GIỐNG VẬT NUÔI - Chương 5

Chia sẻ: Nguyen Minh Phung | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

120
lượt xem 30
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

ĐẶNG VŨ BÌNH-GIỐNG VẬT NUÔI- Chương 5. Trong vòng vài thập kỷ qua, cùng với những đòi hỏi của phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường, vấn đề bảo vệ sinh thái và tài nguyên môi trường nổi lên như một thách thức đối với từng quốc gia cũng như cả nhân loại.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: GIỐNG VẬT NUÔI - Chương 5

Ch−¬ng V B¶o tån nguån gen vËt nu«i vμ ®a d¹ng sinh häc Trong vßng vµi thËp kû qua, cïng víi nh÷ng ®ßi hái cña ph¸t triÓn kinh tÕ vµ b¶o vÖ m«i tr−êng, vÊn ®Ò b¶o vÖ sinh th¸i vµ tµi nguyªn m«i tr−êng næi lªn nh− mét th¸ch thøc ®èi víi tõng quèc gia còng nh− c¶ nh©n lo¹i. B¶o vÖ nguån gen vËt nu«i g¾n liÒn víi b¶o vÖ tÝnh ®a d¹ng sinh häc kh«ng nh÷ng lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô cÊp b¸ch hµng ®Çu cña c¸c ngµnh, cÊp liªn quan mµ cßn lµ cña toµn x· héi. Nh÷ng kiÕn thøc trong ch−¬ng nµy gióp chóng ta hiÓu ®−îc nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ b¶o tån nguån gen ®éng vËt nãi chung vµ vËt nu«i nãi riªng, cung cÊp nh÷ng t− liÖu liªn quan tíi t×nh h×nh, chiÕn l−îc vµ mét sè biÖn ph¸p cô thÓ vÒ vÊn ®Ì b¶o tån nguån gen vËt nu«i ë n−íc ta. 1. T×nh h×nh chung Theo thèng kª cña Tæ chøc n«ng l−¬ng Liªn hîp quèc (FAO), trªn thÕ giíi cã kho¶ng 5.000 gièng vËt nu«i, hiÖn ®· cã 1.200 - 1.600 gièng ®ang cã nguy c¬ bÞ tiÖt chñng, trung b×nh hµng n¨m cã 50 gièng, nghÜa lµ cø mçi tuÇn l¹i cã mét gièng vËt nu«i bÞ tiÖt chñng. Còng theo FAO, viÖc suy gi¶m tÝnh ®a d¹ng di truyÒn vËt nu«i nh− lµ do c¸c nguyªn nh©n sau: - Sù du nhËp nguyªn liÖu di truyÒn míi. - Do chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp kh«ng hîp lý. - ViÖc t¹o gièng míi gÆp nhiÒu khã kh¨n h¹n chÕ. - HÖ thèng kinh tÕ cña ®Þa ph−¬ng bÞ suy gi¶m. - Sù tµn ph¸ cña thiªn nhiªn. - HÖ thèng chÝnh trÞ x· héi kh«ng æn ®Þnh. Tr−íc t×nh h×nh ®ã, hÇu hÕt c¸c quèc gia, trong ®ã cã ViÖt Nam ®Òu x©y dùng vµ triÓn khai c¸c chiÕn l−îc b¶o tån nguån gen vËt nu«i vµ b¶o tån sù ®a d¹ng sinh häc. Môc tiªu cña c¸c chiÕn l−îc b¶o tån lµ: - B¶o vÖ c¸c gièng khái t×nh tr¹ng nguy hiÓm ®Ó duy tr× nguån gen vµ ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu trong t−¬ng lai vÒ nguån ®a d¹ng di truyÒn; - Cung cÊp nguån nguyªn liÖu di truyÒn cho c¸c ch−¬ng tr×nh gièng; - Duy tr× tÝnh ®a d¹ng trong hÖ thèng ch¨n nu«i bÒn v÷ng, phôc vô c¸c nhu cÇu vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸, gi¸o dôc, sinh th¸i häc cho hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai. Sau ®©y chóng ta cÇn n¾m ®−îc c¸c kh¸i niÖm liªn quan ®Õn vÊn ®Ò b¶o tån nguån gen còng nh− sù ®a d¹ng sinh häc. 101
2. Kh¸i niÖm vÒ b¶o tån nguån gen vËt nu«i Kh¸i niÖm b¶o tån nguån tµi nguyªn di truyÒn ®éng vËt ®· ®−îc Tæ chøc quèc tÕ vÒ B¶o tån thiªn nhiªn vµ Tµi nguyªn thiªn nhiªn (IUCN) ®Þnh nghÜa nh− sau: B¶o tån (conservation) nguån gen ®éng vËt lµ c¸ch qu¶n lý cña con ng−êi ®èi víi tµi nguyªn di truyÒn ®éng vËt nh»m ®¹t ®−îc lîi Ých bÒn v÷ng lín nhÊt cho thÕ hÖ hiÖn t¹i, ®ång thêi duy tr× ®−îc tiÒm n¨ng cña tµi nguyªn ®ã ®Ó ®¸p øng ®−îc nhu cÇu vµ mong muèn cña c¸c thÕ hÖ t−¬ng lai. Nh− vËy b¶o tån mang tÝnh tÝch cùc, bao gåm sù g×n gi÷, l−u l¹i, sö dông l©u bÒn, kh«i phôc vµ ph¸t triÓn nguån tµi nguyªn di truyÒn. Theo ®Þnh nghÜa nµy, b¶o tån nguån gen vËt nu«i chÝnh lµ ch¨n nu«i c¸c gièng vËt nu«i nh»m khai th¸c sö dông chóng cã hiÖu qu¶ trong hiÖn t¹i vµ ®Ó cã thÓ ®¸p øng ®−îc yªu cÇu trong t−¬ng lai. Kh¸i niÖm l−u gi÷ cã ý nghÜa hÑp h¬n, FAO ®· ®Þnh nghÜa nh− sau: L−u gi÷ (preservation) nguån gen ®éng vËt lµ mét khÝa c¹nh cña b¶o tån, trong ®ã ng−êi ta lÊy mÉu vµ b¶o qu¶n tµi nguyªn di truyÒn ®éng vËt kh«ng ®Ó con ng−êi can thiÖp g©y ra nh÷ng biÕn ®æi di truyÒn. Nh− vËy l−u gi÷ cã tÝnh thô ®éng, chØ ®¬n thuÇn lµ sù g×n gi÷, l−u l¹i kh«ng lµm mÊt ®i còng kh«ng lµm thay ®æi nguån tµi nguyªn di truyÒn. Sè l−îng c¸c gièng vËt nu«i thÓ hiÖn tÝnh ®a d¹ng sinh häc vËt nu«i. V× vËy b¶o tån vµ l−u gi÷ nguån gen vËt nu«i liªn quan trùc tiÕp ®Õn b¶o tån tÝnh ®a d¹ng sinh häc vËt nu«i. 3. Nguyªn nh©n b¶o tån nguån gen vËt nu«i T¹i sao chóng ta l¹i ph¶i b¶o tån nguån gen vËt nu«i, cã hai lý do chñ yÕu sau ®©y: - Lý do vÒ v¨n ho¸: Chóng ta ®· thõa nhËn r»ng: c¸c gièng vËt nu«i ®Òu lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh thuÇn ho¸, mét qu¸ tr×nh lao ®éng s¸ng t¹o x¶y ra vµo thêi kú tiÒn sö cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i, tiÕp ®ã lµ mét qu¸ tr×nh chän läc nu«i d−ìng l©u dµi g¾n liÒn víi lÞch sö ph¸t triÓn cña c¸c thÕ hÖ loµi ng−êi. Râ rµng r»ng c¸c gièng vËt nu«i lµ s¶n phÈm cña nÒn v¨n ho¸ cña nh©n lo¹i, mçi gièng vËt nu«i lµ s¶n phÈm v¨n ho¸ cña mét quèc gia, mét ®Þa ph−¬ng hoÆc mét d©n téc. V× vËy, b¶o tån c¸c gièng vËt nu«i còng chÝnh lµ g×n gi÷, ph¸t triÓn nÒn v¨n ho¸ cña nh©n lo¹i, cña mét quèc gia hoÆc mét d©n téc. Mét sè gièng vËt nu«i cã ngo¹i h×nh rÊt ®Ñp, hoÆc h×nh ¶nh cña chóng g¾n liÒn víi phong c¶nh n«ng th«n vèn ®· trë thµnh chñ ®Ò cña mét sè ngµnh nghÖ thuËt, c¶nh quan hÊp dÉn cña du lÞch sinh th¸i, hoÆc lµ biÓu t−îng mang tÝnh v¨n 102
ho¸ cña mét vïng n«ng th«n nhÊt ®Þnh. Nh− vËy, g×n gi÷ nguån gen vËt nu«i g¾n liÒn víi g×n gi÷ b¶n s¾c v¨n ho¸ cña loµi ng−êi nãi chung, cña mét d©n téc hoÆc cña mét ®Þa ph−¬ng nhÊt ®Þnh. - Lý do kü thuËt: Con ng−êi ch−a thÓ biÕt ®−îc nh÷ng ®ßi hái cña m×nh ®èi víi s¶n phÈm vËt nu«i trong t−¬ng lai. Cã thÓ mét s¶n phÈm vËt nu«i nµo ®ã kh«ng phï hîp víi hiÖn t¹i, nh−ng l¹i trë thµnh nhu cÇu cña con ng−êi trong t−¬ng lai. V× vËy b¶o tån mét gièng vËt nu«i nµo ®ã chÝnh lµ g×n gi÷ mét tiÒm n¨ng cho t−¬ng lai. C¸c gièng vËt nu«i ®Þa ph−¬ng th−êng thÝch nghi cao víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu, tËp qu¸n canh t¸c ®Þa ph−¬ng, cã kh¶ n¨ng ®Ò kh¸ng bÖnh tËt cao. ChÝnh v× lý do nµy mµ ng−êi ta th−êng sö dông con c¸i cña gièng ®Þa ph−¬ng lai víi con ®ùc cña c¸c gièng nhËp ngo¹i, hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c c«ng thøc lai nµy th−êng rÊt cao. Ngoµi ra, ng−êi ta cßn nhËn thÊy, t¹i mét sè vïng mµ ®iÒu kiÖn khÝ hËu kh¾c nghiÖt, chØ nh÷ng gièng b¶n ®Þa míi cã thÓ tån t¹i ®−îc. C¸c gièng ®Þa ph−¬ng cã thÓ cã nh÷ng gen quý, tuy nhiªn viÖc sö dông c¸c gen nµy mét c¸ch riªng biÖt kh«ng hÒ dÔ dµng bëi chóng l¹i cã thÓ liªn kÕt víi nh÷ng gen kh«ng mong muèn. ChØ cã trong t−¬ng lai, cïng víi sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ gen con ng−êi míi cã thÓ chän t¸ch ®Ó sö dông riªng biÖt nh÷ng gen quý ®ã. Cuèi cïng, ®Ó cã thÓ ph¸t triÓn mét nÒn n«ng nghiÖp h÷u c¬, ®Ó t¹o ®−îc c¸c s¶n phÈm ch¨n nu«i cã gi¸ trÞ cao, c¸c gièng ®Þa ph−¬ng sÏ lµ mét ®èi t−îng ®−îc ®Æc biÖt chó ý. Nh÷ng s¶n phÈm ch¨n nu«i xuÊt hiÖn ë c¸c n−íc trong thêi gian gÇn ®©y nh− gµ th¶ v−ên, hoÆc c¸c s¶n phÈm cña gièng ®Þa ph−¬ng ®−îc −a chuéng ë n−íc ta nh− thÞt gµ Ri... lµ nh÷ng b»ng chøng cña nhËn ®Þnh trªn. 4. C¸cph−¬ng ph¸p b¶o tån vµ l−u gi÷ quü gen vËt nu«i Còng theo ®Þnh nghÜa cña FAO, cã hai ph−¬ng ph¸p l−u gi÷ nguån gen ®éng vËt: - L−u gi÷ “in situ”: Lµ ph−¬ng ph¸p nu«i gi÷ con vËt sèng trong ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn mµ chóng sinh sèng. Nh− vËy, ph−¬ng ph¸p nµy ¸p dông cho viÖc l−u gi÷ nguån gen cña ®éng vËt hoang d·. - L−u gi÷ “ex situ”: Lµ ph−¬ng ph¸p b¶o tån tinh dÞch, trøng hoÆc ph«i, ADN cña con vËt nu«i cÇn b¶o tån trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt nh»m duy tr× nguån gen cña chóng. Ph−¬ng ph¸p nµy ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng trang thiÕt bÞ ®Æc biÖt, ch¼ng h¹n l−u gi÷ tinh trïng, ph«i ë nhiÖt ®é l¹nh s©u, th−êng lµ trong nit¬ láng. 103
§èi víi c¸c gièng vËt nu«i, cã hai ph−¬ng ph¸p b¶o tån nguån gen ®ã lµ b¶o tån “in situ” nghÜa lµ ch¨n nu«i con vËt trong ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh phï hîp nh»m sö dông chóng mét c¸ch cã hiÖu qu¶ trong hiÖn t¹i, ®ång thêi vÉn gi÷ ®−îc nh÷ng ®Æc tÝnh quý ®Ó cã thÓ khai th¸c sö dông trong t−¬ng lai. Ph−¬ng ph¸p b¶o tån “ex situ” t−¬ng tù l−u gi÷ “ex situ”. Sau ®©y chóng ta chØ ®Ò cËp tíi vÊn ®Ò b¶o tån “in situ” vµ b¶o tån “ex situ” ®èi víi vËt nu«i. Cã thÓ nhËn thÊy −u nh−îc ®iÓm cña hai ph−¬ng ph¸p b¶o tån nµy nh− sau: - B¶o tån “in situ” ®ßi hái ph¶i cung cÊp ®Çy ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn ch¨n nu«i ®èi víi mét quÇn thÓ vËt nu«i (thøc ¨n, chuång tr¹i, ch¨m sãc...), trong khi ®ã s¶n phÈm cña chóng l¹i kh«ng phï hîp víi nhu cÇu cña thÞ tr−êng hiÖn t¹i v× vËy b¶o tån "in situ" lµ mét biÖn ph¸p tèn kÐm. Ng−îc l¹i, trong b¶o tån "ex situ" ng−êi ta chØ cÇn b¶o qu¶n mét l−îng mÉu rÊt nhá ë nhiÖt ®é l¹nh s©u, nh÷ng ®iÒu kiÖn nµy kh«ng ®ßi hái nhiÒu chi phÝ. - Trong qu¸ tr×nh b¶o tån "in situ", ng−êi ta buéc ph¶i ph¶i tiÕn hµnh chän läc vËt nu«i, ®iÒu nµy cã thÓ g©y ra nh÷ng biÕn ®æi di truyÒn trong quÇn thÓ vËt nu«i vµ nh− vËy nguån gen vËt nu«i Ýt nhiÒu còng sÏ bÞ thay ®æi. B¶o tån "ex situ" kh«ng g©y ra biÕn ®æi di truyÒn nÕu nh− viÖc mÉu ®em b¶o qu¶n lµ ®Æc tr−ng cho nguån gen cña gièng vËt nu«i. - §µn vËt nu«i b»ng ph−¬ng ph¸p b¶o tån "in situ" cã thÓ bÞ c¸c bÊt lîi cña ®iÒu kiÖn sèng hoÆc bÖnh tËt ®e do¹, tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh chèng chäi víi nh÷ng ®iÒu kiÖn bÊt lîi hoÆc bÖnh tËt, kh¶ n¨ng thÝch nghi vµ søc ®Ò kh¸ng bÖnh cña chóng l¹i ®−îc t¨ng c−êng. Nh÷ng ¶nh h−ëng vµ kh¶ n¨ng nµy ®Òu kh«ng x¶y ra trong ®iÒu kiÖn b¶o tån "ex situ". - Cuèi cïng, trong qu¸ tr×nh b¶o tån "ex situ", chØ cÇn mét s¬ suÊt vÒ qu¶n lý cña con ng−êi còng ®ñ lµm tiÖt chñng gièng ®ang b¶o qu¶n. Nh− vËy, b¶o tån "in situ" tuy nhiÒu rñi ro h¬n, nh−ng rñi ro x¶y ra trong b¶o tån "ex situ" lµ cùc kú nguy hiÓm. Tõ nh÷ng ®¸nh gi¸ trªn, cã thÓ thÊy r»ng hai ph−¬ng ph¸p b¶o tån nµy cã thÓ hç trî cho nhau, ®Ó b¶o tån mét gièng vËt nu«i tèt nhÊt lµ cÇn tiÕn hµnh ®ång thêi c¶ hai ph−¬ng ph¸p "in situ" vµ "ex situ". 5. §¸nh gi¸ møc ®é ®e do¹ tiÖt chñng §èi víi ®éng vËt hoang d·, Tæ chøc quèc tÕ vÒ B¶o tån thiªn nhiªn vµ Tµi nguyªn thiªn nhiªn (IUCN) ®· ®Ò ra ba cÊp ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng bÞ ®e do¹ tiÖt chñng lµ E, V vµ R nh− sau: - §ang nguy cÊp (Endangered, E): ®ang bÞ ®e do¹ tiÖt chñng 104
- SÏ nguy cÊp (Vulnerable, V): cã thÓ bÞ ®e do¹ tiÖt chñng - HiÕm (Rare, R): cã thÓ sÏ nguy cÊp C¨n cø vµo t− liÖu ®iÒu tra, nghiªn cøu vÒ sè l−îng c¸ thÓ ®éng vËt hoang d·, ng−êi ta xÕp cÊp ®¸nh gi¸, trªn c¬ së ®ã x¸c ®Þnh c¸c quÇn thÓ ®éng vËt nµo cÇn ®−îc b¶o tån. Nguyªn t¾c chung lµ quÇn thÓ ®éng vËt nµo cã sè l−îng Ýt nhÊt sÏ lµ quÇn thÓ cÇn ®−îc b¶o tån sím nhÊt. ViÖc theo dâi x¸c ®Þnh sè l−îng c¸ thÓ cña mét gièng vËt nu«i ®¬n gi¶n vµ chÝnh x¸c h¬n nhiÒu so víi ®éng vËt hoang d·. V× vËy, vÊn ®Ò quan träng ®Æt ra ®èi víi viÖc b¶o tån c¸c gièng vËt nu«i ®ã lµ sè c¸ thÓ tèi thiÓu cña mét gièng vËt nu«i cÇn b¶o tån lµ bao nhiªu? Sè l−îng c¸ thÓ cÇn nu«i gi÷ ®Ó b¶o tån mét gièng vËt nu«i cµng nhiÒu sÏ cµng cã kh¶ n¨ng phßng tr¸nh ®−îc hiÖn t−îng tr«i d¹t di truyÒn còng nh− suy ho¸ do cËn huyÕt g©y nªn. Trong khi ®ã, sè l−îng c¸ thÓ cÇn nu«i gi÷ cµng Ýt th× chi phÝ cho b¶o tån cµng thÊp. Do vËy, cÇn x¸c ®Þnh sè l−îng c¸ thÓ sinh s¶n tèi thiÓu cÇn cã, tû lÖ ®ùc c¸i, tû lÖ thay thÕ trong ®µn. Nh÷ng nghiªn cøu ®· chØ ra r»ng nÕu sè l−îng c¸i sinh s¶n cña mét gièng tõ 100 tíi 1000 c¸ thÓ vµ tû lÖ ®ùc c¸i thÝch hîp sÏ cã thÓ ®¶m b¶o cho gièng ®ã kh«ng bÞ ®e do¹ tiÖt chñng. FAO ®· ph©n chia tÝnh an toµn cña nguån gen vËt nu«i thµnh c¸c lo¹i sau: - TiÖt chñng: kh«ng cßn bÊt cø nguån gen nµo (vËt sèng, trøng, tinh dÞch, ph«i hoÆc ADN) - Tèi nguy hiÓm: chØ cßn Ýt h¬n 5 con ®ùc vµ 100 c¸i gièng - VÉn tèi nguy hiÓm: sè l−îng ®ùc c¸i gièng nh− lo¹i tèi nguy hiÓm, nh−ng ®· ®−îc nu«i gi÷ t¹i mét c¬ së nghiªn cøu hoÆc kinh doanh nµo ®ã - Nguy hiÓm: cã 5 - 20 con ®ùc vµ 100 - 1000 c¸i gièng - VÉn nguy hiÓm: sè l−îng ®ùc c¸i gièng nh− lo¹i nguy hiÓm, nh−ng ®· ®−îc nu«i gi÷ t¹i mét c¬ së nghiªn cøu hoÆc kinh doanh nµo ®ã - Kh«ng nguy hiÓm: cã nhiÒu h¬n 20 con ®ùc vµ 1000 c¸i gièng - Kh«ng râ: ch−a biÕt râ sè l−îng 6. VÊn ®Ò b¶o tån nguån gen vËt nu«i ë n−íc ta N¨m 1997, Bé Khoa häc C«ng nghÖ vµ M«i tr−êng ®· ban hµnh quy chÕ qu¶n lý vµ b¶o tån nguån gen ®éng, thùc vËt vµ vi sinh vËt. Quy chÕ ®· quy ®Þnh néi dung c«ng t¸c qu¶n lý, b¶o tån, l−u gi÷ nguån gen; c¸c ®èi t−îng cÇn ®−îc l−u gi÷; quy ®Þnh vÒ tæ chøc thùc hiÖn, vÒ tµi chÝnh vµ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c cã liªn quan. Ch−¬ng tr×nh B¶o tån nguån gen ®éng, thùc vËt vµ vi sinh vËt giai ®o¹n 1996 - 2000 ®· ®−îc triÓn khai thùc hiÖn víi sù tham gia cña 78 c¬ quan, ®¬n vÞ 105
thuéc 6 bé, ngµnh. §Ò ¸n B¶o tån quü gen vËt nu«i cña ViÖt Nam gåm c¸c néi dung sau: - §iÒu tra vµ x¸c ®Þnh c¸c gièng, ph−¬ng ph¸p vµ møc ®é −u tiªn cho tõng ®èi t−îng. - B¶o tån c¸c gièng cã nguy c¬ ®ang bÞ tiÖt chñng. - Coi träng ph−¬ng ph¸p b¶o tån "in situ": nu«i gi÷ c¸c gièng, nhãm vËt nu«i ngay t¹i b¶n ®Þa cña chóng, nghÜa lµ t¹i n¬i vÉn cã nhu cÇu vµ ®iÒu kiÖn g×n gi÷. - T¹o ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt kü thuËt ®Ó b¶o tån "ex situ" c¸c vËt chÊt di truyÒn (tinh dÞch, ph«i...) t¹i c¸c phßng thÝ nghiÖm. - Coi träng c¶ b¶o tån vµ ph¸t triÓn, t¹o thÞ tr−êng tiªu thô, t¸c ®éng vµo con ®ùc ®Ó c¶i tiÕn phÈm chÊt. - Coi träng viÖc x©y dùng hÖ thèng t− liÖu vÒ c¸c gièng vËt nu«i ®Þa ph−¬ng. - Coi träng hîp t¸c quèc tÕ ®Ó trao ®æi kinh nghiÖm, trao ®æi th«ng tin. - Huy ®éng tèi ®a nguån lùc trong x· héi tham gia c«ng t¸c b¶o tån. Ch−¬ng tr×nh B¶o tån nguån gen vËt nu«i ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra ®¸nh gi¸ møc ®é sö dông, xu h−íng t¨ng gi¶m sè l−îng c¸ thÓ vµ møc ®é an toµn cña c¸c gièng, nhãm vËt nu«i ®Þa ph−¬ng. (xem b¶ng 5.1. vµ B¶n ®å ph©n bè c¸c gièng vËt nu«i ®iah ph−¬ng cña ViÖt Nam). B¶ng 5.1. Møc ®é sö dông, møc ®é an toµn vµ xu h−íng t¨ng gi¶m sè l−îng c¸ thÓ cña c¸c gièng, nhãm vËt nu«i ®Þa ph−¬ng Gièng hoÆc Nguån Møc ®é sö dông Møc ®é an Sè l−îng c¸ thÓ nhãm vËt nu«i gèc trong s¶n xuÊt toµn t¨ng gi¶m Lîn: Ø mì Nam Kh«ng sö dông TiÖt chñng §Þnh Ø géc Nam Lµm c¸i nÒn Tèi nguy Gi¶m/ dÔ mÊt §Þnh hiÓm Mãng C¸i Qu¶ng Réng r·i Nguy Gi¶m Ninh hiÓm Lang Hång B¾c Kh«ng sö dông Tèi nguy Gi¶m/dÔ mÊt Giang hiÓm Ba Xuyªn T©y Nam Ýt Nguy Gi¶m/ dÔ mÊt bé hiÓm 106
Thuéc Nhiªu §«ng Nam bé Ýt Nguy hiÓm Gi¶m/ dÔ mÊt Tr¾ng Phó Kh¸nh Kh¸nh Hoµ Ch−a râ TiÖt chñng? M−êng Kh−¬ng Lµo Cai Réng Kh«ng nguy Gi¶m r·i hiÓm MÑo NghÖ An Réng Kh«ng nguy Gi¶m r·i hiÓm Sãc T©y Nguyªn Réng Kh«ng nguy Gi¶m r·i hiÓm Cá NghÖ An Ch−a râ Tèi nguy hiÓm Gi¶m S¬n Vi VÜnh Phóc Kh«ng TiÖt chñng Bß: Vµng Thanh Ho¸ Thanh Ho¸ Réng Kh«ng nguy Gi¶m r·i hiÓm Vµng NghÖ An NghÖ An Réng Kh«ng nguy Gi¶m r·i hiÓm Vµng L¹ng S¬n L¹ng S¬n Réng Kh«ng nguy Gi¶m r·i hiÓm Vµng Phó Yªn Phó Yªn Ch−a râ Ch−a râ Gi¶m Vµng Bµ RÞa Bµ RÞa Ch−a râ Ch−a râ Gi¶m H'M«ng Hµ Giang Réng Kh«ng nguy Gi¶m r·i hiÓm U ®Çu r×u NghÖ An Ýt Nguy hiÓm Gi¶m Dª, cõu, h−¬u, nai, ngùa: Dª Cá MiÒn B¾c Réng Kh«ng nguy T¨ng r·i hiÓm Dª B¸ch Th¶o Ninh ThuËn Réng Kh«ng nguy T¨ng r·i hiÓm Cõu Phan Rang Ninh ThuËn Réng Kh«ng nguy T¨ng r·i hiÓm H−¬u sao NghÖ An, Hµ Réng Kh«ng nguy T¨ng TÜnh r·i hiÓm Nai T©y Nguyªn Réng Kh«ng nguy Gi¶m r·i hiÓm 107
Ngùa b¹ch Vïng nói phÝa B¾c Ýt Nguy hiÓm Gi¶m Ngùa mµu Th¸i Nguyªn Réng r·i Kh«ng nguy hiÓm Gi¶m Thá ViÖt Nam MiÒn B¾c Réng r·i Kh«ng nguy hiÓm Gi¶m ®en vµ x¸m Gµ: Ri MiÒn B¾c Réng r·i Kh«ng nguy hiÓm Gi¶m Hå B¾c Ninh Ýt Nguy hiÓm Gi¶m/dÔ mÊt MÝa S¬n T©y Ýt Nguy hiÓm Gi¶m/dÔ mÊt §«ng T¶o H−ng Yªn Ýt Nguy hiÓm Gi¶m ¸c VÜnh Long Réng Kh«ng nguy hiÓm Gi¶m ¤ kª Lµo Cai Ýt Nguy hiÓm Gi¶m/dÔ mÊt Lïn (TÌ) Yªn B¸i, Thanh Ho¸ Ýt Nguy hiÓm Gi¶m/dÔ mÊt Tµu Vµng MiÒn Nam Réng Kh«ng nguy hiÓm Gi¶m H'M«ng S¬n La Ýt Nguy hiÓm Gi¶m/dÔ mÊt V¨n Phó VÜnh Phóc Kh«ng TiÖt chñng VÞt, ngan, ngçng, bå c©u: VÞt Cá MiÒn B¾c Réng Kh«ng nguy hiÓm Gi¶m VÞt BÇu Hoµ B×nh Ýt Nguy hiÓm Gi¶m/dÔ mÊt VÞt BÇu Qu× NghÖ An Ýt Nguy hiÓm Gi¶m/dÔ mÊt VÞt Kú Lõa L¹ng S¬n Ýt Nguy hiÓm Gi¶m/dÔ mÊt Ngan tr©u §ång b»ng B¾c bé Réng Kh«ng nguy hiÓm Gi¶m Ngan dÐ §ång b»ng B¾c bé Réng Kh«ng nguy hiÓm Gi¶m Ngçng Cá §ång b»ng B¾c bé Réng Tèi nguy hiÓm Gi¶m/dÔ mÊt Bå c©u ViÖt C¶ n−íc Réng Kh«ng nguy hiÓm Gi¶m Nam 108
B¶n ®å ph©n bè c¸c gièng vËt nu«i ®Þa ph−¬ng cña ViÖt Nam 109
Nh− vËy hiÖn ®· cã 5 gièng hoÆc nhãm vËt nu«i ®Þa ph−¬ng ®−îc ph¸t hiÖn lµ tiÖt chñng hoÆc ë møc ®é tèi nguy hiÓm: lîn Ø mì, lîn S¬n Vi, lîn tr¾ng Phó Kh¸nh, lîn Cá NghÖ An vµ gµ V¨n Phó. Ch−¬ng tr×nh B¶o tån nguån gen vËt nu«i còng ®· thùc hiÖn viÖc b¶o tån "ex situ" mét sè gièng hoÆc nhãm vËt nu«i ®Þa ph−¬ng t¹i mét sè ®Þa ®iÓm. (xem b¶ng 5.2.). B¶ng 5.2. C¸c ®Þa ®iÓm vµ sè l−îng c¸ thÓ c¸c gièng hoÆc nhãm vËt nu«i ®Þa ph−¬ng ®−îc b¶o tån Gièng hoÆc nhãm vËt nu«i §Þa ®iÓm H−íng t¸c ®éng Lîn Ø Thanh Ho¸ Nu«i gi÷ 4 ®ùc, 29 c¸i Lîn Mãng C¸i Qu¶ng Ninh Gi¶m Lîn M−êng Kh−¬ng Hµ Giang Nu«i gi÷ 4 ®ùc, 16 c¸i Lîn MÑo NghÖ An Nu«i gi÷ 6 ®ùc, 24 c¸i Lîn Sãc T©y Nguyªn Nu«i gi÷ 4 ®ùc, 16 c¸i Bß H'M«ng Hµ Giang Nu«i gi÷ 2 ®ùc Bß U ®Çu r×u NghÖ An Nu«i gi÷ 10 ®ùc, 30 c¸i Dª Cá S¬n T©y Dª B¸ch Th¶o S¬n T©y Cõu Phan Rang Ninh ThuËn Nu«i gi÷ 100 con Ngùa b¹ch Th¸i Nguyªn Nu«i gi÷ 2 ®ùc, 7 c¸i Ngùa mµu Th¸i Nguyªn Nu«i gi÷ 2 ®ùc, 12 c¸i Thá ViÖt Nam ®en vµ x¸m S¬n T©y Gµ Hå B¾c Ninh Nu«i gi÷ 12 ®ùc, 60 c¸i Gµ MÝa S¬n T©y Nu«i gi÷ 100 con Gµ §«ng T¶o H−ng Yªn Nu«i gi÷ 200 con Gµ ¸c ViÖn Ch¨n nu«i Nu«i gi÷ 300 con Gµ ¤ kª Lµo Cai Nu«i gi÷ 100 con VÞt Cá Hµ T©y Nu«i gi÷ trªn 2000 con VÞt BÇu Hoµ B×nh Nu«i gi÷ 100 con VÞt BÇu Qu× NghÖ An Nu«i gi÷ 100 con Ngan tr©u ViÖn Ch¨n nu«i Nu«i gi÷ 100 con Ngan dÐ ViÖn Ch¨n nu«i Nu«i gi÷ 100 con Ngçng Cá ViÖn Ch¨n nu«i Nu«i gi÷ 100 con 110
7. C©u hái vµ bµi tËp ch−¬ng V C©u hái 1. T×nh h×nh vµ nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng suy gi¶m nguån gen vËt nu«i. Môc tiªu cña chiÕn l−îc b¶o tån quü gen vËt nu«? 2. Ph©n biÖt hai kh¸i niÖm b¶o tån vµ l−u gi÷ tµi nguyªn di truyÒn ®éng vËt. So s¸nh −u nh−îc ®iÓm cña hai ph−¬ng ph¸p b¶o tån nµy? 3. V× sao chóng ta ph¶i b¶o tån nguån gen vËt nu«i? 4. C¸c møc ®é ®e do¹ tiÖt chñng ë ®éng vËt nãi chung vµ vËt nu«i nãi riªng 5. C¸c gièng vËt nu«i nµo cña n−íc ta ®ang bÞ ®e do¹ tiÖt chñng. Nguyªn nh©n? Bµi tËp S−u tÇm c¸c tranh ¶nh, m« t¶ ®Æc ®iÓm c¸c sè gièng vËt nu«i cña ®Þa ph−¬ng n¬i tr−êng ®ãng (trong ph¹m vi tØnh hoÆc khu vùc). 111