Luận văn: Vai trò của nhà nước trong quá trình công nghiệp hóa ở Thái Lan (thời kỳ 1961 - 2004), bài học kinh nghiệm và khả năng vận dụng vào Việt Nam

Chia sẻ: Lala Lala | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:119

Thêm vào BST

Báo xấu

135
lượt xem 33
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Lý luận về vai trò của nhà nước trong quá trình công nghiệp hóa ở các nước đang phát triển. Vai trò của nhà nước trong quá trình công nghiệp hóa ở Thái Lan (thời kỳ 1961 - 2004) và bài học kinh nghiệm. Khả năng vận dụng một số kinh nghiệm về vai trò nhà nước trong công nghiệp hóa Thái Lan vào công nghiệp hóa ở Việt Nam hiện nay

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn: Vai trò của nhà nước trong quá trình công nghiệp hóa ở Thái Lan (thời kỳ 1961 - 2004), bài học kinh nghiệm và khả năng vận dụng vào Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC V À Đ À O TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI T H Ư Ơ N G ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CẤP BỘ VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG Q U Á TRÌNH CNH Ở THÁI LAN (THỜI KỶ 1961- 2004), BÀI HỌC KINH NGHIỆM V À KHẢ N Ă N G VẬN DỤNG V À O VIỆT NAM MÃ số: 1Ỉ2003- 40-56 Chị nhiệm đề tài: ThS. Nguyễn Thị Thúy Tham gia đề tài: TS. Phạm Huy Vinh ThS. Vu Thị Thanh Xuân OM. Đinh Thị Quỳnh Hà CN. Đặng Hương Giang T tì ư VỊ ỉ-Ni B A I n ìcị NEO Ai Thua N o i -ỈMDâấị -JMLJ HÀ MỘI, 2005
BỘ GIÁO DỤC VÀ Đ À O TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI T H Ư Ơ N G ***** Đ Ể TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC C Á P BỘ VAI T R Ò C Ủ A N H À N Ư Ớ C TRONG Q U Á T R Ì N H C Ô N G NGHIỆP HOA Ở T H Á I L A N (THỜI K Ỳ 1961- 2004), BÀI H Ọ C KINH NGHIỆM V À K H Ả N Ă N G V Ậ N DỤNG V À O VIỆT N A M MÃ SỐ: B 2005- 40- 56 Xác nhận c a cơ quan ch t ì đề t i r à Ch nhiệm đề t i à K/T HIỆU TRƯỞNG PHÓ HIỆU TRƯỞNG
MỤC LỤC Trang Mở đầu Ì Chương ì: Lý luận về vai trồ nhà nước trong quá trình công nghiệp hóa ở các nước đang phát triển 1.1. Tính tất yếu của công nghiệp hoa đối với phát triển kinh tế - xã hội ở các nước đang phát triển 1.1.1. Khái niệm công nghiệp hoa 4 Ì. Ì .2. Công nghiệp hoa và hiện đại hoa 6 1.1.3. Tính tất yếu của công nghiệp hoa đối với sự phát triển kinh tế - xã hội ở các nước đang phát triển 9 1.2. Về vai trò nhà nước trong quá trình công nghiệp hoa ở các nước đang phát triển 11 1.2.1. Xác định chiến lược công nghiệp hoa 12 1.2.2. Tổ chức thực hiện và điều tiết hoạt động trong công nghiệp hoa 14 Chương 2: Vai trò nhà nước trong quá trình công nghiệp hoa ở Thái Lan (thời kỳ 1961 - 2004) và bài học kỉnh nghiệm 25 2.1. Vai trò Nhà nước trong quá trình công nghiệp hoa ở Thái Lan ( Thời kỳ 1961 - 2004) 26 2.1.1. Thời kỳ công nghiệp hoa thay thế nhụp khẩu (Ì961 - 1971) 26 2.1.2. Thòi kỳ công nghiệp hoa hướng về xuất khẩu (1972 - 2004) 35 2.2. Một số bài học kinh nghiệm về vai trò nhà nước trong quá trình công nghiệp hoa ở Thái Lan 60 2.2.1. Lựa chọn chiến lược công nghiệp hoa phù hợp với diều kiện trong nước và quốc tế 60 2.2.2. Nhà nước xác định mục tiêu, động lực và công cụ của chiến lược công nghiệp hoa 62 2.2.3. Phát huy nguồn vốn trong nước và khai thác tối đa nguồn vốn bên ngoài 64
2.2.4. Chú trọng phát triển nguồn nhân lực cho công nghiệp hoa 2.2.5. Chú trọng ứng dụng thành tựu khoa học - công nghệ, từng bước nâng cao năng lực công nghệ quốc gia 2.2.6. Khuyến khích xuất khấu 2.2.7. Đầu tư nâng cấp cơ sở hạ tầng Chương 3: Khả năng vận dụng một số kinh nghiệm vê vai trò nhà nước trong công nghiệp hoa ở Thái Lan vào công nghiệp hoa ỏ Việt Nam hiện nay 3.1. Thực trạng về vai trò nhà nước trong công nghiệp hoa, hiện đại hoa ở Việt Nam từ 1986 đến 2004 3.1.1. Thời kỳ trước 1986 3.1.2. Thời kỳ đải mới kinh tế (1986 - 2004) 3.1.2.1. Về vai trò nhà nước trong công nghiệp hoa, hiện đại hoa 3.1.2.2. Thành tựu và hạn chế 3.2. Một số điểm tương đồng và khác biệt giữa Việt Nam và Thái Lan khi thực hiện công nghiệp hoa 3.2.1.Những điểm tương đồng 3.2.2. Những điểm khác biệt 3.3. Một số kinh nghiệm về vai trò nhà nước trong quá trình công nghiệp hoa ở Thái Lan có khả năng vận dụng vào Việt Nam 3.3.1. Lựa chọn chiến lược phù hợp trong công nghiệp hoa 3.3.2. Huy động có hiệu quả các nguồn vốn cho công nghiệp hoa 3.3.3. Đầu tư và nâng cao năng lực phát triển khoa học - công nghệ phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa 3.3.4. Phát triển nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa 3.3.5. Chú trọng xây dựng và phát triển hệ thống cơ sở hạ tầng Kết luận Danh mục tài liệu tham khảo
MỎ ĐẦU I. 'rinh cấp thiết của d ồ l a i M â y tháp kỷ qua, công nghiệp hoa đã (liền ra ở n h i ề u nước đang phái triển và có tác động tích cực t ớ i sự phát triển k i n h tế- xã h ộ i c ủ a các nước này. Nghiên c ứ u thành lựu của quá trình công nghiệp hoa ở các nước đung phát triển c h o thấy, nhà nước luôn là tác nhân q u a n trọng trong việc định hướng, điều hành và thực t h i công nghiệp hoa. Chính sự thành công c ủ a Thái L a n t r o n g n h i ề u thập k ỷ q u a đã c h ứ n g m i n h vai trò đặc biệt quan trọng c ủ a nhà nước t r o n g việc thúc đ ẩ y quá trình công nghiệp hoa . ở V i ệ t Nam, quá trình công nghiệp hoa, hiện đữi h o a t ừ 1986 đến n a y đã đữt được những thành tựu đáng t ự hào. T u y nhiên, trước yêu cầu m ớ i c ủ a đất nước và thách (hức c ủ a thời đữi, không ít vấn đề bất c ộ p đã n ả y sinh, đặc biệt t r o n g g i a i đoữn đấy mữnh công nghiệp hoa, hiện đữi hoa. Đ ể vượt q u a n h ữ n g khó khăn đó rất cần sự lác d ộ n g có hiệu q u ả của nhà nước. Giữa V i ệ t N a m và Thái L a n đang có nhũng điểm khác biệt, nhưng c ũ n g có rất nhiều điếm tương đồng, vì vậy việc học l ậ p k i n h n g h i ệ m của Thái L a n về vai trò nhà nước trong quá trình công nghiệp hoa n h ằ m đữt t ớ i m ụ c tiêu đến n ă m 2 0 2 0 đưa nước ta cơ bản thành m ộ i nước công nghiệp là việc làm có ý nghĩa lý luân và thực tiễn. 2. Tình hình nghiên cứu M ấ y n ă m gần đây đã có khá nhiều công trình nghiên c ứ u v ề công nghiệp h o a và vai trò cùa nhà nước trong công nghiệp hoa ở các nước đang phát triển chẳng h ữ n như TS V ũ Đ ă n g Hình v ớ i công trình nghiên c ứ u về vai trò nhà nước trong quá trình công nghiệp hoa ở Hàn Quốc; L u ậ n án T i ế n sỹ của N C S Đinh Thị T h ơ m về vai trò của chính phủ trong quá trình công nghiệp hoa hướng về xuất khấu cùa 4 nước ASEAN: Singapo, Malaixia, Thái Lan, Indonexia. Ì
Tuy nhiên, hiện vẫn chưa có công trình nghiên cứu một cách toàn diện và có hệ thống ve vai trò nhà nước Thái Lan trong quá trình công nghiệp hoa. 3. M ụ c tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu * Mục tiêu: Trên cơ phân tích vai trò của nhà nước trong quá trình công nghiệp hoa ỏ Thái Lan, rút ra những kinh nghiệm có khả năng vận dụng vào quá trình công nghiệp hoa, hiện đại hoa ở Việt Nam hiện nay. * Nhiệm vụ: Thứ nhất: Làm rõ vai trò của nhà nước trong quá trình công nghiệp hoa ở các nước đang phát triển. Thứ hai: Phân tích thực trạng vai trò của nhà nước trong quá trình công nghiệp hoa ở Thái Lan và nêu lên những kinh nghiệm đối với các nước đang phát triển. Thử ba: Phân lích mội sô kinh nghiệm vổ vai trò của nhà nước Thúi Lan trong quá trình công nghiệp hoa có khá năng áp dụng vào Việl Nam. 4. Đôi tượng và phạm vì nghiên cứu - Đ ố i tượng nghiên cứu của đề t i là đi sâu nghiên cứu vai trò của nhà nước à trong quá trình công nghiệp hoa ở Thái Lan. - Phạm vi nghiên cứu: Đ ề tài tập trung nghiên cứu vai trò nhà nước trong quá trình công nghiệp hoa ở Thái Lan (vé lựa chọn chiến lược và tổ chức thực hiện công nghiệp hoa và rút ra những kinh nghiệm chủ yếu từ những thành công của nhà nước Thái Lan trong việc lựa chọn và l ổ chức thực hiện công nghiệp hoa có thể áp dụng vào Việt Nam hiện nay) trong thời kỳ 1961 - 2004. 5. Phương pháp nghiên cứu Đ ề t i sử dụng phương pháp lịch sử và phương pháp lôgíc là chủ yếu. Ngoài ra à còn sử dụng các phương pháp như phân tích, đối chiếu, so sánh để làm rõ nội dung nghiên cứu. 2
6. Kết cấu của dề tài Ngoài phần mở đầu, danh mục t i liệu tham khảo, đề t i kết cấu thành ba à à chương: Chương Ì: Lý luận về vai trò của nhà nước trong quá trình công nghiệp hoa ở các nước đang phát triển. Chương 2: Vai trò cùa nhà nước trong quá trình công nghiệp hoa ở Thái Lan (thời kỳ 1961-2004) và bài học kinh nghiệm. Chương 3: Khả năng vận dụng một số kinh nghiệm về vai trò nhà nước trong quá trình công nghiệp hoa ở Thái Lan vào công nghiệp hoa ở Việt Nam hiện nay. 3
CHƯƠNG I LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ NHÀ N Ư Ớ C TRONG QUẢ TRÌNH C Ô N G NGHIỆP HÓA Ở CÁC N Ư Ớ C Đ A N G PHÁT TRIỂN 1.1 TÍNH TẤT YẾU CỬA CÔNG NGHIỆP HÓA Đối VỚI SựPHÁT TRIỂN KINH TỂ - X Ã H Ộ I ở C Á C N Ư Ớ C Đ A N G P H Á T TRIỂN 1 1 1 Khái niệm công nghiệp hoa ... Trong lịch sử phát triển của xã hội loài người, công nghiệp hoa là con đường tễt yếu dể các quốc gia trên thế giới phát triển và tiến tới hiện đại văn minh. Thực tiễn phát triển kinh tế ở nhiều nước cho thễy, công nghiệp hoa diễn ra với sự phong phú, đa dạng vé m ô hình bởi vì nó là quá trình phức tạp và bao hàm phạm vi rộng lớn. Do thời điểm xuễt phát và phương thức tiến hành khác nhau nôn bản than khái niệm công nghiệp hoa cũng được quan niệm (heo những cách liếp cân khác nhau. Theo lổng kết của Tổ chức phát triển công nghiệp của Liên hiệp quốc thì có đến 128 cách định nghĩa khác nhau về công nghiêp hoá.Thực l ố công nghiệp hoa là khái niệm mang tính chễt lịch sử. Tuy theo góc độ nhìn nhận m à người ta nhễn mạnh mặt này hay mặt khác của công nghiệp hoa để đưa ra những quan niệm khác nhau. Những quan điểm đó có thổ quy vé một dạng như sau: - Cuối thế kỷ X V I I I , cuộc cách mạng công nghiệp bắt đầu ở nước A n h và sau đó lan sang các nước t u bản khác. K h i đó, công nghiệp hoa gần như được đồng nhễt với quá trình phát triển công nghiệp. K h i nén công nghiệp chuyển biến nhanh chóng từ kỹ thuật cơ khí đơn giản với máy hơi nước làm động lực sang cơ khí phức tạp với động cơ đốt trong, điện năng làm dộng lực thì quan niệm công nghiệp hoa đã được mở rộng. N ó không chỉ đơn thuần là phát triển nền công nghiệp thành lĩnh vực đóng vai trò chủ đạo trong nền kinh tế, m à còn biến tễt cả các hoạt động sản xuễt khác nhau thành loại hình hoạt động công nghiệp.Ở đây, công nghiệp hoa 4
được quan niệm là quá trình liên tục (hay đổi công nghệ cũ bằng công nghệ mới tiên tiến hơn. - Từ năm 1926, Liên X ô bước vào thực hiện công nghiệp hoa. Mặc dù trước đó chủ nghĩa lư bản đã phát triển ở mức độ nhất đốnh nhưng so với phương Tây đương thời thì Liên X ô vẫn thiếu một hệ thống công nghiệp nặng hoàn chỉnh và kinh tế tiểu nông vẫn còn tồn tại khá phổ biến. Bên cạnh đó, Liên X ô còn bố phương Tây bao vay phong toa về kinh tế. Trong bối cảnh ây, mục tiêu vơi công nghiệp hoa của Liên X ô là tập trung cao độ cho phát triển công nghiệp nặng. Điều này bao gồm cả ý nghĩa kinh tế và quốc phòng. Do vậy, công nghiệp hoa được quan niệm là "Quá trình xây dựng nền đại công nghiệp cơ khí có khả năng cải tạo cả nông nghiệp. Đ ó là sự phát triển công nghiệp nặng với ngành trung tâm là chế tạo máy". Quan niệm này phù hợp với Liên X ô thời kỳ đó. Trong quá trình thực hiện, mặc dù có sư chú trọng nhất đốnh đến công nghiệp nhẹ và nông nghiệp nhưng bao g i ờ công nghiệp nặng cũng được coi như mội tiền đề có ý nghĩa quyết đốnh đến sự toàn thắng của công nghiệp hoa cũng như sự sống còn của đất nước. N ă m 1963, Tổ chức phát triển công nghiệp của Liên hiệp quốc ( U N I D O ) đưa ra khái niệm: "Công nghiệp hoa là m ộ i quá trình phái triển kinh tế, trong quá trình này một bộ phạn ngày càng tăng các nguồn của cải quốc dân được động viên để phát triển cơ cấu kinh tế nhiều ngành ở trong nước với kỹ thuật hiện đại. Đ ặ c điểm của cơ cấu kinh tế này là có một bộ phận chế biến luôn thay đổi để sản xuất ra những tư liệu sản xuất và hàng tiêu dùng, có khả năng đảm bảo cho toàn bộ nền kinh tế phát triển với nhốp độ cao, đảm bảo tới sự tiến bộ về lánh tế- xã hội". Quan niệm này chứa đựng sự dung hoa các ý kiến cho rằng công nghiệp hoa bao trùm toàn bộ quá trình phát triển kinh tế- xã hội nhằm đạt tới không chỉ sự phát triển kinh tế m à còn cả sự tiến bộ về mặt xã hội. M ỗ i cách quan niệm vé công nghiệp hoa đều có nhan tố hợp lý, nó tuy thuộc vào hoàn cảnh cụ thể và gắn với những yêu cầu đặt ra trong phát triển 5
Hiện nay, công nghiệp hoa được hiểu là quá trình xây dựng một nên công nghiệp tiên tiến, tạo ra cơ sở vật chài kỹ thuật cho (ÔIIÌỊ cuộc xây tltỊìiíi và phái tì lên đất nước, nhằm chuyển một xã hội nông nghiệp với lao độiiiỊ thủ công là chủ yên sang mội xã hội công nghiệp với lao động bằng máy móc và công nghệ hiện đại trong tất cả các lĩnh vực kinh tế đê tạo ra năiìíỊ xuất lao động xã hội và nhịp độ phát triển kinh tế cao. N h ư vậy, với nội dung phong phú và luôn gắn với sự chuyển biến của khoa học- công nghệ, công nghiệp hoa bao hàm những đặc (rưng sau: - Vấn đổ trung tâm của công nghiệp hoa chính là công nghệ mới. Do vậy, công nghiệp hoa chính là quá trình trang bị công nghệ hiện đại cho các ngành công nghiệp then chờt. - Công nghiệp hoa là quá trình lạo sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế, chuyển dịch cơ cấu lao động xã hội và đẩy mạnh sự phái triển kinh tế- xã hội nhằm nang cao đời sờng dan cư. - Công nghiệp hoa ngày nay cũng gắn với quá trình mở cửa đổ liếp thu những thành quả khoa học- công nghệ nhằm rút ngắn tiến trình phát triển. 1.1.2. Công nghiệp hoa và hiện đại hoa Thực tế cho thấy, công nghiệp hoa và hiện đại hoa có m ờ i quan hệ chặt chõ với nhau và chính hiện đại hoa là yếu tờ quyết định sự thành công của công nghiệp hoa. Tuy nhiôn, trong lịch sử phát triển nhân loại không phải lúc nào công nghiệp hóa, hiện đại hoa cũng diễn ra đồng thời với nhau. Công nghiệp hoa không chỉ là xây dựng và phát triển công nghiệp, m à còn là sự chuyển nền kinh tế từ tình trạng lạc hậu, dựa vào phương pháp thủ công là chủ yếu sang nề kinh tế có chất lượng và n hiệu quả cao, sản xuất theo phương pháp m ớ i nhất dựa vào tiến bộ của khoa học công nghệ. Còn hiện đại hoa được hiểu là toàn bộ quá trình, các dạng cải biến, các bước quá độ l ừ các trình độ kỹ thuật khác nhau đang t ồ n tại lên trình độ m ớ i cao 6
hơn dựa trôn những tiế n bộ của khoa học công nghệ. Ngày nay hiện đại hoa đựoc thừa nhận rộng rãi và được hiếu (heo nghĩa rộng không chỉ đơn (huân là hiện đại hoa công nghiệp m à còn là hiện đại hoa nền kinh tế . Vì vậy, khi xé! vổ bản chất, khái niệm hiện đại hoa thường được người la cho là hình thức địc biệt của sự phát triển xã hội. Thực tế, các nhà kinh tế học hiện dại thường dùng phạm trù công nghiệp hoa như một tiêu chuẩn phân định xã hội truyền thống và xã hội hiện đại cũng như để phân định các thời kỳ, các dạng hiện đại hoa đã và đang diễn ra trong lịch sử nhân loại. Chính sự phát Iriển của khoa học- công nghệ đã đánh dấu và mở ra những bước ngoịt mới trong công nghiệp hoa. Cách mạng khoa học công nghệ là hình thức phổ biến trong sự phát triển của lực lượng sản xuất và đời sống xã hội. Do đó, khoa học công nghệ là một phương tiện quan trọng nhất để giải quyết các vấn đề xã h ộ i , là con đường hiện đại hóa của các quốc gia trên thếgiới. Kinh nghiệm phát triển của các nước cho thấy, bản thân công nghiệp hoa dã bao hàm yCu cáu dại lới trình độ phát triển kinh tế hiện đại nhất vào thời điểm tiến hành. Quá trình ấy thúc đẩy việc giải quyết nhanh chóng những nhiệm vụ m à thực tiễn địt ra, dồng thời đẩy nhanh sự ứng dụng những thành tựu của nó vào sản xuất. Bước sang nửa sau của thế kỷ XX, sự tác động mạnh mẽ của cuộc cách mạng khoa học công nghệ hiện đại đã làm thay đổi căn bản trình độ phát triển của các nước đi trước cũng như đi sau. Việc đạt tới trình độ hiện đại nhất ngày càng trở thành một thách thức khó vượt qua dối với quá trình công nghiệp hoa ở các nước đi sau. Tuy nhiên, ngày nay các nước công nghiệp hoa muộn có nhiều cơ h ộ i hơn để rút ngắn khoảng cách lạc hậu của mình m à một (long những cơ hội đó lại do chính cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật hiện đại mang lại. Vào cuối thập kỷ 70, đầu thập kỷ 80, khái niệm các nền kinh tế công nghiệp m ớ i (NIEs) xuất hiện cùng v ớ i những thành tựu phát triển công nghiệp vượt bậc ở nhóm bốn nước và lãnh thổ châu Á: Hàn Quốc, Hồng Rông, Đài Loan, Xinhgapo. Trong số trên 100 nước chậm phát 7
triển chí có một sô í nước đã đại trình độ phát triển tương đối hiện đại. Đ ổ n g thời, t ngay cả mội sô nước đã đi trước trong quá trình công nghiệp hoa, thì trước sự phái triển nhanh chóng của khoa học công nghệ cũng trở nôn lụt hậu nếu không bắt kứp được sự phát triển đó. Do vậy công nghiệp hoa ngày nay được hiểu như một quá trình đi liền với hiện đại hoa, nếu không sẽ dãn đến nguy cơ lụt hậu ( hoặc tụi hậu xa hơn) vé kinh tế. Nhận thức về sự tác động của cuộc cách mạng khoa học công nghệ hiện đại đến qua trình công nghiệp hoa ngày nay, Hội nghứ lán thứ Bảy Ban chấp hành Trung ương khoa V I I Đảng Cộng sản Việt Nam đã xem xét công nghiệp hoa trong mối quan hệ với hiện đại hóa và cho rằng: "Công nghiệp hoa, hiện đại hoa là quá trình chuyển đổi căn bản, toàn diện các hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và quản lý kinh tế- xã hội từ sử dụng lao động thủ công là chính, sang sử dụng mội cách phổ biến sức lao động cùng với công nghệ, phương liên vá phương pháp tiên tiến, hiện dại, dựa trên sự phát triển của công nghiệp và khoa hục - công nghệ tạo ra năng suất lao động xã hội cao" í 12,42]. N h ư vậy, công nghiệp hoa luôn phải đi đôi với hiện đại hoa. N ộ i dung chủ yếu của công nghiệp hoa, hiện đại hoa là tăng cường ứng dụng các thành tựu khoa học công nghệ, các tri thức mới để nang cao năng suất, chất lượng, hiệu quả của các nghành sản xuất, nang cao sức cạnh tranh của nén kinh lố, phát triển các ngành nghé mới. Vấn đè dạt ra đối với các nước đang phát triển là từ điều kiện cụ thổ của mình phải xác đứnh được cách thức để có thể tiếp nhân và sử dụng được thành lựu của khoa học công nghệ tiến hành công nghiệp hoa, hiện đại hoa nền k i n h tế 8
1.1.3 Tính tất yêu của công nghiệp hoa đỏi với sự phát triển k i n h tế- xã hội ở các nước đang phát triển Công nghiệp hoa luôn đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển kinh tế- xã hội của các nước trên thế giới. Nhờ có công nghiệp hoa m à các nước lư bản chủ nghĩa đã đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng kinh tế của mình. Sang thế kỷ XX, công nghiệp hoa ngày càng phổ biến và là con đường tất yếu để đưa các nước dang phái triển thoát khỏi tình trợng lợc hậu và nghèo nàn. Nhờ có công nghiệp hoa, những tiến bộ khoa học công nghệ đã cải biến toàn bộ cơ sở vật chất m à nhân loợi đợt được Irước đó. N ó giúp con người tợo ra một nền công nghiệp mới có thể sản xuất các máy công cụ, những loợi sản phẩm đợi trà, những dây chuyền sản xuất liên tục và những nhà máy khổng lồ. Điều đó đã góp phần nâng cao năng suất lao động, giảm bới chi phí và nâng cao sức cợnh tranh của sản phẩm. Trong thế kỷ XX, thực liễn phái triển của nhiều nước đã cho thấy vai trò lo lớn của công nghiệp hoa trong quá trình chuyển đổi một cách căn bản các hoợi động sản xuất kinh doanh, quản lý kinh tế- xã hội từ sử dụng lao động thủ công sang sử dụng những công nghệ và máy móc hiện đợi. Sau năm 1945, nhiều nước trước kia là thuộc địa của chủ nghĩa Thực dân đã giành được độc lợp vồ chính trị, họ bắt đáu xủy dựng nền kinh l ố độc lợp, song háu hết các nước này đều trong tình trợng thiếu những điêu kiện cần thiết vê kinh tế - xã hội cho phát triển. Những điều kiện đó là: - Hầu hết các nước đều trong tình trợng nghèo nàn, lợc hậu và lệ thuộc nặng nề vào chủ nghĩa tư bản. ở các nước này, nông nghiệp còn chiếm tỷ trọng lớn trong nền kinh tế, công nghiệp còn kém phát triển, cơ sở hợ tầng lợc hậu, năng xuất lao động thấp. - Nền kinh tế phần lớn phụ thuộc vào sản xuất nông nghiệp, xuất khẩu khoáng sản và những sản phẩm thô, sơ chế. I 9
- Các yếu tô cơ bản cho đầu lư phái triển như vốn, công nghệ ở các nước này luôn trong tình trạng (hiếu hụt. - n i u nhập bình quân dầu người ở các nước đang phát triển đều ở mức rất thấp. Vì thế, ở các nước đang phát triển, lình Hạng nghèo đói, dân số tăng nhanh và thất nghiệp cũng làm gia tăng các tệ nạn xã hội. Đ ổ khắc phục tình trạng trên, con đường lài yếu đối với các nước đang phát triển là phải thúc hiện công nghiệp hoa để tạo ra sức mạnh kinh tế gắn với công nghệ hiện đại. Việc thợc hiện thành công sợ nghiệp công nghiệp hoa sẽ tạo ra sợ biên đổi sâu sắc nền kinh tế- xã hội của các nước đang phát triển trôn nhiều phương diện: - Thúc đẩy lợc lượng sản xuất phát triển và tạo ra năng xuất lao động ngày càng cao hơn. - Tạo ra sợ chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng tích cợc, mở lộng liên kết và hợp lác kinh l ố giữa các nước. - Tạo ra nhiều việc làm cho người lao động, góp phẩn giải quyết những khó khăn về kinh tế- xã hội. - Nâng cao nội lợc, tích cợc chủ động hội nhập vào nền kinh tế thế giới và tham gia có hiệu quả vào phân công lao động quốc tế. Sau khi giành được độc lập, các nước đang phát triển đều coi công nghiệp hoa là nhiệm vụ trọng tâm trong quá trình phát triển nền kinh tế của mình. M ộ t số nước do biết phát huy lợi thế so sánh và tham gia sâu l ộng vào x u thế quốc tế hoa trong quá trình công nghiệp hoa nên đã thành công và trở thành những nước công nghiệp hoa mới (NICs) như Hàn Quốc, Đài Loan, Hồng Công, Xinhgapo... Bên cạnh đó, một số nước đang vươn lên tiến tới gia nhập hàng ngũ các nước công nghiệp hoa mới như Malaixia, Thái Lan... Tuy nhiên, phần đông các nước đang phát triển còn gặp nhiều khó khăn, nén kinh tế vãn còn trong tình trạng nghèo nàn và lạc hậu. Do vậy, vấn dề công nghiệp hoa vẫn là một đòi hỏi khách quan và bức thiết với nhiều nước trong đó có Việt Nam. 10
1.2. V Ề V A I T R Ò C Ử A N H À NUỚC TRONG Q U Ả TRÌNH C Ô N G NGHIỆP HOA ở C Á C NUỚC Đ A N G P H Á T TRIỂN Nhiều nhà kinh tế học trong lý thuyết phái tri ổn kinh tế đồ ra cho các nước đang phát triển, đã phân tích những khó khăn (huân lợi của các nước này và nêu ra những giải pháp thúc đẩy quá trình tăng trưởng kinh tế và giải quyết những vạn đổ về kinh tế - xã hội. M ộ t trong các giải pháp đó là đề cao vai trò của nhà nước thông qua các chính sách như bảo hộ sản xuạt trong nước để tránh sự cạnh tranh của hàng hoa nước ngoài , chính sách đầu lư cho phát triển khoa học công nghệ, thâm nhập thị trường nước ngoài... để khuyến khích các nhà đầu lư. X e m xét về vạn để này có những quan điểm khác nhau. Có quan điểm cho rằng, sự can thiệp của nhà nước chỉ dừng lại ở mục tiêu nhằm củng cố và phát triển môi trường tự do cạnh tranh trong nền kinh l ' Nhưng cũng có quan điểm-cho ràng, nhà nước can thiệp là đổ giúp cho ê. thị trường hoạt động có hiệu quả hơn, khuyến khích tinh thần kinh doanh đổ thúc đẩy cải cách nền kinh tế. M ộ t loại quan điểm khác thì ủng hộ sự can thiệp rộng rãi và trực tiếp của nhà nước vào khu vực công nghiệp. Nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc xác định mục liêu cho công nghiệp hoa, lựa chọn những ngành công nghiệp mũi nhọn để thúc đẩy tái cơ cạu và bảo hộ các ngliành công nghiệp đó trước sự cạnh tranh bởi hàng hoa nước ngoài thông qua hàng rào thuế qu và phi an quan thuế. Nhìn chung, các qu điểm vé vai trò của nhà nước đối với sự phát triển an công nghiệp đều nhàm đến mục tiêu là nâng cao tính hiệu quả của công nghiệp và sức cạnh tranh của hàng hoa trôn trường quốc tế. Việc vận dụng các quan điểm trên như thế nào tuy thuộc vào định hướng phát triển và vào hoàn cảnh cụ thể của từng nước. Thực tiễn quá trình công nghiệp hoa của các nước đang phát triển cho thạy, vai trò của nhà nước ngày càng trở nên có ý nghĩa quan trọng vì công nghiệp hoa của những nước này chịu tác động sâu sắc bởi cuộc cách mạng khoa học công nghệ hiện đại và x u thế toàn cầu hoa. T ừ thập kỷ 70 trỏ lại đây, ảnh hưởng này ngày càng li
tăng lên, nó vừa có tác động lích cực, vừa gây ra những tác động liêu cực đến tiến trình công nghiệp hoa ở các nước đang phát triển. Điều dó cho thấy, quá trình công nghiệp hoa của các nước đang phát triển là mội quá trình khó khăn, phức lạp và phải giải quyết nhiều vấn đổ mới nẩy sinh. Trong hoàn cảnh đó, nhà nước luôn là một tác nhân quan trọng, nhiều khi mang tính chài quyết đậnh tới kết quả của quá trình công nghiệp hoa. Nhà nước không chỉ đóng vai trò đậnh hướng m à còn trực tiếp hoặc gián tiếp can thiệp để tạo những điều kiện thuận lợi cho phát triển nén kinh tế. Vai trò của nhà nước trong công nghiệp hoa ở các nước đang phát triển thể hiện trên những vấn đề cơ bản sau: 1.2.1. Xác đậnh chiên lược cho công nghiệp hoa Xác đậnh chiến lược công nghiệp hoa chính là việc xác đậnh mục liêu và các biện pháp hành động để từ đó lưa chọn phương án tối ưu trong thực hiên công nghiệp hoa. Thực tiễn công nghiệp hoa ở nhiều nước đang phát triển cho thấy, việc xác đậnh và lựa chọn chiến lược có ảnh hưởng trực liếp đến sự phát triển của nền kinh tí. N ó vừa mang lính chất đậnh hướng, vừa lạo cơ sở đổ huy động và sử dụng có hiêu quá các nguồn lực để thực hiện công nghiệp hoa. Vì vậy, để đưa ra một chiến lược công nghiệp hoa phù hợp, vấn đổ quan trọng nhất là phải đánh giá một cách khách quan xuất phát điểm của nền kinh tế, phan tích những yếu tố thuận lợi và khó khăn ở trong nước cũng như tác động bất lợi từ bên ngoài. Từ đó, xác đậnh chiến lược có căn cứ khoa học để thực hiện thành công công nghiệp hoa. Việc xác định công nghiệp hoa ở các nước dang phát triển cần cân nhắc đến các yếu tố: Hầu hết các nước đang phát triển k h i thực hiện công nghiệp hoa đều có xuất phát điểm thấp, các nguồn lực cơ bản đều thiếu hụi. Bên cạnh đó các nước này còn 12
chịu nhiều tác động l ừ hoàn cảnh quốc lê, đặc biệt là sự lác động của cuộc cách mạng khoa học công nghệ hiện đại và xu thế loàn cẩu hoa. Từ giữa (hố kỷ XX, cuộc cách mạng khoa học công nghệ đã đưa sản xuất và đời sống con người vướt qua những hạn chế của nguồn lài nguyên thiên nhiên. Giá trị của các yếu l ố VỘI chất như máy móc, nguyên nhiên liệu... (rong kết cấu giá (rị sản phẩm ngày càng giảm (hì ngước lại giá trị của "chái xám" ngày càng tăng. Ngày nay, ở các nước đang phát triển, những yếu tố quan trọng của nền sản xuất mới như thông tin, tri thức...ngày càng có ý nghĩa quyết định đối với sự lăng trưởng kinh lê' và phát triển xã hội. T r i thức trử thành nguồn lực quan trọng nhất lạo ra sự tăng trưởng, nó là động lực cho sự phát triển của sản xuất và xã hội nói chung. Trong hoàn cảnh đó, lới thế so sánh của các nước đang phái triển như tài nguyên thiên nhiên, sức lao động...đang giảm dần. Nền công nghiệp mới với những công nghệ tiêu thụ í năng lướng, không đòi hỏi sự tập trung sản xuất với quy m ô t lớn nhưng đòi hỏi nhiều thông t i n và năng lực xử lý thông Ún sẽ ngày càng tăng lên. Cạnh tranh quốc tế trong những thập kỷ tới sẽ chủ yếu là cạnh tranh về công nghệ. Trong khi đó các nước đang phát triển hầu hết còn yếu về lĩnh vực này. Tinh hình đó cho thấy, các nước đang phát triển đang đứng trước nguy cơ lụt hậu về trình độ phát triển và sự phụ Ihuộc về kinh tế vào các nước phái triển cũng sẽ lăng lên. Vì vậy, vấn đề đặt ra đối với các nước đang phát triển là phải tìm ra những giải pháp đổ nâng cao trình độ khoa học và công nghệ nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Toàn cầu hóa nén kinh l ố đã tác động sâu sắc đến sự phái Iriển nền kinh tế của các nước đang phái triển. Liôn kết kinh l ố quốc tế đang diễn ra mạnh m õ dưới tác động của xu thế toàn cầu hóa. M ỗ i nền kinh tế dù lớn hay nhỏ, phát triển cao hay đang phát triển cũng đều phải tham gia vào x u thế toàn cầu hóa và trở thành một bộ phận của nền kinh tế thế giới. Sự phát triển mạnh mẽ của thương mại quốc tế đã tạo ra cơ hội cho các nước đang phát triển tham gia vào quá trình phân công 13
lao động quốc lố. Do vậy, các nước đang phái triển phải biết khai thác lợi chê so sánh của mình và gắn nén kinh lê của trong nước với liền kinh (ế thố giới. Mấy thập kỷ qua, quá trình toàn cầu hóa kinh tế ngày càng được đẩy mạnh, các nền kinh tế gắn kết với nhau bởi dòng chảy đầu lư vù mậu dịch... Toàn cẩu hóa có nhứng mặt lích cực lũy có chứa đựng nhứng rủi ro và có thể dẫn đến khủng hoảng kinh tế ở nhiều nước. Vì thế, nó đòi hỏi các nước phái triển nâng cao hơn nứa sức cạnh [ranh của nền kinh tế. Hiện nay, khi một số nước chuyển biến mạnh mẽ sang nền kinh tế tri thức và toàn cầu hóa ngày càng được đẩy mạnh thì khoảng cách về trình độ phát triển, chênh lệch giàu nghèo giứa các nước ngày càng gia tăng. K i n h tế giứa các nước đang phát triển có khả năng ngày càng tụt hậu xa hơn so với các nước phát triển. Vì vậy, các nước đang phát triển phải có chiến lược công nghiệp hóa phù hợp để liếp cận, nắm bắt nhứng thời cơ, vừa giảm lliiổu nhứng khó khăn đổ có thổ lúi ngắn khoảng cách với các nước phát triển. 1.2.2. Tổ chức thực hiện và điều tiết hoạt động trong quá trình công nghiệp hóa Xác định chiến lược là một trong nhứng yếu tố cơ bản đổ đem lại thành công của công nghiệp hóa. Song yếu tố quyết định dẫn đến thành công của công nghiệp hóa lại phụ thuộc vào việc tổ chức và điều hành hoạt động công nghiệp hóa của nhà nước. Việc l ổ chức và điêu hành của nhà nước thổ hiện ở một số vấn đề sau: • Xác lập cơ cấu kinh tế Muốn phân bổ và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực trong quá trình công nghiệp hóa, một vấn đề hết sức quan trọng đối với các quốc gia là phải xác định được cơ cấu kinh tế một cách hợp lý. - Về cơ cấu ngành kinh tế: Việc xác định cơ cấu ngành kinh tế phải dựa trên đặc điểm của từng nước, về vị trí địa lý, về điều kiện l ự nhiên, về nguồn vốn... Trong giai đoạn thực hiện chiến lược công nghiệp thay thế nhập khẩu, một số nước đã tập trung phát triển công 14
nghiệp nặng, coi "công nghiệp nặng là then chốt" do đó đã tự chốt mình vào một công thức cứng nhắc không có khả năng phái triển khi các năng lực kinh l ố hạn chỗ hoặc đã bỏ qua những thời cơ, cơ hội để phát triển các ngành, lĩnh vực khác. Thực tiễn phát triển của các nược đang phát triển cho thấy, việc xác định cơ cấu ngành kinh tế cho phù hợp đóng vai trò hết sức quan trọng. Cơ cấu ngành phải luôn gắn vợi những bược đi của công nghiệp hóa. Cụ thể, các nược thường theo trình tự từ cơ cấu nông nghiệp - công nghiệp sang cơ cấu công- nông nghiệp và hiện nay là dịch vụ - công nghiệp - nông nghiệp. Ớ nhiều nược đang phát triển sau khi đã thực hiện thành công công nghiệp hóa thì ngành kinh l ố dịch vụ luôn chiếm tỷ trọng lợn và đem lại hiệu quả cao so vợi ngành công nghiệp và nông nghiệp. Việc xác định cơ cấu ngành kinh tế ở các nược đang phát triển phải dựa trôn cơ sở tận dụng và phát huy lợi thế so sánh của mỗi nược. Khi lợi thế so sánh không còn phù hợp thì cơ cấu ngành cũng phải thay đổi, chỉ có như vậy mợi theo kịp vợi sự vận động của cơ chế thị trường và liếp thu được những thành lựu mợi nhất của cuộc cách mạng khoa học công nghệ hiện đại, tạo điều kiện thúc đẩy quá trình công nghiệp hóa nhanh chóng đến thànli công. - Về cơ cấu thành phần kinh tế: Trong quá trình thực hiện công nghiệp hóa, cần phải xác định đúng vị trí, vai trò của các thành phần kinh tế, điều này có ý nghĩa rất quan trọng trong nền kinh tế thị trường. Ngày nay, nhiều nược đang phát triển đều đề cao vai trò của khu vực kinh tế tư nhân, coi khu vực này là động lực thúc đẩy sự tăng trưởng kinh tế. Thực tế, khu vực kinh tế tư nhân cũng có nhiều trình độ phát triển khác nhau nên ảnh hưởng của nó đến quá trình công nghiệp hóa cũng rất đa dạng. Kinh tế tư nhân tư bản chủ nghĩa thường có những xí nghiệp lợn vợi trình độ phát triển cao, có những công nghệ sản xuất tiên tiến hơn và đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra nền sản xuất lợn. Trong khi đó, bộ phận kinh tế tư nhân sản xuất hàng hóa nhỏ có lành độ công 15