intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Sinh thái học trong nông nghiệp - Chương 6

Chia sẻ: Le Quang Hoang | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:78

189
lượt xem
84
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chương 6: các mô hình sinh thái nông nghiệp, điều khiển các hoạt động của các mô hình sinh thái nông nghiệp, nông nghiệp bền vững trên cơ sở sinh thái học....

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Sinh thái học trong nông nghiệp - Chương 6

  1. Ch−¬ng s¸u Sinh th¸i häc vµ sù ph¸t triÓn N«ng nghiÖp Néi dung Thùc chÊt cña ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ ®iÒu khiÓn c¸c hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp theo mét ph−¬ng thøc nµo ®ã ®Ó t¹o ra nhiÒu s¶n phÈm nu«i sèng con ng−êi. Muèn cho hÖ sinh th¸i ®¹t n¨ng suÊt cao vµ æn ®Þnh chóng ta ph¶i t¹o ra mét tr¹ng th¸i c©n b»ng phï hîp víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ x· héi cña ®Þa ph−¬ng. Víi trÝ tuÖ cña m×nh, con ng−êi cã thÓ ®iÒu khiÓn hÖ sinh th¸i theo h−íng cã lîi nhÊt. §Õn l−ît m×nh, hÖ sinh th¸i l¹i ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn cuéc sèng cña con ng−êi. V× thÕ cã thÓ nãi r»ng hÖ sinh th¸i nh− thÕ nµo th× con ng−êi lµ vËy. Trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, môc tiªu cña chóng ta kh«ng chØ giíi h¹n trong viÖc t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm cã Ých ë giai ®o¹n tr−íc m¾t mµ cßn cÇn nghÜ ®Õn lîi Ých cña nhiÒu thÕ hÖ mai sau. C¸c néi dung cô thÓ sau ®©y sÏ ®−îc ®Ò cËp trong ch−¬ng 6: S¬ l−îc qu¸ tr×nh tham gia ®iÒu khiÓn HST trong s¶n xuÊt NN M« h×nh sinh th¸i n«ng nghiÖp §iÒu khiÓn ho¹t ®éng cña c¸c hÖ sinh th¸i NN N«ng nghiÖp bÒn v÷ng X©y dùng NNBV trªn c¬ së STH C¸c hÖ thèng NNBV ë ViÖt nam Môc tiªu Sau khi häc xong ch−¬ng nµy, sinh viªn cÇn: • N¾m ®−îc c¸c nguyªn lý cÇn thiÕt cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp • Ph©n tÝch ®−îc c¸c ®Æc ®iÓm cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp • HiÓu ®−îc thÕ nµo lµ m« h×nh sinh th¸i vµ cã nh÷ng lo¹i m« h×nh sinh th¸i nµo • N¾m ®−îc nguyªn lý vµ néi dung ®iÒu khiÓn ho¹t ®éng cña c¸c lo¹i h×nh sinh th¸i n«ng nghiÖp chñ yÕu • HiÓu ®−îc ®Æc ®iÓm cña mét nÒn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng vµ tÇm quan träng cña nÒn n«ng nghiÖp nµy trong sù ph¸t triÓn cña con ng−êi.
  2. 1. §Æt vÊn ®Ò ViÖc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ®ßi hái ph¶i xÐt ®Õn toµn bé ngµnh n«ng nghiÖp trªn quan ®iÓm hÖ thèng, nghiªn cøu c¸c yÕu tè thµnh phÇn, sù ho¹t ®éng vµ ®iÒu khiÓn hÖ thèng nµy nh− thÕ nµo ®Ó ®¹t n¨ng suÊt s¬ cÊp vµ thø cÊp cao trong mét tr¹ng th¸i æn ®Þnh. VÊn ®Ò m©u thuÉn hiÖn nay lµ muèn HSTNN cã n¨ng suÊt cao vµ æn ®Þnh th× ph¶i cã sù ®Çu t− lín vÒ n¨ng l−îng vµ vËt chÊt, nh−ng ®©y lµ vÊn ®Ò rÊt khã thùc hiÖn, Ýt nhÊt lµ trong giai ®o¹n hiÖn nay, ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy, cÇn ph¶i nghiªn cøu c¸c hÖ sinh th¸i tù nhiªn cã n¨ng suÊt cao nh− hÖ sinh th¸i rõng nhiÖt ®íi nh»m ¸p dông mét phÇn ®Æc ®iÓm cña hÖ sinh th¸i Êy vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. §Æc ®iÓm c¬ b¶n cña rõng nhiÖt ®íi lµ: Sö dông cã hiÖu suÊt cao c¸c nguån n¨ng l−îng vµ vËt chÊt tù nhiªn; Quay vßng n¨ng l−îng vµ vËt chÊt víi hiÖu suÊt cao; T¹o c¸c mèi quan hÖ trong néi bé hÖ sinh th¸i phøc t¹p ®Ó n©ng cao tÝnh æn ®Þnh cña nã. §iÒu kh¸c nhau c¬ b¶n cña hÖ sinh th¸i tù nhiªn vµ HSTNN lµ HSTNN ph¶i cung cÊp cho hÖ sinh th¸i ®« thÞ mét sè n¨ng l−îng ngµy cµng cao. §Ó ®¶m b¶o cho HSTNN ®−îc æn ®Þnh vµ ®Ó bï vµo sè n¨ng l−îng lÊy ®i hµng n¨m ph¶i ®Çu t− vµo hÖ sinh th¸i nµy mét sè n¨ng l−îng ho¸ th¹ch ngµy cµng lín. ë nhiÒu nÒn n«ng nghiÖp tiªn tiÕn, n¨ng l−îng ®Çu t− ®· v−ît qu¸ n¨ng l−îng lÊy ®i nhiÒu lÇn. §iÒu nµy ®· lµm cho n¹n « nhiÔm m«i tr−êng ngµy cµng thªm trÇm träng. ViÖc ®Çu t− n¨ng l−îng ho¸ th¹ch vµo c¸c HSTNN lµ ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh ®−îc. VÊn ®Ò lµ lµm thÕ nµo ®Ó víi mét mét sù ®Çu t− hîp lý thu ®−îc mét n¨ng suÊt cao nhÊt, b¶o vÖ vµ t¨ng c−êng ®−îc c¸c nguån lîi, kh«ng lµm « nhiÔm m«i tr−êng. ViÖc sö dông tèt nhÊt c¸c nguån lîi vµ c¸c mèi quan hÖ cña hÖ sinh th¸i víi hiÖu qu¶ ®Çu t− n¨ng l−îng ho¸ th¹ch cao nhÊt lµ môc tiªu cña n«ng nghiÖp sinh th¸i. Môc tiªu nµy nh»m ®Èy m¹nh sù ph¸t triÓn cña nÒn n«ng nghiÖp tiªn tiÕn vµ bÒn v÷ng. Muèn x©y dùng mét nÒn n«ng nghiÖp sinh th¸i, cÇn ph¸t triÓn khoa häc sinh th¸i n«ng nghiÖp. N«ng nghiÖp sinh th¸i kh«ng ®ång nghÜa víi n«ng nghiÖp sinh häc hay n«ng nghiÖp h÷u c¬. N«ng nghiÖp h÷u c¬ lµ ph−¬ng h−íng ®ang ph¸t triÓn ë c¸c n−íc T©y ¢u trong thêi gian gÇn ®©y. Theo khuynh h−íng nµy n«ng nghiÖp ph¶i trë l¹i víi c¸c biÖn ph¸p cæ truyÒn nh− dïng ph©n h÷u c¬, lu©n canh, kh«ng dïng ph©n ho¸ häc, thuèc chèng s©u bÖnh vµ cá d¹i. N«ng nghiÖp sinh th¸i kh«ng lo¹i trõ ph©n ho¸ häc, thuèc b¶o vÖ thùc vËt... mµ sö dông chóng hîp lý vµ cã hiÖu qu¶ cao, tr¸nh « nhiÔm m«i tr−êng. ë ®©y cÇn ph¶i gi¶i quyÕt mét bµi to¸n khã lµ ®¹t n¨ng suÊt cao cña c¸c HSTNN víi mét l−îng ®Çu t− Ýt nhÊt. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy kh«ng chØ do yªu cÇu cña viÖc b¶o vÖ m«i tr−êng sèng, n©ng cao chÊt l−îng cuéc sèng, x©y dùng mét sinh quyÓn b»ng sù th«ng minh cña con ng−êi nh− c¸c nhµ sinh th¸i häc ®ang tranh ®Êu, mµ cßn lµ do sù ph¸t triÓn cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn.
  3. 2. S¬ l−îc qu¸ tr×nh tham gia ®iÒu khiÓn HST trong s¶n xuÊt N«ng NghiÖp 2.1. Nh÷ng chÆng ®−êng lÞch sö cña ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp Ng−êi ta th−êng chia lÞch sö ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ra lµm ba giai ®o¹n: a) Giai ®o¹n n«ng nghiÖp thñ c«ng Giai ®o¹n nµy b¾t ®Çu tõ khi con ng−êi biÕt lµm ruéng vµ ch¨n nu«i (c¸ch ®©y kho¶ng 14 - 15 ngµn n¨m, vµo thêi ®¹i ®å ®¸ gi÷a) cho ®Õn khi ph¸t minh ra m¸y h¬i n−íc ë thÓ kû XVII. §©y lµ thêi ®iÓm ®¸nh dÊu sù khëi ®Çu cho cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt trong n«ng nghiÖp ®Ó tõ ®ã mµ cã ®−îc nh÷ng b−íc chuyÓn nh¶y vät trong ph−¬ng thøc s¶n xuÊt. ë thêi kú nµy, con ng−êi t¸c ®éng vµo thiªn nhiªn chñ yÕu lµ lao ®éng sèng (lao ®éng c¬ b¾p gi¶n ®¬n) cßn trÝ tuÖ chñ yÕu lµ kinh nghiÖm, vËt t− kü thuËt vµ c«ng cô lao ®éng rÊt ®¬n gi¶n, hÇu nh− ch−a cã g×. Bëi vËy, s¶n phÈm n«ng nghiÖp lµm ra ch−a ®−îc nhiÒu v× con ng−êi t¸c ®éng vµ tù nhiªn cã h¹n. Cßn trong thêi ®¹i ®å ®¸ cò (tr−íc khi nghÒ n«ng ra ®êi), loµi ng−êi sèng chñ yÕu b»ng s¨n b¾n thó d¹i vµ h¸i l−îm s¶n phÈm c©y d¹i, hoµn toµn sèng b»ng s¶n phÈm cña tù nhiªn. trÝ tuÖ con ng−êi vËt t−, c«ng cô thiªn nhiªn lao ®éng sèng ViÖc chuyÓn tõ h¸i l−îm vµ s¨n b¾n sang trång trät vµ ch¨n nu«i ®−îc thùc hiÖn tr−íc tiªn ë ®©u lµ vÊn ®Ò cßn tranh luËn gi÷a c¸c nhµ kh¶o cæ häc. Tr−íc ®©y, ng−êi ta vÉn quan niÖm r»ng c¸c trung t©m ph¸t sinh ®Çu tiªn cña n«ng nghiÖp lµ vïng Trung vµ CËn §«ng bao gåm Ai CËp, Palestin, vïng nói Iran vµ Ir¾c, phÇn nam cña Trung ¸. Vµo kho¶ng thiªn niªn kû thø V tr−íc c«ng nguyªn, n«ng nghiÖp xuÊt hiÖn ë vïng ch©n nói T©y ¸. Cã thÓ qu¸ tr×nh nµy còng ®ång thêi x¶y ra ë Ên §é vµ Trung Quèc (M.V.Markov 1972). Tuy vËy, gÇn ®©y cã mét thuyÕt kh¸c cho r»ng tr−íc khi cã nÒn n«ng nghiÖp “gieo h¹t” nãi trªn, ®· cã mét nÒn n«ng nghiÖp “trång cñ” víi nh÷ng c©y khoai sä, khoai n−íc, kho¹i lang, khoai tõ, khoai mµi. NÒn n«ng nghiÖp trång cñ nµy xuÊt hiÖn ë §«ng Nam ¸. Theo Gorman (1969), c¸c b»ng chøng kh¶o cæ ë Th¸i lan cho r»ng cã thÓ n«ng nghiÖp ®· xuÊt hiÖn vµo kho¶ng 7000 - 9000 n¨m tr−íc c«ng nguyªn. Theo Gorman (1977) th× kh«ng cã giai ®o¹n “trång cñ” tr−íc giai ®o¹n “gieo h¹t”, chØ cã giai ®o¹n trång trät ch¨m sãc s¬ khai xuÊt hiÖn c¸ch ®©y kho¶ng 16000 - 14000 n¨m. Giai ®o¹n b¾t ®Çu trång cñ ë ch©n ®åi vµ trång lóa ë ®Çm lÇy c¸ch ®©y 9000 n¨m. Thùc ra, hiÖn nay ch−a ph¸t hiÖn ®−îc di chØ kh¶o cæ nµo cã vÕt tÝch cña cñ v× cñ rÊt khã b¶o qu¶n. C¸c di chøng cã vÕt tÝch trång lóa ®¸ng tin nhÊt còng chØ c¸ch ®©y kho¶ng 5000 n¨m (Chang 1975) nh−ng vÉn chËm h¬n ë T©y ¸. Theo §µo ThÕ TuÊn, n«ng nghiÖp “trång cñ” xuÊt hiÖn sau n«ng nghiÖp “gieo h¹t” v× viÖc trång cñ ®ßi hái tr×nh ®é cao h¬n gieo h¹t nh− trång lóa rÉy. ViÖc trång
  4. cñ cña c¸c d©n téc quÇn ®¶o Polynesia ®· ®Çu t− n¨ng l−îng gÊp 4 lÇn lín h¬n trång lóa rÉy ë Th¸i Lan vµ n¨ng suÊt gÊp h¬n 3,7 lÇn. Vïng T©y ¸ lµ n¬i ®Çu tiªn trång lóa mú vµ ®¹i m¹ch, ®· nu«i cõu vµ dª vµo kho¶ng 6000 n¨m tr−íc c«ng nguyªn. Vïng §«ng Nam ¸ lµ n¬i ®Çu tiªn trång lóa n−íc, nu«i lîn vµ gµ vµo kho¶ng 3000 n¨m tr−íc c«ng nguyªn. Vïng B¾c Trung Mü b¾t ®Çu trång ng« kho¶ng 6000 n¨m tr−íc c«ng nguyªn, trång ®Ëu cove vµ bÝ ®á kho¶ng 3000 n¨m tr−íc c«ng nguyªn, Nam Mü trång s¾n, l¹c, khoai t©y (Grigg 1974). HÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp ®Çu tiªn mµ con ng−êi t¹o nªn lµ hÖ sinh th¸i c©y cá. Lóc ®Çu, trong hÖ sinh th¸i chØ cã c©y hoang d¹i, dÇn dÇn ph©n ho¸ thµnh c©y trång vµ cá d¹i thÝch øng víi ®iÒu kiÖn ®−îc t¹o nªn ë n−¬ng rÉy. Sau ®ã hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp ph¸t triÓn dÇn. Sau c¸ch m¹ng m¸y h¬i n−íc, søc ng−êi dån vµo c¶i tiÕn c«ng cô lao ®éng, vËt t− kü thuËt nhê c«ng nghiÖp c¬ khÝ ph¸t triÓn, khai th¸c ho¸ chÊt vµ ®Çu t− n¨ng l−îng cao. ViÖc ®æi míi c«ng cô lao ®éng vµ t¨ng c−êng ®Çu t− vµo n«ng nghiÖp ®· cã ¶nh h−ëng rÊt m¹nh mÏ ®Õn nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña con ng−êi vµ n«ng nghiÖp chuyÓn sang giai ®o¹n thø hai. b) Giai ®o¹n lµm n«ng nghiÖp víi vËt t− kü thuËt ph¸t triÓn vµ c«ng cô ®−îc c¶i tiÕn Giai ®o¹n nµy cßn ®−îc gäi lµ giai ®o¹n n«ng nghiÖp c¬ giíi ho¸, nã b¾t ®Çu tõ thÕ kû 18 ®Õn thËp niªn nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû tr−íc. N«ng nghiÖp cã nh÷ng b−íc tiÕn nh¶y vät, lao ®éng sèng hoµ vµo vËt t− vµ c«ng cô lao ®éng kh«ng ngõng ®−îc c¶i tiÕn. Con ng−êi ngµy cµng t¨ng c−êng viÖc ®Çu t− kü thuËt vµ ®æi míi c«ng cô, s¶n phÈm t¹o ra ngµy mét nhiÒu. Con ng−êi ®· tiÕn hµnh 5 “ho¸” trong n«ng nghiÖp: c¬ giíi ho¸, thuû lîi ho¸, ho¸ häc ho¸, ®iÖn khÝ ho¸ vµ sinh häc ho¸ n«ng nghiÖp. trÝ tuÖ con ng−êi vËt t−, c«ng cô thiªn nhiªn lao ®éng sèng N¨m “ho¸” nµy mang tÝch chÊt bé phËn, gi¶i quyÕt tõng kh©u vÒ c«ng cô vµ vËt t− lao ®éng. V× thÕ mµ con nguêi ®−îc nh©n søc m¹nh lªn nhiÒu lÇn. Nh−ng do con ng−êi sö dông qu¸ nhiÒu n¨ng l−îng ®Çu t− - mµ chñ yÕu lµ n¨ng l−îng ho¸ th¹ch - ®Ó t¸c ®éng vµ tù nhiªn mét c¸ch d÷ déi vµ th« b¹o ®· lµm cho thiªn nhiªn chÞu nhiÒu tæn thÊt, tù nhiªn ®· cã nh÷ng ph¶n øng trë l¹i lµm v« hiÖu ho¸ t¸c ®éng cña con ng−êi vµ nhiÒu khi ®· g©y lªn nh÷ng hËu qu¶ tai h¹i mµ con ng−êi ph¶i g¸nh chÞu. MÆt kh¸c, do con ng−êi lµm « nhiÔm m«i tr−êng sinh sèng vµ s¶n xuÊt (®Êt, n−íc, kh«ng khÝ) nªn ngoµi thiÕu ¨n, thiÕu mÆc, con ng−êi cßn thiÕu c¶ m«i tr−êng trong lµnh. Nh÷ng ph¶n øng cña tù nhiªn ®· buéc con ng−êi ph¶i c©n nh¾c h¬n trong mäi hµnh ®éng c− sö hµng ngµy cña hä víi thiªn nhiªn.
  5. c) Giai ®o¹n lµm n«ng nghiÖp trªn c¬ së khoa häc (Tèi −u ho¸ s¶n xuÊt, lµm n«ng nghiÖp trªn c¬ së sinh th¸i häc, trªn t− t−ëng hÖ thèng) ë giai ®o¹n nµy, con ng−êi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp phï hîp víi c¸c quy luËt kh¸ch quan cña tù nhiªn, cña c¸c hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp, lµm n«ng nghiÖp chñ yÕu vµ phæ biÕn lµ dùa vµo trÝ tuÖ ®Ó ®iÒu khiÓn sù ho¹t ®éng hµi hoµ cña c¸c hÖ thèng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, nh»m x©y dùng mét nÒn n«ng nghiÖp ph¸t triÓn bÒn v÷ng, khoa häc kü thuËt thùc sù trë thµnh lùc l−îng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Nhê vËy mµ con ng−êi sÏ tho¸t khái nh÷ng bÕ t¾c do giai ®o¹n hai g©y ra, míi th¾ng ®−îc nh÷ng lùc c¶n cña tù nhiªn. Con ng−êi tiÕn hµnh c¬ khÝ ho¸, thuû lîi ho¸, ho¸ häc ho¸, ®iÖn khÝ ho¸ vµ sinh häc ho¸ trªn c¬ së trÝ tuÖ ®Ó sö dông c«ng cô, vËt t− hîp lý chø kh«ng ®Ó cho c«ng cô vËt t− chi phèi, trãi buéc nh− giai ®o¹n thø hai. TrÝ tuÖ Con ng−êi VËt t−,c«ng cô Thiªn nhiªn Lao ®éng sèng ë mét sè n−íc ®· xuÊt hiÖn giai ®o¹n thø ba cña lÞch sö ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, nh−ng nh×n chung cßn ch−a râ nÐt, thùc tiÔn cßn ch−a phæ biÕn vµ míi biÓu hiÖn ë lý thuyÕt hÖ thèng cÊu tróc, ë sinh th¸i häc n«ng nghiÖp. §ã lµ c¸i mµ loµi ng−êi ph¶i h−íng tíi, nÕu nh− kh«ng muèn tù th¾t cæ m×nh, con ng−êi ®ang x©y dùng vµ hoµn thiÖn dÇn mét nÒn n«ng nghiÖp sinh th¸i. Mét sè t¸c gi¶ cã c¸c c¸ch chia sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ra c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau. Theo Markov (1972), yÕu tè quyÕt ®Þnh sù tiÕn ho¸ cña hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp lµ c«ng cô lao ®éng. C«ng cô lµm ®Êt ®· quyÕt ®Þnh kiÓu hÖ sinh th¸i ®ång ruéng. C¨n cø vµo sù tiÕn bé cña c«ng cô lµm ®Êt, Markov chia sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ra lµm 5 giai ®o¹n. Chäc lç bá h¹t, con ng−êi dïng mét c¸i gËy ®Çu nhän ®Ó xíi (chäc) ®Êt chç gieo h¹t (rÔ cá cßn nguyªn); c©y trång ë giai ®o¹n nµy cßn hoang d¹i, quan hÖ gi÷a c©y trång gièng nh− ë ®ång cá tù nhiªn. Cuèc b»ng ®¸, ®ång, råi ®Õn s¾t, ®Êt ®−îc chän kü h¬n, xíi t¬i h¬n, rÔ cá bÞ ph¸ mét phÇn. B¾t ®Çu xuÊt hiÖn c©y trång, cã sù chän lùa nh©n t¹o. Quan hÖ ®ång cá bÞ mÊt, b¾t ®Çu cã quan hÖ cña ruéng c©y trång. Cµy gç, ®Êt ®−îc xíi s©u h¬n, t¬i h¬n, rÔ cá bÞ ph¸ nhiÒu. Mét sè c©y trång thùc thô ®−îc c¶i tiÕn, sù chän läc nh©n t¹o m¹nh h¬n. Quan hÖ ®ång ruéng ®−îc kiÕn lËp. Cµy s¾t, lµm ®Êt ®−îc c¶i tiÕn h¬n tuú theo sù c¶i tiÕn cña cµy vµ c¸c c«ng cô lµm ®Êt kh¸c. C©y trång ®−îc c¶i tiÕn h¬n n÷a, b¾t ®Çu cã c«ng t¸c chän gièng. Quan hÖ ®ång ruéng ®iÓn h×nh. Cµy m¸y, lµm ®Êt ®¹t møc hiÖn ®¹i. C©y trång còng ®¹t møc hiÖn ®¹i. XuÊt hiÖn viÖc chän gièng hiÖn ®¹i. Grigg (1977) cho r»ng yÕu tè quyÕt ®Þnh c¸c kiÓu hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp lµ sù thay ®æi vÒ kinh tÕ, kü thuËt vµ d©n sè. Tr−íc thÕ kû 17 d©n sè thÕ giíi thay ®æi chËm, do ®ã n«ng nghiÖp còng ph¸t triÓn chËm, sau ®Êy d©n sè b¾t ®Çu t¨ng nhanh ë ch©u ¢u thóc ®Èy ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ë lôc ®Þa nµy. Tr−íc n¨m 1920, tèc ®é
  6. t¨ng d©n sè ë ch©u ¢u vµ c¸c vïng do ng−êi ch©u ¢u di c− ®Õn nh− B¾c Mü, ch©u óc, Nam Phi vµ Nam Mü cao h¬n ë ch©u ¸, Phi vµ Mü La tinh. Sau n¨m 1920, tèc ®é t¨ng d©n sè ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn míi v−ît lªn v× tû lÖ chÕt gi¶m xuèng. Sù ph¸t triÓn bu«n b¸n trong thÕ kû 19 còng ®Èy m¹nh sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ë c¸c vïng míi di c− ®Õn. Cuéc c¸ch m¹ng n«ng nghiÖp b¾t ®Çu ë Anh vµ c¸c n−íc ch©u ¢u ®· dÇn dÇn c«ng nghiÖp ho¸ ë c¸c n−íc ¢u, Mü: lu©n canh, dïng ph©n ho¸ häc vµ thuèc phßng chèng s©u bÖnh, chän gièng trªn c¬ së khoa häc, c¬ giíi ho¸... §Ó ph©n lo¹i cña c¸c kiÓu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp mµ còng lµ ph©n lo¹i c¸c kiÓu hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp, Whittlesy ®Ò nghÞ dïng 5 tiªu chuÈn, c¸c nhµ ®Þa lý chØ ®ång ý 4 tiªu chuÈn sau: Sù phèi hîp gi÷a c©y trång vµ gia sóc; C¸c ph−¬ng ph¸p trång trät vµ ch¨n nu«i; C−êng ®é dïng lao ®éng, vèn ®Çu t−, tæ chøc vµ s¶n xuÊt ra s¶n phÈm; TÝnh chÊt hµng ho¸ cña s¶n phÈm. Grigg (1974), ph©n biÖt c¸c kiÓu n«ng nghiÖp chÝnh sau: (1) Trång rÉy; (2) Trång lóa n−íc ch©u ¸; (3) Du môc; (4) N«ng nghiÖp §Þa Trung H¶i; (5) Kinh doanh tæng hîp T©y ¢u vµ B¾c MÜ; (6) S¶n xuÊt s÷a; (7) S¶n xuÊt kiÓu ®ån ®iÒn; (8) Nu«i gia sóc thÞt; (9) S¶n xuÊt h¹t quy m« lín. 2.2. Mét sè khuynh h−íng ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp Trong thêi kú gi÷a giai ®o¹n hai vµ giai ®o¹n ba, trong khoa häc kü thuËt n«ng nghiÖp ®· xuÊt hiÖn mét sè kh¸i niÖm, mét sè khuynh h−íng sau: a) C«ng nghiÖp ho¸ n«ng nghiÖp Nh÷ng ng−êi ñng hé khuynh h−íng nµy muèn cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã ®−îc c¸ch tæ chøc qu¶n lý s¶n xuÊt nh− trong c«ng nghiÖp nh− chuyªn m«n ho¸ lao ®éng, s¶n xuÊt theo d©y chuyÒn, chuyªn canh. §©y lµ mét c¸ch hiÓu tÝch cùc, nh−ng vËn dông quy tr×nh c«ng nghiÖp ®Ó dËp khu©n vµo n«ng nghiÖp lµ m¸y mãc, v× ®èi t−îng cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ sinh vËt, cña c«ng nghiÖp lµ vËt kh«ng sèng nªn kh«ng thÓ dïng chung mét biÖn ph¸p. C¸ch hiÓu thø hai cho r»ng, ph¶i dïng nhiÒu s¶n phÈm c«ng nghiÖp cho n«ng nghiÖp, c¸ch hiÓu nµy nh×n chung lµ ®óng, nh−ng ph¶i cã ®iÒu kiÖn kÌm theo, v× vËt t− kü thuËt cã nguån gèc c«ng nghiÖp ®−a vµo n«ng nghiÖp qu¸ møc ®· g©y nªn hËu qu¶ « nhiÔm m«i tr−êng nhiÒu khi con ng−êi kh«ng kiÓm so¸t næi, g©y bÕ t¾c cho s¶n xuÊt. Nh÷ng ng−êi theo “chñ nghÜa l¹c quan” ®· cho r»ng ®Õn mét lóc nµo ®ã cã thÓ dïng ph−¬ng ph¸p c«ng nghiÖp ®Ó s¶n xuÊt ra c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp, dïng nhµ m¸y tæng hîp ra tinh bét, thÞt, s÷a... ®a sè c¸c nhµ khoa häc cho r»ng ®©y chØ lµ nh÷ng −íc väng viÓn v«ng. Nh×n chung, c¶ ba quan niÖm ®Ò cËp ë trªn ®Òu cã nh÷ng ®iÓm tiªu cùc ®èi víi m«i tr−êng vµ søc khoÎ con ng−êi nh− sau: Coi th−êng b¶n tÝnh sinh häc cña thÕ giíi sinh vËt, kh«ng chó ý ®Õn c¸c quy luËt sèng b×nh th−êng cña chóng, coi c©y trång vµ vËt nu«i nh− nh÷ng c¸i m¸y s¶n xÊt ra n«ng s¶n, thÞt, trøng s÷a …
  7. Coi th−êng ho¹t ®éng sinh häc cña ®Êt, bãn qu¸ nhiÒu ph©n ho¸ häc ®Ó t¨ng nhanh n¨ng suÊt, lµm ®Êt chai cøng, dïng c«ng cô m¸y mãc nÆng ®Ó lµm ®Êt lµm ®Êt mÊt cÊu t−îng, c¶n trë ho¹t ®éng cña rÔ c©y vµ vi sinh vËt. Sù trµn ngËp ho¸ chÊt trong n«ng nghiÖp dÉn ®Õn hiÖn t−îng xuèng cÊp chÊt l−îng n«ng s¶n, thËm chÝ cã h¹i cho søc khoÎ cña con ng−êi. b) Sinh häc ho¸ n«ng nghiÖp Khuynh h−íng nµy vÒ c¬ b¶n lµ dùa trªn c¬ së c¸c quy luËt sinh häc ®Ó tæ chøc s¶n xuÊt vµ gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ®ång thêi dïng nhiÒu biÖn ph¸p sinh häc ®Ó t¸c ®éng vµo n«ng nghiÖp nh− t¹o gièng míi, dïng sinh vËt cã Ých, dïng nhiÒu ph©n h÷u c¬. C¸ch hiÓu nµy ®óng nh−ng h¬i hÑp, míi chØ dõng trªn biÖn ph¸p, mµ vÊn ®Ò lµ cßn ph¶i hiÓu quy luËt sinh häc, t− t−ëng sinh häc. NhiÒu ng−êi cßn lÊy sinh häc n«ng nghiÖp ®èi lËp víi c«ng nghiÖp ho¸ n«ng nghiÖp nh− ®èi lËp ph©n v« c¬ víi ph©n h÷u c¬, gi÷a biÖn ph¸p sinh häc víi biÖn ph¸p ho¸ häc trong b¶o vÖ thùc vËt. HiÓu nh− vËy lµ cùc ®oan mµ vÊn ®Ò lµ ph¶i phèi hîp chóng mét c¸ch hµi hoµ, sö dông hîp lý c¸c nguån lîi tù nhiªn, b¶o vÖ m«i tr−êng. c) C¸ch m¹ng xanh n«ng nghiÖp Thêi kú h−ng thÞnh cña c¸ch m¹ng xanh trong n«ng nghiÖp lµ thËp kû nh÷ng n¨m 60 vµ ®Çu nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû tr−íc. Nã ®−îc b¾t ®Çu ë Mªhic« víi viÖc t¹o ra gièng lóa mú thÊp c©y n¨ng suÊt cao. Råi ë ViÖn lóa quèc tÕ (IRRI), ë Ên §é, v.v... ng−êi ta ®· t¹o ra nh÷ng c©y trång cã tiÒm n¨ng n¨ng suÊt rÊt cao. C¸c gièng míi nµy ®ßi hái th©m canh cao: nhiÒu ph©n ho¸ häc, nhiÒu thuèc phßng chèng s©u bÖnh, t−íi tiªu chñ ®éng... vµ ®· t¹o ra nh÷ng b−íc chuyÓn biÕn kh¸ m¹nh mÏ trong n«ng nghiÖp, ®Æc biÖt ®èi víi c©y cèc. Cã ng−êi ®Þnh nghÜa: C¸ch m¹ng xanh = gièng n¨ng suÊt cao + ph©n ho¸ häc + thuû lîi. C¸ch m¹ng xanh ph¸t triÓn m¹nh ë nh÷ng n−íc ®ang ph¸t triÓn. Nã ®· ®−a Ên §é tõ mét n−íc cã n¹n ®ãi kinh niªn kh«ng sao v−ît qu¸ ng−ìng s¶n xuÊt 20 triÖu tÊn l−¬ng thùc, thµnh mét ®Êt n−íc ®ñ ¨n vµ cßn d− ®Ó xuÊt khÈu víi tæng s¶n l−îng l−¬ng thùc kû lôc: 60 triÖu tÊn/n¨m. Khu vùc §«ng Nam ¸ tr−íc ®©y th−êng thiÕu 4 - 5 triÖu tÊn g¹o vµ ®éi qu©n nh÷ng ng−êi ®ãi nghÌo kh«ng ngõng gia t¨ng, nhê c¸nh m¹ng xanh, ngµy nay ®· trë thµnh “tñ kÝnh tr−ng bµy nh÷ng thµnh tùu vµ kinh nghiÖm s¶n xuÊt n«ng - l©m nghiÖp mµ nhiÒu n−íc ph¶i häc hái” (chñ tÞch FAO, Souman). ViÖt nam ®· cã nh÷ng cè g¾ng v−ît bËc, ®−a tæng s¶n l−îng l−¬ng thùc tõ 11,2 triÖu tÊn nh÷g n¨m 60 lªn 19 triÖu tÊn n¨m 1988 råi 34 triÖu tÊn n¨m 2002, cã ®−îc con sè nµy, mét phÇn còng nhê c¸ch m¹ng xanh. VÒ thµnh tùu cña c¸ch m¹ng xanh, cã lÏ kh«ng cã vÝ dô nµo tèt h¬n lµ nh÷ng thµnh qu¶ cña Ên §é. §Ó ®¶m b¶o cho gièng c©y trång ph¸t huy cao ®é tiÒm n¨ng, trong c¸ch m¹ng xanh ®· sö dông tæng hîp nhiÒu biÖn ph¸p canh t¸c vµ c¶i tiÕn kü thuËt. Mét nh©n tè b¶o ®¶m cho c¸ch m¹ng xanh ë Ên §é th¾ng lîi lµ vai trß cña khoa häc kü thuËt kÕt hîp víi sù gi¸c ngé mau chãng cña ng−êi n«ng d©n vµ sù nghiÖp ®æi míi n«ng th«n. Víi n−íc ta, t¸c ®éng cña sù nghiÖp ®æi míi ®èi víi c¸ch m¹ng xanh cã thÓ ®−îc nªu ra nh− mét vÝ dô ®iÓn h×nh. Nh÷ng tæ chøc nghiªn cøu quèc tÕ nh− “Trung t©m quèc tÕ c¶i thiÖn gièng ng« vµ lóa mú” ë Mªxic« (CIMMYT) vµ viÖn lóa quèc tÕ ë Philippin (IRRI) ®· ®ãng gãp quan träng cho thµnh c«ng cña cuéc c¸ch m¹ng xanh, víi sù gióp ®ì cña c¸c tæ chøc quèc tÕ kh¸c, nhÊt lµ FAO. Ngoµi ra cßn nh÷ng c¬ quan nghiªn cøu quèc gia
  8. nh− “ViÖn nghiªn cøu n«ng nghiÖp Ên §é” (IARI). Nh÷ng gièng cèc cao s¶n do nh÷ng c¬ quan nµy t¹o ra ®· ®−îc phæ biÕn ngµy cµng réng kh¾p, nhÊt lµ ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. Xin lÊy sè liÖu ë §«ng ¸, Nam ¸, ch©u Phi vµ Mü La tinh ®Ó minh chøng. B¶ng 1. DiÖn tÝch gieo trång gièng cèc cao s¶n qua c¸c n¨m (§¬n vÞ: 1000 acres - kh«ng kÓ c¸c n−íc XHCN) N¨m Lóa mú Lóa n−íc Tæng céng 1965 – 1966 23 18 41 1966 – 1967 1542 4047 5589 1967 – 1968 10173 6487 16660 1968 – 1969 19699 11620 31319 1969 – 1970 24644 19250 43914 Râ rµng lµ tiÒm n¨ng cña cuéc c¸ch m¹ng xanh lµ rÊt lín ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. ë nhiÒu vïng cña §«ng Nam ¸ vµ Ên §é, nÕu ®ñ n−íc cã thÓ gieo trång 2 - 3 vô/n¨m. N¬i thiÕu n−íc cã thÓ thay b»ng lóa miÕn cao s¶n (Sorgho) kh«ng ®ßi hái nhiÒu n−íc. Mét sè n¬i nh− B¾c Ên vµ Pakixtan th× lu©n canh lóa vµo mïa thu vµ lu©n canh lóa m× vµo mïa ®«ng. Thµnh tùu cña c¸ch m¹ng xanh lµ rÊt lín, nh−ng cã nh÷ng h¹n chÕ cÇn ph¶i v−ît qua, nh÷ng ®iÒu bÊt ngê ph¶i l−u ý. C¸ch m¹ng xanh trong n«ng nghiÖp ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn g¾n liÒn víi t×nh h×nh kinh tÕ x· héi ë c¸c n−íc nµy. §Ó ph¸t huy tiÒm n¨ng cña gièng míi cÇn ®ñ ph©n bãn, thuèc trõ s©u, n−íc t−íi, c¸c biÖn ph¸p kü thuËt... nãi chung lµ ph¶i cã vèn ®Çu t− lín. Nh−ng c¸c n−íc nµy l¹i lµ nh÷ng n−íc nghÌo, thiÕu vèn ®Çu t−, thiÕu n¨ng l−îng nghiªm träng. §iÒu nµy ®· h¹n chÕ t¸c dông cña c¸ch m¹ng xanh vµ dÉn c¸c n−íc nµy tõ chç phô thuéc l−¬ng thùc ®Õn chç phô thuéc vËt t− n«ng nghiÖp (ph©n ho¸ häc, thuèc b¶o vÖ thùc vËt) vµ vèn vµo n−íc ngoµi. Sù th©m canh ho¸ häc ®· lµm suy gi¶m tµi nguyªn vµ « nhiÔm m«i tr−êng. MÆt kh¸c, c¸ch m¹ng xanh chØ thùc hiÖn ®−îc ë nh÷ng n¬i cã n−íc t−íi hoÆc cã ®ñ n−íc m−a. Ngay ë Ên §é, cßn l¹i 40% diÖn tÝch canh t¸c thiÕu m−a vµ ch−a cã hÖ thèng thuû lîi. Cßn vÊn ®Ò tiÒm n¨ng di truyÒn, do lo¹i trõ dÇn c¸c gièng cæ truyÒn ®Þa ph−¬ng mµ cã thÓ lµm cho kho dù tr÷ vÒ tÝnh di truyÒn (quü gen) cña c©y cèc vµ c©y thùc phÈm nghÌo ®i. Vèn gen l¹i lµ nguån t¹o ra gièng míi. C¸c qu¸ tr×nh sinh häc th−êng diÔn biÕn trong mét thêi gian dµi nªn mäi hÖ qu¶ khã thÊy ngay mét lóc; vµ tr−íc nh÷ng tiÕn bé sím ®¹t ®−îc trong cuéc c¸ch m¹ng xanh, ng−êi ta khã l−êng hÕt c¸c mÆt h¹n chÕ cã thÓ xuÊt hiÖn (vÝ nh− nÕu kh«ng ®¶m b¶o c¸c mÆt tèi −u mµ gièng míi ®ßi hái ®Ó ph¸t huy tiÒm n¨ng sinh häc cña chóng th× c¸i g× ®· x¶y ra trong khi c¸c gièng cæ truyÒn ®· bÞ lo¹i bá). MÆt h¹n chÕ cuèi cïng lµ t¨ng d©n sè, gãp phÇn h¹n chÕ kh«ng nhá thµnh qu¶ do c¸ch m¹ng xanh ®−a l¹i. Nocman Bocl©u (Norman Borlaug), ng−êi ®· ®−îc gi¶i th−ëng Noben do ph¸t minh ra gièng lóa mú cao s¶n víi −íc väng mang l¹i sù no ®ñ cho con ng−êi, ®· thÊy ngay lµ −íc väng ®ã cßn xa vêi. Gi¶ sö c¸i no ®ñ Êy cuèi cïng sÏ tíi th× nã còng ®Õn muén h¬n lµ c¸i ®ãi v× møc gia t¨ng d©n sè trong vßng 20 n¨m tíi vÉn v−ît møc gia t¨ng l−¬ng thùc.
  9. 2.3. Néi dung cña tèi −u ho¸ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp Con ng−êi lµ thµnh viªn quan träng bËc nhÊt cña hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp. Trong sù ph¸t triÓn cña hÖ sinh th¸i, con ng−êi gi÷ vai trß chñ ®éng; trong nhiÒu kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cña hÖ sinh th¸i, con ng−êi cã thÓ lùa chän con ®−êng duy nhÊt ®óng phï hîp víi lîi Ých cña m×nh. Víi trÝ tuÖ cña m×nh, con ng−êi cã thÓ ®iÒu khiÓn hÖ sinh th¸i cña m×nh theo h−íng cã lîi nhÊt cho con ng−êi. HÖ sinh th¸i nh− thÕ nµo th× con ng−êi lµ vËy. Trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, con ng−êi kh«ng chØ giíi h¹n môc tiªu cña m×nh trong viÖc t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm cã Ých cho con ng−êi ë giai ®o¹n tr−íc m¾t mµ cßn nghÜ ®Õn lîi Ých cña nhiÒu thÕ hÖ kÕ tiÕp vÒ sau: Tho¶ m·n nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña con ng−êi vÒ s¶n phÈm n«ng nghiÖp, cã nghÜa lµ ®¹t ®−îc n¨ng suÊt c©y trång - vËt nu«i cao, s¶n l−îng n«ng nghiÖp cao, phÈm chÊt n«ng s¶n tèt víi møc ®Çu t− vËt chÊt Ýt, ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao; Tho¶ m·n nhu cÇu nµy nh−ng kh«ng lµm ¶nh h−ëng ®Õn c¸c nhu cÇu kh¸c cña con ng−êi; Tho¶ m·n nhu cÇu hiÖn t¹i nh−ng kh«ng lµm ph−¬ng h¹i ®Õn c¸c nhu cÇu t−¬ng lai; Con ng−êi vÉn sèng hµi hoµ víi thiªn nhiªn, con ng−êi lµ mét bé phËn tÝch cùc cña thiªn nhiªn. 3. M« h×nh hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp 3.1. Kh¸i niÖm M« h×nh hoÆc h×nh mÉu theo nghÜa réng th−êng lµ mét c¸i mÉu hay mét m« h×nh cña mét vËt thÓ ®Ó lµm theo. Trong ®iÒu khiÓn häc, m« h×nh lµ sù trõu t−îng ho¸ hay ®¬n gi¶n ho¸ hÖ thèng. Thùc tÕ hÖ thèng rÊt phøc t¹p, m« h×nh ®¬n gi¶n h¬n hÖ thèng, tuy vËy m« h×nh ph¶i cã thuéc tÝnh chøc n¨ng quan träng cña hÖ thèng nh−ng kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã tÊt c¶ c¸c thuéc tÝnh cña hÖ thèng. Nãi c¸ch kh¸c, m« h×nh lµ ph−¬ng tiÖn ®Ó t¸ch ra tõ hÖ thèng ho¹t ®éng kh¸ch quan nµo ®Êy c¸c mèi liªn hÖ vµ quan hÖ cã quy luËt, cã trong thùc tÕ cÇn nghiªn cøu. Trong m« h×nh kh«ng cÇn ph¶i ph¶n ¸nh tÊt c¶ c¸c ®Æc ®iÓm cña hÖ thèng mµ chØ cÇn ph¶n ¸nh ®−îc c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè cña hÖ thèng. §ã lµ sù trõu t−îng ho¸ hÖ thèng. M« h×nh lµ mét c«ng cô nghiªn cøu khoa häc, kh¸c víi khuynh h−íng gi¶m ph©n trong khoa häc lµ c« lËp vµ ph©n tÝch c¸c thµnh phÇn nhá cña sù vËt ®Ó nghiªn cøu chóng; ph−¬ng ph¸p m« h×nh ho¸ lµ nghiªn cøu hÖ thèng nh− mét tæng thÓ. M« h×nh gióp cho c¸c nhµ khoa häc hiÓu biÕt, ®¸nh gi¸ vµ tèi −u ho¸ hÖ thèng. HiÓu ®−îc hµnh vi ë tõng bé phËn cña hÖ thèng th× cã thÓ phèi hîp c¸c bé phËn Êy trong mét m« h×nh phøc t¹p h¬n. Lµm nh− vËy ta thÊy ®−îc c¸c ®Æc tÝnh míi, nghÜa lµ th«ng tin vÒ hµnh vi cña hÖ thèng, nh−ng kh«ng thÊy ®−îc hµnh vi cña c¸c bé phËn. Tõ ®©y cã thÓ x©y dùng ®−îc c¸c gi¶ thuyÕt míi. Nhê cã m« h×nh, ta cã thÓ kiÓm tra l¹i sù ®óng ®¾n cña c¸c sè liÖu quan s¸t vµ c¸c gi¶ ®Þnh rót ra tõ c¸c sè liÖu Êy. M« h×nh kh«ng ph¶i lµ v¹n n¨ng nh−ng lµ mét c«ng cô cÇn thiÕt cho c¸c nhµ khoa häc. M« h×nh gióp chóng ta hiÓu s©u h¬n c¸c hÖ thèng phøc t¹p. M« h×nh cßn gióp chóng ta dù b¸o, nghÜa lµ nghiªn cøu hÖ thèng phøc t¹p trong c¸c ®iÒu kiÖn mµ chóng ta ch−a thÓ quan s¸t hay t¹o ra ®−îc, hoÆc kh«ng thÓ quan
  10. s¸t ®−îc trong thÕ giíi thùc t¹i. TiÕn hµnh mét thÝ nghiÖm quy m« réng víi mét hÖ thèng tù nhiªn rÊt tèn tiÒn ®ßi hái thêi gian dµi, m« h×nh dù b¸o sÏ gióp chóng ta gi¶i quyÕt khã kh¨n nµy. M« h×nh dù b¸o cßn ®−îc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña c¸c biÖn ph¸p trong viÖc qu¶n lý nguån lîi tù nhiªn. Môc ®Ých kh¸c n÷a cña m« h×nh lµ gióp ta chän quyÕt ®Þnh tèt nhÊt vÒ qu¶n lý hÖ thèng, gióp chän ph−¬ng ¸n tèt nhÊt ®Ó ®iÒu khiÓn hÖ thèng. Thùc ra gi÷a ®¸nh gi¸ vµ tèi −u ho¸ sù kh¸c nhau kh«ng râ l¾m. Cã hai lo¹i m« h×nh sinh th¸i: m« h×nh ph©n tÝch vµ m« h×nh m« pháng. C¶ hai lo¹i m« h×nh ®Òu nh»m t×m hiÓu vµ dù b¸o c¸c hÖ sinh th¸i, song mçi lo¹i dïng c¸c c«ng cô to¸n kh¸c nhau: m« h×nh ph©n tÝch th−êng dïng c¸c c«ng cô to¸n phøc t¹p, m« h×nh m« pháng th−êng dïng c¸c c«ng cô to¸n ®¬n gi¶n h¬n. M« h×nh ph©n tÝch m« t¶ c¸c qu¸ tr×nh trong hÖ sinh th¸i b»ng c¸c ph−¬ng tr×nh to¸n häc mµ ta ®· biÕt hµnh vi cña chóng. M« h×nh ph©n tÝch ®−îc dïng trong mét sè vÊn ®Ò sinh th¸i nh− qu¸ tr×nh t¹o n¨ng suÊt, sù ph¸t triÓn cña quÇn thÓ. §Ó nghiªn cøu toµn bé hÖ sinh th¸i, c¸c m« h×nh nµy Ýt t¸c dông. C¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch chØ cã Ých trong mét sè ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh nh− khi c¸c ph−¬ng tr×nh m« t¶ c¸c qu¸ tr×nh sèng lµ tuyÕn tÝnh hay khi cã mét sè Ýt ph−¬ng tr×nh ®−îc gi¶i cïng mét lóc. Chóng chØ ®óng khi m« t¶ c¸c qu¸ tr×nh x¶y ra liªn tôc. M« h×nh cña hÖ sinh th¸i th−êng bao gåm hµng chôc ®Õn hµng tr¨m ph−¬ng tr×nh ®ång thêi vµ chóng lµ tuyÕn tÝnh còng nh− kh«ng tuyÕn tÝnh. Trong m« h×nh ph©n tÝch th−êng ph¶i ®¬n gi¶n ho¸ c¸c qu¸ tr×nh ®−îc m« h×nh ho¸. VÝ dô, lóc x©y dùng m« h×nh cña quÇn thÓ ph¶i gi¶ thiÕt r»ng tèc ®é t¨ng tr−ëng cña quÇn thÓ lµ kh«ng thay ®æi. Trong thùc tÕ, tèc ®é t¨ng tr−ëng phô thuéc vµo rÊt nhiÒu yÕu tè cña b¶n th©n quÇn thÓ vµ ngo¹i c¶nh. M« h×nh m« pháng kh«ng cã c¸c lêi gi¶i chÝnh x¸c cho mét m« h×nh nh− ph−¬ng tr×nh ph©n tÝch vµ tõ ®Êy sÏ cã mét sè sai lÖch do b¶n chÊt kh«ng chÝnh x¸c cña c¸ch gi¶i. M« h×nh m« pháng cã lîi ë chç cã thÓ gi¶i nhiÒu ph−¬ng tr×nh gÇn nh− cïng mét lóc vµ cã thÓ ®−a vµo ®Êy tÊt c¶ c¸c kiÓu kh«ng tuyÕn tÝnh kh¸c nhau. M« h×nh m« pháng th−êng dïng c¸c thuËt to¸n ®¬n gi¶n nh−ng cã xu h−íng phï hîp víi sè liÖu quan s¸t. 3.2. C¸ch x©y dùng m« h×nh Trong qu¸ tr×nh x©y dùng m« h×nh th−êng ph¶i qua c¸c b−íc sau: a) M« h×nh quan niÖm, tr−íc khi x©y dùng m« h×nh, ng−êi nghiªn cøu ph¶i suy nghÜ xem m« h×nh cña m×nh sÏ nh− thÕ nµo. B»ng c¸ch suy luËn hay dùa vµo thùc nghiÖm ph¶i x¸c ®Þnh c¸c thµnh phÇn, quan hÖ gi÷a chóng vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng cña hÖ thèng. b) M« h×nh s¬ ®å, vÏ mét s¬ ®å trªn giÊy gåm c¸c hép vµ mòi tªn. Hép cßn gäi lµ ng¨n, ®¹i diÖn cho c¸c thµnh phÇn cña hÖ thèng. Mçi ng¨n cã sè vµo (input) vµ sè ra (output). Sè vµo gäi lµ biÕn ®iÒu khiÓn hay biÕn møc ®é. Néi dung cña hép gäi lµ biÕn tr¹ng th¸i. Mòi tªn ®¹i diÖn cho sù vËn ®éng cña dßng n¨ng l−îng hay vËt chÊt.
  11. Thu ho¹ch HÖ thèng vËt lý C¸c hÖ thèng bªn ngoµi C©y trång VËt nu«i §« thÞ C¶nh quan §Çu vµo S«ng suèi N−íc ngÇm §éng thùc vËt v.v. §Êt. HÖ thèng qu¶n lý H×nh 11. M« h×nh s¬ ®å vÒ HSTNN (Nguån : Herman Huizing, 1990) c) M« h×nh to¸n, c¸c m« h×nh ph©n tÝch còng nh− m« pháng dùa vµo mèi quan hÖ gi÷a c¸c biÕn ®iÒu khiÓn vµ c¸c biÕn tr¹ng th¸i, gi÷a c¸c biÕn tr¹ng th¸i víi nhau. QuyÕt ®Þnh c¸c hµm sè vµ c¸c biÕn tr¹ng th¸i quan träng cÇn ®−a vµo m« h×nh, ph¶i x¸c ®Þnh: C¸c trÞ sè ®Çu tiªn cña c¸c biÕn tr¹ng th¸i; C¸c biÕn ®iÒu khiÓn sÏ thay ®æi biÕn tr¹ng th¸i; C¸c quan hÖ hµm sè gi÷a c¸c biÕn tr¹ng th¸i. Hµm sè dïng trong c¸c m« h×nh lµ c¸c hµm sè ®¹i sè th«ng th−êng. Kü thuËt ®Ó tÝnh c¸c hµm sè nµy lµ håi quy th−êng dïng trong thèng kª. Ph−¬ng ph¸p ®Ó tÝnh c¸c th«ng sè cña hµm sè lµ b×nh ph−¬ng nhá nhÊt cã trong tÊt c¶ c¸c gi¸o tr×nh thèng kª. Muèn x¸c ®Þnh mèi quan hÖ gi÷u c¸c biÕn tr¹ng th¸i ta th−êng dïng ph−¬ng ph¸p hÖ sè t−¬ng quan. Kü thuËt t−¬ng quan gióp ta quyÕt ®Þnh ®−îc c¸c qu¸ tr×nh nµo tiÕn hµnh cïng nhau vµ do ®Êy cã mèi quan hÖ trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp. Hai biÕn t−¬ng quan cao cã thÓ cã mèi liªn hÖ sè l−îng b»ng håi quy. Tr−êng hîp cã nhiÒu biÕn ¶nh h−ëng ®Õn mét qu¸ tr×nh cã thÓ dïng kü thuËt ph©n tÝch thèng kª nhiÒu chiÒu ®Ó nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a c¸c biÕn. C¸c ph−¬ng ph¸p th−êng dïng phæ biÕn lµ ph©n tÝch thµnh phÇn chÝnh (principal component analysis), ph©n tÝch nh©n tè (factor analysis), ph©n tÝch håi quy tõng b−íc (stepwise regression analysis). Nhê c¸c ph−¬ng ph¸p nµy, chóng ta cã thÓ lo¹i bít mét sè biÕn kh«ng quan träng ®Ó cho m« h×nh ®−îc ®¬n gi¶n vµ gän. §èi víi c¸c m« h×nh ph©n tÝch th−êng ph©n biÖt hai lo¹i m« h×nh: - M« h×nh mét møc lµ c¸c m« h×nh tÜnh, kh«ng kÓ ®Õn yÕu tè thêi gian. Lo¹i nµy, ch¼ng h¹n lµ m« h×nh vÒ ¶nh h−ëng cña c¸c yÕu tè khÝ t−îng ®Õn n¨ng suÊt;
  12. - M« h×nh nhiÒu møc, th−êng lµ c¸c m« h×nh ®éng, gåm c¶ hÖ thèng biÕn tr¹ng th¸i vµ hÖ thèng hµm sè biÓu hiÖn mèi quan hÖ gi÷a c¸c biÕn tr¹ng th¸i. VÝ dô nh− m« h×nh qu¸ tr×nh quang hîp cña quÇn thÓ. M« h×nh ®éng ¸p dông víi hÖ sinh th¸i lµ mét vÊn ®Ò cßn t−¬ng ®èi míi. HiÖn nay cã nhiÒu kiÓu m« h×nh kh¸c nhau ®· ®−îc ®Ò nghÞ, qu¸ tr×nh t×m tßi vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy ®ang ®−îc tiÕp tôc. d) M« h×nh m¸y tÝnh Ngµy nay víi sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ th«ng tin cho phÐp chóng ta x©y dùng ®−îc c¸c m« h×nh sinh th¸i b»ng nh÷ng ch−¬ng tr×nh m¸y tÝnh chuyªn dông cã ý nghÜa thùc tiÔn rÊt cao. HÇu nh− tÊt c¶ c¸c lo¹i m« h×nh ®Òu cã thÓ x©y dùng theo c¸c ch−¬ng tr×nh m¸y tÝnh nhÊt ®Þnh. C¸c lo¹i m¸y tÝnh míi cã thÓ tÝnh to¸n hµng triÖu phÐp tÝnh trong mét gi©y, v× vËy lîi Ých cña c¸c m« h×nh nµy lµ gióp qu¸ tr×nh tÝnh to¸n mét c¸ch nhanh chãng vµ ch¹y c¸c ch−¬ng tr×nh thö nghiÖm mét c¸ch an toµn vµ rÎ tiÒn. V× ®Æc tÝnh cña hÖ sinh th¸i lµ mét hÖ thèng sèng nªn ®¸p sè cho c¸c m« h×nh th«ng th−êng cã nhiÒu lêi gi¶i. Khi lËp ®−îc c¸c ch−¬ng tr×nh ®Ó ch¹y m« h×nh to¸n, ®Æc biÖt lµ c¸c m« h×nh cã sö dông c¸c tËp hîp mê, c¸c hµm phøc t¹p th× cã thÓ m« pháng rÊt thùc tÕ c¸c hÖ sinh th¸i ngoµi tù nhiªn. Mét sè øng dông c¬ b¶n trong sinh th¸i häc ngµy nay ®−îc c¸c c¬ quan nghiªn cøu x©y dùng s½n c¸c ch−¬ng tr×nh cho ng−êi sö dông. V× vËy, chóng ta chØ cÇn nhËp c¸c d÷ liÖu d−íi d¹ng biÕn ®Çu vµo, sau ®ã ®−a ra c©u lÖnh ®Ó m¸y tÝnh tù tÝnh to¸n ®Çu ra. VÝ dô cô thÓ nh− ch−¬ng tr×nh tÝnh to¸n thêi vô gieo trång cña FAO dùa vµo l−îng m−a vµ sù bèc h¬i n−íc. VÝ dô kh¸c lµ ch−¬ng tr×nh ph©n vïng sinh th¸i n«ng nghiÖp (còng cña tæ chøc FAO). Nguyªn lý c¬ b¶n cña ch−¬ng tr×nh nµy lµ ph©n chia c¸c khu vùc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp thµnh c¸c hÖ sinh th¸i ®Æc tr−ng dùa vµo c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn nh− bøc x¹ mÆt trêi, ®Æc ®iÓm n«ng hãa, chÕ ®é n−íc, v.v... GÇn ®©y, c¸c øng dông cña viÔn th¸m vµ hÖ thèng th«ng tin ®Þa lý (GIS) vµo nghiªn cøu sinh th¸i häc ®−îc ®Ò cËp ®Õn rÊt nhiÒu. §©y còng lµ mét lo¹i m« h×nh m¸y tÝnh ®Æc tr−ng. Víi c¸c ch−¬ng tr×nh phÇm mÒm s½n cã nh− ArcView, ILWIS, v.v... c¸c nhµ sinh th¸i häc cã thÓ m« h×nh hãa mét c¸ch dÔ dµng c¸c qu¸ tr×nh phøc t¹p ngoµi tù nhiªn, ch¼ng h¹n nh− dù ®o¸n biÕn ®éng cña ®a d¹ng sinh häc trong hÖ sinh th¸i rõng. Th«ng qua m« h×nh to¸n häc vÒ mèi t−¬ng quan gi÷a sinh khèi thùc vËt vµ c¸c nhãm ®éng vËt, gi÷a thùc vËt vµ c¸c ®iÒu kiÖn khÝ t−îng, thæ nh−ìng, v.v... ®Ó tõ ®ã chóng ta cã t¹o mét m« h×nh ph©n tÝnh hoÆc dù ®o¸n b»ng c¸ch t¹o liªn kÕt to¸n häc gi÷a c¸c líp th«ng tin víi nhau. B−íc cuèi cïng cña viÖc x©y dùng lµ x¸c ®Þnh xem m« h×nh cã t−îng tr−ng cho thÕ giíi thùc t¹i kh«ng. Cã mÊy c¸ch ®Ó lµm c«ng viÖc nµy. Tr−íc hÕt lµ m« pháng vµ so s¸nh, lÊy sè liÖu thùc cho vµo tÝnh vµ xem xÐt kÕt qu¶ cã gièng kÕt qu¶ thùc tÕ kh«ng. KÕt qu¶ kh«ng ®óng víi thùc tÕ, ch−a ch¾c m« h×nh ®· sai mµ cã thÓ do sè liÖu ch−a ®Çy ®ñ. 3.3. M« h×nh cña qu¸ tr×nh t¹o n¨ng suÊt c©y trång §Ó ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh t¹o n¨ng suÊt cña c©y trång, ng−êi ta sö dông réng r·i ph−¬ng ph¸p m« h×nh ho¸. Cã rÊt nhiÒu m« h×nh ho¸ cña qu¸ tr×nh t¹o n¨ng suÊt c©y trång, sau ®©y lµ mét sè m« h×nh chñ yÕu.
  13. M« h×nh thèng kª ®¬n gi¶n Lo¹i m« h×nh nµy lµ ph−¬ng tr×nh håi quy cña n¨ng suÊt víi mét hay vµi yÕu tè t−¬ng quan chÆt víi n¨ng suÊt nhÊt. C¸c yÕu tè nµy cã thÓ lµ khÝ t−îng, chÊt dinh d−ìng hay ph©n bãn, biÖn ph¸p canh t¸c (nh− mËt ®é trång). C¸c m« h×nh nµy kh«ng chó ý ®Õn qu¸ tr×nh t¹o n¨ng suÊt mµ chØ dùa trªn kÕt qu¶ cña tÝnh to¸n thèng kª. Ph−¬ng tr×nh ®−îc chän ®Ó biÓu diÔn qu¸ tr×nh trªn ®−îc tÝnh b»ng ph−¬ng ph¸p thùc nghiÖm. C¸c ph−¬ng ph¸p biÓu hiÖn mèi quan hÖ nµy th−êng gäi lµ hµm s¶n xuÊt, cã thÓ cã nhiÒu d¹ng kh¸c nhau. H−íng sö dông håi quy béi ®Ó nghiªn cøu quan hÖ gi÷a n¨ng suÊt vµ c¸c yÕu tè khÝ t−îng do nhµ thèng kª ng−êi Anh Fisher (1925) vµ nhµ khÝ t−îng häc Liªn X« V.M.Obukhèp (1949) më ®Çu. §Õn nay ®· cã rÊt nhiÒu ph−¬ng tr×nh ®−îc ®Ò nghÞ ®Ó dù b¸o n¨ng suÊt cña hÇu hÕt c¸c lo¹i c©y trång. VÒ quan hÖ gi÷a n¨ng suÊt vµ ph©n bãn, viÖc sö dông hµm s¶n xuÊt ®Ó tÝnh rÊt phæ biÕn. Barker (1977), tÝnh ph¶n øng cña c¸c lo¹i lóa kh¸c nhau víi l−îng ph©n bãn theo d¹ng ph−¬ng tr×nh: y = a + bF - gF2 Trong ®ã: y - n¨ng suÊt lóa (kg/ha); F - l−îng ph©n bãn (kg chÊt dinh d−ìng/ha); a - n¨ng suÊt lóc kh«ng bãn ph©n; b - chØ sè ph¶n øng víi ph©n bãn; g - kh¶ n¨ng chÞu c¸c l−îng ph©n rÊt cao. C¸c lo¹i lóa a b g Gièng míi, cã t−íi : 2200 18 0,09 Gièng míi, kh«ng t−íi : 1400 15 0,11 Gièng cò, cã t−íi : 2000 11 0,13 Gièng cò, kh«ng t−íi : 1400 9 0,16 Quan hÖ gi÷a n¨ng suÊt vµ mËt ®é trång còng ®−îc tÝnh kÜ b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p håi quy. §èi víi mçi lo¹i c©y trång kh¸c nhau, cã c¸c ph−¬ng tr×nh håi quy kh¸c nhau. M« h×nh thèng kª dùa vµo kiÕn thøc sinh lý GÇn ®©y c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ sinh lý c©y trång ®· gióp ta hiÓu biÕt kü h¬n qu¸ tr×nh t¹o n¨ng suÊt cña c©y trång. Do ®Êy, cã thÓ x©y dùng mét kiÓu m« h×nh kh«ng chØ biÓu diÔn ¶nh h−ëng trùc tiÕp c¸c yÕu tè ngo¹i c¶ng ®Õn n¨ng suÊt mµ cßn th«ng qua mét sè yÕu tè sinh lý cña c©y trång. VÝ dô sau ®©y biÓu hiÖn ®iÒu ®ã. §µo ThÕ TuÊn (1975) trªn c¬ së tæng kÕt thÝ nghiÖm 3 n¨m gieo cÊy c¸c thêi vô kh¸c nhau, ®· ®Ò xuÊt m« h×nh tÝnh n¨ng suÊt th«ng qua qu¸ tr×nh t¹o n¨ng suÊt gåm 3 b−íc.
  14. a) T¹o diÖn tÝch l¸: 1 b =a+ L N Trong ®ã: L - thêi gian diÖn tÝch l¸ (m2.ngµy); N - l−îng ®¹m bãn (kg/ha); a,b - hÖ sè phô thuéc vµo l−îng bøc x¹ c¶ vô xu©n vµ nhiÖt ®é b×nh qu©n c¶ vô mïa; b) Quang hîp: W = L.E Trong ®ã: W - n¨ng suÊt chÊt kh« (g/m2); E - hiÖu suÊt quang hîp thuÇn (g/m2.ngµy) phô thuéc vµo tæng sè nhiÖt ®é c¶ vô xu©n vµ nhiÖt ®é b×nh qu©n c¶ vô mïa. c) Ph©n phèi s¶n phÈm quang hîp: Y = W.K Trong ®ã: Y - n¨ng suÊt h¹t (g/m2); K - hÖ sè kinh tÕ, phô thuéc vµo l−îng bøc x¹ sau træ cña vô xu©n vµ tæng sè nhiÖt ®é sau træ cña vô mïa. §µo ThÕ TuÊn (1980) còng ®· dùa vµo kÕt qu¶ ph©n tÝch 276 ruéng lóa trong 12 n¨m , ®Ò xuÊt mét kiÓu m« h×nh kh¸c cã tÝnh ®Õn yÕu tè n¨ng suÊt : Y = B«ng/m2xTräng l−îng b«ng Trong ®ã: - B«ng/m2 = 28,417+0,0089*(chÊt kh« tr−íc træ) - 0,121* (thêi gian diÖn tÝch l¸ tr−íc træ) + 0,769*(nh¸nh /m2) - ChÊt kh« tr−íc træ = f (khãm/m2); - Thêi gian diÖn tÝch l¸ tr−íc træ = f (l−îng ®¹m bãn); - Nh¸nh/m2 = f (khãm/m2); - Träng l−îng b«ng = 0,182 - 0,000151*(chÊt kh« sau træ) - 0,000446*(thêi gian diÖn tÝch l¸ sau træ + 0,25599*(h¹t/b«ng) ; - ChÊt kh« sau træ = f (tæng sè nhiÖt ®é c¶ vô); - Thêi gian diÖn tÝch l¸ sau træ = f (l−îng ®¹m bãn); - H¹t/b«ng = f (l−îng bøc x¹ sau træ); f : hµm sè. C¸c lo¹i m« h×nh trªn ®©y t−¬ng ®èi ®¬n gi¶n vµ chÝnh x¸c, cã thÓ dõng ®Ó dù ®o¸n n¨ng suÊt c©y trång.
  15. M« h×nh ®éng cña qu¸ tr×nh t¹o n¨ng suÊt HiÖn nay rÊt nhiÒu ng−êi ®· nghiªn cøu c¸c m« h×nh kh¸c nhau, dïng cho qu¸ tr×nh t¹o n¨ng suÊt cña ruéng c©y trång. PhÇn nhiÒu lµ c¸c m« h×nh ®éng, m« h×nh to¸n häc hoÆc m« h×nh m¸y tÝnh. ë ®©y, chóng t«i chØ cã thÓ tr×nh bµy s¬ l−îc vÒ nguyªn t¾c x©y dùng c¸c m« h×nh lo¹i nµy. T¹o n¨ng suÊt c©y trång gåm 3 qu¸ tr×nh sinh lý c¬ b¶n: quang hîp, h« hÊp vµ sinh tr−ëng. Trong m« h×nh cña qu¸ tr×nh t¹o n¨ng suÊt, cã c¸c m« h×nh phô m« t¶ 3 qu¸ tr×nh sinh lý nãi trªn. M« h×nh cña qu¸ tr×nh t¹o n¨ng suÊt gåm c¸c khèi sau: KhÝ t−îng vµ ®Êt, gåm viÖc x¸c ®Þnh diÖn tÝch l¸ theo tÇng, l−îng l¸, cÊu tróc h×nh häc cña quÇn thÓ c©y trång vµ t¸c ®éng cña c¸c ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh nh− bøc x¹, nhiÖt ®é, ®é Èm, giã, thøc ¨n ... Sinh lý, gåm c¸c qu¸ tr×nh quang hîp, h« hÊp vµ tho¸t h¬i n−íc; Sinh tr−ëng, gåm qu¸ tr×nh sinh tr−ëng cña c¸c c¬ quan vµ n¨ng suÊt. C¸c m« h×nh nµy th−êng lµ ch−¬ng tr×nh m¸y tÝnh ®iÖn tö, cho phÐp tÝnh sù sinh tr−ëng vµ n¨ng suÊt c©y trång th«ng qua c¸c qu¸ tr×nh quang hîp, h« hÊp vµ ph©n phèi s¶n phÈm quang hîp. C¸c qu¸ tr×nh trªn phô thuéc vµo c¸c yÕu tè ngo¹i c¶nh nh− bøc x¹, nhiÖt ®é, n−íc, chÊt dinh d−ìng. C¸c ph−¬ng tr×nh biÓu diÔn nh÷ng qu¸ tr×nh sinh lý ®Òu ®−îc x©y dùng dùa vµo c¸c th«ng sè thùc nghiÖm theo c¸c nguyªn t¾c ®· tr×nh bµy ë trªn. H×nh 22. Sù trao ®æi ®¹m trong hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp víi hÖ sinh th¸i thµnh thÞ (Sè liÖu do §µo ThÕ TuÊn thu thËp t¹i hîp t¸c x· Vò Th¾ng, 1984) Sè trong h×nh (ngoµi ngoÆc): kgN/ha/n¨m; (trong ngoÆc): kgN t−¬ng ®−¬ng l−¬ng thùc. 3.4. M« h×nh cña hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp HiÖn nay ch−a cã m« h×nh hoµn chØnh nµo cña hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp ®−îc ®Ò nghÞ. ChØ cã nh÷ng m« h×nh tõng mÆt, ch¼ng h¹n nh− m« h×nh cña sù trao ®æi n¨ng l−îng hay m« h×nh trao ®æi vËt chÊt nh− trao ®æi ®¹m. Tuy vËy, c¸c m« h×nh nµy còng chØ cã tÝnh chÊt m« t¶. M« h×nh nµy biÓu diÔn c¸c khèi cña hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp, dßng n¨ng l−îng, vËt chÊt trao ®æi gi÷a c¸c khèi, dù tr÷ n¨ng l−îng vµ vËt chÊt trong c¸c khèi.
  16. Dùa vµo sù ho¹t ®éng cña hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp ®· tr×nh bµy ë trªn, §µo ThÕ TuÊn vµ c«ng sù (1984) ®· ®Ò nghÞ mét m« h×nh ®¬n gi¶n ®Ó biÓu diÔn sù ho¹t ®éng cña hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp. M« h×nh nµy gåm 4 khèi. HÖ sinh th¸i ®ång ruéng; HÖ sinh th¸i d©n c−; HÖ sinh th¸i ch¨n nu«i; HÖ sinh th¸i thµnh thÞ (kh«ng ë trong hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp). H×nh 43. M« h×nh khèi cña hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp (m« pháng theo §µo ThÕ TuÊn, 1984) Muèn ®¸nh gi¸ ®−îc møc ho¹t ®éng cña mét HSTNN, ph¶i x¸c ®Þnh c¸c biÕn tr¹ng th¸i cña c¸c khèi vµ c¸c biÕn ®iÒu khiÓn (sè ra, sè vµo) cña c¸c khèi. Gi÷a c¸c khèi, cã sù trao ®æi n¨ng l−îng vµ vËt chÊt. C−êng ®é cña sù trao ®æi nµy quyÕt ®Þnh n¨ng suÊt cña hÖ sinh th¸i. Ngoµi ra, gi÷a hÖ sinh th¸i ®ång ruéng víi khÝ quyÓn, gi÷a hÖ sinh th¸i thµnh thÞ víi n−íc ngoµi còng cã sù trao ®æi n¨ng l−îng vµ vËt chÊt. Sau ®©y chóng t«i xin dÉn hai m« h×nh cña hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp theo kiÓu nµy: m« h×nh cña hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp n−íc Ph¸p vµ n−íc ViÖt Nam vµo n¨m 1980 (§µo ThÕ TuÊn 1984).
  17. B¶ng 2. C¸c biÕn cña m« h×nh 2 hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp Ph¸p vµ ViÖt nam (TÝnh cho 1 ha ®Êt n«ng nghiÖp) C¸c biÕn HÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp Ph¸p ViÖt Nam Ng−êi n«ng nghiÖp (ng−êi/ha) 0.15 5.44 Ng−êi thµnh thÞ (ng−êi/ha) 1.55 2.18 Lao ®éng n«ng nghiÖp (ng−êi/ha) 0.06 1.94 S¶n l−îng l−¬ng thùc (kg/ha) 1522 2045 L−¬ng thùc ¨n trong n«ng nghiÖp (kg/ha) 14 1262 L−¬ng thùc ch¨n nu«i (kg/ha) 669 318 L−¬ng thùc ¨n ë thµnh thÞ (kg/ha) 147 506 L−¬ng thùc xuÊt hay nhËp (kg/ha) -691 +174 Gia sóc tiªu chuÈn (con/ha) 7.0 5.7 ThÞt s¶n xuÊt (kg/ha) 170 59 S÷a s¶n xuÊt (kg/ha) 1056 - ThÞt ¨n trong n«ng nghiÖp (kg/ha) 15 46 S÷a ¨n trong n«ng nghiÖp (kg/ha) 92 - ThÞt ¨n ë thµnh thÞ (kg/ha) 155 18 S÷a ¨n ë thµnh thÞ (kg/ha) 963 - Ph©n chuång dïng (t/ha) 28 23 Ph©n ho¸ häc dïng (kg NPK/ha) 198 25 N¨ng l−îng ho¸ th¹ch dïng (109J/ha) 15.5 20.2 So s¸nh hai hÖ sinh th¸i trªn ta thÊy, hÖ sinh th¸i n−íc ta lµ hÖ sinh th¸i ®«ng d©n gÊp 4,5 lÇn ë Ph¸p. VÒ s¶n xuÊt l−¬ng thùc, tr×nh ®é th©m canh cña ta cao h¬n v× tÝnh tÊt c¶ c¸c vô trong n¨m vµ n−íc ta tû lÖ ®ång cá thÊp. Tuy vËy, vÒ n¨ng suÊt ch¨n nu«i th× ë n−íc ta thÊp h¬n ë Ph¸p nhiÒu, riªng vÒ thÞt ®· thÊp h¬n gÇn 3 lÇn. §Ó cã s¶n l−îng ch¨n nu«i cao, ë Ph¸p ®· ®Çu t− n¨ng l−îng ho¸ th¹ch trªn hÐc ta gÊp h¬n 7 lÇn vµ dïng ph©n ho¸ häc gÊp gÇn 8 lÇn n−íc ta. 4. 5. §iÒu khiÓn ho¹t ®éng cña c¸c hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp 5.1. Kh¸i niÖm ë c¸c phÇn trªn, chóng ta ®· xÐt ®Õn thµnh phÇn vµ sù ho¹t ®éng cña c¸c hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp. HiÓu biÕt c¸c hÖ sinh th¸i lµ nh»m môc ®Ých ®iÒu khiÓn chóng. §iÒu khiÓn thµnh phÇn còng nh− ho¹t ®éng cña chóng ®Ó ®¹t n¨ng suÊt n«ng nghiÖp cao nhÊt víi sù ®Çu t− Ýt nhÊt, ph¸t triÓn tµi nguyªn, b¶o vÖ m«i tr−êng. Môc ®Ých cña viÖc nghiªn cøu hÖ thèng lµ ®Ó ®iÒu khiÓn sù ho¹t ®éng cña hÖ thèng. Khoa häc nghiªn cøu c¸c hÖ thèng phøc t¹p vµ ®éng gäi lµ ®iÒu khiÓn häc (cybernetic). §iÒu khiÓn häc lµ lý thuyÕt nghiªn cøu vÒ c¸c hÖ thèng trõu t−îng. Bé m«n ®iÒu khiÓn häc øng dông trong sinh häc gäi lµ ®iÒu khiÓn häc sinh häc (biocybernetic). Bé m«n nµy nghiªn cøu sù ho¹t ®éng cña c¸c hÖ thèng sinh häc, do ®Êy khoa häc vÒ c¸c hÖ sinh th¸i cã thÓ coi lµ mét bé phËn cña ®iÒu khiÓn häc sinh häc. GÇn ®©y trong khoa häc bµn nhiÒu ®Õn viÖc øng dông quan ®iÓm hÖ thèng ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò phøc t¹p vµ tæng hîp. §Æc biÖt trong sinh häc, quan ®iÓm nµy rÊt ph¸t triÓn. Quan ®iÓm hÖ thèng lµ sù kh¸m ph¸ ®Æc ®iÓm cña hÖ thèng ®èi t−îng
  18. b»ng c¸ch nghiªn cøu b¶n chÊt vµ ®Æc tÝnh cña c¸c mèi t¸c ®éng qua l¹i gi÷a c¸c yÕu tè. Thùc chÊt ®©y lµ sù th©m nhËp cña ®iÒu khiÓn häc vµo mäi khoa häc. Néi dung cña viÖc ®iÒu khiÓn c¸c hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp thùc chÊt lµ c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ - x· héi vµ kü thuËt nh»m ph¸t triÓn n«ng nghiÖp thÞnh v−îng vµ bÒn v÷ng. ViÖc nghiªn cøu hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp trªn quan ®iÓm hiÖn ®¹i nµy còng míi ®−îc b¾t ®Çu trong thêi gian gÇn ®©y vµ cßn ph©n t¸n trong nhiÒu c«ng tr×nh lÎ tÎ, ch−a cã mét sù tæng hîp hoµn chØnh. C«ng cô c¬ b¶n cña ®iÒu khiÓn häc ®Ó nghiªn cøu c¸c hÖ thèng ®iÒu khiÓn lµ m« h×nh to¸n häc. 5.2. Nguyªn lý, néi dung vµ nguyªn t¾c ®iÒu khiÓn a) Nguyªn lý ®iÒu khiÓn Theo Nhesterov (1975) th× sinh sinh th¸i (bioecoie) lµ sù kÕt hîp tèi −u gi÷a thiªn nhiªn sinh vËt vµ phi sinh vËt, toµn bé thiªn nhiªn ®Òu h−íng tíi ®ã trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tù nhiªn, nh−ng chØ tiÕp cËn ®Õn nh÷ng ®o¹n nhÊt ®Þnh bëi v× m©u thuÉn gi÷a c¸c yÕu tè sinh vËt vµ phi sinh vËt cña tù nhiªn kh«ng mÊt ®i mµ chØ thay ®æi. Nh− vËy th× ®iÒu khiÓn kh«ng cã nghÜa lµ trong ý muèn chñ quan ¸p ®Æt cho thiªn nhiªn mµ vÊn ®Ò lµ nhËn thøc ®óng quy luËt vµ ho¹t ®éng phï hîp víi c¸c quy luËt cña tù nhiªn. §Ó ®¹t n¨ng suÊt cña hÖ sinh th¸i, chóng ta ph¶i ®iÒu khiÓn ®Ó t¹o nªn mét tr¹ng th¸i c©n b»ng, phï hîp víi n¨ng suÊt dù kiÕn. Mçi hÖ sinh th¸i cã nhiÒu møc ®é c©n b»ng. §iÒu khiÓn lµ x¸c lËp c©n b»ng ë mét møc ®é nµo ®ã phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ vµ phï hîp víi n¨ng suÊt dù kiÕn. Cã 3 h−íng ®iÒu khiÓn: T¨ng vßng quay cña c¸c qu¸ tr×nh sinh häc, t¨ng vßng quay cña chu chuyÓn vËt chÊt, tõ ®ã mµ t¨ng ®−îc s¶n phÈm. §iÒu chØnh c¸c giai ®o¹n cña chu tr×nh chu chuyÓn vËt chÊt vµ lµm cho c¸c giai ®o¹n ®ã t¹o ra nhiÒu s¶n phÈm. T¹o c¬ cÊu hîp lý cho s¶n l−îng cao. Ch−¬ng tr×nh ho¸ n¨ng suÊt còng lµ mét ho¹t ®éng ®iÒu khiÓn chø kh«ng ph¶i lµ toµn bé ®iÒu khiÓn vµ cã khi còng kh«ng ph¶i lµ c¸i chñ yÕu nhÊt. Mét trong nh÷ng nh−îc ®iÓm cña ch−¬ng tr×nh ho¸ n¨ng suÊt ®ã lµ ch−¬ng tr×nh cña nh÷ng trÞ sè b×nh qu©n, dï lµ b×nh qu©n cña nh÷ng n¨ng suÊt cao, bëi v× trong sinh häc nhiÒu khi trÞ sè b×nh qu©n l¹i kh«ng cã ý nghÜa (vÝ dô, b×nh qu©n 400 b«ng/m2, nh−ng cã khi trÞ sè b×nh qu©n nµy l¹i cho ra nh÷ng n¨ng suÊt kh¸c nhau: 5 tÊn, 6 tÊn, cã khi 3 tÊn/ha ... hoÆc nhiÖt ®é b×nh qu©n 250C lµ rÊt thÝch hîp víi mét lo¹i c©y trång, nh−ng cã khi trÞ sè b×nh qu©n Êy l¹i lµ kÕt qu¶ cña nhiÖt ®é cao nhÊt lµ 450C vµ thÊp nhÊt lµ 50C, ë 2 cùc trÞ nµy, c©y trång Êy sèng kh«ng næi). Nh−îc ®iÓm n÷a lµ nã m¸y mãc cøng nh¾c v× nã ®Þnh tr−íc lµ ph¶i ®¹t x b«ng/m2, y h¹t/b«ng... Bëi v× mét trong nh÷ng nguyªn t¾c cña ®iÒu khiÓn lµ ph¶i c¬ ®éng, linh ho¹t ®Ó cã thÓ l¾p r¸p vµo víi thiªn nhiªn ®ang vËn ®éng kh«ng ngõng, nh»m môc tiªu ®¹t n¨ng suÊt cao trªn c¬ së tèi −u ho¸ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. §Ó ®iÒu khiÓn sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cÇn ®Ò cËp ®Õn c¸c nguyªn lý ho¹t ®éng cô thÓ cña HSTNN nh− sau: Ho¹t ®éng cña HSTNN lµ qu¸ tr×nh vËn hµnh cña mét hÖ thèng sèng ®ång bé. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn n«ng nghiÖp cã thø tù tõ thÊp lªn cao. C¬ cÊu n«ng nghiÖp lµ yÕu tè ®éng. Ho¹t ®éng ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ph¶i dùa vµo nÒn t¶ng cña ph¸t triÓn n«ng hé.
  19. TiÕp cËn hÖ thèng trong ph¸t triÓn theo kiÓu tõ d−íi lªn. b) Néi dung cña ®iÒu khiÓn Néi dung cña ®iÒu khiÓn trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp gåm 3 vÊn ®Ò: §iÒu khiÓn sinh vËt s¶n xuÊt. §iÒu khiÓn m«i tr−êng sèng. §iÒu khiÓn hÖ sinh th¸i. §iÒu khiÓn sinh vËt s¶n xuÊt: + §iÒu khiÓn gièng, nãi cô thÓ h¬n lµ ®iÒu khiÓn c¸c ®Æc ®iÓm di truyÒn cña gièng. N¨ng suÊt lµ kÕt qu¶ gi÷a tiÒm n¨ng cña gièng vµ kh¶ n¨ng thÓ hiÖn tiÒm n¨ng ®ã. TiÒm n¨ng cho n¨ng suÊt cña gièng mµ con ng−êi cã thÓ ®−a lªn cao, nh−ng vÊp ph¶i m©u thuÉn lµ: gièng cã n¨ng suÊt cao th× l¹i chèng chÞu yÕu, khi ®−a ra s¶n xuÊt rÊt bÊp bªnh. C¸c nhµ khoa häc ®ang t×m c¸ch ®−a ®Æc tÝnh chèng chÞu vµo c¸c gièng cã n¨ng suÊt cao mµ kh«ng lµm gi¶m n¨ng suÊt. §©y lµ mét vÊn ®Ò cùc kú khã kh¨n. + §iÒu khiÓn ph¸t triÓn c¸ thÓ, nh− c¸c qu¸ tr×nh t¹o b«ng, t¹o h¹t vµ träng l−îng 1000 h¹t hoÆc lµ ®iÒu khiÓn ®Ó chèng bÖnh b¹c l¸ ë lóa NN8 trong vô mïa ... + §iÒu khiÓn ®êi sèng quÇn thÓ cña sinh vËt s¶n xuÊt, tøc lµ ®iÒu khiÓn ®Ó t¹o mét c¬ cÊu c©y trång thÝch hîp nh− vÊn ®Ò mËt ®é, c¬ cÊu gièng, ph©n bè trong kh«ng gian (kho¶ng c¸ch, h−íng luèng, ®é s©u gieo h¹t, ®é s©u ®Êt phñ ...). §iÒu khiÓn c¸c ®iÒu kiÖn sèng cña sinh vËt s¶n xuÊt: Lµ nh»m tho¶ m·n c¸c nhu cÇu cña c©y vÒ ®iÒu kiÖn khÝ hËu, ®iÒu kiÖn canh t¸c b»ng c¸c t¸c nh©n nh− ph©n bãn, n−íc, ®Êt ... VÝ dô víi ph©n bãn ta cã thÓ t¸c ®éng b»ng thµnh phÇn, sè l−îng, b»ng sè lÇn t¸c ®éng, møc ®é t¸c ®éng hoÆc chiÒu s©u t¸c ®éng ... Víi sinh vËt c¸i thõa còng cã h¹i nh− c¸i thiÕu. Víi sinh vËt phï hîp lµ c¸i cô thÓ, vÝ dô l−îng ®¹m bãn cho NN8 ë mét vïng nµo ®ã lµ 160 N lµ tèt nhÊt, nh−ng cho NN22 chØ 120 N lµ tèt nhÊt. Cã thÓ giai ®o¹n nµy nh− thÕ lµ thÝch hîp, sang giai ®o¹n kh¸c l¹i lµ kh«ng thÝch hîp (®Î nh¸nh kh¸c trç b«ng). Møc ®é t¸c ®éng cßn phô thuéc vµo t×nh tr¹ng sinh tr−ëng cña c©y (c©y khoÎ hay c©y yÕu). MÆt kh¸c, møc ®é hîp lý kh«ng chØ tÝnh riªng cho sinh vËt s¶n xuÊt mµ cßn ph¶i tÝnh cho c¶ hÖ sinh th¸i. §iÒu khiÓn hÖ sinh th¸i: Chóng ta kh«ng chØ chó ý tíi sinh vËt s¶n xuÊt mµ cßn ph¶i chó ý tíi c¸c sinh vËt ®ång tæ hîp, c¸c sinh vËt vÖ tinh ... thùc chÊt lµ ®iÒu khiÓn c¸c mèi quan hÖ, tr−íc hÕt lµ mèi quan hÖ dinh d−ìng, lµm sao ®Ó c©y trång cho n¨ng suÊt cao nhÊt (vÝ dô, trong b¶o vÖ thùc vËt, nÕu chØ hiÓu lµ tiªu diÖt s©u bÖnh kh«ng th«i lµ kh«ng ®óng mµ vÊn ®Ò lµ ®¶m b¶o cho n¨ng suÊt c©y trång cao. Nh− NN8 kh«ng bãn ph©n th× hÇu nh− kh«ng m¾c bÖnh b¹c l¸, nh−ng kh«ng thÓ kh«ng bãn ph©n nÕu muèn thu ®−îc n¨ng suÊt cao. N¨ng suÊt chÝnh lµ phÇn "d−" ra trong chu chuyÓn vËt chÊt, bëi vËy viÖc tiªu diÖt s©u bÖnh cã khi l¹i lµ cã h¹i v× ®· chÆt ®øt mét m¾t xÝch trong chu chuyÓn vËt chÊt). c) C¸c nguyªn t¾c trong ®iÒu khiÓn Ph¶i cã môc tiªu râ rµng vµ môc tiªu nµy kh«ng thÓ tho¸t ly thùc tÕ; Ph¶i biÕt ph©n giai ®o¹n, ph¶i biÕt tÝnh c¸c b−íc ®i cô thÓ trªn c¬ së môc tiªu n¨ng suÊt (kh¸c víi ph©n giai ®o¹n cña sinh vËt). Víi lóa ng−êi ta th−êng ph©n ra lµm 3 giai ®o¹n sau: giai ®o¹n ®¹t sè c©y tèi ®a/®¬n vÞ diÖn tÝch; giai ®o¹n ®¹t
  20. sè b«ng tèi ®a/®¬n vÞ diÖn tÝch; giai ®o¹n ®¹t sè h¹t vµ träng l−îng h¹t tèi −u/b«ng hoÆc trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch. Trªn c¸c c¬ së nµy ng−êi ta quy ®Þnh mËt ®é gieo trång cña c©y trång. Ch−¬ng tr×nh nµy, dïng c¸c m« h×nh cña qu¸ tr×nh t¹o n¨ng suÊt ®Ó tÝnh tr−íc t×nh tr¹ng cña c©y trång ph¶i ®¹t ®−îc ®Ó ®¶m b¶o n¨ng suÊt dù kiÕn. Trong qu¸ tr×nh sinh tr−ëng cña c©y trång, dùa vµo c¸c th«ng tin thu ®−îc, so s¸nh víi ch−¬ng tr×nh ®· tÝnh ®Ó quyÕt ®Þnh c¸c biÖn ph¸p ®iÒu chØnh sinh tr−ëng cña c©y trång. Cã thÓ cã ch−¬ng tr×nh ®iÒu chØnh b»ng m¸y tÝnh. Ng−êi ta cßn sö dông c¸c m¸y quan tr¾c tù ®éng ®Æt ngay ë ®ång ruéng ®Ó thu thËp c¸c th«ng tin vÒ ®iÒu kiÖn sinh tr−ëng cña c©y trång vµ chuyÓn vÒ m¸y tÝnh ®Ó x¸c ®Þnh biÖn ph¸p ®iÒu khiÓn. 5.3. §iÒu khiÓn thµnh phÇn sinh vËt hÖ sinh th¸i ®ång ruéng Sinh vËt lµ thµnh phÇn biÕn ®éng nhÊt cña c¸c hÖ sinh th¸i, do ®Êy con ng−êi cã kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn lín nhÊt, thËm chÝ cã thÓ thay ®æi gÇn nh− hoµn toµn thµnh phÇn Êy. Ch¼ng h¹n chÆt h¹ mét khu rõng ®Ó cµy vµ trång trät bÊt cø mét lo¹i c©y trång g×. Th«ng qua viÖc ®iÒu khiÓn thµnh phÇn sèng cña hÖ sinh th¸i, chóng ta cã thÓ sö dông mét c¸ch hîp lý nhÊt c¸c nguån lîi tù nhiªn cña hÖ sinh th¸i nh− khÝ hËu, ®Êt. B¶n th©n c¸c vËt sèng trong hÖ sinh th¸i còng lµ nguån lîi tù nhiªn, nh−ng kh¸c c¸c thµnh phÇn kh¸c ë chç cã thÓ thay ®æi chóng mét c¸ch c¬ b¶n. Néi dung cña viÖc ®iÒu khiÓn thµnh phÇn sinh vËt trong hÖ sinh th¸i rÊt phong phó. Sau ®©y lµ mét sè néi dung chñ yÕu: Ph©n vïng sinh th¸i c©y trång. Bè trÝ hÖ thèng c©y trång. §iÒu khiÓn di truyÒn. §Êu tranh sinh häc phßng chèng s©u bÖnh. a) Ph©n vïng sinh th¸i c©y trång ë c¸c phÇn trªn, khi ph©n tÝch c¸c thµnh phÇn cña hÖ sinh th¸i ta ®· nãi ®Õn viÖc ®¸nh gi¸ nguån lîi khÝ hËu, ®Êt ®ai, ph©n lo¹i c©y trång theo ®Æc ®iÓm sinh th¸i. Thùc chÊt c¸c c«ng viÖc nµy cã liªn quan víi nhau rÊt chÆt chÏ v× khÝ hËu, ®Êt vµ c©y trång lµ 3 thµnh phÇn chñ yÕu cña hÖ sinh th¸i. §Ó ®¸nh gi¸ khÝ hËu vµ ®Êt ®Òu ph¶i dïng n¨ng suÊt c©y trång lµm chØ tiªu. Môc ®Ých cña viÖc ®¸nh gi¸ nµy lµ ®Ó chän c¸c c©y trång thÝch hîp nhÊt víi c¸c vïng khÝ hËu vµ ®Êt ®ai kh¸c nhau. FAO (1970) ®· tiÕn hµnh mét dù ¸n "Vïng sinh th¸i n«ng nghiÖp" nh»m nghiªn cøu kh¶ n¨ng thÝch hîp cña ®Êt ®Ó ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng n«ng nghiÖp cña nguån lîi ®Êt thÕ giíi. Néi dung cña dù ¸n nµy gån c¸c phÇn chÝnh sau: KiÓm kª nguån lîi khÝ hËu. KiÓm kª nguån lîi thæ nh−ìng. §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng thÝch hîp cña ®Êt ®èi víi c¸c lo¹i c©y trång. Thùc chÊt cña c«ng viÖc nµy lµ ph©n vïng sinh th¸i c©y trång hay nãi c¸ch kh¸c lµ ®¸nh gi¸ n¨ng suÊt cña c¸c hÖ sinh th¸i. Ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh gåm c¸c b−íc sau: i) X¸c ®Þnh sù thÝch øng sinh th¸i cña c©y trång: NghÜa lµ x¸c ®Þnh yªu cÇu cña c¸c lo¹i c©y trång ®èi víi c¸c ®iÒu kiÖn khÝ hËu vµ ®Êt. VÊn ®Ò nµy ®· cã bµn ®Õn ë phÇn ph©n lo¹i sinh th¸i c©y trång. §Ó ®¸nh gi¸ c©y trång vÒ mÆt sè l−îng, cÇn cã c¸c m« h×nh ®Ó tÝnh n¨ng suÊt tiÒm n¨ng theo c¸c yÕu tè khÝ hËu. Cã nhiÒu ph−¬ng
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2