Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Thực trạng quản lý hoạt động dạy học của hiệu trưởng theo định hướng phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh tại các trường tiểu học quận Thủ Đức thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:112

Thêm vào BST

Báo xấu

99
lượt xem 27
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Thực trạng quản lý hoạt động dạy học của hiệu trưởng theo định hướng phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh tại các trường tiểu học quận Thủ Đức thành phố Hồ Chí Minh được thực hiện nhằm tìm hiểu thực trạng và đưa ra giải pháp nâng cao chất lượng quản lý hoạt động dạy học của hiệu trưởng theo định hướng phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Thực trạng quản lý hoạt động dạy học của hiệu trưởng theo định hướng phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh tại các trường tiểu học quận Thủ Đức thành phố Hồ Chí Minh

BOÄ GIAÙO DUÏC ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH Nguyeãn Thò Mai Thu THÖÏC TRAÏNG QUAÛN LYÙ HOAÏT ÑOÄNG DAÏY HOÏC CUÛA HIEÄU TRÖÔÛNG THEO ÑÒNH HÖÔÙNG PHAÙT HUY TÍNH TÍCH CÖÏC NHAÄN THÖÙC CUÛA HOÏC SINH TAÏI CAÙC TRÖÔØNG TIEÅU HOÏC QUAÄN THUÛ ÑÖÙC THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH Chuyeân ngaønh : Quaûn lyù giaùo duïc Maõ soá : 60 14 05 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ GIAÙO DUÏC HOÏC NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC TS. HUYØNH VAÊN SÔN Thaønh phoá Hoà Chí Minh -2009
MÔÛ ÑAÀU 1. Lyù do choïn ñeà taøi Giaùo duïc laø moät ñoäng löïc quan troïng quyeát ñònh söï phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc. Nghò quyeát Trung öông 2 khoaù VIII ñaõ khaúng ñònh:“ Muoán tieán haønh coâng nghieäp hoùa – hieän ñaïi hoùa thaéng lôïi, phaûi phaùt trieån maïnh giaùo duïc vaø ñaøo taïo, phaùt huy nguoàn löïc con ngöôøi – yeáu toá cô baûn cuûa söï phaùt trieån nhanh vaø beàn vöõng”. Vaên kieän Ñaïi hoäi Ñaûng laàn thöù IX vaø vaên kieän Ñaïi hoäi Ñaûng laàn thöù X xaùc ñònh muïc tieâu: naâng cao chaát löôïng giaùo duïc toaøn dieän; ñoåi môùi cô caáu toå chöùc, cô cheá quaûn lyù, noäi dung, phöông phaùp daïy vaø hoïc. Tröôùc yeâu caàu môùi cuûa söï nghieäp xaây döïng vaø baûo veä ñaát nöôùc, söï phaùt trieån cuûa kinh teá – xaõ hoäi, cuûa khoa hoïc – coâng ngheä noùi chung vaø khoa hoïc giaùo duïc noùi rieâng, vaán ñeà “ñoåi môùi maïnh meõ phöông phaùp giaùo duïc, phaùt huy tính tích cöïc, saùng taïo cuûa ngöôøi hoïc” trôû neân voâ cuøng caáp thieát. Quoác hoäi ñaõ coù Nghò quyeát soá 40/2000/QH10 ngaøy 9/12/2000 veà ñoåi môùi chöông trình giaùo duïc phoå thoâng. Ñeå thöïc hieän toát Nghò quyeát soá 40/2000/QH 10, taïo ra söï chuyeån bieán quan troïng veà chaát löôïng vaø hieäu quaû giaùo duïc, ñaùp öùng yeâu caàu naâng cao daân trí, ñaøo taïo nhaân löïc, boài döôõng nhaân taøi trong giai ñoaïn coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc. Thuû töôùng Chính phuû ñaõ ra chæ thò soá 14 /2001/ CT-TTg ngaøy 11/ 6/ 2001, neâu roõ moät trong nhöõng muïc tieâu cuûa vieäc ñoåi môùi chöông trình vaø saùch giaùo khoa phoå thoâng laø “Ñoåi môùi phöông phaùp daïy vaø hoïc, phaùt huy tö duy saùng taïo vaø naêng löïc töï hoïc cuûa hoïc sinh” [7]. Tröôùc yeâu caàu caáp baùch cuûa vieäc ñoåi môùi chöông trình giaùo duïc phoå thoâng, vaán ñeà ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc hoïc sinh ôû baäc TH laø voâ cuøng caàn thieát. Ngöôøi thaày thay vì chæ truyeàn ñaït kieán thöùc moät chieàu, nay phaûi trôû thaønh ngöôøi toå chöùc, ñieàu khieån, coá vaán vaø cung caáp cho hoïc sinh phöông phaùp thu thaäp thoâng tin moät caùch coù heä thoáng, bieát phaân tích toång hôïp linh hoaït phuø hôïp vôùi löùa tuoåi. Nhöõng thay ñoåi quan troïng veà noäi dung vaø phöông phaùp daïy hoïc nhaèm ñaït tôùi muïc tieâu cuûa chöông trình laø vaán ñeà then choát cuûa giaùo duïc TH. Vì vaäy, vieäc quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc noùi chung vaø hoaït ñoäng daïy hoïc theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc hoïc sinh noùi rieâng, caàn ñöôïc toå chöùc quaûn lyù chaët cheõ, khoa hoïc töø Hieäu tröôûng ñeán caùc caùc toå chuyeân moân, caùc giaùo vieân.
Söï phaùt trieån cuûa thoâng tin, trong boái caûnh hoäi nhaäp, môû roäng giao löu, HS ñöôïc tieáp nhaän nhieàu nguoàn thoâng tin ña daïng, phong phuù töø nhieàu maët cuûa cuoäc soáng, do ñoù, HS linh hoaït hôn, thöïc teá hôn,ï ñoøi hoûi caàn hieåu bieát hôn. Trong hoïc taäp, hoï thích hoaït ñoäng hôn, muoán töï mình keát luaän vaø khaùi quaùt nhöõng vaán ñeà trong hoïc taäp. Nhö vaäy, HS ôû löùa tuoåi TH naûy sinh moät yeâu caàu vaø cuõng laø moät quaù trình: söï lónh hoäi ñoäc laäp caùc tri thöùc vaø phaùt trieån kó naêng. Do ñoù quaûn lí hoaït ñoäng daïy hoïc theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cho hoïc sinh laø moät yeâu caàu caàn thieát trong coâng taùc quaûn lyù hoaït ñoäng giaûng daïy cuûa Hieäu tröôûng Tröôøng TH noùi chung vaø Hieäu tröôûng caùc tröôøng TH Quaän Thuû Ñöùc noùi rieâng. Xuaát phaùt töø nhöõng lyù do treân, ñeà taøi: “Thöïc traïng quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc cuûa Hieäu tröôûng theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh taïi caùc tröôøng TH Quaän Thuû Ñöùc” ñöôïc xaùc laäp. 2. Muïc ñích nghieân cöùu Tìm hieåu thöïc traïng coâng taùc quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc cuûa Hieäu tröôûng theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh taïi caùc tröôøng TH Quaän Thuû Ñöùc – Thaønh phoá Hoà Chí Minh, moät soá nguyeân nhaân cuûa thöïc traïng naøy vaø ñeà xuaát nhöõng bieän phaùp naâng cao hieäu quaû coâng taùc quaûn lí hoaït ñoäng daïy hoïc cuûa Hieäu tröôûng theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh. 3. Khaùch theå vaø ñoái töôïng nghieân cöùu 3.1. Khaùch theå nghieân cöùu Coâng taùc quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc ôû TH cuûa caùn boä quaûn lyù theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh trong caùc tröôøng TH quaän Thuû Ñöùc - Thaønh phoá Hoà Chí Minh. 3.2. Ñoái töôïng nghieân cöùu Thöïc traïng quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc cuûa Hieäu tröôûng theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh taïi caùc tröôøng TH Quaän Thuû Ñöùc –Thaønh phoá Hoà Chí Minh. 4. Giaû thuyeát khoa hoïc Thöïc traïng coâng taùc quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc cuûa Hieäu tröôûng caùc tröôøng TH vaãn coøn naëng tính hình thöùc; coâng taùc toå chöùc, kieåm tra hoaït ñoäng daïy hoïc chöa ñöôïc quan taâm
saâu saéc. Ña soá caùc Hieäu tröôûng vaãn coøn thoùi quen quaûn lyù theo neà neáp cuõ, coøn nhieàu baát caäp daãn ñeán hieäu quaû chöa cao, chöa thöïc söï ñaùp öùng yeâu caàu ñoåi môùi giaùo duïc – ñaøo taïo trong giai ñoaïn hieän nay. 5. Nhieäm vuï nghieân cöùu 5.1. Heä thoáng hoùa, laøm roõ cô sôû lyù luaän veà caùc khaùi nieäm coù lieân quan ñeán ñeà taøi: tính tích cöïc nhaän thöùc (TTCNT), hoaït ñoäng daïy hoïc (HÑDH), quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh. 5.2. Khaûo saùt thöïc traïng coâng taùc quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh taïi caùc tröôøng TH ôû quaän Thuû Ñöùc, thaønh phoá Hoà Chí Minh. Treân cô sôû ñoù, ñeà xuaát nhöõng bieän phaùp nhaèm naâng cao hieäu quaû coâng taùc quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc cuûa Hieäu tröôûng theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh ôû caùc tröôøng TH quaän Thuû Ñöùc, thaønh phoá Hoà Chí Minh. 6. Phöông phaùp nghieân cöùu 6.1. Phöông phaùp nghieân cöùu taøi lieäu - Thu thaäp caùc loaïi saùch, baùo, taïp chí, taøi lieäu coù lieân quan ñeán ñeà taøi. - Phaân tích, toång hôïp nhöõng vaán ñeà lyù luaän vaø thöïc tieãn coù lieân quan ñeán ñeà taøi nghieân cöùu. - Nghieân cöùu caùc vaên baûn veà chuû tröông, chính saùch cuûa Ñaûng, nhaø nöôùc vaø cuûa ngaønh giaùo duïc. 6.2. Phöông phaùp nghieân cöùu thöïc tieãn 6.2.1. Phöông phaùp quan saùt Tham döï buoåi hoïp Hoäi ñoàng sö phaïm ôû caùc tröôøng vaø döï giôø moät soá giaùo vieân ñeå tìm hieåu theâm veà thöïc traïng daïy hoïc vaø thöïc traïng quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc hoïc sinh cuûa Hieäu tröôûng caùc tröôøng TH ôû quaän Thuû Ñöùc – Thaønh phoá Hoà chí Minh [maãu quan saùt phuï luïc 4]. 6.2.2. Phöông phaùp ñieàu tra baèng baûng hoûi - Chuùng toâi söû duïng baûng caâu hoûi goàm 2 maãu:
+ Maãu 1: - Phieáu ñieàu tra daønh cho caùn boä quaûn lyù goàm 6 caâu hoûi nhaèm ñieàu tra thöïc traïng quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh, nhöõng thuaän lôïi vaø khoù khaên, caùc nguyeân nhaân vaø bieän phaùp quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh coù hieäu quaû. Soá löôïng phieáu khaûo saùt 40 phieáu, thu veà 35 phieáu. + Maãu 2: - Phieáu ñieàu tra daønh cho giaùo vieân goàm 5 caâu hoûi nhaèm tìm hieåu nhaän thöùc vaø möùc ñoä thöïc hieän, thuaän lôïi, khoù khaên vaø bieän phaùp quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc cuûa hoïc sinh. Soá löôïng phieáu khaûo saùt 200 phieáu, thu veà 181 phieáu. 6.2.3. Phöông phaùp phoûng vaán - Troø chuyeän vôùi CBQL, giaùo vieân veà thöïc traïng coâng taùc quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh ôû caùc tröôøng TH quaän Thuû Ñöùc, thaønh phoá Hoà Chí Minh (CBQL:30 ngöôøi, GV: 20 ngöôøi). 6.2.4. Phöông phaùp nghieân cöùu saûn phaåm - Tham khaûo giaùo aùn cuûa giaùo vieân vaø phieáu döï giôø cuûa BGH, TTCM caùc tröôøng TH quaän Thuû Ñöùc. 6.2.5. Phöông phaùp thoáng keâ toaùn hoïc - Xöû lyù keát quaû ñieàu tra khaûo saùt nhaèm ñaùnh giaù thöïc traïng vaø ñònh höôùng naâng cao hieäu quaû coâng taùc quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh. 7. Giôùi haïn ñeà taøi 7.1. Phaïm vi nghieân cöùu: Ñeà taøi chæ nghieân cöùu coâng taùc Quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc cuûa Hieäu tröôûng theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh taïi caùc tröôøng TH ôû quaän Thuû Ñöùc, thaønh phoá Hoà Chí Minh. 7.2. Ñòa baøn nghieân cöùu: Ñeà taøi nghieân cöùu ôû taát caû caùc tröôøng TH goàm 20 tröôøng TH ôû quaän Thuû Ñöùc, thaønh phoá Hoà Chí Minh.
Chöông 1: CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN 1.1. Lòch söû nghieân cöùu vaán ñeà Ngaøy nay, neàn kinh teá tri thöùc ñang laø xu höôùng phaùt trieån maïnh cuûa caùc nöôùc tieân tieán treân treân theá giôùi. Chính vì vaäy, ñaàu tö cho giaùo duïc, thoâng qua giaùo duïc, coi giaùo duïc laø yeáu toá ñoåi môùi coâng ngheä, xaây döïng quan heä xaõ hoäi nhaèm phaùt trieån kinh teá ñeå trôû thaønh cöôøng quoác maïnh. Haàu heát caùc nöôùc ñeàu quan taâm ñaàu tö cho baäc hoïc cô baûn laø baäc phoå thoâng nhöng “neàn moùng” laø baäc “TH”. Töø cuoái theá kyû XIV vaán ñeà daïy hoïc vaø quaûn lyù daïy hoïc ñöôïc nhieàu nhaø giaùo duïc quan taâm, noåi baät nhaát trong thôøi kyø ñoù: Coâmenxki (1592 – 1670), oâng ñaõ ñöa ra quan ñieåm giaùo duïc phaûi thích öùng vôùi töï nhieân. Theo oâng quaù trình daïy hoïc ñeå truyeàn thuï vaø tieáp nhaän tri thöùc laø phaûi döïa vaøo söï vaät, hieän töôïng do hoïc sinh töï quan saùt, töï suy nghó maø hieåu bieát, khoâng neân duøng uy quyeàn baét buoäc, goø eùp ngöôøi ta chaáp nhaän baát kyø moät ñieàu gì vaø oâng ñaõ neâu ra moät soá nguyeân taéc daïy hoïc coù giaù trò raát lôùn ñoù laø: nguyeân taéc tröïc quan; nguyeân taéc phaùt huy tính töï giaùc tích cöïc cuûa hoïc sinh; nguyeân taéc heä thoáng vaø lieân tuïc; nguyeân taéc cuûng coá kieán thöùc; nguyeân taéc giaûng daïy theo khaû naêng tieáp thu cuûa hoïc sinh (vöøa söùc); daïy hoïc phaûi thieát thöïc; daïy hoïc theo nguyeân taéc caù bieät… Vaøo theá kyû XVII ñeán theá kyû XIX ôû phöông Taây coù nhieàu nhaø nghieân cöùu veà quaûn lyù, tieâu bieåu nhö: Rober Owen (1717 – 1858); Chales Baddage (1792 – 1871): F.Taylor (1856 – 1915), oâng ñöôïc coi laø “cha ñeû cuûa thuyeát quaûn lyù khoa hoïc”; H.Fayob (1841 -1925); … Ngaøy nay, muïc tieâu cuûa quaù trình daïy hoïc laø ñaûm baûo vaø naâng cao chaát löôïng ñaøo taïo, veà maët lyù luaän cuõng nhö trong thöïc tieãn ñöôïc nhieàu taùc giaû quan taâm, nghieân cöùu hoaït ñoäng daïy hoïc cuõng nhö nghieân cöùu vieäc quaûn lyù daïy hoïc ñeå tìm ra bieän phaùp quaûn lyù hieäu quaû nhaát. V.A.Xukhomlinxki, V.P. Xtrezicondin, Jaxapob ñaõ nghieân cöùu vaø ñeà ra moät soá vaán ñeà quaûn lyù cuûa hieäu tröôûng ôû tröôøng phoå thoâng nhö vaán ñeà phaân coâng nhieäm vuï giöõa Hieäu tröôûng vaø phoù Hieäu tröôûng. Caùc taùc giaû ñaõ thoáng nhaát vaø khaúng ñònh Hieäu tröôûng phaûi laø ngöôøi laõnh ñaïo toaøn dieän vaø chòu traùch nhieäm trong coâng taùc quaûn lyù nhaø tröôøng [37, tr.16].
P.V.Zimin, M.I.Konñakoâp, N.I.Saxerñoâtoáp ñaõ ñi saâu nghieân cöùu coâng taùc laõnh ñaïo hoaït ñoäng giaûng daïy, giaùo duïc trong nhaø tröôøng vaø xem ñaây laø khaâu then choát trong coâng taùc quaûn lyù cuûa hieäu tröôûng [26, tr.28]. Ñoái vôùi vieäc toå chöùc döï giôø vaø phaân tích sö phaïm baøi daïy cuûa giaùo vieân, taùc giaû V.A.Xukhomlinxki ñaõ thöøa nhaän taàm quan troïng cuûa bieän phaùp naøy vaø chæ roõ thöïc traïng yeáu keùm cuûa vieäc phaân tích sö phaïm baøi daïy, cho duø hoaït ñoäng döï giôø vaø goùp yù vôùi giaùo vieân sau giôø döï cuûa hieäu tröôûng dieãn ra thöôøng xuyeân. Töø thöïc traïng ñoù, taùc giaû ñaõ ñöa ra nhieàu caùch phaân tích sö phaïm baøi daïy cuûa giaùo vieân. ÔÛ Vieät Nam, nghieân cöùu veà quaûn lyù nhaø tröôøng, quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc ñöôïc nhieàu taùc giaû nhö Nguyeãn Ngoïc Quang, Hoaøng Chuùng, Haø Só Hoà vaø Leâ Tuaán, Nguyeãn Vaên Leâ, Hoaøng Taâm Sôn, Nguyeãn Vaên Töôøng… quan taâm nghieân cöùu. Caùc taùc giaû ñaõ nghieân cöùu vaø ñi saâu vaøo nhöõng bình dieän khaùc nhau nhöng ñeàu nhaèm giaûi quyeát moái quan heä giöõa giaùo vieân vaø nhaø quaûn lyù, nhöõng noäi dung quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc cuûa hieäu tröôûng. Taùc giaû Nguyeãn Vaên Leâ, trong cuoán: “Khoa hoïc quaûn lí nhaø tröôøng” ñaõ ñeà caäp ñeán phöông phaùp toå chöùc vaø quaûn lí nhaø tröôøng treân moïi lónh vöïc: giaûng daïy, hoïc taäp, höôùng nghieäp, coâng taùc quaûn lí noäi boä, ñi saâu vaøo caùc coâng vieäc vaø söï quan taâm thieát thöïc cuûa ngöôøi hieäu tröôûng [23]. Taùc giaû Haø Só Hoà vaø Leâ Tuaán khi nghieân cöùu veà muïc tieâu, noäi dung, bieän phaùp quaûn lyù nhaø tröôøng cuõng ñaõ khaúng ñònh: “Vieäc quaûn lyù hoaït ñoäng daïy vaø hoïc (hieåu theo nghóa roäng) laø nhieäm vuï quaûn lyù trung taâm cuûa nhaø tröôøng” vaø “Ngöôøi Hieäu tröôûng phaûi luoân luoân keát hôïp moät caùch höõu cô quaù trình daïy vaø hoïc” [17]. Noùi toùm laïi, nhieàu taùc giaû ñaõ quan taâm nghieân cöùu vieäc quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc cuûa hieäu tröôûng. Moät soá luaän vaên cuõng quan taâm ñeán ñeà taøi quaûn lyù cuûa hieäu tröôûng nhaèm naâng cao chaát löôïng daïy hoïc. Tuy nhieân ña soá caùc luaän vaên nghieân cöùu taäp trung chuû yeáu coâng taùc quaûn lyù caùc hoaït ñoäng giaûng daïy cuûa hieäu tröôûng tröôøng TH. Moät soá luaän vaên thaïc só nghieân cöùu veà “bieän phaùp chæ ñaïo ñoåi môùi phöông phaùp giaûng daïy boä moân Tieáng vieät baäc TH” – Traàn Thò Saùu (2006). Huyønh Thò Kim Trang vôùi ñeà taøi: “Thöïc traïng veà coâng taùc quaûn lyù vieäc daïy vaø hoïc ôû tröôøng TH cuûa moät soá Phoøng Giaùo duïc – Ñaøo taïo quaän (huyeän) taïi
thaønh phoá Hoà Chí Minh”. Qua caùc ñeà taøi treân, caùc nhaø nghieân cöùu quan taâm ñeán vieäc naâng cao trình ñoä nghieäp vuï quaûn lyù cuûa caùn boä quaûn lyù Phoøng Giaùo duïc vaø ñöa ra caùc giaûi phaùp chung nhaèm naâng cao chaát löôïng giaûng daïy ôû caùc tröôøng. Chöa coù luaän vaên naøo taäp trung nghieân cöùu veà thöïc traïng quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc cuûa Hieäu tröôûng theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh taïi caùc tröôøng TH. Ñaây thöïc söï laø vaán ñeà thaùch thöùc nhaát hieän nay ñang ñoøi hoûi caû ngaønh phaûi taäp trung thöïc hieän vaø tìm nhöõng bieän phaùp khaû thi nhaát nhaèm thöïc hieän thaønh coâng caùc muïc tieâu giaùo duïc ñaõ ñeà ra. Do ñoù, ñeå goùp phaàn laøm toát vieäc quaûn lyù nhaø tröôøng thì nhaø quaûn lyù phaûi laøm toát vieäc ñoåi môùi quaûn lyù hoaït ñoäng daïy hoïc theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh nhaèm tìm ra caùc bieän phaùp chæ ñaïo coù hieäu quaû. 1.2. Cô sôû lyù luaän cuûa vaán ñeà nghieân cöùu 1.2.1. Hoaït ñoäng daïy hoïc vaø hoaït ñoäng daïy hoïc ôû tröôøng TH 1.2.1.1. Hoaït ñoäng daïy hoïc Hoaït ñoäng daïy hoïc bao goàm hoaït ñoäng daïy cuûa ngöôøi thaày vaø hoaït ñoäng hoïc cuûa hoïc sinh. Hai hoaït ñoäng naøy coù söï gaén boù chaët cheõ, maät thieát vôùi nhau, toàn taïi cho nhau vaø vì nhau. Khaùi nieäm daïy hoïc ñöôïc hieûu ôû nhieàu goùc ñoä khaùc nhau: - Daïy – hoïc: laø hai hoaït ñoäng rieâng reõ- daïy cuûa thaày vaø hoïc cuûa troø. - Daïy vaø hoïc: laø hoaït ñoäng daïy cuûa thaày vaø hoïc cuûa troø coù moái quan heä chaët cheõ trong moät quaù trình. - Nhìn nhaän veà khaùi nieäm hoaït ñoäng daïy hoïc thì trong khoa hoïc giaùo duïc:“hoaït ñoäng daïy hoïc laø hoaït ñoäng ñaëc tröng cho caùc loaïi hình nhaø tröôøng vaø xeùt theo quan ñieåm toång theå, daïy hoïc chính laø con ñöôøng giaùo duïc tieâu bieåu nhaát. Vôùi noäi dung vaø tính chaát cuûa noù, daïy hoïc luoân ñöôïc xem laø con ñöôøng hôïp lyù, thuaän lôïi nhaát, giuùp cho hoïc sinh coù theå lónh hoäi ñöôïc moät heä thoáng tri thöùc vaø kyõ naêng haønh ñoäng chuyeån thaønh phaåm chaát, naêng löïc, trí tueä cuûa baûn thaân”. - Döôùi goùc ñoä Xaõ hoäi hoïc giaùo duïc: “Daïy hoïc coøn ñöôïc xem nhö laø moät dieãn tieán vò theá cuûa con ngöôøi, vì qua ñoù, con ngöôøi luoân hoaït ñoäng vaø phaùt trieån trong söï tieáp thu, lónh hoäi
vaø chuyeån hoùa theo muïc tieâu xaùc ñònh cuûa giaùo duïc phuø hôïp vôùi söï phaùt trieån cuûa löùa tuoåi vaø dieãn ra trong suoát cuoäc ñôøi cuûa moãi ngöôøi”. Daïy hoïc laø hoaït ñoäng thoáng nhaát höõu cô cuûa daïy vaø hoïc, trong ñoù hoaït ñoäng daïy laø hoaït ñoäng nhaèm toå chöùc hoaït ñoäng hoïc maø keát quaû laø ngöôøi hoïc lónh hoäi ñöôïc kieán thöùc, kó naêng, kó xaûo vaø phaùt trieån naêng löïc nhaän thöùc, hình thaønh nhöõng cô sôû ban ñaàu cuûa theá giôùi quan vaø nhaân sinh quan ñuùng ñaén. Hoaït ñoäng hoïc laø hoaït ñoäng nhaèm taïo ra söï bieán ñoåi ngay trong chính baûn thaân cuûa ngöôøi hoïc nhöõng nhaän thöùc môùi veà theá giôùi quan, veà cuoäc soáng. Toùm laïi: Hoaït ñoäng daïy hoïc laø moät hoaït ñoäng trong ñoù döôùi taùc ñoäng chuû ñaïo (toå chöùc, ñieàu khieån, laõnh ñaïo) cuûa thaày, hoïc sinh töï giaùc, tích cöïc toå chöùc töï ñieàu khieån hoaït ñoäng nhaän thöùc, nhaèm thöïc hieän toát caùc hoaït ñoäng daïy hoïc. 1.2.1.2 Hoaït ñoäng daïy hoïc ôû tröôøng TH a. Khaùi nieäm veà tröôøng TH Tröôøng TH laø ñôn vò cô sôû cuûa heä thoáng giaùo duïc quoác daân nöôùc Coäng Hoøa Xaõ Hoäi Chuû Nghóa Vieät Nam tröïc tieáp ñaûm nhieäm vieäc giaùo duïc töø lôùp 1 ñeán lôùp 5 cho treû em töø 6 ñeán 14 tuoåi, nhaèm hình thaønh ôû hoïc sinh cô sôû ban ñaàu cho söï phaùt trieån toaøn dieän nhaân caùch con ngöôøi Vieät Nam Xaõ Hoäi Chuû Nghóa theo muïc tieâu giaùo duïc TH. Tröôøng TH coù tö caùch phaùp nhaân vaø con daáu rieâng. b. Muïc tieâu daïy hoïc TH Phaùt trieån nhöõng ñaëc tính töï nhieân toát ñeïp cuûa treû em, hình thaønh ôû hoïc sinh loøng ham hieåu bieát vaø nhöõng ñöùc tính, kó naêng cô baûn ñaàu tieân ñeå taïo höùng thuù hoïc taäp vaø hoïc taäp toát. Cuûng coá vaø naâng cao thaønh quaû phoå caäp TH trong caû nöôùc, taêng tyû leä huy ñoäng hoïc sinh trong ñoä tuoåi ñeán tröôøng töø 97% naêm 2005 vaø 99% naêm 2010 [2]. Giaùo duïc TH nhaèm giuùp hoïc sinh hình thaønh nhöõng cô sôû ban ñaàu cho söï phaùt trieån ñuùng ñaén vaø laâu daøi veà ñaïo ñöùc, trí tueä, theå chaát, thaåm myõ vaø caùc kó naêng cô baûn ñeå hoïc sinh tieáp tuïc hoïc trung hoïc cô sôû [25]. Töø muïc tieâu naøy, hoïc sinh hoïc xong baäc TH phaûi ñaït ñöôïc nhöõng yeâu caàu sau: - Coù loøng nhaân aùi, mang baûn saéc con ngöôøi Vieät nam: yeâu queâ höông, ñaát nöôùc, hoøa bình vaø coâng baèng baùc aùi, kính treân , nhöôøng döôùi, ñoaøn keát vaø saün saøng hôïp taùc vôùi moïi
ngöôøi; coù yù thöùc veà boån phaän cuûa mình vôùi ngöôøi thaân, baïn beø, coäng ñoàng, moâi tröôøng soáng; toân troïng vaø thöïc hieän ñuùng phaùp luaät, caùc quy ñònh cuûa nhaø tröôøng, khu daân cö, nôi coâng coäng, soáng hoàn nhieân, maïnh daïn, töï tin, trung thöïc. - Coù kieán thöùc cô baûn veà töï nhieân, xaõ hoäi, con ngöôøi vaø thaåm myõ, coù khaû naêng cô baûn veà nghe, ñoïc, noùi, vieát vaø tính toaùn, coù thoùi quen reøn luyeän thaân theå, giöõ gìn veä sinh; coù hieåu bieát ban ñaàu veà haùt , muùa,aâm nhaïc, myõ thuaät. - Bieát caùch hoïc taäp; bieát töï phuïc vuï, bieát söû duïng moät soá ñoà duøng trong gia ñình vaø coâng cuï lao ñoäng thoâng thöôøng; bieát vaän duïng vaø laøm moät soá vieäc nhö chaên nuoâi, troàng troït, giuùp ñôõ gia ñình. c. Ñoåi môùi noäi dung daïy hoïc ôû TH - Noäi dung daïy hoïc TH phaûi ñaûm baûo cho hoïc sinh coù hieåu bieát ñôn giaûn, caàn thieát veà töï nhieân, xaõ hoäi vaø con ngöôøi; coù kó naêng cô baûn veà nghe, noùi, ñoïc vieát vaø tính toaùn; coù thoùi quen reøn luyeän thaân theå, giöõ gìn veä sinh; coù hieåu bieát ban ñaàu veà haùt, muùa, aâm nhaïc, myõ thuaät. - Tröôùc nhöõng yeâu caàu caáp baùch cuûa söï phaùt trieån kinh teá, xaõ hoäi vaø phaùt trieån cuûa khoa hoïc coâng ngheä noùi chung vaø khoa hoïc giaùo duïc noùi rieâng, chöông trình saùch giaùo khoa ñaõ ñöôïc thay ñoåi nhaèm ñaùp öùng nhöõng nhu caàu caáp thieát treân. - Vieäc ñoåi môùi chöông trình giaùo duïc phoå thoâng phaûi theo muïc tieâu, yeâu caàu veà noäi dung, phöông phaùp giaùo duïc cuûa caùc baäc hoïc, caáp hoïc quy ñònh trong Luaät Giaùo duïc; khaéc phuïc nhöõng maët coøn haïn cheá cuûa chöông trình, saùch giaùo khoa cuõ; taêng cöôøng tính thöïc tieãn, kó naêng thöïc haønh, naêng löïc tö hoïc; coi troïng kieán thöùc khoa hoïc xaõ hoäi vaø nhaân vaên; boå sung nhöõng thaønh töïu khoa hoïc vaø coâng ngheä hieän ñaïi phuø hôïp vôùi khaû naêng tieáp thu cuûa hoïc sinh. - Muïc tieâu ñoåi môùi chöông trình vaø saùch giaùo khoa baäc phoå thoâng laø: + Naâng cao chaát löôïng giaùo duïc toaøn dieän, taêng cöôøng boài döôõng cho theá heä treû loøng yeâu nöôùc, yeâu queâ höông vaø gia ñình; tinh thaàn töï toân daân toäc, lyù töôûng xaõ hoäi chuû nghóa; loøng nhaân aùi, yù thöùc toân troïng phaùp luaät; tinh thaàn hieáu hoïc, chí tieán thuû laäp thaân, laäp nghieäp [2].
+ Ñoåi môùi môùi phöông phaùp daïy vaø hoïc, phaùt huy tö duy saùng taïo vaø naêng löïc töï hoïc cuûa hoïc sinh. + Tieáp caän trình ñoä giaùo duïc phoå thoâng ôû caùc nöôùc trong khu vöïc vaø treân theá giôùi. Noäi dung chöông trình TH môùi ñöôïc soaïn thaûo hieän ñaïi, tinh giaûn, thieát thöïc vaø caäp nhaät söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc – coâng ngheä, kinh teá- xaõ hoäi, taêng cöôøng thöïc haønh vaän duïng, gaén boù vôùi thöïc tieãn Vieät Nam, tieán kòp trình ñoä phaùt trieån chung cuûa chöông trình giaùo duïc phoå thoâng cuûa caùc nöôùc trong khu vöïc vaø quoác teá. d. Ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc ôû TH  Khaùi nieäm phöông phaùp daïy hoïc Phöông phaùp daïy hoïc laø heä thoáng nhöõng caùch thöùc hoaït ñoäng cuûa giaùo vieân vaø hoïc sinh nhaèm thöïc hieän toát muïc ñích vaø nhieäm vuï daïy hoïc xaùc ñònh. Phöông phaùp daïy hoïc bao goàm phöông phaùp daïy vaø phöông phaùp hoïc. - Phöông phaùp daïy: Phöông phaùp toå chöùc nhaän thöùc, phöông phaùp ñieàu khieån caùc hoaït ñoäng trí tueä vaø thöïc haønh, phöông phaùp giaùo duïc yù thöùc vaø thaùi ñoä ñuùng ñaén cho hoïc sinh. - Phöông phaùp hoïc: Phöông phaùp nhaän thöùc vaø reøn luyeän ñeå hình thaønh heä thoáng tri thöùc vaø kó naêng thöïc haønh, hình thaønh nhaân caùch ngöôøi hoïc. Hai phöông phaùp naøy khoâng toàn taïi ñoäc laäp, taùch rôøi nhau maø noù lieân quan vaø phuï thuoäc nhau, chuùng vöøa laø muïc ñích vöøa laø nguyeân nhaân toàn taïi cuûa nhau.  Baûn chaát cuûa phöông phaùp daïy hoïc môùi: Cuøng vôùi vieäc ñoåi môùi cuûa muïc tieâu, noäi dung chöông trình TH, vaø caùch ñaùnh giaù keát quaû hoïc taäp cuûa hoïc sinh, phöông phaùp daïy hoïc cuõng buoäc phaûi thay ñoåi theo. Ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc laø noäi dung heát söùc quan troïng trong vieäc naâng cao chaát löôïng daïy vaø hoïc. Ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc laø vaán ñeà then choát cuûa chính saùch ñoåi môùi giaùo duïc Vieät Nam trong giai ñoaïn hieän nay. Ñoåi môùi caùch thöïc hieän phöông phaùp daïy hoïc seõ laøm thay ñoåi taän goác neáp nghó, neáp laøm cuûa caùc theá heä hoïc troø – chuû nhaân töông lai cuûa ñaát nöôùc. Nhö vaäy, ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc seõ taùc ñoäng vaøo moïi thaønh toá cuûa quaù trình giaùo duïc vaø ñaøo taïo. Noù taïo ra söï hieän ñaïi hoùa cuûa quaù trình naøy.
Ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc thöïc chaát khoâng phaûi laø söï thay theá caùc phöông phaùp daïy hoïc cuõ baèng moät loaït caùc phöông phaùp daïy hoïc môùi. Veà maët baûn chaát, ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc laø ñoåi môùi caùch tieán haønh caùc phöông phaùp, ñoåi môùi caùc phöông tieän vaø hình thöùc trieån khai phöông phaùp treân cô sôû khai thaùc trieät ñeå öu ñieåm cuûa caùc phöông phaùp cuõ vaø vaän duïng linh hoaït moät soá phöông phaùp môùi nhaèm phaùt huy toái ña tính tích cöïc, chuû ñoäng vaø saùng taïo cuûa ngöôøi hoïc. Nhö vaäy, muïc ñích cuoái cuøng cuûa ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc laø laøm theá naøo ñeå hoïc sinh thöïc söï tích cöïc, chuû ñoäng, töï giaùc, luoân traên trôû tìm toøi, suy nghó vaø saùng taïo trong quaù trình lónh hoäi tri thöùc vaø lónh hoäi caû caùch thöùc ñeå coù ñöôïc tri thöùc aáy nhaèm phaùt trieån vaø hoaøn thieän nhaân caùch mình [1]. Nhöõng phöông phaùp daïy hoïc thöôøng ñöôïc söû duïng tröôùc ñaây maø ngöôøi ta vaãn goïi laø phöông phaùp daïy hoïc truyeàn thoáng, nhö phöông phaùp thuyeát trình, phöông phaùp hoûi – ñaùp, vaãn ñang ñöôïc thöïc hieän trong taát caû caùc giôø daïy cuûa giaùo vieân hieän nay. Theá nhöng neáu caùc phöông phaùp naøy vaãn ñöôïc tieán haønh theo caùch maø ôû nhöõng thaäp nieân tröôùc söû duïng thì chaéc chaén noù trôû neân keùm hieäu quaû. Vì vaäy, phöông phaùp thuyeát trình caàn phaûi ñöôïc “ñoåi môùi”. Hieän nay, phöông tieän coâng ngheä thoâng tin phaùt trieån ñaõ khoâng bieán ngöôøi hoïc thaønh nhöõng “coã maùy ghi cheùp” vaø ngöôøi ngöôøi daïy laø “maùy ñoïc”. Maùy photocopy, maùy chieáu, ñeøn chieáu… seõ laøm giaûm thôøi gian daønh cho söï ghi cheùp cuûa giaùo vieân leân baûng vaø ghi cheùp cuûa hoïc sinh vaøo vôû. Treân lôùp, giaùo vieân neân taäp trung vaøo vieäc toå chöùc quaù trình lónh hoäi kieán thöùc. Phöông phaùp thuyeát trình seõ trôû neân tích cöïc khi giaùo vieân thuyeát trình trong moät löôïng thôøi gian phuø hôïp vaø bieát keát hôïp moät caùch nhuaàn nhuyeãn, hôïp lí vaø khoa hoïc vôùi caùc phöông phaùp khaùc ñeå laøm sao hoïc sinh thích thuù vaø haøo höùng hoaït ñoäng. Nhöõng phöông phaùp coù theå keát hôïp vôùi thuyeát trình nhö: phöông phaùp minh hoïa baèng sô ñoà bieåu baûng hay vaät thaät, phöông phaùp hoûi ñaùp vôùi caùc caâu hoûi kích thích ñöôïc tö duy ngöôøi hoïc, phöông phaùp neâu vaán ñeà, phöông phaùp tình huoáng… Tuy nhieân, neáu nhöõng phöông phaùp daïy hoïc naøy khoâng ñöôïc tieán haønh theo ñuùng yù nghóa vaø chöùc naêng cuûa noù thì chuùng cuõng khoâng ñöôïc goïi laø phöông phaùp daïy hoïc tích cöïc. Nhö vaäy, ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc khoâng phaûi laø söï thay theá caùc phöông phaùp quen thuoäc hieän coù baèng nhöõng phöông phaùp môùi laï, hoaëc laø söï söû duïng nhöõng caùi teân
phöông phaùp nghe môùi laï nhö nhoùm, tình huoáng, baøn tay naën boät… Thöïc chaát laø phaûi hieåu cho ñuùng caùch laøm, caùch tieán haønh caùc phöông phaùp daïy hoïc,vaø caùc linh hoaït saùng taïo trong söû duïng noù ôû nhöõng hoaøn caûnh vaø tình huoáng khaùc nhau ñeå nhöõng phöông phaùp daïy hoïc coù taùc ñoäng tích cöïc ñeán ngöôøi hoïc. Nhöõng phöông phaùp nhö theá môùi ñöôïc goïi laø phöông phaùp tích cöïc. Nhö vaäy, tính tích cöïc cuûa phöông phaùp khoâng naèm ôû teân goïi maø naèm ôû quaù trình söû duïng noù. Noäi dung vaø phöông phaùp daïy hoïc bao giôø cuõng gaén boù vôùi nhau. Muoán phaùt trieån caùc kyõ naêng giao tieáp, ngöôøi hoïc phaûi ñöôïc hoaït ñoäng trong moâi tröôøng giao tieáp döôùi söï höôùng daãn cuûa ngöôøi daïy. Ñoù chính laø lyù do ra ñôøi cuûa phöông phaùp daïy hoïc môùi, trong ñoù ngöôøi daïy ñoùng vai troø ngöôøi toå chöùc hoaït ñoäng – moãi ngöôøi hoïc ñeàu ñöôïc hoaït ñoäng, ñeå khaúng ñònh mình vaø ñöôïc phaùt trieån. Ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc theo ñònh höôùng cuûa ñoåi môùi muïc tieâu giaùo duïc hieän nay, veà baûn chaát laø söï ñoåi môùi caùch thöùc toå chöùc daïy hoïc theo höôùng “phaùt huy tính tích cöïc, chuû ñoäng, saùng taïo cuûa hoïc sinh”. Sao cho ngöôøi hoïc thöïc söï trôû thaønh chuû theå tích cöïc, töï giaùc trong hoaït ñoäng cuûa chính mình. Ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc coøn laø söï keát hôïp nhuaàn nhuyeãn, saùng taïo giöõa kinh nghieäm cuûa giaùo vieân - tích cöïc phaùt huy nhöõng öu ñieåm cuûa phöông phaùp daïy hoïc truyeàn thoáng vôùi nhöõng yeáu toá môùi cuûa phöông phaùp daïy hoïc hieän ñaïi. 1.2.2. Tính tích cöïc nhaän thöùc vaø daïy hoïc theo höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc 1.2.2.1. Tính tích cöïc nhaän thöùc 1.2.2.1.1. Khaùi nieäm veà tính tích cöïc Theo töø ñieån tieáng Vieät, tính tích cöïc goàm ba nghóa: - Moät laø: Coù yù nghóa, coù taùc duïng khaúng ñònh, thuùc ñaåy söï phaùt trieån, traùi vôùi tieâu cöïc. - Hai laø: tính chuû ñoäng coù nhöõng hoaït ñoäng nhaèm taïo ra nhöõng bieán ñoåi theo phöông höôùng phaùt trieån. - Ba laø: haêng haùi, nhieät tình vôùi nhieäm vuï, vôùi coâng vieäc.
Tính tích cöïc döôùi goùc ñoä trieát hoïc (duy vaät bieän chöùng), theo Maùc –Ăngen, V.I.Leânin: “Tính tích cöïc coù nguoàn goác töø yeáu toá beân trong vaø yeáu toá beân ngoaøi, trong ñoù yeáu toá beân trong giöõ vai troø quyeát ñònh. Tính tích cöïc chính laø thaùi ñoä caûi taïo vaø bieán ñoåi khaùch theå cuûa chuû theå, noù coù vai troø quan troïng trong vieäc taïo ra theá giôùi hieän thöïc khaùch quan, bieán ñoåi vaø caûi taïo” [31, tr.947]. Caùc nhaø Taâm lyù – giaùo duïc hoïc laïi xem xeùt tính tích cöïc ôû nhöõng khía caïnh khaùc nhau, ñoù laø: Tính tích cöïc gaén lieàn vôùi haønh ñoäng, P.I.Ganpeârin cho raèng: tính tích cöïc ñöôïc theå hieän trong caùc möùc ñoä lónh hoäi khaùc nhau vaø caùc möùc ñoâ aáy chính laø chæ soá ño söï phaùt trieån tính tích cöïc cuûa chuû theå. Tính tích cöïc chính laø tính chuû ñoäng cuûa chuû theå (haønh ñoäng yù chí); tính tích cöïc thöïc hieän chöùc naêng chæ baùo hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi. Theo caùc taùc giaû(V.I.Roâmanoâv, X.D.XminoâV… ) söï phaùt trieån tính tích cöïc chính laø söï phöùc taïp hoùa daàn caùc chöùc naêng tính tích cöïc cuûa chuû theå. Tính tích cöïc ñöôïc gaén vôùi moät hoaït ñoäng cuï theå, theo A.N.Leâoânchiev, A.A.Liublinxkaia, tính tích cöïc chæ söï saün saøng hoaït ñoäng vaø con ngöôøi tích cöïc coù yù nghóa laø con ngöôøi ñang ôû traïng thaùi hoaït ñoäng. Nhu caàu coù moái quan heä chaët cheõ vôùi tính tích cöïc, noù chính laø nguoàn goác, laø ñoäng löïc cuûa tính tích cöïc. Xem xeùt tính tích cöïc trong moái quan heä chaët cheõ giöõa traïng thaùi hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi vôùi thaùi ñoä caûi taïo theá giôùi cuûa hoï. Caùc taùc giaû L.M.Ackhanghenxki, R.Minle (Ñöùc)… cho raèng: khoâng neân xem xeùt tính tích cöïc chæ laø traïng thaùi hoaït ñoäng cuõng nhö khoâng neân taùch rôøi maët beân trong cuûa tính tích cöïc vôùi maët beân ngoaøi cuûa noù hoaëc laø söï phaùt trieån tính tích cöïc chæ xem xeùt baèng caùc ñaëc tröng soá löôïng vaø chaát löôïng cuûa con ngöôøi. Tính tích cöïc coøn theå hieän ôû söï noã löïc, söï quyeát taâm cuûa chuû theå trong quaù trình töông taùc vôùi ñoái töôïng ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích ñaõ ñaët ra vôùi chaát löôïng cao. Töø nhöõng quan ñieåm treân chuùng toâi xaùc ñònh: - Tính tích cöïc laø thaùi ñoä caûi taïo, bieán ñoåi cuûa chuû theå ñoái vôùi theá giôùi xung quanh, laø phaåm chaát quan troïng cuûa nhaân caùch.
- Tính tích cöïc gaén lieàn vôùi hoaït ñoäng, mang tính chuû ñoäng cuûa chuû theå, ñoái laäp vôùi bò ñoäng. - Ñoäng cô, nhu caàu, höùng thuù hoaït ñoäng chính laø nguoàn goác beân trong cuûa tính tích cöïc, laø ñoäng löïc thuùc ñaåy con ngöôøi hoaït ñoäng. - Tính tích cöïc laø söï coá gaéng, noã löïc, vöôït khoù cuûa chuû theå ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích ñaõ vaïch ra. Ñaây cuõng laø noäi haøm cuûa khaùi nieäm coâng cuï ñeå chuùng toâi nghieân cöùu tính tích cöïc cuûa con ngöôøi trong ñoù coù tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh TH. 1.2.2.2. Khaùi nieäm veà tính tích cöïc nhaän thöùc a. Khaùi nieäm veà tính tích cöïc nhaän thöùc TTCNT (tính tích cöïc nhaän thöùc) cuõng laø moät khaùi nieäm ñöôïc nhieàu taùc giaû ñeà caäp, nghieân cöùu vaø phaân tích. Ñeå laøm roõ khaùi nieäm naøy ta caàn xem xeùt caû veà noäi haøm cuõng nhö bieåu hieän cuûa noù. Taùc giaû.Kharlamov I.F [19] cho raèng, TTCNT laø traïng thaùi hoaït ñoäng cuûa hoïc sinh ñaëc tröng bôûi nguyeän voïng hoïc taäp, noã löïc trí tueä vaø nghò löïc trong quaù trình naém vöõng tri thöùc. ÔÛ ñaây taùc giaû ñaõ ñaët TTCNT trong hoaït ñoäng hoïc taäp vaø phaân tích döïa treân bieåu hieän veà nhu caàu, yù chí cuûa chuû theå nhaän thöùc ñeå xem xeùt khaùi nieäm TTCNT cuõng nhö bieåu hieän cuûa noù. TTCNT laø moät phaàn phaåm chaát nhaân caùch, moät thuoäc tính cuûa quaù trình nhaän thöùc, giuùp con ngöôøi thöïc hieän caùc nhieäm vuï nhaän thöùc coù keát quaû cao. I.I.Samoâva xem TTCNT nhö muïc ñích hoaït ñoäng, phöông tieän vaø keát quaû cuûa hoaït ñoäng. Treân thöïc teá muïc ñích cuûa vieäc hoïc taäp khoâng phaûi chæ laø naém tri thöùc, kyõ naêng, kyõ xaûo maø laø hình thaønh nhöõng phaåm chaát nhaân caùch. Theo taùc giaû, moät trong nhöõng phaåm chaát ñoù chính laø TTCNT, ñöôïc bieåu hieän ôû tính ñònh höôùng, tính beàn vöõng cuûa höùng thuù nhaän thöùc, söï coá gaéng tím toøi phöông thöùc hieäu quaû ñeå naém vöõng kieán thöùc vaø phöông phaùp haønh ñoäng, taäp trung chuù yù ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích hoïc taäp.
Chenn Rath-Soâpha ñaõ vieát trong luaän aùn tieán só (1989): TTCNT laø thaùi ñoä caûi taïo cuûa chuû theå ñoái vôùi khaùch theå, thoâng qua söï huy ñoäng ôû möùc ñoä cao caùc chöùc naêng taâm lyù, trong ñoù coù tính ñoäc laäp vaø tö duy saùng taïo cuûa chuû theå. Theo PGS.TS Nguyeãn Ngoïc Baûo, thì TTCNT laø thaùi ñoä caûi taïo cuûa chuû theå ñoái vôùi khaùch theå thoâng qua söï huy ñoäng ôû möùc ñoä cao caùc chöùc naêng taâm lyù nhaèm giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà hoïc taäp, nhaän thöùc, noù vöøa laø muïc ñích hoaït ñoäng vöøa laø phöông tieän vöøa laø ñieàu kieän ñeå ñaït muïc ñích. ÔÛ ñaây taùc giaû ñaõ xem xeùt noäi haøm cuûa khaùi nieäm nhaän thöùc döôùi goùc ñoä thaùi ñoä cuûa hoaït ñoäng hoïc taäp. Khi caùc chöùc naêng taâm lyù ñöôïc vaän duïng cao nhaát ñeå giaûi quyeát vaán ñeà hoïc taäp thì TTCNT theå hieän roõ nhaát, cao nhaát [4]. Theo taùc giaû Nguyeãn Kyø, TTCNT laø söï ham muoán hoaït ñoäng nhaän thöùc cuûa chuû theå. Chính chuû theå taïo neân bieåu hieän beân trong vaø beân ngoaøi, chính loøng ham muoán hieåu bieát hình thaønh neân ñoäng cô nhaän thöùc. ÔÛ ñaây taùc giaû muoán nhaán maïnh nhu caàu, ñoäng cô… laø nhöõng yeáu toá taâm lyù taïo neân ñoäng löïc thuùc ñaåy vaø loâi cuoán hoïc sinh vaøo caùc quaù trình hoïc taäp tích cöïc [21]. Theo taùc giaû Thaùi Duy Tuyeân, TTCNT bieåu hieän söï noã löïc cuûa chuû theå khi töông taùc vôùi ñoái töôïng trong quaù trình hoïc taäp, nghieân cöùu, theå hieän ôû söï hoaït ñoäng noã löïc cuûa trí tueä, söï huy ñoäng möùc ñoä cao caùc chöùc naêng taâm lyù (nhö höùng thuù, chuù yù, yù chí) nhaèm ñaït ñöôïc muïc ñích ñaët ra vôùi chaát löôïng cao [36, tr.13,14]. Döôùi goùc ñoä Taâm lyù hoïc Maùcxít, caùc nhaø Taâm lyù hoïc ñaõ xem tính tích cöïc nhaän thöùc nhö laø moät daïng hoaït ñoäng, moät soá taùc giaû khaùc laïi xem tính tích cöïc nhaän thöùc nhö laø traïng thaùi hoaït ñoäng cuûa chuû theå, cuûa ngöôøi haønh ñoäng vaø ñöôïc ñeà caäp ñeán ôû hai khía caïnh: - Tính tích cöïc nhö laø moät hoaït ñoäng tích cöïc goàm coù caùc thaønh phaàn + Ñoäng cô, nhu caàu, höùng thuù thu huùt chuû theå nhaän thöùc vaøo quaù trình nhaän thöùc vaø duy trì tính tích cöïc nhaän thöùc trong suoát quaù trình ñoù. + Tình caûm, yù chí taïo ñieàu kieän taäp trung haønh ñoäng trí tueä ñeå duy trì tính tích cöïc nhaän thöùc coù chuû ñònh ôû möùc cao. - Tính tích cöïc nhö laø moät ñaëc ñieåm, moät neùt tính caùch cuûa moãi caù nhaân.
Hai khía caïnh naøy cuûa tính tích cöïc nhaän thöùc coù moái quan heä maät thieát vôùi nhau vì khi ñaõ ñöôïc hình thaønh thì noù khoâng chæ laø hoaït ñoäng ñôn thuaàn maø söï phaùt trieån cuûa noù trôû thaønh moät thuoäc tính, moät neùt tính caùch cuûa moãi caù nhaân. PGS.TS Nguyeãn Ngoïc Baûo cho raèng tính tích cöïc nhaän thöùc laø thaùi ñoä caûi taïo chuû theå ñoái vôùi khaùch theå thoâng qua söï huy ñoäng ôû möùc ñoä cao caùc chöùc naêng taâm lyù nhaèm giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà nhaän thöùc. Taùc giaû nhaán maïnh khi caùc chöùc naêng taâm lyù ñöôïc vaän duïng cao nhaát ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà hoïc taäp thì tính tích cöïc nhaän thöùc ñöôïc theå hieän roõ nhaát, cao nhaát [5]. Taùc giaû Nguyeãn Kyø nhaán maïnh tính tích cöïc nhaän thöùc laø söï ham muoán, höùng thuù hoaït ñoäng nhaän thöùc cuûa chuû theå. Chính loøng ham muoán hieåu bieát ñaõ hình thaønh leân ñoäng cô nhaän thöùc. Theo GS. Thaùi Duy Tuyeân thì tính tích cöïc nhaän thöùc bieåu thò söï noã löïc cuûa chuû theå khi töông taùc vôùi ñoái töôïng trong quaù trình hoïc taäp nhaèm ñaït ñöôïc caùc muïc ñích ñaõ ñeà ra [34]. Nhö vaäy coù theå thaáy raèng tính tích cöïc nhaän thöùc bao goàm caùc thaønh phaàn: nhaän thöùc, tình caûm, yù chí hay noùi khaùc ñi noù xoay quanh ba maët: nhaän thöùc, thaùi ñoä vaø haønh ñoäng cuï theå. Töø ñoù, coù theå coi tính tích cöïc nhaän thöùc laø moät phaåm chaát taâm lyù cuûa nhaân caùch; thaùi ñoä caûi taïo cuûa chuû theå ñoái vôùi khaùch theå thoâng qua vieäc huy ñoäng ôû möùc ñoä cao caùc chöùc naêng taâm lyù nhaèm giaûi quyeát nhöõng nhieäm vuï nhaän thöùc. b. Caùc bieåu hieän hay daáu hieäu cuûa tính tích cöïc nhaän thöùc Khaùi nieäm TTCNT khaù phong phuù vaø phöùc taïp cho neân vieäc xaùc laäp caùc bieåu hieän cuûa noù cuõng khoâng ñôn giaûn. Caùc bieåu hieän cuûa TTCNT cuõng ñöôïc khaù nhieàu taùc giaû nhìn nhaän vaø ñeà caäp khaùc nhau. Theo Töø ñieån sö phaïm baùch khoa toaøn thö cuûa Lieân Xoâ [32] thì söï phaùt trieån cuûa TTCNT coù nhöõng daáu hieäu sau: - Thaùi ñoä tích cöïc ñoái vôùi theá giôùi xung quanh. - Söï ham muoán vöôït ra ngoaøi nhöõng gì ñaõ hieåu bieát. - Söï mong moûi môû roäng phaïm vi hieåu bieát vaø söû duïng chuùng moät caùch saùng taïo trong lyù luaän.
Taùc giaû Nguyeãn Ngoïc Baûo nhìn nhaän vaø xem xeùt TTCNT ôû bình dieän roäng vaø ñaõ neâu baät nhöõng ñaëc tröng cuûa TTCNT: - Löïa choïn thaùi ñoä ñoái vôùi ñoái töôïng nhaän thöùc - Ñeà ra muïc ñích, nhieäm vuï caàn giaûi quyeát sau khi löïa choïn ñoái töôïng - Caûi taïo ñoái töôïng trong hoaït ñoäng ñeå giaûi quyeát vaán ñeà [4]. ÔÛ ñaây, yeáu toá noåi roõ nhaát trong TTCNT laø phaûi naûy sinh trong yù thöùc cuûa chuû theå haønh ñoäng chuù khoâng chæ ñôn giaûn laø haønh ñoäng caûi taïo ñoái töôïng. Taùc giaû Thaùi Duy Tuyeân khaúng ñònh raèng haït nhaân cuûa TTCNT laø hoaït ñoäng tö duy cuûa caù nhaân ñöôïc taïo neân do söï thuùc ñaåy cuûa heä thoáng nhu caàu ña daïng. TTCNT ñöôïc taùc giaû phaân tích döïa treân baûn chaát cuûa tính tích cöïc. Tính tích cöïc coù “hai maët” ñoù laø maët töï giaùc vaø töï phaùt. Maët töï phaùt cuûa noù laø nhöõng yeáu toá tieàm aån, baåm sinh theå hieän ôû tính toø moø, hieáu kyø, hieáu ñoäng, linh hoaït vaø soâi noåi trong haønh vi maø moïi con ngöôøi ñeàu coù nhöng trong möùc ñoä khaùc nhau. Maët töï giaùc laø traïng thaùi taâm lyù tích cöïc coù muïc ñích vaø coù ñoái töôïng roõ reät, töø ñoù naûy sinh hoaït ñoäng ñeå chieám lónh ñoái töôïng ñoù. Tính tích cöïc töï giaùc theå hieän ôû khaû naêng quan saùt, tính pheâ phaùn trong tö duy, trí toø moø khoa hoïc… Cuõng theo taùc giaû, ñeå giuùp giaùo vieân coù theå phaùt hieän ñöôïc hoïc sinh coù TTCNT hay khoâng, caàn döïa vaøo nhöõng daáu hieäu sau: - Chuù yù trong quaù trình hoïc taäp. - Haêng haùi tham gia vaøo moïi hình thöùc hoïc taäp. - Hoaøn thaønh ñöôïc nhöõng nhieäm vuï ñöôïc giao. - Ghi nhôù toát nhöõng ñieàu ñaõ hoïc. - Hieåu kieán thöùc ñaõ hoïc. - Trình baøy laïi ñöôïc noäi dung baøi hoïc theo ngoân ngöõ rieâng. - Ñoïc theâm, laøm theâm caùc baøi taäp khaùc. - Toác ñoä hoïc taäp coù nhanh. - Coù höùng thuù trong hoïc taäp. - Coù quyeát taâm, yù chí vöôït qua khoù khaên trong hoïc taäp. - Coù saùng taïo trong hoïc taäp [34, tr.271].
Taùc giaû Ñaëng Höõu Giang [14, tr.37-38] thì laïi xem xeùt caùc tieâu chí ñeå ñaùnh giaù TTCNT nhö sau: - Söï taäp trung yù chí. - Töï giaùc hay bò baét buoäc. - Haêng haùi tham gia vaøo hoaït ñoäng nhaän thöùc. - Söï noã löïc vöôït khoù. - Möùc ñoä trong quan heä hôïp taùc nhaèm giuùp cho nhaän thöùc saâu hôn. - Keát quaû cuûa hoaït ñoäng nhaän thöùc. Taùc giaû Ñaëng Quoác Baûo vaø Ñinh Thò Kim Thoa cho raèng: Trong quaù trình lónh hoäi kieán thöùc, kó naêng kó xaûo ôû HS, tính tích cöïc ñöôïc theå hieän töø caáp ñoä thaáp nhaát ñeán caáp ñoä cao nhaát nhö sau: Baét chöôùc: tính tích cöïc theå hieän ôû söï coá gaéng laøm theo maãu haønh ñoäng, thao taùc, cöû chæ haønh vi hay nhaéc laïi nhöõng gì traûi qua… Tìm hieåu vaø khaùm phaù: tính tích cöïc theå hieän ôû söï chuû ñoäng hoaëc yù muoán hieåu thaáu ñaùo vaán ñeà naøo ñoù ñeå sau ñoù coù theå töï giaûi quyeát vaán ñeà… Saùng taïo: tính tích cöïc theå hieän ôû khaû naêng linh hoaït vaø hieäu quaû trong giaûi quyeát vaán ñeà…[1] Ñaây laø ba daáu hieäu cô baûn maø chuùng toâi choïn loïc vaø xaùc laäp laøm cô sôû nghieân cöùu TTCNT. 1.2.2.2. Daïy hoïc theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa HS Xu höôùng tích cöïc hoùa trong daïy hoïc laø böôùc tieán trong daïy hoïc. Ñieåm noåi baät ôû möùc daïy hoïc naøy laø daïy hoïc vì söï phaùt trieån cuûa ngöôøi hoïc, höôùng ñeán söï phaùt trieån moïi tieàm naêng vaø söï saùng taïo cuûa ngöôøi hoïc. Ñoàng thôøi khai thaùc, phaùt huy vai troø chuû theå vaø tính tích cöïc, chuû ñoäng cuûa ngöôøi hoïc trong quan heä töông taùc vôùi ngöôøi daïy. Trong daïy hoïc höôùng vaøo ngöôøi hoïc, ngöôøi hoïc giöõ vai troø chuû ñoäng vieäc hoïc cuûa mình, coøn ngöôøi daïy coù chöùc naêng trôï giuùp, vôùi caùc möùc ñoä khaùc nhau trong nhöõng tình huoáng cuï theå. Theo PGS TS Phan Troïng Ngoï: tính tích cöïc (daïy hoïc höôùng vaøo ngöôøi hoïc) coù hai caáp ñoä: caáp ñoä xaõ hoäi vaø caáp ñoä caù nhaân.ÔÛ caáp ñoä xaõ hoäi, tính tích cöïc trong daïy hoïc ñöôïc
theå hieän qua möùc ñoä ñaùp öùng caùc yeâu caàu veà söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi vaø söï phaùt trieån nhaân caùch ngöôøi hoïc, phuø hôïp vôùi caùc chuaån möïc, quy ñònh chung. Möùc ñoä ñaùp öùng caøng cao, daïy hoïc caøng tích cöïc vaø ngöôïc laïi. Caáp ñoä tích cöïc caù nhaân theå hieän qua möùc ñoä ñaùp öùng nhu caàu caù nhaân cuûa ngöôøi hoïc, qua ñoù phaùt huy ñöôïc tính tích cöïc, chuû ñoäng, saùng taïo cuûa ngöôøi hoïc. Trong daïy hoïc caàn keát hôïp caû hai caáp ñoä tích cöïc neâu treân [25, tr.179]. Daïy hoïc theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh laø bao haøm caùc hoaït ñoäng cuûa ngöôøi hoïc, qua ñoù ngöôøi hoïc ñaït muïc tieâu daïy hoïc baèng caùch khaùm phaù ra noù. Tuøy theo ñaëc tröng cuûa chuû theå (ngöôøi hoïc) maø phöông phaùp naøy yeâu caàu caùc möùc ñoä tham gia cuûa chuû theå vaøo vieäc xaây döïng kieán thöùc, phaùt huy saùng kieán, saùng taïo cuûa ngöôøi hoïc, thay vì phaûi thuï ñoäng tieáp thu chính töø ngöôøi daïy hay saùch giaùo khoa. Daïy hoïc theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh chính laø phaùt huy tính tích cöïc, söùc saùng taïo, khaùm phaù cuûa baûn thaân ngöôøi hoïc. 1.2.2.3. Hoaït ñoäng daïy hoïc theo ñònh höôùng phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa HS ôû TH  Toå chöùc caùc hoaït ñoäng ña daïng vaø phong phuù Toå chöùc caùc hoaït ñoäng ña daïng vaø phong phuù ñeå giuùp hoïc sinh lónh hoäi kieán thöùc vaø hình thaønh kó naêng. Ñieàu naøy coù nghóa laø phaûi toå chöùc cho hoïc sinh hoaït ñoäng moät caùch tích cöïc, hoïc sinh laø ngöôøi tham gia vaøo caùc hoaït ñoäng aáy, chuùng töï tìm toøi, khaùm phaù… döôùi söï höôùng daãn cuûa giaùo vieân. Cuï theå nhö: hoïc sinh phaûi trao ñoåi, thaûo luaän ñeå giaûi quyeát nhieäm vuï, hoïc sinh ñöôïc ñoùng vai, ñöôïc tham gia vaøo troø chôi hoïc taäp, ñoùng kòch dieãn xuaát… Giaùo vieân chuù yù cho hoïc sinh nhieàu cô hoäi thöïc haønh, thöïc taäp, ñöôïc theå hieän, ñöôïc phaùt bieåu treân lôùp… Trong phöông phaùp tích cöïc, ngöôøi hoïc- chuû theå cuûa hoaït ñoäng hoïc – ñöôïc cuoán huùt vaøo nhöõng hoaït ñoäng hoïc taäp do giaùo vieân toå chöùc vaø chæ ñaïo, thoâng qua ñoù töï löïc khaùm phaù nhöõng ñieàu mình chöa bieát chöù khoâng phaûi laø thuï ñoäng tieáp thu nhöõng tri thöùc ñaõ ñöôïc saép ñaët saün. Ñöôïc ñaët vaøo nhöõng tình huoáng cuûa ñôøi soáng thöïc teá, ngöôøi hoïc tröïc tieáp quan saùt, laøm thí nghieäm, thaûo luaän, giaûi quyeát vaán ñeà ñaët ra theo caùch suy nghó cuûa mình, töø ñoù vöøa naém ñöôïc kieán thöùc môùi, kó naêng môùi vöøa naém ñöôïc phöông phaùp “laøm ra” nhöõng kieán thöùc