Quyết định số 26/2008/QĐ-BYT

Chia sẻ: Son Nguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:183

Thêm vào BST

Báo xấu

141
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Quyết định số 26/2008/QĐ-BYT về việc ban hành Quy trình kỹ thuật Y học cổ truyền do Bộ Y tế ban hành

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Quyết định số 26/2008/QĐ-BYT

B YT C NG HOÀ XÃ H I CH NGHĨA VI T NAM --------- Đ c l p – T do – H nh phúc ------- S : 26/2008/QĐ-BYT Hà N i, ngày 22 tháng 7 năm 2008 QUY T Đ NH V VI C BAN HÀNH QUY TRÌNH K THU T Y H C C TRUY N B TRƯ NG B YT Căn c Ngh đ nh s 188/2007/NĐ-CP ngày 27/12/2007 c a Chính ph quy đ nh ch c năng, nhi m v , quy n h n và cơ c u t ch c B Y t ; Theo đ ngh c a V trư ng V Y Dư c c truy n – B Y t , QUY T Đ NH: Đi u 1. Ban hành kèm theo Quy t đ nh này 94 Quy trình k thu t Y h c c truy n (Có danh m c kèm theo). Đi u 2. Quy trình k thu t Y h c c truy n là tài li u áp d ng cho các cơ s khám ch a b nh c a nhà nư c, tư nhân và các cơ s khám ch a b nh có v n đ u tư nư c ngoài t i Vi t Nam. Đi u 3. Quy t đ nh này có hi u l c sau 15 ngày k t ngày đăng công báo. Đi u 4. Các ông, bà: V trư ng V Y Dư c c truy n, Chánh Văn phòng B , Chánh Thanh tra B , V trư ng các V , C c trư ng các C c thu c B Y t , Giám đ c các b nh vi n, vi n có giư ng b nh thu c B Y t , Giám đ c S Y t t nh, thành ph tr c thu c Trung ương và Th trư ng y t ngành ch u trách nhi m thi hành Quy t đ nh này./. KT. B TRƯ NG Nơi nh n: TH TRƯ NG - Như Đi u 4; - B trư ng (đ báo cáo); - Website Chính ph ; - Văn phòng chính ph (Phòng công báo); - B Tư pháp (C c ki m tra văn b n); - Website B Y t ; Nguy n Th Xuyên - Lưu VT, YDCT, PC. QUY TRÌNH S 1 KHÁM B NH Y H C C TRUY N (Ban hành kèm theo Quy t đ nh s : 26 /2008/QĐ-BYT ngày 22/7/2008 c a B trư ng B Y t ) I. Đ I CƯƠNG Cũng như y h c hi n đ i, khi m t b nh nhân đ n đi u tr b ng các phương pháp c a y h c c truy n, các th y thu c y h c c truy n cũng ph i th t th c hi n các bư c như: 1. Thăm khám b nh nhân: y h c c truy n g i là T ch n. 2. Ch n đoán b nh: y h c c truy n g i là ch n đoán Bát Cương, ch n đoán t ng ph , ch n đoán b nh danh 3. Đ ra phương pháp đi u tr : y h c c truy n g i là Pháp đi u tr . II. CH Đ NH T t c các b nh nhân khi đ n đi u tr b ng các phương pháp c a y h c c truy n.
III. CH NG CH Đ NH. Nh ng b nh nhân m c các b nh không thu c di n đi u tr b ng các phương pháp c a y h c c truy n. IV. CHU N B : 1. Cán b y t : y, bác s , lương y đã đư c đào t o theo quy ch . 2. Phương ti n: * Bàn, gh đ th y thu c và b nh nhân ng i, giư ng đ b nh nhân n m khi khám. * Phòng khám c n thoáng, đ ánh sáng t nhiên. 3. Ngư i b nh * H sơ, b nh án: Đúng theo m u b nh án k t h p y h c hi n đ i v i y h c c truy n. * Tư th b nh nhân khi khám: Ng i bên ph i ho c bên trái bàn c a th y thu c V. CÁC BƯ C TI N HÀNH KHÁM B NH Y h c c truy n g i là T Ch n. V y T Ch n là gì? T Ch n là b n phương pháp đ khám b nh c a y h c c truy n g m: Nhìn (v ng ch n), nghe ng i (văn ch n), h i (v n ch n), b t m ch, s n n (thi t ch n), nh m thu th p các tri u ch ng ch quan và khách quan c a ngư i b nh. QUY TRÌNH S 2 V NG CH N Th y thu c dùng m t đ quan sát th n, s c, hình thái, m t mũi, môi, lư i, rêu lư i c a ngư i b nh đ bi t tình hình b nh t t bên trong c a cơ th ph n ánh ra bên ngoài. 1.1. Nhìn Th n: Th n là s ho t đ ng v tinh th n, ý th c là s ho t đ ng c a t ng ph bên trong cơ th bi u hi n ra ngoài. * Còn Th n: m t sáng, t nh táo, b nh nh * Không còn Th n: M t m i, th ơ, lãnh đ m v i môi trư ng xung quanh, b nh n ng. * Gi th n (h i quang ph n chi u): B nh r t n ng, cơ th suy ki t, song đ t nhiên t nh táo tr l i, thèm ăn u ng đó là d u hi u chính khí s p thoát, tiên lư ng x u. 1.2. Nhìn s c: Nhìn s c m t b nh nhân, khi có b nh s bi n đ i như: * S c đ : do nhi t - Đ toàn m t: Th c nhi t thư ng g p trong s t do nhi m khu n, do say n ng - Hai gò má đ , s t v chi u do âm hư sinh n i nhi t thư ng g p nh ng b nh nhân s t kéo dài, lao ph i. * S c vàng do hư, th p. - Vàng tươi, sáng bóng là do th p nhi t (Hoàng đ n nhi m khu n) - Vàng xám, t i là do hàn th p (Hoàng đ n do m t, tan huy t) vàng da do m t - Vàng nh t do tỳ hư không v n hoá đư c thu th p. * S c tr ng do hư hàn, do m t máu c p. - S c tr ng kèm theo phù: Th n dương hư - S c tr ng b ch đ t ng t xu t hi n ngư i b b nh c p tính là dương khí s p thoát. - S c tr ng còn g p nh ng b nh nhân đau b ng do l nh, ngư i b ch n thương m t nhi u máu.
* S c đen do th n hư, dương khí hư. * S c xanh do huy t, cơn đau n i t ng, s t cao co gi t tr em. 1.3. Nhìn hình thái, đ ng thái ngư i b nh. - Nhìn hình thái đ bi t tình tr ng kho hay y u c a 5 t ng bên trong: + Da, lông khô là ph hư + Cơ nh c teo nh o là tỳ hư + Xương nh , răng ch m m c là th n hư + Chân tay run, co qu p là can huy t hư + Ngư i béo ăn ít, hay th g p là tỳ hư kèm đàm th p + Ngư i gày, ăn kho , mau đói là v ho . - Nhìn đ ng thái c a ngư i b nh đ bi t b nh thu c âm hay thu c dương: + Thích đ ng, n m quay m t ra ngoài b nh thu c dương. + Thích yên tĩnh, n m quay m t vào trong b nh thu c âm. 1.4. Nhìn m t: Nhìn lòng tr ng m t c a b nh nhân. - Lòng tr ng có màu đ : B nh tâm - Lòng tr ng có màu xanh: B nh can - Lòng tr ng có màu vàng: B nh tỳ - Lòng tr ng có màu đen: B nh th n. 1.5. Nhìn mũi - Đ u mũi có màu xanh: Đau b ng - Đ u mũi hơn đen: Trong ng c có đàm m - Đ u mũi tr ng: Khí hư ho c m t máu nhi u - Đ u mũi vàng: Do th p - Đ u mũi đ : Do ph nhi t 1.6. Nhìn môi - Môi đ , khô: Do nhi t - Môi tr ng nh t: Do huy t hư (thi u máu) - Môi xanh, tím: là huy t - Môi xanh đen: Do hàn - Môi l loét: Do v nhi t 1.7. Nhìn da. - Phù, n lõm lâu: Do thu th p - Phù, n không lõm: do khí tr - Da vàng tươi sáng, kèm theo s t cao: ch ng dương hoàng - Da vàng x m, không s t: ch ng âm hoàng - Ban ch n trên da: + N t ban ch n tươi nhu n là chính khí chưa hư + Ban ch n màu tím là nhi t th nh
+ N t ban ch n xám là chính khí hư. 1.8. Xem lư i: chia làm 2 ph n. * Ch t lư i: là t ch c cơ, m ch c a lư i. * Rêu lư i: là màng ph trên b m t c a lư i. Ngư i kho m nh bình thư ng: ch t lư i m m m i, ho t đ ng t nhiên, m u h ng, rêu lư i tr ng m ng, không khô, ư t v a ph i, khi b b nh có các thay đ i. 1.8.1. Ch t lư i. * V m u s c: - Nh t màu: Do hàn ch ng, hư ch ng, dương khí suy ho c khí huy t không đ y đ . - Đ : do nhi t có b nh lý, th c có nhi t ho c hư nhi t (âm hư ho vư ng) - Đ giáng: do nhi t th nh, tà khí đã vào đ n ph n dinh, huy t. các b nh nhân m c b nh m n tính do âm hư ho vương ho c tân d ch b suy gi m nhi u. - Lư i xanh, tím: có th là do hàn, có th do nhi t. N u do nhi t thì ch t lư i xanh tím nhi u, lư i khô. N u do hàn ch t lư i xanh tím, ư t nh ân. N u do huy t ch t lư i xanh tím có đi m huy t. * V hình dáng lư i. - Lư i phù n : B nh thu c th c ch ng, nhi t ch ng, có v t h n răng rìa lư i: do hư hàn ho c đàm k t. - Lư i sưng to, tr ng nh t: Tỳ th n dương hư; lư i sưng to, h ng đ : th p nhi t hay nhi t đ c m nh. - Lư i m ng nh , ư t: Do tâm tỳ hư, khí huy t hư, suy như c cơ th n u lư i m ng, nh , đ giáng do âm hư nhi t th nh, tân d ch hao t n. - Đ u lư i phì đ i: Tâm ho th nh; hai bên lư i phì đ i: Can đ m ho th nh; gi a lư i phì đ i: do v nhi t. * Đ ng thái c a lư i. - Lư i y u, màu nh t: khí huy t hư. - Lư i li t, màu đ : âm hư ki t. - Lư i li t, đ x m: Nhi t th nh làm âm hư t n. - Lư i c ng không c đ ng đư c: Nhi t nh p tâm bào, trúng phong - Lư i l ch: Trúng phong (tai bi n m ch máu não) - Lư i run: Do tâm tỳ, khí huy t hư - Lư i r t ng n: b nh tr m tr ng, n u lư i r t ng n, ư t là hàn ngưng tr cân m ch, n u lư i r t ng n, phù n là do đàm th p, n u lư i r t ng n, đ , khô do nhi t th nh, thương âm. - Lư i thè ra ngoài: Tâm tỳ có nhi t ho c b m sinh phát d c kém (b i não) 1.8.2. Rêu lư i. * Rêu lư i màu tr ng: B nh thu c hàn ch ng, bi u ch ng. - Tr ng m ng do phong hàn. - Tr ng m ng, đ u lư i đ : do phong nhi t - Tr ng trơn do th p ho c đàm m - Tr ng dính do đàm tr c, th p tà gây ra - Tr ng, khô n t n : tà nhi t bên trong th nh, tân d ch hao t n nhi u. * Rêu lư i màu vàng: B nh thu c lý ch ng.
- Vàng m ng: nhi t lý nh . - Vàng dày, khô: nhi t th nh lý, tân d ch hao t n - Vàng dính: do th p nhi t ho c đàm nhi t * Rêu lư i xám đen: B nh r t n ng. - Rêu lư i xám đen, khô: nhi t th nh làm t n thương tân d ch nhi u. - Rêu lư i xám đen, trơn, nhu n: dương hư, hàn th nh thu th p tr bên trong. - Rêu lư i dính, hôi: Trư ng v có nhi t ho c th c tích l i tỳ v gây ra. Chú ý: phương pháp nhìn (v ng ch n) c a y h c c truy n c n th c hi n trong đi u ki n ánh sáng t nhiên thì m i đ m b o chính xác. Đ i v i tr em dư i 3 tu i c n k t h p xem ch tay đ ch n đoán chính xác hơn. QUY TRÌNH S 3 VĂN CH N 1. Th y thu c dùng tai đ nghe ti ng nói, hơi th , ti ng ho, ti ng n c c a ngư i b nh. 2. Th y thu c dùng mũi đ ng i hơi th , các ch t th i như: phân, nư c ti u, khí hư c a b nh nhân đ giúp phân bi t tình tr ng b nh thu c hư hay th c, b nh thu c hàn hay thu c nhi t c a ngư i b nh đ đ ra phát đi u tr phù h p (th c t hi n nay thày thu c có th h i ngư i b nh đ ti p nh n các thông tin này) 2.1. Nghe ti ng nói c a ngư i b nh. - Ti ng nói nh , th u thào không ra hơi: ch ng hư - Ti ng nói to, m nh: ch ng th c - Nói ng ng, không rõ âm t : trúng phong đàm - L m b m nói m t mình: tâm th n hư t n. 2.2 Nghe ti ng th c a ngư i b nh. - Ti ng th to, m nh là th c ch ng: thư ng g p trong các b nh c p tính. - Ti ng th nh , ng n, g p là hư ch ng: Thư ng g p trong các b nh nhân n ng, m lâu ngày. 2.3. Nghe ti ng ho c a ngư i b nh. - Ho có đ m là th u - Ho không có đ m là khái. - Ho khan là b nh n i thương: Ph âm hư - B nh c p tính mà kh n ti ng: ph th c nhi t - B nh lâu ngày mà kh n ti ng: Ph âm hư. - Ho kèm theo h t hơi, s mũi, s l nh, s t nh là b c m m o phong hàn. - Ho t ng cơn kèm theo nôn m a là ho gà (bách nh t khái) 3. Ng i các ch t bài ti t c a b nh nhân. - Phân tanh, hôi, loãng do tỳ hư - Phân chua, th i kh m do tích nhi t, th c tích. - Nư c ti u khai, đ c do th p nhi t. - Nư c ti u trong, không khai, s lư ng nhi u: th n dương hư. - Nư c ti u nhi u, có ru i bâu, ki n đ u: đái tháo đư ng - Khí hư ( c a ph n ) màu vàng, mùi hôi: th p nhi t (viêm nhi m b ph n sinh d c)
- Khí hư màu tr ng, s lư ng nhi u: hư hàn. - hơi; có mũi chua, hăng là do tỳ v b ng tr , tiêu hoá không t t. - Hơi th hôi kèm theo l loét niêm m c mi ng, lư i là do v nhi t. QUY TRÌNH S 4 V N CH N Là cách h i b nh (v n ch n) đ làm b nh án theo YHCT. L n lư t ti n hành theo các bư c sau: 1. Lý do đi khám b nh và hoàn c nh xu t hi n b nh: - Lý do chính làm ngư i b nh lo l ng và ph i đi khám b nh, m c đ b nh c a lý do này - Lý do này xu t hi n trong hoàn c nh nào: sau c m nhi m l c tà (ngo i nhân), sau r i lo n tình chí (n i nhân) hay sau ch n thương, trùng thú c n, lao đ ng n ng nh c, ăn u ng thi u th n ho c nhi u đ ng t béo, s ng l nh... (b t n i ngo i nhân) 2. Di n bi n b nh: + Di n bi n c a tri u ch ng chính: - Xu t hi n t bao gi , trong hoàn c nh nào? - Di n bi n c a tri u ch ng đó có bi u hi n gì đ c bi t trong ngày, tu n... có liên quan gì v i th i ti t, khí h u (ngo i nhân), s thay đ i tình chí (n i nhân), ăn u ng, lao đ ng, sinh ho t (b t n i ngo i nhân) ... không? - N u là tri u ch ng c a b nh cũ nay n ng lên, thì lý do gì làm b nh n ng lên ho c có di n bi n b t thư ng? + Di n bi n c a tri u ch ng kèm theo: - Các tri u ch ng kèm theo này xu t hi n khi nào, trư c hay sau tri u ch ng chính? - Các tri u ch ng kèm theo cũng có liên quan gì t i các nguyên nhân ngo i nhân, n i nhân hay b t n i ngo i nhân không - Chú ý khai thác c các tri u ch ng âm tính kèm theo có giá tr ch n đoán phân bi t. Ví d : ngư i b nh ch đau đ u khi căng th ng, m t m i, không đau tăng khi thay đ i th i ti t = đau đ u do th t tình + Các phương pháp đi u tr đã s d ng và k t qu : * N u ngư i b nh ch dùng các phương pháp đi u tr YHHĐ đơn thu n, ch h i lư t qua, không tìm hi u sâu. * C g ng khai thác k và h t các phương pháp đi u tr b ng YHCT mà ngư i b nh đã s d ng, các phương pháp đó có th là: + Phương pháp không dùng thu c: - Ngư i b nh t làm: t xoa bóp, chư m nóng... - Khám ch a b nh t i các cơ s y t tư nhân ho c công l p: châm c u, xoa bóp, b m huy t, t p khí công dư ng sinh... các phương pháp này s d ng riêng r hay ph i h p vài phương pháp v i nhau + Phương pháp dùng thu c: dùng thu c dùng ngoài hay thu c u ng - D ng thu c, cách s d ng, - Dùng theo ch đ nh c a ai (t dùng theo kinh nghi m gia đình, theo l i khuyên c a ngư i quen, theo hư ng d n c a lương y, th y thu c...) - N u dùng thu c thang có bi t tên bài thu c hay thành ph n bài thu c không? N u không bi t thì có bi t ch n đoán b nh không, đâu ch n đoán? + T t c các phương pháp đi u tr này đã đ t đư c k t qu th nào?
3. H i thêm các đ c đi m c a YHCT: trong quá trình h i b nh, tuỳ t ng ch ng c th , hãy h i thêm các tri u ch ng mang tính đ c thù c a YHCT như sau: 3.1. H i v hàn - nhi t và m hôi: là h i v c m giác nóng l nh, m hôi, th i gian và kiêm ch ng. Ch y u h i có hay không có phát s t, s l nh? Th i gian ng n hay dài? M c đ n ng hay nh ? Các tri u ch ng kèm theo? Có hay không có m hôi, tính ch t và lư ng nhi u hay ít? + B nh m i b t đ u có phát s t, s l nh là ngo i c m bi u ch ng, trong đó: - Phát s t nh , s l nh nhi u, không có m hôi là ngo i c m phong hàn bi u th c ch ng - Phát s t cao, s l nh ít, có m hôi là ngo i c m phong nhi t bi u hư ch ng + Lúc có c m giác nóng, lúc có c m giác l nh là hàn nhi t vãng lai. N u th i gian phát b nh ng n, kèm mi ng đ ng, h ng khô, hoa m t, chóng m t, ng c sư n đ y t c... là ch ng b nh bán bi u bán lý + S t cao, không s l nh, có ra m hôi, nư c ti u vàng s m, đ i ti n táo, mi ng khát, ch t lư i đ là lý th c nhi t + B nh kéo dài, thư ng hay s t âm v bu i chi u (tri u nhi t), ng c và lòng bàn tay lòng bàn chân có c m giác nóng (ngũ tâm phi n nhi t), kèm theo gò má đ , môi khô, đ o hãn (ra m hôi tr m) là bi u hi n âm hư sinh n i nhi t. + S l nh, chân tay l nh, hơi th ng n g p (đo n khí), ngư i m t m i vô l c, t ra m hôi (t hãn) là dương hư. + M t s tính ch t đ c bi t c a m hôi: - M hôi vàng: th p nhi t; dính nh t: vong âm (b nh n ng). - M hôi nhi u n a ngư i: trúng phong. - M hôi nhi u không d t, ngư i và chân tay l nh: thoát dương. 3.2. H i v đ u, thân, ng c và b ng, t chi: là h i v v trí, đ c đi m, tính ch t và th i gian di n bi n c a b nh, tuỳ v trí đau đ tìm t n thương t ng ph , kinh l c. * Đ u đau và váng đ u : - Đ u đau liên t c, ch y u hai bên thái dương, kèm theo phát s t, s l nh... đa s là do ngo i c m - Đau đ u khi đau, khi ng ng, thư ng kèm theo có hoa m t, chóng m t, không nóng, không l nh... đa s là do n i thương - lý ch ng - Đau nhi u ho c ch m t bên đ u thu c v n i phong, huy t hư - Ban ngày đau đ u, khi lao đ ng m t m i đau tăng do dương hư - Đau đ u bu i chi u... thu c huy t hư, đau đ u vào n a đêm... đa s thu c âm hư - Đau đ u kèm hoa m t, chóng m t, m t đ , mi ng đ ng... là do can đ m ho m nh - Đau đ u kèm hoa m t chóng m t, h i h p đánh tr ng ng c, th ng n g p, không có l c... do khí huy t hư như c - B ng nhiên váng đ u là th c ch ng. Váng đ u kéo dài là hư ch ng - Đ u có c m giác đau, t c, n ng, căng c ng... như b b c thu c th p n ng - V trí đau đ u: các đư ng kinh dương đ u đi lên đ u, các đư ng kinh âm có vài nhánh lên đ u. Đau vùng trán thu c kinh dương minh, đau sau gáy thu c kinh thái dương, đau hai bên đ u thu c kinh thi u dương, đâu đ nh đ u thu c kinh quy t âm. * Thân mình, t chi đau m i : - Toàn thân đau m i, phát s t, s l nh... đa s là do ngo i c m - Đau m i ngư i lâu ngày... đa s là do khí huy t b t túc - Đau m i vùng th t lưng ... đa s là thu c th n hư
- Các kh p t chi, cân c t, cơ b p có c m giác đau tê, hay các kh p sưng đau có tính di chuy n hay c đ nh... đa s là do phong hàn th p tý - Tay chân, thân mình tê d i, ng a thư ng do khí huy t kém * Đau t c vùng ng c : - Ng c đau, s t cao, kh c c ra máu m ... đa s là do Ph ung (abcès ph i) - Ng c đau, kèm theo s t v chi u, ho khan, ít đ m, trong đ m có dính máu... đa s là do Ph lao (lao ph i) - Đau ng c lan lên trên b vai, hay đau d d i ph n sau xương c, t c m th y vùng ng c như có m t áp l c đè n ng vào, đó là ch ng Hung tý * Đau vùng b ng : - Đau b ng vùng trên r n, nôn khan hay nôn ra b t dãi, g p l nh đau tăng... đa s là v hàn - B ng trên chư ng đau, hơi, nu t chua... đa s là do th c ngưng - Đau b ng quanh r n, khi đau, khi ng ng, kèm theo l m gi ng, bu n nôn... đa s là đau b ng giun - Đau b ng, phát s t, đ i ti n phân nhão nát kèm có máu mũi... là th p nhi t - th c ch ng - Đau b ng âm , đ i ti n phân nhão nát, s l nh tay chân l nh... là hàn th p - hư ch ng - Thư ng đau b ng xu t hi n đ t ng t là th c ch ng, đau b ng kéo dài đa s là hư ch ng. - Đang đau b ng, ăn vào đau tăng là th c ch ng. Sau khi ăn mà b ng b t đau là hư ch ng - Đau b ng d d i, ch đau c đ nh, khi khám s n n đau tăng lên (c án) là th c ch ng - Đau xu t hi n t t , âm , v trí đau không c đ nh khi thăm khám, xoa n n thì có c m giác d ch u (thi n án) là hư ch ng 3.3. H i v ăn u ng: c n h i đã ăn u ng nh ng gì? Lư ng ăn, kh u v , ph n ng sau khi ăn, cho t i c m giác khát, u ng nư c - Đang m c b nh v n ăn u ng g n như bình thư ng, là v khí chưa b t n thương - Chán ăn, đ y b ng, hay hơi: v có tích ngưng (th c ch ng) - Ăn không ngon mi ng, không tiêu: hư ch ng - Ăn vào b ng chư ng thêm: th c ch ng - Ăn vào d ch u: hư ch ng; khó ch u: th c ch ng - Ăn vào đ y t c, lâu tiêu: tích tr - Ăn nhi u mau đói: đa s là v ho (c n chú ý lo i tr ch ng tiêu khát) - Mi ng khát, thích u ng nư c mát: nhi t lý - Thích u ng nư c m: hàn lý - Không mu n u ng, u ng vào l i nôn ra: th p nhi t lý - U ng vào không h t khát: âm hư sinh n i nhi t - Mi ng nh t, không khát ho c là bi u ch ng chưa chuy n vào lý ho c là dương hư - hàn bên trong m ch (lý ch ng). - Mi ng đ ng là can đ m th p nhi t, mi ng chua là trư ng v tích ngưng, mi ng ng t cũng là tỳ hư có th p nhi t. - Kh u v trư c khi m c b nh: có th là nguyên nhân gây ra b nh hi n nay. Hay ăn đ s ng l nh, ng t béo: d t n thương dương khí tỳ v . Ăn nhi u đ cay nóng, u ng rư u nhi u d làm hao t n tân d ch, gây đ i ti n táo
3.4. H i v đ i ti n và ti u ti n: h i rõ v s l n và tình tr ng c a đ i - ti u ti n và các d u hi u kèm theo + Đ i ti n: Đi d hay khó: - Đ i ti n khó thu c th c. - Đ i ti n d hơn bình thư ng ho c không c m đư c thu c hư Phân táo hay l ng: - Khô (táo) hơn bình thư ng là nhi t v a, n u bón l i t ng hòn là nhi t n ng. - Phân l ng loãng thư ng thu c hàn, nhưng đôi khi là nhi t ho c th c. Tính ch t phân: - Đ i ti n phân có máu mũi, kèm theo đau b ng qu n, mót r n, toàn thân s t là ch ng L (th p nhi t). - Đ i ti n phân đen như bã cà phê, mùi th i kh n... là vi n huy t (xu t huy t đư ng tiêu hoá trên). - Đ i ti n phân có máu đ tươi đa s là c n huy t (ch y máu do Trĩ). - Đ i ti n phân s ng nhão, nát, trư c khi đi đ i ti n không đau b ng... đa s là tỳ v hư hàn. - Đ i t ên phân nhão nát, có mùi chua hôi, phân l n nh n, s ng phân có b t, trư c khi đ i ti n thì đau b ng, sau khi đ i ti n thì gi m đau, đó là hi n tư ng th c ngưng - Sáng s m đã đau b ng, đi ngoài l ng ... đa s là th n dương hư. + Ti u ti n: Đi d hơn hay khó hơn: - Ti u ti n khó, nh gi t: ch ng th c (u xơ ti n li t tuy n, viêm bàng quang c p, s i bàng quang...) - Sau m không đái đư c: r i lo n khí hoá bàng quang - Đái d hơn, d són đái không c m đư c: ch ng hư M u s c, s lư ng: - Nư c ti u trong, đái nhi u: hàn - Nư c ti u vàng s m, đái ít: nhi t - Nư c ti u đ c, đái r t, đái bu t: th p nhi t Th i gian đi ti u: đi ti u nhi u v đêm, hay đái d m... là th n hư 3.5. H i v gi c ng : tìm hi u v m t ng , ng d ho c ng hay mê + M t ng : - Khó ng , ăn u ng gi m sút, m t m i, hay quên, h i h p, d ho ng h t... là Tâm tỳ lư ng hư - Ngư i b t r t, khó ch u không ng đư c, s t âm , đ o hãn, ch t lư i đ , khô (ít tân), m ch t sác.. là âm hư. - Sau khi m c b nh n ng, ngư i già khí huy t b suy gi m thư ng d n đ n đêm ng không yên, ng ít, mi ng lư i d b viêm nhi m, đ u lư i đ .. là tình tr ng tâm huy t hư, tâm ho vư ng - M t ng , ng hay mê, đau đ u, mi ng đ ng, tính tình nóng n y, d cáu gi n... do can ho vư ng. Khi mê hay la hét là đ m khí hư, hay v nhi t Ng nhi u : - Ngư i luôn m t m i, ng nhi u là khí hư. - Sau khi ăn mà m i m t, mu n ng .. là tỳ b t túc. - Sau khi b b nh kéo dài mà ng nhi u .. là chính khí chưa h i ph c
- Ngư i n ng n , m t m i, ng nhi u, m ch hoãn... là th p tr 3.6. H i v tai: trong YHCT, gi a tai v i các t ng ph như th n, can, đ m có liên quan m t thi t - Đi c lâu ngày đa s là th n hư, khí hư - Trong b nh ôn nhi t mà xu t hi n tai nghe kém là bi u hi n nhi t tà đã gây t n thương ph n âm d ch - Tai ù xu t hi n t t , tăng d n, kèm tâm phi n, đ u váng là th n hư - Tai ù xu t hi n đ t ng t, kèm theo t c ng c, đau vùng m ng sư n, mi ng đ ng, đ i ti n khô táo, nôn m a, b n ch n là can đ m ho vư ng 3.7. Riêng đ i v i ph n c n h i thêm v kinh, đ i, thai, s n: + Kinh nguy t: - Khi nào b t đ u có kinh, đã s ch kinh chưa, khi nào? - Chu kỳ kéo dài bao lâu, s lư ng nhi u hay ít, tính ch t kinh nguy t, có th ng kinh hay không? - Kinh nguy t trư c kỳ, l ơng nhi u, đ x m đ c, mi ng khô, môi đ ... là huy t nhi t. Kinh tím đen, l n máu c c là th c nhi t - Kinh nguy t sau kỳ, lư ng kinh ít, đ nh t loãng, s c m t nh t... là huy t hư. N u như kèm tay chân l nh, s c m t nh t là hư hàn. N u kinh tím s m, thành c c, b ng dư i đau - c án là tình tr ng khí ngưng, huy t - Máu kinh có mùi hôi là nhi t ch ng, có mùi tanh là hàn ch ng + Khí hư (đ i h ): mùi và màu s c, tính ch t c a khí hư?... - Trong loãng, tanh là hư hàn, - Vàng, đ c, hôi... là th p nhi t + Đã hay chưa k t hôn? - Tình hình sinh đ : s l n có mang, l n đ ? Có hay không có đ khó? S l n s y, n o hút thai? - Sau khi đ , s n d ch ra liên t c, kèm theo b ng dư i đau - c án... là huy t nhi t QUY TRÌNH S 5 THI T CH N Thi t ch n là phương pháp khám b nh g m b t m ch (m ch ch n) và thăm khám t chi và các b ph n c a cơ th (xúc ch n) 1. M ch ch n: 1.1. Phương pháp b t m ch: + Chu n b : - Ngư i b nh: ngư i b nh yên tĩnh, thanh th n, không lo l ng. Hai tay d xuôi, lòng bàn tay ng a lên trên, m ch không b ép. T t nh t là b t m ch vào lúc sáng s m khi m i ng d y. - Th y thu c: tho i mái, không b phân tán tư tư ng V trí b t m ch: c tay ngư i b nh, ch đ ng m ch quay đi qua, g i là Th n kh u. Đo n đ ng m ch quay đi qua c tay này chia làm 3 b : B th n, B quan và B xích. ngang m m trâm tr là B quan, trên b quan là B th n, dư i b quan là B xích. Ngư i th y thu c đ u tiên đ t ngón tay gi a vào b quan (m c là m m trâm tr ), sau đó đ t ngón tr vào b th n, r i sau cùng đ t ngón nh n vào b xích. Thư ng 3 ngón tay, đ t v a khít nhau, n u Ngư i b nh cao quá, thì đ t 3 ngón tay xa nhau ra m t chút + Các cách b t m ch:
- T ng khán: xem chung c 3 b đ nh n đ nh tình hình chung - Vi khán: xem t ng b v đ ch n đoán b nh ch ng c a t ng t ng ph khác nhau. Bên c tay trái ngư i b nh b th n tương ng v i t ng tâm, b quan t ng can, b xích t ng th n (âm). Bên c tay ph i b th n tương ng v i t ng ph , b quan t ng tỳ, b xích t ng th n (dương). Thư ng ph i h p c hai cách xem, t ng khán trư c, r i vi khán sau - Khi b t m ch, c n dùng l c các ngón tay khác nhau đ xem xét t m . Khi ngón tay đ t nh thì g i là khinh án, khi ngón tay đã hơi dùng l c thì g i là trung án. Khi ngón tay đã dùng l c n sâu xu ng thì g i là tr ng án 1.2. Đ c đi m và b nh ch ng khi b t m ch: 1.2.1. M ch bình thư ng: là m t hơi th (m t t c) có 4 - 5 nh p m ch đ p (kho ng 70 - 80 l n/phút), không ra nông cũng không sâu, không to không nh , m ch đ u đ n thì g i là m ch hoà hoãn 1.2.2. M t s bi u hi n b nh lý thư ng g p c a m ch; + Đ nông sâu c a m ch: m ch phù và m ch tr m - M ch phù: đ t ngón tay nh đã c m th y c m giác m ch đ p rõ, n d n xu ng m ch đ p y u đi, thư ng b nh bi u. Phù mà có l c là bi u th c, phù mà vô l c là bi u hư. M c b nh ngo i c m, s l nh, phát s t, không ra m hôi, m ch phù kh n là bi u th c hàn. Cũng b b nh ngo i c m, s gió, phát s t, ra m hôi, m ch phù như c là bi u hư hàn. B nh truy n nhi m c p tính th i kỳ đ u đa s th y m ch phù - M ch tr m: đ t ngón tay nh chưa th y c m giác m ch đ p, dùng l c n ngón tay xu ng sâu (trung án), m i có c m giác m ch đ p, thư ng b nh đã vào lý. M ch tr m có l c là lý th c. M ch tr m vô l c là lý hư. + T n s m ch: m ch trì và m ch sác - M ch trì: là m t hơi th có 3 m ch đ p (kho ng dư i 60 l n/phút), thu c v hàn ch ng M ch phù trì là bi u hàn, m ch tr m trì là lý hàn. M ch trì có l c là th c hàn, m ch trì vô l c là hư hàn. N u Ngư i b nh xu t hi n lưng g i đau m i, đi ngoài l ng vào lúc sáng s m, đau b ng, lư i nhu n, m ch tr m trì vô l c là bi u hi n h i ch ng th n dương hư- thu c lý hư hàn - M ch sác: là m t hơi th có trên 5 m ch đ p (kho ng trên 90 l n/phút), thu c v nhi t ch ng M ch sác có l c là th c nhi t, m ch sác t như c là âm hư sinh n i nhi t. + Cư ng đ m ch: m ch hư và m ch th c - M ch th c: là m ch đ p cho c m giác c ng, đ y, ch c, như l p xe bơm căng, đ p có l c (h u l c), thu c th c ch ng, do nhi t, ho , th c tích... Th c ho t là đàm th p ngưng k t. M ch th c huy n là can khí u t k t - M ch hư là m ch đ p cho c m giác m m, không đ y, m m nh thư ng m t, vô l c, thu c hư ch ng, do khí, huy t, ho c âm, dương hư. + T c đ tu n hoàn trong lòng m ch: m ch ho t và m ch sáp - M ch ho t: là m ch đ n đi r t lưu l i, có c m giác như dư i ngón tay có nh ng h t châu lăn. Thư ng g p tr em, ph n khi có kinh hay có thai. Nh ng ngư i b đàm th p (vô hình do r i lo n lipit máu và h u hình do ho kh c đ m), th c ngưng... - M ch sáp: là m ch đ n đi r t khó khăn, đ n như là chưa đ n, đi như là chưa đi. Do huy t hư, khí tr ho c hàn ngưng. + Đ c ng m m c a m ch: m ch huy n và m ch kh n :
- M ch huy n: căng, như s s i dây đàn, c ng, th m ch kh n c p, có l c. Đ i di n cho can th c (can phong, can khí u t k t...), còn g p trong các ch ng có đau. M ch huy n ho t là đàm m. - M ch kh n : căng, như s trên s i dây th ng (không th ng băng, có ch l i ch lõm), th m ch kh n c p, có l c. Cũng th ơng g p trong các ch ng b nh có đau, hàn ch ng. B ngo i c m phong hàn m ch phù kh n, khi lý hàn m ch tr m kh n. Ch ng tý th hàn tý v i các kh p đau d d i, c đ nh m t ch , chư m nóng đ đau, đa s là m ch huy n kh n. Khi có bi u hi n xơ c ng đ ng m ch thì cũng xu t hi n m ch kh n Ngoài ra còn có m t s lo i m ch khác như h ng, k t, đ i, súc... nhưng trên lâm sàng ít g p hơn. 2. Xúc ch n : Xúc ch n là phương pháp thăm khám b ng s n n trong YHCT. Ngư i thày thu c s n n vùng b ng, t chi, da th t (bì phu, cơ nh c) đ tìm các bi u hi n b t thư ng. 2.1. S vùng b ng (phúc ch n): - B ng đau, n xu ng đau gi m là thi n án, thu c hư ch ng, n xu ng đau tăng là c án, thu c th c ch ng. - Có u c c b ng, c ng, có hình th dư i tay là huy t , m m, di đ ng, n tan, không có hình th dư i tay là khí tr - B ng dư i nóng, chân tay l nh là gi hàn; l nh, chân tay l nh là n i hàn; m, chân tay l nh là ngo i hàn 2.2. S da th t (bì phu và cơ nh c): ch y u đ tìm hi u đ m - l nh - Da: nhu n hay khô, có m hôi hay không, l nh hay nóng Da m i s th y nóng, n sâu và đ lâu b t d n là nhi t bi u. Xem có phù, n i gai, ban ch n, n t ph ng không? - Cơ nh c: có co c ng cơ là th c ch ng, cơ m m hay nh o là hư ch ng 2.3. S t chi: - Mu bàn tay, lưng nóng là ngo i c m phát s t - Lòng bàn tay, bàn chân m nóng hơn mu là âm hư sinh n i nhi t. - Tay chân l nh là dương hư - Tr em s t cao, đ u chi l nh có th xu t hi n co gi t - Khi đ i ti n l ng, m ch t như oc, tay chân l nh là đ i ti n l ng khó c m, tay chân còn nóng m d c m hơn - S n n các kh p đ xem có gãy xương không, các kh p có sưng, nóng, h n ch v n đ ng hay c ng kh p, bi n d ng không? 2.4. S đư ng đi c a kinh m ch: tìm các đi m ph n ng du huy t và khích huy t. B nh lý c a đư ng kinh thư ng xu t hi n s m nh t nh ng d u hi u ph n ng trên huy t khích và huy t du c a đư ng kinh đó. Trong YHCT g i là kinh l c ch n. QUY TRÌNH S 6 CH N ĐOÁN B NG Y H C C TRUY N I. Đ I CƯƠNG Ch n đoán y h c c truy n là m t m t xích quan tr ng trong chu i m t xích thăm khám lâm sàng, ch n đoán và điêù tr góp ph n đáng k vào k t qu tr li u. Quá trình ch n đoán đư c th c hi n ti p
sau các bư c thăm khám lâm sàng. (T ch n: V ng, Văn, V n, Thi t) và làm n n t ng cho m t xích đi u tr và d phòng. Đ công v c ch n đoán đư c chính xác đòi h i m t xích khám lâm sàng (t ch n) ph i chính xác và đ y đ không b sót và b qua b t c khâu nào, đ ng th i c n tôn tr ng tính khách quan trong quá trình thăm khám, d li u thông tin v b nh t t. Đ có m t k t qu ch n đoán đúng h p lý và logic c n tuân th các nguyên t c cơ b n c a quy trình ch n đoán, n m ch c cương lĩnh c a bát cương nói riêng và h th ng lý lu n c a y h c c truy n nói chung đ c bi t là lý lu n h c thuy t âm dương và ngũ hành, b i nó xuyên su t toàn b lĩnh v c y h c c truy n t sinh lý, b nh lý đ n thăm khám lâm sàng, ch n đoán, đi u tr và d phòng. II. CÁC BƯ C CHU N B Đ đ m b o cho vi c ch n đoán đư c chính xác đ y đ không b sót c n tuân th các quy trình sau: 1. Xem và đ c k các thông tin thu đư c t vi c khám b nh. Vi c xem xét và th m đ nh k các thông tin (tri u ch ng) thu đươc t vi c thăm khám là công vi c quan tr ng và c n thi t, b i trên cơ s c a vi c làm này s giúp th y thu c thi t l p các m i liên h t các thông tin r i r c thành m t h th ng các thông tin có m i liên h v i nhau t o nên các h i ch ng b nh lý qua đó giúp th y thu c hư ng đ n vi c l a ch n m t ch n đoán phù h p nh t và giúp cho vi c ch n đoán lo i tr . 2. C n n m v ng tám cương lĩnh ch n đoán (bát cương). N i dung tám cương lĩnh giúp cho các th y thu c trong khi ch n đoán c n ph i ch ra đươc v trí nông sâu, tính hàn nhi t, tr ng thái hư th c và xu th chung c a b nh thu c âm hay dương, t đó giúp cho viêc ch n đoán nguyên nhân và đ ra các phương pháp ch a b nh chính xác. N i dung c a tám cương lĩnh đó là: 2.1. Bi u và lý Bi u và lý là hai cương lĩnh ch v trí nông sâu c a b nh t t, giúp đánh giá tiên lư ng và đ ra phương pháp ch a b nh thích h p: b nh bi u thì dùng phép hãn, b nh lý thì dùng phép thanh, h , ôn, b … 2.1.1. Bi u ch ng: B nh bi u là nông, ngoài, gân, xương, cơ nh c, kinh l c, b nh c m m o và b nh truy n nhi m th i kỳ đ u y h c c truy n g i là ph n v , tương ng v i y h c hi n đ i là viêm long và kh i phát. - Các bi u hi n lâm sàng c a bi u ch ng: phát s t, s gió, s l nh, rêu lư i tr ng m ng, đau đ u, đau mình, ng t mũi, ho, m ch phù. 2.1.2. Lý ch ng: Lý là b nh bên trong, sâu thư ng là các b nh thu c câc t ng ph , b nh truy n nhi m, nhi m trùng (ôn b nh) giai đo n toàn phát (tà khí đã vào ph n khí, dinh và huy t) - Các bi u hi n lâm sàng c a lý ch ng: s t cao, khát, mê s ng, ch t lư i đ , rêu lư i vàng, nư c ti u ít s c đ , táo bón hay a ch y, nôn m a, đau b ng, m ch tr m… Bi u và lý còn k t h p v i các cương lĩnh khác như hư, th c, hàn, nhi t và s l n l n gi a bi u lý. 2.2. Hàn và nhi t Hàn và nhi t là hai cương lĩnh dùng đ đánh giá tính ch t c a b nh giúp cho th y thu c ch n đoán lo i hình c a b nh là hàn hay nhi t đ đ ra phương pháp ch a b nh h p lý (B nh hàn dùng thu c nhi t, b nh nhi t dùng thu c hàn, nhi t thì châm, hàn thì c u). 2.2.1. Hàn ch ng: S l nh, thích m, mi ng nh t, không khát, s c m t xanh tr ng, chân tay l nh, nư c ti u trong dài, đ i ti n l ng, ch t lư i nh t, rêu lư i tr ng m ng (bi u hàn) tr ng dày (lý hàn), m ch trr m trì (lý hàn) ho c phù kh n (bi u hàn). 2.2.2. Nhi t ch ng: S t, thích mát, m t đ , tay chân nóng, ti u ti n ít đ , đ i ti n táo, ch t lư i đ , rêu lư i vàng khô (vàng m ng là bi u nhi t, vàng dày là lý nhi t), m ch sác (phù sác là bi u nhi t, h ng sác là lý nhi t). Hàn ch ng thư ng thu c âm th nh, nhi t ch ng thư ng thu c dương th nh. Hàn nhi t còn ph i h p v i các cương lĩnh khác, l n l n v i nhau, th t gi l n nhau.
2.3. Hư và Th c Hư và th c là hai cương lĩnh dùng đ đánh giá tr ng thái ngư i b nh và tác nhân gây b nh đ trên cơ s đó đ ra phương pháp ch a b nh. 2.3.1 Hư ch ng: Hư ch ng là bi u hi n c a chính khí (bao g m các m t: âm, dương, khí, huy t) suy như c nên trên lâm sàng bi u hi n hư suy: âm hư, dương hư, khí hư và huy t hư. Do có hi n tư ng hư như c nên ph n ng c a cơ th ch ng l i tác nhân gây b nh b gi m sút. Nh ng bi u hi n chính c a hư ch ng trên lâm sàng: b nh thư ng m c đã lâu, tinh th n y u đu i, m t m i, không có s c, s c m t tr ng, ngư i g y, th ng n, h i h p đi ti u luân ho c không t ch , t ra m hôi (t hãn) ho c ra m hôi tr m (đ o hãn), ch t lư i nh t, m ch t … 2.3.2. Th c ch ng: Th c ch ng là do c m ph i ngo i tà hay do khí tr , huy t , đàm tích, nư c, giun sán gây b nh. Nh ng bi u hi n c a th c ch ng tên lâm sàng: b nh thư ng m i m c, ng c b ng đ y chư ng, đau c án, đ i ti n táo bón, mót r n, đ i ti n bí, đái bu t, đái d t, hơi th thô và m nh, phi n táo, rêu lư i vàng, m ch th c, h u l c… 2.4. Âm và dương Âm và dương là hai cương lĩnh t ng quát đ đánh giá xu th phát tri n b nh và nh ng hi n tư ng hàn, nhi t, hư, th c luôn luôn ph i h p và l n l n v i nhau. S m t thăng b ng âm dương bi u hi n b ng s thiên th ng (âm th nh, dương th nh) hay thiên suy (âm hư, dương hư, vong âm, vong dương). 2.4.1. Âm ch ng và dương ch ng: - Âm ch ng thư ng bao g m các h i ch ng hư và hàn ph i h p v i nhau. - Dương ch ng thư ng bao g m các h i ch ng th c và nhi t ph i h p v i nhau. 2.4.2. Âm hư và dương hư: - Âm hư: thư ng do tân d ch, huy t không đ y đ làm cho ph n dương n i lên sinh ra ch ng hư nhi t “âm hư sinh n i nhi t”: tri u nhi t, đau nh c trong xương, gò má đ , đ o hãn, ngũ tâm phi n nhi t, mi ng khô, h ng khô, lư i đ ít rêu, m ch t sác… - Dương hư: thư ng do công năng (ph n dương) trong cơ th gi m sút đ c bi t là v khí suy làm cho ph n âm vư t tr i sinh ch ng “dương hư sinh ngo i hàn”: s l nh, chân tay l nh, ăn không tiêu, đ i ti n l ng, ti u ti n trong dài, lư i nh t b u, rêu lư i tr ng, m ch như c vô l c… 2.4.3. Vong âm vong dương: - Vong âm: Là hi n tư ng m t nư c do ra m hôi ho c a ch y nhi u: khát thích u ng nư c l nh, chân tay m, m hôi nóng và m n không dính, lư i khô, m ch phù vô l c v.v… - Vong dương: là k t qu c a s vong âm đ n giai đo n nào đó s gây vong dương xu t hi n choáng, tru m ch còn g i là “thoát dương”: ngư i l nh, tay chân l nh, m hôi l nh nh t dính, không khát thích u ng nư c nóng, lư i nhu n, m ch vi mu n tuy t v.v… 3, C n n m v ng đư c s ph i h p c a các cương lĩnh, hi n tư ng chân gi , bán bi u bán lý 3.1. S ph i h p gi a các cương lĩnh 3.1.1. Biêu lý hàn nhi t: - Bi u hàn: S l nh nhi u, s t ít, đau ngư i, không có m hôi, tr i l nh b nh tăng lên, rêu lư i tr ng m ng, m ch phù kh n… - Bi u nhi t: S l nh ít, s t nhi u, mi ng hơi khát, lư i đ rêu vàng m ng, m ch phú sác… - Lý hàn: Ngư i l nh, tay chân l nh, đ i ti n l ng, ti u ti n trong dài, lư i nh t b u, rêu tr ng dày, m ch tr m trì… - Lý nhi t: Ngư i nóng, m t đ , mi ng khô khát, ch t lư i đ , rêu vàng dày, đ i ti n táo, ti u vàng, m ch sâc…
3.1.2. Bi u lý hư th c: - Bi u hư: S gió, t ra m hôi, rêu lư i m ng, m ch phù hoãn… - Bi u th c: S l nh, s gió, đau mình, không có m hôi, rêu m ng, m ch phù h u l c… - Lý hư, lý th c (xem ph n bát cương) 3.2. S l n l n (thác t p) gi a các cương lĩnh - Bi u lý l n l n: V a có b nh bi u v a có lý - Hàn nhi t l n l n: B nh v a có ch ng hàn v a có ch ng nhi t - Hư th c l n l n: B nh v a có c hư v a có c th c 3.3. Hi n tư ng chân gi Là hi n tư ng tri u ch ng b nh xu t hi n không phù h p v i b n ch t, v i nguyên nhân c a b nh. Có hai hi n tư ng sau: 3.3.1. Chân hàn gi nhi t: B n ch t c a b nh là hàn (chân hàn) nhưng bi u hi n ra bên ngoài là các tri u ch ng thu c v nhi t (gi nhi t). Ví d đau b ng a ch y do l nh (chân hàn) gây m t nư c, m t đi n gi i d n đ n sôt cao (gi nhi t). 3.3.2. B nh nhi t gi hàn: Nhi m trùng gây s t cao, v t vã, khát nư c (chân nhi t) b nh di n bi n n ng gây s c nhi m trùng rét run, m ch nhanh tay chân l nh, vã m hôi, huy t áp t t (gi hàn). 3.4. Hi n tư ng bán bi u bán lý: B nh tà không bi u mà cũng không lý, b nh thu c kinh thi u dương, lúc nóng, lúc rét. QUY TRÌNH S 7 KÊ ĐƠN THU C Y H C C TRUY N I. Đ I CƯƠNG Theo quy đ nh m t đơn thu c dù YHHĐ hay YHCT đ u ph i ghi rõ h tên, đ a ch , s gi y phép, ch ký con d u, đi n tho i và Email (n u có) c a th y thu c. H tên, tu i, gi i tính, đ a ch c a b nh nhân, ch n đoán xác đ nh b nh theo YHCT (n u là th y thu c YHCT) và YHHĐ, tên thu c, li u lư ng, cách dùng. YHCT có nhi u cách kê đơn thu c nhưng nguyên t c v n ph i d a vào t ch n (V ng, Văn, V n, Thi t), bi n ch ng lu n tr , ch n đoán, pháp đi u tr đ ghi m t đơn thu c v i Quân, Th n, Tá, S (Quân là m t ho c nhi u v có tác d ng đi u tr nguyên nhân chính, Th n là v thu c có tác d ng làm tăng tác d ng và h n ch đ c tính c a Quân, Tá là m t ho c nhi u v có tác d ng đi u tr tri u ch ng ho c b nh kèm theo, S là m t v thu c có tác d ng d n thu c vào nơi b b nh và d u ng). Có th Th n, Tá, S kiêm cho nhau và c n d a vào th i ti t, nơi , đ i s ng, gi i tính, tu i c a ngư i b nh đ thêm ho c b t v thu c, đ ng th i ph i chú ý tính năng tác d ng c a v thu c, cách ph i h p và tương tác có h i c a các v thu c đ tránh tai bi n v thu c. II. CH Đ NH Đơn thu c YHCT có th ghi cho t t c các lo i b nh, nh t là b nh mãn tính, có đơn c n k t h p cùng ho c sau v i các phương pháp đi u tr YHHĐ như đi u tr ung thư, đi u tr sau ph u thu t… Đơn thu c YHCT ngoài dùng u ng, có th ghi đi u tr bên ngoài như ngâm, r a, r c ho c xoa…Cũng có th ghi đơn đ phòng b nh. III. CH NG CH Đ NH - Sau ph u thu t tiêu hoá, ph i chưa cho phép ăn đ i v i thu c u ng. - Các b nh không u ng đư c có th dùng tiêm. - B nh nhân d ng thu c. - B nh nhân s u ng thu c YHCT.
IV. CHU N B 4.1. Cán b - Bác s YHCT - Lương y, y s YHCT. 4.2. Phương ti n - Phòng khám, g i b t m ch 4.3. B nh nhân - Có đ h sơ b nh án Y h c hi n đ i và Y h c c truy n. - Có đơn thu c YHCT. - Ph i có đơn lưu ghi đ y đ li u lư ng. V. CÁC BƯ C TI N HÀNH Sau khi có ch n đoán và pháp đi u tr theo YHCT, d a vào trình đ c a th y thu c, tình hình b nh, kinh t ngư i b nh và đi u ki n cơ s y t có th dùng m t trong các cách kê đơn sau: 5.1. Cách kê đơn theo toa căn b n 5.1.1. C u t o bài thu c: g m hai ph n: - Ph n đi u hoà cơ th là ph n cơ b n g m 6 tác d ng Thanh nhi t gi i đ c Sài đ t Nhu n huy t Huy t d L i ni u R c tranh Nhu n tràng Mu ng trâu Kích thích tiêu hoá G ng ho c x Nhu n gan Rau má - Ph n t n công b nh D a vào b nh đ thêm ho c b t v trên cho phù h p, c th , n u b ki t l thêm c s a, n u m t ng thêm Lá vong, n u a ch y b nhu n tràng gia Búp i…Li u dùng tuỳ thu c vào tu i, tr em b ng 1/2 – 1/4 li u ngư i l n. 5.1.2. Cách s d ng: - N u trong ngư i nóng ho c s t thì dùng tươi, n u trong ngư i l nh thì sao vàng… - Các v thu c trên n u thi u thì thay b ng các v khác cùng tác d ng như Sài đ t thay B công anh. - Li u dùng và v thu c có th tăng gi m tuỳ tình hình b nh và tu i c a ngư i b nh. 5.2. Cách kê đơn theo nghi m phương Dùng các bài thu c c a th y thu c đã rút ra qua kinh nghi m c a b n thân, hay t p th đi u tr có k t qu , các bài thu c này có th đã nghiên c u ho c chưa nghiên c u, ph thu c vào các th y thu c c ng hi n. Ví d : Viên sen vông đi u tr m t ng . BTD đi u tr li t dương… 5.3. Cách kê đơn theo gia truy n Dùng các bài thu c theo kinh nghi m ngư i xưa đ l i đi u tr m t b nh ho c ch ng b nh có k t qu . Cách kê đơn này thư ng không thông qua lý lu t YHCT, ví d : Thu c Cam hàng b c đi u tr ch ng suy dinh dư ng tr em, không thay đ i li u lư ng và thành ph n. 5.4. Cách kê đơn theo c phương Dùng các bài thu c t các sách c a ngư i xưa đ l i đ đi u tr m t b nh ho c m t ch ng b nh nh t đ nh. Ví d : bài L c v đi u tr ch ng âm hư. Các bài thu c này có quân th n tá s rõ ràng.
Cách dùng có th thêm gia v ho c b t v ho c gi m li u lư ng đ phù h p v i b nh nhưng không quá nhi u v . Ví d như n u th n âm hư thì dùng bài L c v , nhưng n u m t ng thì thêm Vi n chí ho c Táo nhân, n u di tinh thì b Tr ch t ho c gi m li u, các bài thu c c phương có th bán ra th trư ng không ph i th đ c tính c p và bán trư ng di n. 5.5. Cách kê đơn thu c theo đ i pháp l p phương Cách ghi này r t ph bi n, ph i tuân theo pháp đi u tr , s ph i ngũ các v thu c và Quân, Th n, tá, S , b nh c p tính thư ng ch ghi 3 thang dùng trong 3 ngày/1 l n khám, b nh mãn tính thư ng ghi 6 thang dùng trong 6-7 ngày, thu c viên thu c hoàn cũng dùng theo th i gian trên. Ghi đơn thu c ph i d a vào t ch n, bi n ch ng sau đó ch n đoán và d a vào ch n đoán có pháp đi u tr , d a vào pháp đi u tr đ thành l p bài thu c, ví d : - Qua t ch n: Phát hi n các tri u ch ng như ngư i g y, da xanh, ch t lư i nh t, rêu lư i tr ng, nói và th y u, ăn l nh đau b ng đày b ng, đ i ti n phân nát và s ng, tay chân l nh, m ch tr m t . - Bi n ch ng: Da xanh, tay chân l nhăn l nh đau b ng, đ i ti n phân nát, rêu lư i tr ng, m ch hàn - Đ y b ng, ăn kém, phân s ng, g y, m ch tr m t do tỳ v hư, m t ng do tỳ nh hư ng đ n tâm - Ch n đoán: + Bát cương: Lý hư hàn + Ch n đoán t ng ph : Tỳ v hư - Pháp đi u tr : Ôn trung, ki n tỳ, tiêu th c và an th n - Phương dư c: (Theo đ i pháp l p phương) M c hương 06g Đ ng sâm 12g B ch thư c 12g Sa nhân 06g B ch tru t 08g Th n khuc 10g Liên nh c 12g Hoàng kỳ 12g Can khương 06g Như v y M c hương, Sa nhân, Đ ng sâm, B ch tru t, Hoàng kỳ là Quân, B ch thư c là Th n, Liên nh c, Th n khúc là Tá, Can khương v a là S v a là Quân do tác dung ôn trung. 5.6. Cách kê đơn thu c theo k t h p YHCT v i YHHĐ - Dùng cách kê đơn theo 5 cách trên nhưng thêm các v thu c YHCT đã đư c nghiên c u cơ ch tác d ng c a YHHĐ mà th y thu c đã ch n đoán b nh theo YHHĐ. - Ví d : Ch n đoán YHHĐ là ti n mãn kinh, ch n đoán YHCT là can ho vư ng dùng bài Đan chi tiêu giao chúng ta có th cho thêm B ch t t lê vì B ch t t lê đã đư c nghiên c u đi u tr ti n mãn kinh t t do tăng estrogen. - Dùng cách kê đơn theo 5 cách trên có th k t h p thêm các thu c c a YHHĐ. 5.7. Cách s c thu c thang M i thang thu c đ u s c 3 l n, m i l n cho hai bát l y 1/2 bát (cũng có th cho 3 bát l y 1 bát), hai l n sau m i l n cho 3 bát còn m t bát. Tr n đ u chia 3 l n trong ngày đ u ng lúc thu c còn m, thu c b u ng sau ăn 1 ti ng. V thu c tân tán (cay thơm) cho sau các v thu c khác không s c lâu. VI. CHÚ Ý - Khi ghi đơn thu c YHCT ph i khám b nh t m (T ch n) đ bi n ch ng r i ch n đoán sau đó ra m t pháp đi u tr phù h p t đó ghi đơn thu c đ m b o toàn di n tri t đ . Khi ghi đơn thu c chú ý Quân, Th n, Tá, S , cách ph i h p các v thu c, tránh tương tác có h i c a các v thu c. - Ghi đơn thu c ph i d a vào b nh tình, gi i, tu i, ngh nghi p, ch , th i ti t. M t đơn thu c có ít v mà tác d ng là t t nh t.
- Ghi đơn ph i chú ý tương tác gi a các v thu c nh t là tương tác có h i. VII. TAI BI N VÀ CÁCH S TRÍ - Ng đ c thu c u ng: Ph i s trí c p c u như ng đ c th c ăn. - Ph n ng thu c: Ph i đi u tr ch ng choáng, ch ng ph n v theo phác đ . - Hi n nay do khoa h c k thu t phát tri n nên đã nghiên c u có k t qu v đ c tính c a các v thu c YHCT cho nên c n tránh. QUY TRÌNH S 8 ĐI N CHÂM PH C H I CH C NĂNG LI T V N Đ NG DO VIÊM NÃO 1. Đ I CƯƠNG Viêm não là b nh bi u hi n trên lâm sàng b ng h i ch ng nhi m khu n th n kinh, đ l i nhi u di ch ng n ng n v th n kinh-tâm th n, có th d n t i tàn ph su t đ i, là gánh n ng cho gia đình và xã h i. Theo y h c c truy n, b nh viêm não đư c x p vào ch ng ôn b nh do nhi t đ c xâm nh p vào cơ th làm dinh huy t hao ki t, cân m ch suy t n, thu ho b t đi u, kinh l c b t c, các khi u không thông đ l i di ch ng gi m ho c m t v n đ ng kèm theo r i lo n tâm trí Phương pháp đi n châm ph c h i ch c năng v n đ ng cho ngư i b nh b viêm não đ h có th t ph c v b n thân trong sinh ho t và cu c s ng, ngoài ra có th t lao đ ng, gi m b t khó khăn cho gia đình và xã h i. Ngoài ra đi n châm còn có tác d ng ph c h i m t s ch c năng cơ b n ngư i b nh b viêm não như không nói đư c, không nhìn đư c, suy gi m trí tu ... 2. CH Đ NH - Ngư i m c viêm não giai đo n di ch ng. 3. CH NG CH Đ NH - B nh đang trong giai đo n c p, ngư i b nh chưa t th đư c. - Còn hôn mê - Suy tu n hoàn, suy hô h p. - B nh tim b m sinh. - S t cao do b i nhi m viêm ph i - viêm ph qu n. - Đang r i lo n đi n gi i do m t nư c, a ch y, s t. - Có cơn đ ng kinh liên t c đi n hình trên lâm sàng. 4. CHU N B 4.1. Cán b y t : Bác s , Y s , Lương y đư c đào t o v châm c u. 4.2. Phương ti n - Máy đi n châm hai t n s b , t - Kim châm c u vô khu n, lo i: 6-8-10-15 cm, dùng riêng cho t ng ngư i b nh 0 - Khay men, kìm có m u, bông, c n 70 4.3. Ngư i b nh - Ngư i b nh đư c khám và làm h sơ b nh án theo qui đ nh. - Tư th ngư i b nh n m s p ho c n m ng a. 5. CÁC BƯ C TI N HÀNH 5.1. Phác đ huy t
-Tư th n m ng a: + Bách h i + Gi i khê + Thái dương + Huy t h i + Thư ng liêm tuy n + Tam âm giao + Ngo i kim tân ng c d ch + Trung đô + Khúc trì + Thái xung +H pc c + Túc tam l ý + N i quan + Thư ng c hư + Bát tà + Đ a ngũ h i - Tư th n m s p: + Phong trì + Tr t biên + Phong ph + Hoàn khiêu + Á môn + U trung + Đ i chuỳ + Th a sơn + Giáp tích C3-C7, L1-S5 + Côn lôn + Khúc trì + Dương lăng tuy n +H pc c + Thái khê + Lao cung + Th n du + Bát tà + Đ i trư ng du 5.2. Th thu t Xác đ nh và sát trùng da vùng huy t, châm kim nhanh qua da, đ y kim t t t i huy t, châm ph i đ t đ c khí. -Tư th n m ng a: Châm t : + Bách h i + Khúc trì + Thái dương +H pc c + Thư ng liêm tuy n + N i quan + Ngo i kim tân ng c d ch + Bát tà + Gi i khê + Đ a ngũ h i Châm b : + Huy t H i + Tam âm giao xuyên Trung đô + Thái xung + Túc tam lý xuyên Thư ng c hư -Tư th n m s p: Châm t : + Phong trì + Giáp tíchC3- C7, L1- S5 + Phong ph + H p c c xuyên Lao cung
+ Á môn + Tr t biên xuyên Hoàn khiêu + Đ i chuỳ + U trung + Khúc trì + Th a sơn + Bát tà + Côn lôn Châm b : + Dương lăng tuy n + Th n du + Thái khê + Đ i trư ng du 5.3. Kích thích b ng máy đi n châm - T n s : + T : 6- 20Hz, + B : 0,5- 4Hz - Cư ng đ : t 14-150 microAmpe, tăng d n t i ngư ng b nh nhân ch u đư c. - Th i gian: 20- 30 phút cho m t l n đi n châm. 5.4. Li u trình đi u tr - Đi n châm ngày m t l n, m t li u trình đi u tr t 25-30 l n châm, ngư i b nh ngh 30 ngày đ đi u tr li u trình ti p theo. 6. THEO DÕI VÀ X LÝ TAI BI N 6.1. Theo dõi - Toàn tr ng b nh nhân. 6.2. X lý tai bi n 6.1. V ng châm: Ngư i b nh hoa m t chóng m t, vã m hôi, m ch nhanh, s c m t nh t nh t. X lý: t t máy đi n châm, rút kim ngay, lau m hôi, m, u ng nư c chè đư ng nóng, cho ngư i b nh n m ngh t i ch . Day b m các huy t: Thái dương, N i quan. Theo dõi sát m ch, huy t áp 6.2. Ch y máu khi rút kim: dùng bông khô vô khu n n t i ch , không day. QUY TRÌNH S 9 ĐI N CHÂM ĐI U TR GI M THÍNH L C 1. Đ I CƯƠNG Gi m thính l c là gi m m t ph n ho c m t hoàn toàn ch c năng nghe do nhi u nguyên nhân khác nhau như: đi c đ t ng t m c ph i, viêm não, u dây th n kinh s VIII, thi u năng tu n hoàn não, viêm tai gi a, ch n thương s não, ng đ c thu c... Theo y h c c truy n, đi c thu c ch ng khí hư, do th n khí hư sinh ra tai đi c (th n khai khi u t i nhĩ), có th có trư ng h p do hàn tà xâm nh p vào kinh Thi u dương gây khí b mà sinh ra đi c. 2. CH Đ NH Gi m ho c m t thính l c m i l a tu i, m i nguyên nhân . 3. CH NG CH Đ NH + Ngư i b nh có ch đ nh c p c u ngo i khoa + Ngư i b nh đang s t kéo dài ho c m t nư c, m t máu. + Suy tim, lo n nh p tim. 4. CHU N B 4.1. Cán b y t : Bác s , Y s , Lương y đư c đào t o v châm c u . 4.2. Phương ti n