Vấn đề giới trong các dân tộc ít người ở Sơn La, Lai Châu hiện nay - Lê Thị Qúy

X· héi häc sè 1 (85), 2004 43<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> VÊn ®Ò giíi trong c¸c d©n téc Ýt ng−êi ë<br /> S¬n La, Lai Ch©u hiÖn nay<br /> <br /> Lª ThÞ Quý<br /> <br /> <br /> <br /> 1. T×nh h×nh chung<br /> ViÖt Nam lµ mét quèc gia ®a d©n téc víi 54 téc ng−êi, trong ®ã cã 53 d©n téc<br /> thiÓu sè. H¬n 1/2 d©n téc thiÓu sè ë c¸c tØnh vïng nói phÝa B¾c nh− Tµy, Th¸i, Nïng,<br /> Dao, H’M«ng, M−êng, Kh¬ Mó... D©n téc Tµy ®«ng nhÊt, chiÕm kho¶ng 15% d©n sè<br /> c¶ n−íc. Còng cã téc ng−êi kh«ng ®Õn 2000 - 3000 ng−êi. D©n téc sinh sèng ë khu vùc<br /> cã ®Þa h×nh cao nhÊt lµ H’M«ng, Dao. T©y Nguyªn cã kho¶ng 20 d©n téc nh− Gia<br /> Lai, £ §ª, Ba Na, GiÐ Triªng, STiªng... ë mét sè d©n téc, nÒn kinh tÕ cßn mang nÆng<br /> tÝnh tù cÊp tù tóc, vÉn cßn d©n téc du canh, du c−, tr×nh ®é s¶n xuÊt thÊp kÐm. C¸c<br /> h×nh thøc gia ®×nh cña c¸c d©n téc theo 3 lo¹i: phô hÖ, mÉu hÖ vµ song hÖ (1).<br /> Nghiªn cøu nµy kh«ng ®Ò cËp ®Õn c¶ ba lo¹i h×nh trªn mµ chØ tËp trung vµo<br /> mèi quan hÖ giíi ë mét sè d©n téc theo phô hÖ ë vïng nói phÝa B¾c, ®iÓn h×nh lµ S¬n<br /> La, Lai Ch©u. N»m trong ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu ®¸nh gi¸ Dù ¸n ph¸t triÓn n«ng<br /> th«n S¬n La, Lai Ch©u cña EU, chóng t«i ®· tiÕn hµnh pháng vÊn s©u h¬n 200 ng−êi<br /> vµ pháng vÊn nhãm tËp trung (32 nhãm). Ng−êi ®−îc pháng vÊn lµ nh©n d©n ë c¸c<br /> huyÖn §iÖn Biªn, TuÇn Gi¸o, §iÖn Biªn §«ng cña tØnh Lai Ch©u vµ huyÖn S«ng M·<br /> cña tØnh S¬n La. Ngoµi ra, chóng t«i cßn pháng vÊn c¸n bé l·nh ®¹o chÝnh quyÒn ®Þa<br /> ph−¬ng, ®¹i diÖn c¸c ®oµn thÓ t¹i ®Þa ph−¬ng, Héi Liªn hiÖp Phô n÷ tØnh vµ c¸c x·,<br /> c¸n bé mét sè c¬ quan chøc n¨ng cña tØnh, huyÖn nh− Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn<br /> n«ng th«n bao gåm Côc b¶o vÖ thùc vËt, Trung t©m khuyÕn n«ng, c¬ quan Thñy lîi,<br /> H¹t KiÓm l©m, Ng©n hµng chÝnh s¸ch x· héi Lai Ch©u… (2) Bµi viÕt d−íi ®©y lµ mét<br /> phÇn trong B¸o c¸o tæng thÓ cña chóng t«i.<br /> 2. VÒ mèi quan hÖ giíi<br /> Môc tiªu chÝnh cña nghiªn cøu nµy lµ xem xÐt vµ ®¸nh gi¸ c¸c yÕu tè giíi<br /> hiÖn nay ë S¬n La, Lai Ch©u, sù thay ®æi mèi quan hÖ giíi d−íi ¶nh h−ëng cña chÝnh<br /> s¸ch cña §¶ng, Nhµ n−íc vµ c¸c Dù ¸n ph¸t triÓn, cô thÓ lµ møc ®é thÓ hiÖn giíi<br /> trong LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n. Nghiªn cøu nµy còng xem xÐt møc ®é, hiÖu<br /> qu¶, tiÒm n¨ng sù tham gia cña nam vµ n÷ trong mét sè ®Þa ph−¬ng vµo c¸c Dù ¸n<br /> ph¸t triÓn còng nh− sù h−ëng thô cña hä tõ lîi Ých mµ Dù ¸n mang l¹i. Trªn c¬ së<br /> ®ã, chóng t«i ®−a ra c¸c khuyÕn nghÞ mang tÝnh kh¶ thi ®Ó ®¶m b¶o r»ng c¸c khÝa<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 44 VÊn ®Ò giíi trong c¸c d©n téc Ýt ng−êi ë S¬n La, Lai Ch©u hiÖn nay<br /> <br /> c¹nh vÒ giíi sÏ ®−îc xem xÐt trong t−¬ng lai.<br /> Nghiªn cøu còng chó träng tíi nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ, nh÷ng khã kh¨n vµ<br /> thuËn lîi trong viÖc thùc hiÖn b×nh ®¼ng giíi ë ®Þa ph−¬ng, kh¶ n¨ng vµ xu h−íng<br /> gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Ó kh«ng chØ n©ng cao n¨ng lùc tham gia cña nh©n d©n vµo sù ph¸t<br /> triÓn kinh tÕ - x· héi ë c¸c ®Þa ph−¬ng mµ cßn gãp phÇn c¶i thiÖn ®êi sèng cña hä .<br /> 2.1. §iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa<br /> S¬n La, Lai Ch©u lµ hai tØnh thuéc vïng nói T©y B¾c ViÖt Nam. NÒn kinh tÕ<br /> chñ yÕu lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, khai th¸c l©m nghiÖp mang tÝnh chÊt tù cÊp tù tóc.<br /> Lai Ch©u cã diÖn tÝch gÇn 17.000km2, d©n sè 61 v¹n ng−êi, mËt ®é 36 ng−êi/1km2, cã<br /> 12 huyÖn thÞ, 156 x·, ph−êng, 2000 phè b¶n vµ 100 ngµn hé d©n. §Êt ®ai réng nh−ng<br /> diÖn tÝch ®Êt trång lóa n−íc rÊt nhá. Tõ bao ®êi nay, n«ng d©n ®· ph¶i lao ®éng rÊt<br /> vÊt v¶ víi c¸c c«ng cô th« s¬, tr×nh ®é s¶n xuÊt thÊp kÐm vµ ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn<br /> kh¾c nghiÖt v× vËy møc sèng cña nh©n d©n rÊt thÊp. §©y lµ hai trong sè nh÷ng tØnh<br /> nghÌo nhÊt n−íc. Khi ®Êt n−íc ®i vµo kinh tÕ thÞ tr−êng, so víi c¸c vïng kh¸c, vïng<br /> cao T©y B¾c nãi chung vµ S¬n La, Lai Ch©u nãi riªng ®· chuyÓn biÕn rÊt chËm. KiÕn<br /> thøc vÒ thÞ tr−êng cña nh©n d©n, ®Æc biÖt lµ phô n÷ rÊt h¹n chÕ. S¬n La, Lai Ch©u lµ<br /> vïng cã nhiÒu d©n téc sinh sèng nh− Kinh, Th¸i, Lµo, H’M«ng, Kh¬ Mó. MÆc dï ®·<br /> cã nh÷ng giao l−u vµ ¶nh h−ëng lÉn nhau vÒ kinh tÕ vµ v¨n hãa gi÷a c¸c d©n téc<br /> nh−ng nh×n chung mçi d©n téc l¹i cã tr×nh ®é s¶n xuÊt, møc sèng vµ b¶n s¾c v¨n hãa<br /> riªng. Ch¼ng h¹n nh− nhãm d©n téc c− tró ë vïng thÊp h¬n nh− ng−êi Th¸i, Dao,<br /> Lµo gÇn c¸c trung t©m kinh tÕ, v¨n hãa, ®−êng giao th«ng kh«ng qu¸ khã kh¨n nªn<br /> cã møc sèng cao h¬n c¸c d©n téc ë trªn nói cao nh− ng−êi H’M«ng, Kh¬ Mó. Sù h¹n<br /> chÕ vÒ giao th«ng, th«ng tin vµ kh¶ n¨ng giao tiÕp víi x· héi bªn ngoµi cµng lµm cho<br /> tÝnh tù cÊp tù tóc cña c¸c nhãm ng−êi nµy nÆng nÒ h¬n. ThÝ dô, ng−êi Kh¬ Mó cã<br /> thãi quen kiÕm ¨n theo kiÓu h¸i l−îm tõng ngµy, tõng tuÇn mµ kh«ng biÕt ®Ó dµnh,<br /> lo xa nh− ng−êi Kinh vµ ng−êi Th¸i v× vËy ®êi sèng cßn rÊt khã kh¨n. HiÖn nay, tû lÖ<br /> nh÷ng ng−êi kh«ng biÕt tiÕng phæ th«ng trong c¸c d©n téc cßn kh¸ cao, ngay c¶ nhiÒu<br /> tr−ëng b¶n còng kh«ng biÕt ch÷. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ch−¬ng tr×nh vËn ®éng ®Þnh<br /> canh ®Þnh c− cña nhµ n−íc ®· gióp nhiÒu céng ®ång ®Þnh c− ë vïng thÊp h¬n. §êi<br /> sèng kinh tÕ cña hä ®−îc n©ng cao h¬n vµ nh÷ng tËp qu¸n x· héi còng dÇn thay ®æi<br /> theo h−íng tÝch cùc h¬n. Tuy nhiªn, nh÷ng kÕt qu¶ nµy cßn rÊt khiªm tèn so víi yªu<br /> cÇu thùc tÕ.<br /> 2.2. C¸c biÓu hiÖn bÊt b×nh ®¼ng giíi<br /> HiÖn nay ë 2 tØnh S¬n La, Lai Ch©u, song song víi t×nh tr¹ng kinh tÕ kÐm<br /> ph¸t triÓn lµ sù kÐm ph¸t triÓn vÒ x· héi trong ®ã cã vÊn ®Ò bÊt b×nh ®¼ng giíi. T−<br /> t−ëng phô quyÒn ®iÓn h×nh cña ViÖt Nam thêi cæ lµ Nho gi¸o ®−îc du nhËp tõ Trung<br /> Quèc kho¶ng nh÷ng n¨m 579 sau C«ng nguyªn. C¸c d©n téc ë vïng nµy lµ Kinh,<br /> Th¸i, H’M«ng, Dao, Kh¬ Mó, Hoa ®Òu theo Nho gi¸o (3). Tõ hÖ t− t−ëng, Nho gi¸o ®·<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  Lª ThÞ Quý 45<br /> <br /> chi phèi luËt ph¸p cña chÕ ®é phong kiÕn råi ®i vµo phong tôc tËp qu¸n cña c¸c d©n<br /> téc tõ hµng ngh×n n¨m tr−íc. Theo Nho gi¸o, trong x· héi vµ gia ®×nh chØ cã ba lo¹i<br /> ng−êi cã quyÒn tèi cao lµ vua, cha, chång. Mäi trËt tù x· héi ®−îc lËp ra lµ nh»m ®Ó<br /> t«n vinh vµ b¶o vÖ quyÒn lîi cho nam giíi. Phô n÷ lµ ng−êi ph¶i lo toan qu¸n xuyÕn<br /> gia ®×nh, ph¶i v©ng lêi ®µn «ng vµ kh«ng ®−îc tham gia c¸c c«ng viÖc x· héi. Nho<br /> gi¸o ®· buéc ng−êi phô n÷ ph¶i tu©n theo c¸c quy t¾c vÒ “Tam tßng” (ë nhµ theo cha,<br /> lÊy chång theo chång, chång chÕt theo con), vµ “Tø ®øc” (c«ng, dung, ng«n, h¹nh)<br /> nh»m ®Ó phôc vô chång, con vµ gia ®×nh.<br /> Trong gia ®×nh ViÖt Nam hiÖn nay, phÇn lín chñ hé vÉn lµ nam giíi. Hä lµ<br /> ng−êi ®iÒu hµnh, quyÕt ®Þnh c¸c c«ng viÖc quan träng. Hä còng lµ lùc l−îng chÝnh<br /> tham gia c¸c ho¹t ®éng vµ l·nh ®¹o ngoµi x· héi. §iÒu nµy còng thÓ hiÖn rÊt râ trong<br /> trËt tù gia ®×nh vµ lèi sèng cña c¸c d©n téc trong hai tØnh.<br /> HiÖn sè phô n÷ tham gia c¸c cÊp chÝnh quyÒn tØnh rÊt thÊp: cÊp tØnh cã 1<br /> Th−êng vô TØnh ñy, 2 l·nh ®¹o Héi Phô n÷ tØnh, 1 Gi¸m ®èc Ng©n hµng ®Çu t− ; cÊp<br /> huyÖn cã 1 BÝ th− HuyÖn ñy, 1 Chñ tÞch Héi ®ång nh©n d©n; cÊp x· cã 5 lµ BÝ th−,<br /> Phã BÝ th− §¶ng ñy x· vµ Phã Chñ tÞch x· (Theo bµ LÇu ThÞ M¸i, Chñ tÞch Héi Liªn<br /> hiÖp Phô n÷ ViÖt Nam tØnh Lai Ch©u)<br /> ë S¬n La, kh«ng cã phô n÷ lµm gi¸m ®èc mµ chØ cã mét phô n÷ trong sè s¸u<br /> phã gi¸m ®èc Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n phô tr¸ch Trung t©m n−íc<br /> s¹ch m«i tr−êng.<br /> ë cÊp th«n b¶n cña c¶ hai tØnh, 100% tr−ëng b¶n lµ nam giíi. Phô n÷ chØ l·nh<br /> ®¹o Héi Phô n÷ c¸c cÊp. ý kiÕn cña Héi Phô n÷ th−êng chØ cã ý nghÜa tham kh¶o<br /> trong c¸c quyÕt s¸ch cña ®Þa ph−¬ng. Sù thiÕu v¾ng phô n÷ trong chÝnh quyÒn ®·<br /> khiÕn cho vÊn ®Ò Giíi kh«ng ®−îc quan t©m chó ý ë ®Þa ph−¬ng.<br /> Møc ®é phô thuéc cña phô n÷ tïy thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn vµ phong tôc<br /> cña tõng d©n téc. Ch¼ng h¹n, trong gia ®×nh ng−êi H’M«ng, quyÒn lùc gia tr−ëng cña<br /> ng−êi chång vµ gia ®×nh ng−êi chång lµ tuyÖt ®èi. Ng−êi chång cã thÓ b¹c ®·i vµ bá vî<br /> dÔ h¬n lµ ng−êi vî muèn bá chång. VÞ trÝ x· héi cña phô n÷ H’M«ng do ®ã thÊp kÐm<br /> h¬n nhiÒu so víi phô n÷ Th¸i.<br /> Nh÷ng biÓu hiÖn vÒ t− t−ëng trªn ®©y ®· quy ®Þnh tÝnh c¸ch, phÈm chÊt cña<br /> nam vµ n÷. TÝnh c¸ch nam (víi t− c¸ch lµ «ng chñ, lµ ng−êi gi¸o dôc) ®· rÊt m¹nh<br /> mÏ, quyÕt ®o¸n, tù tin trong khi tÝnh c¸ch n÷ (víi t− c¸ch lµ ng−êi phô thuéc, ng−êi<br /> chÞu sù gi¸o dôc) ®· rÊt rôt rÌ, mÒm yÕu, phô häa. Phô n÷ chØ tham gia vµo c¸c c«ng<br /> viÖc kinh tÕ, x· héi víi t− c¸ch lµ ng−êi thõa hµnh, kh«ng tham gia vµo qu¸ tr×nh ra<br /> quyÕt ®Þnh mÆc dï hä cã nhiÒu kinh nghiÖm vµ kiÕn thøc s¶n xuÊt.<br /> Ngoµi biÓu hiÖn vÒ t− t−ëng, biÓu hiÖn vÒ tÝnh c¸ch vµ phÈm chÊt, mét biÓu<br /> hiÖn lín vÒ bÊt b×nh ®¼ng giíi ë S¬n La, Lai Ch©u lµ sù ph©n c«ng lao ®éng bÊt hîp<br /> lý gi÷a nam vµ n÷. Cïng tham gia lao ®éng s¶n xuÊt ®Ó kiÕm sèng, phô n÷ cßn bÞ<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 46 VÊn ®Ò giíi trong c¸c d©n téc Ýt ng−êi ë S¬n La, Lai Ch©u hiÖn nay<br /> <br /> trao cho tr¸ch nhiÖm chÝnh trong c¸c c«ng viÖc gia ®×nh. NghÜa lµ hä cã mÆt trong tÊt<br /> c¶ c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt lµ nh÷ng viÖc kh«ng ®−îc tr¶ c«ng hoÆc tr¶<br /> c«ng thÊp. Trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, hä lµm tÊt c¶ c¸c kh©u kÓ c¶ cµy bõa, hä<br /> chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh trong ch¨n nu«i v× ch¨n nu«i kh«ng ®−îc coi lµ s¶n xuÊt<br /> hµng hãa mµ lµ mét d¹ng “viÖc nhµ”, “viÖc lµm thªm”. Ng−êi phô n÷ còng lµ ng−êi<br /> ph¶i ®i lÊy n−íc, ®i h¸i m¨ng, nÊm, rau trong rõng ®Ó bæ sung thøc ¨n trong gia<br /> ®×nh. Ngoµi ra, theo phong tôc, phô n÷ cßn ph¶i dÖt quÇn ¸o, ch¨n ®Öm ®Ó chuÈn bÞ<br /> cho viÖc ®i lÊy chång ngay tõ khi c« ta míi 11, 12 tuæi. Sau khi lÊy chång, c« ta ph¶i<br /> ®¶m b¶o dÖt ®ñ ch¨n ®Öm vµ quÇn ¸o cho c¶ gia ®×nh.<br /> Phô n÷ c¸c d©n téc vÊt v¶ l¾m. Hä lµm tÊt c¶ c¸c viÖc ®i n−¬ng rÉy, ®i rõng,<br /> néi trî. NhiÒu khi chång khoanh ch©n hót thuèc lµo, vî võa ®Þu con võa gi· g¹o, lÊy<br /> n−íc nÊu c¬m. Phô n÷ rÊt chÞu ®ùng vµ chÞu khã. Hä hÇu nh− kh«ng cã thêi gian<br /> nghØ ng¬i. Vïng ng−êi Th¸i ®ì h¬n v× ®· cã mét sè m¸y, m¸y s¸t, m¸y bËt b«ng cßn<br /> ng−êi phô n÷ M«ng lµm viÖc tèi ngµy. S¸ng hä ph¶i dËy sím tõ 4, 5 giê. §i rõng lµm<br /> n−¬ng ®Õn 5, 6 giê chiÒu vÒ l¹i ®i lÊy n−íc, nÊu c¬m, giÆt giò, lîn gµ. Tèi ph¶i xe<br /> lanh, dÖt v¶i ®Õn h¬n 10 giê míi ®i ngñ. Phô n÷ H’M«ng võa ®Þu con võa xay ng«<br /> b»ng cèi ®¸ hoÆc ch¹y ®i ch¹y l¹i ®un c¬m, canh phôc vô chång uèng r−îu. (¤ng Lß<br /> V¨n Th., h¹t tr−ëng H¹t kiÓm l©m huyÖn §iÖn Biªn §«ng).<br /> PhÇn lín nh÷ng ng−êi d©n c¸c b¶n (c¶ nam lÉn n÷) mµ chóng t«i pháng vÊn<br /> ®Òu thõa nhËn cã sù ph©n c«ng lao ®éng kh«ng b×nh ®¼ng gi÷a nam vµ n÷ cßn rÊt<br /> nÆng nÒ nh− nhãm nam x· Nµ TÊu1, huyÖn §iÖn Biªn, x· M−êng Mïn, huyÖn TuÇn<br /> Gi¸o, b¶n M©m, x· ChiÒng S¬, huyÖn S«ng M·…<br /> Nam giíi trong b¶n l−êi lµm viÖc h¬n phô n÷. Nam giíi chñ yÕu chØ ®i häp,<br /> n¾m th«ng tin, cßn phô n÷ lµ ng−êi lµm tÊt c¶ mäi viÖc. (Nhãm nam, b¶n M©m, x·<br /> ChiÒng S¬, huyÖn S«ng M·)<br /> Theo phong tôc, phô n÷ hÇu nh− kh«ng ®−îc tham dù héi hÌ hoÆc c¸c ®¸m<br /> c−íi ®¸m ma trong b¶n. Nh÷ng dÞp nµy, nÕu nhµ cã ®¸m th× gia chñ ph¶i lµm c¬m<br /> r−îu thiÕt ®·i c¶ b¶n trong nhiÒu ngµy, phô n÷ ph¶i phôc dÞch rÊt vÊt v¶, nÕu nhµ<br /> kh«ng cã ®¸m th× ng−êi vî ph¶i g¸nh hÕt viÖc s¶n xuÊt vµ viÖc nhµ ®Ó chång thay<br /> mÆt gia ®×nh ®i uèng r−îu. Ch¼ng h¹n, cã x· cã ®¸m ma cã nh÷ng ng−êi ®µn «ng ®·<br /> ngåi chê 3, 4 ngµy tõ khi ng−êi chÕt t¾t thë cho ®Õn khi ch«n cÊt ®Ó uèng r−îu. Hä<br /> kh«ng vÒ nhµ vµ còng ch¼ng quan t©m xem vî con hä sèng ra sao trong nh÷ng ngµy<br /> nµy. Cã ng−êi ®µn «ng c¶ th¸ng kh«ng lµm g× chØ ®i dù ®¸m ma, ®¸m c−íi.<br /> Ng−êi d©n téc rÊt quý kh¸ch. MÆc dï nghÌo nh−ng hä cã thÓ tiÕp ®·i kh¸ch c¬m<br /> r−îu trong nhiÒu ngµy. Tuy nhiªn do phong tôc qu¸ kh¾t khe víi phô n÷ nªn tiÕp kh¸ch<br /> còng lµ mét g¸nh nÆng ®èi víi chÞ em. Khi cã kh¸ch, ng−êi phô n÷ ph¶i phôc vô chu<br /> ®¸o cho chång vµ kh¸ch ¨n nhËu trong khi vÉn ph¶i lo chu toµn c¸c c«ng viÖc hµng ngµy.<br /> Phô n÷ kh«ng ®−îc ¨n c¬m chung m©m víi kh¸ch mµ ph¶i ¨n ë d−íi bÕp.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  Lª ThÞ Quý 47<br /> <br /> Cã kh¸ch ®Õn nhµ, vî lµm c¬m, chång tiÕp r−îu tõ chiÒu ®Õn 2, 3 giê ®ªm.<br /> Ng−êi phô n÷ ®i lµm ®ång vÒ ®· qu¸ mÖt mái l¹i phôc vô chång, phôc vô kh¸ch, ®Õn<br /> ®ªm c¬m nguéi míi ®−îc ¨n. NhiÒu phô n÷ lµm c¸n bé Héi phô n÷ vÉn bÞ chång coi<br /> lµ n« lÖ, kh«ng ®−îc ¨n c¬m víi kh¸ch mµ ph¶i soi ®Ìn cho kh¸ch ¨n. M×nh th× ¨n<br /> c¬m víi con ë nhµ d−íi. (Bµ Ph¹m ThÞ D, c¸n bé tØnh héi phô n÷ Lai Ch©u).<br /> ViÖc ¨n nhËu triÒn miªn ®· ®−a ®Õn nh÷ng hËu qu¶ to lín ®èi víi ng−êi d©n<br /> nghÌo ë c¸c vïng nói phÝa B¾c. NhiÒu gia ®×nh ®· mang c«ng m¾c nî v× ®· tæ chøc lÔ<br /> c−íi, lÔ tang r×nh rang trong nhiÒu ngµy. Theo ®ã, tr©u bß, gµ lîn bÞ giÕt rÊt nhiÒu.<br /> Ng−êi ph¶i høng chÞu hËu qu¶ nÆng nÒ nhÊt lµ phô n÷ vµ trÎ em. ë L¹ng S¬n cã em<br /> g¸i ng−êi Tµy míi 14 tuæi ®· bÞ bè ®Î b¸n sang Trung Quèc lµm vî mét «ng giµ ®Ó lÊy<br /> tiÒn trang tr¶i nî sau khi lµm ®¸m ma cho bè cña «ng ta (4).<br /> Phô n÷ cßn lµ n¹n nh©n cña c¸c d¹ng b¹o lùc gia ®×nh, ®Æc biÖt trong c¸c gia<br /> ®×nh cã chång, con nghiÖn hót. Nh÷ng phô n÷ nµy kh«ng chØ ph¶i g¸nh v¸c tr¸ch<br /> nhiÖm gia ®×nh, ph¶i lao ®éng nu«i con mµ cßn bÞ chång ¨n c¾p c¶ tiÒn, g¹o hoÆc ®å<br /> ®¹c ®Ó ®æi thuèc phiÖn hót. NÕu vî c¶n trë, anh ta sÏ ®¸nh ®Ëp vµ ng−îc ®·i.<br /> Trªn c¬ së sù ph©n c«ng lao ®éng bÊt hîp lý nh− vËy nªn vai trß cña nam vµ<br /> n÷ trong viÖc tiÕp cËn vµ kiÓm so¸t nguån lùc còng nh− lîi Ých cã mét kho¶ng c¸ch<br /> rÊt xa. Phô n÷ lµ ng−êi tiÕp cËn nguån lùc nhiÒu h¬n nam giíi nh−ng l¹i Ýt quyÒn<br /> kiÓm so¸t nguån lùc ®ã. ViÖc h−ëng thô thu nhËp tõ c«ng viÖc còng kh«ng c«ng b»ng<br /> v× phô n÷ th−êng hy sinh nh÷ng lîi Ých cña m×nh cho chång con.<br /> Trong hoµn c¶nh ®ã, c¶ hai nhu cÇu giíi thùc tÕ, thùc dông vµ nhu cÇu giíi<br /> chiÕn l−îc ®Òu kh«ng ®−îc ®¸p øng ®Çy ®ñ.<br /> 2.3. T×nh h×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch b×nh ®¼ng giíi<br /> Nh− c¸c vïng kh¸c trong c¶ n−íc, S¬n La, Lai Ch©u ®· thùc hiÖn chÝnh s¸ch<br /> b×nh ®¼ng nam n÷ tõ rÊt sím (1954). Tuy nhiªn, nh÷ng chÝnh s¸ch nµy ®· gÆp mét<br /> rµo c¶n lín lµ nÒn kinh tÕ tù cÊp tù tóc khÐp kÝn víi nh÷ng phong tôc tËp qu¸n<br /> “Träng nam, khinh n÷” ®−îc g×n gi÷ tõ l©u ®êi. Sù hiÓu biÕt cña c¸c cÊp l·nh ®¹o vµ<br /> nh©n d©n vÒ b×nh ®¼ng giíi cßn chung chung vµ mang tÝnh phong trµo, vËn ®éng mµ<br /> ch−a thùc sù ®i s©u vµo nh÷ng vÊn ®Ò cèt lâi cña cuéc sèng, tõ nhËn thøc ®Õn ph©n<br /> c«ng lao ®éng, tõ sù tham gia ®Õn sù h−ëng thô cña c¶ hai giíi nam vµ n÷. GÇn ®©y,<br /> trong c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi cña hai tØnh, giíi ®· ®−îc chó ý nhiÒu<br /> h¬n song vÉn ch−a ®Çy ®ñ. Héi phô n÷ c¸c cÊp ®· cã nhiÒu cè g¾ng trong viÖc vËn<br /> ®éng phô n÷ tÝch cùc tham gia thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng<br /> nh− thùc hiÖn sinh ®Î cã kÕ ho¹ch, x©y dùng gia ®×nh v¨n hãa, b¶o vÖ m«i tr−êng,<br /> ch¨m sãc trÎ em, nh−ng ch−a t¹o ra ®−îc c¸c thay ®æi vÒ chÊt trong mèi quan hÖ vÒ<br /> giíi. Nhu cÇu vÒ ®µo t¹o giíi cña tØnh rÊt lín nh−ng tØnh héi l¹i kh«ng ®ñ c¸n bé<br /> còng nh− c¬ së vËt chÊt. V× vËy, trong nh÷ng n¨m qua, sè l−îng c¸c líp ®µo t¹o vÒ<br /> giíi vµ ng−êi tham gia cßn rÊt khiªm tèn. GÇn ®©y, tØnh ®· cho thµnh lËp Ban v× sù<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 48 VÊn ®Ò giíi trong c¸c d©n téc Ýt ng−êi ë S¬n La, Lai Ch©u hiÖn nay<br /> <br /> tiÕn bé cña phô n÷ ë c¬ quan l·nh ®¹o tØnh vµ c¸c c¬ quan chøc n¨ng nh−ng tæ chøc<br /> nµy hÇu nh− ch−a ho¹t ®éng. DÊu hiÖu chuyÓn biÕn vÒ giíi míi ®−îc thÓ hiÖn trong<br /> ho¹t ®éng vÒ ®µo t¹o. §ã lµ viÖc c¸c n÷ c¸n bé ®−îc xÐt ®i ®µo t¹o nhiÒu h¬n tr−íc vµ<br /> ng©n s¸ch tØnh ®µi thä cho n÷ häc viªn cao h¬n nam lµ 50.000®/ khãa (5).<br /> 3. Giíi vµ vÊn ®Ò LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n. T×nh h×nh vµ<br /> hiÖu qu¶<br /> 3.1. LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n:<br /> Ph−¬ng ph¸p LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n ®· ®−îc Dù ¸n Ph¸t triÓn<br /> l©m nghiÖp x· héi (GTZ), CARE vµ Action Aid phæ biÕn ë S¬n La, Lai Ch©u tõ cuèi<br /> nh÷ng n¨m 1990. ý t−ëng nµy nhanh chãng nhËn ®−îc sù h−ëng øng cña chÝnh<br /> quyÒn c¸c cÊp v× nã phï hîp víi Quy chÕ d©n chñ cña ChÝnh phñ ViÖt Nam (6). §Õn<br /> n¨m 2002, víi sù triÓn khai cña Dù ¸n Ph¸t triÓn n«ng th«n cña EU, LËp kÕ ho¹ch<br /> ph¸t triÓn th«n b¶n ®· tiÕn ®−îc nh÷ng b−íc dµi vµ ®i vµo nÒ nÕp, trë thµnh mét<br /> sinh ho¹t chÝnh trÞ rÊt bæ Ých ë c¸c ®Þa ph−¬ng vïng nói S¬n La, Lai Ch©u.<br /> LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n cã ng−êi d©n tham gia lµ: “Ng−êi d©n th¶o<br /> luËn vµ ®Ò ra nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn l©u dµi, x¸c ®Þnh nh÷ng ho¹t ®éng hµng<br /> n¨m, trªn c¬ së ®¸nh gi¸ c¸c nguån lùc cÇn thiÕt ®Ó ®¹t ®−îc nh÷ng môc tiªu ®ã phï<br /> hîp víi ®Þnh h−íng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ë ®Þa ph−¬ng” (7).<br /> Tr−íc ®©y ë n«ng th«n ViÖt Nam nãi chung vµ miÒn nói nãi riªng ®· tån t¹i c¸c<br /> h×nh thøc häp th«n b¶n. §ã lµ khi chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng tæ chøc häp d©n häc tËp,<br /> th¶o luËn c¸c chÝnh s¸ch cña nhµ n−íc hoÆc ®Þa ph−¬ng vµ triÓn khai thùc hiÖn c¸c<br /> chÝnh s¸ch ®ã. H×nh thøc sinh ho¹t chÝnh trÞ nµy ®−îc coi lµ tõ trªn xuèng. LËp kÕ<br /> ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n hiÖn nay lµ h×nh thøc sinh ho¹t chÝnh trÞ tõ d−íi lªn, trao<br /> cho ng−êi d©n quyÒn chñ ®éng hoµn toµn trong viÖc ho¹ch ®Þnh ph−¬ng h−íng s¶n<br /> xuÊt vµ ph¸t triÓn ®Þa ph−¬ng. C¨n cø trªn c¸c kÕ ho¹ch cña d©n c¸c Dù ¸n ph¸t triÓn<br /> sÏ phèi hîp víi chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng ®−a ra c¸c ®Þnh h−íng, chÝnh s¸ch phï hîp.<br /> C¸ch lµm nµy sÏ kÕt hîp ®−îc c¶ hai h−íng tõ d−íi lªn vµ tõ trªn xuèng, võa b¶o ®¶m<br /> d©n chñ cho nh©n d©n võa b¶o ®¶m tÝnh l·nh ®¹o toµn diÖn vµ bÒn v÷ng cña Dù ¸n.<br /> Th«ng qua viÖc lËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n, ng−êi d©n sÏ cã tr¸ch nhiÖm h¬n víi<br /> chÝnh b¶n th©n, gia ®×nh, céng ®ång vµ quyÒn lîi cña hä v× thÕ còng râ rµng h¬n.<br /> HiÖn nay, ë Lai Ch©u, S¬n La viÖc x©y dùng kÕ ho¹ch th«n b¶n còng míi ®−îc<br /> b¾t ®Çu thö nghiÖm ë mét sè huyÖn vµ ch−a ®¹t tíi møc ®é toµn tØnh. Møc ®é ph¸t<br /> triÓn cña LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n còng kh¸c nhau tïy thuéc vµo tr×nh ®é<br /> nhËn thøc vµ ph¸t triÓn cña th«n b¶n vµ bé m¸y l·nh ®¹o ë ®ã. Ch¼ng h¹n ë c¸c x·<br /> thuéc vïng I, II lµ nh÷ng n¬i kinh tÕ ph¸t triÓn h¬n th× LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n<br /> b¶n ®−îc thùc hiÖn cã kÕt qu¶ h¬n cßn c¸c x· ë vïng III th× cã khã kh¨n h¬n. ë Lai<br /> Ch©u, cã nh÷ng b¶n ®· lµm tèt viÖc LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n nh− b¶n Nµ<br /> TÊu 1, x· Nµ TÊu, huyÖn §iÖn Biªn. MÆc dï ë ®©y ch−a ®−îc ®Çu t− vÒ thñy lîi vµ<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  Lª ThÞ Quý 49<br /> <br /> n−íc sinh ho¹t nh−ng d©n b¶n ®· häp vµ ®¸nh gi¸ t×nh h×nh n−íc cña b¶n trong ®ã<br /> nªu râ nhu cÇu cña b¶n, c¸c khã kh¨n vµ biÖn ph¸p kh¾c phôc, c«ng tr×nh nµo d©n cã<br /> thÓ tù lµm, c«ng tr×nh nµo cÇn nhê sù gióp ®ì cña nhµ n−íc vµ Dù ¸n. ë S¬n La, mét<br /> sè th«n b¶n ®· cã s¸ng kiÕn qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng cña th«n b¶n b»ng nhãm. ThÝ dô<br /> nh− nhãm ph¸t triÓn kinh tÕ, nhãm v¨n hãa, nhãm x· héi. Khi cã vÊn ®Ò liªn quan<br /> th× l·nh ®¹o ®−a xuèng nhãm bµn, sau ®ã nhãm sÏ tr×nh bµy t¹i cuéc häp toµn b¶n.<br /> HiÖn cã 100 b¶n / 201 x· cña tØnh cã nhãm, chñ yÕu lµ ë vïng I (däc ®−êng 6). C¸ch<br /> qu¶n lý nµy tá ra rÊt cã hiÖu qu¶. ë nh÷ng th«n b¶n kh«ng cã nhãm th× khi cã vÊn ®Ò<br /> cÇn ph¶i gi¶i quyÕt, l·nh ®¹o sÏ häp toµn b¶n ®Ó bµn. Ng−îc l¹i, còng cã nh÷ng b¶n<br /> vïng cao ë S¬n La, Lai Ch©u, b¶n th©n tr−ëng b¶n cßn mï ch÷ nªn «ng ta kh«ng<br /> nhiÖt t×nh víi viÖc thùc hiÖn LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n.<br /> 3.2. VÊn ®Ò giíi trong LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n:<br /> 3.2.1. Sù tham gia cña nam vµ n÷ vµo LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n :<br /> LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n lµ c¬ héi tèt cho c¶ nam vµ n÷ ®−îc thùc<br /> hiÖn quyÒn chñ ®éng còng nh− tr¸ch nhiÖm cña m×nh tr−íc vÊn ®Ò ph¸t triÓn th«n<br /> b¶n. ë ViÖt Nam hiÖn nay, nhãm d©n téc thiÓu sè vµ nhãm phô n÷ lµ c¸c nhãm ng−êi<br /> ®−îc coi lµ ë trong t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn vµ chÞu nhiÒu thiÖt thßi. §iÒu ®ã cã<br /> nghÜa lµ phô n÷ c¸c d©n téc thiÓu sè ph¶i chÞu thiÖt thßi gÊp ®«i. So víi c¸c n¬i kh¸c,<br /> t×nh tr¹ng bÊt b×nh ®¼ng vÒ giíi hiÖn nay ë c¸c th«n b¶n S¬n La, Lai Ch©u ®ang cßn<br /> kh¸ nÆng nÒ. Kh«ng thÓ cã sù ph¸t triÓn nÕu kh«ng c¶i thiÖn ®−îc ®iÒu kiÖn sèng vµ<br /> ®Þa vÞ cña h¬n mét nöa d©n sè cña th«n b¶n lµ phô n÷. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ lµm thÕ nµo<br /> ®Ó ®éng viªn ®−îc phô n÷ tham gia LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n ®Ó hä cã c¬ héi<br /> n¾m b¾t ®−îc c¸c quan t©m chung cña céng ®ång, c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi cña<br /> gia ®×nh, th«n b¶n, vÊn ®Ò bÊt b×nh ®¼ng giíi vµ trªn c¬ së ®ã, hä cã thÓ ®ãng gãp<br /> ®−îc c¸c ý kiÕn, nguyÖn väng cña m×nh trªn c¸c vÊn ®Ò nµy. B»ng c¸ch ®ã, phô n÷ tõ<br /> vÞ trÝ ngoµi lÒ sÏ tõng b−íc ®i vµo dßng ch¶y cña sù ph¸t triÓn.<br /> Khi xuèng b¶n lµm viÖc víi d©n, c¸n bé cña Dù ¸n EU, c¸n bé tØnh, huyÖn ®·<br /> rÊt khuyÕn khÝch chÝnh quyÒn x·, b¶n ®éng viªn phô n÷ ®i häp vµ tham gia vµo viÖc<br /> LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n (tõ 30% ®Õn 50%). Tuy nhiªn, kÕt qu¶ vÉn cßn h¹n<br /> chÕ. TÝnh trung b×nh, c¸c cuéc häp chØ cã kho¶ng tõ 15% ®Õn 20% phô n÷, thËm chÝ<br /> cã nh÷ng cuéc häp chØ cã vµi ba ng−êi phô n÷ tham gia.<br /> Khi tr¶ lêi c©u hái cña chóng t«i: Ai tham gia lËp kÕ ho¹ch th«n b¶n? HÇu hÕt<br /> nh÷ng ng−êi mµ chóng t«i pháng vÊn tõ nam ®Õn n÷, tõ l·nh ®¹o x·, b¶n, ®Õn ng−êi<br /> n«ng d©n b×nh th−êng, tõ c¸n bé cña c¸c c¬ quan cÊp tØnh ®Õn cÊp huyÖn, ®Òu kh¼ng<br /> ®Þnh mét ®iÒu lµ nam tham gia nhiÒu h¬n n÷, nam ®i häp nhiÒu h¬n, ph¸t biÓu nhiÒu<br /> h¬n vµ th−êng cã vai trß quyÕt ®Þnh trong c¸c vÊn ®Ò ®−îc ®−a ra bµn b¹c.<br /> VËy nguyªn nh©n g× ®ang c¶n trë phô n÷ tham gia LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn<br /> th«n b¶n?<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 50 VÊn ®Ò giíi trong c¸c d©n téc Ýt ng−êi ë S¬n La, Lai Ch©u hiÖn nay<br /> <br /> • Tr−íc hÕt nam giíi th−êng lµ chñ hé gia ®×nh nªn hä ®−îc mêi ®i häp. Nam giíi lµ<br /> ng−êi ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc ®iÒu hµnh, ®èi néi vµ ®èi ngo¹i cña gia<br /> ®×nh. HiÖn còng cã mét sè Ýt phô n÷ lµ chñ hé ®i häp. Hä lµ nh÷ng ng−êi gãa<br /> chång hoÆc chång ®i lµm xa. Ngoµi ra cßn cã mét sè phô n÷ ®i häp thay chång lµ<br /> do chång bËn viÖc hoÆc nghiÖn hót thuèc phiÖn.<br /> • Mét nguyªn nh©n n÷a lµ vÉn cßn nhiÒu d©n téc cßn gi÷ phong tôc c¶n trë phô n÷<br /> tham gia c¸c sinh ho¹t céng ®ång nh− tang ma, c−íi xin, héi häp. V× vËy nhiÒu<br /> phô n÷ ch−a cã thãi quen ®i häp vµ ph¸t biÓu ë chç ®«ng ng−êi. HiÖn t−îng nµy<br /> ®−îc gäi lµ “§i häp ®éi mò, ra ®ång ®éi nãn” cã nghÜa lµ nam giíi th× ®i häp cßn<br /> phô n÷ th× ®i lµm ®ång.<br /> • Tr−íc ®©y, t«i kh«ng bao giê ®i häp. ¤ng ®i tÊt. ChØ khi nµo häp vÒ kÕ ho¹ch hãa<br /> gia ®×nh th× «ng míi b¶o t«i ®i. (PV s©u, bµ Lß ThÞ N., x· Lu©n Giãi, huyÖn §iÖn<br /> Biªn §«ng).<br /> • Phô n÷ còng lµ ng−êi ph¶i g¸nh v¸c chÝnh c¸c c«ng viÖc gia ®×nh nªn so víi nam<br /> giíi hä bËn h¬n nhiÒu vµ th−êng tham c«ng tiÕc viÖc. B¶n cã tæ chøc häp vµo giê<br /> nµo còng kh«ng thuËn cho hä.<br /> • Sù h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é v¨n hãa vµ hiÓu biÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi còng nh− sù h¹n<br /> chÕ vÒ tiÕng Kinh ®· lµ nh÷ng c¶n trë lín cho viÖc phô n÷ tham gia vµo LËp kÕ<br /> ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n. Vµ cµng kh«ng tham gia vµo LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn<br /> th«n b¶n, phô n÷ cµng bÞ h¹n chÕ vÒ kiÕn thøc chÝnh trÞ x· héi, kh«ng cËp nhËt<br /> ®−îc th«ng tin míi ngay c¶ trong c¸c vÊn ®Ò bøc xóc nhÊt trong ®êi sèng cña hä.<br /> V× vËy, kho¶ng c¸ch giíi ngµy cµng xa c¸ch gi÷a nam vµ n÷.<br /> • §Þnh kiÕn x· héi: Trong c¸c cuéc häp th«n b¶n kh«ng ph¶i lóc nµo ý kiÕn cña phô<br /> n÷ còng ®−îc c¸nh ®µn «ng ñng hé. Cã nh÷ng phô n÷ ph¸t biÓu h¨ng h¸i qu¸ ®·<br /> bÞ mét sè ng−êi (c¶ nam lÉn n÷) cho lµ nam tÝnh vµ nh×n hä kh«ng mÊy thiÖn<br /> c¶m. C¸ch ®èi xö nµy ®· lµm gi¶m sù nhiÖt t×nh cña chÞ em vµ ¶nh h−ëng ®Õn<br /> chÊt l−îng ®ãng gãp cña hä.<br /> Trong n¨m 2003, t×nh h×nh cã ®−îc c¶i thiÖn h¬n. Ch¼ng h¹n nh− ë S¬n La,<br /> nÕu c¬ quan khuyÕn n«ng liªn hÖ víi Héi n«ng d©n mêi ng−êi ®i häp th× ®«ng nam<br /> giíi ®i (kho¶ng 80%) cßn nÕu liªn hÖ víi Héi phô n÷ th× ®«ng phô n÷ häp (kho¶ng<br /> 60%). Cßn ë x· M−êng Mïn, huyÖn TuÇn Gi¸o th× nÕu tæ chøc häp vµo ban ®ªm th×<br /> nam ®i häp kho¶ng 70% cßn n÷ kho¶ng 30% v× phô n÷ ph¶i lµm viÖc nhµ vµ ng¹i ®i<br /> ®ªm, nÕu häp vµo ban ngµy th× n÷ ®i kho¶ng 50% ®Õn 60% cßn nam kho¶ng 40%-<br /> 50% v× nam hay ®i lµm v¾ng hoÆc ®i ch¬i xa (PV nhãm l·nh ®¹o x· M−êng Mïn).<br /> Phô n÷ ë c¸c b¶n Yªn, Tre Phai, Na ¡n, Na Cai, Na L¹i cña x· Lu©n Giãi do gÇn<br /> ®−êng giao th«ng vµ do ho¹t ®éng cña Héi phô n÷ th«n b¶n m¹nh nªn chÞ em ®i häp<br /> ®«ng, cã nhiÒu cuéc häp tíi 50% lµ phô n÷.<br /> 3.2.2 ChÊt l−îng tham gia cña nam vµ n÷ trong LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n:<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  Lª ThÞ Quý 51<br /> <br /> Theo ®¸nh gi¸ cña tÊt c¶ c¸c c¸n bé c¸c c¬ quan chøc n¨ng cÊp tØnh, huyÖn vµ<br /> chÝnh quyÒn cÊp x·, b¶n th× do nhËn thøc ®−îc tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn lîi cña m×nh<br /> trong LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n còng nh− trong c¸c nhãm së thÝch nªn n«ng<br /> d©n ë c¸c vïng cã Dù ¸n ph¸t triÓn rÊt nhiÖt t×nh tham gia. Trong c¸c cuéc häp, khi<br /> bµn ®Õn c¸c vÊn ®Ò cô thÓ trong lÜnh vùc s¶n xuÊt hay qu¶n lý th«n b¶n, cã nhiÒu ý<br /> kiÕn cña d©n rÊt hay vµ x¸c ®¸ng, ®· gióp cho ban qu¶n lý Dù ¸n vµ chÝnh quyÒn söa<br /> ®æi c¸c ho¹t ®éng cho s¸t thùc tÕ h¬n. N«ng d©n ®· tiÕn hµnh lËp c¸c b¶ng biÓu vÒ<br /> nhu cÇu cña n«ng d©n, môc tiªu, c¸c vÊn ®Ò −u tiªn, c¸c ho¹t ®éng cô thÓ ®Ó thùc<br /> hiÖn môc tiªu, ®Þa ®iÓm, khèi l−îng c«ng viÖc, nh÷ng khã kh¨n vµ thuËn lîi, ai sÏ<br /> thùc hiÖn vµ thêi gian thùc hiÖn… Ch¼ng h¹n nh− b¶n Nµ TÊu 1, x· Nµ TÊu, huyÖn<br /> §iÖn Biªn vµ c¸c b¶n Nµ ¡n, Nµ Cai, x· Lu©n Giãi, b¶n Kh¸, x· Quµi Cang, huyÖn<br /> TuÇn Gi¸o ®· lËp c¸c b¶ng biÓu chi tiÕt vÒ ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn l©m nghiÖp dùa<br /> vµo céng ®ång, IPM, thñy lîi, Héi dïng n−íc vµ c¸c vÊn ®Ò kh¸c. C¸c b¶ng biÓu nµy<br /> ®−îc lµm kh¸ c«ng phu rÊt cã hiÖu qu¶.<br /> Trªn thùc tÕ, sù tham gia cña ng−êi d©n còng cã nhiÒu møc ®é. Cã ng−êi<br /> tham gia chñ ®éng, mang tÝnh quyÕt ®Þnh, cã ng−êi tham gia bÞ ®éng, phô thuéc vµo<br /> ý kiÕn cña ng−êi kh¸c. ë c¸c ®Þa ph−¬ng trªn, phô n÷ vµ thanh niªn th−êng thuéc<br /> nhãm sau.<br /> - Phô n÷ Ýt ph¸t biÓu trong c¸c cuéc häp nãi b»ng tiÕng Kinh v× cã nhiÒu chÞ<br /> kh«ng biÕt tiÕng, cã chÞ chØ nghe ®−îc mµ kh«ng nãi ®−îc tiÕng Kinh. Nam giíi th×<br /> nhiÒu ng−êi biÕt tiÕng Kinh nªn hä ph¸t biÓu nhiÒu. ý kiÕn cña hä th−êng ®−îc coi lµ<br /> chñ ®¹o. NÕu cuéc häp nãi b»ng tiÕng ®Þa ph−¬ng th× phô n÷ cã thÓ ®ãng gãp tèt h¬n<br /> v× hä cã thÓ diÔn ®¹t ®−îc hÕt ý kiÕn cña m×nh. (PV nhãm IPM b¶n Kh¸, x· Quµi<br /> Cang, huyÖn TuÇn Gi¸o, tØnh Lai Ch©u).<br /> MÆc dï Ýt ph¸t biÓu h¬n nam nh−ng phô n÷ còng ®· ®ãng gãp nhiÒu ý kiÕn cã<br /> gi¸ trÞ do hä cã nhiÒu kinh nghiÖm s¶n xuÊt thùc tÕ.<br /> - Chóng t«i ®· chøng kiÕn cã nh÷ng cuéc häp vÒ giao ®Êt giao rõng lµ c¸c vÊn<br /> ®Ò rÊt phøc t¹p mµ c¸c chÞ phô n÷ ®−a ra nhiÒu ý kiÕn hay l¾m. VÝ dô nh− c¸c chÞ<br /> ®· ®Ò xuÊt trång c¸c lo¹i c©y võa cã gi¸ trÞ võa phï hîp víi ®Êt cña ®Þa ph−¬ng nh−<br /> tr¸m ®en, c©y võa lín nhanh võa cã thÓ nhÆt qu¶ ®Ó b¸n. NhiÒu ®Ò nghÞ cña phô n÷<br /> ®· lµm thay ®æi c¶ ph−¬ng h−íng s¶n xuÊt cña b¶n vµ ®−îc c¶ b¶n ®ång ý ®−a vµo<br /> kÕ ho¹ch chung. (Nhãm c¸n bé l·nh ®¹o cña H¹t KiÓm l©m, huyÖn §iÖn Biªn §«ng,<br /> tØnh Lai Ch©u).<br /> Nam vµ n÷ cã nh÷ng mèi quan t©m gièng nhau vÒ c¸c vÊn ®Ò chung nh−ng<br /> còng cã nh÷ng mèi quan t©m kh¸c nhau trong c¸c vÊn ®Ò cô thÓ dùa trªn vÞ trÝ, vai<br /> trß vµ tr¸ch nhiÖm cña mçi giíi trong gia ®×nh vµ céng ®ång.<br /> Ch¼ng h¹n, trong c¸c cuéc häp th«n b¶n, phô n÷ th−êng ®−a ra c¸c ý kiÕn liªn<br /> quan nhiÒu ®Õn c¸c vÊn ®Ò lµm ruéng nh− IPM, n−íc t−íi, vËn chuyÓn thãc hoÆc c¸c<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 52 VÊn ®Ò giíi trong c¸c d©n téc Ýt ng−êi ë S¬n La, Lai Ch©u hiÖn nay<br /> <br /> vÊn ®Ò cña gia ®×nh nh− n−íc sinh ho¹t, ch¨n nu«i, tr−êng häc cho con c¸i. Còng cã<br /> khi hä ®Ò nghÞ nam giíi gi¶m bít viÖc nhµ cho phô n÷ trong khi nam quan t©m nhiÒu<br /> ®Õn vÊn ®Ò thñy lîi, giao ®Êt, giao rõng, sæ ®á. (PV nhãm së thÝch b¶n Nµ An vµ Nµ<br /> Cai, x· Lu©n Giãi, huyÖn §iÖn Biªn §«ng).<br /> C¸c vÊn ®Ò quan t©m cña nam vµ n÷ ®· bæ sung cho nhau lµm phong phó<br /> thªm cho LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n.<br /> 3.2.3 T¸c ®éng cña LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n:<br /> LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n ®· thæi mét luång giã míi vµo sinh ho¹t<br /> cña c¸c th«n b¶n. Nã kh«ng chØ lµm thay ®æi quan niÖm cña ng−êi d©n mµ cßn thay<br /> ®æi c¶ quan niÖm cña chÝnh quyÒn, cña c¸c c¬ quan ®èi t¸c cña c¸c Dù ¸n ph¸t triÓn<br /> trªn vÊn ®Ò d©n chñ nãi riªng vµ vÊn ®Ò ph¸t triÓn nãi chung.<br /> HÖ thèng khuyÕn n«ng tØnh S¬n La cã tõ n¨m 1994 nh−ng lµm viÖc gÇn nh−<br /> ®éc lËp. §Õn n¨m 1997, khuyÕn n«ng b¾t ®Çu dùa vµo Ban qu¶n lý th«n b¶n vµ d©n<br /> mµ kh«ng ho¹t ®éng theo kiÓu ¸p ®Æt nh− tr−íc n÷a. §èi víi c«ng t¸c khuyÕn n«ng,<br /> c¸i m¹nh nhÊt lµ tÝnh tù nguyÖn cña ng−êi n«ng d©n, chØ cã x©y dùng kÕ ho¹ch th«n<br /> b¶n tõ c¬ së lªn th× míi ®−îc ph¸t huy ®−îc thÕ m¹nh nµy. (Bµ Quµng ThÞ Th, d©n<br /> téc Th¸i, Gi¸m ®èc Trung t©m khuyÕn n«ng tØnh S¬n La).<br /> Dùa trªn c¬ së cña LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n, c¸c ho¹t ®éng cña chÝnh<br /> quyÒn ®Þa ph−¬ng vµ c¸c c¬ quan ®èi t¸c cã nhiÒu thuËn lîi h¬n. LËp kÕ ho¹ch ph¸t<br /> triÓn th«n b¶n ®· cung cÊp cho chÝnh quyÒn còng nh− c¸c c¬ quan ®èi t¸c cña Dù ¸n<br /> ph¸t triÓn c¸c th«ng tin nhanh, cô thÓ vÒ c¸c môc tiªu ho¹t ®éng cña x·, th«n b¶n.<br /> Tõ ®ã hä biÕt râ c¸c vÊn ®Ò −u tiªn cña th«n b¶n ®Ó lËp ph−¬ng h−íng chØ ®¹o s¸t<br /> hîp. C¸c th«ng tin cña LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n còng ®· b¾t ®Çu ®−îc øng<br /> dông vµo c¸c ch−¬ng tr×nh cña ChÝnh phñ t¹i S¬n La, Lai Ch©u.<br /> LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n còng gióp cho ng−êi d©n n©ng cao tr¸ch<br /> nhiÖm trong c¸c ho¹t ®éng cña Dù ¸n vµ cña ®Þa ph−¬ng.<br /> LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n gióp cho sù gi¸m s¸t cña d©n ®èi víi c¸c<br /> ho¹t ®éng cña ®Þa ph−¬ng vµ c¸c Dù ¸n ph¸t triÓn chÆt chÏ h¬n. Ch¼ng h¹n, c¸c th«n<br /> b¶n ®· lËp ra c¸c tæ gi¸m s¸t t¹i x· xem ®å ¸n thi c«ng cã ®óng víi thiÕt kÕ kh«ng,<br /> nguyªn vËt liÖu cã b¶o ®¶m kh«ng. Ng−êi d©n ®· cã nh÷ng ph¶n ¸nh kÞp thêi vÒ nh÷ng<br /> tiªu cùc cña nhµ thÇu nªn hä kh«ng d¸m lµ tr¸i ý ®å thiÕt kÕ v× vËy chÊt l−îng c«ng<br /> tr×nh b¶o ®¶m h¬n (¤ng Ph¹m §×nh §, Chi côc tr−ëng Chi côc Thñy lîi Lai Ch©u).<br /> HiÖn nay LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n lµm cho nhËn thøc cña nh©n d©n<br /> (c¶ nam vµ n÷) ®−îc t¨ng lªn nhiÒu. §Õn c¶ trÎ con còng hiÓu ®−îc tr¸ch nhiÖm cña<br /> chóng víi ®Þa ph−¬ng. NhiÒu lóc chÝnh trÎ con ph¸t hiÖn ra c¸c háng hãc cña ®−êng<br /> èng n−íc hay c¸c phai råi ch¹y vÒ b¸o cho x·. (PV nhãm, Phßng N«ng nghiÖp huyÖn<br /> §iÖn Biªn §«ng).<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  Lª ThÞ Quý 53<br /> <br /> LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n còng cã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn c¸c nhãm së<br /> thÝch n«ng d©n trong c¸c ®Þa ph−¬ng lµm cho ho¹t ®éng cña c¸c nhãm nµy trë lªn dÔ<br /> dµng vµ thuËn lîi h¬n. V× vËy, viÖc phô n÷ tham gia LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n<br /> b¶n lµ rÊt quan träng. Nã sÏ b¶o ®¶m cho :<br /> • TÝnh nhÊt trÝ cao vÒ ph−¬ng h−íng s¶n xuÊt, ph¸t triÓn th«n b¶n gi÷a hai lùc<br /> l−îng lao ®éng chÝnh ë th«n b¶n. §©y sÏ lµ mét ®éng lùc lín cho c¸c ho¹t ®éng<br /> cña céng ®ång. Trong c¸c dù ¸n ph¸t triÓn, sù tham gia vµ h−ëng lîi cña hai giíi<br /> sÏ ®−îc xem xÐt mét c¸ch c«ng b»ng h¬n.<br /> • C¸c kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n mang tÝnh s¸t thùc vµ chñ ®éng h¬n. C¸c tµi<br /> nguyªn thiªn nhiªn vµ con ng−êi ®−îc sö dông vµ b¶o vÖ tèt h¬n. TÝnh bÒn v÷ng<br /> cña c¸c Dù ¸n ph¸t triÓn còng râ rµng h¬n.<br /> • ViÖc t¹o c¬ héi cho phô n÷ tham gia LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n sÏ kh«ng<br /> chØ n©ng cao n¨ng lùc cho phô n÷ mµ cßn tiÕn tíi mèi quan hÖ b×nh ®¼ng h¬n<br /> gi÷a nam vµ n÷, ®¸p øng nhu cÇu chiÕn l−îc cña giíi.<br /> <br /> <br /> Chó thÝch:<br /> 1. Theo tµi liÖu d©n téc häc cña ViÖn D©n téc häc, Trung t©m Khoa häc x· héi<br /> vµ Nh©n v¨n Quèc gia.<br /> 2. Trong bµi nµy, chóng t«i cã sö dông hai c©u chuyÖn pháng vÊn cña Lª Th¸i<br /> Quúnh Chi lµ c¸n bé ViÖn X· héi häc.<br /> 3. Kh¸c víi vïng nói phÝa b¾c ViÖt Nam, Nho gi¸o hÇu nh− kh«ng cã ¶nh<br /> h−ëng tíi c¸c d©n téc thiÓu sè ®ang sinh sèng ë vïng nói T©y Nguyªn. ë ®©y cã c¸c<br /> d©n téc theo mÉu hÖ hoÆc song hÖ. (Chó thÝch cña t¸c gi¶).<br /> 4. Lª ThÞ Quý: VÊn ®Ò ng¨n chÆn n¹n bu«n b¸n phô n÷ ë ViÖt Nam. Nhµ xuÊt<br /> b¶n Lao ®éng - X· héi. Hµ Néi - 2000.<br /> 5. Tµi liÖu cña Héi Liªn hiÖp phô n÷ tØnh Lai Ch©u.<br /> 6. ChÝnh quyÒn x· ®· ®−îc phæ biÕn vÒ Quy chÕ d©n chñ do nhµ n−íc ®Ò<br /> x−íng tõ tr−íc n¨m 2000 nh−ng h×nh thøc nµy kh«ng ®−îc ¸p dông nhiÒu. Tõ sau<br /> n¨m 2000, c¸c ho¹t ®éng theo quy chÕ b¾t ®Çu ph¸t triÓn. Ng−êi d©n ®−îc ®ãng gãp ý<br /> kiÕn vµo c¸c ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña x·, b¶n. (ý kiÕn cña ñy ban nh©n d©n x·<br /> M−êng Mïn, huyÖn TuÇn Gi¸o, tØnh Lai Ch©u).<br /> 7. Theo tµi liÖu: “H−íng dÉn LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n cã ng−êi d©n<br /> tham gia” n¨m 1999 cña Dù ¸n Ph¸t triÓn L©m nghiÖp x· héi S«ng §µ.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />