LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ-ĐỀ TÀI "QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ THU VÀ SỬ DỤNG PHÍ ĐƯỜNG BỘ Ở VIỆT NAM"

Chia sẻ: Pham Linh Dan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

157
lượt xem 50
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo luận văn - đề án 'luận án tiến sĩ kinh tế-đề tài "quản lý nhà nước về thu và sử dụng phí đường bộ ở việt nam"', luận văn - báo cáo phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ-ĐỀ TÀI "QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ THU VÀ SỬ DỤNG PHÍ ĐƯỜNG BỘ Ở VIỆT NAM"

i L I CAM ðOAN Nghiên c u sinh cam ñoan trong lu n án này các s li u, thông tin ñư c trích d n theo ñúng quy ñ nh, d li u kh o sát là trung th c, có ch ng c , l p lu n, phân tích, ñánh giá, ki n ngh ñư c ñưa ra d a trên quan ñi m cá nhân và nghiên c u c a tác gi lu n án, không có s sao chép c a b t kỳ tài li u nào ñã ñư c công b . Tác gi lu n án Phan Huy L
ii M CL C TRANG PH BÌA L I CAM ðOAN ............................................................................................ i M C L C ....................................................................................................... ii DANH M C CÁC KÝ HI U, T VI T T T........................................... iii DANH M C CÁC B NG ............................................................................ iv DANH M C CÁC HÌNH V , ð TH ....................................................... v PH N M ð U ............................................................................................. 1 CHƯƠNG 1: T NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C U LIÊN QUAN ð N ð TÀI LU N ÁN ................................................................... 4 1.1. Tình hình nghiên c u liên quan ñ n Lu n án ....................................... 4 1.2. Công trình khoa h c liên quan ñ n Lu n án......................................... 9 CHƯƠNG 2: CƠ S LÝ LU N VÀ TH C TI N QU N LÝ NHÀ NƯ C V THU VÀ S D NG PHÍ ðƯ NG B .................................. 16 2.1. ðư ng b , thu và s d ng phí ñư ng b ............................................ 16 2.2. Qu n lý nhà nư c v thu và s d ng phí ñư ng b ............................ 27 2.3. N i dung qu n lý Nhà nư c v thu và s d ng phí ñư ng b ............ 43 2.4. ðánh giá QLNN v thu và s d ng phí ñư ng b .............................. 53 2.5. Qu n lý Nhà nư c v thu và s d ng PðB m t s nư c và bài h c kinh nghi m cho Vi t Nam................................................................ 60 CHƯƠNG 3: TH C TR NG QU N LÝ NHÀ NƯ C V THU VÀ S D NG PHÍ ðƯ NG B VI T NAM ............................................. 76 3.1. Th c tr ng ñư ng b , thu và s d ng PðB b Vi t Nam.............. 76 3.2. Th c tr ng QLNN v thu và s d ng PðB Vi t Nam .................... 99 3.3. Thu th p s li u và ñánh giá QLNN v thu và s d ng PðB .......... 122 3.4. Nguyên nhân t n t i trong QLNN v thu và s d ng PðB.............. 137 CHƯƠNG 4: GI I PHÁP HOÀN THI N QU N LÝ NHÀ NƯ C V THU VÀ S D NG PHÍ ðƯ NG B VI T NAM .......................... 141 4.1. ð nh hư ng QLNN v thu và s d ng PðB Vi t Nam................. 141 4.2. Gi i pháp hoàn thi n QLNN v thu và s d ng phí ñư ng b ......... 148 4.3. ði u ki n th c hi n thành công gi i pháp hoàn thi n QLNN v thu và s d ng PðB.................................................................................... 171 K T LU N ................................................................................................. 184 DANH M C CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG B C A TÁC GI ........... 186 DANH M C TÀI LI U THAM KH O .................................................. 187 PH L C .................................................................................................... 194
iii DANH M C CÁC KÝ HI U, T VI T T T Ch vi t t t N i dung vi t t t BGTVT B Giao thông V n t i BOT H p ñ ng xây d ng - chuy n giao - kinh doanh BT H p ñ ng xây d ng -chuy n giao BTC B Tài chính GTGT Giá tr gia tăng GTVT Giao thông v n t i HðND H i ð ng nhân Dân HHCC Hàng hóa công c ng KT - XH Kinh t - xã h i NSNN Ngân sách Nhà nư c PðB Phí ñư ng b QLNN Qu n lý nhà nư c TCðBVN T ng c c ñư ng b Vi t Nam UBND U Ban nhân dân VEC Công ty ð u tư phát tri n ñư ng cao t c Vi t Nam
iv DANH M C CÁC B NG B ng 3.1. M c c p v n duy tu b o dư ng ñư ng b năm 2009..................... 79 B ng 3.2. K t qu thu phí c a các tr m thu phí trên c nư c......................... 88 B ng 3.3. Quy t toán thu PðB năm 2008 PðB c a khu QL ñư ng b 4 ...... 92 B ng 3.4. Quy t toán s d ng PðB năm 2009 c a khu QL ñư ng b 4....... 93 B ng 3.5. K t qu ho t ñ ng thu và s d ng PðB t tháng 12/2008 ñ n tháng 12/2009 c a tr m thu phí s 2 ............................................... 97 B ng 3.6. Mô t ñi u tra nghiên c u b ng phi u h i.................................... 122 B ng 3.7. ðánh giá QLNN v thu và s d ng phí ñư ng b ........................ 125 B ng 3.8. Kinh phí ñ u tư cho giao thông ñư ng b .................................... 132 B ng 4.1. D báo hàng hoá v n chuy n, luân chuy n b ng ñư ng b ñ n năm 2020 ....................................................................................... 143 B ng 4.2. D báo hàng hoá v n chuy n, luân chuy n b ng ñư ng b ñ n năm 2020 ....................................................................................... 144 B ng 4.3. V n ñ u tư xây d ng và duy tu b o dư ng ñư ng b giai ño n 2007 d báo 2020 ( Ngu n v n Ngân sách Nhà nư c) ................. 145
v DANH M C CÁC HÌNH V , ð TH Hình 2.1. Cơ c u hàng hoá công c ng ............................................................ 18 Hình 2.2. Qu n lý Nhà nư c v thu và s d ng phí ñư ng b ....................... 30 Hình 2.3. M i quan h trong cung ng hàng hóa công c ng.......................... 40 Hình 2.4. Các giai ño n ñánh giá trong qu n lý Nhà nư c............................. 57 Hình 3.1. Cơ c u ñư ng b Vi t Nam ............................................................ 77 Hình 3.2. K t qu ñi u tra ñ i v i cá nhân và doanh nghi p v m c thu PðB87 Hình 3.3. ðánh giá v m c ñ ph c t p c a h th ng văn b n QLNN v thu và s d ng PðB hi n nay.............................................................. 106 Hình 3.4. ðánh giá v m c ñ hoàn thành k ho ch thu và s d ng PðB c a Doanh nghi p ................................................................................ 108 Hình 3.5. T ch c qu n lý nhà nư c v thu và s d ng phí ñư ng b ......... 111 Hình 3.6. T ch c QLNN c a B Giao thông v n t i .................................. 115 Hình 3.7. T ch c qu n lý nhà nư c v thu và s d ng PðB t i c p t nh ... 117 Hình 3.8. Quy trình ñi u tra b ng phi u h i và ph ng v n........................... 123 Hình 4.1. M i quan h k ho ch t ch c QLNN v thu và s d ng PðB.... 156 Hình 4.2. Mô hình c u trúc h th ng tr m thu phí ñi n t c a ITD ............. 169
-1- PH N M ðU 1. Tính c p thi t c a Lu n án Giao thông v n t i nói chung và giao thông ñư ng b nói riêng ñư c xác ñ nh là b ph n quan tr ng c a k t c u h t ng k thu t, m t d ch v công c ng hi n do Nhà nư c là nhà cung ng chính t i Vi t Nam. Trong nhi u năm qua công tác qu n lý nhà nư c (QLNN) v giao thông ñư ng b ñã ñ t ñư c nh ng thành tích ñáng k . Nhi u công trình c u, ñư ng hi n ñ i ñã ñư c ñ u tư xây d ng, trong ñó có các công trình mang t m c qu c t và khu v c như: Tuy n ñư ng cao t c Láng - Hoà L c, C u M Thu n, C u Bãi Cháy v.v, ñóng góp không nh cho s nghi p phát tri n ñ t nư c. Bên c nh nh ng thành tích ñã ñ t ñư c, QLNN v giao thông ñư ng b cũng b c l rõ nh ng b t c p: s thi u h t v kinh phí ñ u tư, b o dư ng và duy tu ñư ng b ngày m t tăng; nhi u sai ph m trong qu n lý ñã xu t hi n, gây th t thoát và lãng phí l n, t o b c xúc trong nhân dân, gi m hi u qu cung ng d ch v công c a Nhà nư c v lĩnh v c này. Báo cáo t i ð i h i ð ng toàn qu c l n th X cũng ch rõ: “Ph n l n các ñơn v công ích ho t ñ ng theo cơ ch s nghi p v i ngu n kinh phí ch y u d a vào ngân sách Nhà nư c. Vi c duy trì quá lâu cơ ch này d n t i tăng r t nhanh v i ñòi h i ch t lư ng cao hơn. Vì v y, c n ñ i m i cơ ch qu n lý và cung ng d ch v công c ng theo hư ng: Chuy n các cơ s ñang ho t ñ ng theo cơ ch mang n ng tính hành chính bao c p sang cơ ch t ch , không bao c p tràn lan và không nh m m c tiêu l i nhu n” [16, tr 333 - 334]. ð nh hư ng c a ð ng, Nhà nư c ñang ñư c B Giao thông v n t i t ch c th c hi n như: ch n ch nh các tr m thu phí ñư ng b , ñ u th u thu phí, thu hút nhi u hình th c ñ u tư cho ñư ng b , tăng cư ng qu n lý chi phí ñ u tư xây d ng…, Nhưng ñi u quan tr ng nh t là làm sao ñ nuôi dư ng, t n thu và s d ng hi u qu ngu n phí ñư ng b v n ñã khan hi m? ðây v n còn là
-2- m t câu h i chưa có l i gi i tho ñáng, c n có s ñ u tư nghiên c u v lý lu n và tri n khai vào th c ti n m t cách khoa h c. T nh ng ñòi h i trên, nghiên c u sinh m nh d n ch n ñ tài: “Qu n lý nhà nư c v thu và s d ng phí Vi t Nam” cho Lu n án nghiên c u c a mình. ñư ng b 2. M c ñích nghiên c u M c ñích nghiên c u c a Lu n án nh m làm rõ cơ s lý lu n v QLNN v thu và s d ng phí ñư ng b (PðB), các chính sách v thu và s d ng PðB Vi t Nam. Trên cơ s nghiên c u, ñánh giá k t qu ho t ñ ng thu và s d ng PðB, các m i quan h tác ñ ng ñ n QLNN v thu và s d ng PðB trong th i gian qua ñ xác ñ nh nh ng nguyên nhân c a thành công và h n ch trong qu n lý. T ñó, ñưa ra nh ng ñ xu t, ki n ngh nh m hoàn thi n QLNN v thu và s d ng PðB Vi t Nam, ñánh giá s tác ñ ng v ñư ng l i chính sách trong vi c t ng bư c chuy n ñ i phương th c qu n lý thu và s d ng PðB theo hư ng xã h i hoá, trên cơ s ñó làm rõ vai trò qu n lý c a Nhà nư c trong n n kinh t th trư ng ñ nh hư ng xã h i ch nghĩa. 3. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u ð i tư ng nghiên c u c a Lu n án là vai trò qu n lý c a Nhà nư c ñ i v i ho t ñ ng thu và s d ng PðB thông qua cơ ch chính sách, các ñơn v thu và s d ng PðB Vi t Nam như: B Giao thông v n t i (BGTVT), B Tài chính (BTC), U ban Nhân dân (UBND) các c p ñư c u quy n thu và s d ng PðB. Ph m vi nghiên c u c a Lu n án thông qua vi c nghiên c u và phân tích th c tr ng QLNN v thu và s d ng PðB Vi t Nam th i gian t năm 2006 ñ n nay ñ xác ñ nh xác ñ nh rõ các y u t tác ñ ng ñ n thu và s d ng PðB, trên cơ s ñó ñ xu t các gi i pháp hoàn thi n. 4. Cơ s lý lu n th c ti n và phương pháp nghiên c u Lu n án nghiên c u s d ng n n t ng lý lu n c a tri t h c Mác – Lê Nin k t h p v i các quan ñi m c a ð ng và Nhà nư c trong lĩnh v c qu n lý giao thông ñư ng b , qu n lý tài chính, qu n lý ñ u tư và qu n lý phí và l phí; các
-3- phương pháp khoa h c như: (i) phương pháp phân tích so sánh t ng h p; (ii) phương pháp ti p c n h th ng; (iii) phương pháp ñi u tra kh o sát thu th p s li u sơ c p, (iv) phương pháp nghiên c u tư li u v.v. ñ phân tích và làm sáng t nh ng n i dung c t lõi c a v n ñ c n nghiên c u. 5. ðóng góp m i v khoa h c c a Lu n án 5.1. V m t lý lu n: h th ng hoá nh ng lu n ñi m cơ b n c a QLNN v thu và s d ng PðB, xây d ng ñư c nh ng lu n ch ng khoa h c d a trên các nguyên t c, ñi u ki n c n thi t ñ th c hi n hi u qu QLNN v thu và s d ng PðB; t ng k t kinh nghi m th c ti n c a m t s nư c phát tri n cũng như ñang phát tri n có ñi u ki n KT- XH phát tri n tương ñ ng v i Vi t Nam. Qua ñó, làm căn c so sánh, phân tích và lu n bàn v m t lý lu n cũng nh ng bài h c kinh nghi m cho QLNN v thu và s d ng PðB Vi t Nam. 5.2. V m t th c ti n: Lu n án phân tích th c tr ng QLNN và ñánh giá tác ñ ng c a các chính sách ñ i v i thu và s d ng PðB; ñánh giá phân tích nh ng nguyên nhân d n ñ n thành công và h n ch trong QLNN v thu và s d ng PðB. T ñó, nghiên c u ñ xu t m t s gi i pháp, ki n ngh hoàn thi n QLNN v thu và s d ng PðB. Nghiên c u c a Lu n án có th ñem l i nh ng ñóng góp m i v m t lý lu n và th c ti n cho QLNN v thu và s d ng PðB Vi t Nam trong nh ng năm t i. 6. K t c u c a Lu n án Tên Lu n án: “Qu n lý nhà nư c v thu và s d ng phí ñư ng b Vi t Nam”. Ngoài ph n m ñ u, k t lu n, danh m c tài li u tham kh o, Lu n án ñư c trình bày trong 4 chương: Chương 1- T ng quan tình hình nghiên c u liên quan ñ n ñ t i Lu n án; Chương 2 - Cơ s lý lu n và th c ti n qu n lý Nhà nư c v thu và s d ng phí ñư ng b Vi t Nam; Chương 3 - Th c tr ng qu n lý Nhà nư c v thu và s d ng phí ñư ng b Vi t Nam; Chương 4 - Gi i pháp hoàn thi n qu n lý Nhà nư c v thu và s d ng phí ñư ng b Vi t Nam.
-4- CHƯƠNG 1 T NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C U LIÊN QUAN ð N ð TÀI LU N ÁN 1.1. Tình hình nghiên c u liên quan ñ n Lu n án Trên th gi i ñã có không ít công trình nghiên c u v d ch v công và vai trò c a Nhà nư c v qu n lý và t ch c cung ng d ch v công, trong ñó có QLNN v thu và s d ng PðB. T nh ng năm 50 c a th k XX, nhi u nư c, nh t là các nư c có n n kinh t th trư ng phát tri n, trong quá trình ñ i m i, c i cách ho t ñ ng c a b máy hành chính Nhà nư c c a mình v i m c tiêu: Nhà nư c ho t ñ ng hi u qu hơn, ph c v và ñáp ng nh ng nhu c u thi t y u cho nhân dân t t hơn... ñã t p trung nghiên c u v d ch v công. T i Vi t Nam, t ñ u nh ng năm 2000, v n ñ này cũng ñư c các nhà khoa h c quan tâm nghiên c u và ñã ñ t ñư c nh ng k t qu nh t ñ nh. Tr i qua nhi u giai ño n, các nhà khoa h c và qu n lý trên th gi i và trong nư c ñã ti p c n khái ni m và ph m vi c a d ch v công t nhi u góc ñ khác nhau. Trong ñó, m i nư c tuỳ thu c vào ñ c ñi m, trình ñ phát tri n c th c a nư c mình theo t ng giai ño n nh t ñ nh có nh ng cách ti p c n n i dung d ch v công khác nhau. Khó có th ch ra m t ñ nh nghĩa chung th ng nh t v d ch v công, cũng như không th li t kê ra m t danh m c các ho t ñ ng ñư c g i là d ch v công th ng nh t gi a các nư c. Thông qua tra c u tư li u t i Thư vi n Qu c gia, danh m c ñ tài nghiên c u khoa h c c a B Giao thông v n t i t năm 2007 ñ n nay, các báo cáo khoa h c, bài vi t, Lu n án Ti n s ñư c công b trong lĩnh v c QLNN v d ch v công, mà c th là QLNN v thu và s d ng PðB, tác gi nh n th y: S tham gia tràn ng p c a Chính ph trong tài chính, qui ñ nh ñi u ti t, và vi c cung ng GTVT ñã d n ñ n nh ng k t qu ho t ñ ng y u kém trong
-5- nhi u trư ng h p, làm y u ñi trách nhi m tài chính và ñi u hành c a các nhà qu n lý, áp ñ t nh ng m c tiêu mâu thu n nhau, và chính tr hoá các quy t ñ nh v ñ u tư, ñ nh giá, lao ñ ng, và ch n l a công ngh . C n ph i xem xét l i cơ s lý lu n h p lý cho s can thi p c a Chính ph và lý gi i cho m i cách ph n ng v m t chính sách. Trong nhi u trư ng h p, kinh nghi m cho th y r i ro v k t qu ho t ñ ng y u kém do th t b i th trư ng còn ñ nghiêm tr ng ñ i v i n n kinh t hơn so v i r i ro v th t b i c a Chính ph . Các công ty ñ c quy n nhà nư c v cơ s h t ng ñã ñư c thành l p t i nhi u nư c nh m khai thác l i th kinh t theo qui mô, b o v quy n l i qu c gia, và huy ñ ng ngu n l c cho s phát tri n h th ng cơ b n. Trên th c t , nhi u cơ quan này không ñ t ñư c hi u qu mà cũng ch ng công b ng v m t phân ph i, và không t o ra ñư c ngu n tài chính b n v ng (b t k t doanh thu bên trong, các kho n vay hay v n c ph n). Ngoài ra, ch t lư ng c c kỳ y u kém và tính ch t không ñáng tin c y c a d ch v còn làm què qu t các ho t ñ ng kinh t trong nh ng lĩnh v c khác c a n n kinh t ; ð i v i nh ng ho t ñ ng liên quan ñ n nh ng hàng hoá công hay g n như hàng hoá công, ñ c quy n t nhiên, v n ñ u tư có chi phí chìm cao như giao thông ñư ng b c n có m t l p lu n ng h vai trò c a khu v c công trong vi c qui ho ch, ho ch ñ nh chính sách, tài tr và s h u; hay như m t s ch n l a, có th thu c s h u tư nhân dư i các qui ñ nh ñi u ti t c a nhà nư c. Nh ng ho t ñ ng c n thi t ñ t o ra d ch v t các phương ti n này có l t t hơn h t nên ñư c th c hi n trên cơ s ñ u th u c nh tranh ñ có th gi m b t s quy n ñ c quy n trong ho t ñ ng. Trách nhi m c a Chính ph là ký k t h p ñ ng ñ c quy n và giám sát k t qu ho t ñ ng theo các ñi u kho n c a h p ñ ng; ñ b o ñ m r ng các nhà cung ng d ch v khác s d ng các phương ti n m ng lư i cũng ñ ng trư c nh ng ñi u ki n ti p c n công b ng như v y (bao g m giá c ); và b o v ngư i s d ng trư c s l m d ng th l c ñ c quy n.
-6- Chính ph nên ch u trách nhi m b o ñ m s c nh tranh công b ng, ch n l a các th a thu n th ch v i s phân ñ nh trách nhi m thích h p cho các khu v c nhà nư c và tư nhân. Các phương án c n xem xét ñây tiêu bi u cho vi c liên t c ñi t trách nhi m khu v c công ch y u cho ñ n trách nhi m khu v c tư nhân ch y u ñ i v i các ch c năng qui ho ch / ho ch ñ nh chính sách, s h u, qui ñ nh ñi u ti t, tài tr , ñ u tư, v n hành và b o dư ng. Nh ng phương án th ch này bao g m: (i) Ban ngành Chính ph ; (ii) công ty ti n ích công c ng c a Nhà nư c; (iii) các h p ñ ng d ch v ; (iv) các h p ñ ng qu n lý; (v) các h p ñ ng cho thuê; (vi) h p ñ ng như ng quy n, bao hàm các d án BOT (xây d ng, v n hành, chuy n giao); (vii) kinh doanh tư nhân (nghĩa là chí ít cũng có ña s s h u tư nhân), thông qua gi m b t doanh nghi p nhà nư c; và (viii) các chương trình công xã hay “t l c”, bao g m các h p tác xã. Xu hư ng ngày càng chú ý ñ n quá trình “tư nhân hoá” trong lĩnh v c giao thông ñư ng b (các d án BOT và vi c gi m b t doanh nghi p nhà nư c). ð thi t k chính sách ñi u ti t thích h p cho m t ho t ñ ng thu và s d ng PðB c n ph i nh n di n rõ ràng cơ s lý lu n v s can thi p c a Chính ph và nh ng m c tiêu c th mà ngư i ta mong mư n tìm ki m. M t ñi u ki n tiên quy t cho các qui ñ nh ñi u ti t là m t khung pháp lý n ñ nh và có th d ñoán ñư c, có th cư ng ch thi hành, ñ c bi t v quy n s h u, nghĩa v , và giao k t h p ñ ng. Các ch c năng và trách nhi m ñi u ti t nên ñư c tách bi t rõ ràng v i các ch c năng và trách nhi m v n hành h th ng; ñi u này có th ñ t ñư c b ng s tách bi t v m t t ch c (ví d , các cơ quan qu n lý ñi u ti t ñ c l p v i các ñơn v v n hành ho t ñ ng, gi ng như trong lĩnh v c ti n ích công c ng c a Anh) hay b ng cơ ch u thác thông qua h p ñ ng như thông l th c hành trong các d ch v ñô th c a Pháp. Các th t c qui ñ nh nên minh b ch rõ
-7- ràng, th c hi n và cư ng ch nhanh chóng. Các cơ quan qu n lý ñi u ti t cũng c n ti p c n tr c ti p v i thông tin v ch t lư ng d ch v và s th a mãn c a ngư i tiêu dùng, v i cơ ch l y ý ki n t công chúng. ð i v i Chính ph nh ng nư c không quen v i vi c qu n lý ñi u ti t chính th c, bi n pháp giao k t h p ñ ng cho vi c v n hành d ch v (thông qua các h p ñ ng d ch v , các h p ñ ng qu n lý, và h p ñ ng thuê) có th mang l i m t quá trình h c h i d n d n, v i ch c năng ñi u ti t th hi n trong vi c thi t k và giám sát h p ñ ng. ðây có th là m t phương pháp có tính th c ti n t i m t s qu c gia ñang phát tri n hơn so v i vi c thành l p m t cơ quan ñi u ti t m i, bi t l p ngay t ñ u, ñ c bi t ñ i v i nh ng lĩnh v c như ñư ng s t, c p nư c ñô th và h th ng v sinh. Nghiên c u c a m t s tác gi trên th gi i ñã ch rõ: ð nh giá và tài tr có th s hi u qu v m t kinh t hơn, và có nh ng tác ñ ng thu n l i hơn ñ i v i môi trư ng khi có tính phí s d ng. Vi c không tính phí s d ng thư ng không thúc ñ y s ti p c n d ch v c a nh ng ngư i nghèo, mà ñúng hơn, còn làm gi m s s n có d ch v và làm t i t hơn tình tr ng b t bình ñ ng. Phí s d ng nên d a trên m c giá kinh t , ph n ánh c chi phí cung ng và nh ng cân nh c v nhu c u (s s n lòng chi tr ), và n u có th , nên tính c các y u t ngo i tác. Trong thu và s d ng PðB, cơ c u thu quan c n ñư c s a ñ i ñ bãi b hay gi m thi u nh ng kho n tr c p chéo. Khi c i cách th ch cho phép các phương ti n và d ch v không còn bu c ch t vào v i nhau (nghĩa là qu n lý theo các cơ c u t ch c riêng bi t), và khu v c tư nhân ñư c phép tham gia nhi u hơn, cơ c u giá c có th tr nên quan tr ng hơn, vì chính cơ c u giá c s xác ñ nh ñ ng cơ khuy n khích ñ u tư và ho t ñ ng trong nh ng phân khúc th trư ng khác nhau. Các m c tiêu xã h i (ñ i v i nh ng nghĩa v ñ i v i nh ng vùng thu nh p th p) nên ñư c tài tr b ng tr c p ngân sách chính th c cho nhà cung ng d ch v vì nh ng m c ñích này; hay, m t
-8- phương pháp t t hơn trong nh ng trư ng h p có th , là chuy n tr tr c ti p cho nh ng ngư i nghèo. Các kho n thanh toán chuy n giao như th ph i ñư c qui ñ nh rõ ràng ngay t ñ u trong b t kỳ m t th a thu n h p ñ ng nào v i nh ng nhà cung ng tư nhân. Ngoài ra, các ho t ñ ng này nên ñư c ñ u th u ñ giao cho nh ng nhà th u nào có th cung ng d ch v v i chi phí t i thi u. Trư c khi bi n h cho b t kỳ m t kho n tr c p nào, ph i ñánh giá m t cách rõ ràng v kh năng và m c s n lòng chi tr c a ngư i tiêu dùng cho d ch v . Trong nh ng ho t ñ ng mà ngư i ta không th ñ nh giá d ch v căn c vào m c tiêu th cá nhân, vi c tài tr thông qua thu l i ích (nghĩa là ñư c tr b i nh ng ngư i hư ng l i d ch v ) s tác ñ ng tích c c ñ n qu n lý nhu c u và ñ y m nh vi c phân b ngu n l c m t cách hi u qu . Vi c thi t l p m t m i quan h chính th c gi a s thu và các ho t ñ ng mà ngu n thu này h tr có th là m t thành t quan tr ng trong vi c chuy n ñ i nh ng d ch v như b o trì ñư ng sá t m t công tác hành chính tr thành m t ho t ñ ng thương m i. M t khi nh ng ñ ng cơ khuy n khích thu h i chi phí n i b và k cương tài chính ñã ñư c thi t l p rõ ràng trong các lĩnh v c ñư ng b , tri n v ng ti p c n ngu n tài chính bên ngoài s ñư c c i thi n. Các công c n s ñư c s d ng trong nhi u lĩnh v c cơ s h t ng, ñ c bi t trong vi c t o ra nh ng tài s n có tu i th cao ñ t o ñi u ki n d dàng cho s t o l p ngân qu ; chia x gánh n ng và t o l p s công b ng gi a các t ch c và công dân. Nh ng công c như trái phi u công trình cũng như vi c phát hành v n c ph n có th giúp cung c p nguyên li u cho s hình thành các th trư ng v n và thu hút các t ch c ñ u tư. N u các th ch chuyên bi t ñư c thành l p ñ cung ng tín d ng cho chính quy n ñô th , các th ch này nên ho t ñ ng d a trên các tiêu chí tài chính. ði u này có th ñòi h i ph i huy ñ ng chính sách thu m t cách h u hi u hơn, cũng như nh ng thay ñ i trong vi c chia x trách nhi m thu và chi ngân sách gi a các c p chính quy n.
-9- 1.2. Công trình khoa h c liên quan ñ n Lu n án 1.2.1. Lu n án Ti n sĩ kinh t Trong lĩnh v c này, hi n chưa có Lu n án Ti n s nghiên c u v ñ tài QLNN v thu và s d ng PðB Vi t Nam mà ch có hai Lu n án Ti n sĩ Kinh t liên quan ñ n m t ph n n i dung ñ tài, như: ð Th H i Hà (2006), “Hoàn thi n qu n lý Nhà nư c ñ i v i cung ng d ch v công c ng” nghiên c u này ch y u làm rõ vai trò c a Nhà nư c trong vi c cung ng d ch v công. Xem xét và ñ xu t v năng l c c a Nhà nư c không ch liên quan ñ n vi c Nhà nư c làm gì mà còn là Nhà nư c làm ñi u ñó như th nào? M c dù Nhà nư c v n có vai trò tr ng tâm trong vi c ñ m b o cung c p d ch v cơ b n: Giáo d c, Y t , cơ s h t ng...song không có nghĩa là Nhà nư c ph i là nhà cung c p ñ c nh t ho c t n t i v i tư cách là nhà cung c p. Nh ng ch n l a c a Nhà nư c v vi c cung c p, tài tr và ñi u ti t các d ch v này ph i ñư c xây d ng trên nh ng s c m nh tương ñ i c a th trư ng, xã h i công dân và các cơ quan Nhà nư c. Tư duy l i v Nhà nư c cũng có nghĩa là ph i tìm ra nh ng công c thay th , c hi n có và m i ñ có th nâng cao hi u l c và hi u qu qu n lý c a Nhà nư c; Nguy n Th Th c (2006), “Nghiên c u phương pháp tính toán tr giá ñô th Vi t Nam” Trong lĩnh v c d ch v cho v n t i hành khách công c ng công c th là giao thông ñư ng b , nghiên c u ñ xu t phương pháp tính toán tr giá cho v n t i hành khách công c ng nh m phát tri n d ch v này khi chuy n d ch ho t ñ ng t bao c p sang cơ ch th trư ng. 1.2.2. Công trình khoa h c, t p chí Các nhà khoa h c ngoài nư c nghiên c u v lĩnh l c này như: Adrienne Curry (1999), v i bài vi t v “Sáng t o qu n lý d ch v công” ñã ñ c p ñ n vi c qu n lý và cung c p cơ s h t ng giao thông m c dù là m t ph n c a hàng hóa d ch v công mà Nhà nư c ph i cung c p, nhưng c n nhìn nh n vi c
- 10 - qu n lý như ñ i v i m t doanh nghi p. Sonny Nwankwo và Bill Richardson (1994), trong bài nghiên c u v “ð m b o và ño lư ng ch t lư ng d ch v ñ i v i khu v c công” cũng ñã nhìn nh n ngư i tham gia giao thông là khách hàng c a các cơ quan qu n lý h t ng giao thông. Vi c ñ nh m c giá (phí giao thông) vi c cung c p các h t ng thi t y u c n xu t phát t nguy n v ng c a khách hàng. Tuy nhiên các nghiên c u này m i ch t p trung vào c i cách d ch v công nói chung, chưa có s phân tích sâu v vi c qu n lý thu và s d ng PðB. Các nghiên c u ñó cũng chưa làm rõ ñư c cơ s lý lu n v qu n lý Nhà nư c ñ i v i thu và s d ng PðB. Nghiên c u chuyên sâu hơn c a Marcus Einbock v “ nh hư ng c a thu phí ñư ng b t i h th ng các doanh nghi p” ñã nhìn nh n tác ñ ng tiêu c c c a vi c thu phí b t h p lý t i ho t ñ ng c a các doanh nghi p nói chung. Vi c s d ng h t ng giao thông ñem l i l i ích l n cho các doanh nghi p, ñ c bi t là các doanh nghi p v n t i, h ñã gi m thi u ñư c chi phí v n hàng bao g m chi phí v xăng d u, chi phí v kh u hao, b o dư ng s a ch a, chi phí r i ro, chi phí v th i gian... Thông thư ng các l i ích này s l n hơn chi phí v n ñ u tư và chi phí s d ng h t ng. ð m b o ñư c ñi u này s ñem l i l i ích cho c nhà ñ u tư và ngư i s d ng h t ng. Theo nghiên c u này, vi c ñánh giá, t ch c thu phí h t ng giao thông không ñơn thu n là ñánh giá t ng d án h t ng mà c n xét trên m t t ng th , m t m ng lư i r ng hơn. Vi c t ch c thu phí cũng có th th c hi n ph i h p nhi u d án h t ng. Nghiên c này ñã ñi sâu tìm hi u cách th c t ch c thu phí ñ ñem l i hi u qu t ng th m t cách cao nh t. Tuy v y, nghiên c u này l i quá t p trung vào ñ i tư ng hư ng l i h t ng giao thông là các doanh nghi p mà không ñánh giá nhi u t i các ñ i tư ng khác. Esther Cheung và Albert P.C. Chan (2009), trong nghiên c u v “ðánh giá mô hình BOT trong ñ u tư cơ s h t ng” ñã phân tích khá chi ti t hình
- 11 - thái ñ u tư H p ñ ng xây d ng-chuy n giao-kinh doanh (BOT) v i vi c s d ng chính ngu n thu t BOT ñ tái ñ u tư h t ng giao thông. Hình th c ñ u tư BOT t ra có hi u qu kinh t cao, khi ñây th c s là m t lo i hình kinh doanh. Nhưng n u không có s can thi p và qu n lý c a nhà nư c thì nhi u khi l i ích c a ngư i tham gia giao thông l i b vi ph m và nhi u nơi c n cũng không có d án BOT nào ñ u tư. Công trình nghiên c u này cũng chưa ñưa ra ñư c cơ s lý lu n cũng như nh ng hư ng ñ xu t cho vi c s d ng có hi u qu ngu n thu t PðB. Nghiên c u c a Ngân hàng Th gi i có th xem là m t nghiên c u ñ y ñ và chi ti t nh t v thi t k và b o dư ng h th ng ñư ng b . Nghiên c u ñã ñưa ra ñư c m t mô hình và chương trình ph n m m giúp nhà qu n lý ho ch ñ nh vi c thi t k và b o dư ng ñư ng b . G n ñây nh t h ñã cho ra phiên b n th ba (HDM-IV) v i nhi u c i ti n v quy trình l p k ho ch xây d ng và s a ch a, b o dư ng ñư ng b . Mô hình này ñư c xây d ng d a trên các phân tích v hi u qu ñ u tư bao g m c hi u qu v tài chính (FIRR) và hi u qu v kinh t xã h i (EIRR). Vi c thi t k và xây d ng quy ho ch m ng lư i ñư ng b , theo mô hình, c n phân tích nhu c u ñ u tư, chi phí v n ñ u tư và không th tách r i là chi phí v b o dư ng và duy tu ñư ng b ñ ñ m b o tính b n v ng c a các tác ñ ng tích c c t d án cũng như hi u qu ñ u tư. M t l n n a, mô hình này ñã t p trung vào m t k thu t c a quá trình qu n lý m ng lư i giao thông, chưa phân tích và ch ra ñư c vai trò qu n lý c a nhà nư c v s d ng phí giao thông ñư ng b và qu n lý ngu n thu. Các nghiên c u c a Gillen, D. (1997), v hi u qu s d ng cơ s h t ng giao thông v i m c giá lý tư ng: quy lu t t t th hai, c a Jones, P. (2003), v kh năng ch p nh n m c phí giao thông c a ngư i s d ng ñư ng giao thông, ñ i m t v i nh ng thác th c, và nghiên c u c a Kratena, K. và Puwein, W. (2002), v m c phí ñ i v i xe t i h ng n ng, ñã t p trung phân tích và ñưa ra
- 12 - các lu n ñi m cũng như cách ti p c n ñ xác ñ nh các m c phí gia thông. Nghiên c u cũng ch ra các vư ng m c có th g p ph i khi s d ng các cách ti p c n khác nhau ñ ñ nh m c phí s d ng ñư ng giao thông và các hư ng ñ xu t gi i quy t. Nh ng ñóng góp chính c a các công trình này là ñưa ra ñư c nh ng lu n ñi m ch t ch v s c n thi t, s phù h p c a cách ti p c n xác ñ nh phí giao thông ña nhân t trong ñó ñ c bi t nh n m nh t i ti ng nói c a các ñ i tư ng hư ng l i. Khi tính phí ph i t ng hòa ñư c m i quan h v l i ích c a nhà ñ u tư, c a xã h i và c a ñ i tư ng hư ng l i tr c ti p. Bên c nh ñó vi c tính phí cũng c n xác ñ nh d a trên m c ñ nh hư ng c a vi c s d ng c a ñ i tư ng hư ng l i t i ch t lư ng và ñ b n c a công trình. Parry, I.W.H. (2002), v i công trình nghiên c u v so sánh hi u qu c a các chính sách h n ch ách t c giai thông; Nghiên c u c a Poole, R. (1992), v gi i thi u thu phí ñư ng theo giá c a s t c ngh n; Công trình nghiên c u c a Hai Yan and William H. K. Lam v t i ưu hóa phí giao thông trong ñi u ki n ách t c, ñã nghiên c u vi c thu phí giao thông dư i m t góc ñ khác. Thu phí giao thông lúc này ñư c xem như là m t công c qu n lý ñ h n ch ách t c giao thông. Cơ quan qu n lý có th s d ng l i ích kinh t ñ ñi u ph i giao thông, h n ch s quá t i các tuy n ñư ng huy t m nh, tr ng y u. Lúc này bài toán quay sang gi i quy t s cân b ng gi a l i ích và chi phí c a ngư i s d ng ñ ñ nh m c giá phù h p nh m ñ t m c tiêu ñi u ph i giao thông h n ch ách t c. Khi m khuy t l n nh t c a các ñ xu t c a các công trình này là kh năng ng d ng h p, ch phù h p các khu ñô th ñông ñúc. Áp d ng công ngh thông tin vào quá trình thu PðB cũng ñã có nhi u công trình nghiên c u khám phá. Nghiên c u c a Blythe, Philip T. và Peter J. Hills (1994), v ñư ng ñi n t , s d ng ñ nh m c phí và thu phí; Nghiên c u c a Borin, Sanford F. 1988, v xác ñ nh m c phí ñi n t ; Nghiên c u c a Cewers, M. (1994), v h th ng thu phí giao thông Stockholm ñã nghiên
- 13 - c u kh năng ng d ng công ngh thông tin vào quá trình thu PðB nh m ñem l i l i ích t i ưu cho ngư i hư ng l i. Các nghiên c u ñã ch ra các cách th c t ch c thu phí ñi n t phù h p v i cơ ch m c phí ph i n p tương ng v i m c ñ hư ng l i t ñư ng giao thông. Nh áp d ng công ngh thông tin, tr m thu phí có th xác ñ nh ñư c quãng ñư ng ph i n p phí mà ngư i tham gia giao thông ñã s d ng ñ làm căn c tính phí giao thông. Các nghiên c u này ñã ñ c p ñư c vi c qu n lý thu, tránh th t thoát nh công ngh thông tin, nhưng ñã không chú ý ñ n các nh hư ng, các tác ñ ng và chính sách t phía các cơ quan qu n lý nhà nư c. Small, Kenneth A. (1992), v i công trình nghiên c u v s d ng ngu n thu t phí h n ch t c ñư ng, ñã quan tâm t i vi c s d ng ngu n thu t PðB. Ý tư ng lúc này không ph i l y thu bù chi mà là vi c s d ng có hi u qu ngu n thu. Theo quan ñi m c a tác gi , phí ñương b thu ñư c không nh t thi t ph i quay l i ñ u tư cho giao thông mà có th hòa vào các qu l n, các ngân sách khác ñ ti p t c ñ u tư cho s phát tri n KT - XH. H n ch chính c a nghiên c u này là không ch ra ñư c n u tái ñ u tư vào giao thông thì c n qu n lý như th nào cho hi u qu , tránh th t thoát, lãng phí. Các nhà khoa h c trong nư c có nh ng ñ tài nghiên c u v lĩnh l c này d ch v công như: Nguy n Ng c Hi n (2002), Vai trò c a Nhà nư c trong cung ng d ch v công, Nxb Văn hoá - Thông tin; Lê Chi Mai (2002), Chuy n giao d ch v công cho cơ sơ ngoài Nhà nư c - V n ñ và gi i pháp, Nxb Lao ñ ng – Xã h i, Hà N i; M t s ñ tài nghiên c u khoa h c c p B như: B K ho ch và ð u tư (2006), “M t s gi i pháp huy ñ ng ngu n l c và t ch c th c hi n nh m ñ m b o công tác duy tu b o dư ng h th ng ñư ng b Vi t Nam giai ño n ñ n 2010”; C c ðư ng b Vi t Nam (2004), ð án nhu c u v n cho công tác b o trì ñư ng b Vi t Nam.v.v.
- 14 - Các nghiên c u Vi t Nam cũng lu n bàn v Nhà nư c, m t v n ñ c n ñư c xem xét và phân tích. Th c t , nh ng di n bi n sâu r ng và to l n c a kinh t th gi i ñòi h i chúng ta ph i nhìn l i nh ng v n ñ cơ b n v Nhà nư c: Nhà nư c nên có vai trò gì? Nhà nư c có th làm gì? Và không th làm gì? Và làm th nào là t t nh t? Làm cho vai trò tương x ng v i năng l c Nhà nư c. Trong lĩnh v c QLNN v d ch v công, c n thi t ph i có s t p trung nhi u hơn ñ nâng cao tính hi u qu : Ch n làm gì và không làm gì là vô cùng quan tr ng. Vi c l a ch n cách ti n hành s vi c như th nào - Làm th nào ñ phân ph i các d ch v cơ b n, cung c p cơ s h t ng, ñi u ti t n n kinh t - ch không ph i có nên làm chúng hay không? M c dù, khái ni m d ch v công và nghiên c u d ch v công v n là v n ñ còn m i m ñ i v i nhi u nhà khoa h c và nhà qu n lý trong nư c và ñã có nhi u cu c h i th o quy mô ñư c t ch c xoay quanh ch ñ v d ch v công nh m làm rõ nh ng v n ñ còn gây tranh cãi. Qua các cu c h i th o và các công trình nghiên c u v d ch v công, có th nh n th y v n ñang t n t i nh ng ý ki n khác nhau, không th ng nh t v ph m vi d ch v công, vi c phân lo i và tên g i c a các ho t ñ ng d ch v công, phương th c th c hi n cũng như v n ñ xã h i hoá d ch v công. Th m chí còn có nh ng quan ñi m, ý ki n và ñánh giá trái ngư c nhau v t ch c mô hình d ch v hành chính công m t s thành ph l n. M t s ñ tài khoa h c ñã nghiên c u v d ch v cơ s h t ng và xã h i hoá d ch v cơ s h t ng và trên các di n ñàn khoa h c cũng có nhi u bài vi t, công trình nghiên c u chuyên sâu v lĩnh v c này mang tính th c ti n và cũng ñã có nh ng ñóng góp nh t ñ nh. Nhưng do m c tiêu ñi u tra, nghiên c u không trùng h p hoàn toàn nên các v n ñ lý lu n v d ch v công nói chung ch ñư c nghiên c u, xem xét m t cách có gi i h n, chưa ñi sâu và bao quát toàn di n v d ch v giao thông ñư ng b nói chung cũng như QLNN v thu và s d ng PðB nói riêng.
- 15 - Nh ng công trình nghiên c u trong và ngoài nư c có liên quan ñ n ñ tài c a Lu n án ñã xây d ng ñư c h th ng cơ s lý lu n v vai trò Nhà nư c trong vi c cung ng d ch v công, cũng như ñ ra m t s gi i pháp ki n ngh trong m t s lĩnh v c mà c th là trong lĩnh v c d ch v giao thông v n t i ñư ng b . Nhìn m t cách t ng quát có th th y: các nghiên c u trong nư c ñ i v i ho t ñ ng QLNN v thu và s d ng PðB hi n còn chưa ñư c quan tâm. Các nghiên c u c a tác gi nư c ngoài v QLNN v thu và s d ng PðB thì ho c ñi quá sâu vào t ng ñ i tư ng c th ho c chung chung lĩnh v c ñ u tư ñư ng b . Do v y, v n chưa thuy t ph c ngư i ñ c, k c v m t cơ s lý lu n, v khái ni m, và ñ c bi t là chưa tr l i tho ñáng nh ng v n ñ b c xúc ñang ñ t ra trong xã h i v ranh gi i gi a nhà nư c và tư nhân trong vi c cung ng d ch v ñư c g i là “d ch v giao thông v n t i ñư ng b - trong ñó có vi c QLNN v thu và s d ng PðB”. V n ñ còn t n t i là ph i nghiên c u t ng h p dư i khía c nh lý lu n v qu n lý c a Nhà nư c ñ i v i thu và s d ng PðB là c n ph i tr l i ñư c câu h i: “Trong ñi u ki n KT – XH Vi t Nam, Nhà nư c ph i làm gì và làm như th nào ñ thu và s d ng PðB m t cách hi u qu ”. ðây chính là m t kho ng tr ng v m t lý lu n mà Lu n án s t p trung ñ làm rõ m t cách cơ b n, toàn di n, sâu s c và có h th ng v quan ñi m lý lu n, th c ti n ñ i v i QLNN v thu và s d ng PðB Vi t Nam. * * *