intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Nông lâm kết hợp

Chia sẻ: Nguyen Minh Phung | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:135

680
lượt xem
302
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong khoảng 2 thập niên cuối thế kỷ 2, ngành nông lâm nghiệp đã và đang có những biến đổi lý thú quan trọng, trong đó phải kể đến sự ra đời của môn lâm nông kết hợp. Môn này được hình thành do có sự gia tăng quan tâm đến sự hiện diện của con người ở vùng rừng núi cao mà sự hiện diện này không phải lúc nào cũng là nguyên nhân của sự suy thoái tài nguyên thiên nhiên.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Nông lâm kết hợp

  1. Bμi gi¶ng N«ng l©m kÕt hîp Ch−¬ng tr×nh hç trî L©m NghiÖp X· Héi i
  2. Ch−¬ng Tr×nh Hç Trî L©m NghiÖp X· Héi Bμi gi¶ng N«ng l©m kÕt hîp Nhãm t¸c gi¶: NguyÔn V¨n Së - §Æng H¶i Ph−¬ng: §¹i Häc N«ng L©m TP. Hå ChÝ Minh Vâ Hïng, NguyÔn V¨n Th¸i: §¹i Häc T©y Nguyªn Lª Quang B¶o, D−¬ng ViÖt T×nh, Lª Quang VÜnh: §¹i Häc N«ng L©m HuÕ Ph¹m Quang Vinh, KiÒu ChÝ §øc: §ai Häc L©m NghiÖp Xu©n Mai §Æng Kim Vui, Mai Quang Tr−êng: §¹i Häc N«ng L©m Th¸i Nguyªn Per Rubdejer, Cè VÊn dù ¸n SIDA/ICRAF/SEANAFE Hμ Néi, 2002 ii
  3. Giíi thiÖu Trong kho¶ng 2 thËp niªn cuèi cña thÕ kû 20, ngμnh n«ng l©m nghiÖp ®· vμ ®ang cã nh÷ng biÕn ®æi lý thó vμ quan träng, trong ®ã ph¶i kÓ sù ra ®êi cña m«n N«ng L©m kÕt hîp. M«n nμy ®−îc h×nh thμnh do cã sù gia t¨ng quan t©m ®Õn sù hiÖn diÖn cña con ng−êi ë vïng rõng nói cao mμ sù hiÖn diÖn nμy kh«ng ph¶i lóc nμo còng lμ nguyªn nh©n cña sù suy tho¸i tμi nguyªn tù nhiªn. Ngμnh L©m NghiÖp hiÖn nay ®ang ph¸t triÓn thªm L©m nghiÖp x· héi hay céng ®ång trong ®ã céng ®ång ng−êi d©n vïng cao lμ c¸c trî thñ ®¾c lùc cña chÝnh s¸ch n«ng l©m nghiÖp cña nhiÒu quèc gia ë ¸ Ch©u trong ®ã cã ViÖt Nam. Cho ®Õn nay, nhiÒu chÝnh s¸ch cña nhμ n−íc ViÖt Nam trong ®ã cã c¸c ch−¬ng tr×nh 661, ®Þnh canh ®Þnh c−, giao ®Êt kho¸n rõng, vμ s¾c luËt 327 ®· hæ trî hμng v¹n ha trång rõng ®−îc tiÕn hμnh do sù hîp t¸c cña d©n c− vμ c¸c c¬ quan n«ng l©m nghiÖp nhμ n−íc. Nh»m hç trî cho chÝnh s¸ch ph¸t triÓn n«ng th«n, còng nh− ®Ó ®¸p øng c¸c yªu cÇu thùc tiÔn cña s¶n xuÊt, m«n häc N«ng L©m KÕt Hîp ®−îc Ch−¬ng tr×nh Hç trî L©m nghiÖp X· héi (SFSP), dù ¸n m¹ng l−íi ®μo t¹o n«ng l©m kÕt hîp (SEANAFE) cïng n¨m tr−êng ®¹i häc trong n−íc gåm §¹i Häc N«ng L©m Thñ §øc, §¹i Häc N«ng L©m Th¸i Nguyªn, §¹i Häc L©m NghiÖp Xu©n Mai, §¹i Häc N«ng L©m HuÕ vμ §¹i Häc N«ng L©m T©y Nguyªn ®· so¹n th¶o tËp bμi gi¶ng n«ng l©m kÕt hîp nμy ®Ó phôc vô cho gi¶ng d¹y vμ häc tËp cho c¸c tr−êng tõ n¨m 2000. M«n häc nμy ®−îc ®Æt c¬ së trªn sù phèi hîp hμi hßa cña c¸c chuyªn m«n chÝnh cña nhμ tr−êng nh− n«ng, l©m vμ sóc häc ®Ó t¹o ra mét ngμnh häc ph¸t triÓn v÷ng bÒn vμ mang tÝnh b¶o vÖ sinh th¸i ë vïng ®åi nói cao. Ngoμi ra, m«n häc còng ®· dùa vμo c¸c nghiªn cøu khoa häc trªn kh¾p thÕ giíi vÒ l·nh vùc sö dông ®Êt v÷ng bÒn tõ h¬n 30 n¨m trë l¹i ®©y. PhÇn bμi gi¶ng cña m«n nμy ®−îc x©y dùng nh»m giíi thiÖu mét c¸ch kh¸i qu¸t vÒ c¬ së vμ kü thuËt N«ng L©m kÕt hîp. Nã ®−îc chia ra lμm 5 phÇn: PhÇn 1 giíi thiÖu h×nh ¶nh thùc sù cña vïng ®åi nói cao hiÖn nay víi sù tËp trung vμo hiÖn t−îng du canh ph¸ rõng lμm rÉy vμ sù suy tho¸i tμi nguyªn thiªn nhiªn ë n−íc ta. PhÇn hai th¶o luËn vÒ c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n cña n«ng l©m kÕt hîp. Ch−¬ng thø ba giíi thiÖu c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp chÝnh ë ViÖt Nam gåm c¸c hÖ thèng truyÒn thèng vμ c¶i tiÕn. PhÇn thø t− giíi thiÖu tæng qu¸t c¸c kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp ¸p dông cho c¸c trang tr¹i nhá gåm trång trät vμ ch¨n nu«i. Vμ PhÇn thø n¨m tæng kÕt c¸c c¸ch tiÕp cËn ®Ó thiÕt kÕ, x©y dùng vμ ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng N«ng L©m kÕt hîp nh»m ®−a kü thuËt nμy vμo thuc tÕ n«ng th«n. ¦íc väng cña c¸c t¸c gi¶ lμ phÇn bμi gi¶ng nμy kh«ng dõng ë mét chç mμ cßn ph¶i ®−îc bæ sung liªn tôc ®Ó lμm tμi liÖu h−íng dÉn cho sinh viªn triÓn khai c¸c c«ng t¸c ph¸t triÓn n«ng th«n cña m×nh trong t−¬ng lai. T¸c gi¶ hoμn toμn tin t−ëng vμo sù quan t©m vμ nhiÖt t©m cña ng−êi ®äc vμ sinh viªn trong viÖc c¶i tiÕn kh«ng ngõng néi dung cña bμi gi¶ng nμy. Nhãm gi¶ng viªn so¹n th¶o m«n häc n«ng l©m kÕt hîp Th¸ng 4 n¨m 2002 iii
  4. Danh s¸ch c¸c b¶ng Trang B¶ng 1: C¸c biÖn ph¸p ph©n lo¹i c¸c hÖ thèng vμ kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp ë ph¹m vi thÕ giíi (Nair, 1989) 31 B¶ng 2: Møc ®é xãi mßn cña c¸c ph−¬ng thøc sö dông ®Êt kh¸c nhau (dùa theo Ohigbo vμ Lal, 1977) 35 B¶ng 3: ThÝ dô vÒ b¶ng kiÓm kª n«ng hé 94 B¶ng 4: ThÝ dô vÒ b¶ng thu chi cña n«ng hé 95 B¶ng 5: Mét sè loμi c©y thuèc cã thÓ dïng chöa bÖnh th«ng th−êng cho gia sóc 104 B¶ng 6 : BiÓu sμng läc tiªu chÝ cho sù bÒn v÷ng cña c¸c kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp 124 Danh s¸ch c¸c h×nh H×nh 1: Rõng bÞ tæn th−¬ng 9 H×nh 2: Giao thoa gi÷a ®Êt n«ng nghiÖp vμ l©m nghiÖp 10 H×nh 3: M©u thuÉn gi÷a trång trät vμ l©m nghiÖp trong ®iÒu kiÖn ¸p lùc d©n sè gia t¨ng dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp ®a d¹ng ë vïng cao (theo Kuo, 1977) 12 H×nh 4: C¸c lîi Ých, tiÒm n¨ng vμ mét sè giíi h¹n cña c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp 20 H×nh 5: Gi¶n ®å 3 vßng trßn c©y l©u n¨m, hoa mμu vμ vËt nu«i trong hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp 26 H×nh 6: S¬ ®å ph©n lo¹i theo cÊu t¹o c¸c thμnh phÇn 30 H×nh 7: M« t¶ chu tr×nh hoμn tr¶ chÊt dinh d−ìng vμ kh¶ n¨ng kiÓm so¸t chèng xãi mßn trong mét hÖ thèng trång xen theo b¨ng (cña Kang vμ Wilson, 1987) 36 H×nh 8: Líp th¶m vËt rông d−íi t¸n rõng trång c©y tai t−îng 36 H×nh 9: Giíi thiÖu c¸c tiÕn tr×nh mμ c©y l©u n¨m cã thÓ c¶i thiÖn ®−îc ®iÒu iv
  5. kiÖn ®Êt (Young, 1989) 37 H×nh 10: M« h×nh SALT canh t¸c s¶n xuÊt hoa mμu l−¬ngthùc vμ t¹o thu nhËp trªn ®Êt dèc 38 H×nh 11: §Æc ®iÓm ®a d¹ng vμ phßng hé cña rõng tù nhiªn t¹i §«ng Nam Bé, ViÖt Nam 40 H×nh 12: C©y khÕ cho qu¶ 43 H×nh 13 : Mét loμi thùc vËt lμm c©y thuèc mäc tù nhiªn t¹i rõng C«n §¶o 43 H×nh 14 : Bá ho¸ ®Ó c¶i t¹o phôc håi ®Êt 46 H×nh 15 : S¬ ®å theo thêi gian cña kü thuËt bá ho¸ c¶i tiÕn cña ng−êi d©n téc Naalad, Philipin 47 H×nh 16 : HÖ thèng rõng – ruéng bËc thang 48 H×nh 17 : HÖ thèng v−ên rõng ë ViÖt Nam 49 H×nh 18 : HÖ thèng v−ên c©y c«ng nghiÖp chÌ, cμ phª xen c©y ¨n qu¶ vμ c©y rõng 50 H×nh 19 : HÖ thèng v−ên c©y ¨n qu¶ 52 H×nh 20 : HÖ thèng v−ên – ao – chuång (VAC) 53 H×nh 21 : HÖ thèng rõng – v−ên – ao – chuång (RVAC) t¹i ViÖt Nam 54 H×nh 22 : HÖ thèng canh t¸c theo ®−êng ®ång møc trªn ®Êt dèc 56 H×nh 23 : Trång xen theo b¨ng 57 H×nh 24 : HÖ thèng canh t¸c xen theo b¨ng – SALT 1 58 H×nh 25 : Khung ch÷ A ®Ó ®o ®−êng ®ång møc 58 H×nh 26 : Kü thuËt SALT 2 62 H×nh 27 : Kü thuËt SALT 3 63 H×nh 28 : S¬ ®å trång c©y lμm hμng rμo ph©n ranh giíi 65 H×nh 29: KÕt cÊu ®ai ch¾n giã kÝn 65 H×nh 30: Sù bè trÝ liªn kÕt c¸c ®ai ch¾n giã 66 H×nh 31: HÖ thèng NLKH Taungya h×nh vßng trßn ë Nigeria 68 H×nh 32: HÖ thèng NLKH Taungya kiÓu hμnh lang ë Zaiir 69 H×nh 33: HÖ thèng rõng-®ång cá phèi hîp 70 H×nh 34: S¬ ®å canh t¸c l©m ng− phèi hîp 71 H×nh 35: C©y che phñ ®Êt 79 H×nh 36 : Qu¸ tr×nh xãi mßn vμ l¾ng ®äng 76 H×nh 37 : Canh t¸c theo ®−êng ®ång møc 78 v
  6. H×nh 38 : Canh t¸c bËc thang 79 H×nh 39 : C©y che phñ ®Êt 80 H×nh 40 : Lu©n canh hoa mμu 81 H×nh 41 : Trång cá theo b¨ng ®ång møc 82 H×nh 42 : Hμng rμo c©y xanh ®ång møc 83 H×nh 43 : §ai ®æi h−íng n−íc ch¶y 84 H×nh 44 : Rμo c¶n c¬ giíi 85 H×nh 45 : Bë t−êng ®¸ 86 H×nh 46 : C¸c hè bÈy ®Êt 86 H×nh 47 : Ao tÝch chøa n−íc 87 H×nh 48 ; Canh t¸c rÈy kh«ng ®èt 88 H×nh 49 : §èt chÆn löa 97 H×nh 50 : C¸c kiÓu liÕp trong v−ên −¬m trang tr¹i NLKH 98 H×nh 51 : Dμn che vμ vËt liÖu lμm dμn che 100 H×nh 52 : Ðp gia sóc ¨n ®Ó vç bÐo 103 H×nh 53 : Khu vùc trång c©y vμ cá lμm thøc ¨n gia sóc 105 H×nh 54: S¬ ®å qu¸ tr×nh m« t¶, chÈn ®o¸n vμ thiÕt kÕ 110 H×nh 55 : Sö dông " Khung t− duy cho thiÕt kÕ kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp 118 H×nh 56: C¸c giai ®o¹n trong tiÕn tr×nh nghiªn cøu n«ng l©m kÕt hîp 119 vi
  7. Môc lôc Trang Lêi giíi thiÖu, danh s¸ch b¶ng vμ h×nh, danh tõ viÕt t¾t Khung ch−¬ng tr×nh m«n häc n«ng l©m kÕt hîp 1 Ch−¬ng I: Më ®Çu 6 Bμi 1: C¸c vÊn ®Ò th¸ch thøc trong qu¶n lý bÒn v÷ng tμi nguyªn thiªn nhiªn 7 Bμi 2: TriÓn väng ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp nh− lμ mét ph−¬ng thøc qu¶n lý sö dông ®Êt bÒn v÷ng 13 Ch−¬ng II: Nguyªn lý vÒ n«ng l©m kÕt hîp 22 Bμi 3: Kh¸i niÖm vμ ®Æc ®iÓm cña hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp 23 Bμi 4: Ph©n lo¹i c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp 27 Bμi 5: Vai trß cña thμnh phÇn c©y l©u n¨m trong c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp 32 Bμi 6: Rõng trong c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp 39 Ch−¬ng III: M« t¶ vμ ph©n tÝch c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp 44 Bμi 7: C¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp truyÒn thèng 45 Bμi 8: C¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp c¶i tiÕn 57 Ch−¬ng IV: Kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp 73 Bμi 9: Giíi thiÖu c¸c kü thuËt b¶o tån ®Êt vμ n−íc 74 Bμi 10: C¸c kü thuËt ¸p dông trong trang tr¹i nhá n«ng l©m kÕt hîp 90 Ch−¬ng V: ¸p dông vμ ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp 106 Bμi 11: Giíi thiÖu chung vÒ qu¸ tr×nh ¸p dông vμ ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp cã sù tham gia 108 Bμi 12: M« t¶ ®iÓm, chÈn ®o¸n vμ thiÕt kÕ kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp cã sù tham gia 115 Bμi 13: Thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp 119 Tμi liÖu tham kh¶o 125 vii
  8. Khung ch−¬ng tr×nh m«n häc N«ng L©m kÕt hîp Tæng sè tiÕt lý thuyÕt: 45 Ch−¬ng Bμi Môc tiªu Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian Ch−¬ng1. Bμi 1: C¸c • X¸c ®Þnh c¸c vÊn ®Ò mang tÝnh th¸ch thøc • §Æc ®iÓm cña khu vùc n«ng - ThuyÕt tr×nh - GiÊy A0 3 tiÕt Më ®Çu vÊn ®Ò cho qu¶n lý sö dông ®Êt bÒn v÷ng ë n«ng th«n miÒn nói - Th¶o luËn - Bót viÕt th¸ch thøc th«n miÒn nói theo c¸c tiªu chÝ c¬ b¶n nh− • C¸c thay ®æi mang tÝnh thö nhãm - GiÊy mμu tÝnh bÒn v÷ng, hiÖu qu¶ vμ c«ng b»ng th¸ch cho qu¶n lý sö dông bÒn - Ph©n tÝch - B¶ng trong qu¶n • X¸c ®Þnh c¸c nguyªn nh©n mang tÝnh b¶n v÷ng ®Êt miÒn nói x−¬ng c¸ - §Ìn chiÕu lý bÒn v÷ng chÊt cña c¸c khã kh¨n • Nhu cÇu vμ th¸ch thøc ®èi víi - 5 nguyªn - Slide tμi nguyªn • NhËn ra c¸c nhu cÇu thay ®æi sö dông vμ ph¶t triÓn bÒn v÷ng n«ng th«n nh©n thiªn nhiªn qu¶n lý ®Êt ®ai theo c¸ch tiÕp cËn tæng hîp miÒn nói vμ cã sù tham gia Bμi 2: TriÓn • Ph©n tÝch ®−îc c¸c thay ®æi vÒ chÝnh s¸ch • L−îc sö h×nh thμnh vμ ph¸t - Gi¶ng bμi cã - GiÊy A0 2 tiÕt väng ph¸t ph¸t triÓn, c¸c nh©n tè chi phèi sù ph¸t triÓn triÓn n«ng l©m kÕt hîp minh häa - Bót viÕt cña n«ng l©m kÕt hîp trªn thÕ giíi vμ ë ViÖt - LÞch sö ph¸t triÓn n«ng l©m - Th¶o luËn - GiÊy mμu triÓn n«ng Nam kÕt hîp trªn thÕ giíi nhãm - §Ìn chiÕu l©m kÕt hîp • X¸c ®Þnh c¸c lîi Ých cã thÓ cña n«ng l©m kÕt - LÞch sö ph¸t triÓn n«ng l©m - Ph©n tÝch 5 - Tμi liÖu nh− lμ mét hîp trong ph¸t triÓn ®êi sèng céng ®ång vμ kÕt hîp ë ViÖt nam nguyªn nh©n ph¸t tay ph−¬ng b¶o vÖ tμi nguyªn m«i tr−êng • Lîi Ých cña c¸c hÖ thèng n«ng - Ph©n tÝch - Slide thøc qu¶n • X¸c ®Þnh vμ ph©n tÝch c¸c tiÒm n¨ng, c¬ héi l©m kÕt hîp vμ thö th¸ch cña nghiªn cøu lý sö dông vμ h¹n chÕ trong viÖc ph¸t triÓn n«ng l©m chóng tr−êng hîp ®Êt bÒn kÕt hîp ë n−íc ta - C¸c lîi Ých cña n«ng l©m kÕt v÷ng hîp - TiÒm n¨ng vμ triÓn väng ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp ë ViÖt Nam • Mét sè h¹n chÕ trong nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp ë ViÖt Nam 1
  9. Ch−¬ng Bμi Môc tiªu Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian Ch−¬ng 2. Bμi 3: Kh¸i • Tr×nh bμy kh¸i niÖm vÒ n«ng l©m kÕt hîp • §Þnh nghÜa vÒ n«ng l©m kÕt - Tr×nh bμy - GiÊy trong 3 tiÕt Nguyªn lý niÖm vμ • Vai trß cña n«ng l©m kÕt hîp hîp - §Æt vÊn ®Ò - M¸y chiÕu c¸c ®Æc • TÇm quan träng cña n«ng l©m - Gi¶n ®å - B×a vÒ n«ng - Tranh cæ kÕt hîp l©m kÕt ®iÓm cña ®éng hîp n«ng l©m kÕt hîp Bμi 4: C¬ • Gi¶i thÝch ®−îc c¬ së ®Ó ph©n lo¹i n«ng • C¸c c¬ së ®Ó ph©n lo¹i n«ng - Tr×nh bμy - GiÊy trong 4 tiÕt së ph©n l©n kÕt hîp l©m kÕt hîp - Bμi tËp - M¸y chiÕu, - Th¶o luËn b×a, lo¹i c¸c hÖ - Tranh minh thèng n«ng ho¹ l©m kÕt hîp - S¸ch tham kh¶o Bμi 5: Vai • NhËn ®Þnh ®−îc vai trß cña c©y l©u n¨m • Vai trß phßng hé - Héi th¶o - B¨ng video 5 tiÕt trß cña c©y trong hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp • Vai trß s¶n xuÊt - Video - Slides - Slide - M¸y chiÕu l©u n¨m - Tr×nh bμy - C¸c kÕt trong n«ng thuyÕt minh qu¶ nghiªn l©m kÕt hîp cøu Bμi 6: Vai • X¸c ®Þnh ®−îc vai trß cña rõng trong hÖ • C¸c chøc n¨ng cña rõng - Héi th¶o - B¨ng video 3 tiÕt trß cña thèng n«ng l©m kÕt hîp - S¶n xuÊt - Vvideo - Slides - Phßng hé - Slide - M¸y chiÕu rõng trong - V¨n ho¸ x· héi - Tr×nh bμy - C¸c nghiªn NLKH thuyÕt minh cøu ®iÓn h×nh 2
  10. Ch−¬ng Bμi Môc tiªu Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian Ch−¬ng 3. Bμi 7: • M« t¶ mét sè hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp b¶n • Kh¸i niÖm - Tr×nh bμy - Bμi gi¶ng 4 tiÕt M« t¶ vμ C¸c hÖ ®Þa/ truyÒn thèng • C¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt - Th¶o luËn GV ph©n tÝch thèng • Ph©n tÝch c¸c lîi Ých/−u ®iÓm vμ h¹n chÕ cña hîp truyÒn thèng (b¶n ®Þa): nhãm, - Tμi liÖu c¸c hÖ tõng hÖ thèng - HÖ thèng bá hãa/h−u canh - Tr×nh bμy cã ph¸t tay n«ng l©m thèng c¶i tiÕn minh häa - H×nh Slide kÕt hîp - C¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt - Ph©n tÝch - Poster n«ng l©m truyÒn hîp ®a tÇng truyÒn thèng hai m¶ng - B×a mμu kÕt hîp thèng - HÖ thèng rõng-ruéng bËc - GiÊy Ao (b¶n ®Þa) thang - C¸c hÖ thèng v−ên nhμ: + V−ên rõng. + V−ên c©y c«ng nghiÖp + V−ên c©y ¨n qu¶ + VAC + RVAC + Rõng/ hoa mμu/ ruéng Bμi 8: C¸c • M« t¶ mét sè hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp c¶I • HÖ thèng canh t¸c xen theo - Xem Video, - Video, 4 tiÕt hÖ thèng tiÕn ë ViÖt Nam b¨ng (SALT 1) ph¶n håi - Bμi giao n«ng l©m • Ph©n tÝch c¸c lîi Ých/ −u ®iÓm vμ h¹n chÕ • Trång c©y ph©n ranh giíi - Tr×nh bμy nhiÖm vô cña tõng hÖ thèng • HÖ thèng ®ai phßng hé ch¾n - Ph©n tÝch - Tμi liÖu kÕt hîp giã hai m¶ng ph¸t tay c¶I tiÕn ë • HÖ thèng Taungya - Th¶o luËn - OHP ViÖt Nam • C¸c hÖ thèng rõng vμ ®ång nhãm - H×nh Slide cá phèi hîp - Tr×nh bμy cã - Poster • HÖ thèng n«ng sóc ®¬n gi¶n minh häa (SALT 2) • HÖ thèng canh t¸c n«ng l©m bÒn v÷ng (SALT 3) • HÖ thèng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp víi c©y ¨n qu¶ quy m« nhá (SALT 4) • HÖ thèng l©m ng− kÕt hîp 3
  11. Ch−¬ng Bμi Môc tiªu Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu thßi gian Ch−¬ng 4. Bμi 9: • Gi¶i thÝch ®−îc sù cÇn thiÕt cña viÖc b¶o tån • Sù cÇn thiÕt cña viÖc b¶o tån - ThuyÕt - Tμi liÖu 3 tiÕt ®Êt vμ n−íc. ®Êt vμ n−íc. tr×nh ph¸t tay Kü thuËt Kü thuËt • Ph©n biÖt ®−îc c¸c nguyªn t¾c chÝnh cña • Mét sè nguyªn t¾c chÝnh cña - GiÊy Ao, n«ng L©m b¶o tån - Gi¶ng cã viÖc phßng chèng xãi mßn ®Êt vμ cña kü viÖc phßng chèng xãi mßn ®Êt. hå d¸n kÕt hîp ®Êt vμ minh ho¹ thuËt b¶o tån ®Êt vμ n−íc. • Mét sè nguyªn t¾c chÝnh ®Ó b¶o - B×a mμu n−íc • Ph©n biÖt, lùa chän ®−îc c¸c kü thuËt b¶o tån ®Êt vμ n−íc. - Hái - OHP Slides tån ®Êt vμ n−íc cã kh¶ n¨ng ¸p dông trong • Mét sè kü thuËt b¶o tån ®Êt vμ miÖng - KÐo, giÊy trang tr¹i n«ng l©m kÕt hîp. n−íc cã thÓ ¸p dông trong trang bãng kÝnh - Th¶o luËn • Gi¶i thÝch ®−îc c¸c b−íc vμ ¸p dông kü thuËt tr¹i n«ng l©m kÕt hîp. nhãm - Video n«ng l©m kÕt hîp trªn ®Êt dèc cho trang tr¹i Kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp trªn ®Êt dèc. Bμi 10: • Tr×nh bμy ®−îc kh¸i niÖm trang tr¹i trong • Kh¸i niÖm vÒ trang tr¹i n«ng - Gi¶ng cã - Tμi liÖu 4 tiÕt C¸c kü n«ng l©m kÕt hîp l©m kÕt hîp minh ho¹. ph¸t tay thuËt cã • Gi¶i thÝch ®−îc c¸c c«ng viÖc vμ kü thuËt • Qu¶n lý trang tr¹i n«ng l©m kÕt - GiÊy Ao, - §éng tiÒm qu¶n lý trang tr¹i ®Ó ¸p dông vμo c¸c ®iÒu hîp B¨ng dÝnh, n·o n¨ng ¸p kiÖn cô thÓ • Kü thuËt g©y trång mét sè loμi hå d¸n dông • Ph©n biÖt, lùa chän ®Ó ¸p dông nh÷ng kü c©y trong trang tr¹i n«ng l©m - Hái - B×a mμu trong thuËt trång trät vμ ch¨n nu«i thÝch hîp cho kÕt hîp nhá miÖng - M¸y ®Ìn trang tr¹i trang tr¹i n«ng l©m kÕt hîp nhá • Kü thuËt ch¨n nu«i trong trang - Th¶o luËn chiÕu, n«ng l©m tr¹i n«ng l©m kÕt hîp nhá Slides nhãm kÕt hîp - GiÊy bãng nhá kÝnh - Video 4
  12. Ch−¬ng Bμi Môc tiªu Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian Ch−¬ng 5. Bμi 11: • Gi¶i thÝch ®−îc tÝnh cÊp thiÕt cña ¸p dông • TÝnh cÊp thiÕt cña ph¸t triÓn kü - ThuyÕt tr×nh - Tμi liÖu 1 tiÕt ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp cã sù thuËt n«ng l©m kÕt hîp cã sù - Gi¶ng cã ph¸t tay ¸p dông Giíi thiÖu tham gia tham gia. minh ho¹ - GiÊy Ao, vμ ph¸t chung vÒ • Ph©n tÝch ®−îc c¸c yÕu tè bªn ngoμi, bªn • Qu¸ tr×nh ¸p dông vμ ph¸t triÓn bót, b¶ng triÓn kü ph¸t triÓn trong ¶nh h−ëng ®Õn ph¸t triÓn kü thuËt cã kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp cã - OHP n«ng l©m sù tham gia sù tham gia - GiÊy bãng thuËt n«ng kÕt hîp cã kÝnh l©m kÕt - B¨ng dÝnh, hîp sù tham dao kÐo gia Bμi 12: • ¸p dông ®−îc ph−¬ng ph¸p C&D, D trong • Ph−¬ng ph¸p m« t¶ ®iÓm, - Gi¶ng cã - tμi liÖu 4 tiÕt ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp t¹i mét chÈn ®o¸n vμ thiÕt kÕ minh ho¹ ph¸t tay M« t¶ ®Þa ®iÓm cô thÓ. (C&D,D) cña Trung t©m quèc - Hái miÖng - GiÊy Ao ®iÓm, • Lùa chän vμ ¸p dông c¸c c«ng cô trong m« tÕ nghiªn cøu n«ng l©m kÕt - Th¶o luËn bót, b¶ng chÈn ®o¸n t¶ ®iÓm chÈn ®o¸n vμ thiÕt kÕ. hîp,1998 nhãm - OPH vμ thiÕt kÕ • C¸c c«ng cô khi m« t¶ ®iÓm, - Slide (C&D,D) chÈn ®o¸n vμ thiÕt kÕ trong lËp - GiÊy bãng kÕ ho¹ch nghiªn cøu, ¸p dông kÝnh vμ ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp - B¨ng dÝnh, dao, kÐo Bμi 13: • Ph©n biÖt, lùa chän kiÕn thøc b¶n ®Þa cho • Ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m - Thùc hμnh - Tμi liÖu 5 tiÕt nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp kÕt hîp cã sù tham gia - §ãng vai ph¸t tay Thùc hiÖn • Gi¶i thÝch ®−îc sù ph¸t triÓn kü thuËt kü • Tæ chøc gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ (role play) - GiÊy Ao, vμ ph¸t thuËt n«ng l©m kÕt hîp cã sù tham gia ho¹t ®éng ph¸t triÓn n«ng l©m - BμI tËp t×nh bót,b¶ng triÓn c¸c • Gi¶i thÝch ®−îc qu¸ tr×nh tæ chøc gi¸m s¸t kÕt hîp cã sù tham gia huèng. - OHP, slidÐ ho¹t ®éng vμ ®¸nh gi¸ kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp cã sù • C¸c tiªu chÝ vμ chØ b¸o trong - B¨ng dÝnh, nghiªn tham gia gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ ho¹t dao, kÐo cøu n«ng Ph©n biÖt, lùa chän c¸c tiªu chÝ trong ®éng ph¸t triÓn kü thËt n«ng l©m kÕt gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ kü thuËt n«ng l©m kÕt l©m kÕt hîp hîp cã sù hîp cã sù tham gia tham gia 5
  13. Ch−¬ng I Më ®Çu Môc ®Ých • X¸c ®Þnh vμ ph©n tÝch c¸c vÊn ®Ò th¸ch thøc vμ c¸c nhu cÇu c¶i tiÕn trong sö dông vμ qu¶n lý ®Êt ®ai miÒn nói • NhËn thÊy ®−îc triÓn väng cña ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp cho qu¶n lý sö dông bÒn v÷ng ®Êt ®ai n«ng th«n vμ miÒn nói Môc tiªu: Sau khi häc xong ch−¬ng nμy, sinh viªn cã kh¶ n¨ng • Nªu vμ ph©n tÝch ®−îc c¸c ®Æc tr−ng cña hÖ sinh th¸i nh©n v¨n miÒn nói vμ c¸c vÊn ®Ò khã kh¨n trong ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói hiÖn nay • Ph©n tÝch c¸c nh©n tè quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña n«ng l©m kÕt hîp trªn thÕ giíi vμ ë ViÖt Nam • X¸c ®Þnh c¸c lîi Ých, tiÒm n¨ng, vμ c¸c tån t¹i cÇn kh¾c phôc cña ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp ë n−íc ta. 6
  14. Bμi 1. C¸c vÊn ®Ò th¸ch thøc trong qu¶n lý bÒn v÷ng tμi nguyªn thiªn nhiªn Môc tiªu: sau khi häc xong bμi nμy, sinh viªn cã kh¶ n¨ng: • X¸c ®Þnh c¸c vÊn ®Ò mang tÝnh th¸ch thøc cho qu¶n lý sö dông ®Êt bÒn v÷ng ë n«ng th«n miÒn nói theo c¸c tiªu chÝ c¬ b¶n: tÝnh bÒn v÷ng, tÝnh hiÖu qu¶ vμ tÝnh c«ng b»ng • X¸c ®Þnh c¸c nguyªn nh©n mang tÝnh b¶n chÊt cña c¸c khã kh¨n • NhËn ra c¸c nhu cÇu thay ®æi sö dông vμ qu¶n lý ®Êt ®ai theo tiÕp cËn tæng hîp vμ cã sù tham gia 1 C¸c vÊn ®Ò trong ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói ë c¸c quèc gia §«ng Nam ¸, khu vùc ®Êt n«ng th«n vμ miÒn nói chiÕm phÇn lín diÖn tÝch l·nh thæ vμ lμ n¬i sinh sèng cña mét bé phËn lín d©n c− cña quèc gia. ë ViÖt Nam, ®Êt ®åi nói chiÕm kho¶ng 2/3 diÖn tÝch vμ lμ vïng sinh sèng cña h¬n 1/3 d©n sè c¶ n−íc (Jamieson vμ céng sù, 1998; Chu H÷u Quý, 1995; Rambo, 1995). 1.1 TÝnh chÊt mong manh vμ dÔ bÞ tæn th−¬ng cña ®Êt vμ rõng nhiÖt ®íi Rõng vμ ®Êt lμ hai nguån tμi nguyªn nh¹y c¶m cña vïng nhiÖt ®íi Èm. Khi kh«ng bÞ t¸c ®éng, c¸c hÖ sinh th¸i rõng nhiÖt ®íi vèn æn ®Þnh nhê vμo sù ®a d¹ng cao ®é cña c¸c loμi c©y vμ con, ®−îc g¾n kÕt víi nhau th«ng qua c¸c chu tr×nh dinh d−ìng gÇn nh− khÐp kÝn (Warner, 1991). Theo Richard (1977) (trÝch dÉn bëi Warner, 1991), sù æn ®Þnh cña hÖ sinh th¸i vïng nhiÖt ®íi chÝnh lμ sù thÓ hiÖn kh¶ n¨ng chèng ®ì c¸c biÕn ®æi thÊt th−êng cña khÝ hËu vμ c¸c yÕu tè kh¸c cña m«i tr−êng tù nhiªn. Trong ®ã, c¸c loμi thùc vËt th©n gç ®ãng vai trß chñ ®¹o trong viÖc quyÕt ®Þnh cÊu tróc, chøc n¨ng vμ tÝnh bÒn v÷ng cña hÖ sinh th¸i rõng. Tuy nhiªn sù æn ®Þnh nμy chØ cã thÓ tån t¹i trong khu«n khæ qu¸ tr×nh diÔn thÕ tù nhiªn. D−íi t¸c ®éng cña con ng−êi, rõng vμ ®Êt nhiÖt ®íi trë nªn rÊt dÔ bÞ suy tho¸i. ChÝnh c¸c nh©n tè ®a d¹ng, phøc t¹p vμ chu tr×nh dinh d−ìng khÐp kÝn vèn cã kh¶ n¨ng duy tr× hÖ sinh th¸i rõng nhiÖt ®íi trong bèi c¶nh kh«ng bÞ t¸c ®éng ®· t¹o nªn c¸c ®Æc tÝnh dÔ bÞ tan vì khi tiÕp xóc víi con ng−êi (Warner, 1991). ë rõng m−a nhiÖt ®íi, do tÝnh chÊt chuyªn biÖt cao ®é cña tõng loμi thùc vËt ®· dÉn ®Õn kh¶ n¨ng phôc håi thÊp khi cã t¸c ®éng trªn qui m« lín cña con ng−êi (Goudic, 1984 - trÝch dÉn bëi Warner, 1991). Do phÇn lín chÊt dinh d−ìng trong hÖ sinh th¸i ®−îc dù tr÷ trong sinh khèi, nªn mét khi rõng bÞ chÆt ph¸ ®i th× xÈy ra hiÖn t−îng thiÕu chÊt dinh d−ìng ®Ó duy tr× t¨ng tr−ëng míi cña c¸c loμi c©y. Thªm vμo ®ã do l−îng m−a lín, trong ®iÒu kiÖn kh«ng cã c©y che phñ, c¸c qu¸ tr×nh röa tr«i vμ xãi mßn diÔn ra m¹nh mÏ lμm ®Êt ®ai bÞ tho¸i hãa nhanh chãng. Nh− vËy sù bÒn v÷ng cña ®Êt rõng nhiÖt ®íi hoμn toμn phô thuéc vμo líp che phñ thùc vËt cã cÊu tróc phøc t¹p, ®a d¹ng mμ trong ®ã c¸c loμi c©y th©n gç ®ãng vai trß chñ ®¹o. HiÖn t−îng thiÕu chÊt dinh d−ìng trong ®Êt còng nh− vai trß quyÕt ®Þnh cña th¶m thùc vËt rõng ®Õn sù bÒn v÷ng vÒ søc s¶n xuÊt cña ®Êt cho thÊy vÒ c¬ b¶n th× ®Êt nhiÖt ®íi kh«ng phï hîp víi c¸c ph−¬ng thøc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®éc canh 7
  15. 1.2 TÝnh ®a d¹ng vÒ sinh th¸i - nh©n v¨n cña khu vùc n«ng th«n vμ miÒn nói • §a d¹ng vÒ ®Þa h×nh-®Êt ®ai-tiÓu khÝ hËu: Sù biÕn ®æi m¹nh vÒ ®Þa h×nh dÉn ®Õn biÕn ®éng lín vÒ ®Êt ®ai vμ tiÓu khÝ hËu c¶ trªn nh÷ng ph¹m vi nhá. • §a d¹ng sinh häc: HÖ ®éng thùc vËt phong phó vμ ®a d¹ng. Thùc vËt bao gåm rÊt nhiÒu loμi vμ d¹ng sèng kh¸c nhau. • §a d¹ng vÒ d©n téc vμ v¨n hãa: MiÒn nói ViÖt Nam lμ ®Þa bμn sinh sèng cña h¬n 1/3 d©n sè c¶ n−íc thuéc 54 d©n téc kh¸c nhau. Mçi d©n téc cã c¸c ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ ®Æc thï (Jamieson vμ céng sù, 1998). • §a d¹ng vÒ c¸c hÖ thèng canh t¸c truyÒn thèng: Sù ®a d¹ng vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn (®iÒu kiÖn lËp ®Þa vμ sinh c¶nh) vμ x· héi ®· t¹o nªn sù ®a d¹ng vÒ hÖ thèng canh t¸c truyÒn thèng ë n«ng th«n miÒn nói. C¸c kiÕn thøc kü thuËt vμ qu¶n lý truyÒn thèng trong sö dông ®Êt vμ canh t¸c cña ng−êi d©n ë n«ng th«n miÒn nói rÊt ®a d¹ng, ®· ®−îc thö nghiÖm, chän läc vμ ph¸t triÓn qua nhiÒu thÕ kû. • N«ng th«n miÒn nói chÞu ¶nh h−ëng cña nhiÒu yÕu tè kinh tÕ x· héi rÊt phøc t¹p: Bªn c¹nh c¸c ®Æc ®iÓm phøc t¹p vÒ tù nhiªn nh− ®Þa h×nh, tiÓu khÝ hËu, ®Êt ®ai vμ sinh häc, trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y khu vùc n«ng th«n miÒn nói ®ang g¸nh chÞu sù t¸c ®éng cña nhiÒu nh©n tè kinh tÕ x· héi nh− d©n sè gia t¨ng, chÝnh s¸ch kh«ng cô thÓ vμ ¶nh h−ëng cña kinh tÕ thÞ tr−êng, sù x©m nhËp v¨n hãa ngo¹i lai tõ bªn ngoμi, v.v. ®· dÉn ®Õn c¸c thay ®æi phøc t¹p vÒ tμi nguyªn vμ v¨n ho¸ x· héi t¹o ra nh÷ng trë ng¹i vμ th¸ch thøc lín cho qu¶n lý/sö dông bÒn v÷ng nguån tμi nguyªn. TÝnh ®a d¹ng vÒ sinh th¸i nh©n v¨n cña khu vùc n«ng th«n miÒn nói lμ mét trong nh÷ng c¬ së ®Ó ®a d¹ng hãa c¸c hÖ thèng sö dông ®Êt, còng nh− ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng sö dông tμi nguyªn tæng hîp. Tuy nhiªn, ®©y còng lμ th¸ch thøc lín cho c¸c nhμ qu¶n lý, nhμ lËp chÝnh s¸ch do yªu cÇu ph¶i h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn tõng hÖ thèng qu¶n lý sö dông ®Êt, c¸c hÖ thèng canh t¸c phï hîp cho tõng ®iÒu kiÖn sinh th¸i nh©n v¨n ®Æc thï. 2 C¸c thay ®æi mang tÝnh th¸ch thøc cho ph¸t triÓn bÒn v÷ng n«ng th«n miÒn nói • Sù gia t¨ng ¸p lùc d©n sè g©y ra c¸c vÊn ®Ò bøc xóc vÒ ®Êt canh t¸c vμ an toμn l−¬ng thùc, vμ søc Ðp lªn tμi nguyªn thiªn nhiªn miÒn nói ë c¸c khu vùc n«ng th«n miÒn nói, mËt ®é d©n c− kh«ng cao nh− c¸c khu vùc ®« thÞ ë vïng ®ång b»ng nh−ng l¹i cã tèc ®é t¨ng d©n sè rÊt nhanh. Theo §ç §×nh S©m (1995), tèc ®é t¨ng d©n sè ë miÒn nói ViÖt Nam biÕn ®éng trong kho¶ng 2,5% - 3,5% trong khi tèc ®é b×nh qu©n cña c¶ n−íc ë d−íi møc nμy nhiÒu. T×nh tr¹ng nμy mét phÇn chñ yÕu do phong trμo di d©n tù do tõ c¸c khu vùc ®ång b»ng qu¸ ®«ng ®óc lªn c¸c vïng ®åi nói, ®Æc biÖt lμ c¸c tØnh khu vùc T©y Nguyªn (§ak Lak, Gia Lai, Kon Tum). D©n sè t¨ng trong ®iÒu kiÖn khan hiÕm ®Êt cã tiÒm n¨ng n«ng nghiÖp ë miÒn nói ®· dÉn ®Õn b×nh qu©n ®Êt canh t¸c ®Çu ng−êi gi¶m. Tuy miÒn nói ViÖt Nam ®−îc xem lμ khu vùc d©n c− th−a thít víi mËt ®é b×nh qu©n 75 ng−êi/km2 nh−ng b×nh qu©n diÖn tÝch ®Êt canh t¸c ®Çu ng−êi rÊt thÊp (vμo kho¶ng 1200 - 1500 m2/ng−êi) (FAO vμ IIRR, 1995), trong khi ®ã møc ®Êt canh t¸c ®Ó ®¸p øng nhu cÇu l−¬ng thùc tèi thiÓu lμ 2000m2/ng−êi. ë khu 8
  16. vùc miÒn nói cña 11 tØnh phÝa Nam, diÖn tÝch canh t¸c b×nh qu©n ®Çu ng−êi ë d−íi 1000m2/ng−êi, cßn thÊp h¬n c¶ ë miÒn nói ë c¸c tØnh phÝa b¾c miÒn Trung nh− NghÖ An vμ Thanh Hãa (Jamieson vμ céng sù, 1998). Trong lóc ®ã kh¶ n¨ng t¨ng diÖn tÝch lóa n−íc - lμ hÖ thèng s¶n xuÊt ngò cèc cã n¨ng suÊt cao vμ æn ®Þnh nhÊt ViÖt Nam - ë khu vùc miÒn nói rÊt h¹n chÕ, chØ diÔn ra ë c¸c khu vùc ph©n t¸n nhá hÑp cã thÓ t−íi tiªu ®−îc. V× vËy cã thÓ nãi r»ng mËt ®é d©n sè ®ang tiÕn gÇn ®Õn hoÆc thËm chÝ ®· v−ît qu¸ kh¶ n¨ng chÞu ®ùng cña ®Êt ®ai ë phÇn lín khu vùc miÒn nói (Jamieson vμ céng sù, 1998). Sù gia t¨ng d©n sè ®· t¹o ra ¸p lùc lín lªn tμi nguyªn thiªn nhiªn miÒn nói lμ rõng, ®Êt vμ nguån n−íc, lμm c¸c nguån tμi nguyªn quÝ gi¸ nμy suy gi¶m nhanh chãng. • Sù suy tho¸i vÒ tμi nguyªn thiªn nhiªn vμ m«i tr−êng - Sù suy gi¶m nhanh chãng tμi nguyªn rõng: §é che phñ rõng c¶ n−íc gi¶m tõ 43% vμo n¨m 1943 xuèng 32,1% n¨m 1980, 27,2% n¨m 1990 sau ®ã t¨ng dÇn lªn 28,1% n¨m 1995 råi ®¹t ®Õn 33,2% n¨m 1999 (Theo tμi liÖu “ ChiÕn l−ît ph¸t triÓn l©m nghiÖp giai ®o¹n 2001-2010 ®−îc Bé N«ng NghiÖp vμ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n phª duyÖt theo Q§ sè 199/Q§-BNN-PTNT ngμy 22/1/2002). C¸ch ®©y 50 n¨m, rõng tù nhiªn bao phñ phÇn lín khu vùc ®åi nói nh−ng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· gi¶m xuèng d−íi 20% ë phÇn lín khu vùc ®åi nói phÝa B¾c, thËm chÝ cã n¬i gi¶m cßn 10% nh− ë khu vùc miÒn nói vïng T©y B¾c. C¸c diÖn tÝch rõng cßn l¹i phÇn lín lμ rõng nghÌo kiÖt, tr÷ l−îng gç thÊp vμ hiÕm cã loμi c©y cã gi¸ trÞ kinh tÕ. - Sù suy tho¸i cña ®Êt ®ai lμ ®iÒu dÔ thÊy ë kh¾p miÒn nói ViÖt Nam. Do thiÕu rõng che phñ, xãi mßn ®Êt vμ röa tr«i chÊt dinh d−ìng diÔn ra m¹nh lμm gi¶m ®é mμu mì cña ®Êt. Canh t¸c n−¬ng rÉy vèn lμ ph−¬ng thøc canh t¸c truyÒn thèng cña c¸c d©n téc miÒn nói, tá ra kh¸ phï hîp trong ®iÒu kiÖn mËt ®é d©n c− H×nh 1 . Rõng bÞ tæn th−¬ng thÊp vμ tμi nguyªn rõng cßn phong phó. Trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y, do ¸p lùc d©n sè vμ sù suy gi¶m diÖn tÝch rõng, giai ®o¹n canh t¸c kÐo dμi h¬n vμ giai ®o¹n bá hãa bÞ rót ng¾n l¹i, dÉn ®Õn sù suy gi¶m liªn tôc cña ®é ph× ®Êt vμ cá d¹i ph¸t triÓn m¹nh. KÕt qu¶ dÉn ®Õn gi¶m n¨ng suÊt c©y trång mét c¸ch nhanh chãng. - Sù suy gi¶m vÒ ®a d¹ng sinh häc: NhiÒu loμi ®éng thùc vËt ®· bÞ biÕn mÊt hoÆc trë nªn khan hiÕm. N¹n ph¸ rõng, viÖc ph¸t triÓn trång rõng thuÇn loμi vμ n«ng nghiÖp ®éc canh ®· lμm suy gi¶m ®a d¹ng sinh häc, trong ®ã bao gåm c¶ ba cÊp ®é: ®a d¹ng di truyÒn, ®a d¹ng chñng loμi vμ ®a d¹ng vÒ hÖ sinh th¸i . • T×nh tr¹ng ®ãi nghÌo Vμo n¨m 1994, khi GDP b×nh qu©n cña c¶ n−íc lμ 270 USD th× ë miÒn nói phÝa B¾c chØ lμ 150 USD vμ ë T©y Nguyªn lμ 70 USD. RÊt nhiÒu n¬i ë miÒn nói cã thu nhËp tiÒn 9
  17. mÆt b×nh qu©n ®Çu ng−êi d−íi 50 USD/n¨m. Hé nghÌo ®ãi chiÕm 34% ë miÒn nói phÝa B¾c vμ h¬n 60% ë T©y Nguyªn, víi thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi d−íi 50.000®/th¸ng, rÊt thÊp so víi tØ lÖ hé nghÌo ®ãi b×nh qu©n lμ 27% cña c¶ n−íc. H¬n 56% hé gia ®×nh ë miÒn nói phÝa B¾c vμ T©y Nguyªn ë t×nh tr¹ng suy dinh d−ìng nghiªm träng, cã tiªu thô n¨ng l−îng d−íi 1500kcals/ng−êi/ngμy trong lóc ph¶i cÇn 2200-2500kcals/ng−êi/ngμy (Jamieson vμ céng sù, 1995). T×nh tr¹ng ®ãi nghÌo kh«ng chØ thÓ hiÖn ë thu nhËp thÊp mμ cßn ë kh«ng ®¶m b¶o c¸c nhu cÇu c¬ b¶n kh¸c nh− gi¸o dôc, y tÕ, th«ng tin v¨n hãa x· héi, v.v. • Sù ph¸t triÓn theo c¸c m« h×nh canh t¸c rËp khu«n, ¸p ®Æt vμ phô thuéc vμo bªn ngoμi. Tr¸i ng−îc víi ®iÒu kiÖn ®a d¹ng vÒ sinh th¸i- nh©n v¨n vμ sù phong phó vÒ kiÕn thøc canh t¸c truyÒn thèng ë miÒn nói, c¸c ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn miÒn nói cña chÝnh phñ th−êng thùc hiÖn theo c¸c "m« h×nh" qu¶n lý kü thuËt ®ång bé, h×nh thμnh theo c¸ch nghÜ cña ng−êi vïng ®ång b»ng. C¸c nhμ n«ng nghiÖp vμ l©m nghiÖp ®−îc ®μo t¹o chÝnh thèng th−êng cã ®Þnh kiÕn vÒ sù l¹c hËu cña c¸c ph−¬ng thøc s¶n xuÊt truyÒn thèng, hay nghÜ ®Õn viÖc t¨ng c−êng thùc hiÖn ph¸p luËt nhμ n−íc vμ ¸p ®Æt c¸c m« h×nh kü thuËt s¶n xuÊt tõ bªn ngoμi h¬n lμ h×nh thμnh c¸c vμ ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng qu¶n lý kü thuËt thÝch øng, phèi hîp gi÷a kiÕn thøc b¶n ®Þa vμ kü thuËt míi phï hîp víi c¸c ®iÒu kiÖn cô thÓ cña n«ng d©n vμ thóc ®Èy ph¸t huy tÝnh tù chñ cña hä trong qu¶n lý tμi nguyªn (Hoμng H÷u C¶i, 1999). ChÝnh ®iÒu nμy ®· lμm gi¶m hiÖu qu¶ vμ t¸c dông cña nhiÒu c¸c ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn miÒn nói mÆc dï cã ®Çu t− rÊt lín. • Xu h−íng giao thoa gi÷a l©m nghiÖp, n«ng nghiÖp vμ c¸c ngμnh kh¸c trong sö dông tμi nguyªn thiªn nhiªn vμ ph¸t triÓn kinh tÕ H×nh 2. Giao thoa gi÷a ®Êt n«ng nghiÖp vμ l©m nghiÖp 10
  18. Kh¸i niÖm ®Êt n«ng nghiÖp, ®Êt l©m nghiÖp mét c¸ch thuÇn tóy vμ t¸ch biÖt theo quan niÖm tr−íc ®©y ®a trë nªn kh«ng cßn phï hîp ë nhiÒu khu vùc d©n c− ë miÒn nói. Ph¸t triÓn sö dông ®Êt thuÇn n«ng hoÆc thuÇn l©m ®· béc lé nhiÒu h¹n chÕ lín, ch¼ng h¹n canh t¸c thuÇn n«ng trªn ®Êt dèc cho n¨ng suÊt thÊp vμ kh«ng æn dÞnh trong khi ph¸t triÓn thuÇn l©m l¹i cã khã kh¨n vÒ nhu cÇu l−¬ng thùc tr−íc m¾t. Thùc tiÔn s¶n xuÊt ®· xuÊt hiÖn c¸c ph−¬ng thøc sö dông ®Êt tæng hîp, cã sù ®an xen gi÷a n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp vμ thñy s¶n. 3 Nhu cÇu vμ th¸ch thøc ®èi víi ph¸t triÓn bÒn v÷ng n«ng th«n miÒn nói 3.1 Ph¸t triÓn bÒn v÷ng n«ng th«n miÒn nói Ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vμ n«ng th«n bÒn v÷ng lμ qu¶n lý vμ b¶o tån c¸c nguån tμi nguyªn thiªn nhiªn vμ ®Þnh h−íng c¸c thay ®æi kü thuËt vμ ®Þnh chÕ nh»m ®¶m b¶o tho¶ m·n c¸c nhu cÇu cña con ng−êi cña c¸c thÕ hÖ hiÖn t¹i vμ trong t−¬ng lai. §ã lμ sù ph¸t triÓn ®¶m b¶o b¶o tån ®Êt, n−íc vμ c¸c nguån gen ®éng thùc vËt, chèng xuèng cÊp vÒ m«i tr−êng, phï hîp vÒ kü thuËt, kh¶ thi vÒ kinh tÕ vμ ®−îc x· héi chÊp nhËn (FAO, 1995). Nãi mét c¸ch ®¬n gi¶n h¬n, ph¸t triÓn bÒn v÷ng chÝnh lμ viÖc sö dông tμi nguyªn ®¸p øng ®−îc c¸c nhu cÇu vÒ s¶n xuÊt cña thÕ hÖ hiÖn t¹i, trong khi vÉn b¶o tån ®−îc nguån tμi nguyªn cÇn cho nhu cÇu cña c¸c thÕ hÖ t−¬ng lai. 3.2 C¸c th¸ch thøc Bèi c¶nh thay ®æi trªn ®· cho thÊy nhu cÇu ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói còng chÝnh lμ th¸ch thøc cho ph¸t triÓn bÒn v÷ng. C¸c th¸ch thøc nμy lμ: • H×nh thμnh vμ ph¸t triÓn c¸c ph−¬ng thøc qu¶n lý sö dông tμi nguyªn thiªn nhiªn (bao gåm rõng, ®Êt vμ n−íc) mét c¸ch tæng hîp trong ®ã cã sù dung hßa gi÷a c¸c lîi Ých vÒ kinh tÕ vμ b¶o tån tμi nguyªn m«i tr−êng • Qu¶n lý vμ sö dông ®Êt ®åi nói cã hiÖu qu¶ • Qu¶n lý vμ sö dông ®Êt ®¶m b¶o tÝnh c«ng b»ng ®−îc sù chÊp chÊp nhËn cña ng−êi d©n vμ c¸c nhãm ®èi t−îng cã liªn quan kh¸c. N«ng l©m kÕt hîp lμ mét ph−¬ng thøc sö dông ®Êt tæng hîp gi÷a l©m nghiÖp víi c¸c ngμnh n«ng nghiÖp (bao gåm c¶ ch¨n nu«i) vμ thñy s¶n, cã nhiÒu −u ®iÓm vμ ý nghÜa vÒ b¶o vÖ tμi nguyªn m«i tr−êng, ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®−îc c«ng nhËn réng r·i trªn kh¾p thÕ giíi. 11
  19. ¸p lùc d©n sè gia t¨ng Khai hoang nhiÒu M©u thuÉn trong §Êt rõng cÇn ®−îc diÖn tÝch rõng h¬n ®Ó qu¶n lý vμ sö dông b¶o vÖ ®Ó t¸i t¹o l¹i s¶n xuÊt thªm l−¬ng ®Êt rõng, chèng l¹i thùc canh t¸c n−¬ng rÉy kh«ng bÒn v÷ng Ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp Trång xen hoa mμu vμ C©y l©u n¨m vμ hoa mμu c©y l©u n¨m ®Ó tèi ®a ChiÒu h−íng ®−îc qu¶n lý tæng hîp hãa søc s¶n xuÊt trong s¶n xuÊt ®a ®Ó tèi −u hãa viÖc b¶o vÖ ®iÒu kiÖn tμi nguyªn d¹ng ®Êt vμ n−íc, trong khi khan hiÕm vÉn tháa m·n nhu cÇu s¶n xuÊt l−¬ng thùc H×nh3. M©u thuÉn gi÷a trång trät vμ l©m nghiÖp trong ®iÒu kiÖn t¨ng ¸p lùc d©n sè ®Én ®Õn sù ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp ®a d¹ng ë vïng cao (Theo Kuo, 1977) 12
  20. Bμi 2.Ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp nh− lμ mét ph−¬ng thøc qu¶n lý sö dông ®Êt bÒn v÷ng Môc tiªu: sau khi häc xong bμi nμy, sinh viªn cã kh¶ n¨ng: • Ph©n tÝch ®−îc c¸c thay ®æi vÒ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn, c¸c nh©n tè chi phèi sù ph¸t triÓn cña n«ng l©m kÕt hîp trªn thÕ giíi vμ ë ViÖt Nam • X¸c ®Þnh c¸c lîi Ých cã thÓ cña n«ng l©m kÕt hîp trong ph¸t triÓn ®êi sèng céng ®ång vμ b¶o vÖ tμi nguyªn m«i tr−êng • X¸c ®Þnh vμ ph©n tÝch c¸c tiÒm n¨ng, c¬ héi vμ c¸c h¹n chÕ trong viÖc ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp ë n−íc ta. 1 L−îc sö h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp 1.1 LÞch sö ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp thÕ giíi Canh t¸c c©y th©n gç cïng víi c©y trång n«ng nghiÖp trªn cïng mét diÖn tÝch lμ mét tËp qu¸n s¶n xuÊt l©u ®êi cña n«ng d©n ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi. Theo King (1987), cho ®Õn thêi Trung cæ ë ch©u ¢u, vÉn tån t¹i mét tËp qu¸n phæ biÕn lμ "chÆt vμ ®èt" råi sau ®ã tiÕp tôc trång c©y th©n gç cïng víi c©y n«ng nghiÖp hoÆc sau khi thu ho¹ch n«ng nghiÖp. HÖ thèng canh t¸c nμy vÉn tån t¹i ë PhÇn Lan cho ®Õn cuèi thÕ kû 19, vμ vÉn cßn ë mét sè vïng cña §øc ®Õn tËn nh÷ng n¨m 1920. NhiÒu ph−¬ng thøc canh t¸c truyÒn thèng ë ch©u ¸, Ch©u Phi vμ khu vùc nhiÖt ®íi ch©u Mü ®· cã sù phèi hîp c©y th©n gç víi c©y n«ng nghiÖp ®Ó nh»m môc ®Ých chñ yÕu lμ hç trî cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vμ t¹o ra c¸c s¶n phÈm phô kh¸c kh¸c nh−: gç, cñi, ®å gia dông, v.v. 1.1.1 Sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng Taungya Vμo cuèi thÕ kû 19, hÖ thèng taungya b¾t ®Çu ph¸t triÓn réng r·i ë Myanmar d−íi sù b¶o hé cña thùc d©n Anh. Trong c¸c ®ån ®iÒn trång c©y gç tÕch (Tectona grandis), ng−êi lao ®éng ®−îc phÐp trång c©y l−¬ng thùc gi÷a c¸c hμng c©y ch−a khÐp t¸n ®Ó gi¶i quyÕt nhu cÇu l−¬ng thùc hμng n¨m. Ph−¬ng thøc nμy sau ®ã ®−îc ¸p dông réng r·i ë Ên §é vμ Nam Phi. C¸c nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng kÕt hîp nμy th−êng h−íng vμo môc ®Ých s¶n xuÊt l©m nghiÖp, ®−îc thùc hiÖn bëi c¸c nhμ l©m nghiÖp víi viÖc lu«n cè g¾ng ®¶m b¶o c¸c nguyªn t¾c • Gi¶m thiÓu hoÆc kh«ng g©y tæn h¹i ®Õn c¸c loμi c©y rõng trång lμ ®èi t−îng cung cÊp s¶n phÈm chñ yÕu trong hÖ thèng • Sinh tr−ëng cña c©y rõng trång kh«ng bÞ h¹n chÕ bëi c©y n«ng nghiÖp • Tèi −u hãa vÒ thêi gian canh t¸c c©y trång n«ng nghiÖp sÏ ®¶m b¶o tØ lÖ sèng vμ tèc ®é sinh tr−ëng nhanh cña c©y trång th©n gç. • Loμi c©y rõng trång cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi c¸c loμi c©y n«ng nghiÖp • Tèi −u hãa mËt ®é ®Ó ®¶m b¶o sù sinh tr−ëng liªn tôc cña c©y trång th©n gç. 13
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2