HIỆN TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP CHO HỆ THỐNG GIỐNG NÔNG HỘ TẠI TP. CẦN THƠ VÀ TỈNH ĐẮK LẮK

Chia sẻ: Sunny_1 Sunny_1 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

35
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Lúa là cây lương thực quan trọng cho con người, trên thế giới có 122 quốc gia sản xuất lúa gạo với diện tích canh tác hơn 150 triệu ha. Về sản xuất lúa gạo, Việt Nam là một quốc gia đạt những thành tích thần kỳ trong sản xuất lúa gạo trong một thời gian ngắn, từ nước đói nghèo và thiếu lương thực, Việt Nam đã vươn lên thành quốc gia xuất khẩu hơn 4 triệu tấn gạo/năm (FAO, 2006).

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: HIỆN TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP CHO HỆ THỐNG GIỐNG NÔNG HỘ TẠI TP. CẦN THƠ VÀ TỈNH ĐẮK LẮK

NGHIEÂN CÖÙU KHOA HOÏC KYÕ THUAÄT 7 HIEÄN TRAÏNG VAØ GIAÛI PHAÙP CHO HEÄ THOÁNG GIOÁNG NOÂNG HOÄ TAÏI TP. CAÀN THÔ VAØ TÆNH ÑAÉK LAÉK SITUATION AND SOLUTION FOR FARMER’S VARIETIES SYSTEMS IN CANTHO CITY AND DAKLAK PROVINCE Phaïm Vaên Hieàn (*), Traàn Vaên Thuyû (**) (*) Ñaïi hoïc Noâng Laâm Tp.HCM, (**) Ñaïi hoïc Taây Nguyeân Email: pvhien61@gmail.com, ÑTDÑ: 0913464989 ABSTRACT ra vaø sôû höõu. Gioáng luùa cho saûn xuaát ñöôïc cung caáp bôûi hai heä thoáng gioáng toàn taïi song song; moät heä Mekong Delta and Central Highland regions are thoáng gioáng chính thoáng töø caùc cô quan nhaø nöôùc, plant gennetic resource diversity regions (995 luoân ñöôïc nhaø nöôùc hoã trôï, nhöng chæ cung öùng samples of rice on Mekong Delta and 291 samples khoaûng 20-30% khoái löôïng gioáng cho saûn xuaát, vaø of upland rice on Central Highland are maintaining moät heä thoáng gioáng noâng hoä ñöôïc cung caáp bôûi Ex-situ in Can Tho University), but the genetic chính ngöôøi noâng daân vaø coäng ñoàng cuûa hoï, cung resource diversity of these regions have been eroded öùng cho soá löôïng nhu caàu gioáng coøn laïi. Hieän nay by many reasons from nature, economy and society. trong heä thoáng gioáng noâng hoä, coäng ñoàng vaø noâng The maintainable varieties are keeping by farmers daân ñang löu giöõ moät khoái löôïng ñaùng keå ña daïng taøi and their community, they are maintaining for nguyeân di truyeàn caùc gioáng caây troàng ñòa phöông, conservation and using this precious resource. nhaát laø caùc gioáng luùa. Ngaân haøng gioáng taïi Ñaïi hoïc Caàn Thô ñang baûo toàn ex-situ 995 maãu gioáng thu Formal varieties systems exist and aim at the thaäp töø noâng daân ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long, 960 market, it have been supported and sponsored by maãu gioáng cuûa noâng daân ôû caùc vuøng ñoài nuùi Vieät Nam the government through the policy. But its capacity (Huyønh Quang Tín, Voõ Toøng Xuaân, 1996) laø moät minh provide less than 30% amount of varieties seeds chöùng. Nhöng taøi nguyeân di truyeàn naøy ñang bò xoùi for extensional production, meanwhile farmer’s moøn nghieâm troïng do söùc eùp ngaøy caøng gia taêng cuûa varieties systems provide about more 70% amount, söï gia taêng daân soá sinh hoïc laãn cô hoïc, söï ñoùi ngheøo, but farmer’s varieties systems haven’t been thoaùi hoùa ñaát, dieän tích saûn xuaát luùa giaûm, moâi tröôøng supported and sponsosred by the government. thay ñoåi, nhaäp noäi caùc gioáng môùi, ñoäc canh caây coâng nghieäp daøi ngaøy, vaø nhöõng ruûi ro trong sinh hoaït gia The research recommended five solutions of the ñình (Sthapit vaø Jarvis, 2002; Phaïm Vaên Hieàn, 2004). technic and the policy about plant genetic resource, as follows: The couple of the conservation plant Heä thoáng gioáng noâng hoä bao goàm nhöõng gioáng genetic resource with the using, the socialization of ñòa phöông vaø moät soá gioáng caûi tieán ñöôïc ngöôøi daân plant variety task, to establish and implement chaáp nhaän ñöa vaøo saûn xuaát ñaïi traø, heä thoáng gioáng community breeding program, to recommend noâng hoä do ngöôøi daân baûo toàn, löu truyeàn trong saûn farmer’s right, and to commercialization special xuaát vaø chia seû nguoàn gioáng trong vaø ngoaøi toäc hoï, agricultural products. trong vaø ngoaøi coäng ñoàng. Noù ñoùng vai troø to lôùn trong saûn xuaát cuûa noâng daân. Tuy nhieân, heä thoáng ÑAËT VAÁN ÑEÀ gioáng noâng hoä coù nhieàu baát caäp vaø chöa ñöôïc nhaø nöôùc baûo trôï. Nghieân cöùu tìm nhöõng giaûi phaùp kyõ Luùa laø caây löông thöïc quan troïng cho con ngöôøi, thuaät vaø chính saùch nhaèm baûo trôï cho heä thoáng gioáng treân theá giôùi coù 122 quoác gia saûn xuaát luùa gaïo vôùi noâng hoä phaùt trieån hôïp lyù seõ goùp phaàn ñaùng keå cho dieän tích canh taùc hôn 150 trieäu ha. Veà saûn xuaát phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi noâng thoân Vieät Nam trong luùa gaïo, Vieät Nam laø moät quoác gia ñaït nhöõng thaønh xu theá hoäi nhaäp. tích thaàn kyø trong saûn xuaát luùa gaïo trong moät thôøi gian ngaén, töø nöôùc ñoùi ngheøo vaø thieáu löông thöïc, VAÄT LIEÄU VAØ PHÖÔNG PHAÙP Vieät Nam ñaõ vöôn leân thaønh quoác gia xuaát khaåu hôn 4 trieäu taán gaïo/naêm (FAO, 2006). Saûn xuaát luùa Tieáp caän 3 M (Multi-discipline, Multi-sector, khoâng ñôn thuaàn laø hoaït ñoäng saûn xuaát noâng nghieäp Multi-stakeholder): Ña ngaønh, ña lónh vöïc, ña ñoái nhaèm taïo ra luùa gaïo nuoâi soáng con ngöôøi maø coøn laø taùc vaø tieáp caän coù söï tham gia ñöôïc aùp duïng trong neùt ñeïp vaên hoaù truyeàn thoáng, “Vaên hoaù luùa nöôùc” nghieân cöùu heä thoáng gioáng. ñoäc cuûa ngöôøi Vieät, noù ñöôïc hình thaønh töø quaù trình lao ñoäng caàn cuø laøm ra haït gaïo. Ñieàu tra noâng hoä Trong saûn xuaát luùa, gioáng laø vaät lieäu quan troïng, Phöông phaù p PRA (Participatory Rural moät taøi nguyeân di truyeàn voâ giaù do con ngöôøi taïo Appraisal) ñaùnh giaù noâng thoân coù söï tham gia vôùi Ñaïi hoïc Noâng Laâm Tp. HCM Taïp chí KHKT Noâng Laâm nghieäp, soá 1&2/2007
8 NGHIEÂN CÖÙU KHOA HOÏC KYÕ THUAÄT coâng cuï thaûo luaän nhoùm vaø phoûng vaán noâng daân vôùi daân toäc M’Noâng chieám ña soá (80%). Caùc hoä trong phieáu chuaån bò saún. Phoûng vaán 30-40 hoä/ñieåm. buoân soáng chuû yeáu döïa vaøo noâng nghieäp. Thu nhaäp möùc trung bình ñeán ngheøo, coù 12 hoä khaù. Ñaùnh giaù möùc ñoä ña daïng Hai buoân Ea Na (Kroâng Ana) vaø buoân Reách A Phaân tích thoáng keâ moâ taû caùc tham soá vaø tính (Buoân Ñoân) coù ñoä tuoåi trung bình 30-55 tuoåi, chuû toaùn caùc chæ soá ña daïng di truyeàn. Chæ soá ña daïng yeáu laø ngöôøi daân toäc baûn ñòa, Kinh teá noâng hoä Simpson (SI) duøng ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä phong phuù veà ngheøo, thu nhaäp thaáp, nhaát laø buoân Ea Na soá hoä soá löôïng gioáng, söï phaân boá theo thôøi gian vaø möùc ñoä ngheøo vaø thieáu löông thöïc chieám tôùi 60% soá hoä ña daïng cuûa caùc gioáng caây troàng. Soá löôïng gioáng caøng ñöôïc ñieàu tra. Trình ñoä hoïc vaán cuûa noâng hoä thaáp, nhieàu söï ña daïng caøng cao. chuû yeáu laø caáp 1 (lôùp 4, lôùp 5), rieâng buoân Ea Na n vaãn coøn noâng daân muø chöõ, nhaát laø phuï nöõ. SI = 1 − ∑ (aj / A) j=1 2 Tænh Caàn Thô Trong ñoù: j: Gioáng luùa töø 1 ñeán n Huyeän Phong Ñieàn vaø huyeän Côø Ñoû, phoûng vaán aj: Dieän tích troàng gioáng luùa caïn j (n) 42 noâng hoä, ñoä tuoåi ngöôøi ñöôïc phoûng vaán nhoùm A: Toång dieän tích troàng luùa caïn 35-55 tuoåi chieám 66,7%, nhoùm treû döôùi 30 chieám 12%. Nhoùm coù thu nhaäp vaø ñôøi soáng trung bình Ñòa ñieåm khaûo saùt chieám 85,7 %, nhoùm khaù 11,9 %, nhoùm ngheøo 2,4%. Kinh teá noâng hoä taïi Caàn thô nhìn chung thuoäc nhoùm Tænh Daklak vaø TP. Caàn Thô., taïi moãi tænh choïn trung bình, khoâng coù hoä ngheøo, thieáu löông thöïc. hai ñieåm ñaïi dieän cho caùc vuøng sinh thaùi, nôi noâng daân vaãn coøn duy trì ñöôïc ña daïng caùc gioáng caây Trình ñoä vaên hoaù coù 21,4% thuoäc nhoùm caáp 1, troàng. TP. Caàn Thô: Huyeän Phong Ñieàn vaø Côø ñoû coù 45,2% coù trình ñoä caáp 2 vaø 33,3% noâng hoä coù ñaïi dieän cho vuøng luùa nöôùc cuûa ñoàng baèng soâng trình ñoä caáp 3. Keát quaû naøy thaät söï chöa phaûn aûnh Cöûu Long (ÑBSCL); Tænh Daklak: Huyeän Buoân Ñoân heát thöïc chaát trình ñoä cuûa toaøn boä noâng daân vuøng vaø Kroâng Ana ñaïi dieän cho ngöôøi daân toäc thieåu soá ÑBSCL, vì 2 huyeän phoûng vaán laø vuøng ven thuoäc soáng ôû vuøng nuùi thuoäc Taây Nguyeân. TP. Caàn thô coù nhieàu cô hoäi tieáp caän vaø hoïc taäp hôn nhieàu vuøng soâng nöôùc xa, saâu cuûa Nam boä. KEÁT QUAÛ VAØ THAÛO LUAÄN Nhìn chung, noâng daân taïi 2 tænh phoûng vaán Khaùi quaùt veà noâng hoä khaûo saùt thuoäc nhoùm trong ñoä tuoåi lao ñoäng, nguoàn lao ñoäng doài daøo nhöng trình ñoä vaên hoaù thaáp, thu nhaäp Tænh Daklak chính töø troàng troït, ña soá hoä thuoäc nhoùm noâng hoä ngheøo, tröø huyeän Côø Ñoû, Tp.Caàn thô. - Buoân Ea Na, xaõ Ea Na, huyeän Kroâng Ana, caùch thaønh phoá Buoân Meâ Thuoät khoaûng 20km veà Ña daïng nguoàn gen caây luùa phía Ñoâng Nam. Buoân coù 520 khaåu, 102 hoä. Goàm 3 daân toäc Kinh, M’Noâng vaø EÂñeâ. Trong ñoù daân toäc Taïi ñoàng baèng soàng Cöûu Long (ÑBSCL) coù hôn EÂñeâ chieám ña soá (70%). Soá hoä trong buoân soáng chuû 172 gioáng ñòa phöông vaø caûi tieán ñang troàng phoå yeáu döïa vaøo noâng nghieäp. Trong buoân coù 10 hoä bieán, trong ñoù coù 61 gioáng cho vuøng nhieãm maën tænh khaù, coøn laïi möùc thu nhaäp töø trung bình ñeán ngheøo. Kieân Giang (Ngoâ Ñình Thöùc, 2006). Trong khuoân khoå chöông trình söu taäp baûo toàn taøi nguyeân di truyeàn - Buoân Reách, xaõ Ea huar, huyeân buoân Ñoân, caây luùa cuûa IRRI, tröôøng ÑH Caàn Thô ñaõ söu taäp löu caùch thaønh phoá Buoân Ma Thuoät khoaûng 60 km veà giuõ ñöôïc 995 maãu gioáng thu thaäp töø noâng daân ôû ÑBSCL phía Taây Baéc. Buoân coù 101 hoä vôùi 510 khaåu, cuõng vaø 960 maãu gioáng cuûa noâng daân ôû caùc vuøng ñoài nuùi coù 3 daân toäc Kinh vaø M’Noâng vaø EÂñeâ. Trong ñoù Vieät Nam. Taïi tænh Dakak, nhoùm döï aùn IPGRI-Taây B a ûn g 1. S öï ñ a d aïn g cuûa gioán g luùa caïn tru y eàn th oán g taïi K roân g N oâ, Ñ aék L aék S oá T h ôøi g ian sin h S oá h oä coù troàn g D ieän tích T B /h oä STT N h oùm gioán g g ioán g trö ôûn g (th aùn g ) (h oä) (h a/h oä) 1 N gaén n gaøy (3 th aùn g) 8 3 13 9 0 ,0 9 2 T run g n gaøy (4 -5 12 4-4 ,5 22 4 0 ,1 0 th aùn g ) 3 D a øi n g a øy (5 ,5 - 30 5 -6 74 4 1 ,8 9 6 th a ùn g ) (N g u o àn : P h a ïm V a ên H ie àn v a ø c t v , 2 0 0 2 ) Taïp chí KHKT Noâng Laâm nghieäp, soá 1&2/2007 Ñaïi hoïc Noâng Laâm Tp. HCM
NGHIEÂN CÖÙU KHOA HOÏC KYÕ THUAÄT 9 Nguyeân tieán haønh ñieàu tra gioáng luùa caïn taïi 5 huyeän troàng, ghi nhaän chæ coøn 50 gioáng, ñeán naêm 2004 soá ñaõ thu thaäp ñöôïc 291 maãu gioáng chòu haïn. Rieâng taïi gioáng ñaõ suy giaûm nghieâm troïng. Söï phaân boå vaø xoùi huyeän Kroâng Noâ cuõng ñaõ söu taäp ñöôïc 50 maãu gioáng moøn caùc gioáng ñöôïc ghi nhaän ôû baûng 3. ghi nhaän ôû baûng 1. Maëc duø ngöôøi M’Noâng coù nhieàu phong tuïc taäp quaùn Ngay treân moät huyeän soá gioáng cuõng ñaõ raát ña canh taùc truyeàn thoáng quyù giaù keát tinh trong hoaït daïng, nhoùm gioáng ngaén ngaøy coù 8 gioáng, daøi ngaøy coù ñoäng canh taùc nöông raãy vaø baûo toàn gioáng luùa caïn, 30 gioáng, ñaây laø nhoùm gioáng chuû löïc cho saûn xuaát luùa nhöng soá gioáng luùa caïn ñaõ xoùi moøn ñaùng keå, naêm caïn vuøng ñoàng baøo daân toäc thieåu soá soáng ôû vuøng saâu, 2002 so 1995 ñaõ maát 17 gioáng baûn ñòa vaø du nhaäp vuøng xa cuûa caùc tænh Taây Nguyeân. Keát quaû nghieân ñöôïc 3 gioáng töø caùc coäng ñoàng ngöôøi daân toäc phía Baéc cöùu taïi vuøng nuùi phía Baéc Vieät Nam cuõng cho keát quaû di cö vaøo Kroâng Noâ. Nhoùm gioáng ngaén ngaøy, chín ña daïng taøi nguyeân di truyeàn caây luùa töông töï nhö sôùm bò xoùi moøn ñaùng keå, maát 10 gioáng. Ñieàu tra boå vuøng Taây Nguyeân, soá löôïng gioáng luùa caïn vaø chæ soá ña sung naêm 2004, xoùi moøn caøng nghieâm troïng hôn vaø daïng cuûa gioáng ñöôïc ghi nhaän ôû baûng 2. ñöôïc ghi nhaän ôû baûng 3. Baûng 2 cho thaáy soá gioáng luùa caïn ñòa phöông vaø Nguyeân nhaân xoùi moøn laø do: chæ soá ña daïng gioáng khaù cao (0,8-0,96), cao nhaát ôû Ñaék Laék. Ñieàu naøy ñöôïc giaûi thích laø do nhoùm toäc Taêng nhanh dieän tích cuûa caây coâng nghieäp laâu naêm ngöôøi ôû Taây Nguyeân khaù ña daïng vaø phong phuù, rieâng tænh Daklak ñaõ coù 45 daân toäc thieåu soá khaùc Tröôùc tieân laø do hieäu quaû kinh teá treân moät ñôn vò nhau, moãi daân toäc coù ñaëc thuø vaên hoaù daân toäc rieâng dieän tích cuûa caùc caây troàng coâng nghieäp cao, neân vaø löu giöõ moät boä gioáng luùa caïn ñòa phöông khaùc dieän tích caây coâng nghieäp taêng nhanh, nhieàu noâng nhau, ñaõ goùp phaàn taïo neân baûn saéc vaên hoaù vaø söï hoä coù nguoàn löïc ñaõ boû luùa caïn ñeå canh taùc caây coâng ña daïng cuûa nguoàn gen luùa caïn. Tuy nhieân, nguoàn nghieäp daøi ngaøy: cao su, caø pheâ, ñieàu, hoà tieâu vaø caây gen luùa hieän nay ñang ngaøy caøng suy giaûm. ngaén ngaøy nhö ngoâ lai, ñaäu, boâng. Suy giaûm taøi nguyeân di truyeàn gioáng luùa Xaâm nhaäp cuûa nhieàu gioáng caûi tieán naêng suaát cao Naêm 1995 trong chöông trình söu taäp vaø baûo toàn Moät soá vuøng thuaän tieän vaø hoaït ñoäng cuûa khuyeán gioáng luùa caïn ñòa phöông taïi Kroâng Noâ, 64 gioáng luùa noâng maïnh ñaõ ñöa chuyeån giao nhieàu moâ hình gioáng caïn cuûa ngöôøi M’Noâng ñaõ ñöôïc thu thaäp vaø baûo toàn. môùi naêng suaát cao töø heä thoáng gioáng chính thoáng, Naêm 2002 trong khuoân khoå döï aùn baûo toàn taïi choã söï moät soá noâng daân ñaõ chaáp nhaän vaø boû gioáng luùa caïn ña daïng sinh hoïc treân ñoàng ruoäng, nhoùm nghieân cöùu ñòa phöông naêng suaát thaáp. ñaõ ñieàu tra thu thaäp vaø toå chöùc hoäi thi ña daïng caây Baûn g 2. Soá löôïn g gioán g luùa caïn vaø chæ soá ña daïn g Sapa Ñaø Baéc Kroân g Noâ STT Chæ tieâu (Laøo Cai) (Hoaø Bình) (Ñaék Laék ) 1 Soá gioán g luùa teû 5 15 --- 2 Chæ soá ña daïn g luùa teû 0,60 --- --- 3 Soá gioán g luùa neáp 8 17 --- 4 Chæ soá ña daïn g luùa neáp 0,73 --- --- 5 Soá gioán g luùa ñòa 13 32 38 phöông 6 Chæ soá ña daïn g (SI) 0,80 0,85 0,96 (Nguoàn : Nguyeãn Taát Caûn h vaø Phaïm Vaên Hieàn , 2004) Baûng 3. Soá löôïng gioáng luùa caïn qua caùc naêm taïi huyeän Kroâng Noâ STT Nhoùm gioáng Naêm 1995 Naêm 2000 Naêm 2002 Naêm 2004 1 Gioáng ngaén ngaøy 16 14 08 05 2 Gioáng trung ngaøy 15 14 12 08 3 Gioáng daøi ngaøy 33 32 30 25 4 Toång soá gioáng 64 60 50 38 (Nguoàn: Phaïm Vaên Hieàn vaø ctv, 2004) Ñaïi hoïc Noâng Laâm Tp. HCM Taïp chí KHKT Noâng Laâm nghieäp, soá 1&2/2007
10 NGHIEÂN CÖÙU KHOA HOÏC KYÕ THUAÄT Ñoäc canh theo höôùng noâng saûn haøng hoùa Boä Noâng nghieäp &Phaùt trieån Noâng thoân pheâ duyeät döï aùn “Phaùt trieån gioáng luùa xuaát khaåu vuøng ÑBSCL Moät soá noâng daân chuyeån töø ña canh sang höôùng giai ñoaïn 2006-2010” vôùi toång voán ñaàu tö hôn 44,2 tæ ñoäc canh, thaâm canh saûn xuaát noâng saûn haøng hoùa ñaõ ñoàng. laøm thu heïp tieàm naêng di truyeàn cuûa caùc gioáng luùa caïn trong quaù trình saûn xuaát. Phaàn heä thoáng gioáng noâng hoä, do ngöôøi daân töï ñeå gioáng vaø baûo toàn söû duïng qua nhieàu theá heä. Hai Taäp quaùn “du canh du cö” vaø “ñònh cö du canh” cuûa heä thoáng naøy cung caáp caû gioáng caûi tieán vaø gioáng moät soá daân toäc ñöôïc thay ñoåi baèng chính saùch ñònh ñòa phöông, tuøy moãi vuøng tyû leä coù khaùc nhau, nhöng canh ñònh cö, chuû tröông ñoùng cöûa röøng, caám khai nhìn chung heä thoáng gioáng noâng hoä chieám chuû yeáu phaù röøng cuûa Chính phuû ñaõ laøm dieän tích troàng luùa (70-90%), ñieàu naøy ñöôïc minh chöùng qua caùc keát caïn bò thu heïp. quaû nghieân cöùu sau. Bieán ñoäng lôùn cuûa thôøi tieát Heä thoáng gioáng noâng hoä Nhöõng naêm gaàn ñaây, söï ñoät bieán cuûa thôøi tieát khí Heä thoáng gioáng noâng hoä bao goàm gioáng trong haäu nhö ngaäp luït hay haïn haùn khaéc nghieät ñaõ laøm noâng hoä vaø heä thoáng gioáng coäng ñoàng. Heä thoáng maát moät soá gioáng ñòa phöông. Naêm 2002 haïn keùo naøy laø nhöõng gioáng ñòa phöông, nhôø choïn loïc töï daøi ñaàu vuï ñaõ laøm hôn 60% dieän tích luùa caïn cuûa nhieân vaø ñöôïc thaønh vieân trong coäng ñoàng phaùt noâng daân phaûi gieo laïi gioáng laàn hai vaø ba. hieän trong quaù trình saûn xuaát, hoï tieáp tuïc tuyeån choïn vaø löu truyeàn cho nhieàu theá heä trong gia ñình, Ngoaøi ra, ruûi ro nhö chaùy nhaø, luõ queùt moät soá gioáng luaân chuyeån trong caùc thaønh vieân ngoaïi toäc vaø noäi caây troàng cuõng bò maát. toäc, vaø giöõa caùc thaønh vieân trong coäng ñoàng, ñoâi khi luaân chuyeån ra caùc coäng ñoàng thoân xaõ khaùc. Hieän traïng heä thoáng gioáng noâng hoä Heä thoáng gioáng noâng hoä ñöôïc noâng daân baûo toàn thoâng qua söû duïng, do vaäy ñi keøm vôùi noù laø moät heä Heä thoáng gioáng chính thoáng thoáng kieán thöùc baûn ñòa trong caùc bieän phaùp canh taùc vaø mang ñaäm baûn saéc vaên hoaù daân toäc cuûa toäc ÔÛ Vieät Nam, heä thoáng gioáng chính thoáng ñöôïc ngöôøi sôû höõu noù. caùc trung taâm gioáng, trung taâm khuyeán noâng toå chöùc saûn xuaát haït gioáng xaùc nhaän phaân phoái cho noâng Heä thoáng gioáng noâng hoä coù nhieàu gioáng coù öu daân theo nhieàu keânh khaùc nhau. Heä thoáng naøy cung ñieåm vöôït troäi veà phaåm chaát, khaû naêng choáng chòu caáp gioáng caûi tieán, gioáng lai cho noâng daân. vôùi ñieàu kieän baát lôïi, phoå thích nghi roäng, ít ñoøi hoûi ñaàu tö vaø kyõ thuaät canh taùc ñôn giaûn. Tuy nhieân Gioáng cuûa heä thoáng chính thoáng coù nhieàu öu ñieåm: noù cuõng khoâng ít nhöôïc ñieåm caàn khaéc phuïc. chaát löôïng haït gioáng cao, khoâng laãn taïp, naêng suaát gioáng cao. Tuy nhieân giaù gioáng cao, ñoøi hoûi kyõ thuaät Xaùc ñònh nguoàn cung caáp gioáng cho saûn xuaát vaø ñaàu tö thaâm canh cao, khaû naêng thích nghi keùm ñaïi traø seõ goùp phaàn laøm saùng toû vai troø cuûa heä vôùi moâi tröôøng baát lôïi, tính oån ñònh thaáp sau vaøi vuï thoáng cung caáp gioáng. Keát quaû phoûng vaán noâng hoä phaûi mua laïi gioáng, noâng daân ngheøo nguoàn löïc vaø veà nguoàn gioáng cung caáp cho saûn xuaát luùa haøng vuøng saâu vuøng xa ít coù cô hoäi tieáp caän. naêm taïi 4 ñieåm thuoäc Tp. Caàn Thô vaø Ñaék Laék ñöôïc ghi nhaän trong baûng 4. Song heä thoáng gioáng chính thoáng naêng löïc cung caáp gioáng cho saûn xuaát ñaàt coøn nhieàu baát caäp. Theo Keát quaû baûng 4 cho thaáy: trong 12 nguoàn cung Huyønh Quang Tín vaø ctv (2004) öôùc tính taïi ÑBSCL caáp gioáng thuoäc caû hai heä thoáng gioáng, nguoàn gioáng caàn 780.000 taán gioáng, heä thoáng gioáng chính thoáng do noâng daân töï giöõ moät soá gioáng töø vuï tröôùc laø chuû chæ ñaùp öùng 2,5% gioáng cho saûn xuaát ñaïi traø. Nghieân yeáu (40-95%), caù bieät Buoân Ñoân leân ñeán 95%; ñaây cöùu cuûa Döông Vaên Chín (2007) ôû ÑBSCL cuõng cho laø ñieåm ñoäc laäp, ñaëc thuø naèm trong vuøng ñeäm cuûa nhöõng keát quaû töông töï, nhu caàu löôïng gioáng xaùc vöôøn quoác gia Yokdon. Nguoàn trao ñoåi gioáng trong nhaän caàn cho saûn xuaát haèng naêm khoaûng 400.000 hoï haøng hoaëc ngoaøi coäng ñoàng coù 10-20 % soá noâng taán. Soá löôïng gioáng xaùc nhaän chính thoáng do caùc daân thöïc hieän. Tyû leä naøy cao ôû vuøng nuùi vaø thaáp ôû coâng ty, trung taâm gioáng, saûn xuaát theo quy trình ñoàng baèng. Caùc nguoàn cung caáp khaùc coù söï khaùc kieåm ñònh kieåm nghieäm ñuùng tieâu chuaån chæ ñaït bieät, do dòch vuï vaø hoaït ñoäng khuyeán noâng höôùng khoaûng 36.000taán, chieám 9%. Soá coøn laïi do caùc Hôp vaøo thò tröôøng cuûa caùc coâng ty, hôïp taùc xaõ noâng taùc xaõ, Caâu laïc boä nhaân gioáng ñaït khoaûng 84.000taán, nghieäp ôû caùc vuøng raát khaùc nhau, neân nguoàn cung chieám 21%. Caû 2 nguoàn cung caáp gioáng naøy coäng laïi caáp gioáng vaø söï chaáp nhaän moät soá gioáng caûi tieán cuõng chæ ñaùp öùng 30% nhu caàu. Heä thoáng gioáng chính cuûa noâng daân coù khaùc nhau ñaùng keå. thoáng coù nhieàu chính saùch baûo trôï. Thaùng 10-2006, Taïp chí KHKT Noâng Laâm nghieäp, soá 1&2/2007 Ñaïi hoïc Noâng Laâm Tp. HCM
NGHIEÂN CÖÙU KHOA HOÏC KYÕ THUAÄT 11 Baûng 4. Nguoàn gioán g cung caáp cho saûn xuaát cuûa noân g hoä (ñôn vò tính: % hoä) Phong Ñieàn Côø Ñoû Kroângna Buoân Ñoân STT Nguoàn gioáng Caàn Thô Caàn Thô Ñaék Laék Ñaék Laék 1 Giöõ gioán g töø vuï tröôùc 50 40 60 95 2 Ngöôøi thaân trong doøn g hoï cho 1 0 10 50 3 Trao ñoåi gioán g vôùi ngöôøi ngoaøi 15 20 10 15 laøn g 4 Töï saûn xuaát/nhaân gioán g 30 25 15 15 5 Trao ñoåi vôùi haøn g xoùm 30 12 25 25 6 Trao ñoåi vôùi hoï haøn g 5 3 25 25 7 Thò tröôøn g 10 8 65 85 8 Traïm khuyeán noâng 5 7 45 35 9 Coân g ty gioán g 15 12 0 20 10 Hôïp taùc xaõ noân g nghieäp 0 0 5 0 11 Sôû NN & Phaùt trieån noân g thoân 0 0 0 0 12 Phoøn g NN & phaùt trieån noâng thoân 0 0 5 5 (Nguoàn ñieàu tra vaø toån g hôïp ) Hình 1. Ña daïn g taøi nguyeân di truyeàn caây luùa caïn taïi Taây Nguyeân Caùc gioáng luùa caûi tieán thöôøng ñöôïc cung caáp töø cuûa thò tröôøng quoác teá. An Giang coù khoaûng 175 toå heä thoáng chính thoáng nhö coâng ty gioáng, trung ñoäi, Hôïp taùc xaõ noâng daân nhaân gioáng, vôùi dieän taâm gioáng, hôïp taùc xaõ noâng nghieäp, coøn caùc gioáng tích 2.809ha ha, neáu tính trong vuï Ñoâng Xuaân 2005- ñòa phöông chuû yeáu ñöôïc cung caáp töø heä thoáng noâng 2006, naêng löïc saûn xuaát gioáng töø heä thoáng noâng hoä hoä. Ñieàu naøy cho thaáy caàn nghieân cöùu caùc giaûi phaùp naøy laø 18.350 taán gioáng. Soá löôïng naøy, coù theå ñaùp kyõ thuaät vaø chính saùch ñeå heä thoáng gioáng noâng hoä öùng cho 150.000 ha cuûa vuï saûn xuaát Heø Thu 2006. beàn vöõng trong heä thoáng cung caáp gioáng cho saûn Coù nghóa laø ñaùp öùng ñöôïc khoaûng 60% nhu caàu xuaát; caàn coù giaûi phaùp hoã trôï töø nhaø nöôùc ñeå nguoàn gioáng saûn xuaát cuûa toaøn tænh. cung caáp gioáng noâng hoä phaùt trieån, naâng cao chaát löôïng gioáng ñòa phöông; naâng caáp cô sôû haï taàng Heä thoáng gioáng noâng hoä ñoùng vai troø ñaëc bieät cuûa heä thoáng cung caáp gioáng ñòa phöông; vaø ñöa quan troïng trong coâng taùc baûo toàn treân ñoàng ruoäng, caùc dòch vuï gioáng ñöôïc noâng daân öa thích vaøo trong bôûi vì noâng daân phaûi löïa choïn caùc gioáng cho söû heä thoáng cung caáp gioáng chính thoáng goùp phaàn ña duïng vaø baûo toàn. Heä thoáng cung caáp gioáng theå hieän daïng gioáng luùa treân ñoàng ruoäng, mang laïi lôïi ích doøng luaân chuyeån nguoàn gen giöõa noâng daân vaø giöõa cho caùc hoä noâng daân vaø coäng ñoàng. baûo toàn ngoaïi vi vaø noäi vi. Phaàn lôùn löôïng luùa gioáng xaùc nhaän do heä thoáng Nhö vaäy, heä thoáng gioáng noâng hoä raát quan troïng gioáng noâng hoä saûn xuaát ra, nhöng chaát löôïng haït trong saûn xuaát luùa cuûa noâng daân vaø chieám ña soá, luùa gioáng löu haønh treân thò tröôøng vaãn ñaûm baûo maëc duø coøn nhieàu ñieàu baát caäp vaø toàn taïi veà chaát nhöõng thoâng soá kyõ thuaät theo yeâu caàu cuûa ngaønh löôïng gioáng cuûa heä thoáng naøy; nhöng cuõng ñaõ ñöôïc vaø gaïo vaãn ñaït chaát löôïng xuaát khaãu theo yeâu caàu nhieàu taùc giaû ghi nhaän (Buøi Chí Böûu, 2002; Huyønh Ñaïi hoïc Noâng Laâm Tp. HCM Taïp chí KHKT Noâng Laâm nghieäp, soá 1&2/2007
12 NGHIEÂN CÖÙU KHOA HOÏC KYÕ THUAÄT Quang Tín, 2004; Nguyeãn Trung Tieàn, 2006; Ngoâ Thöông maïi hoaù nhöõng gioáng ñaëc saûn: Moät soá gioáng Ñình Thöùc, 2006). Nghieân cöùu naâng cao khaû naêng luùa coù chaát löôïng cao ñang löu giöõ vaø luaân chuyeån cung caáp gioáng ñaït tieâu chuaån gioáng xaùc nhaän vaø trong nhieàu coäng ñoäng khaùc nhau, treân nhieàu vuøng giuùp noâng daân naâng cao khaû naêng töï choïn loïc vaø sinh thaùi caûnh quan khaùc nhau. Nghieân cöùu xaùc nhaân gioáng ñaït tieâu chuaån laø caâu hoûi lôùn töø thöïc ñònh nguoàn goác xuaát xöù ñòa lyù cuûa gioáng ñeå töøng tieãn cho caùc chöông trình gioáng quoác gia vaø caùc böôùc thöông maïi hoaù noâng saûn thaønh moät ngaønh tænh. Chính saùch hoã trôï vaø coâng nhaän quyeàn taùc haøng coù giaù trò kinh teá cao, nhôø lôïi theá caïnh tranh giaû gioáng cho noâng daân laø vaán ñeà chính saùch caàn veà chaát löôïng vaø noâng saûn an toaøn. Keát hôïp phaùt xem xeùt ñeà nghò. trieån kinh teá vôùi baûo toàn taøi nguyeân di truyeàn caây luùa vaø baûo toàn baûn saéc vaên hoaù daân toäc ñöôïc keát Giaûi phaùp kyõ thuaät vaø chính saùch tinh trong caây luùa baûn ñòa. Baûo toàn taøi nguyeân di truyeàn caây troàng: Keát quaû Coâng nhaän vaø baûo trôï heä thoáng gioáng noâng hoä: Heä ñieàu tra vaø phaân tích caùc ñieåm nghieân cöùu ñaõ cho thoáng gioáng noâng hoä ñang toàn taïi vaø ñoùng vai troø thaáy: Nhieàu coäng ñoàng ñang sôû höõu nhöõng taøi quan troïng trong saûn xuaát luùa ôû Vieät Nam nhö keát nguyeân di truyeàn voâ giaù, ñoù laø nhöõng gioáng luùa quaû nghieân cöùu treân, trong khi naêng löïc cung caáp ñöôïc coäng ñoàng choïn loïc töï nhieân vaø nhaân taïo qua gioáng luùa cuûa heä thoáng chính thoáng khoâng ñuû khaû nhieàu theá heä. Chuùng laø nhöõng nguoàn gioáng toát cho naêng. Do vaäy, Nhaø nöôùc caàn taïo moät haønh lang saûn xuaát hieän nay vaø vaät lieäu quyù cho coâng taùc lai phaùp lyù, xaây döïng vaø ban haønh caùc chính saùch coâng taïo gioáng môùi trong töông lai. Nhöng hieän nay, nhaän vaø baûo trôï cho hoaït ñoäng cuûa heä thoáng gioáng toác ñoä xoùi moøn taøi nguyeân naøy raát cao (baûng 3), noâng hoä, taïo cô hoäi cho heä thoáng gioáng noâng hoä nguy cô nhieàu gioáng luùa ngaén ngaøy, choáng chòu toát phaùt trieån toát, vaø ñoùng goùp cho neàn saûn xuaát luùa vôùi moâi tröôøng khoâ haïn, coù chaát löôïng khaù; vaø nhieàu gaïo cuûa Vieät Nam. gioáng luùa trung vaø daøi ngaøy coù chaát löôïng cao, thích nghi vôùi ñieàu kieän khoâ haïn hay pheøn maën ñaõ vaø KEÁT LUAÄN VAØ ÑEÀ NGHÒ seõ maát daàn. Chuùng ta ñaõ coù nhöõng döï aùn ñoäc laäp hôïp taùc quoác teá hoaëc trong nöôùc thu thaäp, nhöng Keát luaän caàn thieát phaûi coù chöông trình söu taäp boå sung ñeå baûo toàn ex-situ, beân caïnh ñoù trieån khai dieän roäng - Taây Nguyeân vaø ÑBSCL coù möùc ñoä ña daïng chöông trình baûo toàn in-situ coù söï tham gia taïi ñoàng nguoàn gen caây luùa cao, nhaát laø gioáng luùa caïn vuøng ruoäng cuûa noâng daân theo höôùng söû duïng ñeå baûo cao; nhöng döôùi aùp löïc cuûa nhieàu nguyeân nhaân chuû toàn. quan vaø khaùch quan khaùc nhau, taøi nguyeân di truyeàn naøy ñaõ vaø ñang bò xoùi moøn nghieâm troïng. Xaõ hoäi hoaù coâng taùc gioáng: Nhaø nöôùc caàn coù chính saùch xaõ hoäi hoaù coâng taùc gioáng, bôûi leû heä thoáng - Heä thoáng gioáng chính thoáng ñöôïc nhaø nöôùc gioáng chính thoáng khoâng ñuû naêng löïc ñaùp öùng gioáng baûo trôï, nhöng chöa ñuû naêng löïc cung caáp khoái chaát löôïng cho saûn xuaát ñaïi traø. Nhieàu chính saùch löôïng gioáng coù chaát löôïng oån ñònh cho saûn xuaát ñaïi tuyeân truyeàn, taäp huaán phöông phaùp choïn vaø saûn traø cuûa noâng daân saûn xuaát luùa ôû mieàn Nam Vieät xuaát gioáng, khuyeán noâng chuyeån giao moâ hình saûn Nam. xuaát gioáng caàn ñöôïc thieát laäp. Xaõ hoäi hoaù coâng taùc gioáng laø taïo cô sôû phaùp lyù cho nhieàu toå chöùc töï - Heä thoáng gioáng noâng hoä cung caáp hôn 70% nguyeän vaø ngoaøi cô quan nhaø nöôùc nhö: Hôïp taùc gioáng cho saûn xuaát, ñöôïc noâng daân baûo toàn trong xaõ noâng nghieäp töï nguyeän, Caâu laïc boä gioáng, caùc toå söû duïng, heä thoáng naøy keát tinh caû vaên hoaù vaø daân ñoäi saûn xuaát gioáng caây troàng vaät nuoâi tham gia toäc thaønh kho taøn kieán thöùc baûn ñòa cuûa caùc toäc thöïc hieän chuông trình saûn xuaát gioáng cho saûn xuaát ngöôøi sôû höõu noù. Heä thoáng gioáng noâng hoä chöa ñaïi traø. ñöôïc nhaø nöôùc quan taâm hoã trôï, chöa coù haønh lang phaùp lyù vaø chính saùch töông öùng baûo trôï phaùt trieån. Xaây döïng chöông trình choïn loïc gioáng coäng ñoàng: Nhieàu gioáng ñòa phöông coù gen naêng suaát vaø chaát - Naêm giaûi phaùp chính veà kyõ thuaät vaø chính löôïng toát ñang ñöôïc noâng daân gieo troàng, nhöng saùch taøi nguyeân di truyeàn laø: Baûo toàn vaø söû duïng; qua nhieàu theá heä canh taùc ñaõ laãn taïp vaø thoaùi hoaù. Xaõ hoäi hoaù coâng taùc gioáng; Xaây döïng chöông trình Xaây döïng chöông trình phuïc traùng gioáng coäng ñoàng, choïn loïc gioáng coäng ñoàng; Coâng nhaän vaø baûo trôï treân cô sôû ñoù ngöôøi noâng daân vaø coäng ñoàng coù theå heä thoáng gioáng noâng hoä; vaø thöông maïi hoaù nhöõng töï thuaàn hoaù gioáng goác. Ngoaøi ra, tieán trình choïn gioáng caây troàng ñaëc saûn. loïc gioáng coäng ñoàng coù theå thuùc ñaåy söï choïn loïc theo höôùng taïo ra moät soá gioáng môùi cung caáp cho Kieán nghò coäng ñoàng vaø goùp phaàn ña daïng taøi nguyeân di truyeàn, baûo toàn taøi nguyeân di truyeàn caây luùa. Taïp chí KHKT Noâng Laâm nghieäp, soá 1&2/2007 Ñaïi hoïc Noâng Laâm Tp. HCM
NGHIEÂN CÖÙU KHOA HOÏC KYÕ THUAÄT 13 - Nhaø nöôùc sôùm ban haønh chính saùch vaø bieän Phaïm Vaên Hieàn, Huyønh Quang Tín, 2006. YÙ kieán phaùp tích cöïc baûo toàn taøi nguyeân di truyeàn caây cuûa noâng daân vaø caùc beân lieân quan veà taøi nguyeân troàng, nhaát laø caây luùa caïn vuøng cao. di truyeàn ôû Caàn Thô. Kyû yeáu hoäi thaûo: Ñeà xuaát chính saùch taøi nguyeân di truyeàn I. NXB Noâng - Xaây döïng vaø ban haønh chính saùch coâng nhaän nghieäp, trang 118-128. vaø baûo trôï heä thoáng gioáng noâng hoä, nhaèm phaùt huy theá maïnh cuûa heä thoáng gioáng naøy. Sthapit B., Jarvis D., 2002. Cô sôû lyù luaän coâng taùc baûo toàn ña daïng sinh hoïc noâng nghieäp. Nguyeãn - Nghieân cöùu phaùt trieån kinh teá noâng hoä ñi ñoâi Thò Ngoïc Hueä, “Baûo toàn ña daïng sinh hoïc noâng vôùi baûo toàn söû duïng taøi nguyeân di truyeàn caây troàng. nghieäp treân ñoàng ruoäng taïi Vieät Nam”. NXB Noâng nghieäp Haø Noäi, trang 9-12. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO Ngoâ Ñình Thöùc, 2006. Nghieân cöùu gioáng luùa choáng Nguyeãn Taát Caûnh, Nguyeãn Thò Ngoïc Hueä, Phaïm Vaên chòu maën cho vuøng Ñoâng baèng soâng Cöûu Long. Hieàn, 2004. Cô sôû khoa hoïc baûo toàn noäi vi ña daïng Luaän aùn tieán só noâng nghieäp tröôøng Ñaïi hoïc Noâng sinh hoïc luùa caïn: Neàn taûng phaùt trieån chính saùch baûo Laâm Tp. HCM. toàn noäi vi ôû Vieät Nam. Nguyeãn Thò Ngoïc Hueä, Haø Ñình Tuaán, “Baûo toàn noäi vi ña daïng sinh hoïc noâng Traàn Vaên Thuyû, Phan Vaên Taân, Nguyeãn Thò Möøng nghieäp. Baøi hoïc kinh nghieäm vaø taùc ñoäng ñeán chính vaø Cao Vaên Hoàng, 2006. YÙ kieán cuûa noâng daân vaø saùch”. NXB Noâng nghieäp Haø Noäi, p. 23-39. caùc beân lieân quan veà taøi nguyeân di truyeàn ôû Ñaék Laék. Trong Kyû yeáu hoäi thaûo: Ñeà xuaát chính saùch Phaïm Vaên Hieàn, 2002. Soá löôïng vaø phaân boå söï ña taøi nguyeân di truyeàn I. NXB Noâng nghieäp, trang daïng nguoàn gen caây troàng taïi NamNung, Kroâng 105-117. Noâ, Daklak. Nguyeãn Thò Ngoïc Hueä, “Baûo toàn ña daïng sinh hoïc noâng nghieäp treân ñoàng ruoäng taïi Tin H.Q., Xuan V.T, 1996. Report on upland rice Vieät Nam”. NXB Noâng nghieäp Haø Noäi, trang 79- collection project in Vietnam. Cantho University. 90. Vietnam. Phaïm Vaên Hieàn, 2004. Söï phaân boå ña daïng gioáng luùa raãy trong heä thoáng canh taùc nöông raãy taïi xaõ Nam Nung, huyeän Kroâng Noâ, tænh Ñaék Laék. Taïp chí Khoa hoïc kyõ thuaät Noâng Laâm nghieäp. Ñaïi hoïc Noâng Laâm Tp. Hoà Chí Minh. Soá 3/2004, trang 15- 21. Ñaïi hoïc Noâng Laâm Tp. HCM Taïp chí KHKT Noâng Laâm nghieäp, soá 1&2/2007