intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Tập bài giảng Pháp luật đại cương - Nguyễn Hồng Ánh

Chia sẻ: Nguyen Lan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:125

879
lượt xem
284
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tập bài giảng Pháp luật đại cương của Nguyễn Hồng Ánh gồm có các nội dung chính như sau: Những vấn đề cơ bản về nhà nước, hệ thống pháp luật và quy phạm pháp luật, quan hệ pháp luật, các ngành luật trong hệ thống pháp luật Việt Nam,...Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Tập bài giảng Pháp luật đại cương - Nguyễn Hồng Ánh

  1. TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC COÂNG NGHIEÄP TP.HCM KHOA MAÙC - LEÂNIN  BOÄ MOÂN PHAÙP LUAÄT TAÄP BAØI GIAÛNG PHAÙP LUAÄT ÑAÏI CÖÔNG BIEÂN SOAÏN: NGUYEÃN HOÀNG AÙNH LEÂ THÒ ÑAØO VUÕ THEÁ HOAØI DÖÔNG VAÊN MINH TP. HOÀ CHÍ MINH – 2006 (LÖU HAØNH NOÄI BOÄ)
  2. LÔØI NOÙI ÑAÀU Ngaøy nay, vieäc hieåu bieát phaùp luaät ñeå soáng vaø laøm vieäc theo phaùp luaät cuûa caùc thaønh vieân trong xaõ hoäi laø yeâu caàu raát caàn thieát, phuø hôïp vôùi tieán boä xaõ hoäi. Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ta ñaõ ñaët ra yeâu caàu taêng cöôøng giaùo duïc phaùp luaät trong caùc tröôøng hoïc. Vì vaäy “Phaùp luaät ñaïi cöông” laø moät moân khoa hoïc xaõ hoäi quan troïng trong chöông trình ñaøo taïo ñaõ ñöôïc Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo quy ñònh. Moân khoa hoïc naøy cung caáp cho sinh vieân nhöõng kieán thöùc lyù luaän cô baûn nhaát veà hai “hieän töôïng” Nhaø nöôùc vaø phaùp luaät, heä thoáng phaùp luaät noùi chung, phaùp luaät XHCN noùi rieâng. Töø nhöõng kieán thöùc cô baûn naøy seõ laø cô sôû giuùp sinh vieân coù nhaän thöùc, quan ñieåm ñuùng ñaén veà thöïc taïi, töông lai cuûa Nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi maø chuùng ta ñang soáng. Ñoàng thôøi laø cô sôû tieàn ñeà giuùp sinh vieân trong vieäc nghieân cöùu caùc moân khoa hoïc chuyeân ngaønh. Chuùng toâi ñaõ coá gaéng trình baøy noäi dung caùc baøi giaûng, caùc khaùi nieäm, caùc thuaät ngöõ phaùp lyù cô baûn moät caùch deã tieáp caän nhaát. Beân caïnh ñoù, taäp baøi giaûng ñaõ chuù troïng phoå bieán nhöõng quy ñònh cuûa phaùp luaät thöïc ñònh trong moät soá lónh vöïc, nhaèm phaùt trieån khaû naêng tieáp caän thöïc tieãn, ñaùp öùng yeâu caàu giaùo duïc - ñaøo taïo sinh vieân khoâng chæ coù chuyeân moân, maø coøn hieåu bieát quy ñònh cuûa phaùp luaät, coù yù thöùc, neáp soáng laøm vieäc theo phaùp luaät. Vieäc bieân soaïn taäp baøi giaûng “Phaùp luaät ñaïi cöông” nhaèm taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho sinh vieân trong quaù trình hoïc taäp vaø nghieân cöùu moân hoïc naøy. Ñaây laø laàn bieân soaïn ñaàu tieân cuûa moät soá giaùo vieân Boä moân Phaùp luaät, Khoa Maùc - Leânin neân khoâng theå traùnh khoûi nhöõng thieáu soùt nhaát ñònh. Raát mong nhaän ñöôïc nhieàu yù kieán ñoùng goùp chaân thaønh cuûa baïn ñoïc ñeå taäp baøi giaûng naøy ñöôïc hoaøn thieän hôn. Xin chaân thaønh caûm ôn.! Tp. Hoà Chí Minh - naêm 2006 Taäp theå taùc giaû
  3. Chöông I NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CÔ BAÛN VEÀ NHAØ NÖÔÙC I. NGUOÀN GOÁC NHAØ NÖÔÙC Nhaø nöôùc coù töø bao giôø? Noù laø hieän töôïng vónh cöûu, baát bieán hay laø hieän töôïng mang tính lòch söû; noù coù moái quan heä vôùi nhöõng hieän töôïng khaùc trong xaõ hoäi nhö theá naøo?… Ñaây laø vaán ñeà phöùc taïp caû veà phöông dieän lyù luaän vaø thöïc tieãn, laø vaán ñeà trôû thaønh trung taâm tranh luaän cuûa nhöõng quan ñieåm khaùc nhau veà Nhaø nöôùc vaø phaùp luaät. Khi ñeà caäp ñeán vaán ñeà naøy, Leânin ñaõ chæ ra raèng: “Nhaø nöôùc trôû thaønh troïng taâm cuûa moïi vaán ñeà chính trò vaø moïi tranh luaän chính trò”. Trong lòch söû ñaõ xuaát hieän nhieàu quan ñieåm khaùc nhau veà Nhaø nöôùc vaø nguoàc goác Nhaø nöôùc, vì ñaây laø vaán ñeà coù lieân quan ñeán baûn chaát Nhaø nöôùc, ñeán nhöõng quy luaät vaän ñoäng, thay ñoåi, phaùt trieån cuûa Nhaø nöôùc vaø phaùp luaät. Töø thôøi trung coå ñaõ coù nhieàu nhaø tö töôûng ñöa ra nhöõng lyù giaûi khaùc nhau veà nguoàc goác Nhaø nöôùc. Cho ñeán nay vaán ñeà naøy vaãn laø moät chuû ñeà noåi baät trong caùc cuoäc ñaáu tranh tö töôûng treân theá giôùi. Maëc duø coù nhieàu quan ñieåm, quan nieäm, hoïc thuyeát veà vaán ñeà naøy nhöng chung quy laïi thì chuùng ñöôïc chia thaønh hai loaïi quan ñieåm: Hoïc thuyeát phi Maùc -xít veà nguoàc goác Nhaø nöôùc vaø hoïc thuyeát Maùc-Leânin veà nguoàn goác Nhaø nöôùc. 1. Nhöõng quan ñieåm phi Maùc-xít veà nguoàc goác Nhaø nöôùc 1.1. Nhöõng nhaø tö töôûng theo thuyeát thaàn hoïc: cho raèng moïi söï vaät, hieän töôïng treân theá giôùi ñeàu do thöôïng ñeá taïo ra vaø saép xeáp theo moät traät töï nhaát ñònh, vì vaäy Nhaø nöôùc cuõng do thöôïng ñeá taïo ra nhaèm baûo veä traät töï chung trong xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Do ñoù, Nhaø nöôùc laø hieän tröôïng sieâu nhieân, vónh cöûu, baát bieán. ÔÛ chaâu AÂu, quan ñieåm naøy ñöôïc heä thoáng thaønh moät luaän thuyeát vaø ñaõ phaân hoùa thaønh nhieàu phaùi nhö: - Phaùi giaùo quyeàn cho raèng thöôïng ñeá saùng taïo ra nhaân loaïi roài trao quyeàn thoáng trò nhaân loaïi cho giaùo hoäi, nhöng Giaùo hoaøng chæ naém giöõ quyeàn thoáng trò veà maët tinh thaàn, coøn quyeàn thoáng trò veà maët theå xaùc thì trao cho vua, do tinh thaàn vaãn chi phoái veà maët theå xaùc, cho neân Giaùo hoäi chi phoái nhaø vua. - Phaùi daân quyeàn cho raèng Thöôïng ñeá saùng taïo ra nhaân loaïi roài trao quyeàn löïc cho nhaân daân, nhaân daân uyû thaùc quyeàn löïc cuûa mình cho nhaø vua, vì theá nhaø vua phaûi cai trò moät caùch coâng minh, neáu khoâng thì nhaân daân seõ vuøng daäy phaûn khaùng laïi nhaø vua. - Phaùi quaân chuû thì cho raèng thöôïng ñeá trao quyeàn thoáng trò cho nhaø vua cho neân nhaân daân phaûi tuyeät ñoái phuïc tuøng nhaø vua, vì vaäy nhaø vua coù quyeàn löïc raát lôùn (vua ñöôïc coi nhö con trôøi, yù vua laø yù trôøi). 1.2. Nhöõng nhaø tö töôûng theo thuyeát gia tröôûng laïi chöùng minh raèng Nhaø nöôùc laø keát quaû töø söï phaùt trieån cuûa gia ñình, coi ñoù laø hình thöùc phaùt trieån töï nhieân cuûa cuoäc soáng, gia toäc ñöôïc môû roäng daàn ra thaønh Nhaø nöôùc. Do ñoù, caùch thöùc toå chöùc vaø thöïc hieän quyeàn löïc Nhaø nöôùc cuõng gioáng nhö ôû gia ñình, nghóa laø trong gia ñình thì gia 2
  4. tröôûng (quyeàn cuûa con trai tröôûng) coù quyeàn chi phoái toái cao ñoái vôùi gia toäc. Töø moät gia toäc phaùt trieån thaønh nhieàu gia toäc goïi laø hoï toäc, trong hoï toäc coù tröôûng hoï. Nhieàu gia toäc hôïp laïi thaønh thò toäc, nhieàu thò toäc keát hôïp laïi thaønh chuûng toäc. Nhieàu chuûng toäc keát hôïp laïi thaønh quoác gia. Khi ñoù quyeàn löïc gia tröôûng phaùt trieån thaønh quyeàn löïc Nhaø nöôùc. 1.3. Caùc nhaø tö töôûng theo thuyeát kheá öôùc cho raèng Nhaø nöôùc ra ñôøi töø moät kheá öôùc (hôïp ñoàng). Kheá öôùc naøy ñöôïc kyù keát giöõa caùc thaønh vieân trong xaõ hoäi ñeå toå chöùc ra Nhaø nöôùc nhaèm baûo veä lôïi ích cho caùc thaønh vieân trong xaõ hoäi. Khi naøo Nhaø nöôùc khoâng thöïc hieän ñöôïc vai troø cuûa mình, khoâng baûo veä ñöôïc caùc quyeàn lôïi cho nhaân daân hoaëc Nhaø nöôùc söû duïng quyeàn löïc khoâng coâng minh thì nhaân daân coù quyeàn laät ñoå Nhaø nöôùc ñeå thay theá baèng moät Nhaø nöôùc khaùc. Maëc duø thuyeát naøy chöa ñöa ra cô sôû khoa hoïc giaûi thích veà nguoàn goác Nhaø nöôùc nhöng noù cuõng coù yù nghóa taïo tieàn ñeà cho cuoäc caùch maïng tö saûn sau naøy laät ñoå aùch thoáng trò cuûa giai caáp phong kieán vaø laäp neân Nhaø nöôùc tö saûn. 1.4. Caùc nhaø tö töôûng theo thuyeát baïo löïc thì cho raèng Nhaø nöôùc laø keát quaû cuûa vieäc söû duïng baïo löïc cuûa thò toäc naøy vôùi thò toäc khaùc trong quaù trình xaûy ra chieán tranh giöõa caùc thò toäc. Keát quaû laø thò toäc giaønh chieán thaéng ñaõ nghó ra moät heä thoáng cô quan ñaëc bieät goïi laø Nhaø nöôùc. Ngoaøi ra coøn coù moät soá quan ñieåm khaùc nöõa veà nguoàn goác Nhaø nöôùc. Nhìn chung caùc quan ñieåm neâu treân chöa ñöa ra cô sôû khoa hoïc ñeå giaûi thích ñuùng ñaén veà nguoàn goác Nhaø nöôùc, cho neân caùc quan ñieåm naøy ñeàu khoâng giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà veà baûn chaát Nhaø nöôùc. 2. Quan ñieåm của chủ nghĩa Maùc-Leânin veà nguoàc goác Nhaø nöôùc Döïa treân söï nghieân cöùu vaø phaân tích veà toaøn boä lòch söû hieän thöïc veà söï xuaát hieän, toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi, chuû nghóa Maùc-Leânin ñaõ ñöa ra cô sôû lyù luaän khoa hoïc döïa treân quan ñieåm cuûa chuû nghóa duy vaät bieän chöùng ñeå giaûi thích veà nguoàn goác Nhaø nöôùc nhö sau: 2.1. Xaõ hoäi nguyeân thuûy vaø toå chöùc Thò toäc, Boä laïc. Xaõ hoäi loaøi ngöôøi ñaõ töøng coù thôøi kyø khoâng coù Nhaø nöôùc, ñoù laø thôøi kyø coäng saûn nguyeân thuyû. ÔÛ thôøi kyø naøy, cuoäc soáng cuûa con ngöôøi coøn hoang daõ, haàu nhö phaûi phuï thuoäc vaøo thieân nhieân, con ngöôøi truù nguï trong hang ñaù, haùi löôïm traùi caây, saên baét thuù röøng laøm thöùc aên ñeå duy trì cuoäc soáng, vì theá moïi ngöôøi phaûi keát hôïp laïi vôùi nhau thaønh baày ñaøn, cuøng chung soáng, toàn taïi, töø ñoù taïo thaønh caùc thò toäc. Nhö vaäy, Thò toäc laø nhöõng taäp ñoaøn ngöôøi coù cuøng quan heä huyeát thoáng, gaén boù maät thieát vôùi nhau. Hoï coù theå di chuyeån ñeán nhöõng nôi coù ñieàu kieän sinh soáng thuaän lôïi. Thò toäc ñöôïc coi laø ñôn vò kinh teá ñaàu tieân cuûa xaõ hoäi coäng saûn nguyeân thuyû. Hoï laøm chung, aên chung. Coâng cuï lao ñoäng chæ laø nhöõng vaät duïng raát thoâ sô, ñôn giaûn nhö hoøn ñaù, caây lao, caùi baãy… cho neân naêng suaát lao ñoäng thaáp, coù khi khoâng ñuû ñaùp öùng nhu caàu, vì theá trong xaõ hoäi khoâng coù saûn phaåm dö thöøa. 3
  5. Trong thò toäc cuõng ñaõ coù söï phaân coâng lao ñoäng nhöng ñaây laø söï phaân coâng lao ñoäng moät caùch töï nhieân vaø ñôn giaûn, moïi ngöôøi laøm vieäc tuyø theo söùc khoûe, tuoåi taùc, giôùi tính. Ñaøn oâng khoeû maïnh thì saên baét thuù röøng, phuï nöõ kheùo tay thì haùi löôïm hoa quaû… Neàn kinh teá ôû thôøi kyø naøy goïi laø neàn kinh teá töï nhieân vì chöa coù söï phaân coâng lao ñoäng ñi vaøo chuyeân moân hoaù nhö sau naøy. Trong Thò toäc ñaõ hình thaønh Hoäi ñoàng thò toäc. Hoäi ñoàng thò toäc laø cô quan cao nhaát cuûa Thò toäc, coù quyeàn quyeát ñònh veà nhöõng vaán ñeà quan troïng cuûa thò toäc nhö: nghi leã toân giaùo, giaûi quyeát nhöõng tranh chaáp noäi boä, tieán haønh chieán tranh, di dôøi nôi cö truù… Hoäi ñoàng thò toäc baàu ra moät ngöôøi laø thuû lónh (coøn goïi laø Toäc tröôûng, hay Tuø tröôûng…). Thuû lónh thöôøng laø ngöôøi nhieàu tuoåi, coù nhieàu kinh nghieäm vaø baûn lónh, coù uy tín neân ñöôïc moïi ngöôøi tín nhieäm maø baàu ra. Sau naøy do söï thay ñoåi cuûa thieân nhieân, moät soá Thò toäc hôïp laïi thaønh Baøo toäc, nhieàu Baøo toäc hôïp laïi thaønh Boä laïc nhaèm toå chöùc cuoäc soáng vaø coù ñuû söùc maïnh choáng choïi laïi vôùi thieân tai, thuù döõ… Trong xaõ hoäi ñaõ hình thaønh nhöõng quy taéc xöû söï chung ñoù laø taäp quaùn, phong tuïc, ñaïo ñöùc, caùc tín ñieàu toân giaùo... Vieäc tuaân theo nhöõng quy taéc xöû söï naøy laø hoaøn toaøn do yù thöùc töï giaùc vaø trôû thaønh thoùi quen, neáp soáng cuûa caùc thaønh vieân trong xaõ hoäi, nhöng neáu ai vi phaïm cuõng coù theå bò ñöa ra hoäi ñoàng thò toäc xöû phaït. 2.2. Söï phaân hoaù giai caáp trong xaõ hoäi vaø Nhaø nöôùc xuaát hieän Trong quaù trình sinh soáng, lao ñoäng, saûn xuaát, con ngöôøi ngaøy caøng phaùt trieån veà moïi maët theå löïc, trí löïc vaø nhaän thöùc. Do ngaøy caøng coù nhieàu kinh nghieäm, hieåu bieát vaø naém baét ñöôïc quy luaät khaùch quan veà töï nhieân vaø xaõ hoäi, ngaøy caøng bieát saùng taïo, cheá taïo coâng cuï lao ñoäng saûn xuaát ñeå taêng naêng suaát lao ñoäng, töø ñoù ñaõ laøm cho xaõ hoäi bieán ñoåi khoâng ngöøng. Maùc vaø AÊng-ghen khi nghieân cöùu veà quaù trình toàn taïi, phaùt trieån, thay ñoåi cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi, ñaõ khaùi quaùt söï thay ñoåi ñoù qua 3 laàn phaân coâng lao ñoäng nhö sau: - Laàn phaân coâng lao ñoäng thöù nhaát: Ngaønh chaên nuoâi ra ñôøi taïo thaønh moät ngaønh chính trong xaõ hoäi. Do con ngöôøi ngaøy caøng bieát caûi tieán coâng cuï lao ñoäng ñeå phuïc vuï cho vieäc saên baét thuù röøng, troàng troït ñeå ñaûm baûo duy trì cuoäc soáng. Naêng suaát lao ñoäng ngaøy caøng taêng leân, trong xaõ hoäi ñaõ baét ñaàu coù saûn phaåm dö thöøa, thuù vaät baét ñöôïc nhieàu, chöa duøng heát ngay neân ñöôïc con ngöôøi nuoâi döôõng, thuaàn chuûng, daàn daàn phaùt trieån thaønh ngaønh ngheà chaên nuoâi vaø coù nhöõng ngöôøi chuyeân laøm ngheà chaên nuoâi. Nhö vaäy ngheà chaên nuoâi ñaõ ra ñôøi, trôû thaønh moät ngaønh kinh teá ñoäc laäp, taùch ra khoûi ngaønh troàng troït. Ñaây laø ñieåm moác quan troïng ñaùnh daáu veà söï phaân coâng lao ñoäng laàn thöù nhaát trong xaõ hoäi. Laàn phaân coâng lao ñoäng naøy ñaõ laøm cho xaõ hoäi coù nhöõng bieán ñoåi saâu saéc. Maàm moáng cuûa söï tö höõu ñaõ xuaát hieän, xaõ hoäi baét ñaàu phaân chia thaønh ngöôøi giaøu, ngöôøi ngheøo. - Laàn phaân coâng lao ñoäng thöù hai: Ngaønh tieåu thuû coâng nghieäp ra ñôøi. 4
  6. Cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa ngaønh chaên nuoâi thì ngaønh troàng troït cuõng phaùt trieån maïnh, taïo ra naêng suaát lao ñoäng ngaøy caøng cao, caøng laøm cho söï tö höõu coù ñieàu kieän phaùt trieån. Töø söï tö höõu naøy ñaõ laøm cho cheá ñoä hoân nhaân thay ñoåi, chuyeån töø cheá ñoä quaàn hoân sang cheá ñoä gia ñình moät vôï, moät choàng. Sau naøy moãi gia ñình ñaõ trôû thaønh moät ñôn vò kinh teá nhoû cuûa xaõ hoäi. Ñaëc bieät töø khi con ngöôøi tìm ra kim loaïi ñaõ bieát cheá taïo ra nhöõng coâng cuï lao ñoäng laøm cho naêng suaát lao ñoäng cao hôn. Cuõng chính töø ñoù coù moät soá ngöôøi chuyeân laøm ngheà cheá taïo kim loaïi, ñoàng thôøi ngheà deät, ngheà laøm ñoà goám cuõng ra ñôøi vaø phaùt trieån. Nhö vaäy, moät ngaønh ngheà môùi tieáp theo laø ngaønh ngheà tieåu thuû coâng nghieäp ra ñôøi, taùch khoûi ngaønh noâng nghieäp. Laàn phaân coâng lao ñoäng thöù hai naøy ñaõ ñaåy nhanh quaù trình phaân hoaù giai caáp trong xaõ hoäi, laøm cho söï phaân bieät giöõa ngöôøi giaøu ngöôøi ngheøo, giöõa chuû noâ vaø noâ leä ngaøy caøng saâu saéc, maâu thuaãn giai caáp ngaøy caøng taêng. - Laàn phaân coâng lao ñoäng thöù ba: Ngaønh thöông nghieäp ra ñôøi. Qua hai laàn phaân coâng lao ñoäng neâu treân ñaõ laøm cho nhöõng hoaït ñoäng lao ñoäng saûn xuaát trong xaõ hoäi coù söï chuyeân moân hoaù, taùch thaønh nhöõng ngaønh saûn xuaát rieâng. Töø ñoù laøm xuaát hieän nhu caàu trao ñoåi haøng hoaù trong xaõ hoäi. Töø nhu caàu naøy ñaõ laøm xuaát hieän moät ngaønh ngheà môùi trong xaõ hoäi, ñoù laø ngheà thöông nghieäp. Ñaây laø laàn phaân coâng lao ñoäng thöù ba trong lòch söû xaõ hoäi. Laàn phaân coâng lao ñoäng naøy giöõ moät vai troø raát quan troïng vì chính noù ñaõ laøm xuaát hieän moät boä phaän ngöôøi tuy khoâng tröïc tieáp tham gia vaøo hoaït ñoäng lao ñoäng saûn xuaát nhöng hoï laïi coù theå ñieàu chænh hoaït ñoäng lao ñoäng saûn xuaát trong xaõ hoäi vaø coù theå baét nhöõng ngöôøi saûn xuaát phaûi phuï thuoäc vaøo hoï. Thoâng qua vieäc trao ñoåi haøng hoaù, hoï coøn coù ñieàu kieän boùc loät ngöôøi lao ñoäng saûn xuaát, cho neân boä phaän ngöôøi naøy trôû neân giaøu coù nhanh choùng. Söï ra ñôøi vaø phaùt trieån cuûa ngaønh thöông nghieäp ñaõ laøm xuaát hieän ñoàng tieàn laø vaät trung gian ñeå trao ñoåi haøng hoaù. Laàn phaân coâng lao ñoäng thöù ba naøy ñaõ laøm cho nhöõng maâu thuaãn saün coù trong xaõ hoäi caøng theâm saâu saéc. Söï tích tuï vaø taäp trung cuûa caûi vaøo trong tay moät soá ít ngöôøi giaøu dieãn ra nhanh choùng, ñoàng thôøi thuùc ñaåy söï baàn cuøng hoùa cuûa quaàn chuùng lao ñoäng, caøng laøm taêng nhanh soá ñoâng daân ngheøo, soá noâ leä cuõng taêng leân cuøng vôùi söï boùc loät ngaøy caøng naëng neà cuûa giai caáp chuû noâ, töø ñoù ñaõ laøm buøng noå cuoäc ñaáu tranh giöõa caùc giai caáp ñoái laäp nhau trong xaõ hoäi. Tröôùc nhöõng bieán coá cuûa xaõ hoäi thì toå chöùc thò toäc, boä laï c ñaõ trôû neân baát löïc, khoâng theå phuø hôïp ñöôïc nöõa. Xaõ hoäi ñoøi hoûi phaûi coù moät toå chöùc môùi coù ñuû khaû naêng ñieàu hoøa ñöôïc nhöõng maâu thuaãn trong xaõ hoäi. Tröôùc nguy cô caùc giai caáp coù theå tieâu dieät laãn nhau nhö vaäy thì nhöõng ngöôøi giaøu ñang naém kinh teá trong xaõ hoäi ñaõ laäp ra moät toå chöùc nhaèm laøm dòu ñi nhöõng maâu thuaãn trong xaõ hoäi ñeå duy trì ñöôïc quyeàn lôïi, ñòa vò cuûa mình khoâng bò giai caáp kia tieâu dieät. Toå chöùc ñoù chính laø Nhaø nöôùc. Ngoaøi nhöõng nguyeân nhaân noùi treân thì ôû phöông Ñoâng, söï ra ñôøi cuûa moät soá Nhaø nöôùc coøn do nhöõng nguyeân nhaân nhö: 5
  7. Do ñòa hình, khí haäu khoâng thuaän lôïi neân con ngöôøi phaûi hôïp söùc laïi ñaøo keânh, laøm thuyû lôïi ñeå phaùt trieån saûn xuaát, ñaép ñeâ choáng baõo luït hoaëc do phaûi cuøng nhau choáng giaëc ngoaïi xaâm… do ñoù, caàn phaûi coù ngöôøi ñöùng ra toå chöùc, chæ huy coâng vieäc. Toå chöùc ñoù phaùt trieån daàn thaønh Nhaø nöôùc. Töø vieäc nghieân cöùu veà nguoàn goác cuûa Nhaø nöôùc, chuùng ta thaáy Nhaø nöôùc laø moät hieän töôïng xaõ hoäi mang tính lòch söû, noù chæ ra ñôøi vaø toàn taïi khi trong xaõ hoäi coù nhöõng ñieàu kieän nhaát ñònh, ñoù laø xaõ hoäi coù söï xuaát hieän giai caáp vaø ñaáu tranh giai caáp. Khi naøo trong xaõ hoäi khoâng coøn nhöõng ñieàu kieän cho söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa Nhaø nöôùc thì khi ñoù Nhaø nöôùc seõ khoâng coøn nöõa. Khi ñoù chuùng ta noùi raèng Nhaø nöôùc ñaõ tieâu vong. II. KHAÙI NIEÄM, BAÛN CHAÁT NHAØ NÖÔÙC 1. Baûn chaát Nhaø nöôùc Baûn chaát Nhaø nöôùc laø vaán ñeà quan troïng cuûa caùc ngaønh khoa hoïc xaõ hoäi, chuû nghóa Maùc-Leânin cho raèng ñaây laø vaán ñeà maáu choát, laø vaán ñeà cô baûn cuûa moïi thôøi ñaïi. Coù nhieàu quan ñieåm ñöa ra nhöõng lyù luaän khaùc nhau ñeå giaûi thích veà baûn chaát Nhaø nöôùc, nhöng chæ coù hoïc thuyeát Maùc-Leânin veà vaán ñeà Nhaø nöôùc vaø phaùp luaät môùi ñöa ra cô sôû khoa hoïc ñeå giaûi thích ñuùng ñaén veà baûn chaát Nhaø nöôù c noùi chung vaø Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa noùi rieâng. Baûn chaát cuûa Nhaø nöôùc ñöôïc theå hieän ôû hai maët: baûn chaát giai caáp vaø baûn chaát xaõ hoäi. 1.1. Baûn chaát giai caáp cuûa Nhaø nöôùc (tính giai caáp) Töø nguoàn goác cuûa Nhaø nöôùc chuùng ta thaáy, Nhaø nöôùc chæ xuaát hieän vaø toàn taïi trong xaõ hoäi coù giai caáp, do ñoù Nhaø nöôùc vöøa laø saûn phaåm, vöøa laø bieåu hieän cuûa xaõ hoäi coù giai caáp. Vì vaäy Nhaø nöôùc luoân mang baûn chaát giai caáp saâu saéc, tính giai caáp laø maët cô baûn theå hieän baûn chaát Nhaø nöôùc. Leânin ñaõ vieát: “Nhaø nöôùc laø saûn phaåm vaø bieåu hieän cuûa nhöõng maâu thuaãn giai caáp khoâng theå ñieàu hoøa ñöôïc”. Baûn chaát naøy ñöôïc theå hieän: Nhaø nöôùc laø moät boä maùy cöôõng cheá ñaëc bieät naèm trong tay giai caáp caàm quyeàn, laø giai caáp ñaõ toå chöùc ra vaø söû duïng boä maùy Nhaø nöôùc ñoù ñeå naém quyeàn thoáng trò xaõ hoäi, baûo veä ñòa vò, quyeàn lôïi cuûa giai caáp mình. Nhaø nöôùc laø coâng cuï saéc beùn nhaát ñeå giai caáp thoáng trò söû duïng noù duy trì söï thoáng trò cuûa giai caáp mình ñoái vôùi toaøn xaõ hoäi. Baûn chaát giai caáp cuûa Nhaø nöôùc theå hieän raát roõ trong ñònh nghóa cuûa Leânin veà Nhaø nöôùc: “Nhaø nöôùc laø moät boä maùy duøng ñeå duy trì söï thoáng trò cuûa giai caáp naøy ñoái vôùi giai caáp khaùc”. Trong xaõ hoäi coù giai caáp, söï thoáng trò cuûa giai caáp naøy ñoái vôùi giai caáp khaùc theå hieän ôû ba loaïi quyeàn löïc: quyeàn löïc chính trò, quyeàn löïc kinh teá vaø quyeàn löïc tö töôûng. Trong ñoù quyeàn löïc kinh teá giöõ vai troø quyeát ñònh, laø cô sôû ñeå baûo ñaûm cho söï thoáng trò giai caáp. Nhöng baûn thaân quyeàn löïc kinh teá khoâng theå duy trì ñöôïc caùc quan heä boùc loät, vì vaäy caàn phaûi coù moät boä maùy Nhaø nöôùc ñeå cuûng coá quyeàn löïc cuûa giai caáp thoáng trò veà maët kinh teá nhaèm ñaøn aùp söï phaûn khaùng cuûa giai caáp bò boùc loät. Nhôø coù Nhaø nöôùc neân giai caáp thoáng trò thoaït ñaàu chæ giöõ quyeàn thoáng trò veà maët kinh teá, nhöng sau ñoù ñaõ trôû thaønh giai caáp thoáng trò caû veà maët chính trò vaø tö töôûng. 6
  8. Töø ñònh nghóa veà Nhaø nöôùc cuûa Leânin, chuùng ta thaáy, neáu trong xaõ hoäi coù giai caáp ñoái khaùng thì Nhaø nöôùc luoân theå hieän theo ñuùng nghóa cuûa noù: laø boä maùy traán aùp ñaëc bieät cuûa giai caáp naøy (giai caáp thoáng trò) ñoái vôùi giai caáp khaùc (giai caáp bò thoáng trò). Neáu trong moät xaõ hoäi coù giai caáp nhöng caùc giai caáp naøy khoâng maâu thuaãn ñoái khaùng thì khi ñoù Nhaø nöôùc khoâng coøn theå hieän theo ñuùng nguyeân nghóa cuûa noù nöõa, vì Nhaø nöôùc naøy khoâng phaûi chæ nhaèm vaøo muïc ñích duy trì söï thoáng trò giai caáp, maø noù coøn laø coâng cuï cuûa ñaïi ña soá nhaân daân lao ñoäng söû duïng ñeå toå chöùc quaûn lyù moïi maët ñôøi soáng xaõ hoäi, nhaèm thuùc ñaåy söï phaùt trieån vaø tieán boä cuûa toaøn xaõ hoäi. Nhö nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa vôùi baûn chaát laø chuyeân chính voâ saûn, noù khoâng coøn laø nhaø nöôùc theo ñuùng nghóa nöõa maø chæ laø “moät nöûa Nhaø nöôùc”. Muoán hieåu ñöôïc baûn chaát giai caáp cuûa Nhaø nöôùc, chuùng ta caàn xem xeùt quyeàn löïc Nhaø nöôùc ñoù thuoäc veà giai caáp naøo, Nhaø nöôùc ñoù vì lôïi ích giai caáp naøo trong xaõ hoäi, giai caáp naøy chieám thieåu soá hay ña soá trong xaõ hoäi. Tính giai caáp laø maët cô baûn theå hieän baûn chaát Nhaø nöôùc, nhöng ñoàng thôøi Nhaø nöôùc coøn theå hieän baûn chaát xaõ hoäi. 1.2. Baûn chaát xaõ hoäi cuûa Nhaø nöôùc (tính xaõ hoäi) Thöïc tieãn lòch söû ñaõ chöùng minh raèng, Nhaø nöôùc seõ khoâng theå toàn taïi neáu noù chæ phuïc vuï lôïi ích cho giai caáp thoáng trò maø khoâng tính ñeán lôïi ích cuûa caùc giai caáp, taàng lôùp khaùc trong xaõ hoäi. Baát kyø nhaø nöôùc naøo cuõng ñeàu phaûi baûo ñaûm traät töï an toaøn xaõ hoäi, nhaø nöôùc naøo cuõng ñeàu phaûi giaûi quyeát nhöõng coâng vieäc chung cuûa xaõ hoäi nhö: xaây döïng nhöõng coâng trình phuùc lôïi, tröôøng hoïc, beänh vieän, ñöôøng saù, ñaép ñeâ, ñaøo keânh laøm thuyû lôïi, choáng dòch beänh, choáng oâ nhieãm moâi tröôøng… Veà maët naøy, nhaø nöôùc ñaõ theå hieän tính xaõ hoäi cuûa noù. Treân thöïc teá, tuyø theo moãi nhaø nöôùc maø baûn chaát xaõ hoäi cuûa nhaø nöôùc ñöôïc theå hieän ôû möùc ñoä khaùc nhau. Nhaø nöôùc caøng daân chuû thì baûn chaát xaõ hoäi caøng theå hieän roõ neùt. 2. Khaùi nieäm Nhaø nöôùc Töø vieäc nghieân cöùu veà nguoàc goác, baûn chaát cuûa nhaø nöôùc cho chuùng ta thaáy tính giai caáp laø maët cô baûn theå hieän baûn chaát cuûa nhaø nöôùc. Tuy nhieân, beân caïnh ñoù, nhaø nöôùc coøn theå hieän tính xaõ hoäi. Duø trong xaõ hoäi naøo, nhaø nöôùc cuõng moät maët baûo veä lôïi ích cuûa giai caáp thoáng trò (giai caáp caàm quyeàn), nhöng maët khaùc nhaø nöôùc cuõng phaûi chuù yù ñeán lôïi ích chung cuûa toaøn xaõ hoäi. Töø nhöõng vaán ñeà treân, chuùng ta ñi ñeán ñònh nghóa nhaø nöôùc: Nhaø nöôùc laø moät boä maùy quyeàn löïc ñaëc bieät do giai caáp thoáng trò laäp ra nhaèm baûo veä lôïi ích cuûa giai caáp thoáng trò xaõ hoäi vaø thöïc hieän chöùc naêng quaûn lyù moïi maët ñôøi soáng xaõ hoäi theo yù chí cuûa giai caáp thoáng trò xaõ hoäi. III. THUOÄC TÍNH CUÛA NHAØ NÖÔÙC Thuoäc tính cuûa nhaø nöôùc hay coøn goïi laø daáu hieäu ñaëc tröng cô baûn cuûa nhaø nöôùc. Trong xaõ hoäi coù raát nhieàu toå chöùc khaùc nhau, nhöng trong ñoù nhaø nöôùc laø moät toå chöùc ñaëc bieät cuûa quyeàn löïc chính trò, giöõ vai troø laøm trung taâm vì noù taùc ñoäng maïnh meõ tôùi söï phaùt trieån cuûa toaøn xaõ hoäi. Ngöôïc lai, xaõ hoäi cuõng laø cô sôû toàn taïi, 7
  9. phaùt trieån cuûa nhaø nöôùc. So vôùi caùc toå chöùc khaùc thì nhaø nöôùc coù nhöõng ñaëc ñieåm rieâng neân nhaø nöôùc coù theå taùc ñoäng maïnh meõ, toaøn dieän ñeán moïi maët ñôøi soáng xaõ hoäi vaø chi phoái ñeán caùc toå chöùc khaùc trong xaõ hoäi. Nhöõng thuoäc tính cô baûn cuûa nhaø nöôùc theå hieän: 1. Nhaø nöôùc thieát laäp quyeàn löïc coâng Nhaø nöôùc thieát laäp moät quyeàn löïc coâng coäng ñaëc bieät, quyeàn löïc naøy khoâ ng coøn hoøa nhaäp vôùi daân cö nöõa, ñeå thöïc hieän quyeàn löïc naøy, nhaø nöôùc coù moät lôùp ngöôøi chuyeân laøm nhieäm vuï quaûn lyù. Lôùp ngöôøi naøy ñöôïc toå chöùc thaønh caùc cô quan nhaø nöôùc, cuøng vôùi quaân ñoäi, caûnh saùt, nhaø tuø… nhaèm baûo ñaûm cho yù chí giai caáp thoáng trò trôû thaønh yù chí thoáng trò toaøn xaõ hoäi (coøn goïi laø yù chí nhaø nöôùc). 2. Nhaø nöôùc phaân chia daân cö thaønh caùc ñôn vò haønh chính, laõnh thoå Nhaø nöôùc coù laõnh thoå vaø thöïc hieän vieäc phaân chia daân cö thaønh caùc ñôn vò haønh chính laõnh thoå, töø ñoù hình thaønh caùc cô quan nhaø nöôùc töø trung öông ñeán ñòa phöông. Vieäc phaân chia naøy laø ñeå nhaø nöôùc thöïc hieän söï quaûn lyù ñoái vôùi xaõ hoäi, ñoàng thôøi thieát laäp moái quan heä giöõa nhaø nöôùc vôùi coâng daân. 3. Nhaø nöôùc coù chuû quyeàn quoác gia Chuû quyeàn quoác gia laø thuoäc tính gaén lieàn vôùi nhaø nöôùc vaø mang tính chính trò, phaùp lyù. Chuû quyeàn quoác gia ñöôïc theå hieän ôû quyeàn ñoäc laäp, töï quyeát cuûa nhaø nöôùc trong caùc vaán ñeà ñoái noäi, ñoái ngoaïi cuûa nhaø nöôùc maø khoâng heà bò chi phoái bôûi yeáu toá naøo ôû beân ngoaøi. Moïi quoác gia duø lôùn hay nhoû, khi ñaõ coù chuû quyeàn quoác gia thì ñeàu ñoäc laäp, bình ñaúng vôùi nhau vaø khoâng theå bò chia caét. 4. Nhaø nöôùc ban haønh phaùp luaät Trong xaõ hoäi coù giai caáp, chæ coù nhaø nöôùc môùi coù quyeàn ban haønh phaùp luaät. Phaùp luaät ñöôïc coi laø coâng cuï höõu hieäu nhaát ñeå nhaø nöôùc toå chöùc vaø thöïc hieän quyeàn löïc cuûa mình. Taát caû caùc quy ñònh cuûa nhaø nöôùc ñeàu phaûi ñöôïc theå hieän trong nhöõng quy ñònh cuûa phaùp luaät vaø ñöôïc baûo ñaûm thöïc hieän baèng nhieàu bieän phaùp, trong ñoù coù bieän phaùp cöôõng cheá nhaø nöôùc. 5. Nhaø nöôùc thu thueá vaø phaùt haønh tieàn Nhaø nöôùc coù quyeàn quy ñònh caùc loaïi thueá vaø thu thueá döôùi nhöõng hình thöùc nhaát ñònh nhaèm coù nguoàn taøi chính ñeå nuoâi döôõng lôùp ngöôøi laøm vieäc trong boä maùy nhaø nöôùc vaø ñeå chi phí cho nhöõng coâng vieäc chung cuûa xaõ hoäi. Trong quoác gia, Nhaø nöôùc laø toå chöùc duy nhaát coù quyeàn phaùt haønh tieàn. IV. CHÖÙC NAÊNG CUÛA NHAØ NÖÔÙC 1. Khaùi nieäm Chöùc naêng cuûa nhaø nöôùc laø nhöõng maët hoaït ñoäng chuû yeáu cuûa nhaø nöôùc nhaèm thöïc hieän nhöõng nhieäm vuï ñaët ra cuûa nhaø nöôùc. Chöùc naêng nhaø nöôùc theå hieän vai troø vaø baûn chaát cuûa nhaø nöôùc. 8
  10. Chöùc naêng cuûa nhaø nöôùc ñöôïc xaùc ñònh döïa treân baûn chaát cuûa nhaø nöôùc ñoù, do cô sôû kinh teá vaø cô caáu giai caáp cuûa xaõ hoäi quyeát ñònh. Chöùc naêng cuûa nhaø nöôùc cuõng coù söï thay ñoåi tuyø thuoäc vaøo baûn chaát vaø nhöõng nhieäm vuï ñaët ra trong töøng giai ñoaïn phaùt trieån cuûa xaõ hoäi. 2. Phaân loaïi chöùc naêng Thoâng thöôøng chöùc naêng cuûa nhaø nöôùc bao goàm hai loaïi sau: 2.1. Chöùc naêng ñoái noäi Chöùc naêng ñoái noäi laø nhöõng maët hoaït ñoäng chuû yeáu cuûa nhaø nöôùc, dieãn ra trong phaïm vi noäi boä ñaát nöôùc nhö: toå chöùc quaûn lyù neàn kinh teá vaø caùc maët vaên hoaù, xaõ hoäi, giaùo duïc; giöõ vöõng an ninh chính trò, traät töï an toaøn xaõ hoäi; baûo veä nhöõng quyeàn vaø lôïi ích hôïp phaùp cuûa coâng daân; traán aùp nhöõng phaàn töû choáng ñoái chính quyeàn, ñi ngöôïc laïi lôïi ích chung cuûa xaõ hoäi… Chöùc naêng naøy coøn goïi laø chöùc naêng quaûn lí moïi maêt ñôøi soáng xaõ hoäi. 2.2. Chöùc naêng ñoái ngoaïi Chöùc naêng ñoái ngoaïi laø nhöõng maët hoaït ñoäng chuû yeáu cuûa nhaø nöôùc dieãn ra trong moái quan heä vôùi caùc quoác gia khaùc, caùc daân toäc khaùc nhö: thieát laäp moái quan heä bang giao vôùi caùc quoác gia khaùc; gia nhaäp vaøo caùc toå chöùc quoác teá vaø khu vöïc; phoøng thuû ñaát nöôùc, choáng giaëc ngoaïi xaâm… Giöõa chöùc naêng ñoái noäi vaø chöùc naêng ñoái ngoaïi coù moái quan heä maät thieát vôùi nhau. Trong ñoù chöùc naêng ñoái noäi giöõ vai troø quan troïng, laøm cô sôû cho vieäc thöïc hieän chöùc naêng ñoái ngoaïi. Ngöôïc laïi, chöùc naêng ñoái ngoaïi cuõng coù taùc ñoäng maïnh meõ ñeán vieäc thöïc hieän chöùc naêng ñoái noäi. 3. Hình thöùc thöïc hieän chöùc naêng Ñeå thöïc hieän ñöôïc chöùc naêng, Nhaø nöôùc thöôøng söû duïng nhieàu hình thöùc vaø phöông phaùp khaùc nhau, trong ñoù coù ba hình thöùc cô baûn laø: xaây döïng phaùp luaät, toå chöùc thöïc hieän phaùp luaät vaø baûo veä phaùp luaät. Töông öùng vôùi ba hình thöùc ñoù thì coù ba loaïi cô quan: cô quan laäp phaùp, cô quan haønh phaùp vaø cô quan tö phaùp. 4. Phöông phaùp thöïc hieän chöùc naêng Tuyø thuoäc vaøo tình hình cuï theå cuûa moãi nhaø nöôùc, maø caùc phöông phaùp ñeå thöïc hieän chöùc naêng cuûa nhaø nöôùc cuõng raát ña daïng. Nhöng nhìn chung caùc nhaø nöôùc thöôøng söû duïng hai phöông phaùp chuû yeáu laø phöông phaùp thuyeát phuïc vaø phöông phaùp cöôõng cheá. Tuyø thuoäc vaøo baûn chaát cuûa nhaø nöôùc maø söû duïng phöông phaùp naøo laøm phöông phaùp cô baûn. Nhaø nöôùc XHCN chuû yeáu laø giaùo duïc, thuyeát phuïc, ñoäng vieân, khuyeán khích moïi ngöôøi tham gia vaøo quaûn lyù xaõ hoäi, quaûn lyù nhaø nöôùc. Bieän phaùp cöôõng cheá chæ aùp duïng khi caàn thieát vaø cuõng laø döïa treân cô sôû thuyeát phuïc. 9
  11. V. KIEÅU VAØ HÌNH THÖÙC NHAØ NÖÔÙC 1. Kieåu nhaø nöôùc Kieåu nhaø nöôùc laø toång theå caùc daáu hieäu cô baûn ñaëc thuø cuûa nhaø nöôùc, theå hieän baûn chaát giai caáp vaø nhöõng ñieàu kieän toàn taïi phaùt trieån cuûa nhaø nöôùc trong moät hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi nhaát ñònh. Trong lòch söû phaùt trieån cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi ñaõ traûi qua vaø bieát ñeán nhöõng kieåu Nhaø nöôùc khaùc nhau, ñoù laø : - Kieåu nhaø nöôùc chuû noâ - Kieåu nhaø nöôùc phong kieán - Kieåu nhaø nöôùc tö saûn - Kieåu nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa Cô sôû ñeå xaùc ñònh kieåu nhaø nöôùc laø caùc yeáu toá kinh teá - xaõ hoäi toàn taïi trong moät giai ñoaïn lòch söû nhaát ñònh. Caùc nhaø kinh ñieån chuû nghóa Maùc-Leânin khi nghieân cöùu veà lòch söû phaùt trieån cuûa nhaân loaïi ñaõ chia quaù trình aáy thaønh naêm hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi, trong ñoù hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi coäng saûn nguyeân thuûy chöa coù nhaø nöôùc. Coøn laïi thì cöù töông öùng vôùi moãi hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi laø moät kieåu nhaø nöôùc. 1.1. Kieåu nhaø nöôùc chuû noâ Laø kieåu nhaø nöôùc ñaàu tieân trong lòch söû. Nhaø nöôùc chuû noâ hình thaønh döïa treân phöông thöùc saûn xuaát chieám höõu noâ leä. Nhaø nöôùc chuû noâ laø coâng cuï cuûa giai caáp chuû noâ duøng ñeå aùp böùc boùc loät nhöõng ngöôøi noâ leä.Trong nhaø nöôùc chuû noâ, ngöôøi noâ leä bò coi nhö moät thöù taøi saûn, moät coâng cuï lao ñoäng bieát noùi. Vieäc chuû noâ sôû höõu nhieàu hay ít noâ leä laø tieâu chuaån ñaùnh giaù söï giaøu coù cuûa chuû noâ. Trong nhaø nöôùc chuû noâ, do quyeàn löïc cuûa giai caáp chuû noâ quaù maïnh neân söï ñaáu tranh cuûa nhöõng ngöôøi noâ leä chæ nhaèm muïc ñích thoaùt khoûi söï aùp böùc caù nhaân chöù chöa haún laø cuoäc ñaáu tranh giai caáp. 1.2. Kieåu nhaø nöôùc phong kieán Nhaø nöôùc phong kieán laø coâng cuï baûo veä nhöõng ñaëc quyeàn, ñaëc lôïi cuûa giai caáp ñòa chuû, phong kieán vaø ñeå ñaøn aùp laïi giai caáp noâng daân. Cô sôû kinh teá cuûa nhaø nöôùc phong kieán laø cheá ñoä sôû höõu cuûa giai caáp ñòa chuû, phong kieán ñoái vôùi tö lieäu saûn xuaát maø chuû yeáu laø sôû höõu veà ruoäng ñaát. Ngöôøi noâng daân khoâng coù hoaëc coù raát ít ruoäng ñaát neân phaûi phuï thuoäc vaøo ñòa chuû, phong kieán. Ngöôøi noâng daân bò boùc loät baèng hình thöùc noäp toâ thueá. Tuy nhieân möùc ñoä phuï thuoäc cuûa ngöôøi noâng daân vaøo ñòa chuû khoâng nhö ngöôøi noâ leä phuï thuoäc vaøo chuû noâ. Ñòa vò ngöôøi noâng daân trong xaõ hoäi phong kieán coù nhöõng öu theá hôn so vôùi ñòa vò ngöôøi noâ leä, hoï cuõng ñöôïc sôû höõu veà nhaø cöûa, coâng cuï lao ñoäng, söùc keùo… (maëc duø chæ vôùi soá löôïng ít). Ñieàu naøy theå hieän nhaø nöôùc phong kieán ñaõ coù nhöõng tieán boä hôn nhaø nöôùc chuû noâ. 1.3. Kieåu nhaø nöôùc tö saûn 10
  12. Giai caáp tö saûn laø giai caáp ñaõ hình thaønh trong loøng xaõ hoäi phong kieán, hoï cuøng lieân keát vôùi noâng daân noåi daäy tieán haønh cuoäc caùch maïng tö saûn giaønh thaéng lôïi vaø laäp ra nhaø nöôùc tö saûn. Trong giai ñoaïn ñaàu, nhaø nöôùc tö saûn coù vai troø tích cöïc trong vieäc giaûi phoùng xaõ hoäi khoûi traät töï ñoäc taøi, chuyeân cheá cuûa nhaø nöôùc phong kieán ñöa ñeán böôùc phaùt trieån nhaûy voït cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Giai caáp voâ saûn thoaït ñaàu ñöôïc giaûi phoùng nhöng do khoâng coù tö lieäu saûn xuaát neân phaûi laøm thueâ cho giai caáp tö saûn vaø laïi bò boùc loät. Nhaø nöôùc tö saûn ñaõ theå hieän nhieàu tieán boä nhö: chuû tröông xaây döïng theå cheá daân chuû tö saûn, con ngöôøi ñöôïc höôûng caùc quyeàn cô baûn maø nhaø nöôùc phong kieán khoâng coù. Nhöng xuaát phaùt töø cheá ñoä tö höõu veà tö lieäu saûn xuaát neân nhaø nöôùc tö saûn cuõng laø coâng cuï cuûa giai caáp thoáng trò ñoái vôùi caùc giai caáp vaø taàng lôùp khaùc. Hieän nay nhaø nöôùc tö saûn cuõng coù nhöõng thích nghi nhaát ñònh nhö: coù söï quan taâm nhieàu ñeán chính saùch xaõ hoäi, phuùc lôïi xaõ hoäi. Caùc phöông thöùc quaûn lyù cuûa nhaø nöôùc tö saûn cuõng coù nhieàu thay ñoåi, hình thöùc boùc loät ngaøy caøng tinh vi hôn vì vaäy baûn chaát nhaø nöôùc tö saûn cuõng khoù nhaän dieän hôn. 1.4. Kieåu nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa. Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa ra ñôøi sau khi dieãn ra cuoäc caùch maïng voâ saûn hoaëc cuoäc caùch maïng daân toäc, daân chuû do Ñaûng coäng saûn laõnh ñaïo. Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa toàn taïi, phaùt trieån qua nhieàu giai ñoaïn vôùi chöùc naêng, nhieäm vuï khaùc nhau. Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa luoân laø coâng cuï baûo veä lôïi ích cuûa giai caáp coâng nhaân cuøng toaøn theå nhaân daân lao ñoäng nhaèm muïc ñích chuû yeáu laø caûi taïo xaõ hoäi cuõ, xaây döïng xaõ hoäi môùi döïa treân cheá ñoä coâng höõu veà tö lieäu saûn xuaát, xoaù boû aùp böùc, boùc loät, xoaù boû giai caáp, thöïc hieän söï coâng baèng xaõ hoäi. Kieåu nhaø nöôùc XHCN coù baûn chaát khaùc haún vôùi caùc kieåu nhaø nöôùc boùc loät tröôùc ñoù. Qua vieäc tìm hieåu veà caùc kieåu nhaø nöôùc trong lòch söû, chuùng ta nhaän thaáy kieåu nhaø nöôùc sau bao giôø cuõng tieán boä hôn kieåu nhaø nöôùc tröôùc. Caùc kieåu nhaø nöôùc tuy coù nhöõng ñaëc ñieåm khaùc nhau, nhöng trong ñoù ba kieåu nhaø nöôùc ñaàu coù neùt chung nhaát: ñeàu laø nhaø nöôùc boùc loät, baûo veä duy trì cheá ñoä tö höõu, vì vaäy ñeàu laø nhaø nöôùc theo ñuùng nghóa cuûa noù. Kieåu nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa laø kieåu nhaø nöôùc tieán boä vaø laø kieåu nhaø nöôùc cuoái cuøng trong lòch söû xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Söï thay theá kieåu nhaø nöôùc naøy baèng kieåu nhaø nöôùc khaùc tieán boä hôn laø quy luaät taát yeáu döïa treân söï vaän ñoäng, phaùt trieån, thay theá caùc hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi maø nhaân toá laøm neân söï thay theá ñoù chính laø caùc cuoäc caùch maïng. Ñieàu naøy ñaõ ñöôïc chöùng minh qua caùc cuoäc caùch maïng dieãn ra trong thöïc tieãn lòch söû. 2. Hình thöùc nhaø nöôùc (coøn goïi laø moâ hình nhaø nöôùc) Hình thöùc nhaø nöôùc laø vaán ñeà coù yù nghóa lyù luaän vaø thöïc tieãn raát quan troïng. Keát quaû cuûa vieäc tieán haønh söï thoáng trò veà chính trò cuûa nhaø nöôùc phuï thuoäc phaàn lôùn vaøo vieäc giai caáp thoáng trò toå chöùc, thöïc hieän quyeàn löïc nhaø nöôùc theo hình thöùc naøo. 2.1. Khaùi nieäm hình thöùc nhaø nöôùc 11
  13. Hình thöùc nhaø nöôùc laø caùch toå chöùc quyeàn löïc nhaø nöôùc cuøng vôùi caùc phöông phaùp thöïc hieän quyeàn löïc ñoù. Hình thöïc nhaø nöôùc ñöôïc hình thaønh töø ba yeáu toá: hình thöùc chính theå, hình thöùc caáu truùc laõnh thoå vaø cheá ñoä chính trò. 2.2. Caùc yeáu toá taïo thaønh hình thöùc nhaø nöôùc Yeáu toá 1: Hình thöùc chính theå Laø caùch thöùc toå chöùc vaø trình töï thaønh laäp caùc cô quan toái cao cuûa nhaø nöôùc cuøng vôùi moái quan heä giöõa caùc cô quan aáy. Trong lòch söû xaõ hoäi ñaõ coù hai daïng chính theå cô baûn laø: chính theå quaân chuû vaø chính theå coäng hoøa. Daïng thöù nhaát: Chính theå quaân chuû Laø hình thöùc trong ñoù quyeàn löïc nhaø nöôùc taäp trung toaøn boä hay moät phaàn trong tay ngöôøi ñöùng ñaàu nhaø nöôùc vaø chæ ñöôïc chuyeån giao theo nguyeân taéc thöøa keá. Hình thöùc chính theå quaân chuû laïi coù nhöõng bieán daïng neân thöôøng ñöôïc chia thaønh hai loaïi: chính theå quaân chuû tuyeät ñoái vaø chính theå quaân chuû haïn cheá. - Chính theå quaân chuû tuyeät ñoái: quyeàn löïc nhaø nöôùc taäp trung toaøn boä trong tay ngöôøi ñöùng ñaàu nhaø nöôùc. Hình thöùc chính theå naøy thöôøng toàn taïi ôû caùc nhaø nöôùc phong kieán tröôùc ñaây. Trong nhaø nöôùc naøy khoâng coù Hieán phaùp, ngöôøi ñöùng ñaàu nhaø nöôùc nhö Vua, Hoaøng ñeá, Ñeá cheá… coù quyeàn löïc voâ haïn. - Chính theå quaân chuû haïn cheá: (coøn goïi laø quaân chuû ñaïi nghò hay quaân chuû laäp hieán). ÔÛ Nhaø nöôùc naøy ñaõ coù Hieán phaùp. Chính Hieán phaùp ñaõ laøm haïn cheá quyeàn löïc toái cao cuûa ngöôøi ñöùng ñaàu Nhaø nöôùc, vì theá ngöôøi ñöùng ñaàu Nhaø nöôùc chæ naém moät phaàn quyeàn löïc toái cao cuûa Nhaø nöôùc, phaàn coøn laïi seõ thuoäc veà moät cô quan quyeàn löïc Nhaø nöôùc cao nhaát do nhaân daân baàu ra. Daïng thöù hai: Chính theå coäng hoøa Laø hình thöùc trong ñoù quyeàn löïc toái cao cuûa nhaø nöôùc thuoäc veà moät cô quan caáp cao cuûa nhaø nöôùc do nhaân daân baàu ra theo nhieäm kyø. Hình thöùc chính theå coäng hoøa cuõng coù hai daïng chính laø: coäng hoøa quyù toäc vaø coäng hoøa daân chuû. - Coäng hoøa quyù toäc: Trong caùc nöôùc coäng hoøa quyù toäc chæ nhöõng ngöôøi thuoäc taàng lôùp quyù toäc môùi coù quyeàn tham gia baàu cöû ñeå thaønh laäp ra cô quan ñaïi dieän cuûa nhaø nöôùc. - Coäng hoøa daân chuû: laø nhaø nöôùc trong ñoù luaät phaùp quy ñònh cho nhaân daân coù quyeàn tham gia baàu cöû ñeå laäp ra cô quan ñaïi dieän cuûa mình\. Hình thöùc coäng hoøa daân chuû laïi coù nhieàu loaïi nhö: + Coäng hoøa toång thoáng: ÔÛ nhaø nöôùc naøy, Toång thoáng do nhaân daân tröïc tieáp baàu ra neân coù thöïc quyeàn raát lôùn. Toång thoáng vöøa laø nguyeân thuû quoác gia vöøa ñöùng ñaàu chính phuû (khoâng coù Thuû töôùng). Chính phuû chæ laø cô quan tö vaán cho Toång thoáng. + Coäng hoøa ñaïi nghò: ÔÛ hình thöùc chính theå naøy, cöû tri baàu ra nghò vieän, nghò vieän baàu ra Toång thoáng vì vaäy vai troø Toång thoáng khoâng lôùn baèng ôû nhaø nöôùc coù hình thöùc chính theå coäng hoaø toång thoáng. Chính phuû do Toång thoáng laäp ra nhöng phaûi treân cô sôû ñaûng phaùi naøo chieám ña soá gheá trong nghò vieän. 12
  14. Ngoaøi ra coøn coù chính theå coäng hoøa löôõng tính: laø coù söï pha troän giöõa Coäng hoøa toång thoáng vaø Coäng hoøa ñaïi nghò (nhö nhaø nöôùc Phaùp). ÔÛ nhaø nöôùc naøy, Toång thoáng do nhaân daân baàu ra. Chính phuû coù Thuû töôùng vaø do Toå ng thoáng laäp ra nhöng phaûi chòu traùch nhieäm tröôùc nghò vieän. Toång thoáng vöøa laø nguyeân thuû quoác gia vöøa taùc ñoäng tröïc tieáp ñeán boä maùy haønh phaùp. Nhìn chung ôû nhaø nöôùc naøy coù xu höôùng taêng quyeàn cho Toång thoáng (so vôùi Coäng hoøa ñaïi nghò) vaø giaûm quyeàn cuûa Quoác hoäi. Yeáu toá 2: Hình thöùc caáu truùc laõnh thoå Laø söï caáu taïo cuûa nhaø nöôùc thaønh caùc ñôn vò haønh chính laõnh thoå vaø xaùc laäp moái quan heä giöõa caùc cô quan nhaø nöôùc ôû trung öông vôùi cô quan nhaø nöôùc ôû ñòa phöông. Coù hai daïng caáu truùc laõnh thoå cô baûn laø: nhaø nöôùc ñôn nhaát vaø nhaø nöôùc lieân bang. - Hình thöùc caáu truùc nhaø nöôùc ñôn nhaát laø nhaø nöôùc trong ñoù coù chuû quyeàn quoác gia chung vaø coù moät heä thoáng cô quan thoáng nhaát töø trung öông ñeán ñòa phöông. - Hình thöùc caáu truùc lieân bang: laø nhaø nöôùc coù töø hai hay nhieàu nöôùc thaønh vieân hôïp laïi. Trong nhaø nöôùc coù hai heä thoáng cô quan, moät heä thoáng cô quan cho toaøn lieân bang vaø moãi nöôùc thaønh vieân laïi coù moät heä thoáng cô quan rieâng. Trong nhaø nöôùc lieân bang coù chuû quyeàn quoác gia chung cho toaøn lieân bang, ñoàng thôøi laïi coù chuû quyeàn rieâng cho moãi nöôùc thaønh vieân. Veà heä thoáng phaùp luaät thì coù heä thoáng phaù p luaät chung cho toaøn lieân bang vaø moãi nöôùc thaønh vieân laïi coù heä thoáng phaùp luaät rieâng. Ngoaøi ra coøn coù hình thöùc caáu truùc nhaø nöôùc lieân minh vaø hình thöùc caáu truùc nhaø nöôùc töï trò. Yeáu toá 3: Cheá ñoä chính trò Cheá ñoä chính trò laø toång theå caùc phöông phaùp, thuû ñoaïn maø nhaø nöôùc söû duïng ñeå thöïc hieän quyeàn löïc nhaø nöôùc. Khi nghieân cöùu veà hình thöùc nhaø nöôùc, phaûi xem xeùt ñeán cheá ñoä chính trò cuûa nhaø nöôùc ñoù vì noù coù quan heä vôùi baûn chaát nhaø nöôùc, ñeán ñôøi soáng chính trò - xaõ hoäi noùi chung. Cheá ñoä chính trò laø hieän töôïng deã bieán ñoäng, vì neáu hình thöùc chính theå hoaëc caáu truùc laõnh thoå coù thay ñoåi thì cheá ñoä chính trò cuõng thay ñoåi theo. Coù hai daïng cheá ñoä chính trò cô baûn laø cheá ñoä daân chuû vaø cheá ñoä phaûn daân chuû. - Cheá ñoä daân chuû goàm caùc loaïi: daân chuû quyù toäc, daân chuû chuû noâ, daân chuû tö saûn vaø daân chuû xaõ hoäi chuû nghóa . Trong ñoù, daân chuû xaõ hoäi chuû nghóa laø nhaø nöôùc theå hieän söï toaøn quyeàn cuûa nhaân daân, nhaân daân ñöôïc höôûng caùc quyeàn töï do daân chuû maø phaùp luaät ñaõ quy ñònh. Quyeàn löïc nhaø nöôùc ñöôïc thöïc hieän bôûi moät cô quan nhaø nöôùc do nhaân daân baàu ra. Cô quan nhaø nöôùc phaûi chòu söï giaùm saùt cuûa nhaân daân, baùo caùo coâng taùc tröôùc nhaân daân. - Cheá ñoä phaûn daân chuû: laø nhaø nöôùc ñoäc taøi vi phaïm ñeán caùc quyeàn töï do, daân chuû cuûa nhaân daân. Khi cheá ñoä phaûn daân chuû phaùt trieån tôùi möùc cöïc ñoan thì trôû thaønh cheá ñoä ñoäc taøi, phaùt xít. 13
  15. VI. BOÄ MAÙY NHAØ NÖÔÙC 1. Khaùi nieäm Boä maùy nhaø nöôùc laø heä thoáng caùc cô quan töø trung öông ñeán ñòa phöông, ñöôïc toå chöùc vaø hoaït ñoäng theo nhöõng nguyeân taéc chung, thoáng nhaát nhaèm thöïc hieän nhöõng chöùc naêng cuûa nhaø nöôùc. Boä maùy nhaø nöôùc laø moät thieát cheá phöùc taïp, goàm nhieàu cô quan, moãi cô quan coù chöùc naêng, nhieäm vuï rieâng, nhöng vieäc thöïc hieän nhöõng chöùc naêng nhieäm vuï naøy ñeàu nhaèm ñeán vieäc thöïc hieän chöùc naêng, nhieäm vuï chung cuûa nhaø nöôùc. 2. Caùc loaïi cô quan trong boä maùy nhaø nöôùc Nhìn chung, boä maøy nhaø nöôùc thöôøng goàm coù ba loaïi cô quan: cô quan laäp phaùp, cô quan haønh phaùp vaø cô quan tö phaùp. Thöïc teá ñaõ chöùng minh raèng, cuøng vôùi quy luaät veà söï thay theá cuûa caùc kieåu nhaø nöôùc thì boä maùy nhaø nöôùc cuõng coù söï thay ñoåi theo höôùng ngaøy caøng hoaøn thieän hôn nhö: - Boä maùy nhaø nöôùc chuû noâ: chöa coù söï phaân bieät thaønh heä thoáng caùc cô quan. Baûn thaân nhöõng ngöôøi chuû noâ naém quyeàn löïc nhaø nöôùc vöøa laø nhaø laõnh ñaïo löïc löôïng quaân ñoäi, caûnh saùt vöøa laø ngöôøi tröïc tieáp quaûn lyù haønh chính, ñoàng thôøi laïi vöøa laø quan toøa. - Boä maùy nhaø nöôùc phong kieán: ñaõ ñöôïc toå chöùc thaønh caùc cô quan töông ñoái hoaøn chænh töø trung öông ñeán ñòa phöông. ÔÛ trung öông coù Vua vaø caùc quan trong trieàu ñình giuùp vieäc cho Vua. ÔÛ ñòa phöông coù ñoäi nguõ quan laïi do Vua boå nhieäm. Ñaõ coù quaân ñoäi, caûnh saùt, nhaø tuø, toaø aùn vaø caùc cô quan khaùc. Nhìn chung, boä maùy nhaø nöôùc phong kieán laø moät boä maùy quan laïi khoång loà töø trung öông ñeán ñòa phöông mang naëng tính chaát quan lieâu, ñoäc taøi chuyeân cheá, ñöôïc phaân haøng theo cheá ñoä ñaúng caáp, ñaëc quyeàn, ñaëc lôïi. - Boä maùy nhaø nöôùc tö saûn: ñaõ ñaït tôùi möùc hoaøn thieän khaù cao, caùc cô quan ñaõ ñöôïc phaân ñònh roõ raøng thaønh ba loaïi: cô quan laäp phaùp, cô quan haønh phaùp vaø cô quan tö phaùp. Ba loaïi cô quan naøy ñöôïc caáu taïo döïa treân nguyeân taéc tam quyeàn phaân laäp, cho neân coù söï ñoäc laäp vaø cheá öôùc laãn nhau. Phaùp luaät ñaõ quy ñònh veà chöùc naêng, nhieäm vuï cuûa moãi cô quan trong boä maùy nhaø nöôùc. - Boä maùy nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa: nhìn chung boä maùy nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa coù ñaëc ñieåm laø toå chöùc theo nguyeân taéc taäp quyeàn XHCN. Quyeàn löïc nhaø nöôùc ñeàu taäp trung thoáng nhaát vaøo nhaân daân, thuoäc veà nhaân daân. Nhaân daâ n söû duïng quyeàn löïc cuûa mình thoâng qua caùc cô quan ñaïi dieän do mình baàu ra. Tuy toå chöùc theo nguyeân taéc taäp quyeàn, nhöng coù söï phaân coâng, phaân nhieäm roõ raøng nhaèm thöïc hieän toát ba quyeàn laäp phaùp, haønh phaùp vaø tö phaùp. Boä maùy nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa ngaøy caøng ñöôïc hoaøn thieän ñeå ñaùp öùng vôùi nhu caàu thöïc tieãn trong töøng giai ñoaïn lòch söû nhaát ñònh. 14
  16. 3. Ñaëc ñieåm chung cuûa caùc cô quan trong boä maùy nhaø nöôùc. Caùc cô quan nhaø nöôùc laø boä phaän hôïp thaønh boä maùy nhaø nöôùc, do ñoù so vôùi caùc toå chöùc trong xaõ hoäi, khoâng phaûi laø nhaø nöôùc, thì cô quan nhaø nöôùc coù ñaëc ñieåm rieâng laø: Vieäc thaønh laäp, hoaït ñoäng hay giaûi theå cuûa caùc cô quan nhaø nöôùc ñeàu phaûi tuaân theo quy ñònh cuûa phaùp luaät. Caùc cô quan nhaø nöôùc thöïc hieän hoaït ñoäng cuûa mình döïa treân cô sôû quy ñònh cuûa phaùp luaät veà chöùc naêng, nhieäm vuï, thaåm quyeàn. Hoaït ñoäng cuûa cô quan nhaø nöôùc mang tính quyeàn löïc vì cô quan nhaø nöôùc ñöôïc giao quyeàn nhaân danh nhaø nöôùc ñeå thöïc hieän quyeàn löïc nhaø nöôùc, cho neân trong phaïm vi chöùc naêng, nhieäm vuï, thaåm quyeàn cuûa mình, cô quan nhaø nöôùc ñöôïc pheùp ban haønh nhöõng vaên baûn phaùp luaät coù tính baét buoäc thi haønh ñoái vôùi nhöõng toå chöùc, ñôn vò, caù nhaân coù lieân quan vaø coù quyeàn kieåm tra, giaùm saùt vieäc thöïc hieän nhöõng vaên baûn do mình ban haønh. Neáu toå chöùc, ñôn vò, caù nhaân naøo khoâng thöïc hieän hoaëc thöïc hieän sai ñeàu phaûi chòu traùch nhieäm. 15
  17. Chöông II NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CÔ BAÛN VEÀ PHAÙP LUAÄT I. NGUOÀN GOÁC, KHAÙI NIEÄM PHAÙP LUAÄT 1. Nguoàn goác phaùp luaät Nhaø nöôùc vaø phaùp luaät laø hai hieän töôïng xaõ hoäi luoân gaén lieàn vôùi nhau, do ñoù nguyeân nhaân veà söï ra ñôøi cuûa Nhaø nöôùc cuõng laø nguyeân nhaân laøm xuaát hieän phaùp luaät. Theo quan ñieåm cuûa hoïc thuyeát Maùc-Leânin veà vaán ñeà Nhaø nöôùc vaø phaùp luaät thì xaõ hoäi loaøi ngöôøi ôû thôøi kyø ñaàu tieân laø coäng saûn nguyeân thuûy chöa coù Nhaø nöôùc, neân cuõng chöa coù phaùp luaät. ÔÛ thôøi kyø ñoù, nhöõng coäng ñoàng ngöôøi nhö thò toäc , boä laïc toå chöùc, duy trì cuoäc soáng cuûa mình döïa treân caùc quy phaïm xaõ hoäi nhö: phong tuïc, taäp quaùn, ñaïo ñöùc, caùc tín ñieàu toân giaùo… Nhöõng quy taéc xaõ hoäi naøy xuaát hieän töø nhu caàu khaùch quan cuûa xaõ hoäi, ñöôïc moïi ngöôøi chaáp nhaän vaø löu truyeàn qua caùc theá heä. Cuoäc soáng cuûa con ngöôøi khi ñoù chæ caàn ñeán nhöõng quy taéc naøy laø ñuû vì cô sôû kinh teá cuûa xaõ hoäi luùc baáy giôø laø neàn kinh teá töï nhieân, chöa coù söï phaân coâng lao ñoäng chuyeân moân hoùa. Hoaït ñoäng lao ñoäng saûn xuaát chæ laø thu nhaän nhöõng saûn phaåm coù saün töø thieân nhieân qua hoaït ñoäng saên baét, haùi, löôïm… Xaõ hoäi toå chöùc ñôn giaûn neân chöa caàn ñeán nhöõng quy taéc phöùc taïp ñeå ñieàu chænh ñeán haønh vi xöû söï cuûa con ngöôøi. Sau naøy, töø söï vaän ñoäng vaø phaùt trieån cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi, söï caûi taïo coâng cuï lao ñoäng cuûa con ngöôøi ñaõ laøm cho naêng suaát lao ñoäng taêng leân, xuaát hieän söï tö höõu vaø phaân hoùa giai caáp trong xaõ hoäi. Neàn kinh teá töï nhieân ñöôïc thay theá daàn baèng neàn kinh teá saûn xuaát, söï thay theá naøy theå hieän qua ba laàn phaân coâng lao ñoäng xaõ hoäi, caùc ngaønh ngheà chuyeân moân hoùa ñaõ hình thaønh. Khi ñoù trong xaõ hoäi ñoøi hoûi phaûi coù söï toå chöùc ôû trình ñoä cao hôn, caàn phaûi coù söï chæ huy, ñieàu haønh ñeå saép xeáp con ngöôøi vaøo nhöõng vò trí nhaát ñònh trong quaù trình saûn xuaát. Maët khaùc, khi trong xaõ hoäi ñaõ hình thaønh giai caáp ñoái khaùng thì caùc quy taéc xaõ hoäi khoâng coøn phuø hôïp vôùi yù chí chung cuûa moïi ngöôøi trong xaõ hoäi nöõa. giai caáp coù cuûa cuõng muoán coù nhöõng quy taéc môùi, coù söùc maïnh hôn haún so vôùi nhöõng quy taéc xaõ hoäi cuõ ñeå baûo veä lôïi ích cho giai caáp mình, neân ñaõ tìm caùch giöõ laïi nhöõng taäp quaùn coù lôïi, vaän duïng vaø bieán ñoåi caùc taäp quaùn ñoù sao cho coù lôïi cho giai caáp mình. Khi nhaø nöôùc ra ñôøi, giai caáp thoáng trò ñaõ choïn loïc nhöõng phong tuïc, taäp quaùn, tín ñieàu toân giaùo… naøo coù lôïi cho vieäc duy trì, baûo veä lôïi ích giai caáp mình, coù taùc duïng trong vieäc duy trì traät töï chung cuûa xaõ hoäi thì quy ñònh chuùng thaønh quy taéc xöû söï chung trong xaõ hoäi, baét buoäc moïi thaønh vieân trong xaõ hoäi phaûi tuaân theo. Ñoàng thôøi giai caáp thoáng trò coøn ñeà ra nhöõng quy ñònh môùi ñeå ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi. Töø ñoù phaùp luaät ñaõ xuaát hieän. 16
  18. Nhö vaäy, nhaø nöôùc vaø phaùp luaät laø nhöõng hieän töôïng xaõ hoäi mang tính lòch söû, ñeàu laø saûn phaåm cuûa xaõ hoäi coù giai caáp vaø ñaáu tranh giai caáp. Chuùng chæ ra ñôøi vaø toàn taïi khi trong xaõ hoäi coù nhöõng ñieàu kieän nhaát ñònh, ñieàu kieän ñoù laø coù söï tö höõu, xaõ hoäi phaân chia thaønh giai caáp vaø ñaáu tranh giai caáp. 2. Khaùi nieäm phaùp luaät. Töø vieäc nghieân cöùu veà nguoàc goác cuûa phaùp luaät, chuùng ta ñi ñeán khaùi nieäm veà phaùp luaät nhö sau: Phaùp luaät laø heä thoáng caùc quy taéc xöû söï mang tính baét buoäc chung, do Nhaø nöôùc ñaët ra hoaëc thöøa nhaän, theå hieän yù chí Nhaø nöôùc, ñöôïc Nhaø nöôùc baûo ñaûm thöïc hieän nhaèm ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi. Töø khaùi nieäm treân, chuùng ta thaáy phaùp luaät laø quy taéc xöû söï mang tính baét buoäc chung cho moïi cô quan, toå chöùc, caù nhaân trong xaõ hoäi. Phaùp luaät ñöôïc nhaø nöôùc baûo ñaûm thöïc hieän baèng nhöõng bieän phaùp toå chöùc, giaùo duïc, thuyeát phuïc, cöôõng cheá. Phaùp luaät phaûn aùnh yù chí, noäi dung kinh teá cuûa giai caáp thoáng trò, laø yeáu toá ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi vaø laø cô sôû phaùp lyù cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi. II. BAÛN CHAÁT PHAÙP LUAÄT Cuõng gioáng nhö nhaø nöôùc, baûn chaát cuûa phaùp luaät ñöôïc theå hieän ôû hai maët: baûn chaát veà maët giai caáp vaø baûn chaát veà maët xaõ hoäi. 1. Baûn chaát giai caáp cuûa phaùp luaät Theo quan ñieåm cuûa hoïc thuyeát Maùc-Leânin, phaùp luaät chæ ra ñôøi toàn taïi vaø phaùt trieån trong xaõ hoäi coù giai caáp. Baûn chaát phaùp luaät theå hieän ôû tính giai caáp cuûa noù, khoâng coù “phaùp luaät töï nhieân hay phaùp luaät khoâng mang tính giai caáp”. Maùc ñaõ vieát veà baûn chaát giai caáp cuûa phaùp luaät: phaùp luaät laø yù chí cuûa giai caáp thoáng trò ñöôïc ñeà leân thaønh luaät, maø noäi dung cuûa noù ñöôïc quy ñònh bôûi caùc ñieàu kieän vaät chaát xaõ hoäi. Qua ñoù chuùng ta thaáy baûn chaát giai caáp cuûa phaùp luaät ñöôïc theå hieän tröôùc heát ôû choã: phaùp luaät phaûn aùnh yù chí cuûa giai caáp thoáng trò. Do naém trong tay boä maùy nhaø nöôùc, giai caáp thoáng trò ñaõ söû duïng boä maùy ñoù ñeå theå hieän yù chí cuûa giai caáp mình moät caùch taäp trung, thoáng nhaát vaø trôû thaønh yù chí nhaø nöôùc, yù chí ñoù ñöôïc theå cheá hoùa thaønh caùc vaên baûn phaùp luaät do cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn ban haønh. Baát cöù giai caáp naøo, sau khi ñaõ giaønh ñöôïc chính quyeàn, ñaõ chieám ñoaït ñöôïc quyeàn löïc, ñeàu phaûi nhanh choùng theå cheá hoùa yù chí cuûa giai caáp mình thaønh phaùp luaät vaø duøng phaùp luaät laøm hình thöùc ñeå khaúng ñònh vai troø thoáng trò cuûa giai caáp mình ñoái vôùi toaøn xaõ hoäi. Nhö vaäy, yù chí cuûa giai caáp thoáng trò nhö theá naøo thì ñöôïc theå hieän trong nhöõng quy ñònh cuûa phaùp luaät nhö theá aáy. Chaúng haïn: phaùp luaät cuûa nhaø nöôùc chuû noâ ñaõ quy ñònh veà quyeàn löïc voâ haïn cuûa chuû noâ vaø tình traïng voâ quyeàn cuûa nhöõng ngöôøi noâ leä. Phaùp luaät cuûa nhaø nöôùc phong kieán ñaõ coù nhöõng quy ñònh raát haø khaéc ñeå baûo veä ñaëc 17
  19. quyeàn, ñaëc lôïi cho giai caáp ñòa chuû phong kieán vaø ñeå ñaøn aùp nhaân daân lao ñoäng. Phaùp luaät nhaø nöôùc tö saûn coù nhöõng quy ñònh raát chaët cheõ ñeå thöøa nhaän vaø baûo veä quyeàn tö höõu veà tö lieäu saûn xuaát trong xaõ hoäi. Phaùp luaät cuûa nhaø nöôùc XHCN theå hieän yù chí cuûa giai caáp coâng nhaân vaø nhaân daân lao ñoäng, laø coâng cuï ñeå quaûn lyù, xaây döïng xaõ hoäi môùi, baûo ñaûm quyeàn töï do bình ñaúng cho moïi ngöôøi. 2. Baûn chaát xaõ hoäi cuûa phaùp luaät. Töø khi xuaát hieän, phaùp luaät bao giôø cuõng laø coâng cuï höõu hieäu ñeå baûo veä lôïi ích cho giai caáp thoáng trò. Nhöng maët khaùc, phaùp luaät coøn laø coâng cuï, phöông tieän ñeå toå chöùc ñôøi soáng xaõ hoäi. ÔÛ nhöõng möùc ñoä khaùc nhau thì phaùp luaät coøn theå hieän yù chí vaø lôïi ích cuûa caùc giai caáp, taàng lôùp khaùc trong xaõ hoäi. Veà maët naøy, phaùp luaät ñaõ theå hieän baûn chaát xaõ hoäi. Baûn chaát xaõ hoäi cuûa phaùp luaät ñöôïc theå hieän roõ neùt hay khoâng laø tuyø thuoäc vaøo baûn chaát nhaø nöôùc ñoù. Nhö vaäy, phaùp luaät laø moät hieän töôïng vöøa mang tính giai caáp, vöøa theå hieän tính xaõ hoäi. Hai maët naøy coù moái quan heä maät thieát vôùi nhau. Tuy nhieân, möùc ñoä “ñaäm, nhaït” cuûa hai maët ñoù thöôøng thay ñoåi tuyø thuoäc vaøo moãi nhaø nöôùc trong töøng giai ñoaïn lòch söû nhaát ñònh. Khi nghieân cöùu veà baûn chaát cuûa phaùp luaät, chuùng ta caàn nhaän thöùc raèng, phaùp luaät tuy laø yù chí cuûa giai caáp thoáng trò nhöng khoâng phaûi do giai caáp thoáng trò töï nghó ra maø phaùp luaät phaùt sinh töø thöïc tieãn ñôøi soáng xaõ hoäi, cho neân phaùp luaät chính laø söï phaûn chieáu thöïc teá khaùch quan, nhöng söï phaûn chieáu naøy laïi thoâng qua yù chí chuû quan cuûa nhaø laøm luaät, do ñoù nhaø laøm luaät thöôøng löïa choïn goùc ñoä phaûn aùnh sao cho coù lôïi nhaát cho giai caáp mình, do ñoù phaùp luaät vöøa mang tính chuû quan laïi vöøa mang tính khaùch quan. III. THUOÄC TÍNH PHAÙP LUAÄT Thuoäc tính cuûa phaùp luaät hay coøn goïi laø ñaëc ñieåm ñaëc tröng cuûa phaùp luaät. Trong xaõ hoäi coù raát nhieàu loaïi quy phaïm, nhöng chæ coù quy phaïm phaùp luaät môùi coù ñaëc ñieåm rieâng cuûa noù. Nhôø coù nhöõng ñaëc ñieåm naøy maø phaùp luaät coù nhöõng öu theá vöôït troäi hôn haún so vôùi nhöõng quy phaïm xaõ hoäi khaùc. Nhöõng ñaëc ñieåm ñoù theå hieän nhö sau: 1. Tính quy phaïm vaø phoå bieán Phaùp luaät laø heä thoáng caùc quy taéc xöû söï, do ñoù nhöõng quy ñònh cuûa phaùp luaät laø khuoân maãu, moâ hình, laø thöôùc ño cho haønh vi xöû söï cuûa con ngöôøi trong xaõ hoäi. Nhöõng quy ñònh cuûa phaùp luaät ñaõ xaùc ñònh veà giôùi haïn caàn thieát maø nhaø nöôùc quy ñònh ñeå moïi chuû theå coù theå xöû söï moät caùch töï do trong giôùi haïn phaùp luaät ñaõ cho pheùp. Vöôït quaù giôùi haïn ñoù laø traùi luaät. Giôùi haïn ñoù ñöôïc xaùc ñònh ôû nhieàu khía caïnh khaùc nhau nhö: cho pheùp, caám ñoaùn, baét buoäc. Neáu khoâng coù nhöõng khuoân maãu, giôùi haïn nhö phaùp luaät ñaõ quy ñònh thì cuõng khoâng theå coù cô sôû ñeå quy keát moät haønh vi naøo laø traùi hay khoâng traùi vôùi nhöõng quy ñònh cuûa phaùp luaät. 18
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2