TIỂU LUẬN ĐỀ TÀI: “NGHIÊN CỨU HOÀN THIỆN CƠ CHẾ PHÁP LÝ BẢO VỆ NGƯỜI TIÊU DÙNG TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG Ở VIỆT NAM”

Chia sẻ: Nguyễn Thị Bích Ngọc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

151
lượt xem 39
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đứng trước tình trạng quyền lợi của người tiêu dùng bị xâm phạm diễn ra ngày càng nhiều. Trong số đó phải kể đến các vụ ngộ độc thực phẩm tại các đám cưới, tại bếp ăn của trường học, của các khu công nghiệp; lưu hành các loại rau trồng sử dụng nguồn nước bị ô nhiễm ở ngoại thành một số thành phố, lưu hành các loại hải sản có ướp hoá chất độc hại, việc bán các loại giò chả có hàn the; phở, bún có phooc-môn; các loại trái cây được xử lý bởi hóa chất...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: TIỂU LUẬN ĐỀ TÀI: “NGHIÊN CỨU HOÀN THIỆN CƠ CHẾ PHÁP LÝ BẢO VỆ NGƯỜI TIÊU DÙNG TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG Ở VIỆT NAM”

TI U LU N TÀI: “NGHIÊN C U HOÀN THI N CƠ CH PHÁP LÝ B O V NGƯ I TIÊU DÙNG TRONG N N KINH T TH TRƯ NG VI T NAM”
Đ TÀI NGHIÊN C U HOÀN THI N CƠ CH PHÁP LÝ B O V NGƯ I TIÊU DÙNG TRONG N N KINH T TH TRƯ NG VI T NAM A. THÔNG TIN V Đ TÀI C p đ tài: Đ tài c p B Ch nhi m đ tài: Ths. Đinh Th Mai Phương - Vi n Khoa h c pháp lý Cơ quan ch qu n : B Tư pháp Cơ quan ch trì : Vi n Khoa h c Pháp lý Năm b o v : 2008 B. N I DUNG TÓM T T Đ ng trư c tình tr ng quy n l i c a ngư i tiêu dùng b xâm ph m di n ra ngày càng nhi u. Trong s đó ph i k đ n các v ng đ c th c ph m t i các đám cư i, t i b p ăn c a trư ng h c, c a các khu công nghi p; lưu hành các lo i rau tr ng s d ng ngu n nư c b ô nhi m ngo i thành m t s thành ph , lưu hành các lo i h i s n có ư p hoá ch t đ c h i, vi c bán các lo i giò ch có hàn the; ph , bún có phooc-môn; các lo i trái cây đư c x lý b i hóa ch t đ c h i; các lo i s a kém ch t lư ng; lưu hành các lo i m ph m kém ch t lư ng trôi n i trên th trư ng; xăng pha aceton làm hư h ng các b ph n trong xe máy; nư c s a b t đư c ghi thành s a tươi c a m t s nhà s n xu t s a Vi t Nam; nư c tương có ch a ch t 3-MCPD gây ung thư; nư c m m ch a dư lư ng urê, nư c m m có gián, ki n, th ch sùng... Nh ng v vi c y gây b c xúc trong dư lu n. M c dù, Vi t Nam đã có Pháp l nh b o v quy n l i ngư i tiêu dùng t năm 1999 cùng các văn b n hư ng d n thi hành v i h th ng thi t ch đ m b o th c thi, nhưng s v n hành c a h th ng quy ph m pháp lu t, cũng như các thi t ch th c thi còn không ít b t c p, quy n l i c a ngư i tiêu dùng chưa đư c b o v m t cách tho đáng, không ít doanh nghi p, nhà s n xu t v n ti p t c có nh ng hành vi xâm ph m quy n l i c a ngư i tiêu dùng. Đ góp ph n đánh giá đúng nh ng t n t i, b t c p c a cơ ch pháp lý b o v ngư i tiêu dùng Vi t Nam, tham kh o kinh nghi m qu c t nh m góp ph n hoàn thi n cơ ch pháp lý b o v ngư i tiêu dùng; thông qua đó nâng cao hi u qu công tác b o v ngư i tiêu dùng, vi c nghiên c u đ tài khoa h c c p b "Nghiên c u hoàn thi n cơ ch pháp lý b o v ngư i tiêu dùng trong n n kinh t th trư ng Vi t Nam" là r t c n thi t. Đ tài đư c tri n khai nh m đ t đư c các m c tiêu ch y u sau: - Làm rõ cơ s lý lu n c a cơ ch pháp lý b o v ngư i tiêu dùng trong n n kinh t th trư ng, l ch s phát tri n, các b ph n c u thành và các y u t nh hư ng t i quá trình xây d ng và hoàn thi n cơ ch pháp lý b o v ngư i tiêu dùng; - Phân tích, đánh giá th c tr ng cơ ch pháp lý b o v ngư i tiêu dùng Vi t Nam hi n nay, ch ra nhu c u hoàn thi n cơ ch y t chính th c tr ng n n kinh t th trư ng Vi t Nam; - Đưa ra các ki n ngh v phương hư ng và gi i pháp hoàn thi n cơ ch pháp lý b o v ngư i tiêu dùng trong n n kinh t th trư ng Vi t Nam. Trên cơ s m c tiêu nghiên c u trên, ph m vi nghiên c u c a đ tài là nghiên c u h th ng các thi t ch , th ch và cách th c đ b o v ngư i tiêu dùng.
I. NH NG V N Đ LÝ LU N CƠ B N V CƠ CH PHÁP LÝ B O V NGƯ I TIÊU DÙNG 1. Quan ni m ngư i tiêu dùng Qua nghiên c u, nhóm tác gi nh n th y có nhi u quan ni m khác nhau v ngư i tiêu dùng. Trong đó, m t quan ni m tương đ i ph bi n đư c các c ng tác viên đ tài ch p nh n là: “ngư i tiêu dùng là nh ng ngư i mua ho c s d ng hàng hoá, d ch v cho các m c đích tiêu dùng cá nhân, sinh ho t gia đình, c ng đ ng”. Cũng theo quan ni m này, ngư i tiêu dùng đư c hi u là ngư i tiêu dùng cu i cùng hàng hoá, d ch v đư c cung ng trên th trư ng. Nh ng ngư i mua hàng hoá, d ch v đ s d ng làm đ u vào cho các ho t đ ng s n xu t, kinh doanh hàng hoá, d ch v s không đư c coi là ngư i tiêu dùng. Tuy nhiên, cũng có quan ni m khác cho r ng, ngư i tiêu dùng ph i bao g m c nh ng t ch c, nh ng doanh nghi p mua hàng hoá, d ch v c a ngư i khác và s d ng vào các ho t đ ng s n xu t, kinh doanh, cung ng d ch v c a mình. T góc đ l ch s , nhóm nghiên c u đ tài đã tìm hi u v quá trình ra đ i và phát tri n c a khái ni m “ngư i tiêu dùng” v i tư cách là m t khái ni m pháp lý đư c s d ng ph bi n trong các đ o lu t v b o v ngư i tiêu dùng trên th gi i. nhi u qu c gia trên th gi i, khái ni m ngư i tiêu dùng, v i tư cách là khái ni m pháp lý, ch m i đư c s d ng ph bi n t kho ng nh ng năm 1950 - 1960 tr l i đây. Ngư i tiêu dùng đư c hi u là ngư i mua, s d ng hàng hoá, d ch v cho các m c đích không ph i là m c đích thương m i. Ngư i mua hàng hoá, d ch v v i tư cách là s n ph m trung gian nh m ph c v quá trình s n xu t, ho c cung ng l i cho ngư i khác s không đư c coi là ngư i tiêu dùng. Cách hi u này nói chung đư c ch p nh n khá r ng rãi nhi u qu c gia. Thêm vào đó, vi c xác đ nh m t ngư i nào đó là ngư i tiêu dùng luôn ph i xét trong b i c nh và m i quan h c th . M t ngư i mua hàng trong quan h này có th là ngư i tiêu dùng, nhưng trong quan h khác có th không còn tư cách ngư i tiêu dùng n a. Qua quá trình nghiên c u, Nhóm nghiên c u đ tài cũng th y r ng khái ni m “ngư i tiêu dùng” đư c s d ng g n li n v i m t gi đ nh quan tr ng v tính y u th c a ngư i tiêu dùng trong quan h v i nhà s n xu t, ngư i cung c p hàng hoá, d ch v (thư ng đư c g i chung là "thương nhân"1). Tính y u th đó th hi n 4 khía c nh quan tr ng sau: M t là, y u th trong vi c ti p c n, x lý và hi u các thông tin v hàng hoá, d ch v trong quan h mua bán, trao đ i; Hai là, y u th trong vi c đàm phán, thi t l p h p đ ng, giao d ch; Ba là, y u th v kh năng chi ph i giá c , các đi u ki n kinh doanh, giao d ch trên th trư ng: B n là, y u th v kh năng ch u r i ro trong quá trình tiêu dùng s n ph m. Ngoài ra, trong quan h mua bán, giao d ch v i các thương nhân, ngư i tiêu dùng còn có th g p các b t l i khác như không n m b t đư c các thông tin v giá c c a các lo i hàng hoá, d ch v tương t , ch t lư ng d ch v h u mãi, hi u bi t pháp lu t th p, không n m b t đư c các thông tin v uy tín c a chính thương nhân trên th trư ng v.v... Trong khi đó, trong quan h giao d ch gi a các thương nhân v i nhau, kh năng t b o v c a thương nhân khi mua hàng hoá, d ch v thư ng cao hơn so v i kh năng c a ngư i tiêu dùng thông thư ng. Vì th , vi c quan ni m “ngư i tiêu dùng” bao g m c các thương nhân 1 Khái ni m "thương nhân" trong các đ o lu t v b o v ngư i tiêu dùng c a các nư c trên th gi i (như Pháp, Canada, Nh t B n v.v...) thư ng đư c hi u r ng hơn khái ni m "thương nhân" trong pháp lu t thương m i, bao g m c các t ch c cung ng d ch v có tính ngh nghi p như b nh vi n, cơ s đào t o v.v..
mua hàng hoá, d ch v đ s d ng trong quá trình s n xu t, kinh doanh s d n t i s cào b ng v m c đ b o h gi a ngư i tiêu dùng thông thư ng và thương nhân là không h p lý. Trên cơ s nh ng nghiên c u và phát hi n đó, các tác gi cho r ng, ngư i tiêu dùng đư c b o h b i pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng nư c ta và cũng là đ i tư ng đư c đ c p trong đ tài này ch nên hi u bao g m ngư i mua, s d ng hàng hoá, d ch v ph c v các m c đích không ph i là ho t đ ng kinh doanh, thương m i. 2. Pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng 2.1. S c n thi t c a pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng Quá trình phát tri n kinh t tri th c, s tác đ ng ngày càng sâu c a cu c cách m ng công ngh , toàn c u hoá và s phát tri n thương m i đi n t đang càng làm cho quá trình chuyên môn hoá có nh ng bư c nh y v t hơn n a v ch t, kho ng cách chênh l ch gi a hi u bi t c a nhà s n xu t v s n ph m v i tri th c mà ngư i tiêu dùng bi t v s n ph m ngày càng l n, quy mô kinh t gi a thương nhân v i ngư i tiêu dùng càng có s chênh l ch. Đi u đó càng làm cho nhà s n xu t v i ngư i tiêu dùng có đ chênh l ch l n v v th th c t . Trong b i c nh y, n u ngư i tiêu dùng không có các công c h tr , vi c ngư i tiêu dùng b nhà s n xu t, phân ph i l m d ng là hoàn toàn có kh năng x y ra. N u ch trông ch vào kh năng t b o v c a mình, ngư i tiêu dùng s khó có th phòng ng a và kh c ph c đư c nh ng r i ro trong quá trình tham gia giao d ch v i nhà s n xu t, phân ph i hàng hoá, d ch v cũng như trong quá trình s d ng hàng hoá, d ch v đó. Đi u này đã đư c th c ti n không ch các qu c gia công nghi p phát tri n mà còn chính Vi t Nam ch ng minh. Đó chính là lý do vì sao Nhà nư c c n ph i ban hành pháp lu t đ đi u ch nh quan h gi a nhà s n xu t, phân ph i v i ngư i tiêu dùng, đ quan h này tr nên lành m nh, công b ng hơn. 2.2. Quan ni m v pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng Có th đ nh nghĩa khái quát, pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng là t ng th các quy ph m pháp lu t có m c đích b o v quy n l i h p pháp c a ngư i tiêu dùng khi mua ho c s d ng hàng hoá, d ch v . Theo quan ni m này, pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng g m quy ph m thu c nhi u ngành, nhi u lĩnh v c pháp lu t khác nhau, mi n là có chung m c đích b o v quy n và l i ích h p pháp c a ngư i tiêu dùng. Tuy nhiên, khi xác đ nh các ngành, lĩnh v c pháp lu t đư c coi là thu c ph m trù “pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng”, có nhi u ý ki n khác nhau. Có quan ni m cho r ng, các quy ph m thu c lĩnh v c pháp lu t c nh tranh, ch ng c nh tranh không lành m nh cũng đư c x p vào pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng. Tuy nhiên, nhóm nghiên c u đ tài cho r ng, n u xét t góc đ l ch s , các đ o lu t v b o v ngư i tiêu dùng thư ng đư c ban hành sau các quy ph m pháp lu t v c nh tranh và ch ng c nh tranh không lành m nh. Thêm vào đó, b o v quy n l i c a ngư i tiêu dùng ch là m t trong nh ng h qu c a đi u ch nh pháp lu t v c nh tranh và ch ng c nh tranh không lành m nh. Pháp lu t v c nh tranh và ch ng c nh tranh không lành m nh trư c h t có m c tiêu đ m b o môi trư ng c nh tranh lành m nh gi a các doanh nghi p trên th trư ng, đ m b o s bình đ ng v cơ h i c nh tranh trên th trư ng. Chính vì th , pháp lu t c nh tranh và ch ng c nh tranh không lành m nh nên coi là m t lĩnh v c đ c l p tương đ i so v i lĩnh v c pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng. Quan ni m khác cho r ng, các quy ph m pháp lu t v qu ng cáo là m t b ph n trong h th ng các quy ph m pháp lu t v b o v ngư i tiêu dùng. Tuy nhiên, nhóm nghiên c u đ tài
cho r ng, pháp lu t qu ng cáo không ch đi u ch nh quan h gi a nhà s n xu t và ngư i tiêu dùng, mà còn đi u ch nh quan h gi a thương nhân thuê các công ty qu ng cáo ti n hành ho t đ ng qu ng cáo, quan h gi a các công ty qu ng cáo v i các cơ quan truy n thông đ i chúng..., đ m b o cho ngành công nghi p đó phát tri n lành m nh. Chính vì th , không ph i quy ph m nào thu c lĩnh v c pháp lu t qu ng cáo cũng đư c coi thu c các quy ph m pháp lu t v b o v ngư i tiêu dùng. Nhìn l i l ch s quá trình phát tri n c a pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng các nư c phát tri n, có th th y r ng, các đ o lu t v b o v ngư i tiêu dùng đư c ban hành đ u tiên ch y u vào th p niên 1950-1970. Đây là th i kỳ mà phong trào b o v ngư i tiêu dùng tr thành m t trong nh ng ch đi m kinh t , chính tr quan tr ng. Ví d , t i Hoa Kỳ, trong th p niên 1960-1970 hàng lo t đ o lu t v b o v ngư i tiêu dùng sau đây đư c ban hành: Lu t Liên bang v các ch t nguy h i năm 1960, Lu t v đóng gói và ghi nhãn công b ng năm 1966, Lu t v tính trung th c trong ho t đ ng cho vay năm 1968, Lu t v ti t l thông tin đ y đ trong các giao d ch b t đ ng s n liên bang năm 1968, Lu t đ m b o an toàn đ chơi cho tr em năm 1969, Lu t v báo cáo tín d ng công b ng năm 1970, Lu t v san toàn s n ph m tiêu dùng năm 1972, Lu t v cơ h i tín d ng bình đ ng năm 1974, Lu t b o hành năm 1975, Lu t v hành vi đòi n công b ng năm 1977 v.v.. Cũng trong giai đo n đó, Nh t B n ban hành Lu t cơ b n v b o v ngư i tiêu dùng (năm 1968) còn Úc ban hành Lu t v các hành vi thương m i năm 1974 v i nhi u quy đ nh v b o v ngư i tiêu dùng. T i Anh ban hành: Lu t thuê mua năm 1964, Lu t v thông tin sai l c trong thương m i năm 1967, Lu t v các mô t thương m i năm 1968, Lu t v cung ng hàng hoá, d ch v ngoài ý mu n c a ngư i tiêu dùng năm 1971, Lu t thương m i công b ng năm 1973, Lu t v các đi u kho n m c nhiên trong h p đ ng cung ng hàng hoá năm 1973, Lu t v tín d ng tiêu dùng năm 1974, Lu t v các đi u kho n h p đ ng không công b ng năm 1977, Lu t v an toàn tiêu dùng năm 1978. Các chương trình v b o v ngư i tiêu dùng c a Liên minh châu Âu cũng đư c kh i đ ng t th p niên 1970. T đó đ n nay, Liên minh châu Âu cũng ban hành nhi u văn b n quan tr ng v b o v ngư i tiêu dùng trong đó có Ch th 85/374/EEC v trách nhi m c a nhà s n xu t đ i v i các s n ph m khuy t t t; Ch th s 85/577/EEC v b o v ngư i tiêu dùng trong các giao d ch bán hàng ngoài đ a đi m kinh doanh thư ng xuyên (ch ng h n bán hàng t i nhà c a ngư i tiêu dùng); Ch th s 90/314/EEC v d ch v du l ch tr n gói; Ch th s 93/13/EEC v các đi u kho n không công b ng trong các h p đ ng tiêu dùng; Ch th s 94/47/EC v b o v bên mua quy n s d ng b t đ ng s n theo th i v ; Ch th s 97/7/EC v b o v ngư i tiêu dùng trong các h p đ ng bán hàng t xa; Ch th s 1999/44/EC v vi c bán hàng hoá tiêu dùng; Ch th s 2002/65/EC v ti p th d ch v tài chính t xa; Ch th s 2005/29/EC v hành vi thương m i gi a doanh nghi p và ngư i tiêu dùng không công b ng. T t nhiên, đ v n hành các văn b n quy ph m pháp lu t chuyên bi t v b o v ngư i tiêu dùng k trên, vi c d a vào các văn b n pháp lu t n n như các quy đ nh trong pháp lu t dân s , pháp lu t hành chính, pháp lu t hình s , pháp lu t t t ng, pháp lu t v t ch c và ho t đ ng c a các thi t ch hành chính, thi t ch tư pháp là đi u khó tránh. Pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng g m quy ph m pháp lu t thu c nhi u ngành, lĩnh v c pháp lu t khác nhau trong s đó, ph i k đ n các nhóm quy ph m pháp lu t sau đây: - Các quy đ nh v tiêu chu n ch t lư ng s n ph m; - Quy đ nh v đo lư ng; - Quy đ nh ki m soát quá trình gia nh p th trư ng; - Quy đ nh v ghi nhãn b t bu c;
- Quy đ nh v t i ph m và hình ph t áp d ng cho các hành vi xâm ph m quy n l i c a ngư i tiêu dùng. - Quy đ nh v pháp lu t h p đ ng đư c thi t k đ c bi t đ b o v quy n l i c a ngư i tiêu dùng (nh t là các quy đ nh v nh ng đi u kho n mà nhà s n xu t không đư c phép t do thương lư ng v i ngư i tiêu dùng; các đi u kho n đư c coi là không công b ng đ i v i ngư i tiêu dùng; v quy n t do đơn phương ch m d t h p đ ng trong m t s trư ng h p ch ng h n trong h p đ ng bán t i nhà, các lo i h p đ ng bán hàng t xa, các lo i đi u kho n v tín d ng tiêu dùng ...). - Quy đ nh v b i thư ng thi t h i ngoài h p đ ng có m c đích b o v ngư i tiêu dùng. m t s qu c gia, trong đó có Hoa Kỳ và Canada, ngư i tiêu dùng có công c pháp lu t t t ng t t hơn đ b o v quy n và l i ích h p pháp c a mình, đó là cơ ch kh i ki n t p th . Vi t Nam, pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng g m h th ng các quy ph m pháp lu t có m c đích b o v quy n và l i ích h p pháp c a ngư i tiêu dùng, đ m b o cho ngư i tiêu dùng đư c hư ng ch đ b o v đ c bi t hơn so v i ch đ b o v c a nh ng ngư i mua hàng hoá, d ch v khác. H th ng quy ph m pháp lu t v b o v ngư i tiêu dùng không n m trong m t ngành lu t c th nào, mà t n t i nhi u ngành lu t khác nhau, trong đó có lu t dân s , lu t hành chính và lu t hình s . Đây cũng là quan ni m chung đư c nhi u qu c gia ch p nh n. Các quy ph m pháp lu t này t n t i ch y u trong các văn b n pháp lu t th c đ nh sau đây: - Pháp l nh b o v quy n l i c a ngư i tiêu dùng năm 1999 và các văn b n hư ng d n thi hành; Pháp l nh v sinh an toàn th c ph m năm 2003 và các văn b n hư ng d n thi hành; Ngh đ nh s 89/2006/NĐ-CP ngày 30/9/2006 v nhãn hàng hoá; - Quy đ nh b o v ngư i tiêu dùng trong B lu t dân s năm 2005 như: các quy đ nh v b o đ m ch t lư ng v t mua bán, b o đ m thông tin v v t mua bán, v n đ b o hành trong h p đ ng mua bán tài s n, các quy đ nh v b i thư ng thi t h i ngoài h p đ ng; - Các quy đ nh v x ph t hành chính trong các lĩnh v c có liên quan đ n b o v ngư i tiêu dùng. - Quy đ nh v m t s t i ph m liên quan đ n ngư i tiêu dùng trong B lu t hình s năm 1999 (ch ng h n: t i s n xu t, buôn bán hàng gi t i Đi u 156, Đi u 157 và Đi u 158; t i l a d i khách hàng t i Đi u 162; t i qu ng cáo gian d i t i Đi u 168; t i vi ph m các quy đ nh v v sinh an toàn th c ph m t i Đi u 244...). Ngoài ra, các quy đ nh pháp lu t v b o v ngư i tiêu dùng còn đư c quy đ nh r i rác trong nhi u văn b n pháp lu t quan tr ng khác trong đó ph i k đ n Lu t dư c năm 2005; Lu t tiêu chu n và quy chu n k thu t năm 2006; Pháp l nh đo lư ng năm 1999; Lu t ch t lư ng s n ph m năm 2007; Lu t công ngh thông tin năm 2006 (có n i dung liên quan đ n ho t đ ng thương m i đi n t ); Pháp l nh thú y năm 2004; Pháp l nh giá năm 2002; Lu t kinh doanh b o hi m năm 2000, Lu t lu t sư năm 2006... và các văn b n hư ng d n thi hành. 2.3. Đ i tư ng và phương pháp đi u ch nh Pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng là s n ph m mà nhà nư c t o ra đ đáp ng yêu c u b o v nhóm đ i tư ng đ c thù “ngư i tiêu dùng” - nhóm đ i tư ng có nhi u y u th so v i ch th s n xu t, cung ng hàng hoá, d ch v trong n n kinh t . Có th mô hình hoá các m i quan h cơ b n ch u s đi u ch nh c a pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng như sau:
V phương pháp đi u ch nh, vi c b o v ngư i tiêu dùng đòi h i nhà nư c ph i s d ng c 2 cách. (i) “giám sát c a Nhà nư c” (b ng các bi n pháp c p phép, thanh tra, ki m tra, x lý vi ph m v hành chính, hình s ); và (ii) “giám sát c a c ng đ ng xã h i” (thông qua vi c khi u n i, t cáo, đòi b i thư ng c a ngư i tiêu dùng, t cáo c a các doanh nghi p làm ăn chân chính, s phát hi n c a các cơ quan truy n thông, các h i b o v ngư i tiêu dùng...). Chính vì th , pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng không s d ng m t phương pháp đi u ch nh duy nh t mà s d ng nhi u phương pháp đi u ch nh khác nhau. Đó là, phương pháp tôn tr ng s t do, t nguy n tho thu n (khi s d ng các quy ph m pháp lu t thu c lĩnh v c lu t tư, nh t là các quy đ nh v pháp lu t h p đ ng, các quy đ nh v b i thư ng thi t h i ngoài h p đ ng, các quy đ nh pháp lu t v kh i ki n đòi b i thư ng thi t h i); phương pháp mang tính m nh l nh, ph c tùng (khi s d ng các quy ph m pháp lu t thu c lĩnh v c lu t công, nh t là các quy đ nh v thanh tra, ki m tra, x lý vi ph m pháp lu t hành chính và pháp lu t hình s ). 2.4. Ch c năng c a pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng Pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng có m t s ch c năng cơ b n sau: Th nh t, ghi nh n h th ng các quy n c a ngư i tiêu dùng. Theo Hư ng d n c a Liên h p qu c v b o v ngư i tiêu dùng (năm 1985), ngư i tiêu dùng có 8 quy n cơ b n sau: quy n đư c tho mãn nh ng nhu c u cơ b n; quy n đư c an toàn; quy n đư c thông tin; quy n đư c l a ch n; quy n đư c l ng nghe; quy n đư c khi u n i và b i thư ng; quy n đư c giáo d c, đào t o v tiêu dùng; quy n đư c có môi trư ng s ng lành m nh và b n v ng2; Th hai, quy đ nh cơ ch đ m b o các quy n năng c a ngư i tiêu dùng đư c tôn tr ng trên th c t . Pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng quy đ nh trình t , th t c th c hi n các quy n năng c a ngư i tiêu dùng; cách ng x c a nhà s n xu t, phân ph i hàng hoá, d ch v trong vi c gi i quy t các yêu c u c a ngư i tiêu dùng; cách ng x c a cơ quan nhà nư c có th m quy n trong trư ng h p phát hi n các vi ph m pháp lu t v b o v ngư i tiêu dùng; trình t , th t c kh i ki n, b o v quy n l i ngư i tiêu dùng, các bi n pháp ch tài áp d ng cho các ch th có hành vi vi ph m pháp lu t v b o v ngư i tiêu dùng. Th ba, quy đ nh các gi i pháp pháp lý giúp ngư i tiêu dùng phòng ng a và kh c ph c các v n đ thư ng g p trong quá trình tham gia giao d ch trên th trư ng và trong quá trình s d ng, tiêu th hàng hoá, d ch v . Đ i v i s phát tri n c a th trư ng, vi c can thi p c a Nhà nư c như v y giúp cho th trư ng v n hành m t cách hi u qu , công b ng hơn trong tr t t c nh tranh lành m nh; góp ph n lo i b nh ng doanh nghi p làm ăn kém hi u qu ra kh i n n kinh t , c vũ cho nh ng doanh nghi p làm ăn chân chính, hi u qu ngày càng l n m nh. 3. Quan ni m v cơ ch pháp lý b o v quy n l i ngư i tiêu dùng 2 C c qu n lý c nh tranh, S tay công tác b o v ngư i tiêu dùng, Nxb Chính tr qu c gia, 2006, tr. 33.
Trên cơ s quan ni m "cơ ch " là “cách th c theo đó m t quá trình th c hi n”3, chúng ta có th coi “cơ ch pháp lý” là cơ ch đư c pháp lu t (nhà nư c) quy đ nh và đ m b o th c hi n. Trên cơ s này, có th đưa ra khái ni m: Cơ ch pháp lý b o v ngư i tiêu dùng là t ng th các cách th c, bi n pháp do nhà nư c quy đ nh và đ m b o th c hi n nh m b o v các quy n và l i ích h p pháp c a ngư i tiêu dùng, ch ng l i các hành vi xâm ph m. Theo cách quan ni m này, cơ ch pháp lý đư c hi u bao g m 3 b ph n cơ b n: (1) pháp lu t b o v quy n l i c a ngư i tiêu dùng; (2) các thi t ch t ch c, th c thi pháp lu t b o v quy n l i c a ngư i tiêu dùng; (3) đi u ki n đ m b o (v tài chính, tri th c, k năng, ngu n nhân l c…) ph c v vi c b o v quy n l i c a ngư i tiêu dùng. Các b ph n này có s tương tác v i nhau t o thành m t h th ng hư ng t i m t m c tiêu chung là phòng, ch ng các hành vi xâm ph m quy n l i c a ngư i tiêu dùng, khôi ph c l i các quy n và l i ích h p pháp b xâm ph m cho ngư i tiêu dùng Theo cách quan ni m y, cơ ch pháp lý b o v ngư i tiêu dùng Vi t Nam bao g m các b ph n cơ b n sau: Th nh t, các quy t c pháp lu t đi u ch nh các quan h pháp lu t trong lĩnh v c b o v quy n l i ngư i tiêu dùng, g m: các quy đ nh v quy n c a ngư i tiêu dùng và tương ng v i nó là trách nhi m c a nhà s n xu t, kinh doanh và c a Nhà nư c; quy đ nh v t ch c và ho t đ ng c a các thi t ch th c thi pháp lu t b o v quy n l i ngư i tiêu dùng; quy đ nh v trình t , th t c th c thi các quy n c a ngư i tiêu dùng; quy đ nh v các bi n pháp ch tài đ i v i ngư i có hành vi vi ph m pháp lu t v b o v quy n l i ngư i tiêu dùng... Th hai, các thi t ch t ch c, th c thi pháp lu t b o v quy n l i ngư i tiêu dùng. Th ba, đi u ki n b o đ m cho pháp lu t và các thi t ch th c thi pháp lu t v n hành hi u qu (ngu n nhân l c, ngu n tài chính và các đi u ki n v k năng, nh n th c c a không ch các cơ quan, t ch c h u quan, mà còn c a chính ngư i tiêu dùng và các nhà s n xu t, kinh doanh trong xã h i). Theo các tác gi , đ đ m b o tính toàn di n và h th ng trong quan ni m v cơ ch pháp lý b o v ngư i tiêu dùng, c n đưa ngư i tiêu dùng, các nhà s n xu t, phân ph i s n ph m, hi p h i c a các nhà s n xu t, phân ph i, hi p h i, h i b o v ngư i tiêu dùng n m trong cơ ch pháp lý b o v ngư i tiêu dùng. Cơ ch pháp lý k trên đư c v n hành không th tách r i v i các đi u ki n kinh t , xã h i, văn hoá chung c a xã h i. Ch ng h n, cơ ch pháp lý k trên s v n hành t t hơn và ngư i tiêu dùng s đư c b o h t t hơn n u doanh nghi p, doanh nhân có trách nhi m xã h i rõ hơn, văn hoá kinh doanh lành m nh hơn, áp l c c nh tranh l n hơn. Ngư i tiêu dùng cũng s đư c b o v t t hơn n u b máy công quy n (b máy hành chính và b máy tư pháp) ít ch u nh hư ng hơn t khu v c kinh doanh (c nh hư ng chính th c và nh hư ng phi chính th c), và n u như các phương ti n truy n thông đ i chúng th c hi n t t hơn vai trò ph n ánh, lên án các hi n tư ng tiêu c c đ i v i ngư i tiêu dùng và vai trò giám sát c a mình. V i quan ni m như v y, thi t ch b o v ngư i tiêu dùng Vi t Nam hi n nay g m m t s nhóm ch th chính sau đây: - Các cơ quan hành chính có ch c năng, nhi m v b o v ngư i tiêu dùng nói chung ho c trong t ng lĩnh v c c th . 3 T đi n ti ng Vi t (Vi n Ngôn ng h c) - GS Hoàng Phê (ch biên), Nxb Đà N ng, 2004, tr.214.
- H th ng Toà án nhân dân các c p. Ngoài ra, đ th c thi các quy đ nh v x lý hình s đ i v i các doanh nghi p có hành vi xâm ph m quy n l i c a ngư i tiêu dùng, h th ng các cơ quan đi u tra, truy t , xét x và thi hành án cũng có vai trò r t quan tr ng. - H th ng các h i b o v ngư i tiêu dùng. - Các hi p h i doanh nghi p, hi p h i ngành ngh . II. TH C TR NG CƠ CH PHÁP LÝ B O V NGƯ I TIÊU DÙNG VI T NAM 1. T ng quan tình hình xâm ph m quy n l i ngư i tiêu dùng và công tác b o v ngư i tiêu dùng nư c ta. 1.1. Tình hình xâm ph m quy n l i ngư i tiêu dùng T i n i dung này các tác gi đã đánh giá đư c th c tr ng xâm ph m quy n l i c a ngư i tiêu dùng đư c ph n ánh qua các phương ti n thông tin đ i chúng. Trong đó ph i k đ n: - Ch t lư ng các lo i rau cung c p t i các khu đô th không đ m b o đư c là rau an toàn. Các tác gi đã đưa ra s li u thông kê t l rau an toàn đư c tr ng t i các đ a phương r t th p. Th m chí, có m u th đ i v i rau an toàn m t s đ a phương v n còn t n dư lư ng ch t b o v th c v t vư t m c cho phép. H u h t các lo i rau đư c cung c p trên th trư ng b nhi m khu n E.coli và coliform vư t tiêu chu n, ô nhi m chì và các hoá ch t đ c h i khác, ho c nhi m các lo i ký sinh trùng trong đó có tr ng giun, sán, u trùng giun, sán lá gan r t nguy hi m và đ c h i. Có nơi, l i d ng k h trong qu n lý, đã treo bi n “rau an toàn” nhưng l i bán rau không an toàn. - Các s n ph m, hàng hóa đư c bán t i các ch vi ph m quy đ nh: hàng không ghi rõ ngu n g c xu t x (bánh, k o bán cân không có gi y t ch ng minh cơ s s n xu t), không ghi rõ ngày s n xu t (giò, ch ), ngư i bán hàng th c ph m không có gi y ch ng nh n s c kho , hàng nh p kh u nhưng tem, mác ch ghi toàn ti ng nư c ngoài, không ghi ti ng Vi t (nên ngư i tiêu dùng không th đ c và hi u đư c)... - Tình hình kinh doanh hàng gi , hàng kém ch t lư ng, hàng vi ph m v s h u trí tu cũng di n bi n ph c t p, di n ra trên di n r ng. - Tình tr ng vi ph m quy n l i ngư i tiêu dùng không ch di n ra trong lĩnh v c kinh doanh hàng hoá, mà còn di n ra c trong lĩnh v c kinh doanh d ch v (ví d vi ph m quy n l i c a du khách, c a ngư i g i ti n, c a ngư i xem bi u di n các chương trình ca nh c, d ch v đ u tư ho c tư v n đ u tư có d u hi u gian d i, l a đ o). Vi c vi ph m quy n l i ngư i tiêu dùng di n ra dư i nhi u hình th c khác nhau như quy n l i ngư i tiêu dùng b vi ph m do các nhà s n xu t, kinh doanh không cung c p đ y đ thông tin c n thi t cho ngư i tiêu dùng ho c cung c p thông tin sai l ch; quy n l i ngư i tiêu dùng b vi ph m do ngư i tiêu dùng b nhà s n xu t, kinh doanh cung c p các lo i hàng hoá, d ch v không đ m b o đúng giá c , ch t lư ng, ngu n g c xu t x đã cam k t; ngư i tiêu dùng không đư c nhà s n xu t, ngư i bán hàng th c hi n đúng và đ y đ nghĩa v b o hành đã cam k t; ngư i tiêu dùng b gian l n v cân, đo, đong, đ m. Tình tr ng s d ng h p đ ng m u gây b t l i cho ngư i tiêu dùng cũng đã di n ra trong th c t . Th c tr ng trên cho th y, các v vi c liên quan đ n ngư i tiêu dùng ngày càng tăng c v s lư ng, quy mô, ph m vi l n m c đ vi ph m4. 4 Báo cáo t ng k t công tác th c thi pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng và đ nh hư ng xây d ng Lu t B o v quy n l i ngư i tiêu dùng, C c Qu n lý c nh tranh, công b ngày 11/6/2008.
1.2. T ng quan v công tác b o v ngư i tiêu dùng nư c ta hi n nay T i n i dung này các tác gi đã đưa ra m t b c tranh toàn c nh v s phân công th c hi n nhi m v công tác b o v quy n l i ngư i tiêu dùng c a các B , ngành h u quan, UBND các t nh, thành ph tr c thu c trung ương. 2. Nh ng thành t u trong công tác xây d ng cơ ch pháp lý b o v ngư i tiêu dùng nư c ta 2.1. Pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng Các tác gi đã đưa ra nh ng đánh giá t ng th v cơ s pháp lý c a công tác b o v ngư i tiêu dùng. Các văn b n này có các ưu đi m n i b t sau: - Làm rõ khái ni m v "ngư i tiêu dùng". - Quy đ nh h th ng các quy n năng cơ b n c a ngư i tiêu dùng. Theo đó, ngư i tiêu dùng có các quy n cơ b n sau: (i) Quy n l a ch n hàng hoá, d ch v ; (ii) Quy n đư c thông tin trung th c v ch t lư ng, giá c , phương pháp s d ng hàng hoá, d ch v ; (iii) Quy n đư c b o đ m an toàn v tính m ng, s c kho và môi trư ng khi s d ng hàng hoá, d ch v ; (iv) Quy n đư c hư ng d n nh ng hi u bi t c n thi t v tiêu dùng; (v) Quy n đư c đòi b i hoàn, b i thư ng thi t h i khi hàng hoá, d ch v không đúng tiêu chu n, ch t lư ng, s lư ng, giá c đã công b ho c h p đ ng đã giao k t; (vi) Quy n khi u n i, t cáo, kh i ki n theo quy đ nh c a pháp lu t đ i v i vi c s n xu t, kinh doanh hàng c m, hàng gi , hàng hoá, d ch v không đúng tiêu chu n, ch t lư ng, s lư ng và vi c thông tin, qu ng cáo sai s th t; (vii) Quy n đư c đóng góp ý ki n trong vi c xây d ng và th c hi n chính sách, pháp lu t v b o v quy n l i ngư i tiêu dùng; (viii) Yêu c u t ch c, cá nhân s n xu t, kinh doanh hàng hoá, d ch v th c hi n đúng trách nhi m trong vi c b o v quy n l i ngư i tiêu dùng; (ix) Quy n yêu c u t ch c, cá nhân s n xu t, kinh doanh b o đ m tiêu chu n, ch t lư ng hàng hoá, d ch v thu c nhu c u thi t y u c a ngư i tiêu dùng, b o v s c kho , b o v môi trư ng và các hàng hoá, d ch v khác đã đăng ký, công b ; (x) Quy n thành l p t ch c đ b o v quy n và l i ích h p pháp c a ngư i tiêu dùng. Các quy n năng này có n i dung không khác bi t so v i 8 quy n cơ b n đã đư c quy đ nh trong B n Hư ng d n c a Liên H p qu c năm 1985 v b o v ngư i tiêu dùng. Ngoài ra, Pháp l nh b o v quy n l i ngư i tiêu dùng còn quy đ nh m t s trách nhi m c a ngư i tiêu dùng. Đó là, t b o v mình trong vi c tiêu dùng hàng hoá, d ch v ; th c hi n đúng hư ng d n v phương pháp s d ng hàng hoá, d ch v ; không tiêu dùng hàng hoá, d ch v gây t n h i đ n môi trư ng, trái v i thu n phong m t c, gây nguy h i đ n tính m ng, s c kho c a mình và c ng đ ng; phát hi n, t cáo các hành vi gian d i v tiêu chu n, đo lư ng, ch t lư ng, nhãn hi u hàng hoá, giá c và các hành vi l a d i khác c a t ch c, cá nhân s n xu t, kinh doanh hàng hoá, d ch v , gây thi t h i cho mình và c ng đ ng theo quy đ nh c a pháp lu t. - Quy đ nh h th ng nghĩa v c a nhà s n xu t, kinh doanh. Theo Pháp l nh b o v quy n l i ngư i tiêu dùng năm 1999, các t ch c, cá nhân s n xu t, kinh doanh hàng hoá, d ch v có các nghĩa v cơ b n sau đây: (i) Đăng ký, công b tiêu chu n, ch t lư ng hàng hoá, d ch v theo quy đ nh pháp lu t và th c hi n đúng cam k t v i ngư i tiêu dùng; (ii) Thư ng xuyên ki m tra v an toàn, ch t lư ng hàng hoá, d ch v , th c hi n vi c cân, đong, đo, đ m chính xác; (iii) Thông tin, qu ng cáo chính xác và trung th c v hàng hoá, d ch v ; (iv) Niêm y t giá hàng hoá, d ch v ; (v) Công b đi u ki n, th i h n, đ a đi m b o hành và hư ng d n s d ng hàng hoá, d ch v c a mình cho ngư i tiêu dùng; (vi) Gi i quy t k p th i m i khi u n i c a
ngư i tiêu dùng; (vii) Th c hi n trách nhi m b o hành hàng hoá, d ch v ; (viii) Thu th p, nghiên c u, ti p thu ý ki n đóng góp c a ngư i tiêu dùng; (ix) B i hoàn, b i thư ng thi t h i cho ngư i tiêu dùng theo quy đ nh c a pháp lu t. - Quy đ nh h th ng bi n pháp ch tài áp d ng cho t ch c, cá nhân s n xu t, kinh doanh có hành vi vi ph m pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng, bao g m ch tài dân s (trách nhi m h p đ ng; trách nhi m b i thư ng thi t h i ngoài h p đ ng); ch tài hành chính; ch tài hình s . - Quy đ nh h th ng các thi t ch có trách nhi m b o v ngư i tiêu dùng. - Quy đ nh cơ ch gi i quy t khi u n i, t cáo c a ngư i tiêu dùng. - M t s quy đ nh có liên quan khác: các quy đ nh v tiêu chu n, quy chu n k thu t; v ch t lư ng hàng hoá cung c p thông tin trung th c; v m c đ an toàn, ch t lư ng; v công tác b o đ m v sinh, an toàn th c ph m; v qu ng cáo hàng hoá, d ch v ; v nhãn hàng hoá. 2.2. Thi t ch th c thi pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng Thi t ch th c thi pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng hi n nay g m: b máy hành chính nhà nư c (nh t là các đơn v thu c B Công thương, B Y t , B Khoa h c và Công ngh và các B , ngành h u quan khác), các cơ quan thu c b máy tư pháp và các H i b o v ngư i tiêu dùng. Các tác gi đưa ra đánh giá các quy đ nh pháp lu t v trách nhi m c a các cơ quan th c thi vi c b o v quy n l i ngư i tiêu dùng, cũng như th c ti n th c thi các quy đ nh này trong th c ti n. Trong đó: - C c Qu n lý c nh tranh đã n l c th c hi n các ho t đ ng truy n thông nh m nâng cao nh n th c c a ngư i tiêu dùng, gi i đáp pháp lu t v b o v ngư i tiêu dùng cho các cá nhân, t ch c, doanh nghi p; ti p nh n các khi u n i, ph n ánh c a ngư i tiêu dùng; th c hi n vi c hoà gi i gi a ngư i tiêu dùng và các doanh nghi p, cơ s s n xu t, kinh doanh b khi u n i; t ng k t th c ti n công tác xây d ng pháp lu t v b o v ngư i tiêu dùng, tham mưu v i các c p có th m quy n xây d ng các văn b n quy ph m pháp lu t nh m b o v ngư i tiêu dùng; ph i h p v i các cơ quan h u quan, v i H i Tiêu chu n và b o v ngư i tiêu dùng th c hi n các ho t đ ng ki m tra, xác minh các v vi c mà quy n l i ngư i tiêu dùng b xâm h i. - L c lư ng qu n lý th trư ng th c hi n nhi m v ki m tra, ki m soát th trư ng, đ u tranh v i các hành vi làm hàng gi , hàng nhái, buôn l u, hàng xâm ph m quy n s h u trí tu . - C c Qu n lý th trư ng là cơ quan thu c B Công thương có ch c năng giúp B trư ng th c hi n qu n lý nhà nư c v công tác ki m tra ki m soát th trư ng, đ u tranh ch ng các hành vi vi ph m pháp lu t trong ho t đ ng thương m i th trư ng trong nư c; th c hi n ch c năng thanh tra chuyên ngành thương m i theo quy đ nh c a pháp lu t. - C c An toàn v sinh th c ph m (B Y t ) là cơ quan qu n lý chuyên ngành thu c B Y t , giúp B trư ng B Y t th c hi n ch c năng qu n lý nhà nư c, ch đ o và đi u hành các ho t đ ng chuyên môn v v sinh an toàn th c ph m trong ph m vi c nư c. - H i b o v ngư i tiêu dùng Vi t Nam đư c t ch c c c p trung ương và c p t nh. c p trung ương H i b o v ngư i tiêu dùng có tên chính th c là H i tiêu chu n và b o v ngư i tiêu dùng Vi t Nam (vi t t t theo ti ng Anh là Vinatas). c p t nh, g n 30 H i b o v ngư i tiêu dùng đã đư c thành l p. Theo Đi u l c a H i tiêu chu n và b o v ngư i tiêu dùng Vi t Nam, H i là t ch c t nguy n c a nh ng ngư i ho t đ ng trong lĩnh v c tiêu chu n hoá, ch t lư ng và b o v ngư i tiêu dùng. H i là thành viên c a Liên hi p các H i Khoa h c và K thu t Vi t Nam. H i ho t đ ng trong ph m vi c nư c, có tư cách pháp nhân,
có con d u và tài kho n riêng. Vinastas có Văn phòng khi u n i c a ngư i tiêu dùng đư c thành l p t năm 1994 và đ t t i Hà N i, có t p chí “Ngư i tiêu dùng” là cơ quan ngôn lu n c a H i. H i còn thành l p h th ng các câu l c b như Câu l c b Ch t lư ng, Câu l c b Ngư i tiêu dùng n , Câu l c b Ch ng hàng gi và gian l n thương m i, Câu l c b các nhà báo b o v ngư i tiêu dùng nh m tăng s c m nh c a H i. H i còn có m t s công ty v truy n thông, d ch v , tri n lãm t nguy n xin làm thành viên c a H i. H i cũng đã thành l p Trung tâm nghiên c u và tư v n v ngư i tiêu dùng (CESCON) và Trung tâm tư v n và chuy n giao công ngh tiêu chu n ch t lư ng (CITEC). M i năm, Vinastas và các H i đ a phương ti p nh n kho ng 1000 đơn khi u n i c a ngư i tiêu dùng. H u h t các khi u n i đ u đư c gi i quy t b ng con đư ng thương lư ng, hoà gi i đ i v i nhà s n xu t, phân ph i. - H th ng toà án đóng vai trò r t quan tr ng trong vi c b o v quy n l i ngư i tiêu dùng khi x lý các hành vi xâm ph m l i ích c a ngư i tiêu dùng. Tòa án có quy n áp d ng ch tài dân s (nh t là trong các v ki n đòi b i thư ng theo h p đ ng ho c ngoài h p đ ng) và ch tài hình s . Đ ng th i Tòa hành chính cũng có vai trò nh t đ nh b o v quy n l i ngư i tiêu dùng thông qua vi c xem xét các hành vi hành chính, quy t đ nh hành chính c a ngư i có th m quy n x lý các hành vi xâm ph m quy n l i ngư i tiêu dùng b kh i ki n t i Tòa hành chính. Ngoài ra, các thi t ch khác trong b máy nhà nư c cũng có vai trò quan tr ng trong công tác b o v ngư i tiêu dùng, trong đó ph i k đ n các cơ quan trong ngành khoa h c và công ngh (T ng C c tiêu chu n, đo lư ng và ch t lư ng, các Chi c c tiêu chu n, đo lư ng và ch t lư ng), ngành giao thông v n t i, ngành công an v.v... 2.3. Các đi u ki n b o đ m Th i gian qua, công tác b o v ngư i tiêu dùng, nh t là vi c b o v ngư i tiêu dùng liên quan t i vi c b o đ m v sinh an toàn th c ph m, ch ng hàng gi , hàng nhái ngày càng đư c quan tâm hơn. Nhà nư c đã đ u tư ngân sách, kinh phí, b trí ngu n l c ngày càng l n hơn ph c v công tác b o v ngư i tiêu dùng. L c lư ng qu n lý th trư ng ngày càng đư c tăng cư ng v s lư ng biên ch và trang thi t b , kinh phí ho t đ ng. B Y t đã trình Th tư ng Chính ph Đ án thành l p Vi n Ki m nghi m an toàn v sinh th c ph m qu c gia v i ch c năng xét nghi m t t c các ch tiêu v v sinh an toàn th c ph m, k c các lo i xét nghi m ph c t p như xét nghi m đ phát hi n virut gây bò điên, các lo i s n ph m b nhi m phóng x ...; trình Th tư ng Chính ph Đ án thành l p 4 Trung tâm ki m nghi m v sinh an toàn th c ph m t i 4 vùng mi n g m Mi n Trung, Tây Nguyên, thành ph H Chí Minh và thành ph C n Thơ. Khi Vi n Ki m nghi m và các Trung tâm ki m nghi m này đi vào ho t đ ng, ch c ch n, ho t đ ng c a các cơ s này s đóng góp quan tr ng vào công tác b o v ngư i tiêu dùng trong lĩnh v c b o đ m v sinh an toàn th c ph m. Ý th c b o v quy n l i c a ngư i tiêu dùng đang t ng bư c đư c nâng lên. M t s ngư i tiêu dùng bày t b t bình trên các phương ti n báo chí, th m chí đã có ngư i đ đơn kh i ki n nhà s n xu t đ yêu c u h th c hi n đúng các nghĩa v c a mình đ i v i ngư i tiêu dùng (trong v nư c tương ch a ch t 3-MCPD). Đây là nh ng ti n đ t t đ vi c tăng cư ng công tác b o v ngư i tiêu dùng trong th i gian t i đư c th c hi n t t hơn. 3. Nh ng t n t i, b t c p trong cơ ch pháp lý b o v ngư i tiêu dùng nư c ta 3.1. Pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng
Tuy có nh ng thành t u r t đáng k như đã nêu trên, pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng nư c ta trong th i gian qua cũng còn nhi u t n t i, b t c p, trong s đó có th k đ n nh ng t n t i, b t c p sau: 3.1.1. Quy đ nh chung chung Đi u này th hi n rõ nét nh t trong các quy đ nh c a Pháp l nh b o v quy n l i ngư i tiêu dùng năm 1999. Pháp l nh này đưa ra nhi u quy đ nh v các quy n c a ngư i tiêu dùng và trách nhi m c a nhà s n xu t, kinh doanh hàng hoá, nhưng các quy đ nh v cơ ch th c hi n các quy n c a ngư i tiêu dùng và trách nhi m c a nhà s n xu t, kinh doanh l i thi u v ng. 3.1.2. Quy đ nh trùng l p Vi c cùng m t v n đ đư c quy đ nh l p đi, l p l i nhi u văn b n pháp lu t khác nhau là khá ph bi n. Ch ng h n, quy n c a ngư i tiêu dùng đư c quy đ nh t i Pháp l nh b o v quy n l i ngư i tiêu dùng năm 1999, Lu t ch t lư ng s n ph m, hàng hoá năm 2007, Lu t du l ch năm 2005...; quy đ nh v nghĩa v đ m b o thông tin trung th c v s n ph m, hàng hoá, d ch v đư c quy đ nh c trong Pháp l nh b o v quy n l i ngư i tiêu dùng năm 1999, Lu t ch t lư ng s n ph m, hàng hoá năm 2007, Pháp l nh qu ng cáo năm 2001... 3.1.3. Quy đ nh t n m n S t n m n trong các quy đ nh pháp lu t v b o v ngư i tiêu dùng đư c th hi n trong các quy đ nh v quy n c a ngư i tiêu dùng, trách nhi m c a ngư i s n xu t, cung ng, phân ph i hàng hoá, d ch v ; quy đ nh v x ph t vi ph m hành chính liên quan t i công tác b o v ngư i tiêu dùng. 3.1.4. Quy đ nh mâu thu n. Ví d : - Mâu thu n gi a các quy đ nh trong Lu t c nh tranh năm 2004 và Pháp l nh giá năm 2002 liên quan đ n các quy đ nh x lý hành vi liên k t lũng đo n giá th trư ng. Hành vi liên k t gi a các doanh nghi p đ lũng đo n giá c trên th trư ng đư c Lu t c nh tranh năm 2004 đư c x p vào lo i hành vi h n ch c nh tranh. Hành vi đó cũng đư c Pháp l nh giá năm 2002 coi là hành vi thu c ph m vi đi u ch nh c a mình. K t c c là, các văn b n hư ng d n thi hành hai văn b n k trên có n i dung mâu thu n nhau. - Mâu thu n gi a các quy đ nh trong các Ngh đ nh v x ph t vi ph m hành chính có liên quan, theo đó, cùng m t hành vi vi ph m nhưng thu c ph m vi đi u ch nh c a hai Ngh đ nh khác nhau và m c x lý vi ph m đư c quy đ nh khác nhau. 3.1.5. Chưa th a nh n yêu c u b o v đ c bi t đ i v i ngư i tiêu dùng Pháp lu t nư c ta hi n nay chưa dành cho ngư i tiêu dùng m c đ b o v tương x ng v i tính ch t c a nhóm đ i tư ng này. Ngư i tiêu dùng chưa đư c quy đ nh nh ng "đ c quy n", nh ng công c đ c bi t mà ch ngư i tiêu dùng m i có đ b o v , kh c ph c nh ng đi m y u c a mình trong quan h giao d ch v i thương nhân trên th trư ng. Vi c thi u các quy đ nh đ c thù, khác v i các quy đ nh trong B lu t dân s làm công c b o v ngư i tiêu dùng càng cho th y th c t này. 3.1.6. Chưa quy đ nh các đi u ki n c n thi t đ ngư i tiêu dùng t b o v quy n và l i ích h p pháp c a mình Pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng nh n m nh t i vai trò c a các cơ quan qu n lý hành chính nhà nư c (thông qua vi c giám sát, phát hi n và x lý hành vi vi ph m), mà chưa chú tr ng tho đáng t i vi c khuy n khích ngư i tiêu dùng t b o v quy n l i c a mình (thông qua các
hành vi ng x c th trong giao d ch v i ngư i s n xu t kinh doanh). Vi c x ph t các ch th có hành vi vi ph m quy n l i ngư i tiêu dùng thư ng ít đư c công khai, ho c có công khai thì ngư i tiêu dùng cũng chưa c m nh n đư c mình s đư c l i tr c ti p gì t vi c x ph t y (do không có cơ ch nào liên k t gi a vi c x ph t y v i vi c ngư i tiêu dùng đư c yêu c u t ch c, cá nhân vi ph m ph i b i hoàn l i ti n, b i thư ng c th cho ngư i tiêu dùng). Các quy đ nh đi u ch nh hành vi ng x c a ngư i tiêu dùng và ngư i kinh doanh trong các quan h h p đ ng c th không đư c quy đ nh chi ti t trong Pháp l nh b o v ngư i tiêu dùng năm 1999 cũng như trong các văn b n pháp lu t có liên quan. 3.1.7. Còn nhi u kho ng tr ng pháp lu t quan tr ng. Đó là thi u quy đ nh v : (i) h p đ ng tiêu dùng; (ii) đánh giá tính công b ng c a các đi u kho n trong h p đ ng tiêu dùng; (iii) h qu pháp lý c a vi c th c hi n các hành vi vi ph m các quy đ nh c a pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng (như hành vi qu ng cáo gian d i, l m d ng v trí ưu th v.v...) đ i v i giao d ch gi a thương nhân v i ngư i tiêu dùng (t c là vi c vi ph m đó có nh hư ng gì t i giá tr h p đ ng gi a ngư i tiêu dùng và thương nhân, li u n u m t thương nhân có hành vi qu ng cáo gian d i thì ngư i tiêu dùng đã mua hàng c a thương nhân đó đương nhiên có quy n tr l i hàng, đòi ti n, đòi b i thư ng thi t h i hay không…); (iv) gi i quy t m i quan h gi a pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng v i các ch đ nh pháp lu t khác có liên quan; (v) tín d ng tiêu dùng trong quan h mua bán hàng hoá tr ch m, tr d n; (vi) các đi u kho n c th c n ph i có trong các h p đ ng tiêu dùng gi a thương nhân v i ngư i tiêu dùng; (vii) quy đ nh v tính liên thông gi a vi c áp d ng các bi n pháp x ph t vi ph m hành chính, các bi n pháp x lý hình s v i vi c gi i quy t yêu c u b i thư ng thi t h i. 3.1.8. H th ng ch tài áp d ng đ i v i các hành vi vi ph m quy n l i ngư i tiêu dùng H th ng ch tài áp d ng đ i v i hành vi vi ph m quy n l i c a ngư i tiêu dùng còn có nh ng đi m b t h p lý nh t đ nh. Vi c truy c u trách nhi m dân s đ i v i hành vi vi ph m quy n l i ngư i tiêu dùng v n bu c ngư i tiêu dùng ph i ch ng minh r t nhi u n i dung, trong đó có n i dung ch ng minh l i, ho c ch ng minh hành vi vi ph m c a t ch c, cá nhân s n xu t, kinh doanh. H th ng ch tài hành chính còn khá c ng nh c, chưa cho phép cơ quan b o v ngư i tiêu dùng đư c s d ng các bi n pháp m m d o hơn như c nh báo v hành vi vi ph m, đ ngh doanh nghi p có d u hi u vi ph m xây d ng và áp d ng chương trình tuân th pháp lu t m t cách t nguy n... Vi c truy c u trách nhi m hình s đ i v i ch th có hành vi vi ph m quy n l i ngư i tiêu dùng ch m i t p trung vào m t nhóm nh các hành vi, trong đó có hành vi "qu ng cáo gian d i", "l a d i khách hàng", "làm hàng gi ". Các hành vi làm hàng kém ch t lư ng, làm ra các lo i hàng hoá gây nguy hi m cho ngư i tiêu dùng ( m c đ nghiêm tr ng) chưa đư c t i ph m hoá đ x lý v m t hình s . 3.1.9. M t s t n t i, b t c p khác - Quy đ nh v nhãn hàng hoá chưa th ng nh t; - Có s xung đ t th m quy n và t o ra s khó khăn trong công tác qu n lý nhà nư c đ i v i hàng hoá, văn hóa ph m và d ch v trên các phương ti n thông tin đ i chúng lĩnh v c này đ i v i c 2 b , ngành (B Thông tin và Truy n thông và B Công thương). 3.2. Thi t ch th c thi pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng Công tác b o v ngư i tiêu dùng v n ch m i t p trung vào m t s thi t ch cơ b n như l c lư ng qu n lý th trư ng, l c lư ng c a ngành y t , C c Qu n lý c nh tranh, l c lư ng làm công tác tiêu chu n, đo lư ng và ch t lư ng hàng hoá c a ngành khoa h c và công ngh , các
H i b o v ngư i tiêu dùng. Vai trò c a nhi u thi t ch trong h th ng chính tr chưa đư c phát huy đúng m c. Cho t i nay, chưa có m t Ngh quy t ho c Chương trình hành đ ng liên t ch nào đư c ký k t gi a các cơ quan có trách nhi m b o v ngư i tiêu dùng v i M t tr n T qu c cũng như v i các t ch c thành viên trong M t tr n T qu c v công tác b o v ngư i tiêu dùng. Cơ quan chuyên trách v b o v ngư i tiêu dùng nư c ta (C c Qu n lý c nh tranh) m i đư c thành l p (t năm 2005 tr l i đây) v i v trí, ch c năng, quy n h n còn khá khiêm t n. L c lư ng cán b làm công tác chuyên trách cho Ban B o v ngư i tiêu dùng - C c Qu n lý c nh tranh còn thi u và còn b t c p c v s lư ng và ch t lư ng. L c lư ng thanh tra chuyên ngành v v sinh an toàn th c ph m (t trung ương t i đ a phương) chưa đư c thi t l p. Vai trò c a chính quy n c p cơ s trong công tác b o v ngư i tiêu dùng nói chung và trong công tác b o đ m v sinh an toàn th c ph m nói riêng còn chưa đư c phát huy. L c lư ng cán b chuyên trách làm công tác b o v quy n l i ngư i tiêu dùng h u như chưa có, ho c quá m ng. Vì v y, m c đ tri n khai pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng c p cơ s y u. S ph i, k t h p gi a các cơ quan h u quan trong công tác b o v ngư i tiêu dùng (ngo i tr vi c thành l p các đoàn thanh tra, ki m tra liên ngành) còn chưa hi u qu . S tham gia c a Toà án đ i v i công tác b o v ngư i tiêu dùng nư c ta còn h n ch . Ngư i tiêu dùng chưa tích c c trong vi c ti n hành kh i ki n không ph i vì pháp lu t chưa quy đ nh, mà là vì các lý do sau: Th nh t, pháp lu t nư c ta ch cho phép ngư i nào b thi t h i tr c ti p t hành vi vi ph m pháp lu t c a ngư i khác thì m i đư c quy n đ ng ra kh i ki n ngư i có hành vi vi ph m đó. Đi u ki n trình t , th t c kh i ki n r c r i và m t th i gian, đ ng th i ph i b ra các chi phí có th s l n hơn so v i kho n b i thư ng mà ngư i kh i ki n nh n đư c (n u th ng ki n), cùng v i nét văn hoá ng i ki n t ng c a ngư i Vi t Nam, ngư i tiêu dùng r t ít đ ng l c đ kh i ki n. Th hai, pháp lu t nư c ta chưa quy đ nh rõ ai s là ngư i b ki n trong chu i phân ph i hàng hoá t nhà s n xu t đ n ngư i tiêu dùng. Th ba, vi c pháp lu t quy đ nh mu n kh i ki n ph i n p t m ng án phí, đi u này khi n cho ngư i tiêu dùng ng i đưa v vi c ra Toà án gi i quy t. Th tư, ngư i tiêu dùng khi mua m t s s n ph m hàng hoá, không có thói quen gi l i các hoá đơn, ch ng t c n thi t. Vì th , khi v vi c x y ra, ngư i tiêu dùng g p khó khăn trong vi c thu th p các lo i ch ng c đ ch ng minh mình đã mua và đã tiêu dùng lo i s n ph m không an toàn, gây thi t h i cho b n thân mình. Th năm, đ k t lu n s n ph m có ch a đ c t , ho c có nh hư ng đ n ngư i tiêu dùng ph i qua quy trình ki m tra, giám đ nh nghiêm ng t m i phát hi n đư c; nhưng h th ng ki m tra, ki m nghi m hi n nay chưa đ l c, chưa tr thành công c cung c p ch ng c thu n l i cho ngư i tiêu dùng khi kh i ki n. Th sáu, vi c ch ng minh thi t h i và m i quan h nhân qu gi a hành vi gây thi t h i v i thi t h i mà ngư i tiêu dùng ph i gánh ch u trong th c t r t ph c t p, nh t là đ i v i các v vi c liên quan t i các lo i th c ph m đ c h i nhưng chưa gây b nh ngay t c kh c.
Th b y, các quy đ nh c a pháp lu t v b o v ngư i tiêu dùng còn n ng v hình th c và c ng nh c, chưa g n v i th c ti n, nên r t khó s d ng làm công c b o v quy n l i ngư i tiêu dùng. T ch c và ho t đ ng c a các H i b o v ngư i tiêu dùng còn không ít b t c p, m i quan h gi a H i b o v ngư i tiêu dùng trung ương v i các H i đ a phương thi u s g n k t c n thi t đ t o thành s c m nh t p th . H u h t các H i b o v ngư i tiêu dùng đ u g p khó khăn v trang thi t b , kinh phí ho t đ ng, l c lư ng cán b chuyên trách. Ph m vi ho t đ ng c a các H i b o v ngư i tiêu dùng m i ch y u t p trung các đô th (thành ph l n). Vi c phát tri n các H i b o v ngư i tiêu dùng t i các khu v c nông thôn, vùng sâu, vùng xa, các t nh nghèo còn r t khó khăn. 3.3. Đi u ki n đ m b o - M c đ đ u tư c a Nhà nư c cho công tác b o v ngư i tiêu dùng còn b t c p. - L c lư ng cán b chuyên trách v b o v ngư i tiêu dùng còn thi u và y u. - Nh n th c c a ngư i tiêu dùng v quy n năng c a mình, hi u bi t v pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng còn r t h n ch . - Các doanh nghi p cũng chưa t giác và chưa có thói quen ch đ ng tìm hi u các quy đ nh pháp lu t v b o v ngư i tiêu dùng. Nhi u doanh nghi p ng i th a nh n s n ph m c a mình b làm gi , làm nhái và ng i tham gia công tác đ u tranh ch ng hàng gi , hàng nhái, ng i lên ti ng vì s vi c ti t l thông tin v tình tr ng đó s nh hư ng t i tình hình kinh doanh c a mình. III. KINH NGHI M QU C T TRONG VI C XÂY D NG VÀ V N HÀNH CƠ CH PHÁP LÝ B O V NGƯ I TIÊU DÙNG Trong quá trình tri n khai đ tài, Ban Ch nhi m Đ tài và các c ng tác viên đã t p trung nghiên c u kinh nghi m xây d ng và th c thi pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng m t s qu c gia trên th gi i trong đó có Hoa Kỳ, Nh t B n, Trung Qu c, m t s nư c ASEAN, Canada, c ng đ ng châu Âu và m t s qu c gia có liên quan khác. 1. Vài nét v tình hình b o v ngư i tiêu dùng trên th gi i Trên th gi i, Chính ph các nư c đ u nh n th c đư c t m quan tr ng c a công tác b o v quy n l i ngư i tiêu dùng, tôn tr ng các quy n c a ngư i tiêu dùng, ch ng l i s l m d ng c a nh ng nhà s n xu t kinh doanh và nh ng b t công trong xã h i. Chính sách b o v quy n l i ngư i tiêu dùng thư ng đư c coi là m t trong nh ng ưu tiên trong chương trình ngh s c a các qu c gia. Các nư c thư ng ban hành b lu t ho c đ o lu t riêng v b o v ngư i tiêu dùng. Trách nhi m b o v ngư i tiêu dùng thư ng do m t cơ quan làm đ u m i và m t s cơ quan có liên quan ph i h p th c hi n. m t s nư c, cơ quan b o v ngư i tiêu dùng là cơ quan ngang b , ví d như B các v n đ ngư i tiêu dùng c a New Zealand, U ban C nh tranh và Ngư i tiêu dùng Australia, B Thương m i n i đ a và Các v n đ ngư i tiêu dùng c a Malaysia… Cơ quan b o v ngư i tiêu dùng c a nhi u nư c khác ho c là đơn v thu c B ho c là đơn v thu c cơ quan tiêu chu n, ch t lư ng, th c ph m, y t … Đa s các cơ quan b o v quy n l i ngư i tiêu dùng trên th gi i đ u nh n th y r ng ưu tiên hàng đ u trong công tác b o v ngư i tiêu dùng là m c tiêu nâng cao nh n th c c a ngư i tiêu dùng, c a doanh nghi p. Đ c bi t là vi c nâng cao nh n th c v các quy n và trách nhi m, trang b thông tin c n thi t v vi c mua bán các hàng hóa, d ch v c th , thông tin v các cơ quan và cơ ch gi i quy t khi u n i, t cáo. Các nư c cũng đ u chú tr ng vi c
đưa ra công lu n nh ng trư ng h p gi i quy t khi u n i đi n hình thông qua đó m t m t trang b hi u bi t c a ngư i tiêu dùng v quy n khi u n i, cơ ch , bi n pháp gi i quy t khi u n i: m t khác, c nh t nh các doanh nghi p đang ho c có ý đ nh vi ph m pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng. Nhi u nư c trên th gi i đã đưa các n i dung giáo d c v tiêu dùng vào chương trình các c p h c, đ c bi t là các n i dung liên quan đ n tiêu dùng ti t ki m, b n v ng. Vi c gi i quy t khi u n i, t cáo c a ngu i tiêu dùng cũng là m t trong nh ng ho t đ ng chính c a các cơ quan b o v ngư i tiêu dùng. Kinh nghi m các nư c cho th y khi nh n đơn khi u n i c a ngư i tiêu dùng liên quan đ n hàng hóa, d ch v do mình cung c p, nhi u doanh nghi p chưa có bi n pháp x lý và b i thư ng thi t h i m t cách th a đáng và k p th i. Trong nh ng trư ng h p như v y, ngư i tiêu dùng thư ng g i khi u n i t i Văn phòng khi u n i c a ngư i tiêu dùng, ho c cơ quan qu n lý nhà nư c có liên quan yêu c u gi i quy t. Khi tri n khai công tác b o v ngư i tiêu dùng, các nư c đ u v p ph i v n đ v th m quy n gi i quy t khi u n i t cáo c a ngư i tiêu dùng. Do b o v ngư i tiêu dùng liên quan t i nhi u ngành khác nhau cho nên vi c xác đ nh rõ ranh gi i v th m quy n gi a các cơ quan v n là câu h i l n đ i v i nhi u cơ quan b o v ngư i tiêu dùng l n trên th gi i. Nhìn chung, ngư i tiêu dùng thư ng có tâm lý tránh nh ng tranh ch p ph c t p và tránh m t nhi u th i gian. Do đó, các nư c tiên ti n đ u đưa ra nh ng cơ ch đ đơn khi u n i h t s c linh ho t và thu n ti n. Hình th c n p đơn có th thông qua cách vi t đơn g i đ n văn phòng, g i t i s đi n tho i đư ng dây nóng, n p đơn khi u n i qua trang web c a cơ quan b o v quy n l i ngư i tiêu dùng. m t s nư c như Anh, Pháp, Nh t B n, Malaysia, Thái Lan, các cơ quan liên quan còn ph i h p l p c ng thông tin b o v ngư i tiêu dùng. C ng thông tin này liên k t v i t t c các cơ quan b o v ngư i tiêu dùng đ a phương và các b /ngành có liên quan. Thông qua c ng đi n t này, ngư i tiêu dùng có th ti p c n v i t t c các cơ quan qu n lý có liên quan, đ ng th i có th n p đơn khi u n i v t t c các v n đ khi quy n l i c a mình b nh hư ng. Đơn khi u n i s đư c cơ quan đ u m i xem xét, sàng l c đ x lý ho c chuy n t i cơ quan qu n lý chuyên ngành ho c cơ quan b o v ngư i tiêu dùng đ a phương. Các nư c thành viên c a T ch c h p tác kinh t và phát tri n (OECD) cũng đã l p m t c ng thông tin liên qu c gia cho t t c các cơ quan b o v ngư i tiêu dùng c a các nư c thành viên c a mình. Ngư i tiêu dùng các nư c thành viên đ u có th n p đơn tr c tuy n qua đ a ch : www.econsumer.gov. Trên th gi i, H i b o v ngư i tiêu dùng đư c thành l p và th c hi n các công vi c ch y u như sau: (i) Thông tin, tuyên truy n và giáo d c ngư i tiêu dùng v các quy n và trách nhi m; (ii) Đ i di n cho ngư i tiêu dùng đóng góp ý ki n vào chính sách và pháp lu t c a nhà nư c; (iii) Tư v n và giúp đ ngư i tiêu dùng gi i quy t các khi u n i v hàng hóa, d ch v . 2. Các T ch c qu c t b o v ngư i tiêu dùng T i các qu c gia, ngư i tiêu dùng (thông qua các H i b o v ngư i tiêu dùng và thông qua Chính ph c a mình) đã có nhi u n l c liên k t, h tr l n nhau đ t o l p phong trào qu c t v b o v ngư i tiêu dùng. Nh ng n l c y mang l i nhi u thành t u quan tr ng th hi n s hình thành các t ch c qu c t và khu v c v b o v ngư i tiêu dùng, hình thành các chương trình liên k t, ph i h p, chia s kinh nghi m gi a các qu c gia v b o v ngư i tiêu dùng, hình thành các văn ki n có tính qu c t v b o v ngư i tiêu dùng. 2.1. T ch c Qu c t ngư i tiêu dùng (CI)
T ch c Qu c t Ngư i tiêu dùng đư c thành l p b i m t s t ch c b o v ngư i tiêu dùng qu c gia. Tên g i lúc đó c a t ch c này là Liên hi p các T ch c Ngư i tiêu dùng qu c t (International Organisation of Consumer Unions- g i t t là IOCU). Năm 1994, Đ i h i Th gi i c a Liên hi p các T ch c Ngư i tiêu dùng qu c t h p Montpellier (Pháp) quy t đ nh đ i tên t ch c thành Qu c t Ngư i tiêu dùng (Consumers International, g i t t là CI). Nhi m v chính c a CI là t o l p m t phong trào ngư i tiêu dùng trên th gi i đ l n m nh đ b o v t t hơn n a quy n l i c a ngư i tiêu dùng, đ ng th i c ng c nh hư ng c a h m i nơi trên th gi i. CI n l c c vũ cho m t xã h i công b ng, trung th c thông qua vi c b o v quy n c a m i ngư i tiêu dùng, nh t là nh ng ngư i tiêu dùng nghèo, ngư i b g t ra ngoài l xã h i và nh ng đ i tư ng b thi t thòi, b ng các ho t đ ng chính như: (1) H tr và tăng cư ng năng l c cho các t ch c thành viên và phong trào ngư i tiêu dùng nói chung; (2) Đ u tranh ph m vi qu c t cho nh ng chính sách có liên quan đ n ngư i tiêu dùng. Trong vi c b o v ngư i tiêu dùng, ngoài vi c đưa v n đ ngư i tiêu dùng thành m t ho t đ ng có t m c qu c t , CI còn đ c bi t quan tâm đ n các lĩnh v c sau đây: - Công tác tiêu chu n hoá: ch y u trong các tiêu chu n v an toàn cho xe ô tô, thi t b đi n, th c ph m... CI đ i di n cho ngư i tiêu dùng trong nhi u U ban tiêu chu n hoá qu c t như T ch c Tiêu chu n hoá qu c t (ISO), U ban K thu t đi n qu c t (IEC), U ban Tiêu chu n hóa th c ph m (CODEX)… - Chính sách v lương th c, th c ph m: CI tích c c c vũ cho vi c dán nhãn lương th c, th c ph m nh m cung c p nh ng thông tin đ y đ và trung th c cho ngư i tiêu dùng (nh t là th c ph m chuy n gien); đ ngh Chính ph các nư c quy đ nh m c đ dư lư ng t i đa c a m t s ch t đ c, gây ô nhi m th c ph m như dư lư ng thu c tr sâu, kháng sinh có trong th c ph m; đ ngh các U ban Codex qu c gia ph i có đ i di n c a ngư i tiêu dùng. - Đ ngh Liên H p Qu c ban hành m t danh m c các s n ph m b c m, các s n ph m b h n ch nghiêm ng t, ho c thu h i kh i th trư ng. Nhi u nư c đã dùng b n danh m c này đ t o ra m t h th ng kh ng ch và ki m soát các s n ph m đ c h i nư c mình. - Xây d ng Lu t b o v ngư i tiêu dùng m u. Dùng b n hư ng d n b o v ngư i tiêu dùng c a Liên hi p qu c làm đi m xu t phát, CI đã phát tri n m t b n Lu t b o v ngư i tiêu dùng m u cho Châu M La tinh, Nam Thái Bình Dương và Châu Phi. B n lu t m u này đã đư c dùng làm cơ s cho nh ng lu t b o v ngư i tiêu dùng nhi u nư c, do các h i b o v ngư i tiêu dùng các nư c và các Văn phòng khu v c c a Qu c t ngư i tiêu dùng đ xư ng và c vũ. - Thông tin và giáo d c ngư i tiêu dùng: CI r t thành công trong vi c thuy t ph c các Chính ph đưa chương trình giáo d c ngư i tiêu dùng vào các trư ng h c. CI h tr cho vi c t p hu n v giáo d c ngư i tiêu dùng cho các giáo viên trên toàn th gi i; giúp đ tài chính và hu n luy n cho các t ch c thành viên ti p c n v i Internet, nh m thi t l p đư c m ng lư i và xu t b n đi n t . Tháng 11/2001, t p chí Ngư i tiêu dùng Th gi i đã đư c xu t b n. Nhi u thông tin và ho t đ ng c a CI có th tìm th y trên trang Web c a CI, có đ a ch : www.consumersinternational.org - Thương m i: T năm 1997 đ n 2000, CI đã thành công trong vi c đưa m t chương trình v chính sách đ i v i ngư i tiêu dùng vào trong công ư c m i v Hi p đ nh Thương m i gi a Liên hi p Châu Âu và 71 nư c Châu Phi, vùng Caribê và Thái Bình Dương (EU/ACP). N i dung chính sách đ i v i ngư i tiêu dùng đư c đưa vào Hi p đ nh bao g m vi c cam k t h tr cho phát tri n c a các t ch c ngư i tiêu dùng và v nh ng s n ph m c a EU đã c m
không đư c xu t kh u vào các nư c này. CI đi đ u trong các ho t đ ng b o v ngư i tiêu dùng trong th i đ i thương m i đi n t , tích c c đóng góp vào b n hư ng d n b o v ngư i tiêu dùng trong thương m i đi n t c a các nư c phát tri n OECD. - S c kho và thu c ch a b nh: CI là m t trong nh ng t ch c ch u trách nhi m chính trong vi c thi t l p M ng lư i Qu c t v hành đ ng vì s c kho , đ u tranh cho an toàn, đi u ki n ti p c n và giá c c a thu c ch a b nh. CI cũng là m t thành viên thi t l p IBFAN, m t m ng lư i đ u tranh ch ng vi c qu ng cáo các s n ph m thay th s a m . K t qu công vi c c a CI/IBFAN là năm 1981, Liên hi p Qu c đã phê chu n Quy t c qu c t v ti p th các s n ph m thay th s a m . - B o v môi trư ng: CI là m t thành viên thi t l p và đi u ph i m ng lư i hành đ ng v thu c tr d ch b nh, có nh hư ng đ n vi c Liên H p Qu c phê chu n quy t c v ti p th thu c tr d ch h i năm 1995. CI cũng là đ i di n tích c c c a ngư i tiêu dùng trong chương trình môi trư ng c a Liên h p qu c (UNEP) trong vi c ban hành nhi u quy t c và công ư c v B o v môi trư ng. - D ch v công c ng: CI đã ti n hành nhi u nghiên c u đ xu t chính sách, t p hu n đ ngư i tiêu dùng có th tham gia vào vi c ho ch đ nh chính sách và giám sát vi c đi u hành các d ch v cơ b n, nh đó mà nâng cao đư c ch t lư ng, h giá cung ng d ch v công c ng, làm cho vi c cung ng đư c minh b ch và trung th c hơn. - Trách nhi m xã h i c a nhà s n xu t, kinh doanh. CI chú tr ng giúp đ các nư c thành viên thành l p các t ch c b o v ngư i tiêu dùng, xây d ng thành nh ng t ch c l n m nh đ có th có ti ng nói m nh m trong vi c ho ch đ nh các chính sách, vì l i ích c a ngư i tiêu dùng c ph m vi qu c gia và qu c t . CI phát tri n nhi u chương trình hu n luy n, giúp đ v tài chính, v k thu t, v thông tin, trao đ i các chương trình và liên k t hành đ ng nh m nâng cao hi u bi t và k năng ho t đ ng c a các nư c thành viên. 2.2. Hư ng d n c a Liên h p qu c v b o v ngư i tiêu dùng Năm 1985, c ng đ ng qu c t đã đ t đư c s đ ng thu n v vi c kh ng đ nh các quy n cơ b n c a ngư i tiêu dùng, th hi n trong B n hư ng d n c a Liên H p qu c v b o v ngư i tiêu dùng năm 1985. B n hư ng d n cung c p m t khuôn kh cho các Chính ph , đ c bi t là các nư c đang phát tri n, trong vi c ho ch đ nh các chính sách và lu t pháp b o v ngư i tiêu dùng. B n hư ng d n b o v ngư i tiêu dùng đưa ra nh ng đ nh hư ng cơ b n giúp các nư c th c hi n và duy trì đ y đ vi c b o v ngư i dân c a mình v i tư cách là ngư i tiêu dùng; khuy n khích vi c nâng cao ph m ch t đ o đ c cho nh ng ngư i s n xu t, phân ph i hàng hóa và d ch v cho ngư i tiêu dùng; t o đi u ki n thu n l i cho các t ch c s n xu t và phân ph i đáp ng đư c nh ng nhu c u và nguy n v ng c a ngư i tiêu dùng. B n hư ng d n cũng khuy n khích s phát tri n c a cơ ch th trư ng, t o đi u ki n cho ngư i tiêu dùng có nhi u s l a ch n hơn v i giá c th p hơn, khuy n khích tiêu dùng b n v ng đ ng th i đ y m nh h p tác qu c t trong lĩnh v c b o v ngư i tiêu dùng. B n hư ng d n v b o v ngư i tiêu dùng hư ng t i s b o v ngư i tiêu dùng tránh đư c nh ng nguy hi m đ i v i s c kh e; đ m b o an toàn cho ngư i tiêu dùng; nâng cao và b o v đư c các quy n l i kinh t cho ngư i tiêu dùng. Cùng v i xu hư ng toàn c u hoá và khu v c hoá, nhi u qu c gia b t đ u nh n th y s c n thi t c a vi c thi t l p m t cơ ch b o v ngư i tiêu dùng c p khu v c. Dư i đây là m t vài ví d tiêu bi u v t ch c khu v c v b o v ngư i tiêu dùng:
- y ban c a OECD v chính sách ngư i tiêu dùng (OECD CPP): y ban này đư c thành l p nh m c ng c vi c h p tác v b o v ngư i tiêu dùng gi a các cơ quan b o v ngư i tiêu dùng các nư c thành viên c a OECD; thúc đ y các qu c gia thành viên phê chu n và th c thi các tiêu chu n qu c t và các chính sách chung v b o v ngư i tiêu dùng. y ban này có 30 qu c gia thành viên. - ICPEN (M ng lư i qu c t B o v ngư i tiêu dùng và Th c thi): M ng lư i t p h p các t ch c chính ph (36 đư c nư c thành viên và hai t ch c qu c t là Ban Thư ký c a OECD và y ban châu Âu) có ho t đ ng liên quan đ n vi c th c thi pháp lu t thương m i công b ng và b o v ngư i tiêu dùng. M c tiêu ch y u c a ICPEN là t o đi u ki n ngăn ch n và x lý các hành vi kinh doanh gian d i có y u t qu c t , đ ng th i t o đi u ki n cho các ho t đ ng th c ti n nh m m c đích b i thư ng thi t h i cho ngư i tiêu dùng trư c nh ng gian l n trong giao d ch thương m i b ng cách thúc đ y cơ ch h p tác gi a các thành viên c a ICPEN. Bên c nh đó, m ng lư i cũng là nơi đ các bên trao đ i thông tin, đ c bi t là trao đ i kinh nghi m trong vi c xây d ng pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng, cũng như vi c th c thi pháp lu t. - Cơ ch c nh báo s m đ i v i các s n ph m nguy hi m c a Liên minh Châu Âu (RAPEX) đ i v i các s n ph m tiêu dùng nguy hi m (ngo i tr th c ph m, dư c ph m và các máy móc y h c). Cơ ch này giúp cho các nư c thành viên và y ban châu Âu có th trao đ i thông tin nhanh chóng v các bi n pháp nh m h n ch ho c ngăn ch n vi c giao d ch và s d ng các s n ph m có d u hi u gây nguy hi m cho s c kh e và s an toàn c a ngư i tiêu dùng, trong đó bao g m c các bi n pháp cư ng ch c a các chính ph cũng như các bi n pháp do các nhà s n xu t và phân ph i t nguy n đưa ra và th c hi n. - H p tác qu c t v b o v ngư i tiêu dùng Đông Nam Á: Nh n th c rõ t m quan tr ng c a v n đ h p tác qu c t v b o v ngư i tiêu dùng gi a các nư c trong khu v c nh m chia s kinh nghi m trong lĩnh v c này đ ng th i t o ra m t cơ ch h p tác sâu r ng đ nâng cao hi u qu b o v ngư i tiêu dùng, b o đ m an toàn cho ngư i tiêu dùng trong khu v c, t i H i ngh v b o v ngư i tiêu dùng các nư c Đông Nam Á l n th 2 t i Indonesia, các nư c trong khu v c đã th ng nh t xây d ng đ án thành l p ba t ch c v b o v ngư i tiêu dùng bao g m y ban H p tác v b o v ngư i tiêu dùng ASEAN (ACCCP), m ng lư i các cơ quan b o v ngư i tiêu dùng Đông Nam Á (SEA-CPAN) và H i đ ng ngư i tiêu dùng Đông Nam Á (SEA-CC). Hi n nay các cu c h p đang đư c luân phiên t ch c t i các qu c gia Đông Nam Á nh m thúc đ y ti n trình thành l p các t ch c này. + y ban h p tác v b o v ngư i tiêu dùng ASEAN (ACCCP) U ban này có trách nhi m h tr phát tri n và tri n khai cơ ch và các chương trình b o v ngư i tiêu dùng cho các nư c thành viên chưa th c hi n; nghiên c u nh hư ng c a khu v c m u d ch t do ASEAN (AFTA) đ i v i ngư i tiêu dùng, d n d t m ng lư i các cơ quan b o v ngư i tiêu dùng đ thúc đ y trao đ i và chia s thông tin; thúc đ y h p tác đ hư ng t i s hoà h p pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng trong khu v c ASEAN; nâng cao năng l c cho các cán b làm công tác b o v ngư i tiêu dùng thông qua vi c t ch c các khoá đào t o trong khu v c. + M ng lư i các cơ quan b o v ngư i tiêu dùng Đông Nam Á (SEA-CPAN): Vi c thi t l p m t m ng lư i các cơ quan b o v ngư i tiêu dùng ASEAN liên k t chính th c v i Ban thư ký ASEAN s cho phép chia s thông tin v chính sách và pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng