Bài viết phân tích mô hình án lệ Pháp và án lệ Việt Nam dựa trên 03 yếu tố quan trọng nhất: Bản chất, vai trò, hiệu lực của án lệ. Qua đó, bài viết đưa ra các kiến nghị nhằm hoàn thiện mô hình án lệ của Việt Nam.
AMBIENT/
Chủ đề:
Nội dung Text: Án lệ trong dân luật pháp và hướng áp dụng ở Việt Nam
- Giải thưởng Sinh viên Nghiên cứu khoa học Euréka lần thứ XIX năm 2017 Kỷ yếu khoa học
ÁN LỆ TRONG DÂN LUẬT PHÁP VÀ HƯỚNG ÁP DỤNG Ở VIỆT NAM
Phạm Hồ Nam*, Nguyễn Lữ Quỳnh Anh
Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, 144 Xuân Thủy, Cầu Giấy, Hà Nội, Việt Nam
*
Tác giả liên hệ: phamhonam43@gmail.com
TÓM TẮT
Hiện nay, khi mà việc áp dụng án lệ trong hoạt động xét xử của tòa án là một trong những
giải pháp trong mục tiêu xây dựng Nhà nước pháp quyền, thì vấn đề cần giải quyết lúc này đó
là: Mô hình án lệ nào phù hợp nhất với hệ thống pháp luật Việt Nam hiện tại?Bằng phương
pháp phân tích, hệ thống hóa và so sánh mô hình án lệ Việt Nam và mô hình án lệ trong dân
luật Pháp, bài viết phân tích bản chất, vai trò và hiệu lực của án lệ trong hai mô hình, từ đó
chỉ ra những thiếu sót, bất cập và đề xuất những giải pháp nền tảng nhằm xây dựng mô hình
phù hợp.
Từ khóa: Điều luật, luật pháp.
REGARDING LEGAL THEORY AND APPLICATION IN VIETNAM
Pham Ho Nam*, Nguyen Lu Quynh Anh
Faculty of Law, Hanoi National University
*Corresponding authour: phamhonam43@gmail.com
ABSTRACT
In Vietnam today, the application of precedent in trial activity is obviously necessary as one
of the solutions to build a “rule of law” state, however, one question still remains is that:
Which precedent model is best suited to current Vietnamese legal system? By analyzing and
comparing two precedent models of France and Vietnam, this paper is designed to analyze
their nature, role and authority of precedent, then be possible to point out shortcomings and
propose basic solutions in building a suitable precedent model for Vietnam.
Keywords: Rule of law, the lawl.
TỔNG QUAN coi án lệ là hiện tượng sinh ra từ quá trình
Bài viết phân tích mô hình án lệ Pháp và án đưa pháp luật vào thực tiễn, thể hiện trong
lệ Việt Nam dựa trên 03 yếu tố quan trọng hoạt động xét xử ở tòa án.
nhất: bản chất, vai trò, hiệu lực của án lệ. Thứ nhất, án lệ không phải là toàn bộ bản án,
Qua đó, bài viết đưa ra các kiến nghị nhằm mà chỉ những nội dung mang tính giải thích,
hoàn thiện mô hình án lệ của Việt Nam. lập luận, áp dụng pháp luật trong bản án mới
có giá trị án lệ. Thứ hai, một bản án chỉ có
VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP giá trị án lệ nếu nó mang đến một giải pháp
Bài viết áp dụng chủ yếu phương pháp phân nhằm giải quyết một vấn đề còn vướng mắc
tích và hệ thống hóa nhằm làm rõ mô hình án về giải thích và áp dụng pháp luật. Thứ ba,
lệ trong dân luật Pháp và mô hình án lệ ở án lệ trong dân luật Pháp gắn với học thuyết
Việt Nam. Bên cạnh đó, phương pháp so “jurisprudence constante” nhấn mạnh đến sự
sánh cũng được sử dụng nhằm xác định lặp đi lặp lại một giải pháp pháp lý trong
những điểm tương đồng trong hệ thống pháp nhiều vụ án có tính chất tương tự và tạo nên
luật Việt Nam và Pháp. án lệ.
Bản chất của án lệ trong dân luật Pháp
KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN Nói đến bản chất của án lệ là nói đến câu
Mô hình án lệ trong dân luật Pháp chuyện tư cách nguồn luật của án lệ: Án lệ có
Khái niệm án lệ phải là nguồn luật hay không? Các học giả
“Jurisprudence” – án lệ - được hiểu là tranh luận tích cực về vấn đề này, theo đó
“những giải pháp pháp lý, trong một lĩnh vực những người ủng hộ cho rằng các thẩm phán,
nhất định, được thừa nhận bởi các phán quyết vừa có nhiệm vụ giải thích pháp luật, đồng
của tòa án”. Nền khoa học pháp lý nước Pháp thời có quyền hạn tạo ra những quy tắc pháp
262
- Giải thưởng Sinh viên Nghiên cứu khoa học Euréka lần thứ XIX năm 2017 Kỷ yếu khoa học
luật, miễn là những quy tắc đó không trái với tuân theo quan điểm xét xử của tòa án cấp
pháp luật thành văn, còn những người phản phúc thẩm, nếu không bản án sơ thẩm sẽ bị
đối cho rằng quyền hạn chỉ thẩm phán chỉ kháng cáo và tuyên hủy. Cơ chế phá án cũng
giới hạn trong việc áp dụng pháp luật (Nam, đảm bảo các tòa án cấp dưới phải biết và tuân
2012). thủ quan điểm của tòa phá án, thậm chí ở lần
Tuy nhiên, chắc chắn rằng về nguyên tắc, phá án cuối cùng thì quan điểm của tòa phá
thẩm phán không có quyền làm luật và án lệ án có tính chất bắt buộc.
cũng không bao giờ được coi là căn cứ pháp Như vậy, trong thực tiễn xét xử, nhờ vào
lý để tuyên án đối với các thẩm phán. Do đó nguyên tắc hai cấp xét xử và cơ chế phá án
có thể khẳng định rằng án lệ trong dân luật mà hiệu lực thuyết phục của án lệ được đảm
Pháp không phải là nguồn luật được thừa bảo, thậm chí được các tòa án tuân thủ ngang
nhận một cách chính thức (de facto), nhưng với luật.
mặt khác có thể được coi là nguồn luật trên Mô hình án lệ trong hệ thống pháp luật
thực tế (de jure). Việt Nam hiện nay
Vai trò của án lệ Bản chất của án lệ
Chỉ những bản án có tính chất giải thích pháp Theo những quy định hiện hành, về bản chất,
luật, đưa ra giải pháp pháp lý để giải quyết án lệ là một nguồn trong hệ thống pháp luật
vướng mắc về áp dụng pháp luật mới có tính (Bộ luật Dân sự Việt Nam, 2015), bởi khoa
chất án lệ, do đó vai trò của án lệ chính là vai học pháp lý Việt Nam ngày nay không có
trò giải thích pháp luật, và cũng gắn bó mật khái niệm “nguồn bổ sung” mà chỉ thừa nhận
thiết với thẩm quyền giải thích pháp luật của “nguồn chính thức” (Nam, 2012). Ủng hộ
tòa án. cho việc nguồn luật hóa án lệ, các học giả
Theo quan điểm của một số học giả (Nam, cho rằng học thuyết pháp lý mới không phù
2012), tùy vào tính chất của từng trường hợp hợp do các luật gia và thẩm phán còn chưa
trong đó thẩm phán phải giải thích pháp luật quen thuộc (Nam, 2012) và bên cạnh đógợi ý
bằng cách sử dụng án lệ mà có thể phân loại học tập Thụy Sỹ khi ghi nhận án lệ với tư
vai trò của án lệ thành hai dạng: (1) án lệ cách là một nguồn chính thức trong hệ thống
thuần giải thích luật, theo đó sự giải thích chỉ pháp luật Việt Nam (Đại, 2014), nhằm tạo
mang tính làm sáng tỏ luật và đưa quy định cho các thẩm phán trách nhiệm xây dựng và
pháp luật vào thực tiễn, và (2) án lệ tạo ra áp dụng án lệ (Đại, 2014).
giải pháp pháp luật, theo đó thẩm phán không Tuy nhiên hai quan điểm trên không hoàn
chỉ đơn thuần giải thích văn bản luật đã có, toàn hợp lý. Thứ nhất, thực tế nghiên cứu và
mà bởi trong văn bản luật có những thiếu sót giảng dạy ở Việt Nam cho thấy nhiều sự thay
khiến thẩm phán phải chủ động “tạo ra luật” đổi nhận thức về khái niệm nguồn pháp luật
khi cần thiết. trong thời gian gần đây, nhằm tiêu xây dựng
Hiệu lực của án lệ nhà nước pháp quyền và hội nhập quốc tế
Do án lệ không được coi là nguồn luật chính (Quế, 2015). Thứ hai, sự khác biệt về thẩm
thức, án lệ không có hiệu lực bắt buộc mà chỉ quyền của hệ thống tòa án giữa hai quốc gia
có hiệu lực thuyết phục. Tuy nhiên, án lệ khiến cho việc học hỏi mô hình án lệ Thụy
trong dân luật Pháp có ảnh hưởng rất lớn về Sỹ không phải là giải pháp thích hợp: thẩm
tinh thần, dựa trên đặc điểm nguyên tắc hai phán Thụy Sỹ có quyền làm luật như nhà lập
cấp xét xử và cơ chế phá án của hệ thống tòa pháp (Bộ luật Dân sự Thụy Sỹ, 1907), trong
án. Hệ thống tòa án tư pháp ở Pháp nói khi thẩm phán Việt Nam còn chịu nhiều hạn
chung được tổ chức theo ba cấp tòa, bao gồm chế.
hai cấp tòa xét xử là cấp sơ thẩm và cấp phúc Án lệ là một hình thái đặc biệt của bản án và
thẩm, cuối cùng là tòa phá án ở vị trí tối cao, chỉ nên là công cụ giải thích, tìm kiếm, khẳng
có nhiệm vụ thẩm định lại các bản án cấp định nội hàm của quy phạm pháp luật được
dưới nếu có yêu cầu và đảm bảo tính thống quy định trong luật thành văn khi giải quyết
nhất trong đường lối xét xử của cả hệ thống. các tranh chấp cụ thể, chứ không thể được
Tuy không có nguyên tắc bắt buộc tuân thủ coi là một nguồn luật chỉ bởi sự thay đổi về
tiền lệ như Common Law, nhưng nguyên tắc mặt từ ngữ trong Bộ luật dân sự năm 2015 và
hai cấp xét xử khiến tòa án cấp sơ thẩm luôn Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 (Hirota,
263
- Giải thưởng Sinh viên Nghiên cứu khoa học Euréka lần thứ XIX năm 2017 Kỷ yếu khoa học
2017). Nam tham khảo. Những tranh luận về án lệ ở
Vai trò của án lệ Hàn Quốc này dựa trên hai học thuyết: thuyết
Dựa vào điều Điều 2 Nghị quyết số khẳng định và thuyết phủ định. Thuyết khẳng
03/2015/NQ-HĐTP, có thể nhận định rằng án định cho rằng án lệ nên được coi là một loại
lệ ở Việt Nam có ba vai trò chính: (1) giải nguồn của pháp luật, trong khi thuyết phủ
thích pháp luật khi không rõ ràng hoặc có định phủ nhận khả vai trò tạo lập những quy
nhiều cách hiểu khác nhau, (2) tạo ra các quy phạm mới của án lệ, coi án lệ chỉ là sự áp
phạm mới khi pháp luật chưa quy định và (3) dụng pháp luật trong những trường hợp cụ
hướng dẫn áp dụng pháp luật trong trường thể (Rah, 2015). Luật Tổ chức tòa án năm
hợp cụ thể. Tuy nhiên các vai trò này có khả 2014 của Hàn Quốc chấp nhận học thuyết
năng gây ra mâu thuẫn về thẩm quyền lập phủ định, và trao cho án lệ hiệu lực thuyết
pháp và thẩm quyền giải thích pháp luật giữa phục (Luật Tổ chức Tòa án Hàn Quốc sửa
Quốc hội và Tòa án. đổi, 2014).
Thứ nhất, cần khẳng định rằng, mô hình án lệ
hiện tại sẽ không xâm phạm đến quyền lập KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ
pháp, bởi cơ chế ủy quyền lập pháp, hay Dựa vào những phân tích nêu trên, có thể chỉ
“deligated legislation”. Thứ hai, việc thừa ra hai điểm tương đồng quan trọng giữa 2 mô
nhận án lệ là một nguồn pháp luật không tạo hình: (1) thừa nhận vị trí ưu thế của luật
ra mâu thuẫn trong thẩm quyền giải thích thành văn trong thứ tự các nguồn của pháp
pháp luật, bởi Luật Tổ chức Quốc hội năm luật, (2) vai trò trung tâm của Tòa án tối cao
2014 đã để mở khả năng giải thích của các cơ trong việc hình thành án lệ. Sự pha trộn trong
quan hành pháp và tư pháp khác trong bộ mô hình án lệ ở Việt Nam hiện nay gây ra
máy nhà nước (Luật Tổ chức Quốc hội Việt nhiều ảnh hưởng tiêu cực cho hệ thống pháp
Nam, 2014). luật hiện này, vì vậy cần thiết phải thực hiện
Hiệu lực của án lệ 04 giải pháp sau đây:
Hiệu lực bắt buộc cho án lệ quy định trong Thứ nhất, chỉ coi án lệ là nguồn luật bổ sung,
Nghị quyết 03 gây ra sự xáo trộn khi thẩm không bắt buộc, nhằm giải quyết những mâu
phán áp dụng án lệ theo các quy định hiện thuẫn về nguồn luật. Thứ hai, chấp nhận lý
hành. Khi cùng tồn tại quy phạm pháp luật và thuyết về nguồn luật bổ sung, không chỉ bổ
tập quán pháp điều chỉnh một quan hệ pháp sung, lấp đầy các kẽ hở của luật thành văn
lý, điều không thể tránh khỏi là án lệ giải mà đảm bảo sự nhanh nhạy, kịp thời của án
thích cho điều luật sẽ có hiệu lực cao hơn tập lệ trước các chuyển biến xã hội. Thứ ba, trao
quán khi giải quyết tranh chấp trong thực tế quyền giải thích pháp luật cho thẩm phán,
bởi luật thành văn có hiệu lực cao nhất và nhằm đảm bảo bản chất thực sự của án lệ. Và
nghĩa vụ nghiên cứu và áp dụng án lệ vào cuối cùng, bãi bỏ quy trình chọn lọc án lệ,
hoạt động xét xử, các thẩm phán phải ưu tiên giúp án lệ phản ánh tính đa dạng của xã hội,
áp dụng án lệ nhằm đảm bảo sự thống nhất đưa quy định của pháp luật được áp dụng vào
trong áp dụng pháp luật. thực tiễn xã hội chứ không chỉ nằm trên
Hàn Quốc là một ví dụ điển hình cho Việt những trang giấy.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
THỤY SỸ, Bộ luật Dân sự Thụy Sỹ (1907).
VIỆT NAM, Bộ luật Dân sự Việt Nam (2015).
ĐẠI, Đ. V. (2014) "Tiếp thu kinh nghiệm từ Pháp và Thụy Sỹ trong pháp điển hóa vấn đề án
lệ", Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, 20, pp. 58.
HIROTA, F. "Một vài nhận định về chế độ án lệ Việt Nam". Án lệ ở Việt Nam – Thực tiễn áp
dụng, 17/03/2017. Hà Nội.
NAM, N. V. (2012) Lý luận và thực tiễn về án lệ trong hệ thống pháp luật của các nước Anh,
Pháp, Mỹ, Đức và những kiến nghị đối với Việt Nam. NXB Công an Nhân dân.
QUẾ, H. T. K. (2015) Giáo trình Lý luận Nhà nước và Pháp luật. NXB Đại học Quốc gia Hà
Nội.
264
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
