Kiến thức Lâm nghiệp xã hội: Tập 2 - NXB Nông nghiệp

Chia sẻ: Nguyễn Bắc Kiều Phong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:146

Thêm vào BST

Báo xấu

395
lượt xem 138
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Kiến thức Lâm Nghiệp Xã Hội tập 2 thực hiện đường lối đổi mới, nghề rừng nước ta đã chuyển từ Lâm nghiệp Nhà nước quản lý theo cơ chế kế hoạch hoá tập trung bao cấp sang Lâm nghiệp xã hội, sản xuất hàng hoá dựa trên cơ cấu kinh tế nhiều thành phần, lấy hộ nông dân làm đơn vị kinh tế tự chủ, lực lượng quốc doanh giữ vai trò chủ đạo hỗ trợ dân làm nghề rừng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Kiến thức Lâm nghiệp xã hội: Tập 2 - NXB Nông nghiệp

Vô khoa häc c«ng nghÖ Bé l©m nghiÖp KiÕn thøc l©m nghiÖp x· héi (TËp II) Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp Hµ néi - 1995
Tham gia biªn so¹n: PTS. TrÇn §×nh §µn PGS. PTS. Ng« Quang §ª KS. Ph¹m Xu©n Hoµn PGS. PTS. Phïng Ngäc Lan KS. NguyÔn Xu©n LiÖu PTS. Hoµng Thanh Léc PGS. PTS. NguyÔn Xu©n Qu¸t KS. §µo Xu©n Tr−êng 2
môc lôc Lêi Giíi ThiÖu ....................................................................................................................6 MéT Sè M¤ H×NH S¶N XUÊT L¢M NGHiÖP................................................................7 PGS. PTS Phïng Ngäc Lan, PGS. PTS Ng« Quang §ª, KS. Ph¹m Xu©n Hoµn, PGS. PTS NguyÔn Xu©n Qu¸t I. M« h×nh l©m nghiÖp x· héi ................................................................................................7 II. M« h×nh khoanh nu«i phôc håi rõng...............................................................................21 III. M« h×nh th©m canh rõng trång ......................................................................................23 THU H¸I, CHÕ BIÕN Vµ B¶O QU¶N H¹T GIèNG .....................................................29 KS NguyÔn Xu©n LiÖu 1. NhËn biÕt qu¶, h¹t chÝn vµ thêi vô thu h¸i .......................................................................29 2. Thu h¸i.............................................................................................................................34 3. VËn chuyÓn qña ®Õn n¬i chÕ biÕn....................................................................................36 4. ChÕ biÕn h¹t gièng...........................................................................................................36 Kü thuËt −¬m c©y........................................................................................................46 PGS. PTS Ng« Quang §ª 1. V−ên −¬m ........................................................................................................................46 2. KÝch thÝch h¹t n¶y mÇm (Xö lý h¹t) ................................................................................48 3. Gieo h¹t............................................................................................................................49 4. CÊy c©y mÇm vµo bÇu......................................................................................................51 5. §ãng bÇu .........................................................................................................................51 6. Qu¶n lý vµ ch¨m sãc c©y con ..........................................................................................52 3
NH¢N GIèNG SINH D−ìNG ............................................................................................59 PTS. Hoµng Thanh Léc I. GhÐp c©y...........................................................................................................................59 II. Gi©m hom........................................................................................................................67 III. ChiÕt Cµnh .....................................................................................................................71 TRåNG RõNG TH¢M CANH............................................................................................75 PGS. PTS NguyÔn Xu©n Qu¸t 1. Kh¸i niÖm chung..............................................................................................................75 2. T¹i sao ph¶i th©m canh rõng trång ..................................................................................76 3. C¸c môc tiªu vµ ®iÒu kiÖn ®Ó trång rõng th©m canh........................................................78 4. Néi dung vµ biÖn ph¸p th©m canh rõng trång..................................................................79 5. HÖ thèng c¸c biÖn ph¸p kü thuËt trång rõng th©m canh ..................................................84 6. C¸c chØ tiªu kinh tÕ kü thuËt øng dông trong trång rõng th©m canh ë ViÖt Nam............87 pHßNG TRõ MéT Sè S¢U BÖNH H¹I CHÝNH ë V−êN −¬M Vµ RõNG TRåNG........................................................................................94 KS. §µo Xu©n Tr−êng Nguyªn t¾c chung .................................................................................................................94 I. S©u h¹i ë v−ên −¬m ..........................................................................................................94 II. S©u h¹i rõng trång .........................................................................................................101 III. Phßng trõ bÖnh h¹i.......................................................................................................106 IV. An toµn khi sö dông thuèc trõ s©u...............................................................................111 KHOANH NU¤I PHôC HåI RõNG ................................................................................114 PGS. PTS Ng« quang §ª, KS. Ph¹m Xu©n Hoµn ThÕ nµo lµ khoanh nu«i?.....................................................................................................114 Nhòng n¬i nµo cã thÓ khoanh nu«i phôc håi rõng? ............................................................115 TiÕn hµnh khoanh nu«i nh− thÕ nµo?..................................................................................116 4
RõNG PHßNG Hé.............................................................................................................117 PTS. TrÇn §×nh §µn Rõng phßng hé ®Çu nguån..................................................................................................117 Rõng phßng hé ch¾n giã, chèng c¸t bay.............................................................................119 Rõng phßng hé ch¾n sãng lÊn biÓn.....................................................................................121 Rõng phßng hé b¶o vÖ m«i truêng sinh th¸i.......................................................................124 Kü thuËt trång mét sè loµi c©y phßng hé............................................................................124 PHô LôC..............................................................................................................................127 Phô lôc 1: Quy Ph¹m Kü ThuËt Trång Rõng P¬mu vµ lµm Giµu Rõng B»ng P¬mu.........127 Phô lôc 2: Quy Tr×nh T¹m Thêi Khai Th¸c TËn Dông C©y P¬mu .....................................134 Phô lôc 3: Quy ph¹m kü thuËt trång, nu«i d−ìng vµ b¶o vÖ rõng §−íc............................138 Phô lôc 4: Quy Tr×nh Kü ThuËt TrÝch Nhùa Th«ng 3 L¸ ...................................................143 5
Lêi Giíi ThiÖu Thùc hiÖn ®−êng lèi ®æi míi, nghÒ rõng n−íc ta ®· chuyÓn tõ L©m nghiÖp Nhµ n−íc qu¶n lý theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung bao cÊp sang L©m nghiÖp x· héi, s¶n xuÊt hµng ho¸ dùa trªn c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, lÊy hé n«ng d©n lµm ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ, lùc l−îng quèc doanh gi÷ vai trß chñ ®¹o hç trî d©n lµm nghÒ rõng. Nhµ n−íc ®· ban hµnh nhiÒu chÝnh s¸ch thÝch hîp vÒ sö dông ®Êt trèng ®åi nói träc, khuyÕn khÝch ®Çu t− ph¸t triÓn rõng, ph¸t triÒn kinh tÕ x· héi miÒn nói, giao ®Êt L©m nghiÖp cho c¸c tæ chøc, hé gia ®×nh, c¸ nh©n sö dông æn ®Þnh, l©u dµi vµo môc ®Ých L©m nghiÖp... V× vËy, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y L©m nghiÖp x· héi ë n−íc ta ®· ph¸t triÓn m¹nh mÏ, thùc sù gãp phÇn tÝch cùc thùc hiÖn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña bé phËn kh¸ ®«ng d©n c− n«ng th«n miÒn nói ®· ®−îc c¶i thiÖn. Ngµy cµng cã nhiÒu tæ chøc, c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh nhËn ®Êt nhËn rõng ®Ò b¶o vÖ vµ kinh doanh rõng. §Ó cã thªm tµi liÖu phæ cËp l©m nghiÖp, n¨m 1994 s¸ch "KiÕn thøc L©m nghiÖp x· héi'' tËp I ®· ®−îc xuÊt b¶n. N¨m 1995, Vô Khoa häc c«ng nghÖ vµ Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp tæ chøc biªn so¹n vµ xuÊt b¶n tiÕp s¸ch "KiÕn thøc L©m nghiÖp x· héi" tËp II. Môc ®Ých xuÊt b¶n s¸ch nh»m phôc vô ®«ng ®¶o nh©n d©n lµm nghÒ rõng vµ c¸n bé khuyÕn l©m, h−íng dÉn nh÷ng vÊn ®Ò vÒ kü thuËt vµ qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh rõng, gãp phÇn ®Èy m¹nh phong trµo trång c©y g©y rõng, b¶o vÖ rõng, sö dông tµi nguyªn rõng hîp lý vµ n©ng cao thu nhËp cho ng−êi lµm nghÒ rõng. Vô Khoa häc c«ng nghÖ xin c¶m ¬n c¸c c¸n bé khoa häc ®· cã nhiÒu ®ãng gãp trong viÖc biªn so¹n vµ xuÊt b¶n cuèn s¸ch nµy. Trong qu¸ tr×nh biªn so¹n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, mong nhËn ®−îc nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp quý b¸u cña ®«ng ®¶o b¹n ®äc ®Ó s¸ch xuÊt b¶n trong nh÷ng n¨m sau cã néi dung vµ chÊt l−îng cao h¬n. Vô KHOA HäC C«NG NGHÖ 6
MéT Sè M¤ H×NH S¶N XUÊT L¢M NGHiÖP PGS. PTS Phïng Ngäc Lan PGS. PTS Ng« Quang §ª KS. Ph¹m Xu©n Hoµn PGS. PTS NguyÔn Xu©n Qu¸t I. M« h×nh l©m nghiÖp x· héi 1. Th«n Bå C¸c (L¹ng S¬n) Th«n Bå C¸c, x· Minh S¬n, huyÖn H÷u Lòng tØnh L¹ng S¬n ®ang trë thµnh mét trong nh÷ng ®iÓn h×nh ph¸t triÓn l©m nghiÖp x· héi. Th«n Bå C¸c ®−îc h×nh thµnh tõ n¨m 1913. Lóc ®Çu chØ cã mét sè hé gia ®×nh d©n téc Nïng thuéc dßng hä Tõ vµ hä L¹c tõ L¹ng S¬n di c− ®Õn ®©y lµm ¨n. Thuë Êy, xung quanh th«n Bå C¸c lµ nh÷ng c¸nh rõng giµ réng mªnh m«ng víi nhiÒu loµi c©y gç quÝ. Mçi dßng hä chiÕm gi÷ mét bªn khe suèi khai ph¸ rõng rËm, ®èt n−¬ng lµm rÉy. N¨m 1963, cã thªm mét sè hé gia ®×nh tõ Tam Lung, L¹ng S¬n di c− ®Õn ®©y sinh sèng. §Õn nay, th«n Bå C¸c cã gÇn 40 hé gia ®×nh víi h¬n 200 ng−êi. Do tËp qu¸n ph¸ rõng lµm rÉy, d©n sè ngµy cµng t¨ng nªn rõng giµ kh«ng cßn n÷a, chØ cßn l¹i mét Ýt rõng phôc håi víi nh÷ng loµi c©y t¹p Ýt cã gi¸ trÞ kinh tÕ, ®Êt trèng ®åi träc ngµy cµng t¨ng, ®Êt ®ai ngµy cµng bÞ tho¸i ho¸. C¬ cÊu c©y trång cßn thuÇn n«ng vµ qu¶ng canh. Tr−íc n¨m 1990, rõng vµ ®Êt rõng cña th«n Bå C¸c do l©m tr−êng H÷u Lòng L¹ng S¬n qu¶n lý. Qu¶n lý cña l©m tr−êng vÉn cßn nÆng vÒ h×nh thøc. Rõng vµ ®Êt rõng vÉn ch−a cã chñ thùc sù. HiÖn t−îng ph¸ rõng lµm rÉy, ®Êt trèng ®åi träc kh«ng cã ng−êi sö dông, ®Êt ®ai tho¸i ho¸ vÉn tiÕp diÔn. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch giao ®Êt giao rõng cña Nhµ n−íc, tõ n¨m 1990, l©m tr−êng ®· tiÕn hµnh giao ®Êt giao rõng cho c¸c hé gia ®×nh trong th«n. Tõ ®ã, rõng vµ ®Êt rõng ®· cã chñ thùc sù, nh©n d©n kh«ng cßn ph¸ rõng nh− tr−íc ®©y. C¸c hé gia ®×nh trong th«n ®· nhËn b¶o vÖ khoanh nu«i 33,3 ha rõng phôc håi. Cã 19 hé gia ®×nh ®· khoanh nu«i c¸c khu rõng gÇn gia ®×nh, h×nh thµnh v−ên rõng cho tõng hé, diÖn tÝch b×nh qu©n mçi v−ên rõng lµ 1,75 hecta. Nhê cã c¸c v−ên rõng, c¸c gia ®×nh cã n¬i thu nhÆt cñi kh« ®Ó gi¶i quyÕt nhu cÇu chÊt ®èt vµ mét sè nhu cÇu vÒ gç gia dông, gç lµm chuång tr¹i. Do vËy, hiÖn t−îng ph¸ rõng kh«ng cßn n÷a. Ngµy nay, ng−êi d©n th«n Bå C¸c kh«ng chØ b¶o vÖ ®−îc rõng hiÖn cã mµ cßn trång thªm ®−îc rõng míi. ChØ sau 3 n¨m giao ®Êt (1990 - 1992), nh©n d©n th«n Bå C¸c ®· trång ®−îc 71 hecta rõng cung cÊp gç trô má. Rõng b¹ch ®µn ®· ®−îc trång hçn giao víi keo ®Ó c¶i t¹o ®Êt ®ai vµ b¶o vÖ m«i tr−êng. Tû lÖ sèng ®¹t cao, 95% tæng sè c©y trång, 100% hé gia ®×nh trong th«n tham gia trång rõng. B×nh qu©n mçi hé gia ®×nh trong 3 n¨m trång thªm ®−îc gÇn 2 hecta rõng. á th«n Bå C¸c hiÖn nay, cã ba gia ®×nh ®ang x©y dùng m« h×nh l©m nghiÖp trang tr¹i. §ã lµ b¸c Giµu, anh C−¬ng, anh Can. Qui m« mçi trang tr¹i tõ 3 ®Õn 4 hecta, néi dung ho¹t ®éng chñ yÕu cña trang tr¹i lµ s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp, cã kÕt hîp ch¨n nu«i vµ chÕ biÕn n«ng s¶n (xay s¸t lóa). C¬ cÊu c©y trång bè trÝ nh− sau: - Trªn ®Ønh ®åi trång rõng b¹ch ®µn hçn giao víi keo, kÕt hîp trång c©y rõng ®Ó ph©n ®Þnh ranh giíi, lµm hµng rµo. 7
- ë s−ên ®åi trång c¸c loµi c©y ¨n qu¶: na, m¬, døa, mËn, cam, quÝt, v.v... C¸c loµi c©y ¨n qu¶ cßn ®−îc kÕt hîp trång xung quanh nhµ vµ trang tr¹i. - ë ch©n ®åi, trång c©y c«ng nghiÖp (mÝa), canh t¸c n«ng l©m kÕt hîp nh− ng«, s¾n, khoai lang, khoai tõ, ®Ëu, l¹c. Nh©n d©n ®· trång rõng n«ng l©m kÕt hîp theo c¸c m« h×nh sau ®©y: B¹ch ®µn + keo + ®Ëu, l¹c B¹ch ®µn + keo + ng« B¹ch ®µn + keo + s¾n B¹ch ®µn + keo + døa Nh©n d©n cßn trång døa ven ch©n ®åi, xung quanh ranh giíi gi÷a diÖn tÝch cña c¸c gia ®×nh. 8
S¶n phÈm n«ng l©m kÕt hîp ®· ®−îc c¸c hé gia ®×nh b¸n ra thÞ tr−êng, thu nhËp vÒ hoa mµu chiÕm tõ 35% ®Õn 45% thu nhËp gia ®×nh, trung b×nh thu nhËp gÇn mét triÖu ®ång/n¨m, cã gia ®×nh thu nhËp hoa mµu trªn 3.000.000 ®/n¨m kh«ng kÓ phÇn gia ®×nh sö dông. C¸c hé gia ®×nh ®· m¹nh d¹n g©y trång c¸c gièng míi nh− lóa bµo thai, ng« lai, ®Ëu xanh vá tr¾ng v v... khi canh t¸c, nh©n d©n san b¨ng ®Ó chèng xãi mßn, gi÷ n−íc b¶o vÖ ®Êt ®ai. C¸c hé gia ®×nh ®Òu ph¸t triÓn ch¨n nu«i tr©u, bß, lîn, gµ vv võa ®Ó sö dông trong gia ®×nh, b¸n ra thÞ tr−êng vµ cã nguån ph©n chuång bãn cho c©y trång. HiÖn nay, mét sè hé ®· b¾t ®Çu nu«i ong ®Ó tËn dông nguån hoa phong phó cña nói rõng. Kinh nghiÖm ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng cho thÊy: ph¸t triÓn nu«i ong sÏ t¹o ra nguån thu nhËp ®¸ng kÓ, cã gia ®×nh cã hµng tr¨m bäng ong mËt, thu nhËp hµng n¨m vµi chôc triÖu ®ång. §Ó chñ ®éng cung cÊp c©y con trång rõng, trong th«n Bå C¸c cßn cã hai gia ®×nh anh C−¬ng vµ anh S¬n x©y dùng v−ên −¬m, hµng n¨m cung cÊp cho nh©n d©n trong th«n tõ 10.000 c©y ®Õn 15.000 c©y. L©m tr−êng H÷u Lòng ®· cö c¸n bé ®Õn h−íng dÉn kü thuËt. Cã ®−îc nh÷ng thµnh c«ng trªn ®©y, ph¶i nh¾c ®Õn chñ tr−¬ng ®óng ®¾n cña l©m tr−êng H÷u Lòng. L©m tr−êng kh«ng chØ m¹nh d¹n giao ®Êt giao rõng cho d©n mµ cßn cã c¬ chÕ cho vay vèn hç trî vµ h−íng dÉn kü thuËt, nguån vèn ph¸t triÓn l©m nghiÖp cña th«n Bå C¸c chñ yÕu dùa vµo vèn vay cña L©m tr−êng H÷u Lòng. L©m tr−êng ký kÕt hîp ®ång trång rõng víi c¸c hé gia ®×nh, cho vay vèn ë hai møc kh¸c nhau 300.000 ®/ha (1990) vµ 500.000 ®/ha (1991), vµ tiªu thô mét phÇn s¶n phÈm cho nh©n d©n. Vèn cho d©n vay lµ chi phÝ kh¶o s¸t thiÕt kÕ, cung cÊp h¹t gièng c©y con, chØ ®¹o kü thuËt vµ mét phÇn tiÒn c«ng lao ®éng. Vèn vay ®−îc øng tr−íc theo tiÕn ®é thi c«ng vµ l©m tr−êng sÏ cho vay ®ñ h¹n møc sau khi nghiÖm thu rõng trång ®¹t tiªu chuÈn kü thuËt. L©m tr−êng thu håi vèn vay b»ng c¸ch thu håi s¶n phÈm khai th¸c rõng cuèi cïng theo tû lÖ phÇn tr¨m. Víi møc vay 300.000 ®/ha n¨m 1990, c¸c gia ®×nh tr¶ vèn vay cho l©m tr−êng b»ng 37% s¶n l−îng khai th¸c (t−¬ng øng 37 m3 gç). Do gi¸ c¶ thay ®æi víi møc vay 500.000 ®/ha n¨m 1991, c¸c gia ®×nh tr¶ vèn vay cho l©m tr−êng b»ng 33,3% s¶n phÈm khai th¸c (t−¬ng øng 33,3 m3). L©m tr−êng ph¶i tr¶ thuÕ ®Êt, thuÕ tµi nguyªn, b¶o hiÓm s¶n xuÊt vµ c¸c chi phÝ kh¸c cho ®Þa ph−¬ng. Hai gia ®×nh x©y dùng v−ên −¬m còng ký kÕt hîp ®ång tho¶ thuËn víi l©m tr−êng. Hai gia ®×nh nhËn thÇu víi l©m tr−êng cung cÊp c©y con cho c¸c hé gia ®×nh trong th«n. Vèn ®Çu t− chi phÝ cho v−ên −¬m ®−îc trÝch tõ vèn vay cña l©m tr−êng cho c¸c hé gia ®×nh. Gi¸ c©y con sÏ ®−îc b¸n theo gi¸ tho¶ thuËn. C¬ chÕ vèn vay cña l©m tr−êng H÷u Lòng ®· huy ®éng ®−îc 100% sè hé gia ®×nh cña th«n Bå C¸c tham gia trång rõng. C¬ chÕ nµy gi¶i quyÕt ®−îc khã kh¨n vÒ vèn vµ kü thuËt cña c¸c gia ®×nh hiÖn nay, ®ång thêi l¹i t¹o cho ng−êi d©n yªn t©m vÒ tiªu thô s¶n phÈm khai th¸c sau nµy. Ngµy nay, cø ®Õn th«n Bå C¸c còng thÊy nhén nhÞp c¶nh lµm ¨n. Mµu xanh cña nói rõng ®ang trë l¹i víi Bå C¸c, gÇn 80% sè hé gia ®×nh ®· cã ®iÖn, 10 gia ®×nh ®· cã ti vi, 10 gia ®×nh cã xe m¸y, hÇu hÕt c¸c gia ®×nh ®Òu cã m¸y thu thanh vµ xe ®¹p. Trong th«n cã hai m¸y x¸t g¹o. Hai dßng hä Tõ vµ hä L¹c vÉn gi÷ ®−îc t×nh ®oµn kÕt d©n téc, giµ lµng vÉn cã uy tÝn, b¶o ban con ch¸u lµm ¨n, c¸c con c¸i vÉn gi÷ phong tôc hµng n¨m tæ chøc sinh nhËt cho bè mÑ. Trong th«n kh«ng cã ai nghiÖn hót, cê b¹c, trËt tù an ninh tèt. Nh÷ng thµnh c«ng cña th«n Bå C¸c chøng minh mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a l©m nghiÖp Nhµ n−íc vµ l©m nghiÖp x· héi. Ng−êi d©n ë ®©y ®· gäi kü s− NguyÔn V¨n §Þnh, ph©n tr−êng tr−ëng víi c¸i tªn tr×u mÕn "Gi¸m ®èc n«ng d©n'', ''Gi¸m ®èc cña quª m×nh". 9
2. B¶n H×n (S¬n La) B¶n H×n thuéc x· ChiÒng An, thÞ x· S¬n La lµ mét b¶n ®iÓn h×nh toµn diÖn cña tØnh S¬n La. B¶n H×n h×nh thµnh tõ n¨m 1933, lóc ®Çu chØ cã 5 hé gia ®×nh hä Tßng chuyÓn ®Õn ®©y khai ph¸ vïng thÊp ven con suèi Nµ H×n ®Ó lµm ruéng n−íc, Lóc nµy, xung quanh b¶n H×n lµ rõng rËm víi nhiÒu loµi gç quÝ, nhiÒu chim thó rõng, c©y thuèc v.v... §Êt lµnh chim ®Ëu, cµng ngµy cµng cã nhiÒu gia ®×nh ®Õn b¶n H×n sinh sèng. Tû lÖ sinh ®Î cao 2,7%. §Õn nay, b¶n H×n cã gÇn 160 hé víi gÇn 1.000 d©n thuéc 9 dßng hä sinh sèng. Trong nhiÒu n¨m tr−íc ®©y, ng−êi d©n b¶n H×n ph¶i ph¸ rõng, ®èt n−¬ng lµm rÉy (®Õn nay, rõng giµ vµ c¸c ®éng vËt rõng kh«ng cßn n÷a). D©n sè ngµy cµng t¨ng, diÖn tÝch ®Êt ®ai cã h¹n nªn b×nh qu©n diÖn tÝch canh t¸c tÝnh theo ®Çu ng−êi ngµy cµng thÊp. Cuéc sèng ng−êi d©n vÊt v¶ quanh n¨m mµ vÉn kh«ng ®ñ ¨n, cã gia ®×nh thiÕu ¨n tõ 3 ®Õn 6 th¸ng. Phong tôc mª tÝn dÞ ®oan cßn nÆng nÒ. Khi èm ®au th× mêi thÇy cóng. Con em trong b¶n Ýt ®−îc ®Õn tr−êng häc. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nh©n d©n b¶n H×n ®ang v−¬n lªn ®æi míi cuéc sèng vµ b¶n lµng. Tõ khi cã chÝnh s¸ch giao ®Êt giao rõng cña Nhµ n−íc ban hµnh, hîp t¸c x· b¶n H×n ®· ®−îc trùc tiÕp qu¶n lý b¶o vÖ 150 ha rõng tù nhiªn vµ ®Êt l©m nghiÖp, tæ chøc khoanh nu«i b¶o vÖ ch¨m sãc rõng, trång rõng. Ngoµi ra, hîp t¸c x· cßn nu«i d−ìng vµ khai th¸c 10 ha rõng tre. Tõ thùc tiÔn mÊt rõng vµ thiÕu ®Êt canh t¸c, ngµy nay, ng−êi d©n b¶n H×nh ®· tù nhËn thøc ®−îc sù cÇn thiÕt ph¶i b¶o vÖ rõng. Hîp t¸c x· ®· khoanh c¸c khu rõng phßng hé, rõng ®−îc thu h¸i m¨ng, rõng ®−îc nhÆt cñi kh«. Nh©n d©n trong b¶n ®· tù qui ®Þnh chÆt chÏ vÒ b¶o vÖ rõng. Ai ®èt ph¸ rõng bÞ ph¹t 100.000 ®, 50 kg thãc vµ ®Òn bï thiÖt h¹i, ai chÆt tre kh«ng ®óng quy ®Þnh bÞ ph¹t 3.000 ®/c©y, ai lÊy m¨ng sai qui ®Þnh ph¶i ph¹t 500 ®/c¸i. Khi cÇn ph¶i khai th¸c gç, dï lµ phôc vô cho yªu cÇu cña b¶n, còng ph¶i ®−îc chi bé vµ ®¹i héi x· viªn th«ng qua. ChØ trong 2 n·m 1990 vµ 1991, hîp t¸c x· ®· triÓn khai trång 50 ha rõng trªn ®Êt n−¬ng rÉy víi sù tham gia cña 106 hé gia ®×nh trong b¶n. Chi bé vµ chÝnh quyÒn b¶n chó ý ph¸t triÓn kinh tÕ hé gia ®×nh. §−îc sù hç trî cña Trung t©m khoa häc vµ s¶n xuÊt l©m nghiÖp vïng T©y B¾c, hîp t¸c x· ®· triÓn khai cho c¸c hé gia ®×nh g©y trång 23 ha v−ên c©y ¨n qu¶: nh·n, xoµi, mËn, quÝt, c©y c«ng nghiÖp nh− cµ phª. N¨m 1992, §Ò tµi l©m nghiÖp x· héi ®· chän b¶n H×n ®Ó x©y dùng m« h×nh l©m nghiÖp x· héi. Nh©n d©n ®−îc phæ cËp vÒ l©m nghiÖp nãi chung vµ l©m nghiÖp x· héi nãi riªng. NhËn thøc cña nh©n d©n vÒ rõng vµ b¶o vÖ rõng ®−îc n©ng cao. Sau líp häc phæ cËp l©m nghiÖp x· héi ®· cã 29 hé gia ®×nh tù nguyÖn ®¨ng ký tham gia ®Ò tµi l©m nghiÖp x· héi. §Ò tµi ®· lùa chän 10 hé gia ®×nh chØ ®¹o ®iÓn h×nh x©y dùng ph−¬ng ¸n s¶n xuÊt ph¸t triÓn kinh tÕ hé gia ®×nh. Dùa vµo vèn ®Êt ®ai, lao ®éng vµ kinh nghiÖm s¶n xuÊt cña gia ®×nh, x©y dùng ph−¬ng ¸n s¶n xuÊt hîp lý ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng nhu cÇu l−¬ng thùc, thùc phÈm cho ®êi sèng hµng ngµy vµ s¶n xuÊt hµng ho¸ b¸n ra thÞ tr−êng. Kinh nghiÖm cho thÊy c¸c gia ®×nh ®Òu cã nhu cÇu vÒ l−¬ng thùc, thùc phÈm, chÊt ®èt, gç gia dông vµ tiÒn mÆt ®Ó mua s¾m cho gia ®×nh. NÕu gi¶i quyÕt tèt nh÷ng nhu cÇu trªn th× nh©n d©n sÏ kh«ng ph¸ rõng. Muèn vËy, ph¶i thùc hiÖn lÊy ng¾n nu«i dµi, n«ng l©m kÕt hîp. NhiÒu m« h×nh n«ng l©m kÕt hîp ®· xuÊt hiÖn nh−: • Lóa n−¬ng + c©y ¨n qu¶ l©u n¨m • Ng« hoÆc s¾n + c©y ¨n qu¶ l©u n¨m • Lóa, ng« + c©y ¨n qu¶ + c©y c«ng nghiÖp • L¹c, ®Ëu t−¬ng + c©y ¨n qu¶ • B¹ch ®µn, keo + lóa n−¬ng + c©y ¨n qu¶ • Lóa, ng« + tre bao quanh HÇu hÕt c¸c gia ®×nh ®Òu ph¸t triÓn ch¨n nu«i, kh«ng chØ gi¶i quyÕt nhu cÇu thùc phÈm mµ cßn t¹o ra nguån ph©n chuång sö dông kÕt hîp víi ph©n bãn ho¸ häc. MÆc dï ë miÒn nói 10
nh−ng b×nh qu©n ®Êt ®ai tÝnh theo ®Çu ng−êi chØ cã 0,7 hecta/ng−êi. D©n sè cµng t¨ng, ®Êt ®ai canh t¸c ngµy cµng thiÕu thèn. Tõ thùc tiÔn ®ã, nh©n d©n ®Òu tù nhËn thøc ®−îc nhu cÇu ph¶i bãn ph©n, th©m canh n©ng cao n¨ng suÊt c©y trång vËt nu«i. NÕu kh«ng th©m canh, sÏ kh«ng ®ñ ¨n. Nh©n d©n cßn m¹nh d¹n g©y trång c¸c gièng míi cã n¨ng suÊt cao nh− gièng lóa 203, gièng ng« Bai«xit vv … Bµi häc thùc tiÔn cña b¶n H×n cho thÊy muèn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ lµm giµu, kh«ng thÓ chØ canh t¸c qu¶ng canh nh− tr−íc ®©y mµ ph¶i øng dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt g©y trång gièng c©y trång vËt nu«i míi, cã n¨ng suÊt cao, thùc hiÖn bãn ph©n, th©m canh, c¶i t¹o ®Êt (g©y trång c¸c loµi c©y hä ®Ëu), chèng xãi mßn, v.v... Ngµy nay, trong b¶n kh«ng cßn c¸c hé gia ®×nh thiÕu ¨n tõ 3-6 th¸ng n÷a. Cã gia ®×nh cã thu nhËp hµng n¨m cao nh− anh Tßng V¨n P©ng vµ «ng Tßng V¨n Phông. N¨m 1994, anh P©ng thu nhËp ®−îc 13.900.000 ®, «ng Phông thu nhËp ®−îc 11.380.000 ®. N¨m 1994, b¶n H×n cã 156 hé gia ®×nh th× ®· cã 96 hé cã nhµ ngãi, 29 hé gia ®×nh cã tivi, 36 hé gia ®×nh cã xe m¸y, phÇn lín c¸c hé ®Òu cã m¸y thu thanh nghe tin tøc. §−îc sù gióp ®ì cña tØnh, thùc hiÖn ph−¬ng ch©m Nhµ n−íc vµ nh©n d©n cïng lµm, b¶n H×n ®· ®Çu t− 9.000.000 ® lµm ®−êng « t« vÒ ®Õn b¶n vµ x©y dùng mét nhµ v¨n ho¸ khang trang, cã video chiÕu hµng tuÇn cho nh©n d©n ®Õn xem. Ngµy nay, b¶n H×n ®· cã tr−êng häc, 186 trÎ em ®−îc c¾p s¸ch ®Õn tr−êng. 100% trÎ em ®Õn tuæi ®i häc ®Òu ®Õn tr−êng häc tËp. Nh©n d©n èm ®au kh«ng cßn cóng b¸i mª tÝn nh− tr−íc ®©y. B¶n H×n ®· cã c¸n bé y tÕ ch¨m lo søc khoÎ cho nh©n d©n. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, c¸c cÆp vî chång trÎ ngµy nay cam kÕt chØ cã tõ 1-2 con. Nh÷ng ®æi míi nµy ®· thay ®æi phong tôc tËp qu¸n l¹c hËu tr−íc ®©y. Ngµy nay, nh÷ng ®oµn kh¸ch quèc tÕ vµ trong n−íc ®Õn th¨m b¶n H×n cßn ®−îc th−ëng thøc nh÷ng buæi biÓu diÔn ca móa ®Ëm ®µ mµu s¾c d©n téc Th¸i do ®éi v¨n nghÖ cña b¶n tr×nh diÔn. Trong b¶n ®· cã 2 diÔn viªn nghiÖp d− ®−îc sang Th¸i Lan biÓu diÔn. §êi sèng vËt chÊt tinh thÇn v¨n ho¸, d©n trÝ cña b¶n H×n ®−îc n©ng cao râ rÖt so víi tr−íc ®©y. §¹t ®−îc cuéc sèng nh− ngµy h«m nay cßn do b¶n H×n cã c¸c tæ chøc §¶ng, ®oµn thÓ quÇn chóng ®oµn kÕt thèng nhÊt thùc hiÖn nghiªm chØnh c¸c chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc, lu«n lu«n ch¨m lo ®êi sèng cña nh©n d©n. Chi bé §¶ng lµ trung t©m ®oµn kÕt nh©n d©n vµ l·nh ®¹o toµn diÖn trong mäi ho¹t ®éng cña b¶n. C¸c ®¶ng viªn lµm ®Çu tµu g−¬ng mÉu cho nh©n d©n noi theo. ChÝnh quyÒn b¶n thèng nhÊt chñ tr−¬ng víi chi bé vµ tæ chøc quÇn chóng triÓn khai. B¶n H×n cã chi ®oµn thanh niªn céng s¶n Hå ChÝ Minh, chi héi phô n÷ b¶n; Héi cùu chiÕn binh vµ chi héi b¶o thä. Chi héi b¶o thä gåm c¸c cô giµ trªn 55 tuæi, c¸c cô ®−îc b¶n giao cho qu¶n lý mét v−ên qu¶ vµ mét ao c¸. Chi ®oµn thanh niªn vµ chi héi phô n÷ ®−îc b¶n giao kho¸n qu¶n lý b¶o vÖ rõng. Kinh nghiÖm cho thÊy sù thèng nhÊt gi÷a l·nh ®¹o §¶ng - chÝnh quyÒn - ®oµn thÓ vµ nh©n d©n lµ nh©n tè rÊt quan träng quyÕt ®Þnh nh÷ng thµnh c«ng cña b¶n H×n. Cã ®−îc nh÷ng ®æi míi cña b¶n H×n ngµy h«m nay, ph¶i nãi ®Õn sù quan t©m gióp ®ì cña Uû ban nh©n d©n tØnh S¬n La, Uû ban nh©n d©n thÞ x· S¬n La vµ l·nh ®¹o c¸c ban, ngµnh trong tØnh. Nh©n d©n b¶n H×n ®· v−¬n lªn xøng ®¸ng víi lßng tin vµ sù gióp ®ì cña l·nh ®¹o tØnh, thÞ x· S¬n La vµ ®ang lµ mét ®iÓm s¸ng trªn nói rõng S¬n La. 3. Xãm R·nh (Hoµ B×nh) Xãm R·nh thuéc x· Toµn S¬n huyÖn §µ B¾c tØnh Hoµ B×nh h×nh thµnh tõ n¨m 1958. Buæi ®Çu ®Õn ®©y lËp nghiÖp chØ cã 3 hé gia ®×nh d©n téc Dao. Sau ®ã, d©n c− ®Õn sinh sèng ®«ng dÇn. Xãm R·nh tiÕp nhËn 15 hé gia ®×nh chuyÓn tõ vïng ngËp vµ 35 hé gia ®×nh tõ øng Hoµ ®Õn x©y dùng kinh tÕ míi. Xãm R·nh lµ céng ®ång d©n c− bao gåm c¸c d©n téc Dao, M−êng vµ Kinh cïng chung sèng x©y dùng b¶n lµng. Tr−íc n¨m 1958, rõng ë ®©y cßn tèt víi diÖn tÝch kho¶ng 500 ha. Ruéng n−íc hÇu nh− kh«ng cã (0,6 ha). Nh©n d©n ph¶i ph¸ rõng lµm rÉy, diÖn tÝch rõng mÊt ®i nhanh chãng, ®åi träc ngµy cµng më réng, ®Êt ®ai bÞ tho¸i ho¸. §ã lµ hËu qu¶ cña ph−¬ng thøc canh t¸c ®éc canh, 11
thuÇn n«ng, qu¶ng canh. N¨ng suÊt lóa thÊp. §êi sèng nh©n d©n gÆp khã kh¨n. B×nh qu©n mçi ng−êi d©n chØ cã 6-8 kg thãc trong mét th¸ng. N¹n ®ãi diÔn ra th−êng xuyªn, hµng n¨m thiÕu ¨n tõ 5-6 th¸ng. Ch¨n nu«i theo tËp qu¸n th¶ r«ng, kh«ng sö dông ®−îc nguån ph©n bãn l¹i lµm mÊt vÖ sinh b¶n lµng. H¬n 30% sè trÎ em ®Õn ®é tuæi ®i häc kh«ng ®Õn tr−êng häc. B¶n lµng kh«ng cã tr¹m x¸. Sè ng−êi m¾c bÖnh hµng n¨m chiÕm tíi 10% tæng d©n sè. Sèt rÐt, b−íu cæ lµ dÞch bÖnh th−êng x¶y ra trong vïng. Phong tôc mª tÝn cßn nÆng nÒ, ng−êi èm ch÷a bÖnh b»ng cóng b¸i. Tû lÖ t¨ng d©n sè tíi 3,8%. N¨m 1963, hîp t¸c x· n«ng nghiÖp Xãm R·nh ®−îc thµnh lËp, chñ tr−¬ng vËn ®éng nh©n d©n khai hoang më réng diÖn tÝch lóa n−íc, gi¶m ph¸t rõng lµm rÉy. N¨m 1969, Xãm R·nh lµ ®iÓm chØ ®¹o ®iÓn h×nh vÒ vËn ®éng ®Þnh canh ®Þnh c− cña tØnh Hoµ B×nh. N¨m 1980, tØnh ®· ®Çu t− khai hoang lµm ruéng, ®¾p ®Ëp lµm hå, x©y dùng tr¹i ch¨n nu«i, cung cÊp gièng l−¬ng thùc vµ gia sóc vv. Tuy nhiªn, ®êi sèng nh©n d©n vÉn thiÕu thèn, kh«ng chÊm døt ®−îc n¹n ph¸ rõng lµm rÉy, ®Êt ®ai vÉn tiÕp tôc bÞ tho¸i ho¸. Nguyªn nh©n c¬ b¶n lµ ®Çu t− cßn mang tÝnh bao cÊp, ch−a chØ dÉn cho nh©n d©n c¸ch lµm ¨n míi, S¶n xuÊt vÉn cßn ë tr¹ng th¸i tù cÊp tù tóc, ch−a ®i lªn s¶n xuÊt hµng ho¸. N¨m 1989, ®−îc sù gióp ®ì cña Bé l©m nghiÖp, Uû ban nh©n d©n tØnh Hµ S¬n B×nh (cò), Së L©m nghiÖp, Xãm R·nh ®· ®−îc Ban ®Þnh canh ®Þnh c− vµ Chi côc kiÓm l©m chØ ®¹o x©y dùng dù ¸n míi víi quan ®iÓm toµn diÖn vÒ l©m nghiÖp x· héi. Dù ¸n ®· tiÕn hµnh giao ®Êt giao rõng cho c¸c hé gia ®×nh, ph¸t triÓn kinh tÕ hé gia ®×nh lµm c¬ së cho ®Þnh canh ®Þnh c−. N¨m 1990, ®· hoµn thµnh giao ®Êt giao rõng cho c¸c hé gia ®×nh. KÕt qu¶ ®· giao ®−îc: • 26,4 ha diÖn tÝch b·i b»ng ®Ó trång mÝa vµ hoa mµu. • 60 ha ®Êt trèng ®Ó c¸c hé trång rõng vµ lµm v−ên rõng. • 50 ha ®Êt n−¬ng cè ®Þnh cho c¸c hé. KÕt qu¶ lµ tõ n¨m 1990 kh«ng cßn hé nµo lµm n−¬ng rÉy tr¸i phÐp. Rõng vµ ®Êt rõng ®· cã chñ thùc sù. ViÖc giao ®Êt giao rõng cho c¸c hé gia ®×nh ®· t¹o tiÒn ®Ò rÊt quan träng ®Ó ph¸t triÓn l©m nghiÖp x· héi. Dù ¸n ®Ó qui ho¹ch l¹i ®Êt ®ai vµ lao ®éng, ®Þnh h−íng ph¸t triÓn s¶n xuÊt g¾n víi s¶n xuÊt hµng ho¸. Ph¸t triÓn s¶n xuÊt ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò l−¬ng thùc, s¶n xuÊt hµng ho¸ b¸n ra thÞ tr−êng ®Ó mua l−¬ng thùc vµ gi¶i quyÕt nhu cÇu tiÒn mÆt chi tiªu trong gia ®×nh lµ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn ®óng ®¾n kh«ng chØ cho Xãm R·nh mµ cßn ®óng cho nhiÒu vïng trung du, miÒn nói kh¸c. Nh©n d©n Xãm R·nh ®· lùa chän c©y mÝa tÝm lµ c©y ng¾n ngµy cã thÞ tr−êng tiªu thô ë Hoµ B×nh - Hµ Néi. §Õn n¨m 1992, 100% sè hé gia ®×nh cña Xãm R·nh ®· trång mÝa tÝm ®−îc 35 ha. Nh©n d©n Xãm R·nh ®· thùc hiÖn th©m canh, m¹nh d¹n ¸p dông g©y trång c¸c gièng c©y trång míi nh− lóa c¹n CH3, ng« TSB2, lóa n−íc CR203, chÌ hom PH2, d−a chuét Th¸i Lan, v.v... Ph¸t triÓn 15 ha c©y ¨n qu¶ nh− cam, quÝt, v¶i thiÒu vµ 7 ha chÌ. NhiÒu m« h×nh n«ng l©m kÕt hîp ë Xãm R·nh ®· mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ b¶o vÖ m«i tr−êng nh−: C©y rõng + lóa C©y rõng + ng« MÝa + l¹c + ng« 12
MÝa + ®Ëu t−¬ng + ng« MÝa + ng« MÝa + d−a chuét ChÌ + l¹c + ng« Nh©n d©n ®· ph¸t triÓn ch¨n nu«i tr©u bß, lîn, gµ, thay ®æi tËp qu¸n ch¨n nu«i th¶ r«ng, cã chuång tr¹i võa sö dông ®−îc ph©n chuång võa lµm s¹ch sÏ b¶n lµng. Nh©n d©n ®· nhËn khoanh nu«i b¶o vÖ 194 ha rõng, trång ®−îc gÇn 400 ha rõng b¹ch ®µn vµ keo l¸ chµm, 6 ha quÕ vµ 7 ha m©y. Mçi hé gia ®×nh trång 50-100 gèc b−¬ng, vÇu ®Ó lµm hµng rµo vµ b¸n s¶n phÊm trªn thÞ tr−êng. Ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp b»ng th©m canh sö dông gièng míi vµ ph©n bãn, thùc hiÖn ph−¬ng thøc canh t¸c n«ng l©m kÕt hîp v.v... ®· t¹o tiÒn ®Ò cho Xãm R·nh ®i lªn s¶n xuÊt hµng ho¸, tho¸t khái t×nh tr¹ng tù cÊp tù tóc. Ngµy nay, b×nh qu©n mçi ng−êi d©n Xãm R·nh ®· ®¹t h¬n 20 kg thãc trong mét th¸ng, kh«ng cßn gia ®×nh nµo thiÕu ¨n. Thu nhËp b»ng tiÒn b×nh qu©n mçi ng−êi ®¹t trªn 600.000 ®/n¨m. Gia ®×nh c¸c «ng TriÖu TÊn Dòng, Ph¹m V·n Th¾ng, NguyÔn V¨n Th«ng v.v... ®· thu nhËp hµng n¨m h¬n 10.000.000®. Hµng chôc hé gia ®×nh ®· mua tivi, m¸y thu thanh, c¸t xÐt, xe m¸y, m¸y kh©u, m¸y xay x¸t v.v... NhiÒu hé gia ®×nh ®· lµm nhµ míi, b¶n lµng ngµy cµng ®Ñp ®Ï khang trang. Xãm R·nh ®· g¾n liÒn ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ. Ngµy nay, Xãm R·nh ®· cã mét tr−êng häc x©y dùng kiªn cè víi 3 phßng häc, 1 nhµ ë cho gi¸o viªn. HÇu hÕt trÎ em ®Òu ®Õn tr−êng häc. Sè ng−êi mï ch÷ chØ cßn l¹i 5% d©n sè. Xãm R·nh ®· cã mét tr¹m x¸. Nh©n d©n èm ®au ®· ®Õn tr¹m x¸ ®iÒu trÞ, n¹n mª tÝn dÞ ®oan ®· gi¶m râ rÖt. Tû lÖ sinh ®Î chØ cßn 1,8%. Sè ng−êi ®Æt vßng tr¸nh thai trong ®é tuæi sinh ®Î ®¹t 80%. §· gi¶i quyÕt ®−îc nguån n−íc s¹ch cho nh©n d©n. Mçi hé gia ®×nh cã mét bÓ n−íc ¨n. §Æc biÖt, Xãm R·nh chó träng cö tuyÓn con em ng−êi ®Þa ph−¬ng ®i häc, ®µo t¹o c¸n bé y tÕ, gi¸o viªn, c¸n bé khoa häc kü thuËt v.v... Céng ®ång d©n c− Xãm R·nh bao gåm 3 d©n téc Dao, M−êng, Kinh ®oµn kÕt cïng nhau x©y dùng b¶n lµng. Nhê ph¸t triÓn l©m nghiÖp x· héi ®óng h−íng, mµu xanh cña nói rõng ®ang trë l¹i víi Xãm R·nh. §©y kh«ng chØ lµ mµu xanh cña l¸ c©y mµ cßn lµ mµu xanh cña hy väng vÒ mét cuéc sèng no ®ñ vÒ vËt chÊt, phong phó vÒ tinh thÇn, ®Ëm ®µ truyÒn thèng ®oµn kÕt d©n téc. 4. ¤ng Quµng V¨n HiÕn (S¬n La) MÆc dï tuæi ®· ngoµi n¨m m−¬i nh−ng «ng vÉn cßn gi÷ l¹i phong c¸ch lµm ¨n cña thêi trai trÎ. Gia ®×nh «ng ®· ®Þnh c− l©u ®êi ë b¶n H«m, x· ChiÒng Cä, thÞ x· S¬n La. ¤ng vÉn kh«ng quªn nh÷ng n¨m th¸ng tr−íc ®©y ph¶i lªn rõng ph¸t n−¬ng lµm rÉy, quanh n¨m vÊt v¶ khã nhäc mµ ch¼ng ®ñ nu«i sèng gia ®×nh. B¶n lµng «ng x−a kia cã nh÷ng c¸nh rõng giµ che phñ, cã nhiÒu chim thó rõng nh−ng ®Õn nay ch¼ng cßn n÷a. ë b¶n H«m, ruéng n−íc cã rÊt Ýt, cuéc sèng chñ yÕu tr«ng vµo nói ®åi vµ sù −u ®·i cña thiªn nhiªn. Do vËy, cuéc sèng cña ®ång bµo rÊt nghÌo ®ãi vµ l¹c hËu. Rõng cµng ngµy cµng bÞ tµn ph¸, ®Êt lµm n−¬ng ngµy cµng bÞ xãi mßn x¬ x¸c. Tõ n¨m 1990 nhê chñ tr−¬ng, ®−êng lèi cña §¶ng vµ Nhµ n−íc cïng víi sù chØ ®¹o cña cÊp uû §¶ng vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng, «ng HiÕn ®· vËn dông nh÷ng ®iÒu kiÖn s½n cã cña m×nh vÒ ®Êt ®ai vµ lao ®éng, quyÕt t©m phÊn ®Êu v−¬n lªn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ t¹o ra nhiÒu s¶n phÈm cho x· héi. §Çu n¨m 1991, «ng nhËn 37 hecta rõng vµ ®Êt rõng, trong ®ã cã 20 hecta rõng nói ®¸, 13 hecta ®åi nói träc vµ 4 hecta ®Êt ë ch©n nói. ¤ng ®· chuyÓn c¶ gia ®×nh (gåm 14 ng−êi nh−ng 13
chØ cã 4 lao ®éng chÝnh vµ 3 lao ®éng phô) tõ trong b¶n ra n−¬ng ®Ó ®Þnh c− vµ æn ®Þnh s¶n xuÊt vµ qui ho¹ch l¹i sö dông ®Êt ®ai nh− sau: Trªn ®Êt dèc, trång trÈu; ë ch©n ®åi, trång nh·n; tiÕp theo, trång cam quÝt. Trªn ®Êt thung lòng t−¬ng ®èi b»ng ph¼ng, trång c©y c«ng nghiÖp: cµ phª, d©u t»m vµ c©y ¨n qu¶ nh− m¬, mËn hËu, v¶i thiÒu vµ chuèi; trång kÕt hîp víi ®Ëu, l¹c ®Ó võa thu ho¹ch s¶n phÈm, võa c¶i t¹o ®Êt. Thuª cÇy m¸y 3 ha ®Ó c¶i t¹o l¹i ®Êt canh t¸c trång cµ phª. Khoanh nu«i b¶o vÖ 20 ha rõng nói ®¸. Lóc ®Çu, nh©n d©n c¸c b¶n xung quanh ®Õn chÆt ph¸. Nh−ng «ng ®· kiªn tr× gi¶i thÝch thuyÕt phôc vµ ®Õn nay «ng ®· b¶o vÖ ®−îc rõng, c©y cèi ph¸t triÓn tèt. Theo qui ho¹ch trªn, «ng tæ chøc s¶n xuÊt: • N¨m 1991, trång 600 khãm chuèi ®Ó t¹o ra tµn che trång 1300 c©y cµ phª. • N¨m 1992, ph¸t ®åi trång 40.000 c©y trÈu, 5.000 c©y cµ phª, 170 c©y m¬ V©n Nam, 260 c©y m¬ ®Þa ph−¬ng. • N¨m 1993, trång 240 c©y l¸t hoa, 1500 c©y b¹ch ®µn, 1260 c©y nh·n, 6.040 c©y cµ phª, trång chuèi, cèt khØ, keo ®Ó võa c¶i t¹o ®Êt võa t¹o tµn che cho c©y cµ phª. Nhê vËy, cuèi n¨m 1993, ë S¬n La tuy bÞ s−¬ng muèi nÆng nh−ng cµ phª cña «ng kh«ng bÞ chÕt. • N¨m 1994, trång thªm 16.000 c©y cµ phª, 370 c©y m¬, 80 c©y v¶i thiÒu, 150 c©y mËn hËu. • Dù ®Þnh ®Õn cuèi n¨m 1995, trång thªm 700 c©y m¬ vµ 25.000 c©y cµ phª ®Ó phñ kÝn v−ên c©y c«ng nghiÖp vµ v−ên c©y ¨n qu¶. 14
H×nh 2. Quy ho¹ch ®Êt ®ai, bè trÝ trång trang tr¹i l©m nghiÖp hé Quµng V¨n HiÕn, B¶n H«m - ChiÒng Cä - S¬n La 15
§Ó b¶o vÖ trang tr¹i, «ng ®· ®µo 1320m hµo, trång hµng rµo c©y mãc mÌo ®Ó phßng chèng löa ch¸y lan vµ tr©u bß ph¸ ho¹i. ¤ng th−êng xuyªn theo dâi th«ng tin trªn b¸o, ®µi vÒ thÞ tr−êng vµ kü thuËt. Nh÷ng kinh nghiÖm rót ra ®−îc tõ thùc tÕ s¶n xuÊt, «ng ®Òu phæ biÕn l¹i cho bµ con trong b¶n. ¤ng ®· vËn ®éng c¸c hé gia ®×nh trong b¶n nhËn 218 ha trång cafe - d©u t»m vµ vËn ®éng ®−îc trªn 130 hé gia ®×nh thùc hiÖn gi·n hé gi·n b·i. ¤ng vËn ®éng c¸c cô phô l·o x©y dùng v−ên rõng lËp quü b¶o thä ®−îc 1.000.000®, lao ®éng g©y quü ®−îc 700.000®. §Ó gi¶i quyÕt vèn ph¸t triÓn s¶n xuÊt, «ng m¹nh d¹n vay vèn cña ng©n hµng, ký kÕt hîp ®ång víi c«ng ty cµ phª vay vèn d−íi h×nh thøc cung cÊp c©y con vµ sau nµy tr¶ l¹i vèn vay khi thu ho¹ch cµ phª, tù nguyÖn ®¨ng ký tham gia ®Ò tµi l©m nghiÖp x· héi cÊp Nhµ n−íc (KN0805), ®−îc ®Ò tµi gióp ®ì x©y dùng ph−¬ng ¸n s¶n xuÊt ph¸t triÒn kinh tÕ hé gia ®×nh, hç trî vèn s¶n xuÊt b»ng c©y con, ph©n bãn, thuèc trõ s©u, ph¸t triÓn ch¨n nu«i vµ h−íng dÉn kü thuËt s¶n xuÊt. Sau 3 n¨m x©y dùng m« h×nh l©m nghiÖp trang tr¹i, tuy ch−a ®Þnh h×nh vµ nhiÒu s¶n phÈm c©y trång l©u n¨m ch−a ®−îc thu ho¹ch nh− cµ phª, trÈu, l¸t hoa, v.v... nh−ng cuèi n¨m 1994, gia ®×nh «ng ®· thu ho¹ch ®−îc 9.270.000®, tho¸t khái c¶nh ®ãi nghÌo n¨m x−a, kh«ng nh÷ng ®ñ ¨n quanh n¨m mµ cßn cã kh¶ n¨ng tÝch luü ph¸t triÓn s¶n xuÊt, con c¸i ®Òu ®−îc häc hµnh. ¤ng cã 6 ng−êi con th× mét con trai ®ang c«ng t¸c ë §µi ph¸t thanh S¬n La, 2 con g¸i lµ gi¸o viªn tr−êng phæ th«ng c¬ së, 3 con cßn l¹i ®Òu ®i häc ë tr−êng phæ th«ng trung häc. Dù kiÕn khi trang tr¹i cña «ng ®Þnh h×nh, hµng n¨m sÏ thu ho¹ch ®−îc gÇn 100 triÖu ®ång. Tõ ®Êt ®ai, lao ®éng, vèn vay vµ kü thuËt, «ng ®· x©y dùng mét trang tr¹i khang trang, tho¸t khái t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo vµ b¾t ®Çu cã tÝch lòy ph¸t triÓn s¶n xuÊt. ¤ng Hiªn ®· ®i theo con ®−êng ph¸t triÓn l©m nghiÖp x· héi, d¸m nghÜ, d¸m lµm vµ lµ mét trong nh÷ng ng−êi Th¸i ®Çu tiªn cña tØnh S¬n La ph¸t triÓn kinh tÕ hé gia ®×nh theo h−íng l©m nghiÖp trang tr¹i. 16
H×nh 3. MÆt b»ng khu trang tr¹i l©m nghiÖp hé Quµng V¨n HiÕn, B¶n H«m - ChiÒng Cä - S¬n La 17
5. Anh NguyÔn V¨n §oµn (VÜnh Phó) Sau khi hoµn thµnh nghÜa vô qu©n sù, NguyÔn V¨n §oµn trë vÒ x©y dùng quª h−¬ng m×nh ë ®éi 13, x· Tiªn S¬n, huyÖn §oan Hïng, tØnh VÜnh Phó. tµi s¶n gia ®×nh ban ®Çu chØ cã mét nhµ l¸ cä 3 gian vµ diÖn tÝch ®Êt canh t¸c 2.720m2. Cuéc sèng gia ®×nh ph¶i chËt vËt kiÕm sèng míi ®ñ ¨n cho 2 vî chång vµ 2 con g¸i cßn nhá. N¨m 1992, anh §oµn tù nguyÖn ®¨ng ký tham gia ®Ò tµi l©m nghiÖp x· héi KN0305. Víi søc khoÎ cña ®é tuæi 35, anh cïng vî con tù x©y dùng nªn c¬ nghiÖp cña m×nh b»ng m« h×nh l©m nghiÖp trang tr¹i. §−îc sù gióp ®ì cña ®Ò tµi l©m nghiÖp x· héi anh rµ so¸t l¹i quü ®Êt ®ai, lao ®éng, x©y dùng ph−¬ng ¸n s¶n xuÊt ph¸t triÓn kinh tÕ hé gia ®×nh. Anh m¹nh d¹n ký kÕt hîp ®ång nhËn kho¸n khoanh nu«i vµ b¶o vÖ 6 hecta rõng luång, diÔn víi trung t©m nghiªn cøu l©m nghiÖp CÇu Hai. Thêi gian nhËn kho¸n lµ 15 n¨m. S¶n l−îng khai th¸c tõ n¨m thø 6 ®Õn n¨m thø 15 lµ 2.100 c©y /hecta/n¨m. Ph©n chia lîi Ých s¶n phÈm khai th¸c nh− sau: - Chñ hé gia ®×nh: 54% s¶n l−îng khai th¸c. - Trung t©m nghiªn cøu l©m nghiÖp: 36% - Träng tµi kinh tÕ: 10% Trªn diÖn tÝch ®Êt nhËn kho¸n anh cßn trång thªm ®−îc 0,5 ha rõng diÔn vµ 2,3 ha rõng luång ë s−ên ®åi quanh nhµ. Trung t©m nghiªn cøu l©m nghiÖp hç trî trång rõng mçi hecta 100 kg g¹o, cung cÊp gièng vµ h−íng dÉn kü thuËt. Anh §oµn bá c«ng g©y trång ch¨m sãc vµ b¶o vÖ. Anh §oµn ®−îc h−ëng 100%, s¶n phÈm trång xen theo ph−¬ng thøc n«ng l©m kÕt hîp (s¾n, l¹c, ®ç vv…). NÕu gia ®×nh tù lo tiÒn gièng, ph©n bãn, thiÕt kÕ, c«ng trång th× gia ®×nh ®−îc h−ëng 70% s¶n l−îng khai th¸c vµ Trung t©m nghiªn cøu l©m nghiÖp h−ëng 30%. Trong phÇn s¶n l−îng khai th¸c gia ®×nh ®−îc h−ëng, trung t©m nghiªn cøu mua l¹i 70% s¶n phÈm theo gi¸ tho¶ thuËn, cßn l¹i 30% thuéc quyÒn sö dông cña gia ®×nh. NÕu gia ®×nh kh«ng b¶o vÖ ®−îc rõng th× ph¶i båi hoµn l¹i gi¸ trÞ ®Çu t− trång rõng cho Trung t©m nghiªn cøu l©m nghiÖp vµ ph¹t 50®/1m2 ®Êt trång rõng. NÕu gia ®×nh vi ph¹m qu¸ 2 lÇn th× huû bá hîp ®ång giao kho¸n b¶o vÖ rõng vµ giao l¹i cho chñ hé kh¸c. MÆc dï diÖn tÝch ®Êt trång lóa cña gia ®×nh chØ cã 1390m2 nh−ng anh §oµn ®· trång 2 vô lóa: Vô chiªm vµ vô mïa víi gièng míi, bãn ph©n th©m canh, Trong n¸m 1994, anh ®· thu ho¹ch ®−îc 1.500 kg thãc. Gia ®×nh cã 4 nh©n khÈu (2 vî chång, 2 con g¸i 6 tuæi vµ 4 tuæi) b×nh qu©n mçi ng−êi d¹t 31 kg thãc/th¸ng. Gia ®×nh anh kh«ng nh÷ng ®ñ ¨n mµ cßn thõa l−¬ng thùc. Ngoµi ra, cßn thu ®−îc h¬n mét triÖu ®ång tiÒn b¸n s¾n, ®ç, l¹c v.v... Trong v−ên trång c©y ¨n qu¶: t¸o, chanh, chuèi, døa v.v... vµ trång chÌ. Hµng n¨m thu ho¹ch ®−îc h¬n mét t¹ chÌ kh« b¸n ra thÞ tr−êng. Anh cßn c¶i t¹o më réng ao c¸ diÖn tÝch 336m2 vµ nu«i tr©u, bß, lîn, gµ. Riªng s¶n phÈm ch¨n nu«i trong n¨m 1994, ®· thu ®−îc 5.500.000®. M« h×nh l©m nghiÖp trang tr¹i cña gia ®×nh anh cã ®ñ c¶ yÕu tè: Rõng (R1), V−ên (V), Ao (A), Chuång (C) vµ ruéng (R2). §©y lµ m« h×nh R1.V.A.C.R2 rÊt thÝch hîp víi ph−¬ng thøc canh t¸c trªn ®Êt dèc ë trung du, miÒn nói (xem h×nh 4, 5). 18
H×nh 4. M« h×nh x©y dùng l©m nghiÖp trang tr¹i trªn ®Êt dèc ë vïng trung du vµ miÒn nói (hé NguyÔn V¨n §oµn, x· Tiªu S¬n, §oan Hïng, VÜnh Phó) 19
H×nh 5. S¬ ®å bè trÝ quy ho¹ch trang tr¹i hé NguyÔn V¨n §oµn Kho¶nh 2, L« 4, x· Tiªu S¬n 20