intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Vai trò của cộng đồng trong bảo vệ di tích lịch sử văn hóa (qua nghiên cứu trường hợp tỉnh Bắc Ninh)

Chia sẻ: Thị Huyền | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

156
lượt xem
9
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Với sự tham gia của cộng đồng, nhiều di tích đã được trùng tu, tu bổ tránh được sự hủy hoại của thiên nhiên, môi trường, đồng thời đưa vào sử dụng, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa của người dân. Cùng tìm hiểu bài viết "Vai trò của cộng đồng trong bảo vệ di tích lịch sử văn hóa (qua nghiên cứu trường hợp tỉnh Bắc Ninh)" để nắm vững hơn thông tin về vấn đề này.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Vai trò của cộng đồng trong bảo vệ di tích lịch sử văn hóa (qua nghiên cứu trường hợp tỉnh Bắc Ninh)

DI TÍCH LỊCH SỬ - VĂN HÓA<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> VAI TRÒ CỦA CỘNG ĐỒNG<br /> TRONG BẢO VỆ DI TÍCH LỊCH SỬ VĂN HÓA<br /> (QUA NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP TỈNH BẮC NINH)<br /> TRẦN ĐỨC NGUYÊN<br /> <br /> Tóm tắt<br /> <br /> Việc bảo vệ, giữ gìn các di tích lịch sử văn hóa đã và đang được cả xã hội quan tâm, trong đó ghi<br /> nhận những đóng góp rất lớn của cộng đồng. Với sự tham gia của cộng đồng, nhiều di tích đã được<br /> trùng tu, tu bổ tránh được sự hủy hoại của thiên nhiên, môi trường, đồng thời đưa vào sử dụng, đáp<br /> ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa của người dân. Tuy nhiên bên cạnh những ưu điểm thì cũng xuất hiện<br /> những hạn chế như xây dựng, tu bổ sai nguyên tắc, làm sai lệch giá trị của di tích… Điều này đã đặt<br /> ra cho các cơ quan quản lý nhiệm vụ định hướng, giám sát khi huy động các nguồn lực từ cộng đồng<br /> trong bảo vệ di tích lịch sử văn hóa<br /> <br /> Từ khóa: Di tích, di tích lịch sử - văn hóa, cộng đồng, vai trò của cộng đồng<br /> <br /> Abstract<br /> <br /> The protection and preservation of the cultural - historical monuments have been interested<br /> by the whole society, in which recognizing the enormous contribution of the community. With the<br /> participation of the community, many relics have been restored, repaired, avoiding the destruction<br /> of the nature, environment; and put into use, meeting the demand of enjoying culture of the people.<br /> However, besides the advantages, it also appears some disadvantages such as construction, repairing<br /> in wrong principle, distort the value of the relics... This has posed to management authorities the tasks<br /> of directing, supervising when mobilizing the resources from the community in protecting the cultural<br /> - historical monuments.<br /> <br /> Keyword: Relic, cultural - historical monument, community, role of community<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> C<br /> ộng đồng là một thuật ngữ đã và cách tiếp cận và phân loại trong nghiên cứu), dù<br /> đang được sử dụng trên nhiều lĩnh tiếp cận từ những góc độ lý thuyết khoa học<br /> vực khác nhau như xã hội học, văn khác nhau và hướng tới sự quan tâm học thuật<br /> hóa học, nhân học, sử học, kinh tế học, chính với những dạng thức cụ thể không giống nhau<br /> trị học… Ở mỗi lĩnh vực, khái niệm cộng đồng của cộng đồng thì cách hiểu về cộng đồng vẫn<br /> được hiểu theo những tiêu chí, nội hàm phù có một số điểm thống nhất như: cộng đồng<br /> hợp. Tuy nhiên theo một số nhà nghiên cứu, là tập hợp của một số đông người; có bản sắc<br /> dù ít nhiều có sự hiểu khác nhau nhưng vẫn riêng; các thành viên phải có sự gắn kết với<br /> có thể đưa ra được những điểm chung trong nhau; có ý thức cộng đồng… Theo tác giả,<br /> khái niệm cộng đồng. Theo tác giả Phạm Hồng cộng đồng được phân thành ba loại là cộng<br /> Tung (trong bài viết Cộng đồng: Khái niệm, đồng địa lý, cộng đồng văn hóa và cộng đồng tổ<br /> <br /> Số 6 - Tháng 12 - 2013 VĂN HÓA<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 55<br /> VĂN HÓA<br /> NGHIÊN CỨU<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> chức. Trong đó, cộng đồng văn hóa được hiểu tạo. Họ luôn mong cho các di tích - nơi cư ngụ<br /> là các thành viên có chung một bản sắc hay của “bậc tối cao” được khang trang, to đẹp. Do<br /> những đặc trưng văn hóa nào đó và dù có thể vậy, trong phạm vi này, theo chúng tôi có thể<br /> không cùng địa bàn quần cư, họ vẫn thường quan niệm cộng đồng là những người cùng<br /> xuyên có những tương tác nào đó và dễ nhận hoặc khác địa bàn sinh sống, chung các yếu tố<br /> biết lẫn nhau (1). Hai tác giả Tô Duy Hợp, Lương về văn hóa và có sự quan tâm, đóng góp đối<br /> Hồng Quang khi nghiên cứu về cộng đồng đã với việc trùng tu, tu bổ các di tích lịch sử văn<br /> nhấn mạnh đến các yếu tố địa vực, kinh tế hay hóa.<br /> nghề nghiệp và các yếu tố có tính văn hóa. Các Luật Di sản văn hóa của nước ta có ghi: “Di<br /> tác giả này cũng chia cộng đồng thành ba loại: tích lịch sử văn hóa là công trình xây dựng, địa<br /> loại hình cộng đồng thuần khiết và không thuần điểm và các di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia thuộc<br /> khiết; cộng đồng theo tính trồi (cộng đồng lãnh công trình, địa điểm đó, có giá trị lịch sử, văn hóa,<br /> thổ, cộng đồng huyết thống, cộng đồng tộc khoa học” (3, tr.33). Trên thực tế, di tích lịch sử<br /> người…) và cộng đồng lịch sử (2, tr.32). Nhưng văn hóa là những nơi lưu giữ một bộ phận giá<br /> một số ý kiến lại cho rằng trên thực tế không trị văn hóa khảo cổ, nơi diễn ra sự kiện lịch<br /> có loại cộng đồng riêng biệt nào cả mà dường sử quan trọng, có ý nghĩa đối với dân tộc, đất<br /> như tất các cộng đồng đều ở dạng hỗn hợp nước hoặc địa phương: những địa điểm ghi<br /> hay là phức hợp của một vài kiểu loại khác dấu chiến công chống xâm lược, chống áp bức;<br /> nhau. Chẳng hạn, làng xóm là một cộng đồng những địa điểm lưu niệm về nhân vật lịch sử,<br /> địa vực cư trú, nhưng trong đó lại tồn tại cả anh hùng dân tộc, danh nhân văn hóa, khoa<br /> những cộng đồng khác như cộng đồng nghề học; những công trình kiến trúc nghệ thuật<br /> nghiệp, cộng đồng tín ngưỡng… có giá trị. Di tích lịch sử văn hóa là một phận<br /> Trong lĩnh vực bảo vệ di tích lịch sử văn hóa, quan trọng cấu thành di sản văn hóa, mỗi di<br /> khi đề cập tới cộng đồng, chúng tôi cho rằng tích hàm chứa giá trị văn hoá - lịch sử - khoa<br /> đây là tập hợp những nhóm người có chung học nhất định, phản ánh một chặng đường lịch<br /> đặc trưng về văn hóa, đó là cùng theo/thờ sử của cộng đồng dân cư, quá trình hình thành<br /> phụng một tôn giáo hoặc tín ngưỡng nào đó và phát triển xã hội qua mỗi thời đại.<br /> như Phật giáo, Đạo giáo, tín ngưỡng thờ Mẫu, So với các bộ phận khác của di sản văn<br /> thờ Thành hoàng, thờ tổ tiên… Cộng đồng này hóa vật thể thì các di sản này có những đặc<br /> có thể trùng khớp với cộng đồng cư trú (làng trưng riêng: các di tích tồn tại, gắn với từng địa<br /> xã, khu phố) nhưng cũng có thể không, thậm phương, địa bàn cư trú, gắn với các khu dân cư,<br /> chí còn rộng hơn trên phạm vi cả nước, thậm với cộng đồng cụ thể. Xét từ góc độ sáng tạo<br /> chí là ngoài nước. Các thành viên thuộc cộng thì các di tích phần lớn đều do cộng đồng, góp<br /> đồng này có chung một niềm tin vào các vị công sức xây dựng nên. Trong lịch sử có những<br /> thần linh, cầu mong sự che chở, ban ơn, mang trường hợp di tích được triều đình, vua chúa,<br /> lại cho họ những điều tốt lành trong cuộc quan lại hoặc những người có tiềm lực kinh tế<br /> sống. Những niềm tin như vậy đã tạo sự thống đầu tư tiền bạc, vật liệu để xây dựng như các<br /> nhất tinh thần, củng cố đạo lý chung, đồng lăng tẩm, đền đài tại kinh thành Huế hay đình<br /> thời góp phần vào nhiều hoạt động xã hội tại Đình Bảng (Bắc Ninh)... nhưng trong quá trình<br /> cộng đồng bằng một thái độ mà theo các nhà tạo dựng các di tích đó cộng đồng vẫn đóng vai<br /> nghiên cứu, là một “sự dấn thân, không vụ lợi”. trò quan trọng bằng sức lao động của tập thể<br /> Một trong những hoạt động đó là việc tham và sự sáng tạo của những nghệ nhân. Những<br /> gia đóng góp giữ gìn, bảo vệ những địa điểm mảng chạm khắc tinh sảo, những kiểu dáng<br /> thờ tự của cộng đồng - khi các di tích bị xuống độc đáo trong kiến trúc... do người dân tạo<br /> cấp, hư hỏng thì các thành viên của cộng đồng nên là những di sản văn hóa tiêu biểu mà ngày<br /> sẵn lòng góp công, góp của để trùng tu, tôn nay vẫn còn nguyên giá trị. Trong qúa trình tồn<br /> <br /> 56 Số 6 - Tháng 12 - 2013<br /> DI TÍCH LỊCH SỬ - VĂN HÓA<br /> <br /> <br /> tại, các di tích như đình, chùa, đền, miếu… đã dựng sửa sang, điện thờ nguy nga, chùa chiền<br /> chịu nhiều tác động của môi trường tự nhiên, rộng rãi” (5, tr.37- 38). Ngày nay, tại các di tích<br /> của chiến tranh tàn phá. Các di tích này vẫn còn lưu giữ được hàng ngàn tấm bia hậu như<br /> tồn tại cũng là nhờ công sức của cộng đồng. vậy, qua đó có thể thấy ngay từ xưa, ý thức bảo<br /> Người dân đã huy động công sức, tiền của để vệ, giữ gìn các di tích đã thu hút được sự quan<br /> trùng tu, tu bổ cho các di tích. Qua đó, chúng tâm và tham gia một cách tự nguyện của cộng<br /> ta thấy di tích và cộng đồng có mối quan hệ đồng.<br /> mật thiết với nhau, trong đó cộng đồng đóng Ngày nay, trước sự phát triển mạnh mẽ<br /> vai trò rất quan trọng trong quá trình sáng tạo, của nhiều lĩnh vực như kinh tế, công nghệ,<br /> hình thành và tồn tại của các di tích. khoa học, chất lượng cuộc sống của người<br /> Trong lịch sử, việc cộng đồng tham gia bảo dân được tăng lên, văn hóa khẳng định được<br /> vệ, giữ gìn di tích, đặc biệt là các di tích gắn với vai trò quan trọng trong đời sống xã hội: là<br /> tôn giáo - tín ngưỡng là hoạt động phổ biến “nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục<br /> tại các xóm làng, khu dân cư. Sự đóng góp của tiêu, vừa là động lực thúc đẩy phát triển kinh<br /> cộng đồng cho tu bổ di tích không ít hơn sự tế - xã hội”. Sự phát triển xã hội về nhiều mặt,<br /> đầu tư của chính quyền. Những hành động tốt nhất là về kinh tế vừa thể hiện được những ưu<br /> đẹp ấy được duy trì trong các điều kiện lịch sử điểm nhưng cũng có những tác động tiêu cực<br /> khác nhau và được ghi lại trên các di vật như không nhỏ đến văn hóa truyền thống. Nhiều<br /> bia đá, chuông, khánh, hoành phi, câu đối..., di sản bị trào lưu công nghiệp hóa - hiện đại<br /> trong đó, nhiều nhất là được ghi trên bia đá. hóa làm ảnh hưởng, thậm chí phá hủy. Vì vậy<br /> Các tấm bia ghi lại sự đóng góp tiền của, công vấn đề bảo vệ, giữ gìn và phát huy giá trị di sản<br /> sức của những người hảo tâm vào việc tu bổ văn hóa truyền thống trong điều kiện hiện nay<br /> di tích. Tùy từng loại hình, bia có những tên đã, đang thu hút sự quan tâm của toàn xã hội.<br /> gọi khác nhau như bia hậu thần, bia hậu phật, Các di tích lịch sử văn hóa có vị thế quan trọng<br /> bia hậu hiền… Văn bia tại chùa Linh Cảm (xã trong hệ thống di sản văn hóa của mỗi dân tộc.<br /> Việt Đoàn, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh) dựng Việc bảo vệ, giữ gìn các di tích phụ thuộc vào<br /> năm Quang Bảo thứ 4 (1557) có ghi: “…Thắng nhiều yếu tố như chính sách, công tác quản lý,<br /> tích Khám Sơn vốn có chùa, chùa hiển linh từ khoa học kỹ thuật… nhưng vai trò của cộng<br /> xa xưa. Phàm có việc cầu, đảo đều cảm ứng… đồng vẫn là một yếu tố hết sức quan trọng.<br /> Năm tháng qua đi, chùa cũ kỹ. Muốn sửa cũ Tổ chức UNESCO khẳng định: “theo nghĩa<br /> thành mới tất phải chờ vào bậc đại đàn, có lực rộng nhất, di sản thiên nhiên và văn hóa thuộc<br /> lượng lớn, phương sách lớn mới thành… trên về mọi người...”, đồng thời nhấn mạnh vai trò<br /> có Thánh Thiên tử đặc ban cấm tiền cung tiến, của cộng đồng trong việc bảo vệ các di sản<br /> Hoàng thái hậu lại lấy tiền quan cúng vào, dưới ấy: “bổn phận của toàn thể cộng đồng là phải<br /> có các thái lão, thiện nam tín nữ một vùng có tham gia vào việc bảo vệ di sản văn hóa và<br /> tấm lòng lành đó khởi xướng lên. Chúng dân thiên nhiên” (6). Ở nước ta, Luật Di sản văn hóa<br /> đổ về như nước cùng vui làm việc thiện, giúp khẳng định “Di sản văn hóa Việt Nam là tài sản<br /> tài vật…”(4, tr.149). Hay văn bia “Ninh Phúc quý giá của cộng đồng các dân tộc Việt Nam<br /> thiền tự bi ký” tại chùa Bút Tháp dựng năm và là bộ phận của di sản văn hóa nhân loại, có<br /> Vĩnh Thịnh thứ 10 (1714) cũng nói về điều này: vai trò lớn trong sự nghiệp dựng nước và giữ<br /> “chùa Ninh Phúc được mở dựng bởi bậc thánh nước của nhân dân”. Trong những năm qua,<br /> đời trước nhưng qua nhiều năm đã hư hại” nên Nhà nước ta đã đầu tư nhiều kinh phí cho việc<br /> được nhiều quan viên trong triều hưng công bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa<br /> cho tu sửa thêm khang trang hơn mà “chẳng nói chung, các di tích lịch sử văn hóa nói riêng.<br /> tiếc ngàn vàng sắm mua toàn gỗ tốt” đồng Bên cạnh đó, Nhà nước còn ban hành các<br /> thời “lại được dân làng góp sức mời thợ cất chính sách, chủ trương nhằm huy động các<br /> <br /> Số 6 - Tháng 12 - 2013 VĂN HÓA<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 57<br /> VĂN HÓA<br /> NGHIÊN CỨU<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> nguồn lực từ cộng đồng. Đây là chủ trương xã đa dạng, nhiều loại hình gồm cả di sản văn<br /> hội hóa với tinh thần “nhà nước và nhân dân hóa vật thể và phi vật thể còn tồn tại đến ngày<br /> cùng làm”, là chủ trương đúng đắn và phù hợp nay. Trong kho tàng di sản đó, các di tích lịch<br /> với hoàn cảnh đất nước hiện nay, nhằm trả lại sử văn hóa là một thành tố quan trọng, góp<br /> cho cộng đồng những giá trị văn hóa mà họ đã phần tạo nên bản sắc văn hóa của vùng Kinh<br /> tạo nên và trao quyền làm chủ những giá trị đó Bắc. Việc giữ gìn, bảo vệ và phát huy giá trị các<br /> cho họ. Vì lẽ đó, cộng đồng sẽ quan tâm nhiều di tích ở Bắc Ninh trong những năm qua đã đạt<br /> hơn và luôn có ý thức bảo vệ các di tích. Như được những thành công đáng ghi nhận, trong<br /> vậy, vai trò của cộng đồng tham gia vào hoạt đó vai trò của cộng đồng được thể hiện khá rõ<br /> động bảo vệ di tích có ý nghĩa quan trọng góp nét. Theo số liệu thống kê của Ban Quản lý di<br /> phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. tích Bắc Ninh, trên toàn tỉnh hiện có khoảng<br /> 1259 di tích gồm ba loại hình là di tích khảo cổ,<br /> Trên thực tế, sự tham gia của cộng đồng<br /> di tích lịch sử và di tích kiến trúc nghệ thuật.<br /> vào việc bảo vệ, phát huy giá trị di tích trong<br /> Tính đến năm 2013 đã có 498 di tích được xếp<br /> những điều kiện cụ thể cũng đặt ra cho các nhà<br /> hạng với 194 di tích cấp quốc gia và 304 di tích<br /> quản lý một số vấn đề đáng lưu tâm. Trong bài<br /> cấp tỉnh… Hai di tích là chùa Dâu và chùa Phật<br /> viết này, chúng tôi đưa ra trường hợp nghiên<br /> Tích được xếp hạng di tích đặc biệt quan trọng<br /> cứu tỉnh Bắc Ninh.<br /> của quốc gia.<br /> Bắc Ninh ngày nay, một phần chủ yếu<br /> Các di tích ở nước ta có chung đặc điểm<br /> thuộc xứ Kinh Bắc xưa, nằm gần kề kinh thành<br /> là được xây dựng chủ yếu bằng các vật liệu<br /> Thăng Long - Hà Nội. Đây là vùng đất có lịch<br /> truyền thống như gạch, gỗ, đá… nên thường<br /> sử và truyền thống văn hiến lâu đời. Nơi đây<br /> bị tác động của môi trường, thiên nhiên làm<br /> sớm có sự xuất hiện của con người. Các nghiên nhanh bị xuống cấp, hư hỏng. Do vậy các di<br /> cứu khảo cổ cũng như nhiều nguồn tư liệu cho tích cần được theo dõi, quản lý và tiến hành<br /> thấy người Việt cổ đã khai phá và tụ cư ở vùng các hoạt động trùng tu, tu bổ. Hiện nay việc<br /> đất này cách ngày nay khoảng 4000 năm. Theo tu bổ, tôn tạo di tích được thực hiện chủ yếu<br /> năm tháng, dân cư ngày càng đông đúc, lại là bằng hai nguồn: thứ nhất thông qua sự hỗ<br /> nơi có nhiều thuận lợi về giao thông thủy bộ trợ của nhà nước, kinh phí theo chương trình<br /> nên Kinh Bắc đã từng được chọn là thủ phủ của mục tiêu quốc gia, chống xuống cấp di tích;<br /> nước ta với thành Luy Lâu - một đô thị cổ, nơi thứ hai, huy động các nguồn lực từ cộng đồng.<br /> diễn ra nhiều hoạt động kinh tế - văn hóa sôi Những năm qua, tỉnh Bắc Ninh đã có những<br /> động vào những năm đầu công nguyên. Trải chính sách nhằm khuyến khích, thu hút và tạo<br /> qua thời gian, vùng đất này ghi dấu nhiều sự điều kiện cho các tổ chức, đoàn thể, cá nhân<br /> kiện lịch sử quan trọng của dân tộc, là nơi phát tham gia vào hoạt động bảo tồn, phát huy giá<br /> tích của nhà Lý - triều đại phát triển rực rỡ thời trị của di tích. Điều này đã góp phần huy động<br /> phong kiến, một vùng đất hiếu học, có truyền được một nguồn lực lớn từ cộng đồng tham<br /> thống khoa bảng, lại sản sinh ra nhiều danh gia. Qua khảo sát cho thấy, cộng đồng tham<br /> nhân có những đóng góp quan trọng trong gia trùng tu, tu bổ di tích gồm hai dạng chính:<br /> lịch sử như Lý Công Uẩn, Lê Văn Thịnh, Nguyễn<br /> Gia Thiều... rồi sau này là Nguyễn Văn Cừ, Ngô - Đóng góp một phần kinh phí, nhân lực,<br /> Gia Tự, Hoàng Quốc Việt... Kinh Bắc - Bắc Ninh vật liệu…cùng với kinh phí của nhà nước với<br /> mãi là niềm tự hào của dân tộc Việt Nam. phương châm “nhà nước và nhân dân cùng<br /> làm”.<br /> Những nét tiêu biểu đó đã cho thấy Bắc<br /> - Đóng góp toàn bộ kinh phí, ngày công<br /> Ninh là vùng đất giàu truyền thống lịch sử và<br /> vào việc trùng tu, tu bổ cho các di tích.<br /> văn hiến. Vùng đất này đã hình thành và lưu<br /> giữ một kho tàng di sản văn hóa phong phú, Kinh phí được người dân ủng hộ trùng<br /> <br /> 58 Số 6 - Tháng 12 - 2013<br /> DI TÍCH LỊCH SỬ - VĂN HÓA<br /> <br /> <br /> tu, tôn tạo di tích tùy theo khả năng kinh tế dân Đình Bảng cùng khách thập phương đã<br /> của từng địa phương. Với số lượng di tích lớn, đồng lòng nhất trí ủng hộ tiền bạc, công sức<br /> ngân sách của nhà nước đầu tư cho trùng tu, để xây dựng lại đền Đô. Theo thống kê, vào thời<br /> tu bổ còn hạn chế thì sự huy động nguồn lực điểm những năm 1989, trong khoảng 5 năm,<br /> từ nhân dân đã góp phần có hiệu quả ngăn nhân dân Đình Bảng và hàng triệu tấm lòng<br /> chặn tình trạng xuống cấp của di tích. Do vậy, đại nghĩa của khách thập phương đã công đức<br /> ở hình thức thứ nhất nhà nước đầu tư hỗ trợ bằng tiền mặt và hiện vật, công sức lao động<br /> một phần kinh phí, số còn lại sẽ huy động sự trị giá gần 6 tỷ đồng... Qua nhiều lần tu bổ,<br /> ủng hộ, đóng góp từ cộng đồng. Với phương đến nay đền Đô là quần thể di tích với nhiều<br /> thức đó nhiều di tích đã được trùng tu, tu bổ hạng mục kiến trúc khang trang, một không<br /> kịp thời, tránh khỏi nguy cơ bị hủy hoại, biến gian văn hóa tâm linh - điểm đến hấp dẫn của<br /> dạng, nhiều di tích được đưa vào phục vụ nhu du khách trong và ngoài nước. Bên cạnh đó,<br /> cầu đời sống văn hóa của người dân. Theo số ban quản lý di tích đền Đô hiện nay (một mô<br /> liệu thống kê, năm 2010 tỉnh Bắc Ninh đã tiến hình quản lý với sự tham gia của người dân địa<br /> hành trùng tu, tu bổ được 21 di tích với tổng phương) đang hoạt động có nhiều hiệu quả,<br /> số kinh phí huy động được từ cộng đồng lên đảm bảo được an ninh trật tự cũng như giữ<br /> tới gần 5 tỷ đồng; năm 2011 huy động được gìn được tính thiêng, các yếu tố truyền thống<br /> gần 15 tỷ đồng để tu bổ cho 16 di tích. Trường của khu di tích. Những thành tựu này đã được<br /> hợp cụ thể như: xây dựng Tam bảo chùa Đọ chính quyền và du khách ghi nhận.<br /> Xá (phường Ninh Xá, thành phố Bắc Ninh), Việc tham gia của cộng đồng đã góp phần<br /> nhà nước hỗ trợ 200 triệu đồng, huy động của bảo tồn, gìn giữ được nhiều di tích đồng thời<br /> cộng đồng số tiền đạt gần 4 tỷ đồng; tu bổ tòa làm cho các di tích đó gắn với đời sống văn<br /> tiền tế đình Đông Yên (xã Đông phong, huyện hóa của cộng đồng. Có thể thấy trong thời<br /> Yên Phong), nhà nước hỗ trợ 50 triệu, người gian qua, sự đóng góp (nhất là về kinh phí)<br /> dân đóng góp kinh phí là 1,3 tỷ đồng… Ngoài chủ yếu tập trung vào các di tích tôn giáo - tín<br /> ra còn phải kể tới một số trường hợp khác như ngưỡng như đình, chùa, đền, miếu, nhà thờ<br /> chùa Diên Phúc, chùa Phong xá, đình Trần Xá họ... Những di tích thuộc loại này đã thu hút<br /> (huyện Yên Phong), chùa Yên Lã (Từ Sơn), đình số lượng lớn người dân tới để thi hành các<br /> Xuân Ổ (thành phố Bắc Ninh)… là các di tích sinh hoạt văn hóa tâm linh đồng thời sẵn lòng<br /> được trùng tu với số lượng kinh phí khá lớn đầu tư kinh phí tiền bạc vào các hoạt động tu<br /> huy động được từ người dân địa phương cũng bổ, tôn tạo cho di tích. Nhìn chung người đi lễ<br /> như của khách thập phương*. luôn có tâm lý là cầu mong thánh thần phù hộ,<br /> Vai trò của cộng đồng trong việc bảo tồn, đem lại cho họ những điều tốt lành, mỗi người<br /> phát huy giá trị di tích có lẽ được thể hiện đến với di tích đều mang những nguyện vọng<br /> điển hình nhất là trường hợp khôi phục, tôn riêng và mong muốn gửi gắm nguyện vọng đó<br /> tạo khu di tích các vua nhà Lý ở Đình Bảng, đến thánh thần. Do vậy việc đóng góp kinh phí<br /> Từ Sơn gồm đền Đô, chùa Ứng Tâm, chùa Kim để trùng tu di tích như là một cách thể hiện sự<br /> Đài, chùa Quang Đổ... Những di tích này bị thời tâm thành của người dân.<br /> gian, chiến tranh làm xuống cấp, thậm chí bị Các di tích thuộc loại hình khác như di tích<br /> phá hủy hoàn toàn. Đền Đô - nơi thờ tám vị vua khảo cổ, di tích lịch sử, di tích lưu niệm danh<br /> Lý, trước khi được nhà nước ra quyết định xếp nhân... dường như ít thu hút được sự quan tâm<br /> hạng chỉ còn là bãi đất trống và một tấm bia của cộng đồng. Người dân đến những di tích<br /> “Cổ Pháp điện tạo bi”, niên đại 1604, do Hoàng này ít hơn, nắm bắt được nội dung, giá trị của<br /> giáp Phùng Khắc Khoan soạn ghi lại việc nhà di tích cũng sơ sài. Các di tích này chủ yếu được<br /> Lê cho xây dựng lại đền Đô. Được sự quan tâm, trùng tu, tu bổ bằng nguồn ngân sách của nhà<br /> ủng hộ của chính quyền địa phương, người nước, cộng đồng có tham gia nhưng với số<br /> <br /> Số 6 - Tháng 12 - 2013 VĂN HÓA<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 59<br /> VĂN HÓA<br /> NGHIÊN CỨU<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> lượng đóng góp rất nhỏ. Có thể thấy đây là thể giải quyết dứt điểm vấn đề này. Ở một số di<br /> một vấn đề đặt ra đối với các nhà quản lý trong tích đã xảy ra tình trạng mất cắp cổ vật, di vật,<br /> việc tuyên truyền, nâng cao nhận thức của một phần nguyên nhân là do người dân chưa<br /> cộng đồng về vai trò, giá trị của các loại hình nêu cao tinh thần cảnh giác, chưa phối hợp<br /> di tích trong đời sống xã hội hiện nay. Nhiều đồng bộ trong việc bảo vệ di tích. Các di tích<br /> di tích vừa mang giá trị về lịch sử, vừa mang bị mất cắp cổ vật, di vật là đình Bái Uyên (xã<br /> giá trị văn hóa tâm linh nhưng người dân biết/ Liên Bão, huyện Tiên Du), đình Cả (xã Nội Duệ,<br /> quan tâm đến vấn đề văn hóa tâm linh nhiều huyện Tiên Du), đình Yên Việt (xã Đông Cứu,<br /> hơn. Di tích đền Phấn Động (xã Tam Đa, huyện huyện Gia Bình)…Thậm chí có di tích bị trộm<br /> Yên Phong) là một trong những di tích thuộc cắp vài lần như di tích thờ danh nhân Nguyễn<br /> phòng tuyến sông Cầu, theo thời gian được du Phúc Xuyên (phường Đại Phúc, thành phố Bắc<br /> khách biết đến nhờ việc thờ Mẫu nhiều hơn. Ninh) năm 2004 bị mất câu đối, năm 2006 lại<br /> Du khách đến đây chủ yếu là lễ cầu lộc thánh mất bình hương…<br /> và tiến hành nghi lễ hầu đồng. Nhiều du khách Để nâng cao vai trò và huy động được sự<br /> khi được hỏi thì hoàn toàn không biết về sự tham gia của cộng đồng trong hoạt động bảo<br /> kiện lịch sử cũng như các di tích thuộc phòng vệ di tích lịch sử - văn hóa, theo chúng tôi cần<br /> tuyến sông Cầu. chú ý tới một số vấn đề sau:<br /> Nhận thức của cộng đồng trong bảo vệ, - Tăng cường các hoạt động tuyên truyền<br /> phát huy giá trị di tích đóng vai trò rất quan Luật Di sản văn hóa, các văn bản về bảo vệ, phát<br /> trọng. Người dân có nhận thức đúng về giá trị huy giá trị di tích lịch sử văn hóa dưới nhiều<br /> của các di tích mới có hành động bảo vệ di tích hình thức khác nhau nhằm đưa các văn bản<br /> một cách hợp lý, ngược lại nhận thức của cộng này vào cuộc sống và có hiệu lực trong thực<br /> đồng chưa cao, sẽ dẫn đến sự thờ ơ đối với giá tế, đồng thời nâng cao nhận thức của người<br /> trị của di tích. dân, hình thành ý thức, thái độ trân trọng đối<br /> Ở hình thức thứ hai, các di tích được trùng với các loại hình di sản văn hóa truyền thống<br /> tu, tu bổ hoàn toàn bằng nguồn lực được huy trên quê hương.<br /> động từ cộng đồng thì đã xảy ra những hiện Việc tuyên truyền di tích để người dân có<br /> tượng sai phạm như xây dựng trái quy định cách ứng xử tích cực, phù hợp là vấn đề cần<br /> dẫn đến hiện tượng làm méo mó, sai lệch thiết nhất. Trong quá khứ cũng như hiện nay,<br /> những giá trị, đặc biệt là làm mất tính nguyên truyền thống đấu tranh, tinh thần yêu nước,<br /> gốc của di tích như thay thế cột gỗ bằng cột bê tự hào dân tộc luôn là vấn đề được coi trọng<br /> tông cốt thép, nền lát đá hoa, xây dựng Phật hàng đầu. Lịch sử hào hùng của dân tộc ngày<br /> điện kiểu hai tầng… Nhiều tượng cổ có niên nay được lắng đọng, thể hiện qua các di tích.<br /> đại vài trăm năm bị đưa ra sơn son thếp vàng Do vậy cần tuyên truyền, định hướng giúp cho<br /> thay thế cho nước sơn tuyệt đẹp trước đây. người dân nhận thức đúng vai trò, giá trị của<br /> Ở một số nơi nhận thức của người dân về loại hình di tích này từ đó họ có sự quan tâm,<br /> di sản văn hóa còn hạn chế dẫn đến việc lấn đầu tư hợp lý, tránh tình trạng quá thiên về các<br /> chiếm đất đai, xây dựng nhà cửa, công trình di tích gắn với tôn giáo tín ngưỡng.<br /> dân sinh, vi phạm vào vùng bảo vệ, làm mất - Đặc điểm của các di tích là thường gắn<br /> cảnh quan, không gian của di tích (như tại bó chặt chẽ với một cộng đồng cụ thể (làng<br /> chùa Phi Tướng, thành cổ Luy Lâu...) hay việc xóm, khu phố, cụm dân cư...), do vậy cần tạo<br /> khai thác, kinh doanh trái phép cát trên sông điều kiện để người dân tham gia bảo vệ, sử<br /> Cầu đã ảnh hưởng trực tiếp đến các di tích dụng và khai thác giá trị của di tích. Việc trao<br /> thuộc phòng tuyến. Ngành văn hóa, chính cho cộng đồng quyền chủ động quản lý các<br /> quyền địa phương trong nhiều năm vẫn chưa di tích, thành lập các ban quản lý di tích do<br /> <br /> <br /> 60 Số 6 - Tháng 12 - 2013<br /> DI TÍCH LỊCH SỬ - VĂN HÓA<br /> <br /> <br /> chính người dân địa phương bầu chọn cũng còn đối với các loại hình di sản văn hóa khác<br /> làm cho người dân cảm thấy được quyền làm như lễ hội, nghề truyền thống, các loại dân ca,<br /> chủ của mình, từ đó tạo niềm tự hào, có ý thức dân vũ... Chỉ có dựa vào sức mạnh của cộng<br /> trách nhiệm đối với các di tích. Ban quản lý đồng, chúng ta mới có thể bảo tồn, phát huy<br /> di tích đền Đô là mô hình quản lý hoạt động các di sản văn hóa một cách có hiệu quả trong<br /> có hiệu quả trong nhiều năm qua. Do vậy cần điều kiện hiện nay.<br /> phổ biến, nhân rộng mô hình quản lý này đến<br /> T.Đ.N<br /> nhiều di tích khác. Nhằm giúp cho công tác<br /> quản lý di tích có chất lượng, hiệu quả, các cơ (ThS, Khoa Di sản văn hóa)<br /> quan quản lý nhà nước cần đóng vai trò định<br /> hướng, giám sát hoạt động của các ban quản Chú thích<br /> lý tại các di tích này, đồng thời thường xuyên<br /> * Số liệu của Ban Quản lý di tích tỉnh Bắc Ninh<br /> tổ chức các lớp tập huấn, phổ biến kiến thức về<br /> di tích, về di sản văn hóa cũng như nghiệp vụ<br /> Tài liệu tham khảo<br /> quản lý cho các thành viên của các ban quản<br /> lý này để họ nâng cao được nhận thức về quản 1. Phạm Hồng Tung (2009), Cộng đồng: Khái<br /> lý và bảo vệ di tích. Bên cạnh đó, sự phối hợp niệm, cách tiếp cận và phân loại trong nghiên cứu,<br /> đồng bộ giữa các cơ quan quản lý nhà nước Tạp chí Thông tin Khoa học Xã hội, Số 12/2009,<br /> với cộng đồng, nơi có di tích là điều cần thiết. tr. 21-29<br /> Cộng đồng là sợi dây liên hệ giữa di tích với<br /> 2. Tô Duy Hợp, Lương Hồng Quang (2000),<br /> cơ quan quản lý, những hiện tượng vi phạm di<br /> Phát triển cộng đồng, Lý thuyết và Vận dụng, Nxb.<br /> tích sẽ nhanh chóng bị cộng đồng phát hiện<br /> Văn hóa - Thông tin.<br /> và thông tin được truyền tải đến những cơ<br /> quan có thẩm quyền xử lý. 3. Luật di sản văn hóa năm 2001 được sửa dổi,<br /> bổ sung năm 2009, Nxb. Chính trị quốc gia, 2009,<br /> - Cần thiết phải xây dựng cơ chế nhằm<br /> tr.33<br /> khuyến khích, động viên các tổ chức doanh<br /> nghiệp, đoàn thể cá nhân tích cực đầu tư, ủng 4. Đinh Khắc Thuân (2010), Văn bia thời Mạc,<br /> hộ các hoạt động bảo vệ, phát huy giá trị di Nxb. Hải Phòng.<br /> tích. Đối với các doanh nghiệp, cần có những<br /> 5. Phạm Tuấn (2005), Lịch sử chùa Bút Tháp qua<br /> chính sách ưu đãi khi tham gia đầu tư kinh phí<br /> tư liệu Hán nôm, Tạp chí Xưa và Nay, Số 235.<br /> cho các hoạt động bảo tồn di sản văn hóa. Bên<br /> cạnh đó, cần chú ý biểu dương, khen thưởng 6. Công ước quốc tế về du lịch văn hóa: Việc<br /> kịp thời đối với các cá nhân, tổ chức tham gia quản lý du lịch ở những nơi có di sản quan trọng.<br /> tích cực, có hiệu quả trong việc trùng tu, tôn Được ICOMOS thông qua tại Đại hội đồng lần thứ<br /> tạo cũng như phát huy giá trị của các di tích. 12 ở Mehico, tháng 10/1999.<br /> <br /> - Ban hành chính sách quản lý và sử dụng<br /> Ngày nhận bài: 3 - 5 - 2013<br /> các nguồn tài chính huy động từ cộng đồng<br /> theo hướng ưu tiên cho việc trùng tu, tu bổ Ngày phản biện, đánh giá: 6 - 9 - 2013<br /> cho di tích...<br /> Ngày chấp nhận đăng: 10 - 12 - 2013<br /> Trên đây là một số vấn đề mà chúng tôi<br /> mong muốn đưa ra nhằm góp phần làm cho<br /> hiệu quả xã hội hóa việc bảo tồn, phát huy giá<br /> trị di tích lịch sử văn hóa ngày càng được nâng<br /> cao. Vai trò của cộng đồng cần được đề cao<br /> không chỉ đối với việc bảo vệ các di tích mà<br /> <br /> <br /> Số 6 - Tháng 12 - 2013 VĂN HÓA<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 61<br />
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2