intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Bài giảng Lý thuyết giải phẫu bệnh (dành cho lớp y đa khoa): Phần 1

Chia sẻ: Banhbeodethuong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:124

Thêm vào BST
Báo xấu
53
lượt xem 4
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài giảng Lý thuyết giải phẫu bệnh (dành cho lớp y đa khoa): Phần 1 cung cấp cho người học những kiến thức như: giới thiệu về môn học giải phẫu bệnh; các kỹ thuật mô bệnh học căn bản; tổn thương cơ bản của tế bào và mô; viêm và sửa chữa; tổn thương huyết quản-huyết;...Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Lý thuyết giải phẫu bệnh (dành cho lớp y đa khoa): Phần 1

  1. Chuû nhieäm boä moân : Ts.Bs. AÂU NGUYEÄT DIEÄU Coá vaán chuyeân moân : Gs.Ts.Bs. NGUYEÃN SAØO TRUNG Ths.Bs. NGUYEÃN ÑÌNH TUAÁN Giaûng vieân : Ths.Bs. NGUYEÃN PHAN HOAØNG ÑAÊNG CN. LEÂ THÒ THANH HUYEÀN Ths.Bs. HUYØNH NGOÏC LINH Ths.Bs. BUØI HUYØNH QUANG MINH Bs. HUYØNH NGUYEÃN THÒNH PHAÙT Bs.CKII. TRÖÔNG COÂNG PHIEÄT CN. PHAÏM GIA QUYØNH CN. TRIEÄU THÒ XUAÂN THU Bs. HÖÙA MINH TRÍ Böùc töôïng goã nhoû ñöôïc thaáy trong moät tieäm caàm ñoà ôû phoá Bronx thaønh phoá New York, taïc hình nhaø beänh hoïc noåi tieáng ngöôøi Ñöùc Rudolf Virchow, vôùi haøng chöõ ‘’Pathologe... ünd am Ende steht der Erfolg!‘’ nghóa laø ‘’Nhaø nghieân cöùu beänh hoïc... cuoái cuøng cuõng seõ thaønh coâng!‘’
  2. MUÏC LUÏC **** PHAÀN I: GIAÛI PHAÃU BEÄNH ÑAÏI CÖÔNG Baøi 1 GIÔÙI THIEÄU VEÀ MOÂN HOÏC GIAÛI PHAÃU BEÄNH 1 Baøi 2 CAÙC KYÕ THUAÄT MOÂ BEÄNH HOÏC CAÊN BAÛN 9 Baøi 3 TOÅN THÖÔNG CÔ BAÛN CUÛA TEÁ BAØO VAØ MOÂ 22 Baøi 4 VIEÂM VAØ SÖÛA CHÖÕA 44 Baøi 5 TOÅN THÖÔNG HUYEÁT QUAÛN-HUYEÁT 62 Baøi 6 BEÄNH LYÙ U 74 PHAÀN II: GIAÛI PHAÃU BEÄNH CHUYEÂN BIEÄT Baøi 7 BEÄNH LYÙ HEÄ TIM MAÏCH 118 Baøi 8 BEÄNH LYÙ PHOÅI-MAØNG PHOÅI 144 Baøi 9 BEÄNH LYÙ OÁNG TIEÂU HOAÙ 171 Baøi 10 BEÄNH LYÙ GAN 200 Baøi 11 BEÄNH LYÙ THAÄN 216 Baøi 12 BEÄNH LYÙ HEÄ SINH DUÏC NÖÕ-MAØNG BUÏNG 241 Baøi 13 BEÄNH LYÙ TUYEÁN VUÙ 282 Baøi 14 BEÄNH LYÙ HEÄ SINH DUÏC NAM 298 Baøi 15 BEÄNH LYÙ TUYEÁN GIAÙP 314 Baøi 16 BEÄNH LYÙ HAÏCH LIMPHOÂ 331 Baøi 17 BEÄNH LYÙ XÖÔNG-KHÔÙP-PHAÀN MEÀM 356 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 387
  3. GIAÛI PHAÃU BEÄNH ÑAÏI CÖÔNG
  4. GIÔÙI THIEÄU MOÂN HOÏC GIAÛI PHAÃU BEÄNH 1 GIÔÙI THIEÄU VEÀ MOÂN HOÏC GIAÛI PHAÃU BEÄNH ÑOÂI DOØNG LÒCH SÖÛ PHAÙT TRIEÅN MOÂN GIAÛI PHAÃU BEÄNH Theo nghóa roäng, giaûi phaãu beänh laø moân hoïc nghieân cöùu veà beänh taät, vaø yù nieäm veà beänh taät thì khoâng ngöøng thay ñoåi trong suoát lòch söû phaùt trieån cuûa nhaân loaïi, keå töø khi con ngöôøi baét ñaàu xuaát hieän treân maët ñaát naøy caùch ñaây nöûa trieäu naêm. Vaøo thuôû hoàng hoang, ngöôøi nguyeân thuyû tin raèng beänh taät xaûy ra laø do con ngöôøi ñaõ phaïm phaûi caùc ñieàu caám kî, laøm phaät yù thaàn linh hoaëc bò keû thuø truø eám... cho neân ñeå khoûi beänh thì phaûi xöng thuù toäi loãi, thöïc hieän moät soá nghi leã cuùng teá hoaëc tröø taø naøo ñoù; coøn neáu chaúng may bò thöông trong khi saên baét thì chæ bieát chöõa baèng caùch ñaép laù hoaëc le löôõi lieám laùp! (Hình 1) Hình 1: Ngöôøi nguyeân thuyû soáng trong hang ñoäng, khi bò thöông thì ñöôïc chöõa baèng caùch… lieám laùp! Ngöôøi Ai caäp coå ñaïi ñaõ thöïc hieän haøng trieäu tröôøng hôïp öôùp xaùc maø trong ñoù, caùc noäi taïng ñeàu ñöôïc laáy ra khoûi cô theå ngöôøi cheát, nhöng khoâng coù baát kyø ghi chuù naøo veà quaù trình thöïc hieän vieäc ñoù ñöôïc löu laïi. Ngöôøi Hy laïp coå ñaïi cuõng khoâng coù yù nieäm naøo roõ reät hôn veà nguyeân nhaân vaø cô cheá phaùt sinh beänh taät, ngoaøi moät vaøi quan saùt giaûn ñôn veà caùc veát thöông vaø u böôùu. Moät thaày thuoác Hy laïp coå ñaïi ñöôïc bieát ñeán nhieàu nhaát coù teân laø Hippocrates, ñöôïc xem laø oâng toå cuûa Taây Y; oâng sinh vaøo naêm 460 tröôùc Coâng nguyeân (Tr CN) taïi ñaûo Cos, vuøng Tieåu AÙ. Hippocrates tin raèng con ngöôøi ñöôïc taïo thaønh töø 4 yeáu toá laø khí, nöôùc, löûa, vaø ñaát, töông öùng vôùi 4 loaïi theå dòch trong ngöôøi laø maùu, chaát nhaày, maät vaøng vaø maät ñen; beänh taät laø do söï maát caân baèng cuûa 4 loaïi theå dòch naøy vaø coù taùc ñoäng leân toaøn theå con ngöôøi chöù khoâng rieâng ôû moät cô quan naøo. Laø ngöôøi theo chuû nghóa kinh nghieäm, oâng luoân yeâu caàu caùc hoïc troø phaûi ñaëc bieät chuù troïng ñeán khaâu hoûi beänh vaø thaêm khaùm beänh nhaân ñeå coù bieän phaùp chöõa trò thích hôïp. (Hình 2) Hình 2: Hippocrates ñang chöõa beänh dòch haïch taïi thaønh Athens; moät maûnh giaáy coùi ñöôïc vieát vaøo naêm 275 sau coâng nguyeân, ghi laïi lôøi theà Hippocrates.
  5. GIÔÙI THIEÄU MOÂN HOÏC GIAÛI PHAÃU BEÄNH 2 Trong ñieàu trò, oâng thöïc hieän ñöôïc moät soá thuû thuaät ngoaïi khoa nhö xöû trí veát thöông, naén xöông gaõy, trích maùu, taåy xoå vaø baøo cheá moät soá thuoác coù nguoàn goác töø khoaùng chaát, thaûo moäc vaø ñoäng vaät. Dó nhieân vôùi caùch luaän beänh vaø phöông tieän ñieàu trò nhö vaäy thì coù leõ khoâng coù maáy beänh ñöôïc chöõa khoûi, nhö oâng ñaõ thöøa nhaän: “Moät thaày thuoác chaân chính chæ ñoâi khi chöõa khoûi beänh, thöôøng laøm bôùt beänh nhöng luoân bieát an uûi beänh nhaân”. OÂng noåi tieáng laø ngöôøi ñaõ thieát ñònh caùc nguyeân taéc veà y ñöùc maø ngaøy nay vaãn coøn ñöôïc bieát ñeán döôùi teân goïi “Lôøi theà Hippocrates”. OÂng maát naêm 377 Tr CN. Sau Hippocrates, trieát gia Hy laïp Platon (428-348 Tr CN) trong taùc phaåm “Ñoái thoaïi” cuûa mình, cuõng tin con ngöôøi ñöôïc taïo thaønh töø löûa, nöôùc, ñaát vaø khí nhöng theo oâng, khí môùi laø yeáu toá chính laøm cho caùc boä phaän hoaït ñoäng vaø taïo ra söï soáng. Trieát gia Aristotle (384-322 Tr CN), coù tinh thaàn thöïc nghieäm hôn nhöng do vieäc moå xaùc ngöôøi bò caám neân ñaõ döïa vaøo caùc phaãu tích ñoäng vaät ñeå suy dieãn sang ngöôøi, chaúng haïn oâng cho raèng tim ngöôøi coù 3 buoàng! Nöûa theá kyû sau ñoù taïi Alexandrie cuûa Ai caäp, Heùrophile vaø Erasistrate laø nhöõng ngöôøi ñaàu tieân daùm lieàu thöïc hieän phaãu tích treân ngöôøi ñeå nghieân cöùu vaø ñaõ ñính chính caùc keát luaän sai laàm cuûa Aristotle; hai oâng ñaït ñöôïc nhieàu thaønh quaû ñaùng keå trong laõnh vöïc giaûi phaãu hoïc nhöng raát tieác khoâng ñöôïc caùc ñoàng nghieäp quan taâm chuù yù. (Hình 3) Hình 3: Heùrophile ñang moå xaùc. Ñeán ñaàu theá kyû I, moät hoïc giaû La maõ teân Cornelius Celsus (25 Tr CN-50 sau CN), ñaõ bieân soaïn nhieàu saùch veà ñuû moïi laõnh vöïc nhö noâng nghieäp, tu töø hoïc, binh phaùp vaø y hoïc. Trong boä saùch “Veà y hoïc” (De medicina), oâng phaân bieät beänh taät thaønh 3 nhoùm tuyø theo caùch chöõa trò baèng cheá ñoä aên, thuoác hoaëc phaãu thuaät; oâng ñaõ moâ taû trieäu chöùng cuûa moät soá beänh tim, taâm thaàn vaø ñaëc bieät ñaõ ghi nhaän ñaày ñuû 4 trieäu chöùng cuûa hieän töôïng vieâm laø söng, noùng, ñoû vaø ñau. (Hình 4) Hình 4: Cornelius Celsus. Böôùc sang theá kyû II, moät thaày thuoác La maõ khaùc teân Claudius Galen (130-200), laø ngöôøi phuï traùch chaêm soùc söùc khoeû cho caùc voõ só giaùc ñaáu, nhôø vaäy coù ñieàu kieän quan saùt moät soá loaïi toån thöông. OÂng cho raèng beänh taät xuaát phaùt töø toån thöông cuûa moät cô quan, moät taïng naøo ñoù; nhöng vaãn giöõ laïi quan nieäm roái loaïn theå dòch cuûa Hippocrates. OÂng vieát raát nhieàu saùch nghieân cöùu veà giaûi phaãu hoïc, sinh lyù hoïc, dinh döôõng hoïc, trieát hoïc. OÂng coù nhieàu ngöôøi haâm moä trong ñoù coù Hoaøng ñeá La maõ Marcus Aurelius, ngöôøi ñaõ khen ngôïi oâng laø baäc nhaát cuûa caùc thaày thuoác vaø trieát gia. (Hình 5 vaø 6) Hình 5: Claudius Galen. Do ñaït ñöôïc uy tín quaù lôùn nhö vaäy neân caùc saùch giaûi phaãu hoïc cuûa oâng ñaõ ñöôïc xem laø chaân lyù vaø ñöôïc söû duïng trong giaûng daïy y khoa suoát haøng ngaøn naêm, ñeán taän theá kyû thöù XVI; maëc duø caùc moâ taû veà giaûi phaãu ngöôøi cuûa oâng chöùa ñöïng nhieàu sai laàm do döïa chuû yeáu vaøo caùc cuoäc phaãu tích treân heo, deâ, vöôïn, voi.
  6. GIÔÙI THIEÄU MOÂN HOÏC GIAÛI PHAÃU BEÄNH 3 Hình 6: Galen ñang moå heo, giaûng daïy moân sinh, höôùng daãn thuït thaùo beänh nhaân. Saùch cuûa Galen ñaõ ñöôïc duøng trong suoát thôøi kyø trung coå. Trong thôøi kyø Trung coå (theá kyû V-XV), y hoïc vaø trieát hoïc thöôøng troän laãn vôùi nhau. Vieäc chaån ñoaùn vaø ñieàu trò beänh khoâng coù thay ñoåi ñaùng keå, phaãu tích treân ngöôøi vaãn bò caám kî; tuy nhieân cuõng coù moät soá tieán boä caàn phaûi ghi nhaän nhö vieäc thaønh laäp caùc beänh vieän töø theá kyû IV, khôûi ñaàu taïi Syri roài lan roäng khaép Ñeá quoác Byzantin; söï ra ñôøi cuûa caùc tröôøng ñaïi hoïc y khoa töø theá kyû XII, baét ñaàu taïi YÙ vaø sau ñoù laø Taây ban nha, Anh vaø Phaùp. Ñeán theá kyû XVI, baét ñaàu thôøi kyø Phuïc höng, hoaït ñoäng ngheä thuaät vaø nghieân cöùu khoa hoïc keå caû y hoïc hoài sinh maïnh meõ. Moät ngöôøi Haø lan teân Andreas Vesalius (1514-1564), sau khi toát nghieäp Ñaïi hoïc Y khoa Padua YÙ, ñaõ ñöôïc giöõ laïi laøm Giaùo sö veà giaûi phaãu hoïc. Sau nhieàu naêm phaãu tích tæ mæ xaùc cheát, oâng cho xuaát baûn vaøo naêm 1543 boä saùch “Veà caáu taïo cô theå ngöôøi” (De humani corporis fabrica); trong ñoù ñaõ söûa laïi caùc sai laàm cuûa Galen. Vesalius ñöôïc xem laø cha ñeû cuûa moân giaûi phaãu hoïc. (Hình 7) Hình 7: Andreas Vesalius, taùc giaû cuûa boä saùch “Veà caáu taïo cô theå ngöôøi”. Giovani Batista Morgagni (1685-1771), moät thaày thuoác ngöôøi YÙ, ñöôïc xem laø ngöôøi khai sinh ra moân hoïc giaûi phaãu beänh. Toång keát kinh nghieäm moät ñôøi laøm vieäc, naêm 79 tuoåi, oâng cho xuaát baûn cuoán saùch “Veà vò trí vaø nguyeân nhaân cuûa beänh taät, nghieân cöùu baèng giaûi phaãu hoïc” (De sedibus, et causis Morborum per anatomen indagatis) trong ñoù trình baøy keát quaû phaãu tích 700 tröôøng hôïp töû vong. Theo oâng, moïi beänh taät laø beänh lyù cuûa cô quan; ôû moãi beänh nhaân, beänh seõ coù vò trí ôû nhöõng cô quan khaùc nhau. OÂng ñaõ phaân tích tæ mæ moái lieân heä giöõa caùc trieäu chöùng laâm saøng cuûa töøng beänh nhaân vôùi toån thöông ñaïi theå quan saùt ñöôïc treân cô quan. Ñaây thöïc söï laø moät tieán boä trong nghieân cöùu veà beänh taät, nhöng do söï hieåu bieát veà sinh lyù hoïc thôøi ñoù coøn nhieàu haïn cheá neân oâng vaãn khoâng lyù giaûi ñöôïc vì sao beänh lyù cuûa cô quan naøy laïi coù theå taùc ñoäng ñeán moät cô quan khaùc trong cô theå. (Hình 8)
  7. GIÔÙI THIEÄU MOÂN HOÏC GIAÛI PHAÃU BEÄNH 4 Hình 8: Giovani Baptista Morgagni vaø cuoán saùch “Veà vò trí vaø nguyeân nhaân cuûa beänh taät, nghieân cöùu baèng giaûi phaãu hoïc”. Nhaø giaûi phaãu beänh xuaát saéc tieáp theo laø Giaùo sö Karl Rokitansky (1804-1874), ngöôøi Tieäp khaéc, laøm taïi Beänh vieän ña khoa thuû ñoâ Vieân cuûa nöôùc AÙo. Ñöôïc chính quyeàn boå nhieäm laøm ngöôøi moå khaùm nghieäm töû thi cho taát caû caùc tröôøng hôïp töû vong, oâng ñaõ thöïc hieän ñöôïc toång coäng 30.000 tröôøng hôïp (trung bình moãi ngaøy 2 tröôøng hôïp trong suoát 45 naêm!). Cuøng vôùi ñoàng nghieäp laø Giaùo sö noäi khoa Joseph Skoda, oâng ñaõ ñoái chieáu laâm saøng vôùi giaûi phaãu beänh vaø ñuùc keát thaønh moät boä saùch beänh hoïc goàm 3 taäp. Thöïc ra, caû hai oâng ñeàu khoâng hieåu bieát ñích xaùc veà nguyeân nhaân gaây beänh vaø cô cheá beänh sinh, vaãn tin theo thuyeát roái loaïn theå dòch töø thôøi Hippocrates, vaø nhö vaäy vieäc ñieàu trò khoâng thöïc söï hieäu quaû; bôûi theá Giaùo sö Skoda thöôøng noùi vôùi sinh vieân raèng: “Chaån ñoaùn môùi laø taát caû, coøn ñieàu trò thì haõy queân ñi”. (Hình 9) Hình 9: Giaùo sö Karl Rokitansky vaø giaùo sö Joseph Skoda. Rudolf Virchow (1821-1902), Giaùo sö beänh hoïc taïi Berlin, Ñöùc; tuy voùc daùng nhoû beù nhöng laïi laø moät nhaø nghieân cöùu beänh hoïc lôùn nhaát cuûa moïi thôøi ñaïi. Cuoán “Beänh hoïc teá baøo” do oâng vieát naêm 1858 ñöôïc xem laø cô sôû cuûa moân giaûi phaãu beänh hieän ñaïi; trong ñoù oâng ñaõ moâ taû ñaày ñuû caùc hình thaùi toån thöông cô baûn nhö phì ñaïi, taêng saûn, chuyeån saûn, phaûn öùng vieâm, nhoài maùu, u (Hình 10). Theo oâng, nguoàn goác cuûa moïi beänh taät ñeàu xuaát phaùt töø caùc hoaït ñoäng baát thöôøng cuûa teá baøo. Nhö vaäy vôùi Virchow, söï hieåu bieát veà beänh taät ñaõ tieán theâm moät böôùc, töø caùc toån thöông cô quan sang toån thöông ôû möùc ñoä teá baøo. OÂng coù nhieàu hoïc troø gioûi, trong ñoù phaûi keå ñeán Julius Cohnheim (1839-1884), laø ngöôøi ñaõ coù caùc nghieân cöùu saâu veà phaûn öùng vieâm vaø laø ngöôøi ñaàu tieân phaùt hieän ra hieän töôïng xuyeân maïch. (Hình 11)
  8. GIÔÙI THIEÄU MOÂN HOÏC GIAÛI PHAÃU BEÄNH 5 Hình 10: Giaùo sö Rudolf Virchow vaø cuoán saùch “Beänh hoïc teá baøo”. Hình 11: Giaùo sö Julius Cohnheim. Trong thôøi ñaïi cuûa Virchow, caùc thaày thuoác vaãn chöa hieåu bieát nhieàu veà khaû naêng gaây beänh cuûa caùc vi sinh vaät; vaø Louis Pasteur (1843-1910), tuy xuaát thaân laø moät nhaø hoaù hoïc, laïi chính laø ngöôøi ñaõ taïo ra moät cuoäc caùch maïng trong nghieân cöùu beänh hoïc. Qua vieäc giaûi quyeát thaønh coâng nhieàu beänh khaùc nhau nhö beänh taèm gai, beänh than ôû cöøu, beänh choù daïi; oâng laø ngöôøi ñaàu tieân ñaõ chöùng minh coù theå duøng phöông phaùp thöïc nghieäm ñeå tìm ra nguyeân nhaân phaùt sinh dòch beänh vaø töø ñoù coù caùc bieän phaùp phoøng choáng thích hôïp. Töø giöõa theá kyû XX, nghieân cöùu beänh taät ñaõ tieán sang möùc ñoä phaân töû, baét ñaàu vôùi vieäc tìm ra nguyeân nhaân caùc beänh roái loaïn chuyeån hoaù baåm sinh. Con ngöôøi ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu heát söùc to lôùn trong vieäc tìm hieåu baûn chaát beänh taät, nguyeân nhaân gaây beänh vaø cô cheá beänh sinh. Hình 12: Louis Pasteur. Döï aùn giaûi maõ boä gen ngöôøi (human genome project) - moät döï aùn ña quoác gia, khôûi söï töø 1987 vaø keát thuùc vaøo 2003, ñaõ giaûi maõ xong toaøn boä 20.500 gen cuûa boä gen ngöôøi; moät döï aùn khaùc cuõng ñang ñöôïc tieán haønh nhaèm laäp neân thö vieän caùc protein ngöôøi (proteomics), xaùc ñònh maïng löôùi töông taùc giöõa caùc protein trong teá baøo. Tham voïng cuûa caùc nhaø khoa hoïc - nhö ñaõ ñöôïc dieãn taû trong moät boä phim khoa hoïc vieãn töôûng mang teân Gattaca (1997) (Hình 13) - laø chæ vôùi moät gioït maùu laáy töø cô theå beänh nhaân, ñaõ coù theå xaùc ñònh ñöôïc gen naøo coù caáu truùc vaø chöùc chöùc naêng bò roái loaïn, protein naøo bò hö hoûng, töø ñoù coù bieän phaùp ñieàu trò ñaëc hieäu ngay taïi phaân töû ñích naøy (targeted therapy). Hình 13: Phim khoa hoïc vieãn töôûng Gattaca (1997).
  9. GIÔÙI THIEÄU MOÂN HOÏC GIAÛI PHAÃU BEÄNH 6 Sang theá kyû XXI, con ngöôøi böôùc vaøo thôøi ñaïi toaøn caàu hoaù vôùi nhöõng tieán boä vöôït baäc trong moïi laõnh vöïc nhö khoa hoïc, y teá, xaõ hoäi vaø truyeàn thoâng...; theá nhöng, trong moät theá giôùi tieâu thuï eâ heà cuûa caûi vaät chaát nhö ngaøy hoâm nay, con ngöôøi laïi caûm thaáy coâ ñôn vaøø khoâng haïnh phuùc hôn cha anh cuûa hoï. Söï buøng noå caùc loaïi dòch beänh môùi (AIDS, cuùm gia caàm, SARS), vaán naïn oâ nhieãm moâi tröôøng, söï noùng leân cuûa traùi ñaát, hoá saâu ngaên caùch giaøu ngheøo, caùc laøn soùng di daân, caùc cuoäc chieán tranh lôùn nhoû, naïn khuûng boá... caøng laøm cho con ngöôøi cuûa thôøi “haäu hieän ñaïi” naøy caûm thaáy khoâng “khoeû”, meät moûi, baát an! Ngöôøi ta ñang quay trôû laïi vôùi quan nieäm beänh taät laø roái loaïn taùc ñoäng leân toaøn theå con ngöôøi vaø nhaän ra phaàn lôùn beänh taät cuûa con ngöôøi laø do loái soáng; chaúng haïn beänh khí pheá thuõng, ung thö phoåi laø do huùt thuoác laù, xô gan do uoáng quaù nhieàu röôïu, cao huyeát aùp do cuoäc soáng quaù nhieàu “xì treùt”, beùo phì do aên quaù nhieàu thöùc aên McDonald, gaø raùn Kentucky... Chính vì theá, Toå chöùc Y teá Theá giôùi ñaõ nhaán maïnh raèng ñeå coù söùc khoeû vaø khoâng beänh taät thì phaûi coù söï thoaûi maùi, khoâng chæ veà theå chaát maø caû veà tinh thaàn vaø xaõ hoäi. I. ÑÒNH NGHÓA VAØ PHAÂN LOAÏI GIAÛI PHAÃU BEÄNH HOÏC Giaûi phaãu beänh hoïc, coøn goïi laø beänh hoïc, laø moân hoïc nghieân cöùu veà caùc toån thöông cuûa teá baøo, moâ vaø caùc cô quan trong caùc traïng thaùi beänh lyù khaùc nhau. Caùc toån thöông cuûa cô quan quan saùt ñöôïc baèng maét traàn ñöôïc goïi laø caùc toån thöông ñaïi theå. Toån thöông cuûa moâ vaø teá baøo chæ coù theå quan saùt ñöôïc döôùi kính hieån vi quang hoïc hoaëc kính hieån vi ñieän töû, neân ñöôïc goïi laø toån thöông vi theå vaø sieâu vi theå. Theo truyeàn thoáng, moân giaûi phaãu beänh ñöôïc chia thaønh 2 phaàn: - Giaûi phaãu beänh ñaïi cöông, nghieân cöùu veà caùc toån thöông cô baûn cuûa teá baøo vaø moâ, laø cô sôû chung cho moïi loaïi beänh lyù cuûa caùc cô quan vaø caùc heä thoáng khaùc nhau. Thí duï phaûn öùng vieâm caáp laø moät toån thöông cô baûn, cô sôû chung cuûa vieâm ruoät thöøa caáp, vieâm phoåi thuøy... - Giaûi phaãu beänh chuyeân bieät, nghieân cöùu veà caùc beänh lyù rieâng bieät cuûa töøng cô quan hoaëc heä thoáng. Thí duï nhö beänh lyù phoåi, beänh lyù da... Tuy nhieân, muïc ñích toái haäu cuûa moân giaûi phaãu beänh khoâng chæ ñôn thuaàn moâ taû toån thöông. Traùi laïi, thoâng qua vieäc phaân tích caùc hình thaùi toån thöông, noù tìm hieåu veà nguyeân nhaân gaây beänh, giaûi thích cô cheá beänh sinh vaø caùc roái loaïn chöùc naêng do toån thöông gaây ra ñeå goùp phaàn vaøo vieäc chaån ñoaùn, ñieàu trò vaø phoøng traùnh beänh. Vì vaäy, noäi dung cô baûn cuûa moân giaûi phaãu beänh goàm coù 4 maët: nguyeân nhaân gaây beänh, cô cheá beänh sinh, hình thaùi toån thöông vaø caùc bieåu hieän laâm saøng lieân quan vôùi toån thöông. II. VAÄT LIEÄU NGHIEÂN CÖÙU CUÛA GIAÛI PHAÃU BEÄNH HOÏC Caùc vaät lieäu nghieân cöùu cuûa giaûi phaãu beänh hoïc goàm nhieàu loaïi: 1. Töû thieát: laø thi theå hoaëc nhöõng maãu moâ ñöôïc laáy töø beänh nhaân ñaõ cheát. Giaûi phaãu töû thi giuùp xaùc ñònh nguyeân nhaân gaây cheát, kieåm nghieäm caùc chaån ñoaùn laâm saøng nhaèm ruùt kinh nghieäm ñeå naâng cao chaát löôïng chaån ñoaùn vaø ñieàu trò beänh. Caùc nghieân cöùu gaàn ñaây taïi Myõ cho thaáy coù ñeán 30% chaån ñoaùn laâm saøng ñaõ khoâng ñöôïc xaùc nhaän treân töû thieát; chính vì vaäy maø ôû caùc vieän giaûi phaãu beänh hoaëc caùc saùch Hình 14: Töû thieát 1 ca treû sô sinh töû vong vì suy hoâ haáp thaáy giaûi phaãu beänh thöôøng coù ñeà caâu nguyeân nhaân laø do thoaùt vò cô hoaønh baåm sinh traùi khieán daï daøy “Mortui vivos docet” (ngöôøi cheát daïy vaø ruoät loït vaøo loàng ngöïc gaây cheøn eùp. ngöôøi soáng) (Hình 14).
  10. GIÔÙI THIEÄU MOÂN HOÏC GIAÛI PHAÃU BEÄNH 7 2. Sinh thieát: laø caùc maãu moâ ñöôïc laáy töø ngöôøi soáng nhaèm phuïc vuï cho coâng taùc chaån ñoaùn vaø ñieàu trò. Caùc maãu moâ coù theå ñöôïc laáy ra theo nhieàu caùch (Hình 15): - Phaãu thieát: moät maãu moâ, moät phaàn hoaëc toaøn boä moät cô quan bò beänh ñöôïc laáy ra baèng phaãu thuaät. Thí duï: moät phaàn haïch coå, toaøn boä daï daøy, moät thuøy tuyeán giaùp. - Sinh thieát qua noäi soi: nhôø oáng noäi soi, coù theå duøng kìm keïp caét moät maãu moâ nhoû naèm saâu trong ñöôøng tieâu hoaù, ñöôøng hoâ haáp hoaëc tieát nieäu. - Sinh thieát baèng kim: nhôø caùc loaïi kim ñaëc bieät, coù theå laáy ñöôïc moät maãu nhoû moâ gan, thaän, maøng phoåi hoaëc tuûy xöông... Hình 15: Sinh thieát polyùp ñaïi traøng qua noäi soi (A); sinh thieát choïc huùt baèng kim nhoû (B). Moät loaïi vaät lieäu khaùc coù theå laáy ra töø ngöôøi soáng ñeå khaûo saùt laø caùc loaïi teá baøo coù trong dòch cô theå (dòch maøng phoåi, dòch maøng buïng, nöôùc tieåu), hoaëc caùc teá baøo bong troùc töï nhieân töø caùc loaïi bieåu moâ phuû (bieåu moâ phuû aâm ñaïo-coå töû cung, bieåu moâ pheá quaûn). Coù theå duøng moät soá loaïi duïng cuï nhö que goã, caây choåi ñeå laøm taêng soá löôïng teá baøo bong ra. Ngoaøi ra, ta cuõng coù theå huùt ñöôïc caùc teá baøo cuûa baát kyø cô quan naøo trong cô theå nhôø vaøo moät kim nhoû (côõ 23-24), goïi laø phöông phaùp sinh thieát choïc huùt baèng kim nhoû (fine needle aspiration biopsy - FNAB). 3. Vaät lieäu thöïc nghieäm: xaây döïng treân suùc vaät caùc moâ hình beänh taät töông töï caùc beänh lyù cuûa ngöôøi, ñeå khaûo saùt caùc hình thaùi toån thöông vaø caùc roái loaïn chöùc naêng keøm theo; ñaët cô sôû cho vieäc tìm hieåu nguyeân nhaân gaây beänh, cô cheá beänh sinh, dieãn tieán cuûa beänh, vaø thöû nghieäm caùc phöông phaùp ñieàu trò môùi (Hình 16). Hình 16: Cho da chuoät tieáp xuùc vôùi benzanthracene (A); Sau 28 tuaàn, xuaát hieän caùc oå carcinoâm teá baøo gai (B). III. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU CUÛA GIAÛI PHAÃU BEÄNH 1. Quan saùt ñaïi theå: nghieân cöùu baèng maét traàn taát caû nhöõng ñaëc ñieåm hình thaùi (nhö kích thöôùc, maàu saéc, maät ñoä, giôùi haïn, voû bao...) cuûa moät cô quan beänh lyù. 2. Quan saùt vi theå vaø sieâu vi theå: nghieân cöùu caùc toån thöông cuûa teá baøo vaø moâ döôùi kính hieån vi quang hoïc hoaëc kính hieån vi ñieän töû. Ñeå quan saùt ñöôïc döôùi kính hieån vi quang hoïc, maãu
  11. GIÔÙI THIEÄU MOÂN HOÏC GIAÛI PHAÃU BEÄNH 8 moâ phaûi ñöôïc coá ñònh, caét moûng 5µm vaø nhuoäm maàu, thôøi gian chuaån bò maát khoaûng 3-4 ngaøy. Quan saùt sieâu vi theå ñoøi hoûi maãu moâ phaûi ñöôïc caét moûng ñeán 0,1µm, thôøi gian chuaån bò maát haøng thaùng do ñoù ít coù tính öùng duïng trong chaån ñoaùn giaûi phaãu beänh thöôøng ngaøy, chuû yeáu phuïc vuï cho nghieân cöùu. Phöông phaùp nhuoäm thöôøng quy trong caùc laboâ giaûi phaãu beänh laø phöông phaùp nhuoäm Hematoxylin-Eosin: teá baøo seõ coù nhaân baét maøu tím coøn baøo töông thì baét maøu hoàng (Hình 17A). Trong moät soá tröôøng hôïp, coù theå duøng theâm caùc phöông phaùp nhuoäm ñaëc bieät (coøn goïi laø nhuoäm hoaù moâ) ñeå xaùc ñònh moät soá caáu truùc cuûa teá baøo vaø moâ döïa vaøo aùi tính ñaëc bieät cuûa chuùng ñoái vôùi moät soá loaïi phaåm nhuoäm naøo ñoù. Thí du:ï nhuoäm Fontana giuùp phaùt hieän haéc toá melanin, nhuoäm PAS ñeå phaùt hieän glycogen vaø chaát nhaày, nhuoäm Trichrome ñeå thaáy roõ sôïi collagen...(Hình 17B vaø 17C) Hình 17: Nieâm maïc ñaïi traøng nhuoäm Hematoxylin-Eosin (A); nhuoäm Trichrome, thaáy roõ maøng ñaùy baét maøu xanh döông (B); nhuoäm PAS (periodic acid-Schiff), gioït chaát nhaày cuûa teá baøo ñaøi baét maàu hoàng (C). Gaàn ñaây, haàu heát caùc phöông phaùp nhuoäm ñaëc bieät ñaõ ñuôïc thay baèng nhuoäm hoaù moâ mieãn dòch coù tính ñaëc hieäu hôn. Döïa vaøo phaûn öùng keát hôïp khaùng nguyeân-khaùng theå, coù theå phaùt hieän baát kyø protein naøo cuûa teá baøo vaø moâ caàn tìm mieãn sao coù khaùng theå töông öùng. Vò trí keát hôïp khaùng nguyeân-khaùng theå ñöôïc hieån thò nhôø caùc hoaù chaát, quan saùt döôùi kính hieån vi quang hoïc vôùi aùnh saùng thöôøng hoaëc aùnh saùng ñôn saéc. (Xem baøi kyõ thuaät moâ hoïc) Ngoaøi ra, caùc kyõ thuaät öùng duïng sinh hoïc phaân töû nhö kyõ thuaät lai gheùp taïi choã phaùt huyønh quang (fluorescence in situ hybridization - FISH), phaûn öùng chuoãi polymerase (polymerase chain reaction - PCR), v.v. cuõng ñang töøng böôùc ñöôïc ñöa vaøo söû duïng trong laboâ giaûi phaãu beänh nhaèm phuïc vuï cho coâng taùc chaån Hình 18: Kyõ thuaät FISH cho thaáy coù söï khuyeách ñaïi gen HER2/neu ñoaùn; caùc kyõ thuaät naøy tuy coù ñoä leân gaáp 3 laàn (bieåu hieän baèng caùc ñoám ñoû trong nhaân) ôû caùc teá chính xaùc cao nhöng chi phí cuõng baøo carcinoâm tuyeán vuù (B) so vôùi teá baøo bieåu moâ oáng tuyeán vuù cao khoâng keùm! (Hình 18). bình thöôøng (A). 3. Ñoái chieáu laâm saøng-giaûi phaãu beänh Laø hoaït ñoäng phoái hôïp thöôøng xuyeân caàn phaûi coù giöõa caùc baùc só laâm saøng, baùc só giaûi phaãu beänh vaø caùc baùc só thuoäc caùc khoa caän laâm saøng khaùc nhö X-quang, sieâu aâm; ñeå coù ñöôïc chaån ñoaùn chính xaùc vaø ñieàu trò ñuùng ñaén, cuõng nhö ñeå ruùt kinh nghieäm ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp beänh nhaân töû vong.
  12. CAÙC KYÕ THUAÄT MOÂ BEÄNH HOÏC CAÊN BAÛN 9 CAÙC KYÕ THUAÄT MOÂ BEÄNH HOÏC CAÊN BAÛN Muïc tieâu: 1. Lieät keâ caùc khaâu trong quy trình laøm tieâu baûn giaûi phaãu beänh vaø neâu yù nghóa cuûa töøng khaâu. 2. Lieät keâ caùc böôùc cuûa khaâu xöû lyù moâ. 3. Lieät keâ caùc böôùc cuûa khaâu nhuoäm. Neâu söï khaùc bieät giöõa nhuoäm thöôøng quy vaø nhuoäm ñaëc bieät. Kyõ thuaät moâ beänh hoïc (histopathological techniques) thöïc ra cuõng chæ laø kyõ thuaät moâ hoïc, nhöng ñöôïc söû duïng nhaèm muïc tieâu chaån ñoaùn beänh. Sau gaàn 150 naêm phaùt trieån, khoái löôïng taøi lieäu tích luõy ñöôïc veà caùc kyõ thuaät moâ beänh hoïc laø raát lôùn vaø phong phuù. Vôùi caùi nhìn thöïc tieãn, ôû ñaây chæ trình baøy nhöõng kyõ thuaät hieän ñang ñöôïc söû duïng trong caùc laboâ giaûi phaãu beänh taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh. Nhìn chung, quy trình töø luùc tieáp nhaän beänh phaåm ñeán khi coù ñöôïc tieâu baûn giaûi phaãu beänh keùo daøi khoaûng 3-4 ngaøy, goàm nhieàu khaâu noái tieáp nhau: caét loïc beänh phaåm, coá ñònh (khöû canxi neáu caàn), xöû lyù moâ (khöû nöôùc, laøm trong, thaám paraffin, ñuùc bloác), caét moûng, nhuoäm vaø daùn lamen. Rieâng trong tröôøng hôïp caét laïnh ñeå coù chaån ñoaùn töùc thì, beänh phaåm sau khi caét loïc seõ ñuôïc laøm ñoâng laïnh, caét moûng, nhuoäm vaø daùn lamen. (Hình 1) Hình 1: Sô ñoà toång quaùt quy trình laøm tieâu baûn giaûi phaãu beänh
  13. CAÙC KYÕ THUAÄT MOÂ BEÄNH HOÏC CAÊN BAÛN 10 I. CAÉT LOÏC VAØ COÁ ÑÒNH BEÄNH PHAÅM (dissection & fixation) Caùc beänh phaåm ñöôïc gôûi ñeán laboâ giaûi phaãu beänh coù theå laø 1 maãu moâ, 1 phaàn hoaëc toaøn boä 1 cô quan ñöôïc laáy ra töø cô theå ngöôøi soáng (sinh thieát) hoaëc töû thi (töû thieát). Caùc teá baøo vaø moâ laáy ra töø cô theå seõ nhanh choùng bò phaân raõ döôùi taùc ñoäng cuûa enzym tieâu theå coù saün trong teá baøo hoaëc do caùc vi sinh vaät töø ngoaøi taán coâng vaøo. Chính vì vaäy, beänh phaåm caàn ñöôïc coá ñònh ngay laäp töùc - noùi caùch khaùc laø gieát cheát noù - nhaèm giöõ nguyeân ñöôïc hình thaùi cuûa teá baøo vaø moâ gioáng nhö luùc coøn soáng beân trong cô theå, baûo toàn ñöôïc caáu truùc phaân töû cuûa teá baøo vaø moâ (nhaát laø caùc phaân töû protein), ñeå coù theå chaån ñoaùn ñuùng beänh lyù vaø thöïc hieän thaønh coâng kyõ thuaät hoaù moâ mieãn dòch veà sau khi caàn thieát. Khaâu coá ñònh laø khaâu quyeát ñònh nhaát trong toaøn boä quy trình, moät beänh phaåm coá ñònh toài seõ khieán vieäc chaån ñoaùn hình thaùi vi theå trôû thaønh baát khaû thi, khoâng suûa chöõa ñöôïc. Beänh phaåm coù theå ñöôïc coá ñònh baèng caùc taùc nhaân vaät lyù (nhieät, vi soùng, phôi khoâ, ñoâng khoâ) hoaëc hoaù hoïc (dung dòch coá ñònh). Caùc dung dòch coá ñònh thöôøng ñöôïc chuoäng hôn, goàm nhieàu loaïi khaùc nhau nhö formaldehyde (formol), Bouin-Hollande, ethanol, methanol, acetone, acid acetic,... Trong ñoù, dung dòch formol trung tính 10% laø loaïi ñöôïc söû duïng roäng raõi nhaát vì reû tieàn, coù tính oån ñònh, laøm cöùng moâ nhöng ít gaây co ruùt, phuø hôïp vôùi haàu heát caùc phöông phaùp nhuoäm ñaëc bieät sau naøy. Coâng thöùc pha cheá formol trung tính 10% (pH ≈ 6,8): formaldehyde 40% (HCHO): 100ml; nöôùc caát: 900ml; sodium phosphat monobasic (NaH 2 PO 4 ): 4g; sodium phosphat dibasic (Na 2 HPO 4 ): 6,5g. Dung dòch formaldehyde 40% coù pH khoaûng 3-3,5, phaûi theâm 2 loaïi muoái treân ñeå naâng pH leân 6,8. Toác ñoä xuyeân thaám cuûa formol 10% vaøo maãu moâ chæ vaøo khoaûng 1mm/giôø; vì vaäy ñeå ñaûm baûo coá ñònh toát, maãu moâ phaûi coù ñoä daày khoâng quaù 5mm, theå tích dung dòch coá ñònh nhieàu gaáp 20 laàn theå tích maãu moâ vaø thôøi gian coá ñònh töø 12-24 giôø, ôû nhieät ñoä phoøng . Neáu beänh phaåm laø maãu sinh thieát nhoû, ñeå vaøo trong caùt xeùt nhöïa vaø cho ngay vaøo dung dòch coá ñònh; ñoái vôùi caùc beänh phaåm coù kích thöôùc lôùn, caàn phaûi tieán haønh caét loïc thaønh nhöõng mieáng coù ñoä daøy 5mm, chieàu daøi moãi caïnh khoâng quaù 2cm roài môùi cho vaøo caùt xeùt. Vieäc caét loïc seõ coù nhöõng thay ñoåi khaùc bieät tuyø theo töøng loaïi moâ-cô quan vaø beänh lyù keøm theo, caàn tuaân thuû caùc chæ daãn trong caåm nang caét loïc. (Hình 2) Hình 2: Maãu sinh thieát nhoû, ñeå vaøo caùt xeùt vaø cho ngay vaøo dung dòch coá ñònh (A); Beänh phaåm ung thö vuù coù kích thöôùc lôùn (B), caàn caét loïc thaønh mieáng moûng 4-5mm, moãi caïnh 2cm roài môùi cho vaøo caùt xeùt (C, D, E, F).
  14. CAÙC KYÕ THUAÄT MOÂ BEÄNH HOÏC CAÊN BAÛN 11 II. KHÖÛ CANXI (decalcification) Khaâu naøy ñöôïc theâm vaøo quy trình khi beänh phaåm coù chöùa muoái canxi nhö xöông, suïn, raêng, moät soá loaïi u... ñeå traùnh khoù khaên trong khaâu caét moûng do maãu moâ quaù cöùng. Canxi thöôøng ñöôïc khöû baèng caùc loaïi dung dòch acid khaùc nhau nhö acid nitric 5% (HNO 3 ), acid formic 6% (HCOOH), acid trichloroacetic 28% (C 2 Cl 3 HO 2 ), acid chlohydric 4-8% (HCl)... Thöïc ra, khoâng coù 1 chaát khöû canxi naøo hoaøn haûo; loaïi acid ñöôïc choïn coù theå thay ñoåi tuyø töøng laboâ nhöng phaûi luoân ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu: laáy heát canxi maø khoâng laøm hö maãu moâ vaø khoâng aûnh höôûng ñeán chaát löôïng cuûa khaâu nhuoäm tieáp sau ñoù. Ñeå tieán haønh, beänh phaåm ñöôïc caét loïc thaønh caùc maûnh daøy 4-5mm, coá ñònh baèng formol 10% vaø sau ñoù cho vaøo loï chöùa dung dòch acid vôùi theå tích gaáp 100 laàn theå tích maãu moâ caàn khöû canxi, trong khoaûng thôøi gian töø 2-4 ngaøy (dung dòch acid caàn ñöôïc thay môùi moãi ngaøy vaø loï chöùa ñöôïc rung laéc lieân tuïc, taïo thuaän lôïi cho söï hoaø tan canxi). Kieåm tra keát quaû khöû canxi baèng caùch duøng 1 kim nhoïn ñaâm xuyeân qua maãu moâ. Khi canxi ñaõ ñöôïc khöû heát, trung hoaø acid baèng caùch röûa maãu moâ döôùi voøi nöôùc chaûy töø 4-12 giôø; sau ñoù cho vaøo laïi dung dòch coá ñònh. (Hình 3) Hình 3: Beänh phaåm laø maûnh xöông chaäu (A), ñöôïc caét loïc thaønh caùc maãu nhoû daøy 4-5mm ñeå khöû canxi (B). III. XÖÛ LYÙ MOÂ (tissue processing) Maãu moâ sau coá ñònh vaãn quaù meàm ñeå coù theå caét moûng 5µm, Vì vaäy, khaâu xöû lyù moâ coù muïc ñích loaïi boû nöôùc vaø thay theá baèng xylen, taïo ñieàu kieän cho paraffin thaám daàn vaøo trong taát caû caùc caáu truùc teá baøo vaø moâ, nhôø vaäy maãu moâ ñuû cöùng khoâng bò suïm xuoáng khi caét moûng. Khaâu xöû lyù moâ goàm nhieàu böôùc nhoû noái tieáp nhau. a. Khöû nöôùc (dehydration) Nöôùc ñöôïc loaïi boû hoaøn toaøn baèng ethanol coù noàng ñoä taêng daàn, töø 70% ñeán 100% trong 1 khoaûng thôøi gian thích hôïp. Khöû nöôùc khoâng heát hoaëc quaù dö ñeàu aûnh höôûng xaáu ñeán chaát löôïng cuûa laùt caét. b. Laøm trong (clearing) Xylen (C 8 H 10 ) laø 1 hydrocarbon thôm, coù khaû naêng hoaø tan ñöôïc vôùi ethanol vaø paraffin, vì vaäy ñöôïc duøng ñeå loaïi heát ethanol trong maãu moâ, laøm maãu moâ trôû neân trong suoát, saün saøng cho söï thaám nhaäp paraffin. Thôøi gian laøm trong cuõng phaûi ñöôïc ñieàu chænh thích hôïp, traùnh quaù thöøa hoaëc quaù thieáu, aûnh höôûng xaáu ñeán chaát löôïng cuûa laùt caét vaø phaûi thay môùi xylen moãi ngaøy. c. Thaám paraffin (infiltration) Saùp paraffin laø 1 hoãn hôïp caùc hydrocarbon chieát xuaát töø daàu moû, goàm nhieàu loaïi vôùi nhieät ñoä noùng chaûy khaùc nhau; loaïi thöôøng duøng trong laboâ giaûi phaãu beänh coù nhieät ñoä noùng chaûy töø 55-58o C. Caùt xeùt chöùa maãu moâ ñöôïc nhuùng vaøo paraffin loûng ôû 60o C trong khoaûng 1-2 giôø, paraffin seõ thaám nhaäp vaøo toaøn boä maãu moâ, giuùp noù ñuû cöùng ñeå caét moûng. Khoâng neân ñeå paraffin loûng ôû nhieät ñoä quaù cao vì seõ laøm maãu moâ bò co ruùt bieán daïng. Döôùi ñaây laø baûng phaân boá thôøi gian cuûa caùc khaâu coá ñònh vaø chuyeån moâ vaøo paraffin, aùp duïng taïi Beänh vieän Ung böôùu Thaønh phoá Hoà chí Minh ñoái vôùi caùc maãu moâ caét loïc töø beänh phaåm (thôøi gian seõ ñöôïc ruùt ngaén hôn ñoái vôùi caùc maãu sinh thieát nhoû):
  15. CAÙC KYÕ THUAÄT MOÂ BEÄNH HOÏC CAÊN BAÛN 12 HOAÙ CHAÁT THÔØI GIAN Coá ñònh Formol 10% 4 giôø (nhieät ñoä phoøng) Ethanol 70% 1 giôø Ethanol 80% 1 giôø Khöû nöôùc Ethanol 95% 1 giôø (nhieät ñoä phoøng) Ethanol 100% 1 giôø Ethanol 100% 1 giôø Xylen (ñaõ duøng 2 laàn) 1 giôø Laøm trong Xylen (ñaõ duøng 1 laàn) 1 giôø (nhieät ñoä phoøng) Xylen môùi nguyeân chaát 1 giôø Thaám paraffin Paraffin (ñaõ duøng 1 laàn) 1 giôø (60o C) Paraffin môùi 1 giôø Hình 3: Maùy xöû lyù moâ töï ñoäng cuûa haõng Shandon Citadel™ 2000 Tissue Processor. Hieän nay, coù nhieàu loaïi maùy xöû lyù moâ coù khaû naêng töï ñoäng hoaù toaøn boä caùc böôùc treân, coù theå vaän haønh suoát ñeâm, giuùp giaûm bôùt söï naëng nhoïc cuûa lao ñoäng tay chaân vaø laøm taêng hieäu suaát cuûa laboâ. (Hình 3) IV. ÑUÙC BLOÁC PARAFFIN (paraffin wax embedding) Maãu beänh phaåm ñöôïc ñuùc thaønh bloác paraffin nhôø 1 thieát bò goïi laø traïm ñuùc bloác (embedding station), coù khaû naêng cung caáp paraffin loûng, giuùp ñònh höôùng maãu moâ vaø laøm ñoâng ñaëc bloác paraffin. Vieäc ñònh höôùng maãu moâ trong bloác paraffin coù yù nghóa raát quan troïng trong chaån ñoaùn vi theå, thí duï maãu beänh phaåm carcinoâm tuyeán ruoät giaø phaûi ñöôïc ñònh höôùng sao cho thaáy ñöôïc taát caû caùc lôùp cuûa thaønh ruoät, qua ñoù ñaùnh giaù ñöôïc möùc ñoä xaâm nhaäp. (Hình 4) Hình 4: Traïm ñuùc bloác goàm 1 hoäc ñöïng caùc khuoân inox (1), 1 beå paraffin loûng chöùa caùc caùt xeùt mang beänh phaåm (2), 1 beå cung caáp paraffin loûng (3) qua 1 voøi (4), 1 baøn noùng (5) coù chöùa ñieåm laïnh (6) vaø 1 baøn laïnh (7) (A). Baät boû naép caùt xeùt (B); gaép beänh phaåm boû vaøo khuoân inox ñaõ coù paraffin loûng höùng töø voøi, ñònh höôùng maãu moâ vaø coá ñònh vaøo ñaùy khuoân nhôø vaøo ñieåm laïnh (C); ñaët caùt xeùt leân khuoân vaø höùng cho ñaày paraffin loûng, ñeå sang baøn laïnh ñeå laøm ñoâng ñaëc paraffin, taùch bloác beänh phaåm ra khoûi khuoân (D).
  16. CAÙC KYÕ THUAÄT MOÂ BEÄNH HOÏC CAÊN BAÛN 13 V. CAÉT MOÛNG (microtomy) Bloác beänh phaåm ñöôïc caét moûng thaønh nhöõng laùt coù ñoä daøy töø 3-5µm, nhôø vaøo maùy caét moûng (Hình 5). Caùc löôõi dao söû duïng hieän nay ñöôïc saûn xuaát döôùi daïng duøng moøn roài boû, khoâng phaûi ñònh kyø maøi laïi nhö tröôùc ñaây; caàn chuù yù ñieàu chænh goùc caét toái öu (trong khoaûng 5-10o) sao cho caùc laùt caét noái nhau taïo thaønh ruy baêng. Hình 5: Maùy caét moûng goàm 1 tay quay (3) giuùp ñaàu mang bloác beänh phaåm (1) di chuyeån leân xuoáng vaø ra tröôùc, tieáp xuùc vôùi löôõi dao (2); beân caïnh laø beå traûi noåi laùt caét (4) (A). Goùc caét ñöôïc chænh sao cho caùc laùt caét taïo thaønh ruy baêng (B). VI. TRAÛI LAÙT CAÉT TREÂN LAM (floating out sections) Ruy baêng ñöôïc thaû noåi trong beå nöôùc aám ôû 37oC, nhieät ñoä naøy giuùp laùt caét bung heát caùc neáp nhaên. Nhuùng lam vaøo beå nöôùc ñeå hôùt töøng laùt caét; coù theå pha theâm gelatin (1%) vaøo trong beå nöôùc ñeå laùt caét dính chaët hôn vaøo lam; sau cuøng, phôi khoâ caùc lam beänh phaåm treân baøn aám ôû 58oC trong voøng 1 giôø. (Hình 6) Hình 6: Ruy baêng ñöôïc thaû noåi trong beå nöôùc aám (A), hôùt laùt caét leân lam (B), phôi khoâ lam beänh phaåm (C). VII. CAÉT LAÏNH (frozen section) Caét laïnh laø phöông phaùp ñöôïc söû duïng thöôøng xuyeân trong ñieàu trò ngoaïi khoa ung böôùu, nhaèm coù keát quaû chaån ñoaùn giaûi phaãu beänh töùc thì chæ sau 10-30 phuùt thay vì phaûi ñôïi 3-4 ngaøy; treân cô sôû ñoù, baùc só ñieàu trò coù höôùng choïn löïa phöông phaùp phaãu thuaät thích hôïp. Beänh phaåm töôi ñöôïc caét loïc thaønh maûnh nhoû - thay vì coá ñònh baèng formol 10% - seõ ñöôïc ñaët leân 1 giaù ñôõ vaø phuû 1 dung dòch keo coù teân laø OCT (optimal cutting temperature) roài ñaët trong buoàng maùy caét laïnh coù nhieät ñoä aâm 20oC. Dung dòch OCT laøm ñoâng cöùng maãu moâ chæ sau vaøi giaây maø khoâng laøm vôõ teá baøo, do coù khaû naêng öùc cheá söï hình thaønh caùc tinh theå nöôùc ñaù. Vaän haønh maùy caét laïnh ñeå coù nhöõng laùt caét daày 5µm, traùnh ñeå laùt caét bò cuoän laïi, duøng lam aùp laáy laùt caét vaø coá ñònh ngay laäp töùc baèng ethanol 95%, methanol hoaëc formol 10%; sau ñoù nhuoäm baèng phöông phaùp Hematoxylin-Eosin nhanh (chæ maát 3 phuùt). (Hình 7)
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
6=>0