Bài giảng dịch tễ học thú y part 10

Chia sẻ: Safskj Aksjd | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:14

Thêm vào BST

Báo xấu

162
lượt xem 35
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'bài giảng dịch tễ học thú y part 10', khoa học tự nhiên, nông - lâm phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng dịch tễ học thú y part 10

• Nói tóm l i đ i v i y u t truy n lây chúng ta ph i thư ng xuyên th c hi n các bi n pháp v sinh th c ăn, nư c u ng, v sinh thân th , chu ng tr i, khu v c chăn nuôi, tiêu đ c ngo i c nh xung quanh đ ng v t nuôi. • Đ ng th i ph i ti n hành tiêu di t dã thú, chu t, côn trùng, ti t túc và x lý xác ch t. 2.1. Tiêu đ c • Tiêu đ c là bi n pháp nh m lo i tr và tiêu di t m m b nh ngo i c nh bên ngoài cơ th đ ng v t như: V sinh tiêu đ c chu ng tr i, phương ti n d ng c chăn nuôi và các d ng c khác có th tr c ti p ho c gián ti p làm lây lan b nh cho đ ng v t ho c gián ti p gây ô nhi m cho s n ph m đ ng v t. • Thông thư ng có các phương pháp tiêu đ c sau: Tiêu đ c cơ gi i: g m quét d n, lau chùi, c r a ho c c o l p ngoài c a d ng c , n n chu ng… M c đích gi m b t s m m b nh, gi m b t nh ng ch t thích h p cho s t n t i c a m m b nh và giúp phát huy tác d ng c a phương pháp tiêu đ c khác. Vì v y tiêu đ c cơ gi i ph i đi trư c các phương pháp khác và ph i đi sau các các ch t tiêu đ c hoá h c. 145
Tiêu đ c hoá h c: Là bi n pháp thư ng dùng nh t, có ch t sát trùng tác đ ng b ng cách làm vón protein c a VSV ho c phá hu protein ho c hoá h p protein làm thành nh ng ch t không hoà tan đư c. Các ch t sát trùng thư ng chia làm 3 d ng: d ng b t, d ng khí, d ng l ng. Các ch t sát trùng đòi h i ph i có m t đ m đ và th i gian tác đ ng nh t đ nh m i có tác d ng và tác d ng tăng lên khi nhi t đ đư c nâng cao. Tiêu đ c v t lý: Có r t nhi u bi n pháp v t lý đ tiêu đ c như dùng s c nóng khô (đ t, phơi khô, h p khô…), s c nóng ư t: đun sôi, h p Pasteur, h p ư t, dùng tia c c tím, tia t ngo i… Tiêu đ c sinh v t h c: thư ng dùng phương pháp nhi t sinh v t h c. Do trong phân, nư c ti u, ch t đ n chu ng có nhi u lo i VSV lên men, làm cho nhi t đ c a đ ng phân lên cao, có khi t i 750C. V i nhi t đ đó kéo dài kho ng 15 ngày, có th tiêu di t ph n l n các VK gây b nh không có nha bào, virut, tr ng giun sán và u trùng c a chúng. 2.2. Tiêu di t côn trùng ti t túc • Côn trùng ti t túc đóng vai trò là y u t try n lây, mts còn là ngu n b nh. Chính vì v y tiêu di t chúng ho c ngăn c n chúng phơi nhi m v i đ ng v t nuôi có tác d ng l n đ phòng và ch ng b nh truy n nhi m. 2.3. Tiêu di t chu t • Chu t v a y u t truy n lây v a là ngu n b nh, do v y c n có bi n pháp tiêu di t và ngăn c n chúng phơi nhi m v i đ ng v t nuôi, th c ăn và các d ng c chăn nuôi. 146
2.4. X lý xác ch t • M t trong nh ng y u t truy n lây quan tr ng c a d ch là xác ch t c a đ ng v t m c b nh truy n nhi m. Do v y, ph i có nh ng bi n pháp x lý thích đáng thì m i ngăn chăn d ch lây lan. • Xác đ ng v t ch t do b nh truy n nhi m ph i đem chôn, đ t nh ng nơi xa khu dân cư, xa ngu n nư c, bãi chăn… 3. Bi n pháp b o v đ ng v t th c m 3.1. Tăng cư ng s c đ kháng không đ c hi u • B ng cách gi i quy t t t khâu v sinh, th c ăn, nư c u ng, chăm sóc, nuôi dư ng, s d ng h p lý… 3.2. Ch n l c và t o gi ng có s c đ kháng • Con ngư i b ng các phương pháp khoa h c và tiên ti n hi n nay đã và đang tìm ra nh ng gi ng đ ng v t nuôi có năng xu t cao và s c ch ng ch u v i b nh t t. 3.3. T o mi n d ch ch đ ng b ng vacxin • Đây là bi n pháp ch đ ng, tích c c, mang l i hi u qu cao đ c bi t là đ i v i nh ng nơi hay x y ra d ch, nơi có ngu n d ch thiên nhiên. • Tiêm vacxin đư c th c hi n khi chưa có d ch (tiêm phòng) ho c khi đã có d ch (tiêm ch ng d ch). • Các lo i vacxin đư c dùng ph bi n hi n nay là Vacxin s ng như c đ c, Vacxin vô ho t, gi i đ c t . 147
• Cách s d ng vacxin: Dùng đúng theo hư ng d n c a nhà s n xu t. Tiêm đúng li u, đúng cách, b o qu n đúng quy cách, d ng c tiêm phòng ph i vô trùng… Vacxin ch nên tiêm cho nh ng gia súc kho m nh vì hi u qu c a vacxin ph thu c nhi u vào đáp ng mi n d ch, tình tr ng s c kho c a gia súc. Nh ng gia súc còn non, g y y u, m c b nh, s p đ không nên tiêm vacxin vì lúc này đáp ng mi n d ch không t t. 3.4. T o mi n d ch b ng kháng huy t thanh • Tiêm kháng huy t thanh đ t o mi n d ch b đ ng cho đ ng v t b i ngay sau khi tiêm cơ th gia súc có kh năng ch ng đư c b nh. • Vì v y kháng huy t thanh thư ng đư c s d ng trong trư ng h p phòng b nh m t cách kh n c p cho gia súc chưa phát b nh trong d ch, gia súc vùng tr c ti p b d ch uy hi p. • Tuy nhiên do th i gian mi n d ch sau khi tiêm kháng huy t thanh ng n (1 - 3 tu n), nên sau kho ng 10 ngày c n tiêm vacxin đ t o mi n d ch ch đ ng, lâu dài. • Tiêm kháng huy t thanh thư ng áp d ng cho nh ng gi ng gia súc quý, phòng b nh g p, hay trư c khi v n chuy n sang vùng khác… • Khi s d ng c n tiêm đúng cách, đúng li u lư ng 148
3.5. T ch c tiêm phòng • Công tác tiêm phòng ph i đư c ti n hành theo m t k ho ch dài h n, nh m h n ch và ti n t i thanh toán m t s b nh truy n nhi m. • Khi l p k ho ch tiêm phòng c n d a vào tình hình d ch đã đi u tra đư c qua nhi u năm và kh năng phát tri n đàn gia súc, k ho ch c n nêu lên đư c: S lư ng đ ng v t nuôi c n tiêm phòng đ nh kỳ theo k ho ch chung c a c nư c Tình hình d ch c a đ a phương và các vùng lân c n S lư ng và lo i vacxin c n tiêm phòng. Các vùng c n tiêm phòng g m: các d ch cũ, vùng biên gi i, nơi t p trung đ ng v t nuôi, các vùng b d ch đe do , các tr i chăn nuôi t p trung L ch tiêm phòng căn c vào mùa phát b nh, đ dài mi n d ch c a vacxin, th i gian s d ng gia súc và th i v có bi n đ ng nhi u nh t c a đàn gia súc. • Nên tiêm phòng trư c 1 tháng vào mùa d ch b nh c a đ ng v t thư ng x y ra. Ngoài các đ t tiêm phòng chính, còn có các đ t tiêm phòng b sung. • Các đ t tiêm phòng ph i th c hi n nhanh g n, làm xong trong m t th i gian ng n. Ph i đ t t l tiêm phòng cao và đ m b o các yêu c u v k thu t. VI. ĐI U TRA X LÝ M T V D CH 1. Đi u tra d ch • Đây là m t công tác quan tr ng hàng đ u khi có m t v d ch x y ra, vì nó là cơ s khoa h c chính xác cho vi c phòng ch ng d ch k p th i. • B t c m t bi u hi n d ch nào trên th c đ a dù quy mô to hay nh cũng c n đi u tra đ ch ng minh: Ngu n c a tác nhân gây d ch và hoàn c nh x y ra d ch, Phương th c lây truy n d ch, S phân b d ch theo th i gian, không gian, qu n th đ ng v t • Đ đi đ n xây d ng đư c bi n pháp phòng ch ng d ch thích h p. 149
• V y, đi u tra d ch t c là kh o sát s phân b c a b nh theo th i gian, không gian (đ a đi m), đ ng v t v i các đ c tính: gi ng, loài, tu i, tính bi t... đ t đó quy ra m i tương quan có th có gi a các y u t trên và s phát sinh c a v d ch. • Trư c kia thu t ng “D ch” ch đ mô t s bùng n c p c a các b nh nhi m khu n, các đ nh nghĩa g n đây đã nh n m nh vào khái ni m gia tăng t n s m c. • V y m t v d ch c a b nh truy n nhi m hay ký sinh trùng là s xu t hi n nhi u trư ng h p đ t ng t và b t thư ng đ i v i m t không gian và th i gian c th . Các trư ng h p này có nguy cơ lan truy n, chúng có m t quan h logic đ c bi t. • Các b nh d ch có kh năng x y ra là: B nh d ch hay gây tình tr ng kh n c p như đã x y ra trư c kia, B nh d ch lưu hành t i đ a phương này gây d ch đ t xu t, B nh nh p t ngoài vào 2. Các yêu c u đi u tra m t v d ch • Đi u tra m t v d ch đòi h i m t cách đ c p h th ng nh n bi t t t c nh ng gì c n thi t, đôi khi ph i t p trung huy đ ng t t c các l c lư ng theo đúng ý nghĩa c a s kh n c p. 2.1. Xác đ nh s th t là có m t v d ch • M t v d ch có th là rõ ràng ngay khi th y có s gia tăng t n s m c, ch t c a qu n th hơn m c bình thư ng trong m t kho ng th i gian ng n. 150
• Tuy nhiên có th có s gia tăng không rõ ràng, trong trư ng h p này s t n t i c a m t v d ch ch có th đư c ki m tra b ng cách so sánh v i s lưu hành c a b nh đó trong cùng m t th i đi m khu v c đó trong nh ng năm trư c (Cúm gia c m, L m m long móng, D ch t l n…). • M t v d ch không nh t thi t ph i có s lư ng l n các trư ng h p b nh, có nh ng b nh đã v ng m t nhi u năm thì ch m t trư ng h p b nh xu t hi n cũng đư c coi là có d ch (Cúm gia c m, Nhi t thán, Ung khí thán…). 2.2. Xác đ nh ch n đoán • Nhi m v đ u tiên c a vi c đi u tra m t v d ch là phát hi n đư c ngu n truy n nhi m, nghĩa là ph i ch n đoán chính xác căn nguyên c a b nh và các y u t lan truy n b nh trong qu n th đ ng v t, t đó m i có bi n pháp phòng ch ng h u hi u. • Ch n đoán trong m t v d ch thư ng d a vào: Thăm khám lâm sàng: v i các tri u ch ng đi n hình ho c không đi n hình; các tri u ch ng đ c bi t D ch t h c: phát hi n ngu n lây t đâu? Phương th c lây lan, các y u t truy n b nh (chú ý côn trùng, ti t túc…), cư ng đ lan truy n b nh. Đ c đi m c a đ ng v t b nh: loài, gi ng, tu i, tính bi t… Ch n đoán trong phòng thí nghi m: đây là yêu c u c c kỳ quan tr ng đ i v i các b nh do vi sinh v t gây nên, nó cho ta bi t m t cách ch c ch n tác nhân gây b nh c a v d ch đó. Trong nh ng trư ng h p khó khăn v nuôi c y vi sinh v t, ta ph i d a vào ch n đoán huy t thanh h c, d ng h c… • Tuy nhiên không nh t thi t ph i đ i k t qu ch n đoán phòng thí nghi m m i ti n hành đi u tra và th c hi n các bi n pháp phòng ch ng. T t hơn h t là ti n hành song song. Th m chí v n th c hi n các hi n pháp kh ng ch d ch ngay c khi ch n đoán m i d a trên nh n xét “nghi ng ” v m t b nh nào nó. 151
2.3. Ti n hành ch n đoán nhanh các ca b nh đ u tiên • Mu n d p t t nhanh v d ch ph i bi t đư c m t cách nhanh chóng tác nhân gây b nh và các y u t lan truy n d ch, nên c n xem xét c n th n nh ng phát hi n lâm sàng c a các ca b nh đ u tiên và ph i có nh ng nh n xét, k t lu n th t c n th n, đ c bi t khi xu t hi n các trư ng h p có tri u ch ng không đi n hình. • Ph i n m v ng đ nh nghĩa trư ng h p b nh và nh ng tiêu chu n d ch đ k t lu n các ca b nh trong v d ch đó. 2.4. Xét các trư ng h p có s ti p xúc chung • Đây là ph n c c kỳ quan tr ng trong quá trình phân tích v d ch. Ph i t p h p các ca b nh l i theo th i gian - đ a đi m - đ c đi m c a đ ng v t gi ng nhau. Gi i h n: Bi t v th i gian kh i đi m c a m i ca b nh có th giúp ích cho xác đ nh th i kỳ b nh. đây, đi u r t quan tr ng là vi c thu th p các tri u ch ng ph i th t c n th n, nh t là các tri u ch ng x y ra trư c khi xu t hi n tri u ch ng đi n hình. Đ a đi m: Nên c g ng tìm s liên h gi a nh ng trư ng h p b nh v i th c ăn, nư c u ng, đ ng c , khu v c chăn th , phương th c chăn nuôi… trong nh ng vùng nh t đ nh. Đ ng v t: lưu ý đ n các đ c đi m như loài, gi ng, tu i, tính bi t, s lư ng, t l m, ch t… đây có th là nh ng bi n s d ch t h c có ích khi phân tích. 152
2.5. Hình thành gi thuy t • Đây là m t nhi m v r t khó khăn, gi thuy t ph i đư c d a trên các nh n xét tr c giác. C n đi u tra t p trung vào vi c làm sáng t , ch ng minh và ph nh n gi thuy t này n u hình thành gi thuy t khác. • Ban đ u ph i có gi thuy t t m th i v : Nguyên nhân và b n ch t b nh, Ngu n g c v bùng n và phương th c lây • Gi thuy t đ t trên nh ng thông tin ban đ u chưa đ y đ , nhưng c n ph i có nó đ hư ng d n đi u tra th c đ a. Nó có th đư c b sung, hoàn thi n hay thay đ i h n khi đi u tra sâu hơn. 2.6. L p k ho ch và ch đ o đi u tra d ch t h c • M t đi u quan tr ng n a là s d ng nh ng m u đi u tra chu n m c đ đi u tra nh ng vùng có d ch. Phương th c đi u tra toàn b v d ch trên th c đ a có th đư c ti n hành theo th th c sau: • B n ch t b nh: Tìm ki m, thăm khám lâm sàng, Ch n đoán trong phòng thí nghi m (phân l p m m b nh, làm huy t thanh h c…),T p h p các cá th b b nh Đ l n v d ch và các nhóm đ ng v t b t n công: Thành l p các bi u đ d ch, Thành l p các b n đ d ch t , Xác đ nh các ch s m c b nh trong các nhóm đ ng v t, Đi u tra h i c u, Đi u tra huy t thanh h c, Theo dõi ti p Ngu n lây và phương th c lây: Tìm ki m đ ng v t ti p xúc, Xác đ nh v xét nghi m các ch t lây t các ngu n lây Vùng và đ ng v t có th b đe do :Thông tin v các v d ch sau, Tình hình mi n d ch, tiêm ch ng, Đi u tra mi n d ch h c (huy t thanh h c) 153
2.7 Phân tích s li u • Sau khi đi u tra theo m u có s n thì ti n hành phân tích, tính toán và l p các b ng bi u, tính cá ch s c n thi t trong d ch t h c 2.8. Đưa ra các k t lu n • Các k t lu n ph i đưa ra t t c các d ki n thích h p và rõ ràng đ ch ra đư c: Tác nhân gây b nh Phương th c lây lan b nh Tình hình mi n d ch trong qu n th đ ng v t v i b nh đó 2.9. Th c hi n nh ng bi n pháp ki m soát • Nhi u bi n pháp ki m soát đư c s d ng trong đi u tra d ch. • Trong trư ng h p d ch x y ra khu v c đã đư c tiêm phòng b ng vacxin ph i ti n hành đánh giá tình tr ng vacxin. • N u có nghi ng v ch t lư ng vacxin, ph i ti n hành tiêm ch ng l i càng s m càng t t. 2.10. Vi t báo cáo • So n th o báo cáo k t qu đi u tra và đ xu t nh ng bi n pháp phòng ch ng d ch • Đây là bư c quan tr ng cung c p tư li u đi u tra, k t qu đi u tra và nh ng khuy n cáo c n thi t. • B n báo cáo này đư c coi là k t qu c a m t quá trình nghiên c u nên lý l ph i xác đáng, phân tích ph i d a trên cơ s khoa h c c a nh ng k t qu thu đư c v các d ki n, v lâm sàng, xét nghi m, d ch t h c. 154
•T đó làm sáng t ngu n g c d ch, các y u t truy n lây, th i gian, đ a đi m x y ra d ch cùng loài đ ng v t có nguy cơ và các v n đ quan tâm khác. • Báo báo cũng ph i đ xu t đư c các bi n pháp phòng và ch ng d ch m t cách c th d a trên cơ s khoa h c và th c t đi u tra c a vùng x y ra d ch. • B n báo cáo này còn có th giúp ích cho vi c gi ng d y môn d ch t h c và dùng làm tài li u tham kh o cho các nghiên c u sau này. VI. BI N PHÁP TH C HI N TRONG D CH • Căn c vào Pháp l nh thú y, trong vùng d ch c n thi hành các bi n pháp k thu t sau: 1. Báo cáo có d ch 2. Xác đ nh b nh, xác đ nh ph m vi d ch Đ có th ch n đoán chính xác và xác đ nh đư c ph m vi c a d ch ta c n l y m u, ch n đoán, xét nghi m b nh. T đó ra quy t đ nh công b d ch (tên b nh, ph m vi có d ch, các bi n pháp c n thi hành) 3. Thi hành quy t đ nh công b d ch Thành l p ban ch ng d ch 4. Bãi b quy t đ nh công b d ch VII. M T S BI N PHÁP CÓ TH DÙNG Đ KH NG CH VÀ THANH TOÁN D CH B NH TRUY N NHI M 1. Đ t nhiên • Có th đ b nh phát tri n t nhiên, thì s lưu hành c a b nh cũng s t gi m mà không c n tác đ ng gì b i t l b nh có th gi m do s thay đ i c a t ng đàn gi m vì nh ng con m c b nh đã b ch t ho c b di t ho c do môi trư ng ngo i c nh thay đ i mà không c n s can thi p c a con ngư i. • Nhưng đây không ph i là bi n pháp hoàn ch nh. 155
2. Cách ly • Đ i v i đ ng v t nhi m b nh ho c nghi ng nhi m b nh ho c chưa nhi m b nh, khi nh p đàn c n có th i gian cách ly. • Th i gian cách ly này ph thu c vào th i gian nung b nh c a t ng b nh. • Ph i đ th i gian đ s nhi m b nh đư c b c l , đ đ ng v t nhi m b nh tr thành không nhi m b nh. Có th đi u tr ho c không đ i v i đ ng v t này. 3. Có th gi t ho c tiêu hu • Vi c gi t ho c tiêu hu áp d ng cho nh ng đ ng v t m c b nh th m n tính, nh ng đ ng v t mang trùng, nh ng đ ng v t m c b nh mà s lây lan làm nguy hi m cho ngư i và các đ ng v t khác, nh ng đ ng v t phơi nhi m v i b nh nguy hi m. 4. Tiêm phòng vacxin t o mi n d ch • Đ i v i vacxin ch t có thu n l i là an toàn, s n xu t nhanh khi có m m b nh m i. Nhưng h n ch là giá thành cao, t o mi n d ch ch m, th i gian mi n d ch ng n, hi u qu kinh t không cao. • Đ i v i vacxin s ng có ưu đi m là t o mi n d ch nhanh, th i gian mi n d ch duy trì đư c lâu, hi u qu kinh t cao, giá thành h . Nhưng nguy hi m vì d làm lây lan b nh, n u không c n th n có th tr thành cư ng đ c. Khi ki m tra không phân bi t đư c ch ng do vacxin hay do ch ng cư ng đ c gây b nh trong t nhiên. 156
5. Đi u tr d phòng • Đi u tr nh ng đ ng v t mang trùng b ng các lo i thu c đ h n ch s lây lan c a b nh. Dùng kháng sinh di t m m b nh ho c tr n vào th c ăn đ tăng kh năng ch ng b nh và tăng kh năng s n xu t c a đ ng v t nuôi. • Đi u tr các v t thương, các v t c n có th là nguyên nhân gây nên nhi m trùng, dùng thu c di t ký sinh trùng trên cơ th đ ng v t và chu ng tr i. • Như c đi m là n u s d ng không đúng li u lư ng kháng sinh và thu c di t ký sinh sinh trùng có th gây nên tính nh n thu c c a vi sinh v t và ký sinh trùng gây b nh. • Dùng kháng huy t thanh đ t o mi n d ch nhanh và tăng kh năng mi n d ch c a cơ th , nh t là đ i v i nh ng b nh nguy hi m. 6. V n chuy n đ ng v t • Trong th i gian có d ch, tuy t đ i không đư c v n chuy n đ ng v t ra vào vùng d ch. • N u b t bu c ph i v n chuy n c n chú ý tránh xa nh ng vùng đang có d ch b nh, tránh không cho phơi nhi m v i nh ng nơi nghi có ô nhi m m m b nh. 157
7. Bãi chăn th • Không đ đ ng v t nghi m c b nh chăn th chung v i đ ng v t kho ho c đ ng v t đã có mi n d ch. • Nên tách đàn nh đ chăn th , vì đ ng v t trư ng thành thư ng thích nghi và có mi n d ch cao hơn so v i đ ng v t non, do đó không nên chăn th chung gi a đ ng v t non và đ ng v t trư ng thành. • Áp d ng các bi n pháp cơ h c, sinh h c, v t lý, hoá h c đ làm gi m s ô nhi m c a bãi chăn, đ ng c t i m c cho phép. • Có ch đ luân phiên bãi chăn th theo mùa và theo th i gian, vì như v y đ ng c s có th i gian ph c h i, l i v a phòng b nh t t. 8. Kh trùng, tiêu đ c • Đ i v i các b nh truy n qua loài côn trùng hút máu, có th di t b ng các lo i hoá ch t di t côn trùng ho c làm thay đ i môi trư ng ngo i c nh. • Kh trùng, tiêu đ c chu ng tr i b ng các hoá ch t, thư ng xuyên v sinh tiêu đ c d ng c , đ dùng chăn nuôi, th c ăn, nư c u ng. • Th c ăn nư c u ng có th x lý b ng nhi t ho c b ng kháng sinh. V i nư c u ng có th cho ch t sát trùng nh vào đ tiêu đ c. 9. Ch n gi ng • L a ch n đàn gi ng t t, v a có tính s n xu t cao l i v a có kh năng đ kháng v i ngo i c nh và có tính ch ng b nh t t. • Hi n nay, do áp d ng khoa h c k thu t tiên ti n vào s n xu t, con ngư i đã ch n l c, lai t o đư c nhi u gi ng gia súc, gia c m m i có kh năng ch ng đ , không m n c m đ i v i m t s b nh. 158