intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Giáo trình Lịch sử giáo dục Việt Nam - ĐH Đà Lạt

Chia sẻ: Thúy Vinh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:71

971
lượt xem
251
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giáo trình Lịch sử giáo dục Việt Nam có kết cấu trình bày nội dung gồm 4 chương: chương 1 chế độ giáo dục và thi cử của Việt Nam thời phong kiến, chương 2 nền giáo dục Việt Nam thời pháp thuộc, chương 3 tình hình giáo dục thời chính phủ Trần Trọng Kim trong vùng Pháp tạm chiến và ở miền Nam Việt Nam, chương 4 nền giáo dục của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa và Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Lịch sử giáo dục Việt Nam - ĐH Đà Lạt

  1. TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑAØ LAÏT GIAÙO TRÌNH LÒCH SÖÛ GIAÙO DUÏC VIEÄT NAM NGUYEÃN GIA PHU - 1999 http://www.ebook.edu.vn
  2. Lòch söû Giaùo duïc Vieät Nam -1- MUÏC LUÏC CHÖÔNG 1. CHEÁ ÑOÄ GIAÙO DUÏC VAØ THI CÖÛ CUÛA VIEÄT NAM THÔØI PHONG KIEÁN ............................................................................................................................. 3 I. NHAÄN THÖÙC VEÀ TAÀM QUAN TROÏNG CUÛA GIAÙO DUÏC CUÛA GIAI CAÁP PHONG KIEÁN VIEÄT NAM: ............................................................................................................................. 3 II. TRÖÔØNG HOÏC : .......................................................................................................... 4 1. Caùc lôùp hoïc thôøi Baéc thuoäc : ............................................................................. 4 2. Tröôøng hoïc thôøi Lyù Traàn :.................................................................................. 6 3. Tröôøng hoïc thôøi Leâ Nguyeãn : ............................................................................. 7 III. TÌNH HÌNH THI CÖÛ ÔÛ VIEÄT NAM THÔØI PHONG KIEÁN : .............................. 13 1. Tình hình thi cöû töø naêm 1075-1396 .................................................................. 13 2. Tình hình thi cöû töø naêm 1396-1463: ................................................................. 16 3. Cheá ñoä khoa cöû töø naêm 1466-1919................................................................... 17 IV. CUOÄC VAÄN ÑOÄNG CAÛI CAÙCH GIAÙO DUÏC CUÛA CAÙC SÓ PHU YEÂU NÖÔÙC: .................................................................................................................................... 26 1. Hoaøn caûnh lòch söû : .......................................................................................... 26 2. Ñoâng Kinh nghóa thuïc: ..................................................................................... 27 CHÖÔNG 2. NEÀN GIAÙO DUÏC VIEÄT NAM THÔØI PHAÙP THUOÄC ...................... 30 I. CHÍNH SAÙCH GIAÙO DUÏC CUÛA PHAÙP ÔÛ VIEÄT NAM : .................................................. 30 II. CHEÁ ÑOÄ GIAÙO DUÏC CUÛA PHAÙP ÔÛ VIEÄT NAM TÖØ 1861-1945. ................................. 31 1. Caùc tröôøng hoïc ôû nam Kyø töø 1861-1886. ......................................................... 31 2. Cheá Ñoä Giaùo Duïc Cuûa Phaùp Ôû Vieät Nam Töø 1886 - 1917 .............................. 33 3. Cheá Ñoä Giaùo Duïc Cuûa Phaùp Ôû Vieät Nam Töø 1917-1945 ................................ 36 CHÖÔNG 3. TÌNH HÌNH GIAÙO DUÏC THÔØI CHÍNH PHUÛ TRAÀN TROÏNG KIM, TRONG VUØNG PHAÙP TAÏM CHIEÁM VAØ ÔÛ MIEÀN NAM VIEÄT NAM. .............. 45 I. TÌNH HÌNH GIAÙO DUÏC THÔØI CHÍNH PHUÛ TRAÀN TROÏNG KIM :.................................. 45 II. TÌNH HÌNH GIAÙO DUÏC TRONG VUØNG PHAÙP TAÏM CHIEÁM TÖØ NAÊM 1948 ÑEÁN NAÊM 1954: ........................................................................................................................... 46 1. Baäc Trung hoïc :................................................................................................ 46 2. Baäc Ñaïi hoïc : ................................................................................................... 47 III. TÌNH HÌNH GIAÙO DUÏC ÔÛ MIEÀN NAM VIEÄT NAM TÖØ 1954-1975............................ 47 1. Tieåu hoïc vaø Trung hoïc : ................................................................................... 47 2. Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp : ............................................................ 49 CHÖÔNG 4. NEÀN GIAÙO DUÏC CUÛA NÖÔÙC VIEÄT NAM DAÂN CHUÛ COÄNG HOØA VAØ COÄNG HOØA XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA VIEÄT NAM ............................................ 55 I. CHÍNH SAÙCH CUÛA ÑAÛNG VAØ CHÍNH PHUÛ VEÀ GIAÙO DUÏC : ....................................... 55 1. Xoùa naïn muø chöõ : ............................................................................................. 55 2. Ñaùnh giaù cao taàm quan troïng cuûa giaùo duïc : .................................................. 58 II. SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA GIAÙO DUÏC PHOÅ THOÂNG :....................................................... 61 1. Giai ñoaïn töø naêm 1945-1950: .......................................................................... 61 2. Giai ñoaïn töø 1950-1956.................................................................................... 62 Nguyeãn Gia Phu http://www.ebook.edu.vn Khoa Lòch Söû
  3. Lòch söû Giaùo duïc Vieät Nam -2- 3. Giai ñoaïn töø naêm 1956- 1981: ......................................................................... 63 4. Giai ñoaïn töø 1981 ñeán nay : ............................................................................. 63 5. Nhöõng thay ñoåi ôû baäc giaùo duïc phoå thoâng theo luaät giaùo duïc :....................... 63 III. ÑAÏI HOÏC VAØ TRUNG HOÏC CHUYEÂN NGHIEÄP. ........................................................ 64 1. Giai ñoaïn töø 1945 – 1954................................................................................. 64 2. Giai ñoaïn 1955-1965........................................................................................ 65 3. Giai ñoaïn töø 1965-1975.................................................................................... 66 4. Giai ñoaïn 1975 ñeán nay : ................................................................................. 67 Nguyeãn Gia Phu http://www.ebook.edu.vn Khoa Lòch Söû
  4. Lòch söû Giaùo duïc Vieät Nam -3- Chöông 1. CHEÁ ÑOÄ GIAÙO DUÏC VAØ THI CÖÛ CUÛA VIEÄT NAM THÔØI PHONG KIEÁN I. Nhaän thöùc veà taàm quan troïng cuûa giaùo duïc cuûa giai caáp phong kieán Vieät Nam: Daân toäc Vieät nam raát hieáu hoïc vaø hoïc raát gioûi. Neàn giaùo duïc Vieät nam coù lòch söû töø laâu ñôøi. Nöôùc ta töø thôøi Vaên Lang AÂu – Laï c ñaõ coù nhaø nöôùc, nhöng tình hình giaùo duïc thôøi kyø naøy nhö theá naøo khoâng theå khaûo cöùu ñöôïc. Naêm 111 TCN, nöôùc ta bò noäi thuoäc ñeá quoác Taây Haùn. Tröôùc ñoù, naêm 136 TCN, vua Taâ y Haùn laø Vuõ Ñeá tuyeân boá ”baõi truaát baùch gia, ñoäc toân Nho thuaät” Nho gia voán laø tröôøng phaùi tö töôûng raát coi troïng vieäc giaùo duïc, do ñoù ñeán thôøi kyø naøy vieäc hoïc taäp ôû Trung quoác caøng ñöôïc ñeà cao. Sau khi thoáng trò nöôùc ta, quan cai trò cuûa trieàu Haùn ñaõ truyeàn baù cheá ñoä giaùo duïc cuûa Trung quoác sang nöôùc ta, chöõ Haùn trôû thaønh vaên töï duøng trong giaùo duïc, caùc saùch do caùc nhaø Nho ôû Trung quoác soaïn thaønh taøi lieäu hoïc taäp. Sau khi giaønh ñöôïc ñoäc laäp, caùc trieàu ñaïi phong kieán Vieät Nam quaùn trieät tö töôûng Nho giaùo, raát coi troïng vieäc giaùo duïc, vì hoï nhaän thöùc ñöôïc raèng ñoù laø bieän phaùp chuû yeáu ñeå ñaøo taïo nhaân taøi cho ñaát nöôùc. Chính vì theá, töø naêm 1070, vua Lyù Thaùnh Toâng cho döïng vaên mieáu. Naêm 1076, vua Lyù Nhaân Toâng cho laäp tröôøng Quoác töû giaùm beân caïnh vaên mieáu. Ñeán ñôøi Leâ, töø vua ñeán quan cuõng ñeàu cho raèng :” Söï nghieäp trò nöôùc lôùn lao cuûa ñeá vöông khoâng gì caàn kíp hôn nhaân taøi, ñieån chöông cheá ñoä ñaày ñuû cuûa nhaø nöôùc taát phaûi chôø ôû caùc baäc haäu thaùnh. Laø bôûi trò nöôùc maø khoâng laáy nhaân taøi laøm goác, cheá taùc maø khoâng döïa vaøo thaùnh nhaân ñôøi sau thì ñeàu chæ laø caåu thaû taïm bôï maø thoâi, sao coù theå ñaït tôùi chính trò phong hoùa phoàn vinh, vaên vaät ñieån chöông ñaày ñuû” (1) (Vaên bia do Ñoã Nhuaän soaïn naêm 1484). Noùi veà söï coi troïng vieäc giaùo duïc cuûa trieàu Leâ ngay töø buoåi ñaàu döïng nöôùc, trong Kieán vaên tieåu hoïc, Leâ Quyù Ñoân vieát : “Naêm Maäu Thaân , nieân hieäu Thuaän Thieân thöù nhaát (1428), haï chieáu trong nöôùc döïng nhaø hoïc, daïy doã nhaân taøi, trong kinh coù Quoác töû giaùm, beân ngoaøi coù nhaø hoïc caùc phuû. Nhaø vua thaân haønh choïn con chaùu caùc quan vaø thöôøng daân tuaán tuù sung boå vaøo hoïc caùc cuïc chaàu caän, chaàu ôû ngöï tieàn vaø sung vaøo giaùm sinh Quoác töû giaùm, laïi haï leänh cho vieân quan chòu traùch nhieäm tuyeån roäng caû con em nhaø löông gia ôû daân gian sung vaøo sinh ñoà ôù caùc phuû ñeå daïy baûo.” Treân cô sôû khuyeán khích vieäc hoïc taäp. Nhaø Leâ coøn raát chuù yù ñeán vieäc thi cöû ñeå tuyeån choïn nhaân taøi. Naêm 1434, Leâ Thaùi Toâng haï chieáu noùi : (1 ) : Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö. Taäp II. NXB KHXH. 1985. Tr. 494. Nguyeãn Gia Phu http://www.ebook.edu.vn Khoa Lòch Söû
  5. Lòch söû Giaùo duïc Vieät Nam -4- “Muoán coù ñöôïc nhaân taøi tröôùc heát phaûi choïn löïa keû só, maø pheùp choïn löïa keû só phaûi laáy thi cöû laøm ñaàu. Nhaø nöôùc ta töø thöûô xöa loaïn laïc, ngöôøi anh taøi nhö laù muøa thu, baäc tuaán kieät nhö sao buoåi sôùm. Thaùi toå ta tröôùc, ban ñaàu döïng nöôùc, môû mang nhaø hoïc hieäu, duøng coã thaùi lao ñeà teá Khoång Töû, raát möïc suøng Nho, troïng ñaïo. Nhöng vì nöôùc môùi döïng neân chöa kòp ñaët khoa thi. Traãm noái theo chí höôùng ngöôøi xöa, lo ñöôïc nhaân taøi ñeå thoûa loøng mong ñôïi.” (1) Ñeán thôøi Nguyeãn, naêm 1814, Gia Long cuõng noùi : “Hoïc hieäu laø nôi chöùa nhaân taøi , phaûi giaùo duïc coù caên baûn thì môùi coù theå thaønh taøi, traãm muoán baét chöôùc ngöôøi xöa, ñaët nhaø hoïc ñeå nuoâi hoïc troø ngoõ haàu vaên phong daáy leân, hieàn taøi ñeàu noåi ñeå cho nhaø nöôùc duøng (2) Naêm 1827, Minh Maïng noùi vôùi ñình thaàn raèng : “Traãm töø khi thaân chinh ñeán nay, chöa töøng luùc naøo khoâng laáy vieäc ñaøo taïo nhaân taøi laøm vieäc öu tieân… Ñeá vöông ngaøy xöa duøng ngöôøi coù phaûi vay möôïn nhaâ n taøi ôû ñôøi khaùc ñaâu.” Do nhaän thöùc nhö vaäy, caùc trieàu ñaïi thöôøng thi haønh nhöõng chính saùch khuyeán khích vieäc hoïc taäp vaø ñoã ñaït. Naêm 1486, nhaø Leâ quy ñònh nhöõng ngöôøi laøm thueâ laøm möôùn coù bieát chöõ vaø coù Ty Thöøa tuyeân baûn xöù chuaån cho thì ñöôïc mieãn sung quaân. Naêm 1488, vua Leâ Thaùnh toâng laïi haï chieáu cho “caùc só nhaân ñaõ töøng ñi hoïc, bieát laøm vaên, coù haïnh kieåm ñaõ thi ñoã vaø ñöôïc mieãn tuyeån thì mieãn cho nöûa phaàn thueá vaø sai dòch.” Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñoã ñaït, nhaø nöôùc phong kieán coù yù thöùc duøng nhieàu bieän phaùp ñeå laøm theâm söï vinh quang cuûa hoï nhö toå chöùc leã vinh quy raát long troïng, döïng bia Tieán só ôû vaên mieáu. Maëc daàu thôøi phong kieán, do ñôøi soáng cuûa ñaïi ña soá noâng daân raát khoå cöïc, nhöõng ngöôøi coù ñieàu kieän ñi hoïc khoâng nhieàu, nhöõng ngöôøi coù theå ñoã ñaït laïi caøng ít, nhöng so vôùi caùc nöôùc treân theá giôùi luùc baáy giôø, nöôùc ta laø moät trong soá raát ít nöôùc coù neàn giaùo duïc coù quy cuû vaø töông ñoái phaùt trieån. II. Tröôøng hoïc : 1. Caùc lôùp hoïc thôøi Baéc thuoäc : Nhöõng taøi lieäu lòch söû sôùm nhaát noùi veà tình hình giaùo duïc ôû nöôùc ta gaén lieàn vôùi teân tuoåi caùc Thaùi thuù cuûa Trung quoác nhö Tích Quang, Nhaâm Dieân, Só Nhieáp. Tích Quang laø Thaùi thuù Giao chæ ñaàu thôøi Ñoâng haùn “ñaõ laáy leã nghóa daïy daân”. 1 ( ) Ñaïi Vieät söû kyù toaø n thö. Taäp II, NXB KHXH . 1985. Trang 320 2 ( ) Ñaïi Nam thöï c luïc chính bieâ n. Gia Long naêm thöù 13 Nguyeãn Gia Phu http://www.ebook.edu.vn Khoa Lòch Söû
  6. Lòch söû Giaùo duïc Vieät Nam -5- Nhaân Dieân laø Thaùi thuù Cöûu Chaân “daïy daân khai khaån ruoäng ñaát “ñeå caøy caáy” “daân ngheøo khoâng coù sính leã cöôùi vôï, Dieân baûo caùc Tröôûng laïi trôû xuoáng bôùt boång loäc ra ñeå giuùp ñôõ, cuøng moät luùc laáy vôï coù ñeán 2.000 ngöôøi.” (1) Song song vôùi vieäc truyeàn baù leã nghóa laø vieäc môû tröôøng hoïc khuyeán khích vieäc hoïc taäp.Trong baøi sôù cuûa Thaùi thuù Hôïp Phoá laø Tieát Toång daâng leân vua Ngoâ laø Toân Quyeàn naêm 231 coù noùi : “… Trieäu Ñaø noåi daäy ôû Phieân Ngung, voã veà thaàn phuïc ñöôïc vua Baùch Vieät, ñoù laø mieàn ñaát veà phía Nam quaän Chaâu Nhai, Hieáu Vuõ (nhaø Haùn), gieát Löõ Gia, môû 9 quaän ñaët chöùc Thöù söû ôû Giao Chæ, dôøi nhöõng ngöôøi phaïm toäi ôû Trung quoác sang ôû laãn vaøo caùc nôi aáy, cho hoïc saùch ít nhieàu, hôi thoâng hieåu leã hoùa. Ñeán khi Tích Quang laøm Thaùi thuù Giao Chæ, Nhaâm Dieân laøm Thaùi thuù Cöûu Chaân, döïng nhaø hoïc, daãn daét baèng leã nghóa. Töø ñaáy trôû ñi (töùc töø thôøi Trieäu Ñaø veà sau), hôn 400 naêm, daân töïa hoà ñaõ coù quy cuû”.(2) Trong quaù trình aáy, taïi Luy Laâu, Long Bieân ñaõ môû caùc tröôøng hoïc ñeå ñaø o taïo con em quan laïi ñoâ hoä vaø taàng lôùp treân ngöôøi Vieät. Keát quaû, trong thôøi kyø naøy ñaõ ñaøo taïo ñöôïc moät soá ngöôøi Vieät Nam coù hoïc vaán ñeå boå sung vaøo haøng nguõ quan laïi, trong ñoù tieâu bieåu laø Tröông Troïng, Lyù Caàm, Lyù Tieán. Ñôøi Haùn Minh Ñeá (58-75), Tröông Troïng ñöôïc cöû laøm keá laïi (keá toaùn) ôû quaän Nhaät Nam, ñöôïc thay maët Thaùi thuù ñeán kinh ñoâ taâu baøy coâng vieäc vôùi vua, sau ñöôïc cöû laøm Thaùi thuù Kim Thaønh. Theá kyû II, Lyù Tieán ñöôïc laøm chöùc Coâng taøo (phuï traùch cô quan thuû coâng nghieäp) ôû quaän, sau ñöôïc thaêng laøm Thaùi thuù Linh Laêng, ñeán naêm 184 ñöôïc laøm Thöù söû Giao Chaâu. Lyù Tieán coøn xin cho moät soá ngöôøi Vieät khaùc ñöôïc coâng nhaän laø Hieáu lieâm. Maäu taøi vaø ñöôïc laøm Tröôûng laïi ôû Giao Chaâu, nhöng khoâng ñöôïc laøm quan ôû Trung Nguyeân vì sôï “hay cheâ bai baét beû trieàu ñình”. Lyù caàm thì ñöôïc laøm tuùc veä ôû kinh thaønh Laïc Döông, veà sau laøm ñeán chöùc Tö leä hieäu uùy. Trong soá caùc quan cai trò Haùn toäc, Só nhieáp (Thaùi thuù Giao Chaâu cuoái thôøi Ñoâng Haùn ñaàu thôøi Tam Quoác) laø ngöôøi coù vai troø quan troïng nhaát trong vieäc phaùt trieån giaùo duïc ôû nöôùc ta. Voán laø moät ngöôøi ñoä löôïng, troïng keû só, neân danh só Haùn traùnh naïn sang nöông töïa coù ñeán haøng traêm ngöôøi. Nhieàu ngöôøi trong soá ñoù nhö Löu Hi, Höùa Tónh ñaõ môû tröôøng daïy hoïc ôû Luy Laâu, Long Bieân. Vì nhöõng hoaït ñoäng aáy, ñôøi sau ñaõ ñeà cao Só Nhieáp moät caùch quaù ñaùng, toân oâng laøm “Nam giao hoïc toå” (oâng toå cuûa vieäc ôû nöôùc Nam). Ngoâ Só Lieân, taùc giaû Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö cuõng ñaùnh giaù raèng : “Nöôùc ta thoâng Thi, Thö, hoïc Leã Nhaïc laøm moät nöôùc vaên hieán laø baét ñaàu töø Só vöông, coâng ñöùc aáy khoâng nhöõng chæ ôû ñöông thôøi maø coøn truyeàn maõi ñeán ñôøi sau, haù chaúng lôùn sao? (1) Ñaïi Vieät söû kyù toaø n thö. Taäp I. NXB KHXH. 1983. Trang 144. (2) Ñaïi Vieät söû kyù toaø n thö. Taäp I. NXB KHXH. 1983. Trang 157 Nguyeãn Gia Phu http://www.ebook.edu.vn Khoa Lòch Söû
  7. Lòch söû Giaùo duïc Vieät Nam -6- Thôøi Tam quoác (220 –280) vaø thôøi Taán (265 – 420), nhieàu ngöôøi Trung quoác tieáp tuïc sang ta môû tröôøng hoïc. Thôøi Toân Quyeàn (222-252), Ngu Phieân bò ñaøy sang Giao Chaâu, “tuy laø thaân tuø toäi nhöng giaûng hoïc khoâng bieát moûi”. Ñoã Tueä thôøi Taán , Toáng (420-479) cuõng chaêm môû mang tröôøng hoïc ñeå truyeàn baù Nho giaùo. Tình hình ñoù ñeán ñôøi Ñöôøng laïi caøng phaùt trieån. Ngoaøi vieäc hoïc taäp ôû nöôùc ta, moät soá ngöôøi coøn ñöôïc sang hoïc ôû Kinh ñoâ Tröôøng An cuûa Nhaø Ñöôøng. Nhö vaäy, thôøi Baéc thuoäc, vieäc hoïc ôû nöôùc ta ñaõ ngaøy moät phaùt trieån. 2. Tröôøng hoïc thôøi Lyù Traàn : Tình hình giaùo duïc thôøi Ngoâ, Ñinh, Tieàn Leâ vì thieáu tö lieäu lòch söû neân khoâng bieát ñöôïc roõ raøng. Qua moät soá taøi lieäu ít oûi coù theå bieát raèng luùc baáy giôø caùc lôùp hoïc ñöôïc môû trong caùc chuøa. Ví duï : Lyù Coâng Uaån luùc coøn nhoû, theo hoïc ôû caùc chuøa Luïc Toå, töùc laø Chuøa Coå Phaùp ôû Baéc Ninh. Ngoaøi caùc lôùp hoïc do nhaø chuøa môû, trong daân gian coù môû tröôøng hoïc / hieän nay khoâng theå xaùc ñònh ñöôïc. Chæ bieát raèng, luùc baáy giôø coù moät soá nhaø sö coù hoïc vaán cao nhö Ngoâ Chaân Löu, Ñoã Thuaän, Vaïn Haïnh… Do vaäy, Ngoâ Chaân Löu ñöôïc Ngoâ Quyeàn, Ñinh Tieân Hoaøng vaø Leâ Ñaïi Hoaøng phong laøm taêng thoáng vaø ñöôïc môøi tham döï trieàu chính nhö moät vò coá vaán cuûa vua. Sö Ñoã Thuaän cuõng ñöôïc Leâ Ñaïi Haønh söû duïng laøm coá vaán vaø coù khi coøn ñöôïc cöû ra ñoùn tieáp söù giaû. Nhöng ngoaøi caùc nhaø sö coøn coù raát nhieàu trí thöùc khaùc ñöôïc ñaûm nhieäm caùc troïng traùch trong trieàu ñình vaø ôû caùc ñòa phöông. Ngay töø thôøi Ngoâ, sau khi leân ngoâi, Ngoâ Quyeàn ñaõ “ñaët traêm quan, cheá ñònh trieàu nghi thaåm phuïc”. Caùc trieàu Ngoâ Ñinh Leâ nhieàu laàn sai söù giaû sang Trung quoác. Nhö vaäy, maëc daàu tình hình giaùo duïc thôøi kyø naøy nhö theá naøo khoâng bieát ñöôïc cuï theå nhöng keát quaû laø ñaõ ñaøo taïo ñöôïc moät ñoäi nguõ ñuû khaû naêng caùng ñaùng caùc coâng vieäc ñoái noäi vaø ñoái ngoaïi cuûa nhaø nöôùc. Töø thôøi Lyù veà sau, cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa Nho giaùo ôû Vieät Nam, cheá ñoä giaùo duïc cuõng caøng ngaøy caøng coù neà neáp. Töø naêm 1070, vua Lyù Thaùnh Toâng (1054-1072) baét ñaàu “laøm vaên mieáu, ñaép töôïng Khoång Töû, Chu Coâng vaø Töù Phoái, veõ töôïng Thaát thaäp nhò hieàn, boán muøa cuùng teá. Hoaøng töû ñeán hoïc ôû ñaây.” (1) Naêm 1076, Lyù Nhaân Toâng (1072 –1128) cho thaønh laäp Quoác töû giaùm beân caïnh vaên mieáu, “choïn quan vieân vaên chöùc, ngöôøi naøo bieát chöõ cho vaøo Quoác töû giaùm” (2) Ñeán thôøi Traàn, naêm 1236, Quoác töû giaùm ñoåi teân thaønh Quoác töû vieän, cho con em caùc quan vaên vaøo hoïc. Naêm 1253, Traàn Thaùi Toâng (1225-1293) “laäp Quoác hoïc vieän, ñaép töôïng Khoång Töû, Chu Coâng, AÙ Thaùnh (Maïnh Töû), veõ tranh 72 ngöôøi hieàn ñeå thôø.” (3) (1 ) Ñaïi vieät söû kyù toaø n thö. (2 ) Ñaïi vieät söû kyù toaø n thö. (3 ) Ñaïi vieät söû kyù toaø n thö. Nguyeãn Gia Phu http://www.ebook.edu.vn Khoa Lòch Söû
  8. Lòch söû Giaùo duïc Vieät Nam -7- Ngay sau ñoù, vua Traàn “xuoáng chieáu vôøi nho só trong nöôùc ñeán Quoác töû vieän giaûng töù thö luïc hoïc”(1) Naêm 1281, thôøi Traàn Nhaân Toâng (1279-1292), nhaø Traàn laïi môû theâm nhaø hoïc ôû phuû Thieân tröôøng. Cuoái thôøi traàn, naêm 1397, nhaø Traàn ñaët chöùc giaùo thuï ôû caùc chaâu traán. Lôøi chieáu cuûa vua Traàn Thuaän Toâng vieát : “Ñôøi xöa, nöôùc coù nhaø hoïc, ñaûng coù nhaø töï, Toaïi coù nhaø töôøng laø ñeå toû roõ giaùo hoùa, giöõ gìn phong töïc, yù traãm raát chuoäng nhö vaäy. Nay quy cheá ôû kinh ñoâ ñaõ ñaày ñuû, maø ôû Chaâu huyeän thì coù thieáu, laøm theá naøo roäng ñöôøng giaùo hoùa cho daân? Neân leänh cho caùc phuû loä Sôn Nam, Kinh Baéc, Haûi Ñoâng, ñeàu ñaët moät hoïc quan, ban cho quan ñieàn theo thöù baäc khaùc nhau : phuû chaâu lôùn thì 15 maãu, phuû chaâu vöøa 12 maãu, phuû chaâu nhoû 10 maãu ñeå chi duøng cho vieäc hoïc trong phuû chaâu mình (moät phaàn ñeå cuùng ngaøy muøng moät, moät phaàn cho nhaø hoïc, moät phaàn cho ñeøn saùch). Loä quan vaø quan ñoác hoïc haõy daïy baûo hoïc troø cho thaønh taøi ngheä, cöù ñeán cuoái naêm thì choïn ngöôøi öu tuù tieán cöû leân trieàu ñình, traãm seõ thaân haønh thi choïn vaø caát nhaéc”. Ngoâ Só Lieân nhaän xeùt veà vieäc aáy nhö sau : “Baáy giôø coù chieáu leänh naøy, coøn gì toát ñeïp baèng theá nöõa? Nhöng leänh naøy khoâng thaáy thi haønh, vì khoâng phaûi laø baûn yù cuûa nhaø vua, maø vì Quyù Ly muoán laøm vieäc cöôùp ngoâi, möôïn vieäc aáy ñeå thu phuïc loøng ngöôøi maø thoâi”. 3. Tröôøng hoïc thôøi Leâ Nguyeãn : Tröôøng hoïc quoác laäp chuû yeáu ôû kinh ñoâ vaãn laø Quoác töû giaùm. Ngoaøi ra coøn coù moät soá tröôøng khaùc daønh rieâng cho nhöõng ñoái töôïng ñaëc bieät. a. Quoác töû giaùm : Vieäc ñieàu haønh tröôøng Quoác töû giaùm ñôøi Lyù nhö theá naøo khoâng coù tö lieäu noùi roõ. Thôøi Traàn ñöôïc bieát qua laø ngöôøi ñöùng ñaàu Quoác töû giaùm goïi laø Tö Nghieäp. Chu Vaên An ñöôïc cöû laøm Quoác töû tu nghieäp. Ñeán thôøi Leâ caùc quan chöùc quaûn lyù vaø giaûng daïy, hoïc sinh, cheá ñoä daïy vaø hoïc ôû tröôøng Quoác töû giaùm môùi ñöôïc bieát töông ñoái roõ raøng. Ñaàu thôøi Leâ, ngöôøi ñöùng ñaàu Quoác töû giaùm goïi laø Teá Töûu (hieäu tröôûng); giaùo vieân coù caùc chöùc Tröïc giaûng, Baùc só, Giaùo thuï. Ñeán thôøi Leâ Thaùnh Toâng, coøn ñaët theâm chöùc Nguõ kinh baùc só. Töø thôøi trung höng veà sau (thôøi Leâ Trang Toâng 1533-1548), boû chöùc Nguõ kinh Baùc só, caùc chöùc khaùc ñeàu nhö cuõ. Hoïc sinh Quoác töû giaùm goïi laø giaùm sinh. Khi môùi laäp, giaùm sinh laø con vua vaø caùc ñaïi thaàn. Thôøi Traàn, môû roäng cho con em caùc quan laïi khaùc vaø daân thöôøng. Tröôùc khi coù caùc caáp thi höông thi hoäi, giaùm sinh khoâng coù haïn ñònh veà hoïc löïc, veà sau, nhöõng ngöôøi thi tröôït Thaùi hoïc sinh ñöôïc vaøo hoïc ôû ñaây. (1 ) Ñaïi vieät söû kyù toaø n thö. Nguyeãn Gia Phu http://www.ebook.edu.vn Khoa Lòch Söû
  9. Lòch söû Giaùo duïc Vieät Nam -8- Ví duï: Kyø thi Thaùi hoïc sinh naêm 1305, coù 44 ngöôøi ñoã, coøn 330 ngöôøi tröôït ñöôïc vaøo hoïc tröôøng Quoác töû giaùm. Thôøi Leâ Thaùnh Toâng, giaùm sinh tröôøng Quoác töû giaùm goïi laø sinh vieân ba xaù. Ñoù laø nhöõng ngöôøi ñaõ ñoã höông coáng vaø thi hoäi ñoã moät hay hai kyø goïi laø trung xaù sinh, ñoã moät kyø goïi laø haï xaù sinh. Toång soá xaù sinh laø 300 ngöôøi (moãi xaù 100 ngöôøi). Caùc xaù sinh ñöôïc nhaø nöôùc caáp hoïc boång: thöôïng xaù sinh moãi thaùng moät quan, trung xaù sinh moãi thaùng 9 tieàn, haï xaù sinh moãi thaùng 8 tieàn. Veà cheá ñoä daïy vaø hoïc ôû tröôøng Quoác töû giaùm, theo “trò bình baûo phaïm” do vua Leâ Töông Döïc (1509-1511) ban haønh cheá ñoä hoïc taäp cuûa giaùm sinh ñöôïc quy ñònh nhö sau: Moãi thaùng giaûng hai kyø, noäi dung laø giaûng kinh truyeän. Taäp laøm vaên : Moãi thaùng 4 kyø. Ñuùng ngaøy quy ñònh, hoïc troø ñeán cheùp ñeà veà nhaø laøm, heïn 5, 6 hoâm thì noäp baøi ñeå chaám. Cuõng coù khi laøm baøi taïi lôùp, haïn trong ngaøy phaûi laøm xong. Caùc baøi vaên ñöôïc ñaùnh giaù theo boán baäc laø : öu (gioûi), bình (khaù), thöù (trung bình), lieät (keùm). Thöù coøn ñöôïc chia thaønh “thöù maùc” vaø “thöù coäc” (trung bình keùm). Hoïc sinh vaøo caùc ngaøy muøng moät vaø raèm phaûi maëc muõ aùo ñuùng quy ñònh. Hoïc sinh phaûi coá gaéng hoïc taäp vaø tuaân thuû hoïc quy, neáu vi phaïm seõ bò phaït, cuï theå laø : Ngöôøi naøo daùm caàu may beân caïnh (nhìn baøi), rong chôi ñöôøng saù, treã boû vieäc hoïc, thieáu ñieåm moät laàn thì phaït 140 tôø giaáy trung chæ, thieáu ñieåm hai laàn thì phaït 200 tôø giaáy trung chæ, thieáu ñieåm 3 laàn thì ñaùnh 40 roi, thieáu ñieåm 4 laàn thì taâu leân boä Hình xeùt hoûi, thieáu ñieåm 1 naêm thì baét sung quaân. Hoïc sinh noäi truù neáu vaéng qua ñeâm hoaëc nghæ moät hai ngaøy ñeàu phaûi xin pheùp xaù vaø tröôøng. Caùc con em quan laïi trong trieàu ñöôïc ngoaïi truù nhöng haøng ngaøy phaûi coù maët töø saùng ñeå hoïc taäp. Thôøi gian hoïc taäp laø 3 naêm ñeå thi hoäi. Neáu khoâng ñoã, ôû laïi hoïc chôø thi khoa sau cho ñeán khi ñoã. b. Caùc tröôøng Quoác laäp khaùc ôû kinh ñoâ: Ngoaøi Quoác töû giaùm, thôøi Traàn coøn coù Tö Thieän ñöôøng laø nhaø hoïc cuûa thaùi töû. Thôøi Leâ, soá tröôøng thuoäc loaïi naøy coù Ngöï tieàn caän thò cuïc, Chieâu vaên quaùn, Töù laâm cuïc, Trung thö giaùm, Suøng vaên quaùn. Ngöï tieàn caän thò cuïc laø tröôøng ñaøo taïo caùc quan laïi lôùp döôùi. Hoïc sinh maõn khoùa phaûi döï moät kyø thi do Boä Laïi toå chöùc. Ngöôøi truùng tuyeån ñöôïc boå laøm Huyeän thöøa. Chieâu vaên quaùn laø tröôøng daønh rieâng cho con caùi quan nhaát nhò phaåm vaø con tröôûng cuûa quan tam phaåm. Hoïc sinh theo hoïc ôû ñaây ñöôïc goïi laø “nho sinh” Töù laâm cuïc laø tröôøng daønh rieâng cho con caùc quan töø tam phaåm ñeán baùt phaåm. Ngöôøi hoïc cuõng ñöôïc goïi laø “Nho sinh” Nguyeãn Gia Phu http://www.ebook.edu.vn Khoa Lòch Söû
  10. Lòch söû Giaùo duïc Vieät Nam -9- Trung thö giaùm laø tröôøng ñaøo taïo thö laïi. Tieâu chuaån tuyeån sinh laø nhöõng ngöôøi ñaõ truùng tuyeån trong caùc kyø thi vieát vaø thi toaùn. Ngöôøi hoïc ñöôïc goïi laø “Hoa vaên hoïc sinh”. Suøng quaùn vaên laø tröôøng daønh rieâng cho con em quyù toäc vaø quan laïi cao caáp. Sau 3 naêm hoïc taäp, hoïc sinh ôû ñaây phaûi döï moät kyø thi do Boä Laïi toå chöùc. Noäi dung thi goàm coù 1 baøi aùm taû vaø 2 baøi kinh nghóa laáy trong Töù thö. Ngöôøi truùng tuyeån ñöôïc sung vaøo caùc chöùc vaên voõ, nhö vaäy khoâng phaûi qua thi höông thi hoäi maø cuõng ñöôïc laøm quan. Thôøi Nguyeãn, naêm 1803, tröôøng Quoác töû giaùm ñöôïc laäp ôû Hueá goïi laø nhaø Quoác hoïc. Naêm 1821, Minh Maïng laïi ñoåi nhaø Quoác hoïc thaønh quoác töû giaùm. Caùc giaùm sinh ñöôïc caáp hoïc boång. Beân caïnh Quoác töû giaùm coøn coù moät soá nhaø hoïc khaùc goàm caùc nhaø hoïc cuûa vua, cuûa caùc hoaøng töû vaø con chaùu caùc hoaøng thaân vaø ñöôïc goïi baèng nhieàu teân khaùc nhau. Veà nhaø hoïc cuûa vua, naêm 1810, Gia Long sai döïng ñieän Döôõng Taâm ñeå laøm nôi ñoïc saùch. Naêm 1821, Minh Maïng xaây theâm nhaø Trí Nhaân Ñöôøng ñeå ñoïc saùch vaø saùng taùc. Naêm 1848, Töï Ñöùc môû vieän Taäp Hieàn ñeå nghe giaûng baøi. Nhaø hoïc naøy khai giaûng vaøo ngaøy toát sau khi teá Nam giao . Moãi thaùng vua hoïc 6 ngaøy vaøo caùc ngaøy 2,8,12,18,22,28; nghæ hoïc 2 thaùng (thaùng 11 vaø thaùng 12) Nhaân vieân laøm vieäc ôû ñaây goàm : 2 Giaûng quan 6 Nhaät giaûng quan. 4 Chuyeân vieân buùt thieáp. Naêm 1887, Ñoàng Khaùnh cho xaây Thaùi Bình Ngöï Laõm Thö Laâu laøm nôi caát giöõ saùch vaø ñoïc saùch. Ít laâu sau bò hoûng. Naêm 1919, Khaûi Ñònh cho laøm laïi, ñaët teân laø Thaùi Bình Laâu. Nhaø naøy cuõng laø nôi vua töï hoïc. Nhaø hoïc cuûa caùc hoaøng töû luùc ñaàu chæ coù taäp Thieän Ñöôøng, laäp naêm 1817. Naêm 1823, Minh Maïng ñaët caùc giaùo quan : Giaùo ñaïo (quan vaên tam phaåm trôû leân) Taùn thieän 2 ngöôøi (quan vaên töù nguõ phaåm) Baïn ñoäc 4 ngöôøi (quan vaên luïc thaát phaåm) Noäi dung hoïc taäp töø tieåu hoïc trôû leân, saùch hoïc töø Minh taâm baûo giaùm ñeán Töù thö Nguõ Kinh. Veà sau, soá hoaøng töû taêng leân nhieàu neân môû theâm nhieàu nhaø hoïc môùi : Döôõng Chính, Quaûng Thieän, Quaûng Phöôùc, Quaûng Nhaân, Quaûng Hoïc, Caøn Ñoâng. Nguyeãn Gia Phu http://www.ebook.edu.vn Khoa Lòch Söû
  11. Lòch söû Giaùo duïc Vieät Nam - 10 - Töï Ñöùc coøn môû 3 nhaø hoïc cho 3 ngöôøi con nuoâi cuûa mình laø Duïc Ñöùc Ñöôøng, Chaùnh Moâng Ñöôøng vaø Döôõng Thieän Ñöôøng. Nhaø hoïc cuûa con chaùu caùc hoaøng thaân coù Toân Hoïc Ñöôøng do Töï Ñöùc thaønh laäp naêm 1851. Hoïc sinh ôû ñaây goàm coù con chaùu caùc hoaøng thaân tuoåi töø 12-25 vaø chaét cuûa vua töø 12 tuoåi trôû leân, sau ñoåi töø 10-35 tuoåi. Hoïc sinh ôû ñaây ñöôïc caáp hoïc boång : haïng nhaát 5 quan, haïng nhì 4 quan, haïng ba 3 quan, haïng tö 2 quan. Cuoái moãi quyù moãi naêm coù xeáp haïng : öu, bình , thöù, lieät vaø coù phaàn thöôûng. Toân Hoïc Ñöôøng ñeán naêm 1871 thì boû vì hoïc sinh nghæ nhieàu hôn hoïc neân giao cho gia ñình quaûn lyù. c. Caùc tröôøng Quoác laäp ôû caùc ñòa phöông : Naêm 1397, Hoà Quyù Ly laáy danh nghóa vua Traàn Thuaän Toâng ra leänh môû tröôøng hoïc ôû caùc loä vaø ñaët chöùc Giaùo thuï ñeå quaûn lyù vieäc giaùo duïc nhöng vieäc ñoù chöa kòp thöïc hieän. Ñeán thôøi Leâ caùc tröôøng hoïc ôû phuû huyeän môùi ñöôïc thaønh laäp ôû xung quanh kinh ñoâ vaø vuøng ñoàng baèng. Troâng coi vieäc hoïc ôû phuû laø Giaùo thuï, ôû huyeän laø Huaán ñaïo. Tröôøng hoïc phuû huyeän ñaët ôû vaên chæ (1) cuûa phuû huyeän hoaëc ôû coâng ñöôøng phuû huyeän. Tröôøng taäp hôïp hoïc sinh vaøo nhöõng ngaøy soùc voïng haøng thaùng ñeå giaûng kinh söû, laøm vaên, chaám baøi, vaø bình vaên. Tröôùc khi coù khoa thi, hoïc sinh coù theå ñöôïc taäp trung vaøi tuaàn ñeå oân luyeän vaø tham gia kyø thi khaûo khoùa ñeå ñöôïc tuyeån vaøo danh saùch nhöõng ngöôøi döï thi höông. Theo thoáng keâ cuûa Quoác söû quaùn trieàu Nguyeãn thôøi Töï Ñöùc (1864-1875), nöôùc ta coù 31 tænh vaø ñaïo, chia laøm 321 phuû vaø huyeän. Soá tröôøng hoïc phuû huyeän trong caû nöôùc coù 158 tröôøng, tính trung bình cöù 2 huyeän coù 1 tröôøng. d. Tröôøng tö thuïc ôû noâng thoân: Caùc tröôøng tö thuïc laø cô sôû ñaøo taïo chuû yeáu cuûa nöôùc ta thôøi phong kieán. Nhöõng tröôøng lôùp naøy ñöôïc môû khaép caùc thoân xoùm. Lôùp hoïc laø nhaø rieâng cuûa thaày hoaëc cuûa nhaø chuû nuoâi thaày. Thaày giaùo laø nhöõng thaày ñoà khoâng coù ñieàu kieän hoïc cao, hoaëc thi khoâng ñoã, caùc oâng tuù, nhöõng ngöôøi ñoã ñaït nhöng khoâng muoán laøm quan hoaëc ñaõ töø quan… Hoïc troø goàm nhieàu löùa tuoåi, töø aáu hoïc cho ñeán nhöõng ngöôøi ñuû trình ñoä ñeå ñi thi. Noäi dung hoïc taäp goàm nhöõng quyeån saùch ñöôïc bieân soaïn ñeå daïy chöõ vaø loàng vaøo moät ít leã nghóa, lòch söû… . Nhö : Nhaát thieân töï, Tam thieân töï, Nguõ thieân ( ) Vaê n chæ : Nôi thôø Khoå ng Töû. Nguyeãn Gia Phu http://www.ebook.edu.vn Khoa Lòch Söû
  12. Lòch söû Giaùo duïc Vieät Nam - 11 - töï, Tam trò kinh, Töù töï kinh, Minh taâm baûo giaùm, Minh ñaïo gia huaán, Sô hoïc vaán taân, AÁu hoïc nguõ ngoân thi… . Nhöõng quyeån saùch daïy chöõ vôõ loøng thöôøng ñöôïc vieát baèng vaên vaàn cho hoïc sinh deã nhôù. Ví duï : Thieân trôøi, ñòa ñaát, vaân maây Vuõ möa, phong gioù, truù ngaøy, daï ñeâm. Tinh sao, loä moùc, töôøng ñieàm Höu laønh, khaùnh chuùc, taêng theâm, ña nhieàu. (Nhaát thieân töï). Hoaëc : Thieân trôøi, ñòa ñaát, cöû caát, toàn coøn, töû con, toân chaùu, luïc saùu, tam ba, gia nhaø, quoác nöôùc (Tam thieân töï). Tam töï kinh laø moät quyeån saùch moãi caâu ñeàu coù 3 chöõ taát caû coù 358 caâu, noäi dung chuû yeáu ñeà caäp ñeán caùc vaán ñeà nhö taàm quan troïng cuûa vieäc hoïc, ñaïo ñöùc, kieán thöùc thöôøng thöùc, lòch söû .. Ví duï : Döôõng baát giaùo, phuï chi quaù Giaùo baát nghieâm, sö chi ñoïa Töû baát hoïc, phi sôû nghi AÁu baát hoïc, laõo haø vi Ngoïc baát traùc, baát thaønh khí Nhaân baát hoïc, baát tri lyù. Nghóa laø : Nuoâi khoâng daïy laø loãi cuûa cha Daïy khoâng nghieâm laø loãi cuûa thaày Ngöôøi khoâng hoïc, khoâng bieát cö xöû Nhoû khoâng hoïc, giaø laøm gì Ngoïc khoâng duõa, khoâng thaønh ñoà duøng Ngöôøi khoâng hoïc, khoâng bieát ñaïo lyù AÁu hoïc nguõ ngoân thi goàm 278 caâu, noùi veà thuù vui cuûa vieäc hoïc taäp vaø nieàm hy voïng veà söï ñoã ñaït, do ñoù, coøn goïi laø Traïng nguyeân thi. Trong saùch coù nhöõng caâu nhö : Di töû kim maõn doanh Nguyeãn Gia Phu http://www.ebook.edu.vn Khoa Lòch Söû
  13. Lòch söû Giaùo duïc Vieät Nam - 12 - Haø nhö giaùo nhaát kinh Tính danh thö queá tòch Chu töû lieät trieàu khanh Nghóa laø : Ñeå cho con vaøng ñaày röông Sao baèng daïy cho moät quyeån saùch Hoï teân cheùp vaøo soå queá (danh saùch ngöôøi thi ñaäu) Maëc aùo ñoû tía ñöùng cuøng caùc quan trong trieàu. Minh taâm baûo giaùm (caùi göông quyù laøm saùng loøng) goàm 20 thieân, laø quyeån saùch söu taäp caùc caâu caùch ngoân cheùp trong caùc kinh truyeän vaø caùc saùch daïy tu döôõng ñaïo ñöùc. Tieáp ñoù, hoïc sinh phaûi hoïc caùc saùch kinh ñieån cuûa nhaø Nho goàm Töù thö (Luaän ngöõ, Maïnh töû, Ñaïi hoïc, Trung dung) Nguõ kinh (Thi, Thö, Leã, Dòch, Xuaân, Thu), Hieáu Kinh, caùc taùc phaåm lòch söû, thô, phuù… Töø khi baét ñaàu hoïc ñeán khi coù theå ñi thi hoïc sinh phaûi qua 4 caáp hoïc : moâng hoïc, aáu hoïc, trung taäp, ñaïi taäp. Moâng hoïc töùc laø caáp vôõ loøng. Hoïc sinh baét ñaàu hoïc chöõ, hoïc taäp vieát, baét ñaàu taäp laøm caâu ñoái 4 chöõ. Caáp naøy keùo daøi khoaûng vaøi ba naêm. Sau khi hoïc xong giai ñoaïn moâng hoïc, hoïc sinh ñaõ ñöôïc khoaûng 10 tuoåi baét ñaàu chuyeån sang giai ñoaïn aáu hoïc. ÔÛ giai ñoaïn naøy, hoïc sinh ñöôïc hoïc söû vaø kinh truyeän, ñöôïc taäp laøm caâu ñoái 7,8 chöõ vaø baét ñaàu taäp vieát vaên saùch ngaén. Sau 5,6 naêm, hoïc sinh chuyeån sang giai ñoaïn trung taäp. ÔÛ giai ñoaïn naøy hoïc sinh tieáp tuïc hoïc kinh truyeän, hoïc laøm thô phuù, kinh nghóa, vaên saùch. Thaày giaùo haïng naøy thöôøng laø Tuù taøi trôû leân môùi daïy ñöôïc. Heát giai ñoaïn trung taäp hoïc sinh chuyeån sang giai ñoaïn ñaïi taäp. Tröôøng naøy thöôøng laäp ôû tænh hoaëc phuû huyeän do Giaùo thuï hoaëc Ñoác hoïc giaûng. Neáu tröôøng laøng do oâng Ngheø daïy thì hoïc sinh khoâng phaûi leân hoïc ôû tröôøng phuû hoaëc tröôøng tænh. Taäp laøm vaên laø moät moân hoïc raát quan troïng ñoái vôùi nhöõng hoïc sinh chuaån bò ñi thi. Moãi thaùng coù 4 kyø taäp laøm vaên. Hoïc sinh ñeán tröôøng nhaän ñeà veà nhaø laøm, 5,6 ngaøy sau thì noäp baøi goïi laø vaên thöôøng kyø. Ngoaøi ra, moãi thaùng coù 2 kyø phaûi laøm baøi taäp taïi lôùp, moät ngaøy phaûi laøm xong, goïi laø vaên nhaät khaéc. Naêm naøo coù khoa thi, hoïc sinh cuøng laøng ruû nhau laøm vaên hoäi. Quyeån vaên hoäi laøm nhö ñi thi, do ngöôøi coù khoa baûng chaám. Baøi naøo hay nhaát ñöôïc nhaän giaûi thöôûng baèng giaáy hoa tieân hay buùt möïc. Nguyeãn Gia Phu http://www.ebook.edu.vn Khoa Lòch Söû
  14. Lòch söû Giaùo duïc Vieät Nam - 13 - Vieäc hoïc taäp cuûa hoïc sinh ñöôïc caû laøng quan taâm. Hoïc sinh naøo hoïc gioûi ñöôïc laøng khen. Ngöôïc laïi nhaø naøo coù con em theo hoïc, tuaàn phu ñi tuaàn vaøo ban ñeâm khoâng nghe tieáng hoïc thì laøng phaït. III. TÌNH HÌNH THI CÖÛ ÔÛ VIEÄT NAM THÔØI PHONG KIEÁN : 1. Tình hình thi cöû töø naêm 1075-1396 Tröôùc naêm 1075 töùc laø thôøi Baéc thuoäc vaø thôøi Ngoâ, Ñinh, Tieàn Leâ, ôû Vieä t Nam chöa coù thi cöû. Thôøi Haùn, ôû Trung quoác thi haønh chính saùch tieán cöû Hieáu Lieâm vaø Maäu Taøi. Do ñoù, chaäm nhaát laø vaøo theá kyû II, coù moät soá ngöôøi Vieät Nam ñaõ ñöôïc trieàu ñình Ñoâng Haùn coâng nhaän hai danh hieäu ñoù. Thôøi Ñöôøng, coù moät soá ngöôøi Vieät Nam ñaõ sang trung Quoác döï thi vaø ñaõ ñoã Tieán só, ñöôïc laøm quan ôû Trung quoác. Tieâu bieåu cho soá ñoù laø gia ñình hoï Khöông ôû quaän Cöûu Chaân (Yeân Ñònh, Thanh Hoùa). Ngöôøi oâng laø Khöông Thaàn Döïc laøm Thöù söû Chaâu thö, hai chaùu laø Khöông Coâ ng Phuï, Khöông Coâng Phuïc sang hoïc ôû Tröôøng An, ñoã Tieán só vaø ñöôïc laøm quan to ôû Trung Quoác. Cuoái ñôøi Ñöôøng, coù leõ laø do soá thí sinh Vieät Nam muoán tham döï caùc khoa thi ôû Trung Quoác töông ñoái ñoâng neân naêm 845 nhaø Ñöôøng quy ñònh: só töû An Nam thi khoa Tieán só khoâng ñöôïc quaù 8 ngöôøi, thi khoa Minh kinh khoâng ñöôïc quaù 10 ngöôøi. Sau khi giaønh ñöôïc ñoäc laäp, thôøi Ngoâ, Ñinh, Tieàn Leâ, nöôùc ta cuõng chöa coù thi cöû. Vì vaäy, trong “Lòch trieàu hieán chöông loaïi chí”, Phan Huy Chuù vieát :”Nöôùc ta töø caùc ñôøi Ñinh Leâ veà tröôùc, khoa cöû coøn thieáu, trieàu ñình duøng ngöôøi ñaïi ñeå khoâng caâu neä, coù leõ vieäc caân nhaéc coøn roäng raõi maø thöïc ra thì ñieàu muïc chöa ñöôïc töôøng”. Ñeán naêm 1075, laàn ñaàu tieân nhaø Lyù môû khoa thi ñeå choïn Minh kinh baùc hoïc vaø Nho hoïc tam tröôøng. Khoa aáy Leâ Vaên Thònh ñöôïc truùng tuyeån vaø ñöôïc “vaøo haàu vua hoïc”. (1) Tieáp ñoù, nhaø Lyù coøn toå chöùc nhieàu kyø saùt haïch ñeå choïn nhöõng ngöôøi bieát vieát chöõ, bieát laøm toaùn vaø hình luaät ñeå laøm nhaân vieân haønh chính. Ngoaøi ra nhaø Lyù coøn choïn ngöôøi cho vaøo Quoác töû giaùm vaø thi ngöôøi coù vaên hoïc sung laøm quan Haøn Laâm Vieän. Ñeán thôøi Traàn, cheá ñoä thi cöû ñöôïc phaùt trieån theâm moät böôùc. Naêm 1232, nhaø Traàn toå chöùc thi Thaùi hoïc sinh, nhöõng ngöôøi thi ñoã ñöôïc chia laøm 3 giaùp laø ñeä nhaát giaùp, ñeä nhò giaùp, ñeä tam giaùp. Vieäc chia thaønh 3 giaùp ôû Vieät Nam baét ñaàu töø ñaây. (1) Naê m 1085, Lyù Nhaâ n toâng (1072-1127) phong Leâ Vaên Thònh laøm Thaùi sö. Naê m 1096, nhaâ n khi vua ra Hoà Taây xem ñaù nh caù, lôïi duï ng luùc coù maâ y muø, Leâ vaên Thònh ñoäi loá t hoå bôi thuyeàn ñeá n gaà n thuyeàn vua. Ngöôø i ñaù nh caù laø Muïc Thaä n quang löôùi truøm leân con hoå, phaùt hieän ra laø Leâ Vaên Thònh vua nghó Thònh laø ñaïi thaàn coù coâng khoâ ng nôõ gieát, ñaø y leâ n an trí ôû Thao Giang (Phuù Thoï). Nguyeãn Gia Phu http://www.ebook.edu.vn Khoa Lòch Söû
  15. Lòch söû Giaùo duïc Vieät Nam - 14 - Naêm 1246, saùch Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö cheùp nhaø Traàn “ñònh leä thi Tieán só, cöù 7 naêm 1 khoa.” Coù leõ chöõ :”Tieán só” ôû ñaây cheùp nhaàm maø phaûi vieát “Thaùi hoïc sinh” môùi ñuùng. Sang naêm 1247, thì toå chöùc thi vaø baét ñaàu ñaët danh hieäu tam khoâi : Traïng nguyeân, Baûng nhaõn, Thaùm hoa. Danh hieäu tam khoâi baét ñaàu coù töø ñaây. Trong kyø thi naøy, Nguyeãn Hieàn, 13 tuoåi, queâ ôû Haø Ñoâng ñaäu Traïng nguyeân, Leâ Vaên Höu 17 tuoåi, queâ ôû Thanh Hoùa ñaäu Baûng nhaõn; Ñaëng Ma la 13 tuoåi, queâ ôû Haø Noäi ngaøy nay ñaäu Thaùm Hoa. Ñoù laø 3 vò tam khoâi ñaàu tieân vaø cuõng laø 3 vò tam khoâi raát treû tuoåi trong lòch söû khoa cöû Vieät nam. Ñaëc bieät, Baûng nhaõn Leâ Vaên Höu ñeán ñôøi Traàn Thaùnh Toâng (1258-1277) ñöôïc giöõ chöùc Haøn Laâm Vieän hoïc só kieâm Quoác söû vieän giaùm tu vaø ñöôïc giao nhieäm vuï soaïn saùch Ñaïi Vieät söû kyù. Ngoaøi 3 vò tam khoâi, khoa naøy coøn coù 48 ngöôøi ñoã Thaùi hoïc sinh. Naêm 1304, thôøi vua Traàn Anh Toâng (1293-1314), ngöôøi ñoã ñaàu ñeä nhò giaùp baét ñaàu ñöôïc goïi laø Hoaøng giaùp. Khoa naøy, Maïc Ñónh Chi queâ ôû Haûi Döông ñaäu Traïng nguyeân, Nguyeãn Trung Ngaïn queâ ôû Höng Yeân, 15 tuoåi, ñaäu Hoaøng giaùp. Maïc Ñónh Chi ñaäu traïng nguyeân naêm 24 tuoåi, raát thoâng minh nhöng töôùng maïo xaáu xí, vua coù yù cheâ, oâng daâng baøi phuù Ngoïc tænh lieân (sen trong gieáng ngoïc) laøm cho vua raát khaâm phuïc. Trong thôøi gian laøm quan, oâng ñöôïc cöû ñi söù Trung quoác hai laàn, do ñoái ñaùp gioûi, vua quan nhaø Nguyeân cuõng raát khaâm phuïc, goïi oâng laø “Löôõng quoác traïng nguyeân”. Nguyeãn Trung Ngaïn laø vò Hoaøng giaùp ñaàu tieân trong lòch söû khoa cöû Vieät Nam. OÂng töø nhoû ñaõ noå i tieáng hoïc gioûi, ngöôøi ñöông thôøi goïi laø thaàn ñoàng. Naêm 25 tuoåi cuõng ñöôïc cöû ñi söù nhaø Nguyeân. Do thoâng minh, coù taøi, oâng coù laøm baøi thô töï phuï, dòch ra quoác ngöõ nhö sau : Giôùi Hieân tieân sinh taøi lang mieáu Coù chí nuoát traâu töø nieân thieáu Tuoåi môùi möôøi hai Thaùi hoïc sinh Vöøa ñeán möôøi saùu döï thi Ñình Hai möôi boán tuoåi laøm Quan giaùm Hai möôi saùu tuoåi söù Yeân kinh (16,24,26 tuoåi noùi trong baøi thô naøy ñeàu tính caû tuoåi muï, thöïc chaát laø 15,23,25 tuoåi) Naêm 1374, Nhaø Traàn baét ñaàu ñaët ra danh hieäu Tieán só vaø laàn ñaàu tieân saùch Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö ghi toå chöùc “thi ñình cho caùc Tieán só”. Saùch “Quoác trieàu höông khoa luïc” cuûa cao Xuaân Duïc vieát :”Danh hieäu Tieán só thì ñeán naêm Long Khaùnh (1373-1377) ñôøi Dueä Toâng môùi thaáy coù (xeùt tröôùc ñoù ñeàu goïi laø thi Thaùi hoïc sinh, ñeán luùc aáy baét ñaàu goïi laø thi Tieán só, nhöng xem Thaùi Nguyeãn Gia Phu http://www.ebook.edu.vn Khoa Lòch Söû
  16. Lòch söû Giaùo duïc Vieät Nam - 15 - hoïc sinh haïng öu ñöôïc goïi laø Tam Khoâi vaø Hoaøng Giaùp, coøn laïi ñeàu goïi laø Thaùi hoïc sinh, thì bieát Thaùi hoïc sinh chính laø Tieán só vaäy)”. Söï phaùt trieån cuûa neàn giaùo duïc vaø cheá ñoä khoa cöû ñôøi Traàn ñaõ ñaøo taïo ñöôïc moät ñoäi nguõ trí thöùc quan laïi raát ñoâng ñaûo, trong ñoù tieâu bieåu laø Ñoaøn Nhöõ Haøi, Maïc Ñónh Chi, Nguyeãn Trung Ngaïn, Leâ Quaùt, Phaïm Sö Maïnh, Tröông Haùn Sieâu… Ñaëc bieät, thôøi Traàn coù moät nhaø giaùo raát noåi tieáng, ñoù laø Chu Vaên An (1292- 1370). OÂng queâ ôû Thanh Trì, Haø Noäi, khoâng ñi thi nhöng laø ngöôøi coù ñaïo ñöùc maãu möïc, hoïc vaán uyeân baùc, laø thaày giaùo cuûa nhieàu ngöôøi ñoã ñaïi khoa vaø ñöôïc laøm quan to ôû trong trieàu. Trong soá ñoù, coù Phaïm Sö Maïnh, Leâ Quaùt tuy ñaõ laøm haønh khieån maø vaãn giöõ leã hoïc troø, khi ñeán thaêm thaày thì laïy ôû döôùi giöôøng, ñöôïc noùi chuyeän vôùi thaày vaøi caâu roài ñi xa thì laáy laøm möøng laém. Keû naøo xaáu thì oâng nghieâm khaéc chöûi maéng, thaäm chí la theùt khoâng cho vaøo. Thôøi Traàn Minh Toâng (1314-1329), oâng ñöôïc vua môøi laøm Quoác töû giaùm Tö nghieäp daïy Thaùi töû hoïc. Traàn Duï Toâng (1342-1369), con thöù 10 cuûa Minh Toâng ham chôi bôøi, löôøi chính söï, quyeàn thaàn nhieàu keû laøm traùi pheùp nöôùc. OÂng daâng sôù cheùm 7 teân nònh thaàn, Duï Toâng khoâng traû lôøi, oâng lieàn trao aùo muõ töø quan veà daïy hoïc ôû Chí Linh (Haûi Döông), khi naøo trieàu ñình coù vieäc quan troïng trieäu oâng ñeán thì oâng môùi veà kinh ñoâ. Duï Toâng laïi coù yù ñem chính söï trao cho oâng nhöng oâng khoâng nhaän. Naêm 1370, Chu Vaên An maát, Traàn Ngheä Toâng (1369-1371) sai quan ñeán teá, truy taëng oâng danh hieäu “Vaên Trinh Coâng”, cho thôø ôû vaên mieáu. Chu Vaên An laø moät nhaø giaùo duïc ñöôïc lòch söû ñaùnh giaù raát cao. Ngoâ Só Lieân ñôøi Leâ, taùc giaû “Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö” nhaän xeùt:”Nhöõng nhaø nho nöôùc Vieät ta ñöôïc duøng ôû ñôøi khoâng phaûi khoâng nhieàu, nhöng keû thì chæ nghó ñeán coâng danh,, keû thì chuyeân lo veà phuù quyù, keû laïi a dua vôùi ñôøi, keû chæ coát aên loäc giöõ thaân, chöa coù ai chòu ñeå taâm ñeán ñaïo ñöùc, suy nghó tôùi vieäc giuùp vua neâu ñöùc toát, cho daân ñöôïc nhôø ôn. Nhö Toâ Hieán Thaønh ñôøi Lyù, Chu Vaên Chinh ñôøi Traàn, coù leõ gaàn ñöôïc nhö theá. Nhöng Hieán Thaønh gaëp ñöôïc vua (saùng suoát) cho neân coâng danh, söï nghieäp ñöôïc thaáy ngay ñöông thôøi. Vaên Trinh khoâng gaëp vua (anh minh) neân chính hoïc cuûa oâng, ñôøi sau môùi thaáy ñöôïc. Huoáng chi tö theá ñöôøng hoaøng maø ñaïo laøm thaày ñöôïc nghieâm, gioïng noùi laãm lieät maø boïn nònh hoùt phaûi sôï. Ngaøn naêm veà sau, nghe phong ñoä cuûa oâng , haù khoâng laøm cho keû ñieâu ngoa thaønh lieâm chính, ngöôøi yeáu heøn bieát töï laäp ñöôïc sao? Neáu khoâng tìm hieåu nguyeân côù, thì ai bieát thuïy hieäu cuûa oâng xöùng ñaùng vôùi con ngöôøi cuûa oâng. OÂng thöïc ñaùng ñöôïc coi laø oâng toå cuûa caùc nhaø Nho nöôùc Vieät ta maø thôø vaøo vaên mieáu.” Phan Huy Chuù thôøi Nguyeãn, taùc giaû boä saùch “Lòch trieàu hieán chöông loaïi chí” cuõng vieát :” OÂng Vaên Trinh hoïc nghieäp thuaàn tuùy, tieát thaùo cao thöôïng, ñöôïc ñôøi aáy suy toân, thôøi sau ngöôõng moä. Tìm trong laøng Nho ôû nöôùc Vieät ta, töø tröôùc ñeán nay, chæ coù mình oâng. Caùc oâng khaùc thöïc khoâng theå so saùnh ñöôïc “. Nguyeãn Gia Phu http://www.ebook.edu.vn Khoa Lòch Söû
  17. Lòch söû Giaùo duïc Vieät Nam - 16 - 2. Tình hình thi cöû töø naêm 1396-1463: Töø naêm 1396 veà tröôùc, vieäc tuyeån choïn nhaân taøi chæ qua moät kyø thi maø thoâi. Naêm 1396, nhaø Traàn ñaët theâm kyù thi höông vaø quy ñònh :”cöù naêm tröôùc thi höông thì naêm sau thi hoäi, ngöôøi ñoã thì vua thi moät baøi vaên saùch ñeå xeáp baäc”. Tuy vaäy, luùc baáy giôø nhaø Traàn ñaõ heát söùc suy yeáu, Hoà Quyù Ly ñang chuaån bò cöôùp ngoâi vua nhaø Traàn neân töø ñoù cho ñeán khi trieàu Traàn dieät vong (thaùng 2 naêm 1400) khoâng coù kyø thi naøo ñöôïc toå chöùc. Maõi ñeán thaùng 8 naêm 1400 töùc laø sau khi trieàu Hoà thaønh laäp, Hoà Quyù Ly môùi toå chöùc kyø thi Thaùi hoïc sinh. Chính Nguyeãn Traõi laø moät trong 20 ngöôøi ñaõ ñaäu trong kyø thi naøy. Thaùng 12 naêm 1400, hoà Quyù Ly nhöôøng ngoâi cho con laø Hoà Haùn Thöông. Naêm 1404, Haùn Thöông ñònh theå thöùc thi choïn nhaân taøi : Cöù thaùng 8 naêm nay thi höông, ai ñoã thì ñöôïc mieãn lao dòch, thaùng 8 naêm sau thi ôû Boä Leã, ai ñoã thì ñöôïc sung tuyeån boå; laïi thaù ng 8 naêm sau nöõa thì thi hoäi, ai ñoã thì boå Thaùi hoïc sinh. Roài naêm sau nöõa laïi baét ñaàu thi höông nhö naêm tröôùc. Naêm 1405 “ Haùn Thöông sai boä leã thi choïn nhaân taøi, ñoã ñöôïc 170 ngöôøi. Laáy Hoà Ngaïn Thaàn, Leâ Cuûng Thaàn sung laøm Thaùi hoïc sinh lyù haønh (Thaùi hoïc sinh chöa chính thöùc)”. Ñaàu thôøi Leâ, ngay sau khi leân ngoâi, naêm 1428, Leâ Thaùi Toå ra leänh cho caùc quan vaên voõ tieán cöû ngöôøi hieàn löông phöông chính, neáu tieán cöû ñöôïc ngöôøi gioûi thì ñöôïc thaêng thöôûng; neáu vì tieàn taøi, vì thaân quen, tieán cöû ngöôøi khoâng toát thì bò trò toäi theo leä tieán cöû keû gian. Cuoái naêm ñoù, Leâ Thaùi Toå laïi ra leänh cho caùc quan vieân vaø quaân daân caû nöôùc, haïn ñeán thaùng 5 sang naêm, ñeán Ñoâng Kinh ñeå caùc quan vaên hoûi thi kinh söû, ai tinh thoâng ñöôïc boå laøm quan vaên. Naêm 1429, Leâ Thaùi Toå ra leänh : quaân nhaân caùc phuû loä vaø nhöõng ngöôøi aån daät nuùi röøng, neáu ai quaû thöïc thoâng kinh söû, gioûi vaên ngheä thì ñeán ngaøy 28 thaùng 5 tôùi saûnh ñöôø ng trình dieän ñeå chuaån bò döï kyø thi Minh kinh, ñoàng thôøi caùc quan vaên voõ trong ngoaøi, töø töù phaåm trôû xuoáng, ngöôøi naøo thoâng kinh söû cuõng tôùi saûnh ñöôøng ñeå vaøo tröôøng thi Minh kinh. Naêm 1434, sau khi leân ngoâi, Leâ Thaùi Toâng ñaõ toå chöùc moät kyø thi, ñaõ choïn ñöôïc 1000 hoïc sinh, chia laøm 3 baäc. Baäc nhaát vaø baäc nhì ñöôïc vaøo hoïc tröôøng Quoác töû giaùm, baäc ba cho veà hoïc taïi nhaø hoïc ôû caùc loä, ñeàu ñöôïc mieãn lao dòch. Nhöõng hoïc troø ôû nhaø hoïc caùc loä, ñeán 25 tuoåi maø thi khoâng ñoã thì ñuoåi veà laøm daân. Tieáp ñoù, cuõng naêm 1434, nhaø Leâ ñònh roõ cheá ñoä thi cöû nhö sau : Baét ñaàu naêm 1438, toå chöùc thi höông ôû caùc ñaïo, ñeán naêm 1439 thì thi hoäi ôû saûnh ñöôø ng taïi Kinh ñoâ. Töø ñoù veà sau, cöù 3 naêm thi moät laàn. Tuy vaäy, quy cheá naøy chöa ñöôïc thöïc hieän ñuùng keá hoaïch. Naêm 1438 vaø 1439 ñeàu chöa toå chöùc thi höông vaø thi hoäi. Ñeán naêm 1442, nhaø Leâ môùi toå chöùc ñöôïc kyø thi hoäi ñaàu tieân. Kyø thi naøy, Nguyeãn Tröïc, Nguyeãn Nhö Ñoå, Löông Nhö Nguyeãn Gia Phu http://www.ebook.edu.vn Khoa Lòch Söû
  18. Lòch söû Giaùo duïc Vieät Nam - 17 - Hoäc ñoã Tieán só caäp ñeä, 7 ngöôøi ñoã Tieán só xuaát thaân, 23 ngöôøi ñoã ñoàng Tieán só xuaát thaân trong ñoù coù Ngoâ Só Lieân. Tieáp ñoù caùc naêm 1448, 1453, 1458, 1462 nhaø Leâ ñeàu toå chöùc thi hoäi, vaø töø naêm 1463 baét ñaàu ñònh leä 3 naêm thi Hoäi moät laàn, do vaäy naêm 1466 laïi toå chöùc thi Hoäi töùc laø ñaõ thöïc hieän ñuùng quy cheá ñoù (1). Nhö vaäy, töø naêm 1396, nhaø Traàn baét ñaàu ñaët ra 3 caáp thi : Thi höông, thi hoäi, thi ñình. Cöù naêm tröôùc thi höông, thì naêm sau thi hoäi, ngöôøi ñoã thi hoäi thì vua thi moät baøi vaên saùch ñeå xeáp baäc. Nhöng do ñaát nöôùc coù nhieàu bieán coá, vieäc thi cöû chöa thöïc hieän ñuùng keá hoaïch ngay caû maáy chuïc naêm ñaàu cuûa thôøi Leâ maõi ñeán naêm 1466 môùi thöïc hieän ñuùng quy cheá ñaõ ñònh. Khaùi quaùt tình hình ñoù, trong baøi “Tieán só ñeà danh bi kyù” cuûa Ñaøm Vaên Leã coù ñoaïn vieát :”Leâ Thaùi Toå bình ñònh thieân haï, nuoâi daïy anh taøi, hoûi tìm roäng raõi thì caàu ngöôøi aån daät, thu choïn quy moâ thì thi khaûo hoïc troø, tuy chöa ñaët khoa thi Tieán só maø khí maïnh vaên hoïc ñaõ ñuû. Thaùi Toâng döïng xaây neàn moùng, töø naêm Nhaâm Tuaát (1442) môû khoa thi maø nhaân taøi quaàn tuï. Nhaân Toâng keá tieáp môû ba khoa thi maø nhaân vaên caøng theâm röïc rôõ. Ñeán Thaùnh Toâng trung höng naêm Quyù Muøi (1463) thì soá ngöôøi laáy ñoã nhieàu hôn so vôùi tröôùc. Song töø khoa Nhaâm Tuaát (1442) ñeán khoa Quyù Muøi (1463), khi thì 6 naêm 1 khoa, luùc laïi 5 naêm 1 khoa, coøn 3 naêm 1 khoa thì naêm Bính Tuaát naøy (1466) môùi baét ñaàu.” 3. Cheá ñoä khoa cöû töø naêm 1466-1919 a. Thi sô tuyeån ôû Huyeän, Chaâu, Phuû : Theo quy ñònh cuûa Nhaø Leâ ban haønh naêm 1462 nhöõng ngöôøi muoán döï thi phaûi coù giaáy baûo ñaûm cuûa quan ñòa phöông veà lyù lòch vaø phaûi döï moät kyø thi sô tuyeån ôû huyeän, chaâu, phuû. Nhöõng ngöôøi baát hieáu, baát muïc, baát nghóa, loaïn luaân, ñieâu toa… .duø hoïc gioûi, vaên thô hay cuõng khoâng ñöôïc ñi thi. Phöôøng cheøo, con haùt, vaø nhöõng keû phaûn nghòch, nguïy quan coù tieáng xaáu thì baûn thaân vaø con chaùu ñeàu khoâng ñöôïc döï thi. Kyø thi sô tuyeån ôû ñòa phöông goïi laø thi khaûo haïch, noäi dung thi laø aùm taû, kinh nghóa ñeå loaïi bôùt nhöõng ngöôøi quaù keùm. Khi döï kyø thi sô tuyeån, neáu thí sinh mang saùch hay möôïn ngöôøi laøm hoä baøi thì bò trò toäi theo luaät. Ñeán naêm 1750, töùc laø vaøo thôøi Leâ Hieån Toâng, nieân hieäu Caûnh Höng (1740-1786) vaø thôøi Trònh Saâm, do trieàu ñình thieáu tieàn cho neân cho pheùp thí (1) Khoa naø y, Löông Theá Vinh, queâ ôû Nam Ñònh, ñaä u Traïng nguyeâ n, Nguyeã n Ñöùc Trinh ñaäu Baû ng nhaõ n, Quaùch Ñình Baû o ñaäu Thaù m hoa, Leâ Thaùnh Toâng ñaõ ñeà thô treâ n côø Tam Khoâi nhö sau : Traï ng nguyeâ n Löông Theá Vinh Baû ng nhaõ n Nguyeã n Ñöù c Trinh Thaù m hoa Quaù ch Ñình Baûo Thieâ n haï coä ng tri danh (caû thieâ n haï ñeà u bieát teâ n). Nguyeãn Gia Phu http://www.ebook.edu.vn Khoa Lòch Söû
  19. Lòch söû Giaùo duïc Vieät Nam - 18 - sinh ñöôïc noäp 3 quan tieàn goïi laø “tieàn thoâng kinh” vaø ñöôïc mieãn thi khaûo haïch. “Vì theá ngöôøi laøm ruoäng, ngöôøi ñi buoân, cho chí ngöôøi haøng thòt, ngöôøi baùn vaët cuõng ñeàu laøm ñôn noäp tieàn xin thi caû. Ngaøy vaøo thi ñoâng ñeán noãi daøy xeùo laãn nhau, coù ngöôøi cheát ôû cöûa tröôøng. Trong tröôøng thi, naøo mang saùch, naøo hoûi chöõ, naøo möôïn ngöôøi thi thay, coâng nhieân laøm baäy, khoâng coøn bieát pheùp thi laø gì, nhöõng ngöôøi thöïc taøi möôøi phaàn khoâng ñaäu moät”. Do ñoù “haïng sinh ñoà 3 quan “ñaày caû thieân haï. (Phan Huy Chuù- Lòch trieàu hieán chöông loaïi chí). b. Thi höông : Thi höông laø kyø thi toå chöùc ôû caùc ñòa phöông. Soá ñòa ñieåm thi höông trong caû nöôùc khoâng coá ñònh maø thay ñoåi theo töøng thôøi kyø. Ví duï : Thôøi Leâ, naêm 1678, caû nöôùc coù 13 tröôøng thi : phuû Phuïng Thieâ n (Thaêng Long), Laïng Sôn, Yeân Quaûng, Höng Hoùa, Thaùi Nguyeâ n, Kinh Baéc, Haûi Döông, Sôn Taây, Sôn Nam,Thanh Hoùa, Ngheä An, Thuaän Hoùa, Quaûng Nam. Thôøi Nguyeãn, tuy ñaát nöôùc ñöôïc môû roäng hôn thôøi Leâ, nhöng soá tröôøng thi chæ coù 6 tröôøng vaø ñòa ñieåm thi cuõng khoâng coá ñònh. Ví duï: Khoa Ñinh Maõo (1807) laø khoa thi höông ñaàu tieân cuûa trieàu Nguyeãn, coù 6 tröôøng thi laø : Ngheä An, Thanh Hoùa, Kinh Baéc (sau ñoåi thaønh Baéc Ninh), Haûi Döông, Sôn Taây. Khoa thöù 2 laø khoa Quyù Daäu (1813) goàm coù 6 tröôøng laø : Quaûng Ñöùc(Thöøa Thieân), Ngheä An, Thanh Hoùa, Thaêng Long, Sôn Nam,Gia Ñònh. Nhö vaäy, baét ñaàu töø naêm 1813, ôû Nam kyø coù moät tröôøng thi höông laø tröôøng Gia Ñònh. Naêm 1852, laïi môû theâm tröôøng thi Bình Ñònh, do ñoù soá tröôøng thi trong caû nöôùc taêng leân 7 tröôøng: Thöøa Thieân, Ngheä An, Thanh Hoùa, Haø Noäi, Nam Ñònh, Bình Ñònh, Gia Ñònh. Naêm 1861, Phaùp taán coâng Ñaïi Ñoàn, roài chieám Gia Ñònh, Ñònh Töôøng, Bieân Hoøa. Vì vaäy khoa naøy (Taân Daäu 1861) chæ coù 4 tröôøng thi : Thöøa Thieân (chung cho caû tröôøng Bình Ñònh), Ngheä An, Haø Noäi (chung cho caû tröôøng Thanh Hoùa) vaø Nam Ñònh, coøn tröôøng Gia Ñònh thì ngöng haún. Khoa Giaùp Tyù (1864), vì 3 tænh mieàn Ñoâng Nam Kyø ñaõ nhöôøng cho Phaùp theo hieäp ñònh Nhaâm Tuaát 5-6-1862, neân nhaø Nguyeãn môû theâm tröôøng An Giang ôû mieàn Taây Nam Kyø do vaäy khoa naøy cuõng coù 6 tröôøng laø : Thöøa Thieân, Ngheä An, Thanh Hoùa, Haø Noäi, Nam Ñònh, An Giang. Naêm 1867, Phaùp chieám noát 3 tænh mieàn Taây Nam Kyø (An Giang, Vónh Long, Haø Tieân) vì vaäy töø khoa Ñinh Maõo (1867) naøy, ôû Nam kyø khoâng coøn tröôøng thi nöõa. Khoa Maäu Ngoï (1918) laø khoa thi höông cuoái cuøng, cheá ñoä khoa cöû ôû Baéc kyø sau khoa Aát maõo (1915) ñaõ baõi boû, neân ôû Trung kyø chæ coøn laïi 3 tröôøng laø Thöøa Thieân, Ngheä An-Thanh Hoùa vaø Bình Ñònh. Nguyeãn Gia Phu http://www.ebook.edu.vn Khoa Lòch Söû
  20. Lòch söû Giaùo duïc Vieät Nam - 19 - Tröôøng thi laø moät baõi ñaát troáng hoaëc caùnh ñoàng ñaõ thu hoaïch. Tröôøng thi goàm 3 ngaên : ngaên trong cuøng laø noäi tröôøng, ngaên giöõa laø ngoaïi tröôøng, ngaên ngoaøi cuøng laø nôi thí sinh caém leàu. Noäi tröôøng ôû giöõa coù giaùm vieän (nhaø hoïp cuûa caùc quan noäi tröôøng), hai beân coù nhaø quan phuùc khaûo. Phía sau nhaø quan Phuùc khaûo coù hai nhaø quan Sô khaûo, phía sau laø nhaø quan Giaùm saùt. Ngoaïi tröôøng ôû giöõa coù thí vieän laø nhaø hoïp cuûa caùc quan ngoaïi tröôøng. Hai beân coù nhaø quan Chaùnh phoù khaûo, nhaø quan Chaùnh phoù phaân khaûo, nhaø Giaùm saùt vaø laïi phoøng (phoøng nhaân vieân). Giaùp nhaø ôû noäi tröôøng coù nhaø quan Chaùnh phoù Ñeà tuyeån, giöõ quyeàn thi vaø khôùp phaùch. Ngaên ngoaøi cuøng laø tröôøng thi, chia laøm 8 vi, ngaên nhau baèng moät con ñöôøng chöõ thaäp. Giöõa ñöôøng chöõ thaäp coù nhaø thaäp ñaïo. Thaúng ñöôøng thaäp ñaïo ra ñaèng tröôùc coù moät cöûa goïi laø cöûa tieàn daønh rieâng cho thí sinh laøm baøi xong ñi ra. Tröôøng thi ñöôïc chia thaønh 8 khu goïi laø 8 vi. Boán vi tröôùc goïi laø Giaùp nhaát, Giaùp Nhò, Aát nhaát, Aát nhò. Boán vi ñaèng sau goïi laø Taû nhaát, Taû nhò, Höõu nhaát, Höõu nhò. Moãi vi coù moät cöûa leân nhaø thaäp ñaïo.Tröôùc cöûa cho thí sinh vaøo ñeàu coù treo baûng ghi danh saùch thí sinh. Trong tröôøng thi coù 3 caùi choøi ñeå caùc quan Ngoaïi tröôøng ngoài coi thí sinh laøm baøi. Caùc nhaø duøng trong caùc kyø thi tröôùc kia chæ taïm döïng baèng tre laù, thi xong thì dôõ boû. Töø naêm 1834 nhaø Nguyeãn baét ñaàu xaây tröôøng thi Thöøa Thieân trong kinh thaønh, phía cöûa Ninh Baéc. Nhaø cho caùc quan Chaùnh, Phoù Chuû khaûo, Chaùnh Phoù Ñeà ñieâu, Phaân khaûo vaø Thaäp ñaïo goàm baûy caên moät gian hai chaùi :Nhaø cho caùc quan Giaùm khaûo, Sô khaûo, Theå saùt, Maät saùt, Laïi phoøng ngoaïi tröôøng goàm chín caên hai chaùi. Nhaø Thí vieän, Coâng saû nh cuûa quan Ñeà ñieäu, Laïi phoøng noäi tröôøng goàm 3 caên 5 gian hai chaùi : Nhaø cho caùc quan sô khaûo goàm 3 caên saùu gian hai chaùi. Vaùch sau vaø hai beân taû höõu hai chaùi moãi caên tính toaùn môû roäng moät cöûa voøm cong hình baùn nguyeät, sau cöûa nôùi ra theâm moät choã nhoû laøm nhaø beáp. Ôû moãi coång ra tôùi nhaø quan Thaäp ñaïo giaùp 4 vi Taû, Höõu, Giaùp.Aát, vaø nhaø quan Giaùm khaûo giaùp nhaø caùc quan sô khaûo, phuùc khaûo ñeàu xaây töôøng gaïch ngaên ra. Nôi 4 vi laïi döïng 17 daõy maùi che daøi, moãi daõy 17 gian. Phaøm thi Höông thì cho 4 ngöôøi vaøo moät gian, thi hoäi thì caùch 2 hoaëc 3 gian cho moät ngöôøi ngoài, ñeàu lôïp baèng ngoùi. ÔÛ Gia Ñònh, Ngheä An, Haø Noäi, Nam Ñònh cuõng caên cöù theo quy thöùc cuûa boä göûi maø döïng tröôøng thi, chæ coù 4 vi taû Taû Höõu, Giaùp Aát thì ñeå troáng chöù khoâng döïng maùi che. Veà thôøi gian toå chöùc caùc kyø thi Höông luùc ñaàu chöa coù quy ñònh, nhöng thöôøng laø naêm tröôùc thi Höông thì naêm sau thi Hoäi vaø ñeán naêm Quyù Muøi (1463) thì baét ñaàu ñònh leä 3 naêm moät laàn thi hoäi. Töø ñoù nhaø Leâ cuõng theo quy cheá cuûa nhaø Minh : Thi Höông vaøo caùc naêm : Tyù, Maõo, Ngoï, Daäu. Thi Hoäi vaøo caùc naêm : Söûu, Thìn, Muøi, Tuaát. Nguyeãn Gia Phu http://www.ebook.edu.vn Khoa Lòch Söû
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD


ERROR:connection to 10.20.1.100:9315 failed (errno=111, msg=Connection refused)
ERROR:connection to 10.20.1.100:9315 failed (errno=111, msg=Connection refused)

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2