1<br />
<br />
TỪ THẾ GIỚI NHÌN VỀ<br />
CÔNG TÁC XÃ HỘI HỌC ĐƯỜNG Ở VIỆT NAM<br />
ThS. Lê Chí An<br />
Trưởng Bộ môn CTXH<br />
Khoa XHH & CTXH<br />
Đại Học Mở Tp Hồ Chí Minh<br />
Không riêng Việt Nam mà các nước đang phải đối diện và giải quyết nhiều vấn<br />
đề trong trường học. Có thể thấy đó là vấn đề học sinh bỏ học, bạo lực trong học<br />
đường, vấn đề sức khỏe, nạn bắt nạt trong học sinh, bảo vệ học sinh, giúp học<br />
sinh thoát khỏi những thương tổn, mối quan hệ gia đình-học đường, vấn đề học<br />
sinh nhút nhát, ngăn ngừa học sinh bị gạt ra rìa, vấn đề tự tử, tham vấn nhóm<br />
đồng đẳng, những hành vi không thích nghi, học sinh hiếu động, trẻ em dễ bị<br />
thương tổn, đưa trẻ đường phố vào học chính quy, bạo lực gia đình và trẻ em<br />
nghèo đói.<br />
Bản thân tôi được tham dự hội nghị quốc tế Công tác xã hội học đường lần thứ 3<br />
năm 2006 ở Busan, Hàn Quốc nhận thấy lĩnh vực CTXH ở trường học đã phát<br />
triển từ lâu và khá mạnh ở một số nước trên thế giới. Các nước đã giới thiệu cách<br />
làm của họ bài bản và yêu cầu nhân sự CTXH trong lĩnh vực nầy cũng rất cao.<br />
Nhìn chung các vấn đề của học sinh trong trường học mà nhân viên xã hội học<br />
đường các nước thường giải quyết là các nhóm vấn đề : học sinh đi học thường<br />
xuyên hay không, vấn đề cảm xúc, hành vi, vật chất, động cơ học tập, giáo dục<br />
đặc biệt cho học sinh khuyết tật, bảo vệ trẻ em…Nhân viên xã hội học đường<br />
triển khai các phương pháp CTXH như CTXH cá nhân, CTXH nhóm, hoạt động<br />
phòng ngừa, vãng gia, tham vấn, tham khảo ý kiến giáo viên, lượng giá…<br />
Ở Hoa Kỳ ngay từ đầu CTXH học đường đã chú trọng cải thiện việc đến lớp của<br />
trẻ và mối quan hệ giữa gia đình và nhà trường. Trải qua nhiều giai đoạn phát<br />
triển ngày nay CTXH học đường bao gồm các dạng dịch vụ toàn diện cho dù<br />
trọng tâm có thay đổi tùy theo trường học. Nhân viên xã hội học đường còn làm<br />
việc với trẻ khuyết tật, những học sinh vô gia cư hoặc đóng vai trò là chuyên gia<br />
phòng ngừa. Có khoảng 20.000 nhân viên xã hội học đường làm việc ở Hoa Kỳ,<br />
tập trung nhiều nhất ở vùng Trung Tây của nước nầy. Ngày nay hầu hết nhân<br />
viên xã hội học đường được các trường cấp quận tuyển dụng. Với trình độ Thạc<br />
sĩ CTXH, nhân viên xã hội học đường làm việc trong các đội nhóm đa ngành<br />
gồm nhân viên giáo dục và ngành khác.<br />
Ở Việt Nam, CTXH học đường được giới thiệu trong chương trình đào tạo cử<br />
nhân CTXH ở Đại học Mở TP.HCM như là một lĩnh vực ứng dụng của công tác<br />
xã hội và sắp tới sẽ xây dựng chuyên ngành CTXH học đường cũng như CTXH<br />
trong lĩnh vực HIV/AIDS. Để thúc đNy việc đưa CTXH vào trường học, Khoa Xã<br />
hội học-Đại học Mở TP.HCM với sự tài trợ của Tổ chức Cứu trợ trẻ em Thụy<br />
Điển (SCS-Save the Children Sweden) và sự đồng ý của Sở Giáo dục TP.HCM<br />
đã triển khai dự án thí điểm CTXH học đường ở 2 trường Chu Văn An (Quận 1)<br />
và Hưng Phú (Quận 8) từ năm 1999-2001. Tại mỗi trường có một nữ nhân viên<br />
xã hội làm việc thường xuyên với học sinh. Học sinh gặp bất kỳ vấn đề gì về học<br />
hành, tình cảm, tâm sinh lý, mối quan hệ thầy cô, vấn đề ở gia đình … đều có thể<br />
<br />
2<br />
<br />
gặp NVXH để bộc lộ nhằm được giúp đỡ. NVXH học đường áp dụng các<br />
phương pháp chuyên nghiệp của CTXH cá nhân, CTXH nhóm, tham vấn… để<br />
giải quyết vấn đề của trẻ. Trước khi kết thúc dự án thí điểm, một cuộc lượng giá<br />
đã chỉ ra những thành công của việc đưa công tác xã hội vào trường học như cải<br />
thiện mối quan hệ giữa học sinh-học sinh, học sinh-thầy cô, giải quyết được một<br />
số vấn đề cá nhân học sinh… Tiếc rằng sau đó đã không có được sự thỏa thuận<br />
tiếp tục triển khai nhân rộng ra các trường học khác trong thành phố. Một trong<br />
các lý do đó là nhận thức của một số người cho rằng không cần thiết phải có<br />
NVXH học đường ở trường học vì đã có giáo viên chủ nhiệm.<br />
Trong nỗ lực đưa CTXH vào trường học, tổ chức SCS đã phối hợp hỗ trợ ngành<br />
Dân số Gia đình và Trẻ em TP.HCM xây dựng 8 điểm tư vấn học đường tại 8<br />
trường thuộc các quận 3, 8, 10, Tân Bình và Gò Vấp nhưng cũng gặp không ít<br />
khó khăn, thể hiện rõ nét nhất là cụm từ “CTXH học đường” không được sử<br />
dụng trong dự án nầy.1<br />
Nhìn ra thế giới rồi nhìn lại nước ta thấy rằng trong lĩnh vực CTXH trong đó có<br />
CTXH ở trường học còn quá nhiều vấn đề đang chờ đợi các cấp lãnh đạo nhà<br />
nước giải quyết. Việt Nam là nước đầu tiên ở châu Á ký vào Công ước Quốc tế<br />
Quyền Trẻ Em. Chúng ta có Luật Bảo vệ, Chăm sóc và Giáo dục Trẻ em và các<br />
văn bản khác quy định những chính sách đối với trẻ em nhất là trẻ em trong lứa<br />
tuổi đi học. Nhưng trong thực tế trẻ em là học sinh đang bị đối xử không tương<br />
xứng với những gì các em đáng được hưởng. Nhiều vụ việc tiêu cực đã xảy ra<br />
trong nhà trường như thầy cô đánh học sinh, bắt học sinh chịu những hình phạt<br />
mang tính hạ thấp nhân phNm, làm tổn hại sức khỏe, tâm lý…của trẻ. Chúng ta<br />
có thể làm gì để giảm bớt những rắc rối nNy sinh trong khuôn viên học đường?<br />
Thê giới đã có kinh nghiệm ứng dụng kỹ năng của khoa học CTXH vào giải<br />
quyết những vấn đề nNy sinh không chỉ trong trường học mà còn ở bệnh viện,<br />
cộng đồng, lĩnh vực tội phạm, nghiện ngập…<br />
Hiện nay ở TPHCM đã có một số trường học phổ thông có tổ chức tham vấn học<br />
đường như là biện pháp giúp học sinh “hạ nhiệt” những vấn đề thuộc tâm lý<br />
nhưng chỉ trong khuôn khổ tâm lý chứ chưa thực sự là công tác xã hội. Theo<br />
Mạng lưới công tác xã hội học đường thế giới thì nhân viên xã hội học đường là<br />
những người được huấn luyện đặc biệt để làm việc với trẻ em trong trường học.<br />
Nhân viên xã hội học đường giúp học sinh :<br />
-<br />
<br />
giải quyết những vấn đề n y sinh trong trường học<br />
<br />
-<br />
<br />
giải quyết những vấn đề trong mối quan hệ với gia đình<br />
<br />
-<br />
<br />
giải quyết những vấn đề có liên quan tới cộng đồng<br />
<br />
Vì vậy nhân viên xã hội học đường cần làm việc với :<br />
-<br />
<br />
học sinh ( ở độ tuổi trẻ em và thiếu niên)<br />
<br />
-<br />
<br />
cha mẹ học sinh<br />
<br />
-<br />
<br />
thầy cô giáo và những nhân viên khác trong trường học<br />
<br />
Nhân viên công tác xã hội học đường :<br />
1<br />
<br />
Theo Đỗ Hải Đăng, cán bộ của SCS - Văn phòng tại TP.HCM<br />
<br />
3<br />
<br />
-<br />
<br />
giúp học sinh các vấn đề học tập và các mối giao tiếp xã hội với bạn bè<br />
<br />
-<br />
<br />
đóng vai trò liên kết giữa gia đình và trường học<br />
<br />
-<br />
<br />
chuyển tuyến (học sinh) tới các cơ sở dịch vụ có liên quan trong cộng<br />
đồng<br />
<br />
-<br />
<br />
can thiệp lúc khủng hoảng<br />
<br />
-<br />
<br />
xây dựng các chương trình mang tính phòng ngừa trong trường học và<br />
ngoài cộng đồng<br />
<br />
Hiện Mạng lưới quốc tế CTXH học đường có thông tin từ 43 quốc gia sau đây :<br />
Argentina, Australia, Austria, Bahamas, Canada, China, Denmark, Estonia,<br />
Finland, France, Germany, Ghana, Hong Kong (Special Administrative Region<br />
of China), Hungary, Iceland, India, Japan, Korea, Latvia, Liechtenstein,<br />
Lithuania, Luxembourg, Macedonia, Malta, Mauritius, Mongolia, The<br />
Netherlands, New Zealand, Norway, Pakistan, Poland, Russia, Saudi Arabia,<br />
Singapore, Slovakia, Sri Lanka, Sweden, Switzerland, Taiwan, United Arab<br />
Emirates, United Kingdom, United States, Vietnam2.<br />
Mỗi nước đều có những tiêu chuNn riêng tuyển chọn nhân viên xã hội vào làm<br />
việc ở trường học, thí dụ : Ở Hoa Kỳ nhân viên xã hội học đường có học vị thạc<br />
sĩ CTXH, nhưng ở Úc và Canada thì chỉ cần cử nhân. Còn tên gọi cũng khác, có<br />
nước như Hàn Quốc thì có hai chức danh : nhân viên xã hội học đường (tiếng<br />
Anh), nhân viên an sinh xã hội học đường hoặc nhân viên an sinh giáo dục cộng<br />
đồng (tiếng Hàn). Tuy nhiên đại đa số các nước đều chọn chức danh “nhân viên<br />
xã hội học đường” (school social worker).<br />
Thông qua hội thảo này, những người làm công tác xã hội chuyên nghiệp mong<br />
mỏi các cơ quan nhà nước có trách nhiệm, các đoàn thể, tổ chức xã hội… cùng<br />
lên tiếng và có kế hoạch đưa CTXH học đường vào trường học; đây là hoạt động<br />
phù hợp với nội dung Đề án phát triển nghề CTXH ở Việt Nam đã được Thủ<br />
tướng phê duyệt tháng 3 năm 2010.<br />
Xin tham khảo bảng sau đây để thấy số liệu của một số nước có triển khai dịch<br />
vụ CTXH học đường.<br />
<br />
TT<br />
<br />
QUỐC<br />
GIA<br />
<br />
TRÌNH ĐỘ<br />
CẦN CÓ CỦA<br />
NHÂN VIÊN<br />
<br />
CHỨC DANH<br />
<br />
XÃ HỘI<br />
<br />
NĂM BẮT<br />
ĐẦU HOẠT<br />
ĐỘNG CTXH<br />
HỌC ĐƯỜNG<br />
<br />
SỐ LƯỢNG NVXH<br />
HỌC ĐƯỜNG<br />
ĐƯỢC TUYỂN<br />
DỤNG<br />
<br />
1940<br />
<br />
150<br />
<br />
HỌC ĐƯỜNG<br />
1<br />
<br />
2<br />
<br />
Australia<br />
<br />
Cử nhân CTXH Nhân viên xã hội<br />
hoặc Cử nhân học đường hoặc<br />
CTXH có 2 năm NVXH<br />
sau đại học; hội<br />
viên Hội NVXH<br />
Úc<br />
<br />
Theo Mạng lưới quốc tế CTXH học đường<br />
<br />
4<br />
2<br />
<br />
Canada<br />
<br />
Cử nhân CTXH Nhân viên xã hội 1900 nhưng sau<br />
hoặc Thạc sĩ học đường<br />
năm 1940 mới<br />
CTXH<br />
được nhìn nhận<br />
<br />
750<br />
<br />
3<br />
<br />
Finland<br />
<br />
Thạc sĩ CTXH<br />
<br />
4<br />
<br />
Ghana<br />
<br />
5<br />
<br />
Ấn Độ<br />
<br />
Nhân viên xã hội<br />
học<br />
đường<br />
(koulukuraattori)<br />
<br />
1966<br />
<br />
400<br />
<br />
Giáo viên được<br />
đào tạo thêm về<br />
CTXH<br />
học<br />
đường<br />
<br />
Nhân viên an<br />
sinh<br />
<br />
1967<br />
<br />
320<br />
<br />
- Thạc sĩ<br />
<br />
Nhân viên xã<br />
hội học đường<br />
<br />
1970<br />
<br />
20.000<br />
<br />
- Sinh viên sau<br />
đại học CTXH<br />
<br />
Nhân viên tư<br />
vấn hướng đạo<br />
<br />
Giáo viên giáo<br />
dục đặc biệt<br />
<br />
6<br />
<br />
Nhật Bản<br />
<br />
Chưa rõ<br />
<br />
Nhân viên xã<br />
hội học đường<br />
<br />
1986<br />
<br />
30<br />
<br />
7<br />
<br />
Hàn Quốc<br />
<br />
- Cử nhân hoặc<br />
trên cử nhân về<br />
lĩnh vực an sinh<br />
xã hội<br />
<br />
Nhân viên xã<br />
hội học đường<br />
(tiếng Anh)<br />
<br />
1993<br />
<br />
230<br />
<br />
- Thạc sĩ về an<br />
sinh xã hội<br />
<br />
Nhân viên an<br />
sinh xã hội học<br />
đường<br />
hoặc<br />
nhân viên an<br />
sinh giáo dục<br />
cộng<br />
đồng<br />
(tiếng Hàn)<br />
<br />
8<br />
<br />
Mông Cổ<br />
<br />
- Nhân viên có<br />
trình độ CTXH,<br />
nhà tâm lý, giáo<br />
viên<br />
<br />
Nhân viên xã<br />
hội học đường<br />
<br />
1997<br />
<br />
524<br />
<br />
9<br />
<br />
New<br />
Zealand<br />
<br />
- Nhân viên có<br />
trình độ trung<br />
cấp hay Cử<br />
nhân CTXH<br />
<br />
NVXH<br />
hay<br />
NVXH<br />
ở<br />
trường học<br />
<br />
1994<br />
<br />
150<br />
<br />
10<br />
<br />
Singapore<br />
<br />
- Cử nhân CTXH<br />
<br />
NVXH<br />
đường<br />
<br />
học<br />
<br />
1965<br />
<br />
Chưa có số liệu<br />
nhưng đã có 100 cơ<br />
sở an sinh tình<br />
nguyện cung cấp dịch<br />
vụ CTXH học đường<br />
<br />
11<br />
<br />
Sri Lanka<br />
<br />
- NV tốt nghiệp<br />
trung cấp 2 năm<br />
ở Viện phát<br />
triển xã hội<br />
quốc gia<br />
<br />
NVXH<br />
đường<br />
<br />
học<br />
<br />
1997<br />
<br />
17 NVXH làm việc ở<br />
24 trường<br />
<br />
12<br />
<br />
Thụy Điển<br />
<br />
- Cử nhân CTXH<br />
<br />
NVXH<br />
<br />
học<br />
<br />
1950<br />
<br />
1500-2000<br />
<br />
5<br />
đường<br />
Skolkurator<br />
(tiếng<br />
Thụy<br />
Điển)<br />
13<br />
<br />
Đài Loan - Cử nhân CTXH<br />
(TQ)<br />
<br />
NVXH<br />
đường<br />
<br />
học<br />
<br />
1977<br />
<br />
58<br />
<br />
14<br />
<br />
Các tiểu - Cử nhân CTXH<br />
vương<br />
quốc<br />
Ả<br />
Rập thống<br />
nhất<br />
(UAE)<br />
<br />
NVXH<br />
đường<br />
<br />
học<br />
<br />
1972<br />
<br />
813<br />
<br />
15<br />
<br />
Anh quốc - NVXH trung<br />
và<br />
Bắc<br />
cấp<br />
Ailen<br />
- NV các ngành<br />
gần<br />
<br />
NVXH<br />
dục<br />
<br />
giáo<br />
<br />
1871<br />
<br />
3.000<br />
<br />
Hoa Kỳ<br />
<br />
NVXH<br />
đường<br />
<br />
1906<br />
<br />
20.000<br />
<br />
16<br />
<br />
- Thạc sĩ CTXH<br />
<br />
Nhân viên an<br />
sinh giáo dục<br />
học<br />
<br />
__________________________<br />
TÀI LIỆU THAM KHẢO<br />
-<br />
<br />
Các báo cáo tham luận tại hội nghị CTXH học đường ở Busan, Hàn Quốc<br />
năm 2006 của Lê Chí An và đại biểu các nước khác<br />
<br />
-<br />
<br />
Mạng lưới quốc tế công tác xã hội học đường:<br />
http://internationalnetwork-schoolsocialwork.htmlplanet.com/<br />
<br />
-<br />
<br />
Newsletter hàng tháng của International Network for School Social Work<br />
từ 2006 đến 2011.<br />
<br />
website:<br />
<br />