intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Nghiên cứu đa đẳng động vật phần 6

Chia sẻ: Danh Ngoc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:16

80
lượt xem
9
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'nghiên cứu đa đẳng động vật phần 6', tài liệu phổ thông, sinh học phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Nghiên cứu đa đẳng động vật phần 6

  1. Âa daûng sinh hoüc ... Hçnh 3.6 b: Phán bäú tênh âa daûng chim, tênh âa daûng cao nháút thuäüc vuìng Táy nam Myî (Cook, 1969) Nhæîng cáu hoíi vãö chè säú âa daûng váùn tiãúp tuûc màûc duì ngæåìi ta âãöu biãút ràòng sæû âa daûng åí vuìng nhiãût âåïi cao hån vuìng än âåïi. Thê duû säú loaìi kiãún åí Alaska laì 7, åí Cuba laì 101, åí Trinida laì 134, vaì åí Brazil laì 222. Coï 293 loaìi ràõn åí Mexico, 126 loaìi åí Myî vaì chè coï 22 loaìi åí Canada. Hån 1000 loaìi caï âæåüc phaït hiãûn åí Amazon trong khi âoï åí Trung Myî chè coï 456 vaì Great lake åí Bàõc Myî chè 81
  2. Dæång Trê Duîng G.T. 2001 coï 142 loaìi. Tênh âa daûng loaìi âäüng váût åí Bàõc Myî tàng dáön tæì Arctic Canada âãún biãn giåïi Mexico (hçnh 3.6a) vaì tênh âa daûng loaìi chim cuîng nhæ thãú (hçnh 3.6b). Baíng 3.2: Sæû biãún âäüng tênh âa daûng loaìi theo vé âäü åí caïc nhoïm sinh váût khaïc nhau (theo Brown vaì Gibson 1983). Nhoïm sinh váût Vuìng Vuìng viî âäü Biãún âäüng säú loaìi 8o - 66o N Âäüng váût coï vuï Bàõc Myî 160 - 20 8o - 66o N Dåi Chiroptera) Bàõc Myî 80 - 1 8o - 66o N Thuï 4 chán Bàõc Myî 80 - 20 8o - 66o N Chim Bàõc Myî 600 - 50 30o - 45o N Boì saït Myî 60 - 10 30o - 45o N Læåîng thã Myî 40 - 10 32o - 42o N Caï biãøn Båì biãøn California 229 - 119 20o - 55o S Kiãún Nam Myî 220 - 2 0o - 80o N Calanoida Bàõc Thaïi Bçnh dæång 80 - 10 25o - 50o N Gastropod Båì biãøn Atlantic cuía Bàõc Myî 300 - 35 25o - 50o N Bivalvia Båì biãøn Atlantic cuía Bàõc Myî 200 - 30 0o - 70o N Foraminifera Toaìn thãú giåïi 16 - 2 Cuîng noïi thãm ràòng chim âa daûng hån âäüng váût coï vuï åí nhiãöu vuìng trãn âáút Myî. Tênh phong phuï vãö thaình pháön loaìi chim tàng tæì 12 láön åí vé âäü 60o, ngæåüc laûi âäüng váût coï vuï chè tàng 8 láön. Sæû biãún âäüng tênh âa daûng loaìi theo vé âäü âæåüc thãø hiãûn trong baíng 3.2. a. Giaíi thêch trãn cå såí sinh hoüc Giaí thuyãút vãö sæû khaïc biãût khäng gian: nhçn chung, coï nhiãöu loaìi thæûc váût åí vuìng nhiãût âåïi tæì âoï seî coï nhiãöu loaìi âäüng váût àn coí vaì àn thët. Sæû âa daûng vãö cáy coí laìm tàng säú loaìi àn coí theo hai phæång thæïc: tàng säú loaìi àn mäüt loaûi coí vaì taûo mäüt kiãún truïc âa daûng phæïc taûp, taûo nhiãöu vuìng sinh thaïi riãng biãût. MacArthur, 1961 láûp mäúi quan hãû giæîa sæû âa daûng loaìi chim vaì sæû âa daûng thæûc váût láùn âa daûng hçnh thaïi taïn cáy (Chim thæåìng tçm mäöi åí nhiãöu loaûi cáy khaïc nhau vç thãú sæû âa daûng cuía chim thæåìng keïo theo sæû âa daûng cuía thæûc váût, ngæåüc laûi cän truìng chè säúng trãn mäüt loaûi thæûc váût). Dé nhiãn, lyï thuyãút vãö sæû khaïc biãût khäng gian khäng noïi lãn âæåüc taûi sao säú loaìi thæûc váût phong 82
  3. Âa daûng sinh hoüc ... phuï. Coï thãø cho ràòng âoï laì sæû âa daûng vãö âiûa hçnh hay mäüt yãúu täú naìo khaïc næîa. Giaí thuyãút caûnh tranh: åí vuìng nhiãût âåïi: sæû choün loüc tæû nhiãn âæåüc khäúng chãú bàòng yãúu täú váût lyï vaì nhæîng loaìi âoï seî chëu taïc âäüng choün loüc kiãøu r. ÅÍ nhæîng vuìng än âåïi cáûn nhiãût âåïi, caïc loaìi chëu taïc âäüng choün loüc kiãøu k, caûnh tranh maûnh vaì tæång taïc nhiãöu. Sæû caûnh tranh khäúc liãût laìm giaím säú loaìi, cho pheïp nhiãöu loaìi phán bäú theo mäüt truûc. Mäüt láön næîa khäng coï mäüt tiãu chuáøn âaïnh giaï âäöng thåìi thäng säú mäi træåìng heûp khäng âæåüc xaïc âënh âuí cho sæû biãún âäüng caïc nhoïm sinh váût vaì sæû phán bäú cuía chuïng tæì vuìng xêch âaûo cho âãún vuìng cæûc. Hçnh 3.7: Quan hãû thæïc àn giæîa sao biãøn vaì caïc nhoïm sinh váût khaïc, vai troì cuía loaìi quyãút âënh. Giaí thuyãút vãö âëch haûi: thuyãút naìy traïi ngæåüc våïi thuyãút caûnh tranh vaì âæåüc baìn luáûn cho ràòng coï nhiãöu âëch haûi vaì kyï sinh truìng åí vuìng nhiãût âåïi vaì âiãöu âoï keïo pháön thæïc àn cuía chuïng dæåïi mæïc täön taûi cuía sinh váût vaì sæû caûnh tranh cuîng giaím, cho pheïp nhiãöu loaìi cuìng täön taûi. Gia tàng sæû âa daûng kêch thêch nhiãöu âiûch haûi xuáút hiãûn. Paine (1966) âãö nghë thuyãút naìy trong nghiãn cæïu vãö quáön xaî vuìng triãöu åí båì biãøn táy Bàõc Myî thuäüc vënh Milkkaw 83
  4. Dæång Trê Duîng G.T. 2001 vaì âaío Tatoosh åí bang Washinton, åí âoï chuäøi thæïc àn khaï äøn âënh vaì sao biãøn Piaster laì âiûch haûi åí báûc cao nháút vç: äúc biãøn Thais àn nhuyãøn thãø hai voí vaì Balanus, trong khi âoï sao biãøn laûi àn nhoïm naìy gäöm Thais, Chitons, Limpet vaì Mitella. Sau khi loaûi boí sao biãøn ra khoíi vuìng biãøn thç tênh âa daûng giaím xuäúng tæì 15 loaìi coìn 8 loaìi. Hai maính voí Mytilus tàng lãn vaì chiãúm æu thãú haûn chãú sæû phaït triãøn cuía caïc nhoïm sinh váût khaïc, âäüc chiãúm vuìng phán bäú âoï. Loaûi boí báút cæï mäüt loaìi âån âäüc naìo ra khoíi hãû thäúng seî khäng aính hæåíng maûnh âãún tênh âa daûng thaình pháön loaìi åí âoï nhæ âaî loaûi boí sao biãøn ra khoíi quáön xaî (hçnh 3.7). Våïi nhæîng lyï do naìy, nhæîng loaìi giäúng nhæ sao biãøn âæåüc goüi laì loaìi quyãút âënh (keystone species). Thê duû nhæ voi coï thãø laì loaìi quyãút âënh åí sa maûc Savannas-Cháu phi. Loaìi quyãút âënh khäng phaíi bao giåì cuîng laì loaìi dæî, åí Âäng Nam Myî, chuäüt tuïi, ruìa âæåüc coi laì loaìi quyãút âënh båíi vç hang cuía noï laì nåi åí cuía nhiãöu loaìi khaïc nhæ chuäüt cäúng, thuï coï tuïi, coïc, ràõn vaì cän truìng. Khäng coï hang chuäüt tuïi, nhæîng loaìi naìy khäng thãø täön taûi åí âäöi caït. Giaí thuyãút vãö âäüng váût thuû pháún: gioï åí vuìng nhiãût âåïi hay nhiãöu vuìng áøm khaïc trãn thãú giåïi thç êt hay yãúu hån vuìng än âåïi. AÍnh hæåíng naìy âæåüc nháún maûnh åí nhæîng vuìng thæûc váût phaït triãøn maûnh. Do váûy háöu hãút thæûc váût phaíi thuû pháún nhåì âäüng váût nhæ cän truìng, chim vaì dåi. Tháûm chê mäüt vaìi loaìi coí trãn thãú giåïi coï kiãøu thuû pháún nhåì gioï nhæng váùn phaíi thuû pháún nhåì cän truìng åí vuìng nhiãût âåïi. Thäng thæåìng ong laì sinh váût giuïp cho thæûc váût thuû pháún thç ta coï thãø hçnh thaình nhoïm âäüng váût thuû pháún cho tæìng loaìi cáy nhæ thãú âa daûng thæûc váût âæa âãún âa daûng âäüng váût. b. Giaíi thêch theo kiãøu sinh thaïi. Giaí thuyãút thåìi âiãøm sinh thaïi: Quáön xaî âa daûng åí mäüt thåìi âiãøm vaì vuìng än âåïi coï nhiãöu quáön xaî treí hån vuìng nhiãût âåïi vç vuìng än âåïi coï hiãûn tæåüng 84
  5. Âa daûng sinh hoüc ... âoïng bàng vaì khê háûu biãún âäøi maûnh. Theo quan âiãøm naìy, nhæîng loaìi coï khaí nàng säúng åí vuìng än âåïi khäng thãø di cæ tråí laûi vuìng khäng bë âoïng bàng vaìo thåìi kyì bàng haì hay nhæîng loaìi âiaû phæång tiãún hoïa chæa âuí âãø taûo loaìi måïi nhàòm måí räüng vuìng cæ truï. Häö Baikal åí Liãn xä (cuî) xæa kia laì mäüt häö än âåïi khäng âoïng bàng vaì ráút âa daûng sinh váût, coï 580 loaìi âäüng váût khäng xæång säúng âaïy (Kozhov, 1963). So saïnh våïi häö âoïng bàng åí Bàõc Canada, häö Great Slave, chè coï 4 loaìi (sanders, 1968). Våïi âàûc tênh tæång tæû, vuìng än âåïi coï thãø so saïnh nhæ laì mäüt thæ viãûn cuìng cåí. Säú loaìi, saïch trong mäùi thæ viãûn, phuû thuäüc vaìo nhiãöu thæï. Vuìng nhiãût âåïi laì thæ viãûn coï âáöy âuí loaûi vaì cåí saïch, khäng gian chæïa saïch qui âënh säú saïch åí âoï. Vuìng än âåïi coï ráút nhiãöu chäø chæïa saïch, säú saïch phuû thuäüc vaìo täúc âäü mua saïch cuía thæ viãûn vaì thåìi gian thæ viãûn måí ra hoaût âäüng. Giaí thuyãút vãö tênh äøn âënh cuía khê háûu: sinh váût vuìng än âåïi thêch nghi våïi âiãöu kiãûn khàõc nghiãût cuía mäi træåìng vaì sæû biãún âäøi låïn vãö khê háûu. Vuìng nhiãût âåïi coï khê háûu tæång âäúi äøn âënh hån vaì sinh váût êt thêch nghi vaì chëu âæûng våïi âiãöu kiãûn nhiãût âäü tháúp vaì âäü áøm thay âäøi maûnh vç tháût ra coï nhiãöu biãún âäøi nhoí åí vuìng nhiãût âåïi coìn vuìng än âåïi thç biãún âäøi låïn trong mäüt láön. Nhiãöu loaìi sinh váût nhiãût âåïi tråí nãn thêch nghi åí mäùi vuìng riãng biãût. Thê duû âäüng váût âaïy biãøn sáu coï nhiãöu loaìi vç mäi træåìng åí âáy äøn âënh hån caïc thuíy væûc nong caûn khaïc. Tuy nhiãn coï nhiãöu biãún âäøi låïn vãö nhiãût âäü, âäü màûn vaì doìng chaíy vuìng næåïc nong nhiãût âåïi nhæ raûn san hä laûi coï tênh âa daûng cao. Giaí thuyãút vãö sæïc saín xuáút: nhæîng vuìng coï sæïc saín xuáút caìng låïn thç tênh âa daûng caìng cao, âiãöu naìy dæûa vaì thaïp nàng læåüng vaì sæû täön taûi caïc loaìi trong thaïp âoï. Thê duû láúy mäüt con veût säúng vuìng än âåïi âæa vaìo phoìng cung cáúp âuí caïc loaûi cáy traïi vuìng nhiãût âåïi, traïi cáy coï quanh nàm nhæng con veût laûi chãút âoïi vaìo muìa âäng, âiãöu naìy noïi lãn ràòng khäng chè coï sæû gia tàng sæïc saín xuáút maì coìn coï sæû thêch håüp cuía tæìng nhoïm sinh váût åí tæìng vuìng naìo âoï 85
  6. Dæång Trê Duîng G.T. 2001 trong khäng gian do âoï cho pheïp nhiãöu loaìi cuìng täön taûi. Nhæîng loaìi coï chu kyì säúng mäüt nàm nhæ cän truìng thç mäüt vaìi loaìi coï thãø àn laï cáy vaìo âáöu nàm, vaì mäüt säú khaïc thåìi gian khaïc. Mäüt thê duû khaïc vãö caïc loaìi chim åí Anh quäúc, muìa âäng êt loaìi hån muìa heì âiãöu naìy liãn quan âãún nàng læåüng hiãûn taûi. Tuy nhiãn cuîng coï nhæîng vuìng biãøn nhiãût âåïi sæïc saín xuáút tháúp nhæng laûi âa daûng cuîng nhæ häö giaìu dinh dæåîng coï sæïc saín xuáút cao nhæng laûi ngheìo vãö thaình pháön loaìi. Cuäúi cuìng cho tháúy vuìng âáöm láöy màûn, ven biãøn coï sæïc saín xuáút cao nhæng laûi ngheìo vãö thaình pháön loaìi. Giaí thuyãút vãö diãûn têch: giaí thuyãút naìy dæûa trãn quan âiãøm laì vuìng diãûn têch räüng låïn coï sæû khaïc biãût låïn vãö thaình pháön loaìi do khaí nàng phán taïn cuía noï. Xeït trãn mæïc âäü thãú giåïi chuïng ta tháúy coï hai vuìng cæûc vaì hai vuìng än âåïi âåïi xæïng nhau nhæng chè coï mäüt vuìng nhiãût âåïi räüng låïn. Theo Darlington (1959) thç nhæîng loaìi æu thãú chiãúm vuìng räüng låïn sau âoï phaït taïn ra taûo sæû biãún âäüng vãö âa daûng loaìi. Nhæng cuîng coï nhiãöu váún âãö traïi ngæåüc nhæ vuìng Bàõc Myî låïn hån Trung Myî nhæng säú loaìi chim vaì âäüng váût coï vuï tháúp hån nhiãöu, diãûn têch vuìng màût hay thãöm bàõc Thaïi Bçnh Dæång nhoí hån vuìng bàõc Atlantic nhæng säú loaìi kyï sinh truìng âån chuí laûi cao hån gáúp 3 láön. Toïm laûi theo 8 giaí thuyãút naìy thç khäng giaíi quyãút táút caí thàõc màõc maì chuïng ta cáön kãút håüp laûi. Theo quan âiãøm cuía Rohde (1972) háöu hãút sæû giaíi thêch trãn quan âiãøm sinh hoüc laì taïc âäüng qua laûi maì tháût ra sæû gia tàng caûnh tranh hay âëch haûi chè laì caïch giaíi thêch thæï cáúp (baíng 3.3). Váún âãö chuí yãúu laì sæû váûn âäüng näüi taûi åí mäüt vuìng naìo âoï. Quan âiãøm khaïc cuîng coï nhæîng giaíi thêch âuïng âàõn song khäng noïi âæåüc taûi sao khi sæïc saín xuáút tàng thç kêch thêch sæû gia tàng thaình pháön loaìi vaì cuîng khäng âån giaín laì khi máût âäü cao thç xuáút hiãûn êt loaìi. Cuîng coï nhiãöu ngoaûi lãû, Rohde (1992) cho ràòng caïch giaíi thêch täút nháút vãö sæû âa daûng sinh hoüc vuìng än âåïi- nhiãût âåïi laì do täúc âäü tiãún hoïa, taûo nhiãöu loaìi åí vuìng nhiãût âåïi. Nàng læåüng 86
  7. Âa daûng sinh hoüc ... cao vuìng nhiãût âåïi chè (a) laìm ngàõn âi thåìi gian cuía mäüt thãú hãû, (b) täúc âäü biãún dë cao hån, (c) thuïc âáøy sæû choün loüc dáùn âãún sæû täön taûi caïc biãún dë thêch håüp. Baíng 3.3: Sæû biãún âäøi tênh âa daûng theo vé âäü vaì nhæîng sai láöm (Rhode, 1992) Sai láöm Lyï do Taïc âäüng häø tæång - Caûnh tranh - Âëch haûi - Bãûnh - Dë håüp theo khäng gian Khäng âuí bàòng chæïng - ÄØn âënh thåìi tiãút - Sæïc saín xuáút - Diãûn têch - Thåìi kyì sinh thaïi Chæa - Täúc âäü tiãún hoaï III. Tênh äøn âënh. Mäüt quáön xaî goüi laì äøn âënh khi khäng coï sæû thay âäøi naìo trong caïc thaình viãn cuía quáön xaî. Mæïc âäü biãún âäøi coï thãø diãùn ra trong nhiãöu nàm hay nhiãöu tháûp kyî. Säú liãûu daìi haûn trãn mäüt vaìi quáön xaî chæïng minh “sæû äøn âënh” láu daìi. Quan Hçnh 3.8: Sæû biãún âäüng säú loaìi sinh saín vaì caïc càûp sinh saín cuía saït chim laì mäüt troì giaíi chim åí Eastern Wood, Brookham Common (theo Willianson, 1987). trê vaì säú liãûu daìi haûn chæïng toí sæû äøn âënh cuía noï (hçnh 3.8). Tuy nhiãn säú liãûu âoï khäng roí raìng tæì mäüt vaìi biãún âäøi nhoí trong quáön xaî nhæ mäüt vaìi loaìi bë tuyãût chuíng hay di cæ hoàûc nháûp cæ. ÄØn âënh laì noïi lãn sæû cán bàòng cuía quáön thãø hay quáön xaî. Mäüt quáön xaî cán bàòng trong thåìi gian daìi goüi laì quáön xaî äøn âënh. Màût khaïc, quáön xaî äøn âënh khäng bao giåì åí traûng thaïi cán bàòng. Thê duû, chu kyì cuía váût mäöi vaì 87
  8. Dæång Trê Duîng G.T. 2001 váût dæî coï thãø thãø hiãûn mäüt thåìi kyì äøn âënh laì mäüt nàm-sæû cán bàòng vãö säú læåüng laì khäng thãø âaût âãún. Màûc duì tháúy roí thuáût ngæî naìy, nhæng tháût sæû khoï xaïc âënh. Coï nhiãöu caïch khaïc nhau âãø nghé vãö tênh äøn âënh âoï laì (a) chäúng laûi sæû thay âäøi vaì (b) tênh mãöm deío-liãn quan âãún sæû cán bàòng sau mäüt tråí ngaûi naìo âoï, quáön thãø phuûc häöi sau bao láu vaì phuûc häöi âæåüc bao nhiãu. Caïc thuáût ngæî naìy âäüc láûp nhau nhæng âäi khi coï liãn quan nhau nhæ häö ráút yãúu vãö khaí nàng chäúng chëu vç noï nháûn cháút ä nhiãùm tæì nhiãöu nguäön, sa maûc thç ngæåüc laûi, ráút hoaût âäüng coìn säng ráút mãöm deío vç doìng chaíy maûnh laìm mäi træåìng nhanh choïng trong saûch. 1. Bàòng chæïng vãö sæû äøn âënh. Âãø so saïnh tênh äøn âënh cuía caïc quáön xaî khaïc nhau ta cáön xaïc âënh caïc chè tiãu nhæ sau - Xaïc âënh âiãøm äøn âënh cuía quáön xaî - Cho mäüt taïc âäüng âo læåìng sæïc chëu âæûng - Tháúy sæû thay âäøi cuía quáön xaî. Hoàûc laì - Xaïc âënh âiãøm cán bàòng - Cho mäüt taïc âäüng âo læåìng sæïc chëu âæûng - Xaïc âënh thåìi gian quáön xaî tråí laûi bçnh thæåìng. Caí hai qui trçnh trãn khoï thæûc hiãûn båíi vç: - Khäng baío âaím ràòng quáön xaî äøn âënh khi xaïc âënh - Khäng âuí thåìi gian tæì bàõt âáöu âãún phuûc häöi khi coï sæû thay âäøi tæû nhiãn (thê duû nhæ baîo täú, chaïy). Mäüt dæî kiãûn vãö viãûc âãúm 13 loaìi àn coí cåí låïn vaìo nàm 1959 cho âãún 1984 våïi chu kyì 3 nàm mäüt láön cho tháúy coï sæû thay âäøi nhoí. Chè coï säú læåüng tráu thay âäøi âaïng kãø, chæïc nàng cuía nàm nhoïm khäng khaïc biãût âoï laì (1) 88
  9. Âa daûng sinh hoüc ... tráu, (2) voi àn coí, (3) voi àn cáy, (4) nhoïm àn coí khaïc, vaì (5) nhoïm àn cáy khaïc. Theo âáy cho tháúy säú læåüng tráu tàng dáön tæì sau dëch tráu boì vaìo nàm 1959 vaì Prins cuìng våïi Douglas-Hamilton xem sæû caûnh tranh laì âäüng cå chênh âoïng goïp vaìo tênh äøn âënh naìy. 2. Tçnh traûng âa äøn âënh Háöu hãút mäüt quáön xaî tråí laûi mäüt caïch chênh xaïc tçnh traûng ban âáöu træåïc khi coï sæû xaïo träün thç goüi laì tênh äøn âënh. Nãúu trong mäüt vuìng bë traìn dáöu, quáön thãø 90-100 caï thãø vuìng triãöu giaím âaïng kãø chè coìn 85 thç quáön xaî naìy tråí laûi tçnh traûng ban âáöu hay biãún thaình mäüt quáön xaî khaïc? Nãúu quáön xaî phuûc häöi khäng phong phuï bàòng quáön xaî cuî thç coï thãø noïi laì quáön xaî âoï âaî thay âäøi khäng? tæì âoï ta coï thãø noïi âoï laì quáön xaî âa äøn âënh. Coï ba sæû tranh luáûn chênh laì (1). Táûp håüp laûi åí mäüt vuìng naìo âoï træåïc vaì sau khi xaïo träün âæåüc giaíi thêch nhæ laì sæû luán phiãn äøn âënh khi nhæîng biãún âäøi váût lyï xuáút hiãûn thç taûo ra sæû thay âäøi thê duû nhæ tàng mæïc âäü dinh dæåîng, cuäúi kyì näng nghiãûp, nhiãût âäü næåïc, làõng tuû buìn âaïy hay bë sàn bàõt. (2). Mäüt tçnh traûng nhán taûo do bäø sung hay láúy ra âëch haûi hay nhoïm caûnh tranh nhæ laì bäø sung caï vaìo häö nuäi åí Anh vaì Great lake. (3). Dæî liãûu khäng láúy hån mäüt thãú hãû hay mäüt nàm âãø taûo sæû äøn âënh láu daìi. 3. Âa daûng vaì äøn âënh Nhiãöu nhán täú cuìng aính hæåíng seî laìm yãúu âi taïc âäüng trong loaìi vaì seî khäng taûo ra aính hæåíng låïn cho quáön xaî nhæ laì chè taïc âäüng lãn mäüt loaìi. Coï nhiãöu dáùn chæïng cho mäúi liãn kãút giæîa âa daûng vaì äøn âënh: - Khoï âaût âãún säú læåüng cán bàòng trong mäüt hãû thäúng âån giaín. - Mäüt khu hãû âäüng váût nhoí, âån giaín cä láûp thç dãù máút âi thaình pháön loaìi hån laì trong cháu luûc. Háöu hãút nhæîng loaìi phán bäú tæû nhiãn trãn mäüt 89
  10. Dæång Trê Duîng G.T. 2001 vuìng âaío xa khåi bë taïc âäüng cuía choün loüc åí âäü phán taïn cao, khäng coï sæû æu thãú. - Buìng näø dëch haûi xuáút hiãûn åí âáút canh taïc hay âáút bë xaïo träün do nhán taûo, hai vuìng naìy coï ráút êt loaìi tæû nhiãn. - Ræìng nhiãût âåïi khäng buìng näø cän truìng nhæ laì åí vuìng än âåïi. - Näng dæåüc gáy ra tçnh traûng buìng näø dëch bãûnh do haûn chãú thiãn âëch vaì kyï sinh truìng cuía cän truìng gáy haûi cho cáy träöng. - Våïi sæû täøng kãút 40 maûng læåïi thæïc àn, nhæîng maûng naìo phæïc taûp våïi caïc quáön xaî äøn âënh thç täút hån laì maûng phæïc taûp do biãún âäøi mäi træåìng. Cuîng coï nhæîng dáùn chæïng chäúng laûi sæû liãn kãút giæîa âa daûng vaì äøn âënh. - Sæû biãún âäøi trong nhoïm gáûm nháúm (chuäüt ...) laì mäüt khàõc nghiãût âäúi våïi hãû sinh thaïi än âåïi nhæng laûi âån giaín åí vuìng Arctic. - Sæû äøn âënh åí vuìng nhiãût âåïi laì khäng thãø vç coï nhæîng baïo caïo cho ràòng cän truìng hoaìn toaìn tiãu ruûi laï cáy ræìng Brazil vaì khè chãút haìng loaût do dëch bãûnh. - Ræìng áøm dãù gáy báút låüi cho con ngæåìi. - Hãû thäúng näng nghiãûp coï thãø tháút baûi do buìng näø dëch bãûnh vç noï khäng theo lëch sæí tiãún hoaï. - Sæû gia tàng mæïc âäü phæïc taûp seî giaím tênh äøn âënh trong mä hçnh giaí âënh. Khi caïc báûc dinh dæåîng liãn kãút ngáøu nghiãn, quáön xaî caìng âa daûng thç caìng khäng äøn âënh, nãúu sæû âa daûng gáy äøn âënh trong tæû nhiãn thç noï khäng biãún âäøi theo tçnh huäúng toaïn hoüc. Caïi cáön thiãút âãø sàõp xãúp sæû kãút håüp giæîa tênh äøn âënh vaì tênh âa daûng laì mäüt thê nghiãûm chàûc cheí. Thê nghiãûm gáön nháút laì cuía Hairstone vaì caïc cäüng sæû (1968) vãö viãûc nuäi vi sinh váût. Paramecium khi nuäi vaì cho àn bàòng vi khuáøn, khi cho àn mäüt loaìi thç êt coï khuynh hæåïng máút âi (täúc âäü máút âi laì 32%), khi tàng lãn 3 loaìi laìm thæïc àn thç kãút quaí phuû thuäüc vaìo loaìi bäø sung sau. Roî 90
  11. Âa daûng sinh hoüc ... raìng laì caïc loaìi khäng thãø thay âäøi âån giaín säú læåüng. Cuäúi cuìng khi mæïc dinh dæåîng thæï 3 âæåüc thãm vaìo, hçnh thaình âëch haûi cuía Protozoa laì Didinium vaì Woodruffia, âáy tháût sæû laìm giaím âi tênh äøn âënh båíi vç Paramecium chè chëu aïp læûc suy thoaïi vaì bao nhiãu loaìi Paramecium täön taûi laì 1 hay laì 2 loaìi âëch haûi täön taûi. Trong hãû thäúng âån giaín, sæû âa daûng khäng tæû âäüng dáùn âãún tênh äøn âënh. Quan troüng nháút laì caïc loaìi khäng thãø thay âäøi nhau mäüt caïch âån giaín âæåüc. Theo giaí thuyãút cán bàòng, cåí cuía quáön thãø biãún âäøi quanh vë trê cán bàòng vaì âæåüc xaïc âënh thäng qua âëch haûi, dëch bãûnh, kyï sinh truìng vaì caûnh tranh. Quáön xaî äøn âënh hay xaïo träün bë máút âi; sæû âa daûng loaìi âæåüc xaïc âënh bàòng sæû âa daûng caïc vuìng phán bäú riãng. Theo giaí thuyãút khäng cán bàòng, thaình pháön loaìi âæåüc xem nhæ laì biãún âäøi äøn âënh vaì khäng bao giåì cán bàòng. Sæû äøn âënh khoï gàûp vaì láu daìi (thåìi gian cuía mäüt quáön xaî täön taûi) vaì tênh co giaín dãù daìng xaïc âënh táûp tênh cuía quáön xaî. Khaí nàng biãún âäøi theo giaí thuyãút khäng cán bàòng laì giaí thuyãút sæû xaïo träün tæïc thç cuía Connell (1978), trong âoï sæû âa daûng nháút âæåüc duy trç åí mæïc trung Hçnh 3.9: Giaí thuyãút vãö sæû xaïo träün tæïc thåìi (theo Connell, 1978). bçnh cuía sæû xaïo träün (hçnh 3.9). Nguyãn nhán laì khi coï sæû xaïo träün låïn (mäi træåìng thay âäøi quaï mæïc vãö nhiãût âäü, mæa, gioï, læía ...) chè coï táûp âoaìn thuáûn låüi, loaìi âæåüc choün loüc kiãøu r, seî täön taûi vaì tênh âa daûng tháúp. Giaí thuyãút naìy cuîng dæû âoaïn ràòng khi coï sæû xaïo träün êt, caïc loaìi caûnh tranh seî khäng caûnh tranh våïi caïc loaìi khaïc vaì chè coï mäüt vaìi loaìi âæåüc choün loüc kiãøu k seî täön taûi chäúng laûi sæû suy thoaïi loaìi. 91
  12. Dæång Trê Duîng G.T. 2001 Caïce quáön xaî tæû nhiãn háöu nhæ thêch håüp våïi mä hçnh naìy hån. Ræìng nhiãût âåïi, raûn san hä laì thê duû vãö quáön xaî âa daûng vaì âoï âæåüc xem laì bàòng chæïng cuía giaí thuyãút cán bàòng. Tuy nhiãn, Connell (1978) cho ràòng raûn san hä duy trç tênh âa daûng åí vuìng coï xaïo träün do baîo. Reice (1994) cho ràòng nhæîng hoaût âäüng xaïo träün åí caïc vuìng sinh thaïi seî laìm tênh âa daûng sinh hoüc tàng hån nhæîng vuìng êt xaïo träün. 92
  13. Chæång 4 Âa Daûng Hãû Sinh Thaïi Sæû Âa Daûng Cuía Quáön Xaî Sinh Váût I. Caïc quaï trçnh cå baín trong hãû sinh thaïi Thuáût ngæî quáön xaî âæåüc hiãøu åí nhiãöu mæïc âäü vaì khêa caûnh khaïc nhau: chuïng ta coï thãø hiãøu sæû biãún âäüng cuía noï thäng qua hçnh aính cuía quáön xaî trong mäüt khuïc gäù muûc, quáön xaî thuíy sinh váût cuía häö hay quáön xaî sinh váût åí sa maûc. Hçnh 4.1: Âiãöu kiãûn nhiãût âäü vaì bäúc håi laìm tàng tênh âa daûng cuía hãû sinh váût, âæåìng âæït âoaûn thãø hiãûn daûng âáút vaì táöng suáút chaïy ræìng
  14. Dæång Trê Duîng G.T. 2001 Mäüt quáön xaî låïn âæåüc coi laì mäüt sinh váût hãû (biome) noï bao gäöm: ræìng nhiãût âåïi, ræìng än âåïi, âäöng coí, sa maûc, vuìng âáút âoïng bàng, raûn san hä, vuìng thãöm luûc âëa vaì vuìng biãøn khåi. Âiãöu kiãûn khê háûu âaî taûo ra sæû âa daûng cuía quáön xaî, khi kãút håüp våïi baín âäö âëa cháút âáöu tiãn cuía traïi âáút thç tháúy âæåüc kiãøu phán bäú nhæ trong hçnh 4.1 vaì 4.2. Hçnh 4.2a: Sæû phán bäú cuía caïc hãû sinh váût chênh trãn traïi âáút (theo Odum, 1971) Mäùi mäüt daûng quáön xaî biãøu hiãûn âàûc tênh chung cuía quáön xaî âoï thê duû nhæ quáön xaî ræìng nhiãût âåïi thãø hiãûn sæû khaïc biãût theo táöng låïp, ngæåüc laûi mäüt quáön thãø âån giaín cuía mäüt loaûi cáy thç khäng thãø hiãûn âæåüc âàûc tênh naìy. Háöu hãút caïc quáön 94
  15. Âa daûng âäüng váût vaì ... xaî âãöu thãø hiãûn sæû phán bäú theo táöng låïp nhæ laï cáy ráút aính hæåíng khi bë chàõn aïnh saïng, khi chè coìn mäüt säú êt aïnh saïng âi qua noï. Trong âiãöu kiãûn thiãúu saïng, laï cáy seî sàõp xãúp thaình mäüt låïp vaì khäng cho aïnh saïng loüt qua noï khiãún mäüt loaûi thæûc váût khaïc dæåïi taïn cuía noï khäng phaït triãøn âæåüc. Trong âiãöu kiãûn aïnh saïng maûnh vaì coï nhiãöu tia saïng phaín xaû tæì laï cáy naìy âãún laï cáy khaïc vaì coï nhiãöu tia saïng xuyãn tháúu qua laï cáy laìm cho thæûc váût dæåïi nhæîng taïn cáy naìy coï âiãöu kiãûn phaït triãøn maûnh. Hiãûn tæåüng naìy âæåüc Horn (1971) nghiãn cæïu ráút chênh xaïc, äng ta âaî âãúm säú táöng laï cáy cuía khu ræìng cáöy säöi åí New Jersey. Âäúi våïi cáy táöng trãn coï säú táöng laì 2.7, cáy táöng dæåïi laì 1.4, cáy buûi laì 1.1 vaì cáy phuí màût âáút nhæ coí laì 1.0. Hçnh 4.2b: Sæû phán bäú caïc hãû sinh váût chênh trãn traïi âáút (theo Odum, 1971) AÏnh saïng cuîng laì mäüt yãúu täú giåïi haûn tæång tæû nhæ næåïc vaì dæåîng cháút. Cáy cuîng tçm caïch traïnh aïnh saïng quaï mæïc, âiãöu naìy coï nghéa laì nhæîng cáy phaït triãøn hay 95
  16. Dæång Trê Duîng G.T. 2001 thêch nghi aïnh saïng maûnh seî cao hån nhæîng cáy xung quanh. Cáy táöng trãn coï sæû sàõp xãúp cao hån cáy buûi. Thæûc váût säúng nåi càòn cäøi khäng coï sæû caûnh tranh våïi aïnh saïng vç thåìi gian täön taûi ngàõn nhæng cuîng coï sæû cäüng sinh våïi caïc cáy cao låïn khaïc båíi vç noï cáön coï nhiãöu nàng læåüng cung cáúp cho thán vaì caình (Givnish, 1982). Quáön xaî thuíy sinh váût coï sæû phán bäú theo chiãöu sáu, thê duû trong häö vaì âaûi dæång coï thãø phán chia thaình táöng màût (epilimnon), táöng nhaíy voüt (thermocline) vaì táöng sáu (hypolimnion) dæûa trãn sæû biãún âäøi cuía nhiãût âäü hay phán thaình vuìng saïng (euphotic) vaì vuìng täúi (noneuphotic) dæûa trãn sæû xám nháûp cuía aïnh saïng vaìo trong næåïc. Khi cáúu truïc quáön xaî thæûc váût tàng tênh phæïc taûp seî keïo theo tênh âa daûng cuía âäüng váût âàûc biãût laì säú loaìi. Erwin (1982, 1983) cho ràòng sinh váût vuìng ræìng nhiãût âåïi laì âa daûng nháút. Quáön xaî cuîng coï thãø biãún âäüng theo muìa, riãng åí vuìng nhiãût âåïi sinh váût khäng coï sæû biãún âäüng theo muìa vaì chuïng coï thãø saín xuáút quanh nàm. Màûc duì thæûc sæû khäng coï aính hæåíng cuía nhiãût âäü åí vuìng nhiãût âåïi nhæng sæû biãún âäüng laûi theo muìa khä hay áøm, tháûm chê cuîng khäng coï sæû phán biãût roí raìng giæîa muìa khä vaì muìa mæa; thæûc sæû mäüt säú khu ræìng trãn thãú giåïi coï cuìng læåüng mæa trong mäüt nàm. AÍnh hæåíng chênh âãún sæû biãún âäüng theo muìa åí vuìng nhiãût âåïi laì hiãûn tæåüng laï ruûng nhanh vaì phuûc häöi vaìo muìa khä (coï mäüt säú cáy taûo laï våïi täúc âäü äøn âënh suäút nàm). Nhæ thãú màûc duì laï cáy täön taûi quanh nàm thêch håüp cho nhæîng loaìi àn laï âàûc træng nhæng sæû cung cáúp laï cuîng coï sæû thay âäøi theo muìa. Nhæîng loaûi laï non nhiãöu næåïc täön taûi trong tæìng thåìi âiãøm riãng vaì khi noï xuáút hiãûn phaín aïnh âæåüc sæû khaïc biãût vãö muìa vuû cuía nhiãöu loaûi cän truìng àn mäüt loaûi laï (Wolda, 96
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2