intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Lịch sử hình thành và phát triển của làng ở đồng bằng sông Hồng nhìn từ kinh tế hộ gia đình - Nguyễn Đức Truyến

Chia sẻ: Huynh Thi Thuy | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

89
lượt xem
4
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo nội dung bài viết "Lịch sử hình thành và phát triển của làng ở đồng bằng sông Hồng nhìn từ kinh tế hộ gia đình" dưới đây để nắm bắt được chính sách kinh tế mới của đảng và nhà nước, khuôn khổ pháp lý của quá trình đổi mới kinh tế và xã hội nông thôn, tự do hóa thị trường và đa dạng hóa kinh tế nông thôn,... Hy vọng nội dung bài viết phục vụ hữu ích nhu cầu học tập, làm việc hiệu quả.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Lịch sử hình thành và phát triển của làng ở đồng bằng sông Hồng nhìn từ kinh tế hộ gia đình - Nguyễn Đức Truyến

X· héi häc sè 3 (83), 2003 21<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña lµng<br /> ë §ång B»ng S«ng Hång<br /> nh×n tõ kinh tÕ hé gia ®×nh<br /> <br /> NguyÔn §øc TruyÕn<br /> <br /> <br /> 1. ChÝnh s¸ch kinh tÕ míi cña §¶ng vµ Nhµ n−íc - khu«n khæ ph¸p lý<br /> cña qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ vµ x· héi n«ng th«n<br /> Qu¸ tr×nh phi tËp thÓ hãa c¸c quan hÖ s¶n xuÊt trong n«ng th«n ®−îc khëi<br /> ®Çu tõ n¨m 1981 víi ChØ thÞ 100 vµ ®−îc hoµn thiÖn vµo n¨m 1998 víi NghÞ quyÕt 10<br /> cña Bé ChÝnh trÞ. Sù thÓ chÕ hãa chÝnh s¸ch §æi míi nµy ®−îc hoµn tÊt vµo n¨m<br /> 1993 víi sù ra ®êi cña LuËt ®Êt ®ai trong ®ã cã sù x¸c ®Þnh ®Çy ®ñ quyÒn sö dông ®Êt<br /> cña c¸c hé n«ng d©n. Qu¸ tr×nh nµy trao cho hé n«ng d©n quyÒn lµm chñ trªn m¶nh<br /> ®Êt canh t¸c cña hä, quyÒn tæ chøc mäi ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ kinh tÕ trong kh«n khæ<br /> kinh tÕ hé gia ®×nh vµ quyÒn ®−îc l−u th«ng vµ trao ®æi c¸c s¶n phÈm cña hä trªn thÞ<br /> tr−êng. Nh− thÕ nã cho phÐp kinh tÕ hé n«ng d©n tån t¹i nh− mét ®¬n vÞ kinh tÕ ®éc<br /> lËp trong quan hÖ víi hîp t¸c x· vµ Nhµ n−íc.<br /> Sù gi¶i phãng nµy ®· lµm cho kinh tÕ hé gia ®×nh tù chñ h¬n, n¨ng ®éng h¬n<br /> trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cña nã. Mét thay ®æi lín trong quan niÖm vÒ kinh tÕ ë<br /> n«ng th«n ®· x¶y ra khi ng−êi n«ng d©n kh«ng cßn ph©n biÖt gi÷a ruéng c«ng vµ<br /> ruéng t−, gi÷a n«ng nghiÖp vµ phi n«ng nghiÖp trong kinh tÕ hé gia ®×nh, gi÷a lao<br /> ®éng cho m×nh vµ cho x· héi trong s¶n xuÊt. Hä kh«ng cßn thê ¬ víi lao ®éng vµ<br /> ruéng ®Êt nh− trong thêi kú tr−íc ®ã mµ dµnh hÕt t©m trÝ, tiÒn b¹c vµ søc lao ®éng<br /> cho c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cña m×nh. HiÖu qu¶ s¶n xuÊt t¨ng lªn, ®êi sèng ng−êi d©n<br /> ®−îc c¶i thiÖn vµ tr¸ch nhiÖm c«ng d©n cña hä víi x· héi còng ®−îc n©ng cao h¬n bao<br /> giê hÕt. Tõ sau 1993, t×nh tr¹ng nî ®äng s¶n phÈm cña n«ng d©n ®èi víi hîp t¸c x·<br /> gÇn nh− kh«ng cßn n÷a.<br /> Søc sèng cña kinh tÕ hé gia ®×nh kh«ng chØ tån t¹i trong nh÷ng lîi thÕ vèn cã<br /> cña nã nh− quy m« s¶n xuÊt nhá, tù qu¶n, dùa trªn søc lao ®éng gia ®×nh vµ lèi sèng<br /> céng ®ång cho phÐp mét h×nh thøc ph©n phèi kh«ng dùa trªn tÝnh to¸n duy lý theo<br /> kiÓu xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa. Trong lèi sèng céng ®ång nµy con ng−êi<br /> lao ®éng theo kh¶ n¨ng c¸ nh©n nh−ng kh«ng ph©n biÖt trong h−ëng thô. Khi s¶n<br /> xuÊt t¨ng tr−ëng hay sa sót mäi thµnh viªn ®Òu ®−îc h−ëng thô thµnh qu¶ hay cïng<br /> chia sÎ nh÷ng khã kh¨n chung cña kinh tÕ hé gia ®×nh. Nã cßn thÓ hiÖn trong kh¶<br /> n¨ng thÝch øng víi mäi h×nh th¸i kinh tÕ bao trïm lªn nã, cho dï ®ã lµ kinh tÕ thÞ<br /> téc, c«ng x·, phong kiÕn hay c¸c d¹ng thøc cña kinh tÕ thÞ tr−êng nh− lÞch sö kinh tÕ<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 22 LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña lµng ë ®ång b»ng s«ng Hång …<br /> <br /> <br /> thÕ giíi ®· tõng cho thÊy. Tuy nhiªn, kinh tÕ hé n«ng d©n hay kinh tÕ tiÓu n«ng<br /> kh«ng bao giê tån t¹i ®éc lËp víi c¸c h×nh th¸i kinh tÕ bao trïm lªn nã. Nã cã thÓ bÞ<br /> h¹n chÕ nh−ng kh«ng bÞ tiªu diÖt vµ lu«n t×m c¸ch tham gia vµo c¸c hÖ thèng kinh tÕ<br /> mang tÝnh x· héi nµy vµ trong tr−êng hîp ®ã nã còng thay ®æi quy m«, tÝnh chÊt vµ<br /> tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nã. Sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ gia ®×nh trong kinh tÕ<br /> tËp thÓ tr−íc ®©y vµ trong kinh tÕ thÞ tr−êng hiÖn nay ®· x¸c minh ®iÒu nµy.<br /> 2. Tù do hãa thÞ tr−êng vµ ®a d¹ng hãa kinh tÕ n«ng th«n<br /> Trªn b×nh diÖn kinh tÕ vÜ m«, sù tù do hãa quan hÖ thÞ tr−êng ®· më ra kh¶<br /> n¨ng ®a d¹ng hãa c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ kinh tÕ còng nh− sù ph¸t triÓn cña mäi<br /> thµnh phÇn kinh tÕ trong n«ng th«n. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ míi trong n«ng th«n<br /> víi t− c¸ch lµ c¸c hé kinh doanh th−¬ng m¹i hay dÞch vô, c¸c tæ chøc m«i giíi s¶n<br /> xuÊt hay tiªu thô s¶n phÈm, chÝnh lµ c¸c t¸c nh©n thóc ®Èy sù x©m nhËp cña kinh tÕ<br /> thÞ tr−êng trong n«ng th«n.<br /> C¬ chÕ thÞ tr−êng th«ng qua hÖ thèng c¸c chî vµ c¸c t¸c nh©n cña nã thùc<br /> hiÖn chøc n¨ng ®iÒu tiÕt c¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ trao ®æi kinh tÕ trong n«ng th«n.<br /> Sù ®iÒu chØnh c¬ cÊu c©y trång hay vËt nu«i, c¸c h×nh thøc th©m canh hay c¸c quy<br /> tr×nh kü thuËt míi ®Òu cã vai trß t¸c ®éng tÝch cùc cña c¬ chÕ thÞ tr−êng. Kinh tÕ hé<br /> gia ®×nh víi nh÷ng kh¸c biÖt vÒ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt, tr×nh ®é nhËn thøc vµ quan hÖ<br /> thÞ tr−êng th−êng ph¶i ®−a ra nh÷ng chiÕn l−îc kinh tÕ kh¸c nhau. V× thÕ sù ®a<br /> d¹ng hãa kinh tÕ trong n«ng th«n chÝnh lµ sù ®a d¹ng hãa cña kinh tÕ hé gia ®×nh.<br /> NhiÒu hé ®· trë thµnh c¸c hé hçn hîp võa lµm n«ng nghiÖp võa tham gia c¸c ho¹t<br /> ®éng phi n«ng nghiÖp. Mét sè Ýt hé tho¸t ly n«ng nghiÖp cho dï trªn h×nh thøc vÉn lµ<br /> n«ng nghiÖp ®Ó trë thµnh c¸c hé phi n«ng. C¸c hé thuÇn n«ng hÇu nh− chØ cßn rÊt Ýt<br /> vµ phÇn lín lµ nh÷ng hé nghÌo.<br /> Tr−íc nh÷ng t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr−êng, kinh tÕ hé gia ®×nh kh«ng chØ gÆp<br /> nh÷ng thuËn lîi mµ cßn gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n hay thö th¸ch. Kinh tÕ thÞ tr−êng<br /> kÝch thÝch lîi Ých c¸ nh©n nªn th−êng tËp trung lîi nhuËn vµo tay nh÷ng hé cã tiÒm<br /> lùc vµ −u thÕ trong quan hÖ thÞ tr−êng. C¬ chÕ thÞ tr−êng t¹o ra thµnh c«ng ë mét sè<br /> c¸ nh©n cã n¨ng lùc nh−ng l¹i t¹o ra sù thua thiÖt ë ®«ng ®¶o nh÷ng ng−êi kh«ng cã<br /> n¨ng lùc tiÕp cËn thÞ tr−êng. V× thÕ, nã t¹o ra sù kh¸c biÖt vµ sù kh«ng æn ®Þnh vÒ<br /> kinh tÕ vµ x· héi trong n«ng th«n. ChØ cã tõ 15 ®Õn 20% c¸c hé n«ng d©n trë nªn giµu<br /> cã trong suèt 10 n¨m §æi míi võa qua. §iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ nh÷ng hé giµu chÝnh<br /> lµ nh÷ng hé ®· thµnh c«ng trong qu¸ tr×nh chuyÓn sang s¶n xuÊt hµng hãa hay tiÕp<br /> cËn thÞ tr−êng. Kho¶ng tõ 80 ®Õn 85% sè hé n«ng d©n cã møc sèng trung b×nh vµ<br /> nghÌo cho dï cuéc sèng ®· ®−îc c¶i thiÖn vÒ c¨n b¶n song tr×nh ®é s¶n xuÊt kinh<br /> doanh cña hä ch−a v−ît qua ®−îc ranh giíi cña tù cung tù cÊp vèn g¾n liÒn víi n«ng<br /> nghiÖp lµ chñ yÕu. Sù thiÕu vèn hay thiÕu thÞ tr−êng tiªu thô s¶n phÈm chÝnh lµ khã<br /> kh¨n c¬ b¶n cña ®a sè c¸c hé n«ng d©n kh¸ gi¶ hay trung b×nh trong n«ng th«n hiÖn<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> NguyÔn §øc TruyÕn 23<br /> <br /> <br /> nay. Trong khi sù thiÕu ®Êt canh t¸c, tiÒn vèn, lao ®éng vµ kinh nghiÖm s¶n xuÊt l¹i<br /> lµ lý do chñ yÕu cho c¸c hé nghÌo vµ ®ãi.<br /> 3. Vai trß cña Nhµ n−íc vµ sù tiÕp cËn kinh tÕ thÞ tr−êng cña kinh tÕ<br /> hé n«ng d©n<br /> §Ó kh¼ng ®Þnh vai trß ®iÒu tiÕt cña Nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng cã<br /> ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, §¶ng vµ Nhµ n−íc ViÖt Nam ®· chñ ®éng ®−a ra c¸c<br /> chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n nh»m h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng tiªu<br /> cùc cña kinh tÕ thÞ tr−êng trong n«ng th«n. §ã lµ c¸c chÝnh s¸ch thóc ®Èy tiÒm n¨ng<br /> s¶n xuÊt kinh doanh kh«ng chØ cña c¸c hé cã n¨ng lùc mµ cña c¶ nh÷ng hé ch−a cã<br /> n¨ng lùc tham gia kinh tÕ thÞ tr−êng trong n«ng th«n cïng ph¸t triÓn.<br /> Sù c©n ®èi gi¸ c¶ cña c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp trong n−íc ®·<br /> ®em l¹i sù kÝch thÝch cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Sù −u ®·i cho c¸c nghµnh thñ c«ng,<br /> bu«n b¸n vµ dÞch vô còng gãp phÇn ®a d¹ng hãa c¸c nguån thu nhËp trong n«ng<br /> th«n. §iÒu quan träng h¬n c¶ lµ chÝnh s¸ch ®Çu t− c¬ së h¹ tÇng vµ tÝn dông −u ®·i<br /> cho c¸c hé nghÌo trong n«ng th«n ®· gãp phÇn h¹n chÕ nh÷ng bÊt b×nh ®¼ng trong<br /> n«ng th«n vµ t¹o ra c¬ héi cho sù ph¸t triÓn céng ®ång.<br /> C¸c ch−¬ng tr×nh khuyÕn n«ng, t¹o viÖc lµm, xãa ®ãi gi¶m nghÌo, x©y dùng c¬<br /> së h¹ tÇng, ch¨m sãc søc kháe vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh còng nh− chÝnh s¸ch xo¸ mï<br /> vµ phæ cËp tiÓu häc .., ®· gãp phÇn ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ tæng hîp vµ tÝch cùc trong<br /> n«ng th«n.<br /> 4. Kinh tÕ hé gia ®×nh vµ c¸c quan hÖ céng ®ång n«ng th«n<br /> Sù kh«i phôc vµ cñng cè c¸c quan hÖ gia ®×nh vµ hä hµng tõ khi ®æi míi<br /> kh«ng thÓ kh«ng cã mèi liªn hÖ víi sù kh«i phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ hé gia ®×nh. Tæ<br /> chøc kinh tÕ hé ®ßi hái t¨ng c−êng sù cè kÕt gi÷a c¸c thµnh viªn trong hé gia ®×nh,<br /> t«n träng vai trß ®iÒu hµnh cña ng−êi chñ gia ®×nh, sù phèi hîp gi÷a c¸c thµnh viªn<br /> trong ph©n c«ng lao ®éng vµ s¶n xuÊt vµ sù nhÊt qu¸n trong tiªu dïng vµ sö dông<br /> s¶n phÈm trong gia ®×nh. Sù ®Ò cao quyÒn quyÕt ®Þnh cña cha mÑ trong tæ chøc cuéc<br /> sèng gia ®×nh vµ chia thõa kÕ tµi s¶n cho thÊy kinh tÕ hé gia ßinh cã vai trß cñng cè<br /> c¸c quan hÖ gia ®×nh vµ quyÒn lùc cña ng−êi chñ gia ®×nh.<br /> Tuy nhiªn m« h×nh tæ chøc gia ®×nh n«ng d©n hiÖn nay vÉn lµ m« h×nh gia<br /> ®×nh d©n chñ vµ b×nh ®¼ng gi÷a c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh, gi÷a vî vµ chång,<br /> gi÷a cha mÑ vµ con c¸i. Bëi v× kinh tÕ hé gia ®×nh n«ng d©n kh«ng tuyÖt ®èi hãa vai<br /> trß quyÒn lùc cña ng−êi chñ gia ®×nh. Quan niÖm "cña chång c«ng vî" hay "trÎ cËy<br /> cha giµ cËy con" vÉn cßn ®−îc ®Ò cao trong n«ng th«n chÝnh lµ xuÊt ph¸t tõ nh÷ng<br /> ®ßi hái cña kinh tÕ hé gia ®×nh. H¬n n÷a, an sinh x· héi trong n«ng th«n hiÖn nay<br /> vÉn dùa trªn quan hÖ gi÷a c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh nªn kh«ng thÓ tuyÖt ®èi<br /> hãa quyÒn lùc gia tr−ëng nh− trong kiÓu gia ®×nh phong kiÕn hay t− s¶n tr−íc ®©y.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 24 LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña lµng ë ®ång b»ng s«ng Hång …<br /> <br /> <br /> Quan hÖ hä hµng còng ®−îc kh«i phôc vµ cñng cè dùa trªn sù liªn kÕt gi÷a<br /> c¸c hé gia ®×nh còng xuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®ßi hái cña kinh tÕ hé gia ®×nh. ChÝnh v×<br /> thÕ mµ nh÷ng ®Þnh chÕ hä hµng truyÒn thèng vÉn cßn søc chi phèi m¹nh mÏ t©m<br /> thøc ng−êi n«ng d©n hiÖn nay. Quan hÖ hä hµng trë l¹i vai trß lµm chç dùa −u tiªn<br /> cho sù liªn kÕt gi÷a c¸c hé gia ®×nh trong s¶n xuÊt, kinh tÕ vµ ®êi sèng. Tæ chøc hä<br /> hµng kh«ng cã chøc n¨ng kinh tÕ bëi kinh tÕ hé gia ®×nh lµ nh÷ng ®¬n vÞ kinh tÕ ®éc<br /> lËp vµ tù chñ tõ rÊt xa x−a. Nh−ng nh÷ng chøc n¨ng x· héi cña nã, nhÊt lµ chøc<br /> n¨ng kiÓm so¸t h«n nh©n, g¾n víi t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng gia ®×nh d−êng nh− vÉn<br /> ®−îc duy tr× vµ ®Ò cao tuyÖt ®èi. Sù kh¸c biÖt gi÷a tËp qu¸n h«n nh©n trong n«ng<br /> th«n vµ LuËt h«n nh©n hiÖn nay cho thÊy ®Þnh chÕ hä hµng vÉn cßn hiÖu lùc chi phèi<br /> m¹nh mÏ. Ph¸p luËt cho phÐp nh÷ng ng−êi cïng hä sau ba ®êi cã thÓ kÕt h«n nh−ng<br /> quy ®Þnh hä hµng kh«ng cho phÐp kÕt h«n gi÷a nh÷ng ng−êi cßn nhËn nhau lµ cïng<br /> néi téc, cho dï ®· qu¸ ba ®êi. Nhu cÇu kÕt h«n trong cïng lµng nh−ng ph¶i ë bªn<br /> ngoµi dßng hä ®· lµm cho h«n nh©n trong n«ng th«n trë nªn phøc t¹p vµ quyÒn lùc<br /> chi phèi cña hä hµng tõ l©u lu«n ®−îc kh¼ng ®Þnh. Tuy nhiªn c¸c quan hÖ hä hµng<br /> hiÖn nay cã xu h−íng d©n chñ hãa ®ång thêi víi qu¸ tr×nh céng ®ång hãa ngµy cµng<br /> t¨ng. NÕu quan hÖ hä hµng x−a, do ¶nh h−ëng cña Nho gi¸o, ®Ò cao trËt tù gia<br /> tr−ëng hay vai vÕ trong dßng hä th× quan hÖ hä hµng ngµy nay chó ý h¬n tíi quan hÖ<br /> gi÷a c¸c thµnh viªn trong céng ®ång vèn g¾n liÒn víi nhu cÇu trao ®æi b×nh ®¼ng cña<br /> kinh tÕ hé gia ®×nh.<br /> 5 . Kinh tÕ hé vµ c¸c quan hÖ céng ®ång th«n xãm<br /> Tæ chøc th«n xãm hiÖn nay dùa trªn nh÷ng tiÒn ®Ò kinh tÕ-x· héi võa thèng<br /> nhÊt võa m©u thuÉn víi nhau. Sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ hé gia ®×nh nh− ®· nãi ë<br /> trªn cã xu h−íng t¹o ra nh÷ng kh¸c biÖt céng ®ång. Nh−ng nã còng ®ßi hái c¸c quan<br /> hÖ céng ®ång ®Þa vùc ngµy cµng g¾n bã h¬n ®Ó ph¸t triÓn c¸c quan hÖ kinh tÕ mµ<br /> quan hÖ gia ®×nh vµ hä hµng kh«ng thÓ ®¸p øng. TÝnh nhÞ nguyªn cña cÊu tróc lµng<br /> x· truyÒn thèng vµ hiÖn t¹i ®· kh¼ng ®Þnh vai trß cña c¸c quan hÖ céng ®ång th«n<br /> xãm. ChÕ ®é ngo¹i h«n dßng hä vµ −u tiªn néi h«n trong céng ®ång lµng xãm minh<br /> chøng cho vai trß quan träng cña th«n xãm trong x· héi n«ng th«n ViÖt nam. Bëi v×<br /> ®Ó s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt, con ng−êi cã thÓ dùa vµo hä hµng hay céng ®ång thÞ<br /> téc, nh−ng ®Ó s¶n xuÊt ra con ng−êi hay søc s¶n xuÊt, con ng−êi ph¶i dùa vµo c¸c<br /> quan hÖ x· héi ngoµi hä hµng nh−ng gÇn gòi víi hä lµ céng ®ång th«n xãm. Kinh tÕ<br /> tù cung tù cÊp cµng cao, tÝnh tù trÞ cña c¸c céng ®ång th«n xãm cµng m¹nh, céng<br /> ®ång th«n xãm cµng ®−îc ®Ò cao nh− mét thùc thÓ x· héi v−ît lªn trªn c¸c céng ®ång<br /> gia ®×nh - hä hµng víi t− c¸ch lµ c¸c bé phËn hay tiÓu hÖ thèng cña nã.<br /> Trong mét nÒn kinh tÕ tù cung tù cÊp, chÕ ®é ruéng c«ng vµ th¸i ®é ph©n biÖt<br /> ®èi xö víi ng−êi ngô c− hay ng−êi ngoµi céng ®ång cho thÊy sù ®oµn kÕt céng ®ång<br /> th«n xãm cßn lµ ph−¬ng tiÖn ®Ó b¶o vÖ c¸c nguån lùc céng ®ång Ýt ái cña hä. Sù yÕu<br /> kÐm cña kinh tÕ hé gia ®×nh trong lÞch sö chÝnh lµ tiÒn ®Ò cho sù ®Ò cao kinh tÕ c«ng<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> NguyÔn §øc TruyÕn 25<br /> <br /> <br /> x· vµ quan hÖ céng ®ång lµng x·. Trong nÒn kinh tÕ c«ng x· ruéng ®Êt c«ng vµ<br /> truyÒn thèng t−¬ng trî gióp ®ì lÉn nhau gi÷a c¸c hé n«ng d©n trong s¶n xuÊt vµ ®êi<br /> sèng chÝnh lµ sù bï ®¾p cho kinh tÕ hé gia ®×nh. Chõng nµo kinh tÕ hé n«ng d©n cßn<br /> gÆp nhiÒu khã kh¨n, c¸c quan hÖ céng ®ång vÉn cßn ®−îc ®Ò cao trong ®¹o lý cña hä.<br /> Tuy nhiªn t×nh c¶m céng ®ång vµ tinh thÇn t−¬ng trî gióp ®ì lÉn nhau trong<br /> n«ng th«n truyÒn thèng lu«n phï hîp víi lo¹i kinh tÕ hé gia ®×nh cßn g¾n víi n«ng<br /> nghiÖp vµ ë trong t×nh tr¹ng tù cung tù cÊp. C¸c quan hÖ mua b¸n, hîp t¸c hay thuª<br /> m−ín nh©n c«ng dùa trªn h¹ch to¸n kinh doanh chØ xuÊt hiÖn khi kinh tÕ hé tham<br /> gia vµo kinh tÕ thÞ tr−êng th«ng qua s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng hãa. Ngay c¶ hiÖn<br /> nay khi c¸c hîp t¸c x· ®· chuyÓn sang vai trß cung cÊp c¸c dÞch vô s¶n xuÊt, kiÓu<br /> mua b¸n dÞch vô nµy vÉn kh«ng hÊp dÉn b»ng c¸c h×nh thøc t−¬ng trî gióp ®ì lÉn<br /> nhau hay ®æi c«ng gi÷a c¸c hé gia ®×nh trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ngo¹i trõ c¸c<br /> dÞch vô thñy n«ng vµ khoa häc kü thuËt ph¶i cÇn ®Õn c¬ së h¹ tÇng vµ sù hç trî kü<br /> thuËt cña Nhµ n−íc. Trong c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt phi n«ng nh− kinh doanh, lµm<br /> dÞch vô vµ s¶n xuÊt hµng thñ c«ng, c¸c h×nh thøc hîp t¸c kinh doanh trong n«ng<br /> th«n cã chiÒu h−íng ph¸t triÓn nh−ng lu«n ë bªn ngoµi kinh tÕ hé gia ®×nh. Lý do<br /> cña thùc tr¹ng nµy cã lÏ ch−a ®−îc c¸c nhµ nghiªn cøu chó ý tíi.<br /> V× thÕ ë nh÷ng n¬i kinh tÕ thÞ tr−êng ch−a ph¸t triÓn, c¸c quan hÖ céng ®ång<br /> vÉn ®−îc ®Ò cao h¬n lµ c¸c quan hÖ x· héi vµ ph¸p lý. Kh«ng chØ c¸c quan hÖ gia<br /> ®×nh, gia téc mµ c¶ c¸c quan hÖ th«n xãm còng th−êng mang tÝnh céng ®ång. C¸c<br /> quan hÖ céng ®ång th−êng ®−îc sö lý theo tËp qu¸n vµ th«ng qua c¸c nh©n vËt cã<br /> quyÒn lùc hay uy tÝn trong céng ®ång. Nh÷ng bÊt b×nh ®¼ng th−êng ®−îc gi¶i quyÕt<br /> trªn tinh thÇn "®ãng cöa b¶o nhau" vµ "dÜ hoµ vi quý" ®Ó cho t×nh c¶m vµ danh dù<br /> céng ®ång kh«ng bÞ tæn th−¬ng. C¸c nhµ v¨n hãa häc coi ®ã lµ biÓu hiÖn cña "chñ<br /> nghÜa duy t×nh" cña ng−êi ViÖt nam vèn ®èi lËp víi chñ nghÜa duy lý ph−¬ng T©y.<br /> Nh−ng c¸i t×nh ë ®©y bao giê còng lµ t×nh c¶m céng ®ång (t×nh lµng nghÜa xãm) chø<br /> kh«ng ph¶i t×nh c¶m thuÇn tóy c¸ nh©n nªn kh«ng hÒ ®èi lËp víi chñ nghÜa duy lý<br /> ph−¬ng T©y. C¸i tinh thÇn céng ®ång lµng xãm nµy ®«i khi hay bÞ nh÷ng kÎ cã thÕ<br /> lùc trong céng ®ång lîi dông ®Ó cñng cè quyÒn lùc c¸ nh©n hay nhãm cña hä hoÆc ®Ó<br /> ng¨n c¶n sù can thiÖp cña c¸c nh©n tè x· héi bªn ngoµi.<br /> ë nh÷ng n¬i kinh tÕ thÞ tr−êng ®· b¾t ®Çu ph¸t triÓn, trËt tù céng ®ång trong<br /> c¸c quan hÖ gia ®×nh, hä hµng vµ th«n xãm mÊt dÇn vÞ trÝ ®éc t«n mµ dµnh chç cho<br /> nh÷ng b×nh ®¼ng lîi Ých c¸ nh©n hay giíi. Xu thÕ th¶o luËn b×nh ®¼ng n¶y sinh trong<br /> mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng céng ®ång, tõ kinh tÕ sang x· héi, tõ sinh ho¹t vËt chÊt<br /> ®Õn ®êi sèng tinh thÇn hay t«n gi¸o. B×nh ®¼ng nam n÷ kh«ng chØ n¶y sinh trong<br /> quan hÖ kinh tÕ gi÷a vî vµ chång, trong chuyÖn häc hµnh gi÷a nam vµ n÷ mµ c¶<br /> trong chuyÖn gãp giç hä, chuyÖn nhËn quµ mõng trong ®¸m c−íi hiÖn nay. Trong c¸c<br /> sinh ho¹t ë ®×nh lµng, c¸c cô bµ ®· b×nh ®¼ng víi c¸c cô «ng trong sinh ho¹t t«n gi¸o.<br /> C¸c ban kh¸nh tiÕt trong hä hµng vµ th«n xãm ®ang ®ãng vai trß ®¹i diÖn cho quyÒn<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 26 LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña lµng ë ®ång b»ng s«ng Hång …<br /> <br /> <br /> d©n chñ cña mäi thµnh viªn trong céng ®ång. C¸c tæ hoµ gi¶i còng thÓ hiÖn tÝnh c«ng<br /> khai vµ b×nh ®¼ng trong viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn trong néi bé céng ®ång.<br /> D©n chñ trong kinh tÕ ®· t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò vµ c¬ chÕ cho nh÷ng tiÕn bé x· héi ë<br /> n«ng th«n hiÖn nay.<br /> 6. Kinh tÕ hé vµ chÕ ®é tù qu¶n trong n«ng th«n<br /> ChÕ ®é tù qu¶n trong n«ng th«n tr−íc hÕt lµ chÕ ®é tù qu¶n cña c¸c céng ®ång<br /> th«n xãm trªn ph¹m vi l·nh thæ cña mçi céng ®ång. Trong thêi kú phong kiÕn, sù bÊt<br /> lùc cña c¸c Nhµ n−íc qu©n chñ ®· t¹o c¬ héi cho c¸c céng ®ång ®Þa ph−¬ng duy tr×<br /> chñ nghÜa céng ®ång ®Þa ph−¬ng vèn tån t¹i tõ khi Nhµ n−íc ch−a xuÊt hiÖn. Tuy<br /> nhiªn chÕ ®é tù qu¶n nµy cho dï kh«ng cã sù can thiÖp cña Nhµ n−íc trung −¬ng, nã<br /> vÉn kh«ng hÒ lµ chÕ ®é tù qu¶n thuÇn tuý cña mäi thµnh viªn trong céng ®ång, mµ<br /> lu«n bÞ c¸c tÇng líp thèng trÞ ®Þa ph−¬ng thao tóng. C¸c nhãm thèng trÞ nµy kh«ng<br /> bao giê ®Ó cho c¸c thµnh viªn trong céng ®ång tù do thÓ hiÖn ý chÝ cña hä nh− néi<br /> dung cña kh¸i niÖm d©n chñ nªu ra. V× thÕ vÊn ®Ò d©n chñ trong n«ng th«n kh«ng<br /> ®ång nhÊt víi chÕ ®é tù qu¶n ®Þa ph−¬ng mµ vÊn ®Ò lµ sù tham gia d©n chñ cña<br /> ng−êi d©n ®· ®−îc b¶o ®¶m ra sao, cã phï hîp víi tr×nh ®é vµ nguyÖn väng cña hä<br /> hay kh«ng?<br /> ChÕ ®é tù qu¶n lµng x· lµ ®ßi hái cña tæ chøc x· héi lµng x· vèn chØ dùa trªn<br /> sù hiÓu biÕt vµ kiÓm so¸t lÉn nhau gi÷a c¸c thµnh viªn trong mét céng ®ång t−¬ng<br /> ®èi nhá bÐ. Sù kiÓm so¸t nµy dùa trªn ®ßi hái vÒ mét d¹ng nh©n c¸ch toµn diÖn thay<br /> v× d¹ng nh©n c¸ch phiÕn diÖn cña con ng−êi c¸ nh©n kiÓu ®« thÞ. Con ng−êi n«ng<br /> th«n kh«ng thÓ che dÊu hay tõ chèi thÓ hiÖn bÊt cø vai trß hay tr¸ch nhiÖm nµo<br /> trong tæng thÓ nh©n c¸ch cña nã. Trong khi con ng−êi c¸ nh©n ®« thÞ hoµn toµn cã<br /> thÓ che dÊu suy nghÜ, hµnh vi vµ ®êi t− cña hä tr−íc c«ng chóng. Sù gi¸m s¸t c¸c vai<br /> trß x· héi do ®ã ph¶i ®−îc th«ng qua c¬ chÕ hiÓu biÕt vµ tin cËy lÉn nhau. Sù gi¸m<br /> s¸t c¸c c«ng viÖc chung cña céng ®ång còng chñ yÕu dùa trªn quan hÖ tham gia trùc<br /> tiÕp cña c¸c chñ thÓ x· héi. C¸c vai trß ®¹i diÖn chØ cã thÓ lµ ®¹i diÖn gia ®×nh hay<br /> cao h¬n lµ dßng hä. TÝnh −u ®iÓm vµ tÝnh h¹n chÕ cña d©n chñ tù qu¶n lµng x· còng<br /> lµ ë ®ã.<br /> §Ó h¹n chÕ tÝnh côc bé ®Þa ph−¬ng cña chÕ ®é tù qu¶n lµng x·, c¸c chÝnh<br /> quyÒn phong kiÕn tr−íc ®©y th−êng s¸t nhËp tæ chøc x· héi ®Þa ph−¬ng vµo hÖ thèng<br /> cai trÞ cña toµn x· héi th«ng qua viÖc ®Æt ra c¸c chøc quan x· thay v× ®Ó cho c¸c céng<br /> ®ång ®Þa ph−¬ng cö ra ng−êi qu¶n lý céng ®ång cña hä. Nh−ng tÝnh rêi r¹c cña c¸c<br /> quan hÖ gi÷a Nhµ n−íc trung −¬ng vµ c¸c céng ®ång ®Þa ph−¬ng vµ tÝnh tù trÞ cña<br /> c¸c céng ®ång ®· lµm cho nh÷ng cè g¾ng nµy kh«ng ®¹t hiÖu qña mong muèn. C¸c<br /> nhãm thèng trÞ ®Þa ph−¬ng lu«n thao tóng c¸c phÇn tö ®¹i diÖn cho sù cã mÆt cña<br /> Nhµ n−íc ë ®Þa ph−¬ng nh©n danh cho quyÒn tù qu¶n cña céng ®ång.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> NguyÔn §øc TruyÕn 27<br /> <br /> <br /> Trong thêi kú §æi Míi, kinh tÕ hé n«ng d©n ®ßi hái quyÒn tham gia vµ tr¸ch<br /> nhiÖm x· héi cña mçi hé thµnh viªn trong céng ®ång trªn mäi mÆt cña ®êi sèng céng<br /> ®ång cña ng−êi d©n. ChÕ ®é d©n chñ trùc tiÕp nµy phï hîp víi tr×nh ®é vµ tËp qu¸n<br /> tham gia tù qu¶n céng ®ång cña hä. Nh÷ng truyÒn thèng céng ®ång ®Þa ph−¬ng cho<br /> dï kh«ng thÓ gi¶i quyÕt mäi vÊn ®Ò cña ®êi sèng céng ®ång h«m nay song chóng vÉn<br /> lµ nh÷ng biÖn ph¸p phï hîp víi c¸ch suy nghÜ cña ng−êi d©n vµ ®Æc ®iÓm cña lèi<br /> sèng céng ®ång n«ng th«n.<br /> Thùc vËy, nh÷ng nghiªn cøu gÇn ®©y cho thÊy ng−êi n«ng d©n quan t©m tíi<br /> c¸c sinh ho¹t céng ®ång chñ yÕu th«ng qua nh÷ng môc tiªu kinh tÕ g¾n víi kinh tÕ<br /> hé gia ®×nh nh− ph©n chia l¹i ruéng kho¸n, ®Þnh møc nép kho¸n s¶n, vay vèn, h−íng<br /> dÉn kü thuËt s¶n xuÊt vµ b¶o vÖ c©y trång vËt nu«i. Trªn b×nh diÖn x· héi, nh÷ng<br /> ho¹t ®éng x©y dùng c¬ së h¹ tÇng nh− ®iÖn ®−êng, tr−êng, tr¹m ®· thùc sù l«i cuèn<br /> ng−êi d©n tham gia víi t− c¸ch lµ sù thÓ hiÖn tinh thÇn céng ®ång cña mçi thµnh<br /> viªn. Nh÷ng sinh ho¹t x· héi kh«ng g¾n víi c¸c môc tiªu kinh tÕ hay céng ®ång nãi<br /> trªn ®Òu Ýt cã søc l«i cuèn ®«ng ®¶o quÇn chóng tham gia. C¸c héi ng−êi giµ hay phô<br /> n÷ lµ hai vÝ dô ®iÓn h×nh cho søc sèng cña c¸c phong trµo x· héi trong n«ng th«n<br /> hiÖn nay. NÕu phong trµo ng−êi giµ g¾n víi ®êi sèng céng ®ång th× phong trµo phô n÷<br /> l¹i tËp trung vµo c¸c vÊn ®Ò cña kinh tÕ hé gia ®×nh nh− vay vèn, chuyÓn ®æi c¬ cÊu<br /> kinh tÕ vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh, trong khi c¸c phong trµo thanh thiÕu niªn tr−íc<br /> ®©y rÊt m¹nh l¹i ch−a t×m ®−îc ®éng lùc ®Ó ph¸t triÓn nh− tr−íc ®ã.<br /> GÇn ®©y, phong trµo x©y dùng l¹i c¸c quy −íc céng ®ång hay h−¬ng −íc ®ang<br /> ®−îc c¸c céng ®ång vµ Nhµ n−íc quan t©m. Trong x©y dùng vµ thùc hiÖn h−¬ng −íc,<br /> ng−êi d©n d−êng nh− ®−îc trùc tiÕp tham gia vµo viÖc x©y dùng vµ qu¶n lý céng ®ång<br /> h¬n lµ gi÷ th¸i ®é thô ®éng tr−íc nh÷ng quy ®Þnh tõ trªn ®−a xuèng. ViÖc ®ãn r−íc<br /> träng thÓ B»ng x¸c nhËn lµng v¨n hãa míi còng ®· trë thµnh c¸c sù kiÖn céng ®ång<br /> nªn ®−îc mäi thµnh viªn lµng x· hÕt søc quan t©m. Tuy nhiªn tinh thÇn céng ®ång<br /> nµy cÇn ®−îc nh×n nhËn trªn tinh thÇn x· héi ®Ó cho nã kh«ng chØ ph¶n ¸nh lîi Ých<br /> vµ mèi quan t©m cña c¸c céng ®ång nhá bÐ mµ c¶ lîi Ých vµ nguyÖn väng cña toµn x·<br /> héi. Sù phèi hîp gi÷a c¸c ®Þa ph−¬ng víi c¸c cÊp chÝnh quyÒn cÊp trªn vµ c¬ quan<br /> qu¶n lý v¨n hãa lµ ®iÒu cÇn thiÕt ®Ó cho tinh thÇn céng ®ång trong n«ng th«n hiÖn<br /> nay cã c¬ héi ®ãng gãp vµo c¸c phong trµo x· héi chung cña ®Êt n−íc.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2