intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Về di dân ở Việt Nam trong quá khứ và hiện nay - Tương Lai

Chia sẻ: Huynh Thi Thuy | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

77
lượt xem
2
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết "Về di dân ở Việt Nam trong quá khứ và hiện nay" cung cấp cho các bạn những kiến thức về vấn đề di dân của các nước trong khu vực láng giềng châu Á, di dân và sự phát triển xã hội ở nước ta hiện nay. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung bài viết để nắm bắt nội dung chi tiết.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Về di dân ở Việt Nam trong quá khứ và hiện nay - Tương Lai

X· héi häc sè 2 (62), 1998 3<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> VÒ DI D¢N ë VIÖT NAM<br /> TRONG QU¸ khø vµ HIÖN NAY<br /> <br /> <br /> T−¬ng Lai<br /> <br /> <br /> Charles Seignobos ®· diÔn ®¹t mét c¸ch hãm hØnh: "NÒn v¨n minh ®ã lµ nh÷ng con<br /> ®−êng, nh÷ng c¶ng vµ nh÷ng bÕn c¶ng". Cßn ®¹i v¨n hµo Lç TÊn th× l¹i triÕt lý: "trªn mÆt ®Êt vèn<br /> kh«ng cã ®−êng, ng−êi ta ®i l©u th× thµnh ®−êng th«i!". T«i m−în nh÷ng ý t−ëng ®ã ®Ó nãi vÒ vÊn<br /> ®Ò di d©n ë ViÖt Nam trong qu¸ khø vµ hiÖn t¹i.<br /> <br /> Di c−, di d©n vèn lµ nh÷ng yÕu tè néi sinh trong sù h×nh thµnh quèc gia, d©n téc, h¬n n÷a,<br /> ®ã còng lµ mét c¸ch thÕ ®Ó tån t¹i cña mét d©n téc tr−íc biÕt bao th¸ch thøc cña cuéc sèng.<br /> Th¸ch thøc tõ søc m¹nh hoang d¹i cña tù nhiªn: b·o lôt, kh« h¹n buéc con ng−êi ph¶i t×m c¸ch ®èi<br /> phã víi thiªn tai mµ mét trong nh÷ng ph−¬ng c¸ch lµ ®i t×m mét n¬i cã thÓ kiÕm sèng b»ng trång<br /> trät, ch¨n nu«i, v.v... Cïng víi thiªn tai lµ ®Þch häa: n¹n ngo¹i x©m vµ néi chiÕn. KÎ thï cã thÓ<br /> dïng b¹o lùc xua ®uæi c¶ mét céng ®ång réng lín ph¶i phiªu b¹t ®i mét vïng ®Êt kh¸c ®Ó sinh c¬<br /> lËp nghiÖp, tr¸nh häa diÖt chñng hoÆc häa "tru di tam téc", sù tr¶ thï cña ®èi ph−¬ng. Ngoµi thiªn<br /> tai, ®Þch häa, cßn mét yÕu tè kh¸c n»m ngay trong lßng cña mét céng ®ång buéc ph¶i di d©n më<br /> ®Êt, kiÕm sèng: ®ã lµ sù gia t¨ng d©n sè. V× thÕ, lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña mét d©n téc,<br /> mét quèc gia lu«n lu«n hµm chøa trong lßng nã nh÷ng cuéc ®i, ®i ®Ó kiÕm sèng, vµ di d©n lµ mét<br /> ®ßi hái cña cuéc m−u sinh. Cuéc m−u sinh cña tõng c¸ nh©n, gia ®×nh, nhãm céng ®ång vµ cña c¶<br /> d©n téc.<br /> <br /> Cho nªn, nÕu ®èi víi tõng ng−êi, tõng gia ®×nh, tham gia vµo cuéc di d©n chØ lµ sù chuyÓn<br /> ®æi ®Þa ®iÓm m−u sinh, cßn ®èi víi quèc gia vµ d©n téc th× ®ã chÝnh lµ thùc hiÖn qui luËt cña sù tån<br /> t¹i vµ ph¸t triÓn, qui luËt cña kinh tÕ, qui luËt cña x· héi, qui luËt cña v¨n hãa. Nh÷ng m« h×nh di<br /> d©n trong qu¸ tr×nh tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña d©n téc ViÖt Nam mang tÝnh qui ®Þnh cña lÞch sö,<br /> v−ît ra khái nh÷ng mong muèn hoÆc nh÷ng ¸p ®Æt cña nh÷ng c¸ nh©n hoÆc nh÷ng lùc l−îng x·<br /> héi nµo ®ã mµ míi tho¹t nh×n trong nh÷ng t×nh huèng riªng rÏ th× cø ngì nh− cã sù di d©n Êy lµ do<br /> cã sù mong muèn hoÆc ¸p ®Æt Êy. ChØ khi v−ît ra khái c¸c t×nh huèng riªng rÏ vµ cô thÓ nµo ®ã,<br /> ®Æt chóng vµo trong bèi c¶nh chung cña x· héi ®−¬ng thêi, cã mét c¸i nh×n tæng hîp vµ kh¸ch<br /> quan th× míi thÊy ®−îc tÝnh qui ®Þnh lÞch sö cña nh÷ng m« h×nh di d©n ®· tõng diÔn ra.<br /> <br /> I. Ng−îc dßng lÞch sö<br /> <br /> Tõ trong truyÒn thuyÕt xa x−a nhiÒu s¾c mµu huyÒn tho¹i song ®· in ®Ëm trong t©m linh<br /> d©n téc tõ thña Hång Bµng, L¹c Long vµ ©u C¬ cã tr¨m con trai ®· chia ®«i, 50 theo mÑ lªn nói, 50<br /> theo cha xuèng biÓn, h×nh thµnh kh«ng gian l·nh thæ cña c− d©n ViÖt, tiÕp ®ã c¸c vua Hïng dùng<br /> nªn n−íc V¨n Lang, ®· næi bËt lªn mét vÊn ®Ò mµ nay chóng ta ®ang bµn luËn: di chuyÓn d©n c−<br /> lu«n lµ mét c¸ch thÕ ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Qu¸ tr×nh di chuyÓn ®ã g¾n liÒn víi tiÕn tr×nh<br /> <br /> <br /> B?n quy?n thu?c Vi?n Xã h?i h?c. www.ios.org.vn<br /> 4 Di d©n ë ViÖt Nam trong qu¸ khø vµ hiÖn nay<br /> <br /> båi tô ®Ó h×nhthµnh nªn ®ång b»ng ch©u thæ s«ng Hång, s«ng M·, s«ng Lam næi lªn tõ mét vïng<br /> biÓn n«ng sau ®ît biÓn tiÕn H«l«xen. §ã lµ m«t tiÕn tr×nh cã sù t¸c ®éng quyÕt liÖt cña cña con<br /> ng−êi ®Õn sù diÔn biÕn cña tù nhiªn. Qu¸ tr×nh ®ã còng g¾n liÒn víi viÖc x©y dùng quèc gia V¨n<br /> Lang-©u L¹c, råi ¸ch B¾c thuéc h¬n ngh×n n¨m tõ thÕ kû thø II tr−íc C«ng nguyªn cho ®Õn thÕ kû<br /> thø 10 sau C«ng nguyªn.<br /> <br /> Tõ vïng ®Êt tæ Phong Ch©u, trung t©m cña bé l¹c V¨n Lang ë vµo n¬i hîp l−u cña s«ng<br /> L«, s«ng §µ, s«ng Hång (cßn gäi lµ s«ng Thao ë phÇn th−îng nguån s«ng Hång cho ®Õn ViÖt Tr×),<br /> chuyÓn ®Õn Cæ Loa thêi An D−¬ng V−¬ng, ®Þa bµn l·nh thæ më réng cïng víi sù gia t¨ng d©n sè.<br /> §©y lµ mét sù lan táa theo ®−êng s«ng kh¸ thuËn lîi vµ theo ®−êng bé tõ Mãng C¸i ven biÓn<br /> Qu¶ng Ninh qua §«ng TriÒu, U«ng BÝ, ThuËn Thµnh nh»m chiÕm lÜnh vµ më réng kh«ng gian<br /> sinh tån cho c− d©n ¢u L¹c mµ c¸c nhµ sö häc cho r»ng ®· cã kho¶ng mét triÖu ng−êi ë vµo cuèi<br /> thÕ kû thø 2 tr−íc C«ng nguyªn.<br /> <br /> H¬n m−êi thÕ kû d−íi ¸ch ®« hé cña phong kiÕn ph−¬ng B¾c, søc sèng cña d©n téc ®· lµm<br /> cho ©m m−u ®ång hãa cña kÎ thï kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc. C¸c cuéc khëi nghÜa cña Hai Bµ<br /> Tr−ng(40-43 sau C«ng Nguyªn), Bµ TriÖu (n¨m 248), Lý BÝ lËp nªn nhµ n−íc V¹n Xu©n (542-602),<br /> hä Khóc dÊy nghiÖp (905) vµ Ng« QuyÒn víi chiÕn th¾ng B¹ch §»ng lõng lÉy (938), «ng cha ta liªn<br /> tôc quËt khëi chèng ¸ch ®« hé vµ ®ång thêi bÒn bØ khai s«ng, më nói chuyÓn tõ vïng trung du<br /> xuèng ®ång b»ng, lan táa dÇn trªn mét ch©u thæ réng lín cña s«ng Hång, s«ng M·, s«ng Lam.<br /> Theo ®−êng thñy vµ ®−êng bé, nh÷ng cuéc chuyÓn c− liªn tôc ®Ó më réng kh«ng gian sinh tån,<br /> chøng minh søc sèng cña d©n téc ViÖt ®Ó sau chiÕn th¾ng B¹ch §»ng më ®Çu thêi kú tù chñ ®·<br /> kh¼ng ®Þnh ®−îc ý chÝ trong tuyªn ng«n ®éc lËp thÕ kû 11: "Nam quèc s¬n hµ, nam ®Õ c−. TiÖt<br /> nhiªn ®Þnh phËn t¹i thiªn th−".<br /> <br /> Theo "D− ®Þa chÝ" cña NguyÔn Tr·i th× chiÕn c«ng cña Ng« QuyÒn n¨m 938 ®· gi¶i phãng<br /> ®−îc ®Êt n−íc lóc bÊy gi¬ gåm 50 phñ, 41 ch©u, h¬n m−êi huyÖn víi 3.100.000 hé.1<br /> <br /> Còng cÇn ph¶i nãi r»ng, cïng víi qu¸ tr×nh chuyÓn c−, di d©n,lËp nghiÖp, t¹o nªn ®Þa bµn<br /> c− tró cña ng−êi ViÖt, kh«ng thÓ kh«ng nh¾c ®Õn luång di d©n tõ ph−¬ng B¾c trµn vµo l·nh thæ<br /> cña ta, mét vïng ch©u thæ thuËn lîi cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Dßng di d©n ng−êi Trung Hoa nµy<br /> cïng víi thêi gian ®Þnh c−, lËp nghiÖp ®· dÇn dÇn ViÖt hãa. Vµ nãi ®Õn di d©n, còng kh«ng thÓ<br /> kh«ng nãi ®Õn mét bé phËn ng−êi ViÖt ®· bÞ c−ìng bøc vÒ ph−¬ng B¾c, ®©y lµ nh÷ng tï binh bÞ b¾t<br /> ®i khæ sai, phôc dÞch, nh÷ng ng−êi thî thñ c«ng tµi giái bÞ Ðp buéc ph¶i tõ bá quª cha ®Êt tæ ®Ó<br /> ®em tay nghÒ cña hä phôc vô cho bän ®« hé ®−a vÒ ®Êt n−íc chóng.<br /> <br /> M−êi thÕ kû tiÕp theo cµng nãi lªn søc sèng bÒn bØ cña d©n téc, mét mÆt kiªn quyÕt ®Ëp<br /> tan ¸ch x©m l−îc cña kÎ thï lu«n lu«n lín h¬n m×nh gÊp béi, mÆt kh¸c cÇn cï vµ dòng c¶m x©y<br /> dùng ®Êt n−íc( mµ næi bËt nhÊt lµ c«ng tr×nh trÞ thñy víi chiÒu dµi cña hÖ thèng ®ª s«ng Hång<br /> ®−îc ®¾p lªn b»ng søc lao ®éng cña «ng cha ta) vµ më mang bê câi. Tõ thÕ kû thø 10, dßng<br /> chuyÓn c− ®· xu«i vª ph−¬ng Nam, v−ît qua d¶i Hoµnh S¬n. Cho ®Õn thÕ kû thø 15, d©n sè<br /> n−íc ta ®· cã kho¶ng 10 triÖu ng−êi c− tró trªn mét vïng l·nh thæ kho¶ng 171.650 km2 lan táa ra<br /> c¸c vïng mµu mì, tiÕn vÒ miÒn duyªn h¶i, v−¬n dÇn vÒ phÝa nam.<br /> <br /> Trong thêi kú nµy, sö liÖu cò cßn ghi l¹i bèn luång di d©n nhËp c− tõ ngoµi vµo: a) luång di<br /> d©n tõ Trung Quèc ë phÝa B¾c trµn vµo víi nhiÒu lý do, trong ®ã viÖc ch¹y lo¹n, l¸nh n¹n lµ phæ<br /> <br /> 1<br /> NguyÔn Tr·i toµn tËp. D− ®Þa chÝ. Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc X· héi. Hµ Néi-1969. Tr. 187.<br /> <br /> <br /> B?n quy?n thu?c Vi?n Xã h?i h?c. www.ios.org.vn<br /> T−¬ng Lai 5<br /> <br /> biÕn; b) luång di d©n tõ ng−êi Chiªm Thµnh ë phÝa Nam, phÇn lín hä lµ tï binh trong nh÷ng cuéc<br /> chiÕn tranh Chiªm-ViÖt; c) luång di d©n cña ng−êi Th¸i tõ vïng T©y B¾c, trë thµnh mét bé phËn<br /> trong céng ®ång d©n téc ViÖt Nam; d) luång di d©n cña nh÷ng th−¬ng nh©n n−íc ngoµi lÎ tÎ vµo<br /> bu«n b¸n vµ mét bé phËn c− tró l©u dµi cïng víi céng ®ång ng−êi ViÖt.<br /> <br /> Qu¸ tr×nh nhËp c− cña bèn nhãm c− d©n nãi trªn ®· dÇn dÇn ®−îc ViÖt hãa, trë thµnh<br /> nh÷ng bé phËn cÊu thµnh nªn d©n téc ViÖt ®Þnh c− l©u dµi trªn l·nh thæ ViÖt Nam.<br /> <br /> 4.1. Trong n¨m thÕ kû (tõ thÕ kû X ®Õn XV) th× cïng víi luång nhËp c− tõ ngoµi vµo nãi<br /> trªn, chñ yÕu cã thÓ nãi ®Õn hai m« h×nh di d©n: di d©n theo h−íng lan táa trong néi bé vµ di<br /> d©n vÒ phÝa Nam.<br /> <br /> Theo h−íng lan táa néi bé th× chñ yÕu vÉn lµ qu¸ tr×nh khai ph¸, c¶i t¹o ®Ó chiÕm lÜnh<br /> vïng ®Êt mµu mì cña vïng ®ång b»ng ch©u thæ s«ng Hång, s«ng M·, s«ng Lam,ø vïng ven biÓn<br /> thuËn cho viÖc trång lóa. Trong h−íng lan táa ®Ó m−u sinh vÉn cã xu h−íng h×nh thµnh dßng di<br /> d©n h−íng vÒ trung t©m vèn tõng lµ kinh ®« cña d©n téc ViÖt (Cæ Loa khëi ph¸t tõ cuèi thÕ kû thø<br /> 3 tr−íc C«ng nguyªn, ®−îc kh¼ng ®Þnh lµ kinh ®« cña v−¬ng triÒu Ng«-968), Hoa L− n»m trªn trôc<br /> ®−êng giao th«ng thñy bé nèi liÒn Ch©u Giao (ch©u thæ s«ng Hång) víi Hoan ¸i (ch©u thæ s«ng M·,<br /> s«ng Lam) còng ®· tån t¹i h¬n 40 n¨m (968-1010), Th¨ng Long víi "thÕ rång cuén hæ ngåi, tiÖn<br /> nghi nói s«ng sau tr−íc, n¬i héi tô quan yÕu cña bèn ph−¬ng" 2 tõ 1010.<br /> <br /> H−íng di d©n vÒ phÝa Nam còng lµ qu¸ tr×nh diÕn biÕn kh¸ phøc t¹p cña lÞch sö dùng<br /> n−íc vµ gi÷ n−íc. Mèi quan hÖ ViÖt-Chiªm tr¶i qua nhiÒu b−íc th¨ng trÇm, th«n tÝnh lÉn nhau,<br /> råi hßa ho·n ®Ó cïng chèng ¸ch x©m l−îc tõ ph−¬ng B¾c, råi l¹i xung ®ét liªn miªn, song nÐt<br /> xuyªn suèt qua nhiÒu thÕ kû vÉn lµ dßng di d©n v−ît d·y Hoµnh S¬n ®Ó m−u tÝnh sù "dung th©n"<br /> vµ më réng c−¬ng vùc, bê câi t¹o ra mét kh«ng gian sinh tån. Nh÷ng môc tiªu qu©n sù vµ chÝnh trÞ<br /> cã phÇn nµo lÊn ¸t môc tiªu kinh tÕ cña dßng di d©n vÒ phÝa nam nµy trong 5 thÕ kû ®Çu thuéc<br /> thiªn niªn kû thø hai nµy. Song, xÐt ®Õn cïng, th× lÞch sö ®· thùc thi qui luËt kh¾c nghiÖt cña nã.<br /> <br /> Trªn vïng l·nh thæ ®−îc më réng tõ d·y Hoµnh S¬n ®Õn nam ®Ìo H¶i V©n gåm hai phñ<br /> T©n B×nh vµ ThuËn Hãa mµ theo Lª QuÝ §«n trong "Phñ biªn t¹p lôc" th× cã 116 x·, 3602 hé vµ<br /> 10400 ng−êi 3. Ng−êi ViÖt vµ ng−êi b¶n ®Þa ®· g¾n bã víi nhau trong céng ®ång d©n téc trªn cïng<br /> mét kh«ng gian sinh tån.NÕu tÝnh thªmsè d©n cña hai phñ T©n B×nh vµ ThuËn Hãa th× sè d©n<br /> ViÖt Nam ®Õn thÕ kû 15 ®· cã kho¶ng trªn d−íi 10 triÖu ng−êi nh− ®· nãi ë trªn.<br /> <br /> 4.2. Tõ thÕ kû 15 cho ®Õn nöa ®Çu thÕ kû 19, lÞch sö l¹i chøng kiÕn hiÖn t−îng di d©n (cã<br /> tæ chøc vµ tù ph¸t ®Ó m−u sinh) kh¸ quyÕt liÖt mµ h−íng chñ yÕu lµ di d©n vÒ phÝa Nam ®Õn vïng<br /> Th¨ng Hoa, T− NghÜa (Qu¶ng Nam, §µ N½ng ngµy nay) ë nöa sau thÕ kû 15, vïng B×nh Khang,<br /> DiÖn Kh¸nh, B×nh ThuËn (thuéc c¸c tØnh Nam Trung Bé tõ Phó Yªn trë vµo hiÖn nay) cuèi thÕ kû<br /> 17 vµ ®Çu thÕ kû 18, ®ång b»ng s«ng §ång Nai vµ s«ng Cöu Long tõ phñ Gia §Þnh ®Õn trÊn Hµ<br /> Tiªn, ®Æc biÖt ë ®Çu thÕ kû thø 19 víi viÖc di d©n lËp ®ån ®iÒn vµ mé d©n lËp Êp cña triÒu NguyÔn<br /> ®· khiÕn cho d©n c− Nam Bé t¨ng nhanh sau mÊy thÕ kû bÞ gi¶m sót trong tæng sè. Vµo cuèi triÒu<br /> Gia Long (1819) sè d©n ®inh ë Nam Bé lµ 97.100 ng−êi, chiÕm 15,8% d©n ®inh trong c¶ n−íc. Theo<br /> "§¹i Nam thùc lôc" vµ "Quèc triÒu chÝnh biªn tÊt yÕu" n¨m 1829, n¨m trÊn thuéc Gia §Þnh Thµnh<br /> <br /> <br /> <br /> 2<br /> ChiÕu dêi ®« cña Lý Th¸i Tæ. §¹i ViÖt Sö ký toµn th−. TËp 1. Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc X· héi. Hµ Néi-1983. Tr. 241.<br /> 3<br /> Lª QuÝ §«n toµn tËp. TËp 1. Phñ biªn t¹p lôc. Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc X· héi. Hµ Néi-1987. Tr. 37.<br /> <br /> <br /> B?n quy?n thu?c Vi?n Xã h?i h?c. www.ios.org.vn<br /> 6 Di d©n ë ViÖt Nam trong qu¸ khø vµ hiÖn nay<br /> <br /> cã 118.790 d©n ®inh, chiÕm 16,5% tæng sè d©n ®inh cña c¶ n−íc, ®Õn n¨m 1847, sè d©n ®inh ë Nam<br /> Bé lªn ®Õn 165.598, chiÕm 16% d©n ®inh c¶ n−íc.4<br /> <br /> H−íng di d©n chñ yÕu nµy ®· khiÕn cho "xø §µng Trong" (tÝnh tõ s«ng Gianh trë vµo) ban<br /> ®Çu chØ h¬n 1 triÖu ng−êi (nÕu tÝnh ®Õn hiÖn nay ®·chiÕm tíi mét nöa d©n sè c¶ n−íc, cßn riªng<br /> Nam Bé, vµo thÕ kû 17 chØ vµi v¹n ng−êi khai hoang, lËp Êp ®Õn nay ®· cã ®Õn mét phÇn ba tæng<br /> d©n sè cña ViÖt Nam).<br /> <br /> 4.3. H−íng di d©n khai hoang, lËp Êp ®Ó trång lóa cßn ®−îc diÔn ra m¹nh mÏ theo d¹ng<br /> lan táa ra c¸c vïng thuËn cho canh t¸c n«ng nghiÖp. Tõ thÕ kû 15, con ®ª Hång §øc ®· lµ ®iÓm tùa<br /> cho cuéc di d©n lan táa ra vïng duyªn h¶i ®ång b»ng s«ng Hång, tiÕn tr×nh dÇn dÇn ra h−íng<br /> duyªn h¶i nµy diÔn ra liªn tôc cho ®Õn ®Çu thÕ kû 19 víi viÖc khai hoang vïng biÓn ë Th¸i B×nh vµ<br /> Ninh B×nh ë B¾c Bé lËp nªn hai huyÖn TiÒn H¶i, Kim S¬n cña doanh ®iÒn sø NguyÔn C«ng Trø<br /> (1828-1829), hoÆc viÖc ®µo kªnh VÜnh TÕ cña Tho¹i Ngäc HÇu (NguyÔn V¨n Tho¹i) nèi liÒn Ch©u<br /> §èc-Hµ Tiªn (1819) ®Ó råi sau ®ã khai hoang, lËp Êp ®−îc më réng quy m« lín ë vïng VÜnh TÕ,<br /> TÞnh Biªn, Ba Xuyªn vµ lan ra c¸c vïng kh¸c víi NguyÔn Tri Ph−¬ng (1853) ë Nam Bé. NÕu ®ång<br /> b»ng Nam Bé ngµy nay cã diÖn tÝch gÊp ®«i ®ång b»ng B¾c Bé th× ®ã lµ mét qu¸ tr×nh lao ®éng<br /> chinh phôc tù nhiªn, khai hoang, lËp Êp, thau chua, röa mÆn cña biÕt bao thÕ hÖ ng−êi ViÖt vèn<br /> xuÊt ph¸t tõ c¸i n«i cña d©n téc ë ®Êt Phong Ch©u cæ x−a.<br /> <br /> Cho ®Õn gi÷a thÕ kû 19, d©n sè n−íc ta −íc tÝnh 7 triÖu ng−ßi ®Ó ®Õn h«m nay, d©n sè ®·<br /> gÊp m−êi lÇn h¬n, sù gia t¨ng d©n sè g¾n liÒn víi må h«i vµ m¸u ®· ®æ ra trªn biÕt bao chÆng<br /> ®−êng dµi trong cuéc m−u sinh?<br /> <br /> §«i bµn ch©n cña ng−êi ViÖt ®· më ra biÕt bao con ®−êng däc ngang trªn kh«ng gian sinh<br /> tån cña d©n téc, t¹o ra nh÷ng c¸nh ®ång mµu mì trång lóa n−íc cña vïng nhiÖt ®íi giã mïa<br /> nµy,®Ó cho dÕn nh÷ng n¨m cuèi cña thiªn niªn kû thø hai nµy, hai bµn tay cña ng−êi ViÖt Nam ®·<br /> lµm ra h¹t g¹o xuÊt khÈu ®øng thø hai trªn thÕ giíi. Nh÷ng c¶ng s«ng, c¶ng biÓn cña ®Êt n−íc<br /> h«m nay ®· lµ ®Çu cÇu nèi liÒn ViÖt Nam víi thÕ giíi, mét thÕ giíi ®Çy biÕn ®éng vµ chuyÓn ®æi rÊt<br /> nhanh.<br /> <br /> Ng−îc dßng lÞch sö nh×n l¹i nh÷ng cuéc ®i, cµng thÊy râ d©n téc nµy lín lªn tõ nh÷ng<br /> cuéc ®i ®ã. B−íc ch©n cña dßng ng−êi di d©n, dï d−íi m« h×nh nµo, dï chÞu søc ®Èy nµo, ®−îc hÊp<br /> dÉn bëi søc hót nµo còng ®Òu mang tÝnh qui luËt kh¾c nghiÖt trong sù ph¸t triÓn cña lÞch sö. §·<br /> cã nh÷ng cuéc ®i r−ím m¸u ®«i bµn ch©n, nh÷ng cuéc ®i thÊm ®Ém m¸u cña nhiÒu thÕ hÖ bëi<br /> nh÷ng cuéc chiÕn tranh vµ nh÷ng ®µn ¸p khèc liÖt trong cuéc m−u b¸ ®å v−¬ng cña c¸c thÕ lùc<br /> thèng trÞ. Nh÷ng cuéc ®i thª th¶m: "D©n phiªu t¸n d¾t dÝu nhau ®i ¨n xin ®Çy ®−êng. Gi¸<br /> g¹o cao vät mét tr¨m ®ång tiÒn kh«ng ®−îc b÷a no. Nh©n d©n phÇn nhiÒu ph¶i ¨n rau,<br /> ¨n cñ, ®Õn nçi ¨n c¶ thÞt r¾n, thÞt chuét, chÕt ®ãi chång chÊt lªn nhau. Sè d©n cßn l¹i<br /> m−êi phÇn kh«ng ®−îc mét. Lµng nµo vèn cã tiÕng trï mËt còng chØ cßn d¨m ba hé mµ<br /> th«i"5. C¸c cuéc "tha ph−¬ng cÇu thùc" ®ã phÇn lín lµ do chiÕn tranh. Ch¼ng h¹n, chiÕn tranh liªn<br /> miªn ë c¸c trÊn H¶i d−¬ng, Kinh b¾c, S¬n T©y, S¬n Nam vµo gi÷a thÕ kû thø 18 mµ s¸ch Vò Trung<br /> tuú bót cña Ph¹m §×nh Hæ ®· viÕt: "Lo¹n n¨m Canh Th©n (1740), T©n DËu (1741) tØnh H¶i<br /> <br /> <br /> 4<br /> DÉn l¹i theo Di d©n cña ng−êi ViÖt tõ thÕ kû X ®Õn gi÷a thÕ kû XIX. Phô san Nghiªn cøu LÞch sö do §Æng Thu chñ<br /> biªn-1994. Tr.155.<br /> 5<br /> ViÖt sö th«ng gi¸m c−¬ng môc. TËp XVIII. Tr. 14.<br /> <br /> <br /> B?n quy?n thu?c Vi?n Xã h?i h?c. www.ios.org.vn<br /> T−¬ng Lai 7<br /> <br /> D−¬ng ta chÞu h¹i vÒ n¹n binh ®ao ®Õn 18 n¨m, ruéng ®Êt biÕn thµnh rõng rËm. Gièng<br /> gÊu chã, lîn lßi sinh tô ®Çy c¶ ngoµi ®ång. Nh÷ng ng−êi d©n sèng sãt ph¶i bãc c¶ vá c©y,<br /> b¾t chuét ®ång mµ ¨n".<br /> <br /> Cïng víi chiÕn tranh lµ thiªn tai; b·o lôt, ®ª vì, nhiÒu lµng m¹c bÞ n−íc cuèn tr«i, chØ tÝnh<br /> riªng ®ª s«ng Hång ë phñ Kho¸i Ch©u ®· 10 n¨m liÒn bÞ vì d−íi thêi Tù §øc. S¸ch §¹i Nam thùc<br /> lôc viÕt vÒ n¹n ®ãi n¨m 1858: "d©n l−u t¸n ë c¸c tØnh B¾c Kú nhiÒu ng−êi chÕt, cã ng−êi b¸n<br /> m×nh, b¸n con, d©n kiÕm ¨n ë Hµ Néi cã h¬n ba v¹n ng−êi".6<br /> <br /> Ng−êi ta tÝnh to¸n r»ng, c¸c cuéc chiÕn liªn miªn cïng víi thiªn tai vµ dÞch bÖnh dån dËp<br /> ®Èy tíi chÕt ®ãi, chÕt bÖnh trong c¸c thÕ kû 16,17,18 vµ ®Çu 19 ®· khiÕn cho d©n sè n−íc ta ë ®Çu<br /> thÕ kû 19 ®· gi¶m ®i mét phÇn ba, thËm chÝ mét nöa so víi thêi Lý TrÇn (thÕ kû 12,13)7.<br /> <br /> Cã hiÓu ®iÒu nµy míi cµng nhËn râ søc sèng cña d©n téc ®· bøt lªn tõ nh÷ng thö th¸ch<br /> khèc liÖt mµ «ng cha ta ®· tr¶i qua trªn con ®−êng dùng n−íc vµ gi÷ n−íc. Trong nh÷ng thö th¸ch<br /> khèc liÖt ®ã, nh÷ng cuéc di d©n tù ph¸t hay cã tæ chøc cña nhµ n−íc, dï lan táa ra vïng ®ång b»ng,<br /> duyªn h¶i hay ng−îc lªn vïng rõng nói, dßng chuyÓn liªn tôc h−íng vÒ phÝa nam khai hoang, lËp<br /> Êp, v.v... thÉm ®Ém må h«i, n−íc m¾t vµ m¸u cña biÕt bao thÕ hÖ ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn trªn mét<br /> kh«ng gian sinh tån ®øng tùa vµo Tr−êng S¬n h−íng ra Th¸i B×nh D−¬ng ë vïng nhiÖt ®íi giã<br /> mïa nµy qu¶ lµ nh÷ng cuéc ®i vÜ ®¹i.<br /> <br /> Di d©n trong lÞch sö ®ang ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu c«ng phu h¬n n÷a<br /> ®Ó tõ lÞch sö mµ rót ra nh÷ng bµi häc cho h«m nay vµ mai sau. Tõ nh÷ng m« h×nh di d©n Êy mµ<br /> t×m vÒ tÝnh qui luËt cña hiÖn t−îng di d©n, nhËn ra ®−îc nh÷ng ph−¬ng thøc m−u sinh tr−íc bao<br /> th¸ch ®è cña sù tån t¹i cña tõng gia ®×nh, tõng céng ®ång vµ cña c¶ d©n téc trong qu¸ khø. Ng−îc<br /> dßng lÞch sö ®Ó hiÓu h¬n d©n téc m×nh, hiÓu ®−îc qui luËt cña sù vËn ®éng d©n c− vµ d©n sè.<br /> <br /> §−¬ng nhiªn, dßng chuyÓn di d©n trong lÞch sö ®· ®Þnh h×nh l·nh thæ, tõ Lòng Có ë §ång<br /> V¨n, Lai Ch©u ®Õn mòi Cµ Mau, ®Õn nay, víi h¬n 75 triÖu ng−êi, trong tiÕn tr×nh c«ng nghiÖp hãa<br /> vµ hiÖn ®¹i hãa hãa ®Êt n−íc ®ang ®Æt ra nh÷ng t×m tßi míi.<br /> <br /> Khi vÝ ®Êt mòi Cµ Mau gièng nh− "ngãn ch©n c¸i ch−a kh« bïn v¹n dÆm" trong cuéc<br /> tr−êng chinh më câi,dùng n−íc, nhµ v¨n NguyÔn Tu©n cè th©u tãm h×nh ¶nh ®· ®Þnh h×nh cña mét<br /> cuéc ®i dµi, c¸i nh×n ®ã qu¶ thËt tinh tÕ vµ nhiÒu ý nghÜa. Trong vïng l·nh thæ ®· ®Þnh h×nh Êy,<br /> nh÷ng cuéc ®i tõ n«ng th«n-®« thÞ, tõ vïng nói phÝa B¾c ®Õn cao nguyªn miÒn T©y, nh÷ng cuéc ®i<br /> khai hoang, phôc hãa, trång rõng, lÊp biÓn ®ang diÔn ra víi nh÷ng qui luËt phøc t¹p cña chóng.<br /> ViÖc t×m hiÓu nh÷ng qui luËt Êy ®ang ®Æt ra víi nh÷ng phøc t¹p míi ®Ó cã thÓ h×nh thµnh nh÷ng<br /> chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p míi phï hîp víi cuéc sèng.<br /> II. Ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ vÊn ®Ò di d©n hiÖn nay<br /> Khi nãi ®Õn sù nghiÖp §æi Míi, Ph¹m V¨n §ång ®Æt ra mét vÊn ®Ò rÊt quyÕt liÖt "Chóng<br /> ta ®ang g¸nh v¸c mét träng tr¸ch ch−a tõng cã tiÒn lÖ, chóng ta ®ang ®i trªn mét con ®−êng<br /> ch−a cã b¶n ®å ... ph¶i hµng ngµy hµng giê gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn, nh÷ng bµi to¸n<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 6<br /> §¹i Nam thùc lôc chÝnh biªn. TËp 28. Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc X· héi. Hµ Néi-1973. Tr.414.<br /> 7<br /> Theo §Æng Thu. S®d. Tr.16.<br /> <br /> <br /> <br /> B?n quy?n thu?c Vi?n Xã h?i h?c. www.ios.org.vn<br /> 8 Di d©n ë ViÖt Nam trong qu¸ khø vµ hiÖn nay<br /> <br /> ®Çy phøc t¹p vµ Èn sè"8. Di d©n hiÖn lµ lo¹i vÊn ®Ò thùc tiÔn nãng báng, diÔn biÕn rÊt phøc t¹p vµ<br /> nhiÒu Èn sè trong bµi to¸n vÒ d©n sè ë n−íc ta.<br /> §Ó gi¶i ®¸p bµi to¸n d©n sè Êy trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, ®· cã mét thêi, ng−êi ta<br /> chØ tËp trung vµo vÊn ®Ò kÝch th−íc vµ qui m« d©n sè ®Ó mong h¹ thÊp tû lÖ ph¸t triÓn d©n sè mµ<br /> coi nhÑ vÊn ®Ò c¬ cÊu d©n sè vµ ph©n bè d©n sè. Thùc ra th× viÖc t¸c ®éng cã ý thøc ®Õn qu¸<br /> tr×nh t¸i t¹o d©n sè (sinh ®Î vµ tö vong) vµ qu¸ tr×nh ph©n bè d©n sè (di d©n) ®Òu cã ý<br /> nghÜa quyÕt ®Þnh t¸c ®éng ®Õn c¸c biÕn sè d©n sè quan träng nhÊt víi c¸c ®Æc tr−ng cña<br /> chóng trong c¶ qu¸ tr×nh biÕn ®æi d©n sè cña mét quèc gia. H¬n n÷a, chÝnh qu¸ tr×nh t¸i sinh<br /> s¶n tù nhiªn l¹i t−¬ng ®èi æn ®Þnh vµ dÔ dù b¸o h¬n so víi qu¸ tr×nh di d©n lµ qu¸ tr×nh<br /> biÕn ®æi rÊt phøc t¹p vµ th−êng cã ®ét biÕn, nhÊt lµ trong nh÷ng hoµn c¶nh ®Æc biÖt nh−<br /> chiÕn tranh, thiªn tai, mÊt mïa, ®ãi kÐm... Di d©n kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých tù th©n, mµ lµ ph−¬ng<br /> tiÖn ®Ó thùc hiÖn c¸c nhu cÇu kh¸c: thay ®æi ®Þa vÞ kinh tÕ vµ x· héi. Mµ vÒ ®iÒu nµy th× l¹i g¾n<br /> chÆt víi ®Æc tr−ng cña nh÷ng biÕn ®æi x· héi, mét sè ®Æc tr−ng cã thÓ biÕn ®æi vÜnh viÔn nh− n¬i ë,<br /> n¬i lµm viÖc, nh−ng mét sè ®Æc tr−ng kh¸c chØ ®«i khi míi biÕn ®æi nh− nghÒ nghiÖp, tr×nh ®é<br /> chuyªn m«n, häc vÊn, v.v... Toµn bé hÖ thèng c¸c dÞch chuyÓn còng nh− tõng dÞch chuyÓn ®¬n lÎ<br /> cña c¸ nh©n, hé gia ®×nh, nhãm céng ®ång ®Òu mang tÝnh x· héi s©u s¾c. ChÝnh v× vËy, trong bµi<br /> to¸n d©n sè, qu¸ tr×nh t¸i t¹o tù nhiªn d©n sè vµ di d©n lµ hai d¹ng vËn ®éng d©n sè<br /> kh¸c nhau ®ßi hái nh÷ng ®¸p sè thÝch hîp víi mçi d¹ng Êy.<br /> Do ®ã, thùc tiÔn ngµy cµng ®Æt ra nh÷ng bøc xóc cÇn ®−îc gi¶i ®¸p vÒ vÊn ®Ò di d©n víi<br /> nh÷ng chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p ®óng ®¾n. H×nh th¸i, nguyªn nh©n vµ b¶n chÊt cña qu¸ tr×nh di<br /> d©n víi nhiÒu m« h×nh kh¸c nhau trong mÊy thËp kû qua, ®Æc biÖt lµ h¬n 20 n¨m qua kÓ tõ ngµy<br /> thèng nhÊt ®Êt n−íc n¨m 1975, trong ®ã víi h¬n 10 n¨m cña thêi kú §æi Míi ®ang ®Æt ra cho bµi<br /> to¸n d©n sè nh÷ng d¹ng thøc míi. Nh÷ng d¹ng thøc ®ã cã nh÷ng nÐt t−¬ng ®ång song còng kh¸<br /> nhiÒu nh÷ng kh¸c biÖt so víi c¸c nuíc trong khu vùc vµ cña ch©u ¸.<br /> 1. Thö gîi lªn vµi nÐt vÒ vÊn ®Ò di d©n cña c¸c n−íc trong khu vùc l¸ng giÒng<br /> ch©u ¸<br /> H×nh thµnh nh÷ng chiÕn l−îc vµ chÝnh s¸ch ph©n bè, ®iÒu chØnh c¬ cÊu d©n c− vµ qui m«<br /> d©n sè phï hîp víi ®ßi hái cña sù ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa lµ ®iÒu mµ c¸c quèc gia<br /> ch©u ¸ quan t©m. Tuy nhiªn, xuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña m×nh, mçi n−íc ®Òu cã<br /> nh÷ng chÝnh s¸ch phï hîp víi n−íc m×nh.<br /> Trung Quèc lµ mét vÝ dô kh¸ tiªu biÓu vÒ quyÕt t©m cña nhµ n−íc trong viÖc phèi hîp chÆt<br /> chÏ gi÷a sù gia t¨ng d©n sè, sö dông tµi nguyªn, c©n b»ng sinh th¸i vµ b¶o vÖ m«i tr−êng, mµ<br /> quyÕt liÖt nhÊt lµ chñ tr−¬ng "mçi gia ®×nh chØ cã mét con" ®−îc c«ng bè vµo n¨m 1979. Nh÷ng gi¶i<br /> ph¸p quyÕt liÖt nh»m gi¶i quyÕt vÊn ®Ò d©n sè ë Trung Quèc ®· ®−îc m« t¶ nh− lµ "mét trong<br /> nh÷ng kinh nghiÖm x· héi cã ý nghÜa nhÊt ®· ®¹t ®−îc tõ tr−íc tíi nay". ViÖc ¸p dông nhiÒu biÖn<br /> ph¸p chÆt chÏ sè l−îng d©n nhËp c− vµo c¸c ®« thÞ, c¸c vïng kinh tÕ ®Æc biÖt còng n»m trong chÝnh<br /> s¸ch cøng r¾n ®ã cña nhµ n−íc. Sù ph¸t triÓn kh«ng ®Òu gi÷a c¸c vïng l·nh thæ kh¸c nhau: khu<br /> duyªn h¶i vµ vïng s©u, vïng xa, c¸c thµnh phè lín, c¸c ®Æc khu kinh tÕ vµ vïng n«ng th«n ®ang<br /> qu¸ nghÌo nµn, v.v... ®· h×nh thµnh nh÷ng søc ®Èy vµ søc hót quyÕt liÖt, v× thÕ tæ chøc vµ ®iÒu<br /> chØnh c¸c luång di d©n ®ang lµ mét vÊn ®Ò cùc kú bøc xóc vµ hÕt søc phøc t¹p ®Ó nh»m æn ®Þnh x·<br /> héi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. ChØ nãi riªng vÒ sè lao ®éng thõa ë n«ng th«n th× n¨m 1994 ®· cã ®Õn<br /> <br /> <br /> 8<br /> Ph¹m V¨n §ång: V¨n hãa vµ §æi míi. Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia. Hµ Néi-1994. (T«i nhÊn m¹nh - TL)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> B?n quy?n thu?c Vi?n Xã h?i h?c. www.ios.org.vn<br /> T−¬ng Lai 9<br /> <br /> kho¶ng 120 triÖu ng−êi vµ −íc tÝnh ®Õn n¨m 2000 sÏ cã kho¶ng 200 triÖu ng−êi. Do vËy, cã ®Õn 80<br /> triÖu ng−êi rêi n«ng th«n ra thµnh phè vµ c¸c khu c«ng nghiÖp, c¸c ®Æc khu t×m viÖc lµm. Vïng cã<br /> nhiÒu ng−êi di c− nhÊt lµ 10 tØnh thuéc l−u vùc s«ng D−¬ng Tö. Dßng di c− h−íng vÒ Qu¶ng §«ng<br /> vµ H¶i Nam, còng cã luång ch¶y vÒ B¾c Kinh vµ Thiªn T©n vµ mét luång h−íng vÒ Th−îng H¶i-<br /> Giang T«. HiÖn nay, chÕ ®é hé khÈu ch−a thay ®æi, c¸c xÝ nghiÖp ë thµnh phè muèn thuª nh©n<br /> c«ng tõ nguån di c− tõ n«ng th«n v× gi¸ nh©n c«ng thÊp vµ l¹i kh«ng ph¶i lo ®Õn viÖc gi¶i quyÕt<br /> nhµ vµ chi phÝ dÞch vô cho hä. Trªn thùc tÕ, nh÷ng ng−êi di c− tõ n«ng th«n ra ®ang ®−îc thµnh<br /> phè ®èi xö nh− c«ng d©n lo¹i 2! Ng−êi t×m viÖc lµm ®· vËy, ng−êi ®ang ch−a cã viÖc lµm sÏ ra sao?<br /> Kh«ng gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò nµy th× hµng chôc triÖu nh÷ng ng−êi lao ®éng tõ n«ng th«n nghÌo khã<br /> bá ra thµnh phè kiÕm sèng ®ang tr«i næi ë c¸c vïng duyªn h¶i vµ ®« thÞ v× ch−a t×m ®−îc viÖc lµm<br /> sÏ lµ mét nguy c¬ tiÒm Èn cho môc tiªu ph¸t triÓn cña ®Êt n−íc cã trªn mét tû d©n nµy.<br /> Ên §é, n−íc cã sè d©n ®«ng thø hai trªn thÕ giíi còng ®ang ®øng tr−íc nh÷ng th¸ch thøc<br /> cña c¸c dßng di d©n tõ n«ng th«n trµn vµo thµnh phè. KÕ ho¹ch d·n d©n vÒ n«ng th«n theo nhiÒu<br /> b−íc víi cè g»ng tèi ®a cña chÝnh phñ trong viÖc tæ chøc qu¸ tr×nh nµy ®· tá ra hÕt søc kÐm hiÖu<br /> qu¶. Nh÷ng ch−¬ng tr×nh ®iÒu chØnh sù ph©n bè d©n sè vµ ®Þnh c− theo qui ho¹ch ®· thÊt b¹i<br /> nhiÒu h¬n lµ thµnh c«ng mÆc dÇu chi phÝ cho c«ng viÖc nµy hÕt søc tèn kÐm.<br /> Indonesia, ®Êt n−íc cña v« vµn nh÷ng ®¶o, cã d©n sè ®øng hµng thø t− thÕ giíi ®· ¸p dông<br /> mét chÝnh s¸ch «n hßa h¬n dùa vµo sù thuyÕt phôc vµ vËn ®éng h−íng vµo ®iÒu chØnh qui m« d©n<br /> sè tËp trung qu¸ dµy ®Æc vµo c¸c ®« thÞ lín. Hä ®· gÆt h¸i ®−îc mét sè kÕt qu¶ trong chÝnh s¸ch di<br /> d©n, ph©n bè d©n c−, song, nÕu so víi nh÷ng thµnh c«ng trong viÖc gi¶m tæng tû suÊt sinh vèn<br /> ®−îc xem lµ tÊm g−¬ng tèt cho ch−¬ng tr×nh kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh th× nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®−îc<br /> trªn lÜnh vùc nµy cßn qu¸ khiªm tèn. §iÒu nµy còng gièng nh− Th¸i Lan, tr−íc sù qu¸ t¶i cña sù<br /> tËp trung d©n sè t¹i thñ ®« Bangkok, chÝnh phñ ®· ¸p dông nhiÒu gi¶i ph¸p ®Ó cè g¾ng gi¶m bít<br /> tèc ®é cña luång nhËp c− nµy. Tuy nhiªn nh÷ng gi¶i ph¸p ®ã kh«ng bao gåm viÖc ng¨n cÊm sù ®i<br /> l¹i, lµm ¨n cña d©n chóng tõ nh÷ng vïng kh¸c nhau hoÆc tõ n«ng th«n ®Õn thñ ®«. Mét nç lùc cã<br /> c©n nh¾c cña chÝnh phñ nh»m t¸c ®éng ®Õn c¶ ba yÕu tè: sinh, tö vµ di d©n ®Ó cè g¾ng ®¹t tû lÖ<br /> sinh ë møc thay thÕ vµo n¨m 2000, trong ®ã, phÇn thµnh c«ng ®−îc nh×n nhËn râ trong viÖc gi¶m<br /> tæng tû suÊt sinh, vÊn ®Ò di d©n vÉn ®ang cßn lµ søc Ðp trÜu nÆng trong sù ph¸t triÓn cña Th¸i<br /> Lan, ®Æc biÖt lµ ë c¸c ®« thÞ lín, mµ gay g¾t nhÊt lµ t¹i Bangkok.<br /> Thñ ®« Manila cña Philippin còng ®ang chÞu søc Ðp nÆng nÒ cña dßng nhËp c− tõ c¸c vïng<br /> n«ng th«n. ViÖc chÝnh phñ cè g¾ng x©y dùng c¸c trung t©m c«ng nghiÖp míi n»m ngoµi thñ ®« vµ<br /> ph¸t triÓn c¸c khu kinh tÕ ngo¹i vi nh»m thu hót bít l−îng lao ®éng trµn vµo thñ ®« ®· kh«ng<br /> ng¨n c¶n næi dßng di c− nµy. ThËm chÝ, ng−êi ta cßn cho r»ng , nh÷ng cè g¾ng nãi trªn l¹i thóc ®Èy<br /> thªm l−îng ng−êi tõ bá n«ng th«n ®ãi kÐm trµn vµo thµnh phè. Nh÷ng ch−¬ng tr×nh t¸i ®Þnh c− vµ<br /> di d©n ®Õn c¸c vïng ®Êt míi tuy ph¶i chi phÝ lín song vÉn kh«ng gi¶m ®−îc bao nhiªu ¸p lùc cña dßng<br /> ng−êi tõ n«ng th«n kÐo vµo ®« thÞ t×m kiÕm viÖc lµm vµ thay ®æi m«i tr−êng sèng. Trong cè g¾ng lo¹i<br /> nµy, d−êng nh− Malaysia gÆt h¸i ®−îc nh÷ng thµnh c«ng h¬n so víi Philippin trong ch−¬ng tr×nh<br /> FELDA, ph¸t triÓn n«ng th«n vµ ®Þnh c− liªn bang vµo nh÷ng n¨m 80. Tuy nhiªn, nh÷ng chi phÝ cho<br /> ch−¬ng tr×nh nµy lµ qu¸ tèn kÐm khiÕn cho nhiÒu n−íc trong khu vùc kh«ng muèn ¸p dông.<br /> Tãm l¹i, sù ph¸t triÓn kh«ng ®Òu gi÷a c¸c vïng l·nh thæ kh¸c nhau cña mét n−íc trong<br /> qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn ë ch©u ¸ lµ nguyªn nh©n c¬ b¶n cña c¸c<br /> luång di d©n kh«ng g× ng¨n c¶n ®−îc. H¬n n÷a, ngay trong b¶n th©n sù ph¸t triÓn ®Êt n−íc, sù héi<br /> nhËp gi÷a c¸c vïng kh¸c nhau víi nh÷ng khu vùc träng ®iÓm ®−îc ®Çu t− lín, nh÷ng trôc c«ng<br /> nghiÖp vµ ®« thÞ l¹i lµ mét ®ßi hái kh¸ch quan. Nh÷ng vïng n«ng th«n nghÌo thu nhËp thÊp, lu«n<br /> lu«n thiÕu viÖc lµm lµ lùc ®Èy ng−êi n«ng d©n lao ®éng ph¶i ra thµnh phè kiÕm sèng. H¬n n÷a, sù<br /> <br /> <br /> B?n quy?n thu?c Vi?n Xã h?i h?c. www.ios.org.vn<br /> 10 Di d©n ë ViÖt Nam trong qu¸ khø vµ hiÖn nay<br /> <br /> gia t¨ng d©n sè khiÕn cho tû lÖ ®Êt-ng−êi ngµy cµng thÊp khiÕn cho ng−êi n«ng d©n kh«ng cã con<br /> ®−êng nµo kh¸c lµ ph¶i rêi bá n«ng th«n ®i t×m viÖc lµm. Ng−êi ta nãi ®Õn nh÷ng ng−êi nghÌo n«ng<br /> th«n trong nh÷ng ®iÒu kiÖn võa nãi bÞ chi phèi nÆng bëi "lùc ®Èy" ra khái m«i tr−êng sèng cña hä,<br /> trong lóc ®ã th× sù t¸c ®éng cña "lùc hót" l¹i h−íng vµo nh÷ng ng−êi t−¬ng ®èi kh¸ gi¶ vµ cã tr×nh ®é<br /> chuyªn m«n häc vÊn. §iÒu nµy cµng khiÕn cho hiÖn t−îng di d©n cµng trë nªn hÕt søc phøc t¹p.<br /> Qui luËt cña di d©n, do vËy, lu«n bao hµm trong nã nh÷ng nghÞch lý cÇn ph¶i ®−îc nh×n<br /> nhËn râ ®Ó viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, h×nh thµnh gi¶i ph¸p s¸t ®óng, cã c¬ së khoa häc vµ ®¹t<br /> ®−îc hiÖu qu¶ cao. Bµi häc kinh nghiÖm cña nhiÒu n−íc ch©u ¸ gÇn gòi víi thùc tÕ ViÖt Nam cÇn<br /> ®−îc nghiªm tóc xem xÐt ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò di d©n vèn ®ang ®Æt ra hµnh ngµy, hµng giê trong<br /> tõng b−íc ®i trªn con ®−êng c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa cña n−íc ta hiÖn nay.<br /> 2. Di d©n vµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ë n−íc ta hiÖn nay<br /> 2.1. §«i nÐt vÒ vÊn ®Ò di d©n tr−íc 1975 vµ vµi n¨m sau ®ã<br /> Thêi kú 1945-1975 cña ba m−¬i n¨m ®Çy biÕn ®éng trong lÞch sö ViÖt Nam còng lµ thêi kú<br /> chøng kiÕn nh÷ng cuéc chuyÓn c− lín lao trong lßng x· héi ViÖt Nam qua hai cuéc kh¸ng chiÕn<br /> thÇn kú giµnh ®éc lËp vµ thèng nhÊt ®Êt n−íc.<br /> Nh÷ng lùc hót vµ lùc ®Èy tiÒm tµng trong sù ph¸t triÓn chªnh lÖch gi÷a c¸c vïng n«ng<br /> th«n,®« thÞ, miÒn nói vµ miÒn xu«i, vïng ph¸t triÓn víi vïng s©u, vïng xa cña thêi kú nµy bÞ chi<br /> phèi m¹nh bëi chiÕn tranh. HiÖn t−îng di d©n trong thêi kú nµy kh«ng n»m trong qui luËt b×nh<br /> th−êng vèn cã cña nã, mµ lµ bÞ qui ®Þnh bëi qui luËt chiÕn tranh.<br /> H¬n ë ®©u hÕt, c¸i triÕt lý: "trªn mÆt ®Êt vèn kh«ng cã ®−êng, ng−êi ta ®i l©u sÏ trë<br /> thµnh ®−êng th«i" l¹i ®−îc hiÓn hiÖn ra râ ®Õn thÕ ë trªn ®Êt n−íc ta. Trªn "con ®−êng cøu<br /> n−íc", vµo Nam hay ra B¾c, b−íc ch©n ®i cña con ng−êi ViÖt Nam ®· më ra biÕt bao con ®−êng<br /> trªn mäi nÎo, mäi miÒn cña ®Êt n−íc, con ®−êng trªn nói, con ®−êng trªn biÓn, con ®−êng xuyªn<br /> s©u tõ vïng tù do, vïng du kinh, vïng t¹m chiÕm ë n«ng th«nvµ ®« thÞ. H×nh t−îng "xÎ däc<br /> Tr−êng S¬n ®i cøu n−íc" ®· kh¸i qu¸t lªn mét cuéc ®i quyÕt liÖt cña c¶ mét d©n téc h−íng vÒ môc<br /> tiªu chÝnh trÞ lín lao.<br /> Râ rµng lµ, dï kh«ng t¸ch khái nh÷ng yÕu tè kinh tÕ vµ x· héi, song môc tiªu qu©n sù vµ<br /> chÝnh trÞ ®· chi phèi chñ yÕu cho nh÷ng dßng di d©n tõ B¾c vµo Nam, tõ Nam ra B¾c, tõ miÒn nói<br /> xuèng ®ång b»ng vµ ng−îc l¹i. Tõ ®« thÞ chuyÓn vÒ n«ng th«n trong nh÷ng cuéc t¶n c− ®Ó råi n«ng<br /> th«n-thµnh thÞ trong nh÷ng cuéc håi c−, kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn tÝnh chÊt m−u sinh cña nh÷ng<br /> dßng ng−êi di chuyÓn, song ®éng lùc chñ yÕu cña nh÷ng dßng di d©n nµy vÉn lµ chiÕn tranh.<br /> NÕu ë miÒn B¾c cña thêi kú ®Êt n−íc bÞ chia c¾t vµ cuéc chiÕn tranh ph¸ ho¹i cña kh«ng<br /> qu©n Mü, dßng ng−êi s¬ t¸n xuÊt ph¸t tõ thµnh phè h−íng vÒ n«ng th«n, th× ë miÒn Nam thêi kú<br /> nµy, cuéc ®« thÞ hãa c−ìng bøc l¹i h−íng nh÷ng dßng ng−êi tõ n«ng th«n ®æ dån vµo ®« thÞ, ®Æc<br /> biÖt lµ Sµi Gßn. ChiÕn tranh kÕt thóc, hai miÒn Nam vµ B¾c l¹i diÔn ra nh÷ng cuéc chuyÓn c−<br /> ng−îc nhau. NÕu ë miÒn B¾c lµ cuéc trë vÒ thµnh thÞ tõ n«ng th«n s¬ t¸n th× ë miÒn Nam l¹i lµ<br /> cuéc gi¶i táa bít c− d©n ®« thÞ cña thêi kú ®« thÞ hãa c−ìng bøc vÒ l¹i quª h−¬ng, b¶n qu¸n ë n«ng<br /> th«n hoÆc ®i c¸c vïng kinh tÕ míi. Cuéc gi¶i táa nµy kh«ng ph¶i lµ kh«ng ®Ó l¹i nh÷ng dÊu Ên<br /> nÆng nÒ.<br /> Còng kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn luång di d©n ra n−íc ngoµi cña nh÷ng "thuyÒn nh©n" mµ<br /> môc ®Ých chÝnh trÞ ®· trïm lªn nh÷ng môc tieu kinh tÕ. Nh÷ng cuéc "ra ®i" nµy vÉn cßn h»n s©u<br /> trong nçi ®au d©n téc, kÓ c¶ cña ng−êi ra ®i vµ ng−êi ë l¹i mµ lÞch sö kh«ng thÓ bá qua cña nh÷ng<br /> n¨m tr−íc vµ sau 1975.<br /> <br /> <br /> <br /> B?n quy?n thu?c Vi?n Xã h?i h?c. www.ios.org.vn<br /> T−¬ng Lai 11<br /> <br /> Cã hiÓu ®−îc nh÷ng cuéc ®i nµy míi hiÓu ®−îc c¸i gi¸ ph¶i tr¶ cho sù nghiÖp chiÕn ®Êu v×<br /> ®éc lËp vµ thèng nhÊt ®Êt n−íc. NÕu råi ®©y, ng−êi ta viÕt ra mét cuèn sö biªn niªn vÒ nh÷ng cuéc<br /> di d©n ë ViÖt Nam, nh÷ng dßng ng−êi ®i tr¶i dµi däc ngang trªn mäi nÎo ®−êng ®Êt n−íc, trªn<br /> nh÷ng c¶ng vµ bÕn c¶ng cña "nh÷ng con tµu kh«ng sè", thËm chÝ c¶ nh÷ng con thuyÒn phiªu b¹t<br /> cña nh÷ng "thuyÒn nh©n", v.v... cÇn ®−îc ghi ®Ëm trong mét ch−¬ng ®Æc biÖt võa chãi läi ch÷ vµng,<br /> võa thÉm ®Ém m¸u vµ n−íc m¾t.<br /> 2.2. Di d©n trong bèi c¶nh cña ®Êt n−íc thèng nhÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi.<br /> Giai ®o¹n m−êi n¨m tr−íc sù nghiÖp §æi Míi, trong c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung, bao<br /> cÊp vµ 10 n¨m tiÕp theo cña c¬ chÕ thÞ tr−êng víi nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn, nh÷ng<br /> luång di d©n l¹i diÔn ra víi qui luËt b×nh th−êng vèn cã cña mét ®Êt n−íc cã sù ph¸t triÓn kh«ng<br /> ®Òu gi÷a c¸c vïng l·nh thæ.<br /> NÐt xuyªn suèt cña qu¸ tr×nh di d©n sau 1975 lµ chÞu sù ®iÒu tiÕt vµ qu¶n lý cña nhµ n−íc<br /> th«ng qua nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ x· héi. Sù can thiÖp cña nhµ n−íc vµo qu¸ tr×nh diÔn biÔn<br /> cña nh÷ng luång di d©n thµnh c«ng ®−îc ®Õn ®©u lµ tïy thuéc vµo sù nhËn thøc cña ng−êi ho¹ch<br /> ®Þnh chÝnh s¸ch vÒ qui luËt kh¸ch quan cña qu¸ tr×nh di d©n: di d©n n«ng th«n-®« thÞ, di d©n ®i<br /> c¸c vïng kinh tÕ míi do nhµ n−íc tæ chøc hoÆc do d©n tù tæ chøc c¸c cuéc ®i, di d©n gi÷a c¸c vïng<br /> l·nh thæ kh¸c nhau d−íi sù t¸c ®éng cña lùc ®Èy tõ n¬i ®i vµ lùc hót tõ n¬i ®Õn.<br /> Cã thÓ nãi, ý thøc ®−¬c søc Ðp cña vÊn ®Ò d©n sè vµ sù ph©n bè kh«ng ®Òu cña d©n c− trªn<br /> c¸c vïng l·nh thæ kh¸c nhau, ch−¬ng tr×nh ®iÒu ®éng lao ®éng vµ d©n c− ®· ®−îc ho¹ch ®Þnh ngay<br /> trong buæi ®Çu cña c«ng cuéc x©y dùng l¹i ®Êt n−íc sau chiÕn tranh. Ch−¬ng tr×nh ®ã h−íng vµo 3<br /> môc tiªu râ rÖt:<br /> - Gi¶i táa bít ¸p lùc d©n sè vèn th−êng xuyªn c¨ng th¼ng ë ®ång b»ng s«ng Hång, n¬i cã<br /> mËt ®é d©n sè qu¸ cao vµ d¶i ®ång b»ng duyªn h¶i miÒn Trung.<br /> - KiÒm chÕ møc t¨ng d©n sè ë c¸c vïng ®« thÞ, ®Æc biÖt ë hai thµnh phè lãn : Hµ Néi vµ Hå<br /> ChÝ Minh.<br /> - §iÒu chØnh l¹i sù ph©n bè d©n sè trong néi bé tõng tØnh vµ gi÷a c¸c vïng, g¾n liÒn viÖc<br /> ®iÒu ®éng lao ®éng ph¸t triÓn s¶n xuÊt víi viÖc h×nh thµnh ®Þa bµn d©n c− phôc vô sù nghiÖp an<br /> ninh, quèc phßng.<br /> C¸c môc tiªu ®ã thùc hiÖn ®−îc ®Õn ®©u cßn cÇn ph¶i cã sù ®¸nh gi¸ cña cÊp cã thÈm<br /> quyÒn, ë ®©y chóng t«i chØ muèn nªu lªn mét nhËn ®Þnh: sù ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c<br /> vïng l·nh thæ ®ang cã chiÒu h−íng gia t¨ng, vµ ®ã lµ nguyªn nh©n ®Èy tíi c¸c h−íng di d©n sÏ cßn<br /> diÔn ra m¹nh mÏ h¬n vµ phøc t¹p h¬n.<br /> Khi nãi ®Õn c¸c luång di d©n sÏ cßn diÔn ra m¹nh mÏ h¬n vµ phøc t¹p h¬n, chóng t«i<br /> muèn nhÊn m¹nh mét vÊn ®Ò mµ theo chóng t«i hiÖn nay vÉn ®ang cßn cã nh÷ng nhËn ®Þnh<br /> kh«ng thèng nhÊt. Trong c¸c nhËn ®Þnh Êy, th−êng nhÊn m¹nh vÒ nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña<br /> hiÖn t−îng di d©n: lµm gia t¨ng tû lÖ thÊt nghiÖp vµ thiÕu viÖc lµm ë ®« thÞ, lµm trÇm träng thªm<br /> hiÖn t−îng qu¸ t¶i c¸c c¬ së h¹ tÇng vµ dÞch vô vèn ®· ®Ì nÆng lªn c− d©n ®« thÞ, tµn ph¸ m«i<br /> tr−êng ë nh÷ng n¬i di chuyÓn ®Õn (®èt n−¬ng, ph¸ rõng...). NhÊn m¹nh ®Õn t¸c ®éng tiªu cùc cña<br /> hiÖn t−îng di d©n tÊt yÕu ph¶i ®−a ®Õn nh÷ng gi¶i ph¸p ng¨n chÆn, cÊm ®o¸n vµ dïng mÖnh lÖnh<br /> hµnh chÝnh ®Ó can thiÖp vµo qu¸ tr×nh di d©n.<br /> §−¬ng nhiªn lµ nh÷ng ¶nh h−ëng tiªu cùc nãi trªn lµ mét thùc tÕ. §ång thêi, còng cã mét<br /> thùc tÕ phò phµng kh¸c n÷a lµ, nh÷ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh ng¨n chÆn vµ cÊm ®o¸n ®· tá ra<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> B?n quy?n thu?c Vi?n Xã h?i h?c. www.ios.org.vn<br /> 12 Di d©n ë ViÖt Nam trong qu¸ khø vµ hiÖn nay<br /> <br /> kh«ng cã hiÖu qu¶, vµ trong nh÷ng chõng mùc nµo ®ã l¹i lµm phøc t¹p thªm, trÇm träng thªm<br /> nh÷ng hÖ qu¶ vÒ kinh tÕ, x· héi, chÝnh trÞ cña vÊn ®Ò di d©n vèn ®· qu¸ phøc t¹p.<br /> Theo chóng t«i, bªn c¹nh nh÷ng ¶nh h−ëng tiªu cùc ®· nªu ë trªn, cÇn thÊy r»ng, c¸i dßng<br /> chuyÓn c− d©n trong c¸c luång di d©n l¹i lµ hÖ qu¶ cña nh÷ng biÕn ®æi kinh tÕ vµ x· héi ®−îc t¹o<br /> ra tõ c«ng cuéc §æi Míi.<br /> Ngay tõ nh÷ng n¨m ®Çu cña sù nghiÖp §æi Míi, nÕu nh©n tè chñ ®¹o quyÕt ®Þnh qu¸<br /> tr×nh ph©n bè l¹i d©n c− lµ c¸c chÝnh s¸ch cña nhµ n−íc nh»m ®iÒu ®éng lao ®éng vµ d©n c− ®Õn<br /> c¸c vïng kinh tÕ míi, (ë ®©y lµ sù di chuyÓn d©n sè ®−îc tæ chøc vµ qu¶n lý chÆt chÏ), th× nguyªn<br /> nh©n s©u xa cña sù di d©n Êy vµ còng lµ sù t¸c ®éng khiÕn cho nh÷ng gi¶i ph¸p tæ chøc nãi trªn<br /> thµnh c«ng hay thÊt b¹i l¹i chÝnh lµ sù chªnh lÖch vÒ møc sèng gi÷a n¬i ®i vµ n¬i ®Õn, sù mÊt c©n<br /> ®èi trong sù ph¸t triÓn gi÷a c¸c vïng l·nh thæ (ch¼ng h¹n: gi÷a vïng §«ng Nam Bé víi vïng B¾c<br /> Trung Bé, vïng nói phÝa B¾c). Mµ cã sù chªnh lÖch, sù mÊt c©n ®èi v×, trong lóc nh÷ng vïng chËm<br /> ph¸t triÓn ch−a cã ®iÒu kiÖn chuyÓn ®æi v−¬n lªn t¹o ra søc ®Èy buéc c− d©n ph¶i ra ®i kiÕm sèng<br /> th× ë nh÷ng vïng kh¸c l¹i ®· bøt lªn t¹o nªn nh÷ng lùc hót m¹nh mÏ. Nãi nh− vËy còng cã nghÜa<br /> lµ, c¸c nh©n tè ph¸t triÓn kh«ng chØ quyÕt ®Þnh h−íng di d©n mµ cßn t¹o ra ®éng lùc cña<br /> c¸c luång di d©n.<br /> Nh÷ng nghiªn cøu b−íc ®Çu cña chóng t«i trong thêi gian qua cho thÊy tû träng c«ng<br /> nghiÖp vµ ®« thÞ hãa, nh÷ng chØ b¸o cña sù chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ, t¨ng tû lÖ ho¹t ®éng phi<br /> n«ng nghiÖp, hiÖn ®ang lµ ®éng lùc m¹nh mÏ thóc ®Èy hiÖn t−îng di d©n, t¹o ra søc hót m¹nh mÏ<br /> c¸c luång nhËp c−. ë ®©y cÇn ph¶i nãi thªm r»ng, mËt ®é d©n sè kh«ng chØ lµ chØ b¸o cña søc Ðp<br /> d©n sè mµ ë khi¸ c¹nh nµo ®ã cßn lµ chØ b¸o vÒ c¬ héi cã c«ng ¨n viÖc lµm. Cho nªn, d−êng nh− lµ<br /> hÕt søc phæ biÕn, c¸c luång di d©n ®æ vÒ c¸c tØnh thµnh cã mËt ®é d©n sè cao thay v× ®Õn nh÷ng n¬i<br /> cã mËt ®é d©n sè thÊp, ®Êt réng ng−êi th−a! Tho¹t nh×n, ngì nh− lµ nghÞch lý, nh−ng nghiªn cøu<br /> kü, cµng thÊy mét chiÒu h−íng rÊt râ cña xu h−íng di d©n nh»m vÒ c¸c tØnh thµnh cã tiÒm lùc<br /> c«ng nghiÖp hãa, ®« thÞ hãa m¹nh vµ ®−¬ng nhiªn, c¸c dßng xuÊt c− ®Òu khëi ph¸t tõ khu vùc kinh<br /> tÕ kÐm ph¸t triÓn, thõa lao ®éng, thiÕu viÖc lµm, thu nhËp thÊp, ®êi sèng qu¸ khã kh¨n.<br /> Nãi nh− thÕ còng kh«ng cã nghÜa lµ phñ nhËn hiÖn t−äng di d©n h−íng vµo nh÷ng vïng<br /> ®Êt ®ang cã ®iÒu kiÖn canh t¸c, ph¸t triÓn s¶n xuÊt, më mang ngµnh nghÒ. Nh÷ng cuéc di d©n tù<br /> ph¸t cña c¸c c− d©n mét sè tØnh miÒn nói phÝa B¾c ®Õn vïng T©y Nguyªn, vïng ®ång b»ng s«ng<br /> Hång vµ duyªn h¶i miÒn Trung ®Õn mét sè vïng n«ng th«n c¸c tØnh miÒn §«ng Nam Bé ®ang chÞu<br /> sù chi phèi cña lùc ®Èy tõ vïng ®Êt chËt ng−êi ®«ng, thõa lao ®éng, thiÕu viÖc lµm ®Õn c¸c vïng<br /> ®ang cã ®iÒu kiÖn më réng s¶n xuÊt. Cïng víi c¸c dßng di d©n tù ph¸t nµy, chÝnh s¸ch ®iÒu ®éng<br /> lao ®éng vµ d©n c− cña nhµ n−íc ®· ph¸t huy ®−îc t¸c dông thóc ®Èy di c−.<br /> Tuy nhiªn, còng cÇn ph¶i thÊy r»ng t¸c dông nµy ®ang cßn hÕt søc khiªm tèn. Lý do th× cã<br /> nhiÒu, ë ®©y cã thÓ nªu lªn: kho¶ng c¸ch di c− cã ¶nh h−ëng lín ®Õn kÕt qu¶ cña cuéc vËn ®éng<br /> chuyÓn d©n ®i c¸c vïng kinh tÕ míi. C¸i gi¸ ph¶i tr¶ cho cuéc di chuyÓn d©n ®i c¸c vïng kinh tÕ<br /> míi lµ qu¸ cao. Thªm vµo ®ã, kho¶ng c¸ch di c− kh«ng ®¬n thuÇn lµ kho¶ng c¸ch ®Þa lý mµ cßn lµ<br /> kho¶ng c¸ch t©m lý x· héi, phong tôc tËp qu¸n. Sù héi nhËp gi÷a c¸c céng ®ång c− d©n t¹i chç vµ<br /> ng−êi míi ®Õn kh«ng diÔn ra mét c¸ch su«n sÎ, ®Êy lµ ch−a nãi ®Õn nh÷ng ®ông ®é kh«ng sao<br /> tr¸nh khái khi cã sù va ch¹m vÒ lîi Ých gi÷a d©n nhËp c− vµ c− d©n b¶n ®Þa. C¬ së h¹ tÇng, dÞch vô<br /> y tÕ vµ gi¸o dôc còng cã t¸c ®éng rÊt lín ®Õn kÕt qu¶ cña chÝnh s¸ch ®iÒu ®éng d©n c− vµ lao ®éng<br /> cña nhµ n−íc, Êy thÕ mµ tÊt c¶ nh÷ng n¬i lao ®éng vµ c− d©n ®−îc ®−a ®Õn ®Òu hÇu nh− kh«ng cã<br /> g×! Sù hç trî, chØ ®¹o vµ qu¶n lý nhµ n−íc ®èi víi diÖn c− d©n di c− tù ph¸t ®Õn c¸c vïng kinh tÕ<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> B?n quy?n thu?c Vi?n Xã h?i h?c. www.ios.org.vn<br /> T−¬ng Lai 13<br /> <br /> míi hiÖn nay ®ang hÕt søc h¹n chÕ còng lµm gi¶m hiÖu qu¶ cña sù ph¸t triÓn ë nh÷ng vïng ®ang<br /> cÇn thªm lao ®éng më réng s¶n xuÊt.<br /> VÊn ®Ò cuèi cïng chóng t«i muèn nãi râ thªm lµ dßng di d©n n«ng th«n-®« thÞ, chñ l−u cña<br /> c¸c luång di d©n ë n−íc ta hiÖn nay.<br /> H·y b¾t ®Çu b»ng vµi con sè: ë Hµ Néi trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, mçi n¨m cã trªn 3 v¹n<br /> ng−êi lao ®éng tõ n«ng th«n ngo¹i tØnh ®æ vµo, cßn ë thµnh phè Hå ChÝ Minh, con sè ®ã gÊp ®«i: 6<br /> v¹n ng−êi. Nãi ®ã lµ g¸nh nÆng cho qu¶n lý ®« thÞ còng ®óng, song kh«ng thÓ kh«ng nãi r»ng lùc<br /> l−îng nµy lµ mét bé phËn lao ®éng ®ang g¸nh v¸c nhiÒu lo¹i h×nh lao ®éng, dÞch vô cña hai thµnh<br /> phè lín nhÊt n−íc nµy, gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn cña thñ ®« còng nh− thµnh phè Hå ChÝ Minh.<br /> MÆt kh¸c, chÝnh nh÷ng ng−êi di c− vµo thµnh phè ®· gãp phÇn c¶i thiÖn cuéc sèng cña gia ®×nh hä<br /> ë n«ng th«n, gi¶m bít søc Ðp viÖc lµm ë n«ng th«n hiÖn nay ®ang d− thõa ®Õn 40% lao ®éng, vµ<br /> trong chõng mùc nµo ®ã, ®ang gãp phÇn vµo sù chuyÓn ®æi c¬ cÊu lao ®éng, c¬ cÊu ngµnh nghÒ ë<br /> n«ng th«n, n¬i hä ra ®i. Dï lµ ra ®i theo mïa vô - mét m« h×nh di d©n n«ng th«n-®« thÞ rÊt phæ<br /> biÕn hiÖn nay - hoÆc lµ di d©n l©u dµi nh»m ®Þnh c− ®Ó lµm ¨n kiÕm sèng t¹i thµnh phè, th× hä<br /> còng lµ mét bé phËn h÷u c¬ cña céng ®ång c− d©n ®« thÞ trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi<br /> cña thµnh phè nãi riªng vµ ®Êt n−íc nãi chung. Trong nh÷ng kh¶o s¸t võa qua, chóng t«i ghi nhËn<br /> ®−îc nh÷ng sè liÖu cña ng−êi nhËp c− vµo Hµ Néi tõ c¸c tØnh l©n cËn nh− Hµ Nam, Hµ T©y, B¾c<br /> Ninh, B¾c Giang, VÜnh Phóc vµ c¶ nhiÒu ng−êi ë Ninh B×nh, Th¸i B×nh, Thanh Hãa, NghÖ An,<br /> v.v... ë thµnh phè Hå ChÝ Minh, nh÷ng ng−êi ®æ vÒ tõ c¸c tØnh BÕn Tre, B×nh D−¬ng, §ång Nai,<br /> TiÒn Giang, Long An, ... ngµy cµng ®«ng. Hä lµ mét lùc l−îng lao ®éng s½n sµng ®¶m nhËn nh÷ng<br /> c«ng viÖc mµ ®«i khi, ng−êi ®Þnh c− l©u n¨m cña thµnh phè kh«ng muèn lµm, h¬n n÷a, hä chÊp<br /> nhËn mét gi¸ nh©n c«ng thÊp h¬n lµ c− d©n ®Þnh c− l©u ®êi ë thµnh phè.<br /> Song, kh«ng ph¶i tÊt c¶ nh÷ng ng−êi nhËp c− (theo mïa vô hoÆc l©u dµi) ®Òu lµ ng−êi cã<br /> häc vÊn thÊp, kh«ng cã nghÒ nghiÖp g×. Nh÷ng kh¶o s¸t cña chóng t«i cho thÊy r»ng, di c− n«ng<br /> th«n- ®« thÞ lµ mét qu¸ tr×nh chän läc.<br /> Theo ViÖn Kinh tÕ thµnh phè Hå ChÝ Minh "mçi ng−êi d©n di c− ®· cã trung b×nh 8,3 n¨m<br /> ë gi¸o dôc phæ th«ng tr−íc khi di chuyÓn ®Õn thµnh phè, cao h¬n so víi con sè trung b×nh cña<br /> ng−êi d©n n«ng th«n còng nh− c¶ n−íc. §iÒu nµy chøng minh r»ng nh÷ng ng−êi di chuyÓn lµ<br /> nh÷ng ng−êi thuéc nhãm cã tr×nh ®é häc vÊn cao nhÊt ë c¶ n«ng th«n vµ thµnh thÞ"9<br /> §¹i ®a sè d©n nhËp c− nµy thuéc nhãm tuæi d−íi 40, mét sè lín ch−a x©y dùng gia ®×nh,<br /> ®ang ë tuæi lao ®éng sung søc nhÊt, hä vèn lµ nh÷ng ng−êi n¨ng ®éng, d¸m tõ bá nÕp sèng quen<br /> thuéc ë lµng quª ®Ó thö søc ë nh÷ng n¬i cã c¬ héi th¨ng tiÕn x· héi. Cïng v× vËy, nam giíi chiÕm<br /> sè ®«ng trong sè ng−êi di d©n vµo thµnh phè. PhÇn lín n÷ giíi nhËp c− thuéc diÖn di chuyÓn theo<br /> chång, di chuyÓn th«ng qua h«n nh©n hoÆc ®oµn tô gia ®×nh.<br /> Còng theo ViÖn Kinh tÕ thµnh phè Hå ChÝ Minh "sù c¶i thiÖn thu nhËp d−êng nh− cã sù<br /> kh¸c biÖt nhiÒu h¬n gi÷a ng−êi di chuyÓn (®Æc biÖt cho n¨m 1994) so víi ng−êi kh«ng di chuyÓn, sè<br /> tiÒn tiÕt kiÖm hµng n¨m trung b×nh cña nh÷ng ng−êi di chuyÓn kho¶ng 925.396 ®ång ViÖt Nam.<br /> Sæ tiÕt kiÖm hµng n¨m cña nh÷ng ng−êi di chuyÓn trung b×nh cao h¬n gÇn ba lÇn so víi ng−êi<br /> kh«ng di chuyÓn. Tû lÖ tiÕt kiÖm trªn thu nhËp hµng n¨m kho¶ng 11%" 10.<br /> NÕu nh− vËy, th× râ rµng lµ, di c− n«ng th«n-®« thÞ lµ mét nh©n tè tÝch cùc trong<br /> chiÕn l−îc ph¸t triÓn n«ng th«n: nã lµ mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p quan träng nh»m th¸o gì sù<br /> <br /> 9<br /> Di d©n, nguån nh©n lùc, viÖc lµm vµ ®« thÞ hãa ë thµnh phè Hå ChÝ Minh. Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia. Hµ<br /> Néi-1996. Tr. 52.<br /> 10<br /> S®d. Tr. 86,87,88.<br /> <br /> <br /> B?n quy?n thu?c Vi?n Xã h?i h?c. www.ios.org.vn<br /> 14 Di d©n ë ViÖt Nam trong qu¸ khø vµ hiÖn nay<br /> <br /> bÕ t¾c cña thùc tr¹ng n«ng th«n ®Êt chËt ng−êi ®«ng, d− thõa lao ®éng ®ang rÊt khã kh¨n trong<br /> viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu lao ®éng, ®a d¹ng hãa ngµnh nghÒ ®Ó chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ. Trªn mét ý<br /> nghÜa thiÕt thùc, di c− n«ng th«n-®« thÞ ®ang lµ mét bé phËn cña chiÕn l−îc tån t¹i vµ ph¸t triÓn<br /> cña hé kinh tÕ gia ®×nh n«ng th«n: c¶i thiÖn thu nhËp, n©ng cao møc sèng, t¹o vèn cho viÖc thay<br /> ®æi ngµnh nghÒ, ph¸t triÓn s¶n xuÊt cu¶ hé gia ®×nh ®ang sèng ë n«ng th«n.<br /> CÇn nhí r»ng, sè tiÒn ng−êi di c− göi vÒ cho gia ®×nh trong t−¬ng quan víi gi¸ n«ng s¶n vµ<br /> ngµy c«ng lao ®éng ë n«ng th«n l¹i lµ rÊt ®¸ng kÓ ®èi víi ng−êi n«ng d©n. Nh−ng vÊn ®Ò ®Æt ra<br /> kh«ng ph¶i chØ lµ sè tiÒn ®−îc dµnh dôm göi vÒ mµ cßn lµ sù chuyÓn t¶i nh÷ng tri thøc vµ nÕp<br /> sèng g¾n liÒn víi lèi sèng ®« thÞ. H·y chØ ®−a ra mét dÉn chøng: nhËn thøc vµ hµnh ®éng vÒ kÕ<br /> ho¹ch hãa gia ®×nh cña ng−êi di c− vµo thµnh phè, gãp phÇn h¹ tû lÖ møc sinh. Theo nguån tµi liÖu<br /> ®· dÉn: "nh÷ng phô n÷ di chuyÓn cßn trÎ cã xu h−íng sinh con muén h¬n nh÷ng phô n÷ kh«ng di<br /> chuyÓn cïng thÕ hÖ" do vËy "phô n÷ nhËp c− cã nhiÒu kh¶ n¨ng sÏ cã Ýt con h¬n lµ phô n÷ kh«ng<br /> di chuyÓn", "®iÒu ®ã chøng tá phô n÷ di chuyÓn lµ nh÷ng ng−êi mang tÝnh chän läc vÒ nhiÒu mÆt<br /> so víi phô n÷ n¬i hä xuÊt c−, trong ®ã cã møc sinh"11.<br /> §−¬ng nhiªn, kh«ng thÓ kh«ng nh×n nhËn nh÷ng ¶nh h−ëng tiªu cùc tõ sù tiÕp nhËn vµ<br /> chuyÓn t¶i nh÷ng cÆn b· cña lèi sèng ®« thÞ lµm « nhiÔm ®êi sèng v¨n hãa cña céng ®ång n«ng<br /> th«n. ThËm chÝ, dï kh«ng lµ sù chuyÓn t¶i nh÷ng s¶n phÈm ®éc h¹i th× c÷ng vÉn cã thÓ g©y nªn<br /> nh÷ng ®ông ®é gi÷a m« h×nh v¨n hãa cæ truyÒn ë n«ng th«n vµ m« h×nh v¨n hãa, lèi sèng ®« thÞ.<br /> VÊn ®Ò ®Æt ra lµ møc ®é ¶nh h−ëng vµ t¸c ®éng. Sù ph©n tÝch mét c¸ch thÊu ®¸o nh÷ng ¶nh h−ëng<br /> tiªu cùc trong tû lÖ nh÷ng ¶nh h−ëng tÝch cùc ®−ëng chuyÓn t¶i tõ ng−êi di c− ra thµnh phè vÒ n¬i<br /> xuÊt c− lµ cÇn thiÕt. Tõ sù ph©n tÝch ®ã, cã thÓ kh¼ng ®Þnh ®−îc chiÕn l−îc hç trî cho ng−êi di c−<br /> n«ng th«n-®« thÞ ®Ó ph¸t huy tèi ®a ¶nh h−ëng tÝch cùc vµ h¹n chÕ nh÷ng ¶nh h−ëng tiªu cùc cña<br /> hiÖn t−îng di d©n n«ng th«n-®« thÞ.<br /> Trong cuéc kh¶o s¸t vÒ "Di d©n tù do ®Õn §ång Nai vµ Vòng Tµu" cña dù ¸n VIE/93/PO2<br /> ®· cho biÕt: 9 trong sè 10 ng−êi di d©n tuæi 15 trë lªn cã t×m viÖc lµm ë n¬i ®Õn, kháang mét nöa sè<br /> di d©n ®Õn Vòng Tµu t×m ®−îc viÖc lµm trong vßng ch−a ®Çy 1 th¸ng, h¬n 90% t×m ®−îc viÖc trong<br /> kho¶ng Ýt h¬n 3 th¸ng cho dï lµ nam hay n÷. Trong sè di d©n ®Õn §ång Nai, hä cã viÖc lµm khi cã<br /> ®Êt ®Ó s¶n xuÊt, 78% ®· t×m ®−îc viÖc lµm trong th¸ng ®Çu tiªn vµ 96% t×m ®−îc viÖc lµm trong<br /> vßng Ýt h¬n 3 th¸ng12.<br /> Còng tµi liÖu trªn cho biÕt vÒ sù thay ®æi c¬ cÊu nghÒ nghiÖp cña ng−êi di d©n: cã sù<br /> gi¶m kh¸ lín tû lÖ ng−êi lµm nghÒ n«ng (tõ 25,8% xuèng 6%, tøc lµ gi¶m tíi 19,8%) vµ sù gia<br /> t¨ng nhanh chãng nh÷ng ng−êi lµm dÞch vô vµ kinh doanh bu«n b¸n (tõ 24,5% lªn 47,2%, tøc<br /> lµ t¨ng 23%)13.<br /> Kh¸i niÖm di d©n tù do cÇn ®−îc hiÓu ®óng h¬n v× xÐt ®Õn cïng th× kh«ng thÓ cã<br /> sù c−ìng bøc trong di d©n, mµ nÕu cã th× hËu qu¶ cña nã sÏ rÊt nÆng nÒ: vÝ dô vÒ 70%<br /> nh÷ng hé ®−îc ®−a vïng kinh tÕ míi tõ thµnh phè Hå ChÝ Minh n¨m 1975 ®· quay trë vÒ<br /> thµnh phè ®· kh«ng ®−îc nhËp h« khÈu trë l¹i lµ mét bµi häc kh¸ tiªu biÓu. Tuy vËy, ë<br /> kh¸i niÖm nµy còng t×m thÊy mét ý nghÜa: d©n tù lo khi hä cã nhu cÇu vµ nhµ n−íc ®·<br /> kh«ng ph¶i chi phÝ cho cuéc chuyÓn c−, t¹o viÖc lµm, v.v...<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 11<br /> S®d. Tr. 98,99.<br /> 12<br /> Di d©n tù do ®Õn §ång Nai vµ Vòng Tµu. Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia. Hµ Néi-1996. Tr. 85,87.<br /> 13<br /> S®d. Tr. 88.<br /> <br /> <br /> <br /> B?n quy?n thu?c Vi?n Xã h?i h?c. www.ios.org.vn<br /> T−¬ng Lai 15<br /> <br /> ë ®©y, sÏ còng cã mét vÊn ®Ò ®Æt ra: thµnh phè, n¬i dßng di d©n n«ng th«n chuyÓn ®Õn<br /> nhËn ®−îc g× tõ hä? Ph¶i ch¨ng chØ lµ g¸nh nÆng cña qu¶n lý ®« thÞ, thËm chÝ lµ ¶nh h−ëng ng−îc<br /> cña c¸i gäi lµ "n«ng th«n hãa ®« thÞ"?<br /> MÆc dï lao ®éng nhËp c− cã møc sèng thÊp h¬n so víi c− d©n ®« thi, nh−ng kh«ng ph¶i<br /> do vËy mµ cã ¶nh h−ëng xÊu ®Õn cuéc sèng ®« thÞ, lµm t¨ng thªm t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp ë khu<br /> vùc ®« thÞ. Cuéc kh¶o s¸t cña chóng t«i cho thÊy, lao ®éng nhËp c− hÇu hÕt lµm viÖc trong khu<br /> vùc phi chÝnh thøc cña nÒn kinh tÕ, phÇn lín nh÷ng lo¹i h×nh c«ng viÖc nµy vËn hµnh b»ng sù<br /> tù qu¶n th«ng qua tháa thuËn gi÷a c¸c bªn thuª m−ín lao ®éng vµ dÞch vô vµ trªn thùc tÕ th×<br /> ®« thÞ ®ang cã nhu cÇu thuª m−ín nµy. VËy th×, trong khi nhµ n−íc ch−a cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó<br /> t¹o viÖc lµm cho ng−êi lao ®éng (c¶ ë n«ng th«n vµ thµnh thÞ), nh÷ng hîp ®ång thuª m−ín<br /> nh©n c«ng ®−îc tháa thuËn gi÷a ng−êi cã nhu cÇu vµ ng−êi ®¸p øng nhu cÇu ®ã ph¶i ch¨ng lµ<br /> nh÷ng biÓu hiÖn tiªu cùc? NÕu lý gi¶i r¹ch rßi ®iÒu nµy, chóng ta sÏ cã nh÷ng ®Þnh h−íng<br /> ®óng ®¾n vÒ chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p.<br /> Tõ nh÷ng d÷ kiÖn vµ lËp luËn ®· ®−îc tr×nh bµy, ph¶i ch¨ng cÇn ph¶i nh×n nhËn l¹i<br /> nh÷ng gi¶i ph¸p chÝnh s¸ch nhÊn m¹nh vµo viÖc kiÓm so¸t vµ h¹n chÕ di d©n tù do, ng¨n chÆn vµ<br /> qu¶n lý chÆt chÏ c¸c dßng di chuyÓn d©n c− n«ng th«n - ®« thÞ theo h−íng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh.<br /> Dï muèn hay kh«ng còng cÇn thÊy r»ng, di c−, trªn thùc tÕ, ®· thóc ®Èy qu¸ tr×nh héi nhËp<br /> n«ng th«n ®« thÞ, gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn n«ng th«n vµ gãp phÇn vµo sù ph¸t<br /> triÓn kinh tÕ x· héi.<br /> Môc tiªu d©n giµu, n−íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng vµ v¨n minh ®ang ®ßi hái cã sù lý gi¶i<br /> tháa ®¸ng vµ cã c¬ së khoa häc cña vÊn ®Ò di d©n ®Ó do vËy, mµ cã chiÕn l−îc ®óng. Nãi ®Õn c¬ së<br /> khoa häc tøc lµ nãi ®Õn nhËn thøc qui luËt, nãi ®Õn hµnh ®éng phï hîp víi quy luËt kh¸ch quan<br /> cña sù ph¸t triÓn.<br /> <br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o:<br /> • §¹i ViÖt Sö ký toµn th−. TËp 1. Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc X· héi. Hµ Néi-1983.<br /> • ViÖt sö th«ng gi¸m c−¬ng môc. TËp XVIII. Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc X· héi.<br /> • §¹i Nam thùc lôc chÝnh biªn. TËp 28. Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc X· héi. Hµ Néi-1973.<br /> • Lª QuÝ §«n toµn tËp. TËp 1. Phñ biªn t¹p lôc. Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc X· héi. Hµ Néi-1987.<br /> • NguyÔn Tr·i toµn tËp. D− ®Þa chÝ. Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc X· héi. Hµ Néi-1969.<br /> • Di d©n cña ng−êi ViÖt tõ thÕ kû X ®Õn gi÷a thÕ kû XIX. Phô san Nghiªn cøu LÞch sö do §Æng<br /> Thu chñ biªn-1994.<br /> • Ph¹m V¨n §ång: "V¨n hãa vµ §æi míi". Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia. Hµ Néi-1994.<br /> • Di d©n, nguån nh©n lùc, viÖc lµm vµ ®« thÞ hãa ë thµnh phè Hå ChÝ Minh. Nhµ xuÊt b¶n<br /> ChÝnh trÞ Quèc gia. Hµ Néi-1996.<br /> • Di d©n tù do ®Õn §ång Nai vµ Vòng Tµu. Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia. Hµ Néi-1996<br /> • BiÕn ®éng d©n sè trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n ch©u thæ s«ng Hång tõ n¨m 1976 ®Õn<br /> nay. Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia.<br /> • §µo ThÕ TuÊn: T¹p chÝ X· héi häc sè 4/1997.<br /> • §Æng Nguyªn Anh: T¹p chÝ X· héi häc sè 4/1997.<br /> • T−¬ng Lai: Nh÷ng nghiªn cøu x· héi häc vÒ c¬ cÊu x· héi vµ chÝnh s¸ch x· héi. Nhµ xuÊt b¶n<br /> Khoa häc X· héi. Hµ Néi-1994.<br /> <br /> <br /> B?n quy?n thu?c Vi?n Xã h?i h?c. www.ios.org.vn<br /> 16 Di d©n ë ViÖt Nam trong qu¸ khø vµ hiÖn nay<br /> <br /> • T−¬ng Lai: X· héi häc vµ nh÷ng vÊn ®Ò cña sù biÕn ®æi x· héi. Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc X· héi.<br /> Hµ Néi-1997.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> B?n quy?n thu?c Vi?n Xã h?i h?c. www.ios.org.vn<br />
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2