Phân tích bài thơ Thu Điếu của Nguyễn Khuyến

Phân tích bài thơ Thu Điếu của Nguyễn Khuyến




Thu Điếu nằm trong chùm thơ của Nguyễn Khuyến. Đây
là một trong những bài thơ hay nhất trong


hệ thống thơ ca tả về mùa thu và cũng là một trong ba bài


thơ tiêu biểu của Nguyễn Khuyến tả về


làng cảnh Việt Nam.




Cũng như Thu Vịnh và Thu Ẩm, bài Thu Điếu, đem đến


cho người đọc sự cảm nhận vẻ đẹp của cảnh


thu và tâm trạng của nhà thơ.


Nếu như ở Thu Vịnh, cảnh thu đựơc đón nhận từ cao, xa


đến gần, rồi gần đến cao, xa thì ở Thu Điếu


cảnh thu được đón nhận từ gần đến cao – xa rồi từ cao xa
trở lại gần. Điểm nhìn cảnh thu được nhìn


từ chiếc thuyền câu đến mặt ao rồi nhìn lên bầu trời, nhìn


tới ngõ trúc rồi nhìn ra mặt ao. Từ khung


ao hẹp tác giả miêu tả mùa thu đựơc cả không gian và


thời gian cảnh sắc mùa thu mở ra nhiều


hướng thật sinh động.


(shopkienthuc.co.cc)


Bài thơ kể việc câu cá mùa thu nhưng thực ra đó lại là nói


chuyện mùa thu, miêu tả cảnh mùa thu


của vùng quê đồng bằng Bắc Bộ, quê hương của tác giả


Nguyễn Khuyến. Trong bài thơ có ao thu,
thuyền câu, có lá vàng, có tầng mây, có sóng, có cá và


người câu cá. Không gian mùa thu, vắng lặng


và chính sự vắng lặng này mới tả được khoảnh khắc lặng


lẽ của mùa thu và tả được tâm trạng, tĩnh


lặng của tác giả.


Ở hai câu đầu tác giả viết:




Ao thu lạnh lẽo nước trong veo


Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo




Hai câu thơ này không chỉ miêu tả được cả không gian
mùa thu (ao thu) mà còn miêu tả được cả


thời gian của mùa thu. Mùa thu được biểu hiện ở làn


nước trong veo, đã trong lại còn trong veo và


thêm lạnh lẽo. Ao thu lạnh lẽo càng làm tăng thêm độ


buồn của mùa thu. Đó là mùa thu của lòng của


lòng người buồn, của thi nhân buồn mà thôi. Mùa thu


thường là mùa của tâm trạng buồn, qua hai


câu thơ này càng thấy Nguyễn Khuyến đã rất tài tình khi


miêu tả khung cảnh mùa thu. Chiếc thuyền


câu vốn đã bé lại càng bé tẻo teo. Hai vầng eo càng làm


cho không gian càng thêm thu nhỏ lại.
Không nói ao rộng nhưng qua việc miêu tả ao mùa thu lại


còn lạnh lẽo làm cho không gian ở đây có


phần mông lung và như tan ra cùng sự lạnh lẽo của ao


mùa thu. Mùa thu nước ao mới trong xanh


như vậy làm cho không gian thêm nhỏ, chiếc thuyền đã bé


lại bé thêm, như thu mình thêm nhỏ lại.


Cảnh ao càng thêm vắng lặng:




Sóng biếc theo làn hơi gợn tí


Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo.
Cảnh trên bờ ao lúc này chỉ có gió mà lại rất khẽ, làm cho


sóng chỉ hơi gợi tí ta cũng thấy được gió ở


đây rất nhẹ chỉ tạo đủ độ để sóng gợn mà thôi. Khung


cảnh mùa thu đượm buồn như im lìm, lặng lẽ,


chỉ có chiếc lá khẽ đưa mà thôi, không tạo ra âm thanh từ


khẽ miêu tả được cả âm thanh, đó là âm


thanh, đó là âm thanh, tĩnh chứ không động, tả được cái


trạng thái tĩnh lặng của mùa thu. Ngày cả từ


vèo cũng vậy đó không chỉ là bay qua của chiếc lá khi có


làn gió mà từ vèo đó còn là thể hiện tâm


trạng, thời thế của nhà thơ, một tâm sự đầy đau buồn
trước tình hình của đất nước đầy đau thương.




Đến câu thơ thứ năm và thứ sáu, từ việc miêu tả cảnh ao


thu, tác giả miêu tả rộng ra đó là cảnh trời


mùa thu. Cảnh sắc trời tác giả miêu tả rộng ra đó là cảnh


mặt trời mùa thu. Cảnh sắc trời mùa thu


được nhìn rộng ra từ mặt ao, từ khung cảnh rộng đó tác


giả nhìn xa:




Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt


Ngõ trúc quanh co khách vắng teo
Từ không gian của cảnh ao thu đó không chỉ là Ao thu


lạnh lẽo, Chiếc thuyền câu bé tẻo teo tác giả


miêu tả cảnh thu rộng và xa hơn đó là trời thu. Khung


cảnh trời thu với tầng mây lơ lửng nhuộm một


màu xanh ngắt, đám mây lơ lửng như không buồn trôi. Ở


đây từ lơ lửng đó còn là tâm trạng suy nghĩ


của tác giả về một vấn đề già đó chưa quyết định rõ ràng.


Từ trời thu tác giả nhìn xuống, nhìn xa ngõ


trúc. Không gian lại trở nên vắng lặng buồn thảm bên


cạnh đó việc khách vắng teo lại càng làm tăng


thêm không khí của mùa thu.
Cái vắng lăngj, không khí buồn của mùa thu không dừng


lại ở không gian của cái ao mà nó còn lan


tỏa khắp trời đất, mây thì lơ lửng không buồn trôi. Ngõ


xóm trước kia đông đúc người qua lại là vậy


mà giờ đây cũng vắng teo. Con đường cũng trở nên


quanh co. Tất cả mọi vật đều vắng lặng trong


khung cảnh mùa thu.




Tựa gối ôm cần lâu chẳng được


Cá đâu đớp động dưới chân bèo
Miêu tả mọi sự vật hiện tượng của mùa thu từ đầu đến


giờ, ta mới thấy xuất hiện bóng dáng của


người câu cá. Thông qua vài nét miêu tả việc tựa gối câu


cá, thì hình ảnh ông già ngồi câu cá mới


hiện lên rõ nét. Tư thế xuất hiện của ông già câu cá cũng


như cảnh vật trở nên buồn, ông không ngồi


trong thế của người câu cá mà gò bó tựa gối. Ta thường


biết khi câu cá con người ta cảm thấy thoải


mái nhất thì ở đây ông già ngôi câu cá không được sự


thoải mái, thanh thản cúi người và tựa mặt lên
đầu gối như đang suy nghĩ một điều gì. Đó phải chăng


cũng là tác giả đang trăn trở buồn rầu về thế


sự.




Sự chờ đợi của ông già câu cá đó cũng là một sự mòn, về


sự vắng lặng, trống không, lâu mà chẳng


được gì. Một tiếng động quậy nhẹ của con cá dưới chân


bèo. Nhưng tiếng động đó cũng nhẹ, một


tiếng động lẻ loi, lại càng làm tăng thêm sự vắng vẻ lặng


lẽ của không gian mùa thu


Ở câu cuối sử dụng ba âm đ ( đâu, đớp, động) ta cảm
giác như động mà lại không động, chỉ đủ miêu


tả đủ sự quẫy đuôi nhẹ của con cá.




Cảnh trong Thu Điếu là một khung cảnh đẹp nhưng mà


tĩnh lặng và đượm buồn. Một sự chuyển


động đều nhẹ nhàng, rất khẽ sự im lặng này lại tạo thêm


sự tĩnh lặng của cảnh. Cái tĩnh bao trùm


được gợi lên từ cái động rất nhẹ. Thủ pháp lấy động tả


tĩnh là thủ pháp quen thuộc của thơ cổ


phương Đông.


Tất cả những vầng eo trong bài đều tạo nên sự vắng lặng
im lìm trong khung cảnh mùa thu gợi lên


cái gì thu hẹp lại, nhỏ lại, lắng vào hư không nó cũng góp


phần làm cho không khí vắng lặng được


tăng thêm.




Qua bài Thu Điếu ta như cảm nhận được ở tác giả một


tâm hồn gắn bó thiết tha với thiên nhiên, một


tấm lòng yêu nước thầm kín. Bên cạnh đó còn vẽ ra một


khung cảnh mùa thu giản dị, thanh đạm,


đơn sơ của làng cảnh Việt Nam, một tâm trạng buồn khép


kín phù hợp với tâm trạng của tác giả.