c a cây dâu. • Th i kỳ ngh ñông. Th i kỳ ngh ñông c a cây dâu ñư c tính t khi k t thúc r ng lá mùa ñông ñ n khi b t ñ u n y m m v xuân năm sau. Trong th i kỳ ngh ñông m i ho t ñ ng c a cây như các quá trình trao ñ i ch t, các ho t ñ ng sinh lý, thoát hơi nư c… c a cây gi m ñi rõ r t. Do ñó cây dâu g n như ng ng sinh trư ng. Song th c t cây dâu v n duy trì các ho t ñ ng sinh lý y u t và hi n tư ng ngh ñông cây dâu g i là “ngh ñông tương ñ i”. Hi n tư ng ngh ñông cây dâu thu c lo i ngh ñông b t bu c, nó x y ra khi g p ñi u ki n b t l i cho s s ng c a cây và khi g p ñi u ki n thu n l i thì l i ho t ñ ng tr l i. ðó là s ph n ng thích nghi c a cây trong ñi u ki n b t l i. Ngư i ta có th phá v hi n tư ng ngh ñông c a cây dâu b ng nhi u bi n pháp sau: - Tăng cư ng dinh dư ng cho cây trư c khi cây vào th i kỳ ngh ñông: Bón phân h p lý k t h p v i làm c , x i xáo, tư i nư c… - ð n t a cây dâu h p lý: Dùng hình th c ñ n ph t, ñ n ñau, ñ n tr l i vào nh ng th i gian thích h p. - Gum dâu: Vào tháng 10 ti n hành ñ n ph t, sau ñó gum dâu ñ phá v s t p trung ch t auxin ñ u ng n cành. - S d ng các ch t hoá h c: Có th dùng m t s hoá ch t như etylen, gibberellin, chlohydrin… ñ phá v tr ng thái ngh ñông c a cây. Hình 4.1- Gum dâu b. Các m i tương quan trong sinh trư ng c a cây dâu. Trong cây dâu, ch c năng sinh lý c a m i cơ quan, b ph n khác nhau ñã ñư c chuyên môn hoá m t m c ñ nào ñó, song chúng có m i liên h qua l i và h p tác v i nhau m t cách m t thi t h p thành m t th th ng nh t. M i liên h gi a các cơ quan thúc ñ y l n nhau và c n thi t cho nhau ñư c g i là m i tương quan trong sinh trư ng c a cây. Có 3 m i tương quan chính như sau: • M i tương quan gi a b ph n trên m t ñ t và b ph n dư i m t ñ t Trong m i tương quan này, b r làm nhi m v h p thu nư c, ch t dinh dư ng và mu i khoáng c n thi t ñáp ng cho nhu c u sinh trư ng c a các b phân trên m t ñ t. B Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..10
ph n trên m t ñ t cung c p tr l i cho r các s n ph m quang h p, hormon sinh trư ng, vitamin… S trao ñ i nư c và ch t dinh dư ng gi a b ph n trên m t ñ t và b ph n dư i m t ñ t t o nên m t dòng ñi lên và ñi xu ng liên t c trong cây, gi cho quá trình sinh trư ng c a cây luôn t n t i tr ng thái cân b ng ñ ng n ñ nh hay nói cách khác s sinh trư ng c a b ph n trên m t ñ t (thân, cành, lá) ph i cân b ng v i sư sinh trư ng c a b phân dư i m t ñ t (r ) và tuân theo m t t l nh t ñ nh ñó là t l T/R. • M i tương quan gi a sinh trư ng m m ñ nh và m m nách. Trong m i tương quan này, m m ñ nh thư ng m c nhanh hơn m m nách, r cái m c nhanh hơn các r bên g i là ưu th ñ nh hay ưu th t n cùng. B m ng n là phá ñi ưu th ñ nh. Trong s n xu t, khi cây dâu ñ t ñư c ñ n ñ cao nh t ñ nh ngư i ta thư ng b m ng n t o ñi u ki n cho các m m nách phát tri n giúp cây có b khung tán h p lý. Cây con khi b ng kh i vư n ươm ñem tr ng thư ng ñư c c t b t r cái ñ phá v ưu th t n cùng, kích thích cho các r bên phát tri n, giúp cây nhanh có b r n ñ nh, tăng kh năng h p thu dinh dư ng t ñ t. • M i tương quan gi a sinh trư ng sinh dư ng và sinh trư ng sinh th c. M i tương quan này th c ch t là tương quan gi a s sinh trư ng c a cành lá và s phát tri n c a hoa qu . Cành lá cung c p dinh dư ng cho hoa và qu phát tri n. ð ng th i ch t dinh dư ng c n thi t cho s phát tri n c a hoa và qu cũng chính là dinh dư ng c n thi t cho sư sinh trư ng c a thân lá. Chính vì v y, s sinh trư ng c a cành lá tr c ti p tác ñ ng cho s hình thành hoa qu ñông th i cũng có tác ñ ng c n tr hình thành hoa qu . Tr ng dâu nh m m c ñích l y lá nuôi t m, n u cây dâu có quá nhi u hoa qu s tiêu hao nhi u ch t dinh dư ng. Vì v y, trong k thu t tr ng dâu c n h n ch sinh trư ng sinh th c b ng các bi n pháp ñ n t a, ng t b hoa cái, ho c ch n t o các gi ng dâu không có hoa ho c ít hoa. 1.4. Nhân gi ng dâu Hi n nay có 2 phương pháp nhân gi ng dâu: Nhân gi ng h u tính và nhân gi ng vô tính. a. Nhân gi ng h u tính H t dâu ñư c hình thành là do quá trình th ph n gi a hoa ñ c và hoa cái, vì v y nhân gi ng b ng h t ñư c g i là nhân gi ng h u tính. Cây con m c t h t g i là cây th c sinh. • Ưu như c ñi m c a phương pháp nhân gi ng h u tính - Ưu ñi m c a phương pháp nhân gi ng h u tính: + Cây dâu tr ng b ng h t có b r phát tri n m nh, ăn sâu nên có kh năng ch ng ch u t t v i ñi u ki n ngo i c nh b t l i nh t là ñi u ki n khô h n. Tu i th c a cây dài hơn so v i phương pháp nhân gi ng vô tính. + H s nhân gi ng cao, v n chuy n g n nh , t l s ng c a cây con cao. M i cây dâu n u ñ sinh trư ng t do có th thu ñư c 10kg qu . T l h t trong qu thư ng ñ t 2-3%. Trong 1 gam h t có 500-700 h t. - Như c ñi m c a phương pháp nhân gi ng h u tính: Do cây dâu th ph n nh gió nên tính di truy n c a cây con thư ng r t ph c t p, khó thu n. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..11
Các bư c ti n hành khi nhân gi ng h u tính. • nh ng cây sinh trư ng t t, cây kho , không sâu b nh, - Thu h t: Ti n hành thu qu phi n lá to và năng su t lá cao. Qu dâu có ñ c ñi m chín hình thái trư c chín sinh lý, vì v y ph i d a vào màu s c c a qu ñ xác ñ nh ñ chín. Qu chín thư ng qua giai ño n t màu h ng sang màu tím ñen, khi qu dâu có màu tím ñen thì phôi c a h t ñ t ñ n ñ chín sinh lý. Sau khi thu qu c n xát b ph n th t qu ñ l y h t, không nên b o qu n qu dâu sau khi thu ho ch quá dài d làm cho h t m t s c n y m m. - Làm khô h t: Sau khi ñã chà xát ñ tách ph n th t qu , tiên hành r a s ch h t, lo i b h t lép và phơi h t nơi thoáng gió trong th i gian t 2-3 ngày ñ h t khô và mang ñi b o qu n. - B o qu n h t: Có hai phương pháp b o qu n h t dâu là b o qu n khô và b o qu n l nh. + B o qu n khô: H t phơi khô ñ t tiêu chu n thì cho vào túi v i, bu c ch t mi ng túi và ñ t vào trong bình kín, ñáy bình có lót m t l p vôi c c. T l tr ng lư ng h t dâu và vôi c c là 2:1 ho c 1:1. Như v y, trong bình có 1/3 th tích là h t dâu, 1/3 th tích là vôi c c còn l i là kho ng tr ng. B o qu n theo phương pháp này thì sau 1 năm h t dâu v n ñ m b o n y m m 90%. + B o qu n l nh: H t dâu phơi khô ñư c ñ ng vào trong các túi kín không th m nư c (túi nilon) r i ñưa vào b o qu n l nh nhi t ñ 3-5oC. - Gieo h t Ch n ñ t: ð t làm vư n ươm ph i ñ m b o g n ngu n nư c, thu n ti n cho vi c tư i tiêu. ð t ph i b ng ph ng, thông thoáng, có k t c u t t, ñ t cát pha ho c th t nh là thích h p nh t. N u là vùng ñ t m n c n ch n lo i ñ t có hàm lư ng mu i nh hơn 0,2%, ñ pH≥5. ð t làm vư n ươm tránh s d ng liên t c nhi u năm. Làm ñ t: + Cày ñ t: ð t c n ñư c cày i càng s m càng t t, ñ sâu cày ñ t là 20-25cm. Bón lót 25-30 t n phân h u cơ và 250kg lân cho 1 hecta. + Làm lu ng: Trư c khi làm lu ng ñ t ph i ñư c b a tơi r i m i lên lu ng. Chi u r ng c a lu ng là 1-1,2m, cao 20cm. N u vùng mưa nhi u thì lu ng c n ph i làm cao hơn. Gieo h t: Th i v gieo h t ch y u là v xuân và v hè. Trư ng h p ñ c bi t có th gieo c v thu. Khi nhi t ñ ñ t ñ t t i 20oC thì có th gieo h t ñư c, có 2 phương pháp gieo h t là gieo vãi và gieo hàng. + Gieo vãi: H t ñư c vãi ñ u trên m t lu ng v i s lư ng là 2-3 gam h t/1m2 (n u h t ñ t t l n y m m trên 80%). Sau khi gieo xong, ph m t l p ñ t m ng và trên cùng cho m t l p tr u r i tư i nư c. + Gieo hàng: Có th gieo theo chi u d c ho c chi u ngang c a lu ng. ð sâu gieo h t là 2cm, hàng cách hàng 30cm. Gieo hàng có ưu ñi m là ti t ki m ñư c h t, lư ng h t ch b ng 1/3-2/3 lư ng h t gieo vãi, m t ñ thưa, d chăm sóc. Qu n lý và chăm sóc cây con Vi c qu n lý chăm sóc cây con chia ra 3 giai ño n: Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..12
Giai ño n n y m m k t khi gieo h t ñ n khi cây con có hai lá m m. Trong th i kỳ này, h t c n hút lư ng nư c khá l n, ho t ñ ng sinh lý c a cây r t m nh, t bào phôi liên t c phân chia ñ hình thành các b ph n c a cây. Cây con sinh trư ng nhanh, vì th nư c là nhu c u ch y u cho h t n y m m. C n ñ m b o ñ t luôn m. Khi cây con ñã m c ph i k p th i b nh ng v t che ph ra. Giai ño n sinh trư ng ch m k t khi cây có 2 lá m m ñ n khi cây có 4-5 lá th t. Th i kỳ này cây con y u t, r ăn nông nên s c ch ng ch u v i ñi u ki n b t l i y u. Vì v y công vi c ch y u giai ño n này là tư i, tiêu nư c, làm c k t h p bón phân v i li u lư ng nh . Dùng nư c ti u pha loãng 8-10 l n ho c hoà phân ñ m v i n ng ñ 0,3-0,5% ñ tư i. Giai ño n sinh trư ng m nh: Khi cây con có 4-5 lá th t thì b r và b ph n trên m t ñ t phát tri n nhanh, cây bư c vào giai ño n sinh trư ng m nh. Giai ño n này chi m 3/4 t ng th i gian trong vư n ươm. công vi c ch y u th i kỳ này là tư i nư c và bón phân ñ y ñ . Lư ng phân bón trong c th i kỳ là 3kg phân chu ng và 0,3kg ñ m cho 1m2. K t h p bón phân v i làm c và t a ñ nh cây ñ kho ng cách cây cách cây là 15cm. b. Nhân gi ng vô tính. Nhân gi ng vô tính là s d ng m t b ph n c a cơ quan sinh dư ng như thân, cành, .... ñ t o nên m t cây m i. Phương pháp nhân gi ng vô tính có nh ng ưu như c ñi m sau: - Ưu ñi m: Nhân gi ng vô tính duy trì ñư c ñ c tính t t c a cây m . Th i gian t tr ng ñ n khi cho s n lư ng lá n ñ nh nhanh. - Như c ñi m: T l s ng c a hom và cành ghép không cao, tu i th ng n và kh năng ch u h n kém. Nhân gi ng vô tính cây dâu bao g m phương pháp chi t, ghép và giâm cành. Vi t Nam ch y u là nhân gi ng b ng phương pháp giâm cành, còn phương pháp chi t và ghép ch áp d ng v i nh ng gi ng dâu khó n y m m. 1.5. K thu t tr ng dâu a. Làm ñ t. • Ch n ñ t tr ng dâu. Cây dâu là cây có kh năng thích ng r ng v i nhi u lo i ñ t như ñ t ñ i, ñ t bãi ven sông, ven bi n, ñ t th t ven ñê… song khi thi t k vư n dâu ph i chú ý ñ ánh sáng và ñ thông thoáng. Tr ng dâu nên tr ng t p trung vào m t khu v c ñ d qu n lý, không nên tr ng xen v i các cây tr ng khác như : lúa, màu..... ð t tr ng dâu không ñư c g n nhà máy, ñư ng qu c l , nơi môi trư ng b ô nhi m và ñ c bi t là không ñư c g n lò g ch. N u nh ng nơi nuôi t m t p trung có th thi t k ru ng dâu nuôi t m con riêng, di n tích này chi m kho ng 10-15% t ng di n tích tr ng dâu. Ru ng dâu nuôi t m con c n b trí g n khu v c nhà t m, trên lo i ñ t t t, tư i tiêu thu n l i. • Làm ñ t. ð t tr ng dâu ph i ñư c cày sâu, b a nh , ñ sâu cày là 25-40 cm ho c sâu hơn càng t t. Cày xong, b a tơi nh , nh t s ch c và san ñ t cho ph ng. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..13
ðào rãnh ho c h tr ng dâu. • Tuỳ theo m t ñ tr ng và phương th c tr ng mà ñào h ho c ñào rãnh. Nói chung g n vùng ñ t ñ i, ñ t cao nhuyên thì ñào h còn ñ t bãi ven sông, ñ t th t thì ñào rãnh. Kích thư c h là 40x40 cm, còn ñ sâu c a rãnh là t 25-30 cm. ðào h xong bón phân h u cơ và l p ñ t luôn ñ gi m cho ñ t. Lư ng phân h u cơ c n bón lót là 20 t n, phân lân 400-500kg cho 1 hecta, n u ñ t chua c n bón thêm vôi. b. K thu t tr ng dâu • Th i v tr ng: Tuỳ theo phương th c nhân gi ng và ñi u ki n khí h u t ng vùng mà th i v tr ng có khác nhau. N u tr ng b ng cây con gieo t h t thì có th tr ng t v xuân ñ n cu i v hè. N u tr ng b ng hom thì ph i d a vào th i kỳ sinh trư ng c a cây và ñi u ki n th i ti t. Vùng ñ ng b ng B c b ñ n Duyên h i mi n Trung tr ng vào tháng 11-12, vùng cao nguyên B o L c, Lâm ð ng tr ng vào tháng 4 trư c mùa mưa. • Ch n hom dâu: Ru ng dâu ñ l y hom ph i ñ t t 2 năm tu i tr lên, không sâu b nh, không l n gi ng, không gum, không ñ n ph t. Ch n nh ng hom dâu ñ tiêu chu n bó thành t ng bó, ñ nơi khu t gió b o qu n 3-5 ngày r i ti n hành ch t hom. • Ch t hom dâu Ch dùng nh ng hom có ñư ng kính t 1cm tr lên, b ph n ng n và g c cành r i ch t thành nh ng ño n hom dài 20-25cm, ch t vát 2 ñ u và ñ m b o hom không b d p, sau ñó bó thành t ng bó ñ vào nơi mát, tư i m. • M t ñ tr ng: Tuỳ thu c ñi u ki n ñ t ñai, gi ng dâu, phương pháp t o hình, h th ng tr ng xen và các ñi u ki n khác mà m t ñ tr ng khác nhau. Theo Kanarev Petkov, các nư c Nh t B n, Nam Tri u Tiên, n ð ñ u tr ng dâu theo m t ñ : 1,5-2,5x0,5(m). Trung Qu c, ph n l n các vùng tr ng theo m t ñ : 1,6x0,7(m) ho c 1,8x1,0(m). Vi t Nam, vùng ñ t ñ i và cao nguyên thư ng b h n c n ph i t o hình cao nên tr ng v i m t ñ : 2,0x0,8-1,2(m), vùng ñ t bãi ven sông, ñ t ñ ng b ng n u không tr ng xen thì có th tr ng v i kho ng cách: 1,8x0,4(m), n u có tr ng xen thì tr ng v i kho ng cách: 2,5x0,4(m). • Phương pháp tr ng: Tuỳ theo tr ng b ng cây con hay tr ng b ng hom mà có phương pháp tr ng khác nhau: + Tr ng b ng cây con (nhân gi ng h u tính): Tuỳ theo ñ t ñai, gi ng và ñi u ki n khí h u khác nhau mà ñ sâu tr ng có khác nhau. Ví d gi ng kho , ñ t ñai màu m , m c nư c ng m th p thì có th tr ng sâu hơn và ngư c l i. Thông thư ng ñ sâu tr ng t 10-20cm (tính t c r ). Khi tr ng ñ t cây con vào rãnh ho c h theo m t ñ quy ñ nh, sau ñó l p ñ t, nén ch t và san ph ng. Sau khi tr ng, cây con ñư c ñ n cho b ng nhau, chi u cao v t ñ n tuỳ thu c vào ki u t o hình ; n u t o hình thân th p ho c trung bình thì ñ n cao 15-25cm, còn n u t o hình thân cao thì c ñ nh thân chính cao 0,8-1m. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..14
+ Tr ng b ng hom: Tuỳ theo tr ng h hay tr ng hàng mà có phương th c ñ t hom khác nhau. N u tr ng hàng có 2 cách ñ t hom: Có th ñ t hom n m trên m t rãnh thành 2 hàng song song theo ki u nanh s u sau ñó l p ñ t ( nơi ñ t có m c nư c ng m cao) ho c c m hom xiên m t góc 45o ñ ch a m t m t n i lên m t ñ t cho hom n y m m. N u tr ng h thì c m 2-3 hom/h , c m xiên 45o và c m v 3 góc c a h . 1.6. Qu n lý và chăm sóc vư n dâu. a. Bón phân. M c ñích tr ng dâu là ñ l y lá nuôi t m. M i năm ru ng dâu ph i ñ n 1-2 l n và thu hái 8-10 l a lá. Do v y ch t dinh dư ng t trong ñ t ñã ñư c cây dâu s d ng nhi u. K t qu tính toán cho th y c thu ho ch 1500kg lá dâu thì trong ñ t ñã m t ñi 20,5 kg ñ m, 3,68kg lân và 10,6kg kali. Do ñó c n ph i bón phân ñ không ng ng b sung dinh dư ng cho ñ t và duy trì s n lư ng lá dâu n ñ nh. • Th i kỳ bón phân ð xác ñ nh th i kỳ bón phân cho dâu c n d a vào quy lu t sinh trư ng hàng năm c a cây. Thư ng m t năm chia làm 4 th i kỳ bón phân. - Bón phân v xuân: Bón phân v này thúc ñ y cho cây dâu ñâm ch i n y l c và t o cơ s cho thu ho ch lá v hè. Bón phân v xuân c n s d ng các lo i phân có hi u qu nhanh, d tiêu, th i kỳ này c n bón 2 l n: l n th nh t bón khi cây n y m m ñư c 3-5cm, l n th 2 bón trư c khi thu lá 20 ngày. - Bón phân v hè: V hè là v cây dâu sinh trư ng m nh nh t trong năm (lư ng sinh trư ng c a cây b ng 70% t ng lư ng sinh trư ng c a năm). Th i kỳ này cây cũng h p thu dinh dư ng m nh nh t vì v y bón phân v hè có tác d ng làm tăng s n lư ng lá v hè và v thu. V này thư ng bón các lo i phân d tiêu. M t khác, mùa hè thư ng có mưa nhi u nên c n bón chia ra nhi u l n ñ tránh b r a trôi. - Bón phân v thu: v thu, cây dâu sinh trư ng ch m d n và là th i kỳ tích lu dinh dư ng c a cây. Bón phân v thu không ch kéo dài th i kỳ sinh trư ng c a cây trong năm, làm ch m quá trình c ng c a lá mà còn có tác d ng làm tăng năng su t lá v xuân. Th i ti t v này thư ng khô hanh. Do v y, bón phân v này ph i k t h p v i tư i nư c ñ kéo dài th i kỳ sinh trư ng c a cây và nâng cao hi u qu h p thu phân bón. - Bón phân v ñông: V ñông là v cây dâu ng ng sinh trư ng, b r ho t ñ ng y u, th i kỳ này c n bón phân có hi u qu ch m như: phân chu ng, phân rác, phân xanh. V này c n bón toàn b lư ng phân h u cơ, phân lân và 50% lư ng phân kali c a c năm. • Li u lư ng và t l bón - Li u lư ng phân bón có liên quan ch t ch ñ n năng su t và ch t lư ng lá dâu. Xác ñ nh li u lư ng bón c n căn c vào ñi u ki n khí h u, ñ t ñai, tu i cây, m t ñ tr ng, bi n pháp ñ n t a và th i kỳ sinh trư ng c a cây. Nhìn chung, nh ng vùng có tư i nư c, tr ng dày có th bón 10-25 t n phân chu ng/ha, phân vô cơ là: 150-250kg N, 60-100kg P2O5, và 60-100kg K2O/ha.năm. Vi t Nam qua các thí nghi m cho th y bón v i li u lư ng 200kg N, 100kg P2O5 và 100kg K2O/ha.năm. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..15
- T l bón: T l bón phân ph i cho các th i v trong năm như sau: V xuân: 25-30%. V hè 35-40%. V thu 15-20%. V ñông 10-15% và 100% lư ng phân h u cơ. Lư ng phân bón còn thay ñ i theo tu i cây: Cây tr ng năm th nh t thì bón b ng 50%, năm th 2 bón b ng 70% lư ng phân bón cho cây dâu ñã ñ nh hình . • Phương pháp bón Bón phân cho cây dâu có th bón qua ñ t ho c bón qua lá nhưng bón qua ñ t là ch y u. - Bón qua ñ t: Nguyên t c c a bón qua ñ t là bón vào t ng ñ t mà m t ñ r cây t p trung nhi u ñ nâng cao hi u qu h p thu phân bón c a cây. Vì v y, ñ sâu khi bón c n d a vào tu i cây, lo i ñ t và ñi u ki n khí h u. Phương pháp bón g m bón rãnh và bón h c. Trong ñó, bón h c là phương pháp s d ng ch y u ñ i v i phân vô cơ, bón vào kho ng cách gi a 2 cây dâu ho c gi a 2 hàng dâu. Kích thư c h c thay ñ i tuỳ theo tu i cây, thư ng kích thư c h c là 20x25cm. Bón rãnh thư ng bón theo 2 phía c a hàng dâu và s d ng cho bón phân h u cơ, phân xanh. Dù bón h c hay bón rãnh ñ u ph i thay ñ i v trí bón qua các l n bón, t o ñi u ki n cho b r phát tri n ñ u. - Bón qua lá: Theo tình toán t ng diên tích b m t c a lá trong m t cây g p 15-20 l n di n tích ñ t mà cây che ph . Do v y, di n tích ñ ti p thu phân bón qua lá l n hơn r t nhi u so v i bón qua ñ t. M t khác, bón qua lá, hi u qu h p thu phân bón cao và nhanh hơn, ch sau khi phun 60 phút thì lá ñã h p thu ñư c phân và vân chuy n ñ n các ñ nh sinh trư ng. Phun phân vào m t dư i c a lá hi u qu h p thu phân bón cao hơn 4 l n so v i phun vào m t trên c a lá. Th i gian phun t t nh t là vào bu i sáng ho c chi u mu n. N ng ñ phun v i m t s lo i phân như sau: ð m urê là 0,5%, ñ m sulphat 0,4%, supe lân 0,5-1%, kali sulphat 0,5%. Lư ng phun 100-120kg dung d ch/1 sào. Kho ng cách gi a các l n phun là 5-6 ngày. b. Cày ñ t và làm c trong vư n dâu • Cày ñ t Bi n pháp cày ñ t trong vư n dâu bao g m cày b a, x i xáo… làm cho ñ t tơi x p, thông thoáng, có l i cho ho t ñ ng c a vi sinh v t và s sinh trư ng c a b r dâu. Do cày ñ t c t ñ t các mao qu n t ng canh tác, h n ch s b c hơi nư c c a ñ t, tăng kh năng gi m cho ñ t. ð i v i ñ t chua m n, cày ñ t còn h n ch lư ng mu i b c lên b m t ñ t gi m ñ chua m n c a ñ t. Cày ñ t còn có tác d ng di t c d i và m t s sâu b nh t n t i trong ñ t. ð c bi t ñ i v i cây dâu b r có kh năng tái sinh m nh nên cày ñ t còn có tác d ng c t ñ t m t s r già, kích thích cho r non phát tri n, tăng kh năng sinh trư ng c a cây. M i năm thư ng ti n hành cày ñ t 2 l n v ñông và v hè thu. Nhưng v ñông là quan tr ng, ch y u nh t. Cày ñ t v ñông: Ti n hành lúc cây dâu ñã ng ng sinh trư ng, ñ sâu cày t 15-20cm. gi a lu ng cày sâu, phía g n hàng dâu cày nông hơn. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..16
Cày ñ t v hè: Ti n hành sau khi ñ n dâu v hè k t h p v i bón phân làm c . Th i kỳ này cày nông hơn v ñông. Cày ñ t v hè c n ti n hành k p th i ngay sau khi ñ n dâu, n u cày mu n sau khi cây dâu ñã n y m m thì nh hư ng không t t t i sinh trư ng c a cây. Ngoài ra ngư i ta còn có th ti n hành cày ñ t vào v thu, thư ng ti n hành vào tháng 8-9 k t h p v i bón ñ m ñ kéo dài th i v cho lá vào cu i năm. Nhưng chú ý cày xong ph i b a ngay ñ gi m cho ñ t. • Làm c Th i kỳ và s l n làm c tuỳ thu c vào th i ti t, khí h u và quy lu t sinh trư ng c a c d i. Nói chung 1 năm thư ng ti n hành làm c 3-5 l n. - Làm c v xuân: Th c hi n trư c khi cây dâu n y m m ñ k p th i di t nh ng c c a năm trư c còn l i và m t s c m i n y m m. - Làm c v hè: Sau khi ñ n dâu v hè, ru ng dâu thông thoáng, nhi t ñ và m ñ cao cho nên c d i phát tri n m nh vì v y v này làm c k p th i là r t quan tr ng. - Làm c v thu: v thu, c b t ñ u ra hoa k t h t. Vì v y, ph i làm c trư c khi c k t h t ñ tránh lây lan c a c cho năm sau. - Phương pháp làm c : Có th ti n hành b ng phương pháp th công ho c s d ng thu c tr c . c. Tư i và tiêu nư c cho vư n dâu • Tư i nư c Nhu c u nư c c a cây dâu: Dâu là lo i cây tr ng tương ñ i ch u h n, nhưng không có nghĩa là thi u nư c không nh hư ng ñ n sinh trư ng c a cây. Vì cây dâu cũng gi ng như các cây tr ng khác, nư c là ñi u ki n sinh t n c a cây, nư c c n thi t cho các ho t ñ ng quang h p, v n chuy n, trao ñ i ch t… 1kg lá dâu trong m t ngày tiêu hao 8,46kg nư c ñ phát tán. Lư ng nư c c n cho cây dâu phát tán và lư ng nư c ch a trong cây ñ u l y t ñ t. Do ñó, nư c trong ñ t không ñ s gây nh hư ng ñ n ho t ñ ng sinh lý bình thư ng c a cây. - K thu t tư i nư c + Xác ñ nh nhu c u c n tư i nư c c a cây: ð xác ñ nh nhu c u c n tư i nư c c a cây dâu có th d a vào nh ng căn c sau: Quan sát tr ng thái sinh trư ng c a cây. Khi th y sinh trư ng c a cây y u d n, 2-3 lá phía ng n héo và co l i, m t s lá phía dư i chuy n sang màu vàng thì ñó là d u hi u cây dâu b thi u nư c. N u m m ñ nh ng ng sinh trư ng là cây dâu ñang th i ñi m khô h n nghiêm tr ng. D a vào lư ng mưa trung bình hàng tháng. N u lư ng mưa ch ñ t 100-150mm/tháng thì c n ph i tư i cho dâu. + Chu kỳ tư i: Tuỳ thu c vào giai ño n sinh trư ng c a cây, lo i ñ t và ñi u ki n khí h u. Thư ng v i ñ t cát 8-10 ngày tư i nư c m t l n, ñ t sét 15 ngày tư i m t l n. + Phương pháp tư i: Tư i phun ho c tư i rãnh. Phương pháp tư i phun ñơn gi n và ti t ki m lao ñ ng nhưng tiêu phí nhi u nư c. Tư i rãnh thì ti t ki m ñư c nư c, phù h p v i tư i cho di n r ng. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..17