Bài giảng môn kinh tế vĩ mô- chương 7

Chia sẻ: Tailieu Upload | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:35

Thêm vào BST

Báo xấu

378
lượt xem 177
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'bài giảng môn kinh tế vĩ mô- chương 7', kinh tế - quản lý, kinh tế học phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng môn kinh tế vĩ mô- chương 7

CHÖÔNG VII CAÙC CHÍNH SAÙCH NHAÈM OÅN ÑÒNH VÓ MOÂ NEÀN KINH TEÁ - XAÕ HOÄI I. CHÍNH SAÙCH TAØI CHÍNH (CHÍNH SAÙCH TAØI KHOÙA, Fiscal Policy) * Khaùi nieäm: Chính saùch taøi chính laø heä thoáng caùc tö töôûng, quan ñieåm, nguyeân taéc xöû lyù cuûa Nhaø nöôùc ñoái vôùi caùc quan heä taøi chính quoác gia thoâng qua vieäc söû duïng caùc coâng cuï taøi chính cuï theå laø thueá vaø chi tieâu ngaân saùch. 1. Chính saùch xaây döïng vaø söû duïng ngaân saùch nhaø nöôùc 1.1. Nhöõng kieán thöùc chung veà ngaân saùch nhaø nöôùc a. Khaùi nieäm NSNN laø quyõ tieàn teä quoác gia, duøng ñeå chi tieâu haøng naêm cho toaøn boä hoaït ñoäng chung cuûa quoác gia. Theo luaät NSNN naêm 2002 thì:“NSNN laø toaøn boä caùc khoaûn thu, chi cuûa NN ñaõ ñöôïc cô quan NN coù thaåm quyeàn quyeát ñònh vaø ñöôïc thöïc hieän trong 1 naêm, ñeå ñaûm baûo thöïc hieän caùc chöùc naêng, nhieäm vuï cuûa ñaát nöôùc”. b. Cô caáu NSNN * Cô caáu doïc cuûa ngaân saùch nhaø nöôùc Ñoù laø söï phaân boá NSNN thaønh nhieàu caáp theo laõnh thoå. Do cô caáu doïc cuûa NSNN truøng hôïp vôùi heä thoáng chính quyeàn nhaø nöôùc theo laõnh thoå thì moãi caáp chính quyeàn theo laõnh thoå ñoàng thôøi laø moät caáp ngaân saùch (nhö ngaân saùch caáp TÖ, tænh (TP tröïc thuoäc TÖ), thaønh phoá (thò xaõ), huyeän, xaõ) (NS Trung öông vaø NS ñòa phöông). 1
* Cô caáu ngang cuûa NSNN Ñoù laø phaàn thu - chi, goàm: -Caùc khoaûn thu: Töø thueá, phí, leä phí, caùc khoaûn ñoùng goùp cuûa caùc toå chöùc vaø caù nhaân, caùc khoaûn vieän trôï, caùc khoaûn thu khaùc theo quy ñònh cuûa phaùp luaät, caùc khoaûn do Nhaø nöôùc vay ñeå buø ñaép boäi chi, ñöôïc ñöa vaøo caân ñoái NSNN. - Caùc khoaûn chi: Chi phaùt trieån KT - XH, baûo ñaûm quoác phoøng, an ninh, baûo ñaûm hoaït ñoäng boä maùy Nhaø nöôùc, chi traû nôï cuûa nöôùc ngoaøi, chi vieän trôï vaø caùc khoaûn chi khaùc theo quy ñònh cuûa phaùp luaät. 1.2. Nhöõng chính saùch xöû lyù ngaân saùch nhaø nöôùc a. Nguyeân taéc xaây döïng NSNN Goïi B laø hieäu soá giöõa thu vaø chi ngaân saùch, ta coù: B=T-G (*) B > 0 ta coù thaëng dö ngaân saùch. B < 0 ta coù thaâm huït ngaân saùch. B = 0 thì ngaân saùch caân baèng. Nguyeân taéc bao truøm laø “Caân baèng NS” ⇒ T = G. b. Chính saùch xöû lyù thaâm huït NSNN * Caùc traïng thaùi thaâm huït NSNN Phaân bieät 3 khaùi nieäm thaâm huït ngaân saùch: (1) Thaâm huït ngaân saùch thöïc teá: Ñoù laø thaâm huït khi soá chi thöïc teá vöôït soá thu thöïc teá trong moät thôøi kyø nhaát ñònh. (2) Thaâm huït ngaân saùch cô caáu: Ñoù laø thaâm huït tính toaùn trong tröôøng hôïp neáu neàn kinh teá hoaït ñoäng ôû möùc saûn löôïng tieàm naêng. 2
(3) Thaâm huït ngaân saùch chu kyø: Ñoù laø thaâm huït ngaân saùch bò ñoäng do tình traïng cuûa chu kyø kinh doanh. Ñeå dung hoaø, moät soá nhaø kinh teá ñeà nghò aùp duïng 1 kieåu ngaân saùch goïi laø “NS caân ñoái theo chu kyø”. Theo ñoù, NS neân thaâm huït trong thôøi kyø suy thoaùi, nhöng tình traïng thaâm huït phaûi ñöôïc khaéc phuïc trong thôøi kyø höng thònh. Nhö vaäy veà laâu daøi thì toång caùc khoaûn thaâm huït vaø toång caùc khoaûn thaëng dö phaûi buø tröø cho nhau, taïo ra khuynh höôùng caân baèng ngaân saùch xeùt trong daøi haïn. Thaâm huït NS theo chu kyø = thaâm huït thöïc teá - thaâm huït cô caáu. * Caùc xu höôùng cô baûn cho xöû lyù thaâm huït NSNN, haäu quaû cuûa chuùng Coi T = t.Y B = – G + tY Khi tY< G⇒ B
Goïi laø ngöôïc chieàu vì ñaùng leõ phaûi ⇑ T thì laïi ⇓ T , vaø ñaùng leõ phaûi ⇓ G thì laïi ⇑ G. Ñeå coù theå phaûn öùng ngöôïc thì phaûi coù döï tröõ quoác gia (vì giaûm thueá phaûi coù löôïng buø vaøo khoaûn giaûm T ñoù). * AÛnh höôûng kinh teá cuûa thaâm huït ngaân saùch (hay AÛnh höôûng kinh teá cuûa thaâm huït NSNN) Caùc bieän phaùp cuûa chính saùch taøi khoaù chuû ñoäng gaây neân thaâm huït cô caáu vaø keùo theo hieän töôïng thaùo lui ñaàu tö. Cô cheá thaùo lui ñaàu tö nhö sau: khi G taêng (hoaëc T giaûm) GNP seõ taêng leân theo heä soá nhaân, nhu caàu veà tieàn taêng theo. Vôùi möùc cung tieàn cho tröôùc, laõi suaát seõ taêng leân laøm giaûm ñaàu tö. Keát quaû laø moät phaàn GNP taêng leân coù theå bò maát ñi do thaâm huït cao keùo theo thaùo lui ñaàu tö. Vì vaäy, taùc ñoäng cuûa chính saùch taøi khoaù seõ giaûm ñi. Taùc ñoäng töông töï cuõng coù theå xaûy ra ñoái vôùi tieâu duøng. * Caùc bieän phaùp taøi trôï cho thaâm huït ngaân saùch Coù boán bieän phaùp taøi trôï sau: - Vay nôï trong nöôùc. Baèng caùch phaùt haønh traùi phieáu, coâng traùi cuûa Chính phuû ñeå vay nguoàn tieàn döï tröõ trong daân chuùng. - Vay nôï nöôùc ngoaøi - Söû duïng döï tröõ ngoaïi teä Coù hieäu löïc maïnh, buø ñaép kòp thôøi thaâm huït ngaân saùch vaø ngaên ñöôïc aûnh höôûng tieâu cöïc. Tuy nhieân, döï tröõ ngoaïi teä ñoái vôùi ña soá caùc nöôùc laø ít. - Vay ngaân haøng (in tieàn) 4
Ñaây laø moät caùch duøng ñeå taøi trôï cho thaâm huït ngaân saùch, ñieån hình laø Vieät Nam nhöõng naêm 80. * Caùc nguyeân taéc xöû lyù thieáu huït NSNN coù hieäu quaû - Choïn ñuùng giaûi phaùp cho nhöõng thaâm huït ngaân saùch coù nguyeân nhaân khaùc nhau. Coù 2 loaïi nguyeân nhaân gaây neân thaâm huït ngaân saùch NN laø beân trong vaø beân ngoaøi. + Neáu laø do nguyeân nhaân ôû trong noäi taïi neàn kinh teá thì caùc giaûi phaùp ñöôïc löïa choïn phaûi vöøa laøm giaûm thaâm huït ngaân saùch phaûi ñoàng thôøi laø caùc giaûi phaùp laøm taêng tröôûng kinh teá. + Neáu do caùc nguyeân nhaân beân ngoaøi nhö thieân tai, ñòch hoïa, bieán ñoäng thò tröôøng quoác teá,… laøm taêng ñoät ngoät chi, giaûm thu thì caàn aùp duïng ngay caùc bieän phaùp neâu beân treân. - Choïn ñuùng giaûi phaùp cho caùc loaïi thaâm huït coù tính thôøi haïn khaùc nhau: + Vôùi thaâm huït coù tính taïm thôøi, giaûi phaùp taøi trôï seõ coù hieäu quaû hôn. + Vôùi thaâm huït coù quy moâ lôùn vaø laâu daøi, thì söû duïng giaûi phaùp giaûm thieáu huït, giaûi phaùp taêng tröôûng kinh teá. c. Chính saùch chi tieâu cuûa Chính phuû * Chính saùch taøi khoaù trong lyù thuyeát Chính saùch taøi khoaù laø vieäc Chính phuû söû duïng thueá khoaù vaø chi tieâu coâng coäng ñeå ñieàu tieát möùc chi tieâu chung cuûa neàn kinh teá. Baây giôø, haõy xeùt xem veà maët lyù thuyeát, Chính phuû seõ söû duïng chính saùch taøi khoaù naøy nhö theá naøo? 5
- Khi neàn kinh teá suy thoaùi (YYp) : aùp duïng chính saùch taøi khoùa thu heïp: taêng T vaø giaûm G. AD naèm taïi AD2 ⇒ Y2 > Yp ⇒ neàn kinh teá bò aùp löïc LP cao ⇒ muoán choáng LP phaûi giaûm AD ⇒ giaûm G hoaëc taêng T. + G giaûm ⇒ AD giaûm + Taêng T ⇒ Yd giaûm ⇒ C ⇓ . AD2 E2 AD AD AD1 E0 E1 Y Yp Y2 Y1 Tuy nhieân, trong thöïc teá, chính saùch taøi khoaù khoâng coù ñuû söùc maïnh ñeán nhö vaäy, ñaëc bieät trong neàn kinh teá hieän ñaïi. Tröôùc khi nghieân cöùu nhöõng vaán ñeà aùp duïng chính saùch taøi khoaù trong thöïc tieãn, haõy xem xeùt moät cô cheá ñaëc bieät cuûa chính saùch naøy. Ñoù laø cô cheá oån ñònh töï ñoäng. Cô cheá naøy bao goàm nhöõng nhaân toá oån ñònh töï ñoäng maïnh meõ, ñoù laø nhöõng nhaân toá coù taùc duïng haïn cheá phaàn naøo söï dao ñoäng cuûa saûn löôïng nhö thueá thu nhaäp luyõ tieán, trôï caáp thaát nghieäp,... Chaúng haïn khi suy thoaùi, thueá luyõ tieán laøm giaûm 6
nguoàn thu cuûa Chính phuû nhanh hôn ñoàng thôøi trôï caáp thaát nghieäp taêng, coù taùc duïng kìm haõm söï suït giaûm cuûa toång caàu, giaûm bôùt möùc ñoä suy thoaùi. Khi laïm phaùt cao thì tình hình dieãn ra ngöôïc laïi. Tuy nhieân, nhöõng nhaân toá oån ñònh töï ñoäng chæ coù taùc duïng laøm giaûm moät phaàn caùc dao ñoäng cuûa neàn kinh teá, maø khoâng xoaù boû hoaøn toaøn dao ñoäng ñoù. Phaàn coøn laïi laø traùch nhhieäm cuûa Chính phuû. * Chính saùch taøi khoaù trong thöïc teá Trong thöïc teá, taùc ñoäng cuûa chính saùch taøi khoaù bò nhieàu haïn cheá. Do: - Khoù tính toaùn moät caùch chính xaùc lieàu löôïng caàn thieát cuûa chính saùch. Ñeå tính toaùn lieàu löôïng, giaûm chi tieâu vaø thueá moät caùch chính xaùc, tröôùc heát caàn xaùc ñònh ñöôïc soá nhaân chi tieâu vaø thueá trong thöïc teá. Soá nhaân chi tieâu: ∆C MPC = ∆Y Do coù söï khaùc nhau veà quan ñieåm, caùch ñaùnh giaù vaø nhìn nhaän khaùc nhau tröôùc caùc söï kieän kinh teá. Ñoàng thôøi coù söï khoâng chaéc chaén coá höõu trong caùc quan heä kinh teá. - Chính saùch taøi khoaù coù ñoä treã khaù lôùn: Ñoä treã bao goàm ñoä treã beân trong vaø ñoä treã beân ngoaøi. + Ñoä treã beân trong: Ñoù laø thôøi gian thu thaäp thoâng tin, xöû lyù thoâng tin vaø ra quyeát ñònh. + Ñoä treã beân ngoaøi: Bao goàm quaù trình phoå bieán, thöïc hieän vaø phaùt huy taùc duïng. - Chính saùch taøi khoaù thöôøng ñöôïc thöïc hieän thoâng qua caùc döï aùn coâng coäng, xaây döïng cô sôû haï taàng, 7
phaùt trieån vieäc laøm vaø trôï caáp xaõ hoäi. Thöïc teá cho thaáy, ngoaøi moät soá döï aùn coâng coäng thöïc hieän thaønh coâng, ña soá caùc döï aùn toû ra keùm hieäu quaû kinh teá. 2. Chính saùch thueá - Vaán ñeà lónh vöïc thu, thu töø hoaït ñoäng kinh teá naøo. Söï phaân bieät ñoái xöû moät caùch coù yù thöùc ñoù ñoái vôùi caùc ngaønh ngheà kinh teá theå hieän qua chính saùch ñoái vôùi caùc ngaønh ngheà kinh teá theå hieän qua chính saùch veà ngaønh ngheà chòu thueá. - Vaán ñeà ñoái töôïng thu, thu töø ñoái töôïng naøo hoaëc töø chuû theå kinh teá naøo. Söï phaân bieät ñoái xöû moät caùch coá yù ñoái vôùi ngöôøi chòu thueá theå hieän qua chính saùch veà ñoái töôïng chòu thueá. - Vaán ñeà möùc ñoä thu, thu nhieàu hay ít so vôùi toång thu nhaäp quoác daân. Ñieàu ñoù döïa treân tæ leä tích luõy vaø tieâu duøng thoâng qua möùc thu thueá laø chính saùch veà tích luõy vaø tieâu duøng. II. CHÍNH SAÙCH THU NHAÄP (Income Policy) 1. Khaùi nieäm Chính saùch thu nhaäp (CSTN) laø toång theå caùc quan ñieåm, nguyeân taéc chi phoái hoaït ñoäng quaûn lí cuûa Nhaø nöôùc coù lieân quan ñeán thu nhaäp quoác daân. Coù Y = GNP - De - Te = NNP - Te Ñeå bieán thu nhaäp quoác daân thaønh hieän thöïc tieâu duøng coøn phaûi giaûi quyeát haøng loaït vaán ñeà sau ñaây: - Vaán ñeà tích luõy ñeå môû roäng saûn xuaát theo yeâu caàu giaûn ñôn vaø phöùc taïp. Yeâu caàu phöùc taïp laø söï ñoøi hoûi naâng cao trình ñoä coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa neàn saûn xuaát hieän coù, nhôø ñoù maø naâng cao naêng suaát lao ñoäng hôn nöõa hoaëc caûi thieän moâi tröôøng lao ñoäng cho con ngöôøi. Vì vaäy khoâng theå ñem tieâu duøng heát ñöôïc. 8
- Vaán ñeà phaân chia thu nhaäp quoác daân cho nhöõng ngöôøi tham gia taïo ra noù. 2. Muïc tieâu coù tính nguyeân taéc cuûa chính saùch thu nhaäp - Baûo ñaûm söï coâng baèng cho xaõ hoäi. - Baûo ñaûm söï phaùt trieån saûn xuaát beàn vöõng 3. Caùc coâng cuï cô baûn cuûa chính saùch thu nhaäp a. Cheá ñoä tieàn löông Can thieäp tröïc tieáp vaøo vieäc phaân chia TN YD thaønh 2 phaàn tích luõy vaø tieâu duøng, thaønh thu nhaäp cuûa ngöôøi lao ñoäng vaø cuûa giôùi chuû. b. Thueá thu nhaäp Taùc ñoäng vaøo quan heä thu nhaäp giöõa ngöôøi giaøu vaø ngöôøi ngheøo. c. Giaù caû Thoâng qua quaûn lí veà giaù caû duøng ñeå ñieàu tieát tieâu duøng cuûa nhaân daân. III. CHÍNH SAÙCH NGOAÏI THÖÔNG 1. Khaùi nieäm Laø chính saùch cuûa chính phuû coù aûnh höôûng ñeán löôïng xuaát, nhaäp khaåu haøng hoùa cuûa moät quoác gia. 2. Caùc coâng cuï chuû yeáu cuûa chính saùch ngoaïi thöông - Thueá quan. - Haïn nghaïch (Quota). - Trôï caáp xuaát khaåu. - Tæ giaù hoái ñoaùi. IV. CHÍNH SAÙCH TIEÀN TEÄ (Monetary Policy) 9
1. Tieàn teä Tieàn laø baát cöù moät phöông tieän naøo ñöôïc thöøa nhaän chung ñeå thanh toaùn cho vieäc giao nhaän haøng hoaëc ñeå thanh toaùn nôï naàn. * Caùc hình thaùi cuûa tieàn: tieàn haøng hoùa, tieàn quy öôùc, tieàn sec. * Chöùc naêng cuûa tieàn: - Phöông tieän trao ñoåi - Caát tröõ giaù trò - Chöùc naêng ño löôøng giaù trò - Phöông tieän thanh toaùn. - Thanh toaùn quoác teá. * Khoái tieàn teä (M1) - Theo quan ñieåm heïp tröôùc naêm 1980: M1 = tieàn maët (ngoaøi Ngaân haøng) + tieàn göûi khoâng kyø haïn söû duïng Seùc. Tieàn maët (Currency) bao goàm löôïng tieàn giaáy vaø tieàn kim loaïi naèm ngoaøi NH. Löôïng tieàn naøy ñöôïc naém giöõ bôûi hoä gia ñình, doanh nghieäp, Chính phuû vaø nöôùc ngoaøi. Noù khoâng keå ñeán löôïng tieàn giaáy vaø tieàn kim loaïi naèm trong NH maø sau naøy goïi laø döï tröõ (reserves). Tieàn NH (Bank money) laø caùc khoaûn kyù göûi söû duïng seùc (checkable Deposits) hay taøi khoaûn seùc (checking account). Khoái tieàn M1 coøn ñöôïc goïi laø tieàn giao dòch (Transaction Money) hay tieàn theo nghóa heïp. - Theo quan ñieåm môû roäng töø naêm 1980 ñeán nay: M2 = M1 + tieát kieäm coù kyø haïn Giôùi haïn: Khoái tieàn teä trong chöông trình kinh teá vó moâ caên baûn ñöôïc hieåu laø M1 2. Möùc cung vaø caàu tieàn a. Möùc cung tieàn 10
* Tieàn cô sôû NHTÖ laø cô quan ñoäc quyeàn phaùt haønh tieàn. Löôïng tieàn phaùt haønh chuû yeáu laø tieàn maët, ñöôïc goïi laø tieàn cô sôû ( hay cô soá tieàn). Tieàn cô sôû hay tieàn maïnh (Monetary base or High Powered money) Laø soá löôïng tieàn giaáy vaø tieàn kim loaïi löu haønh ôû khu vöïc ngoaøi NH (goïi laø tieàn maët) coäng vôùi soá tieàn giaáy vaø tieàn kim loaïi do HTNH naém giöõ döôùi daïng döï tröõ. Thöïc chaát ñoù laø toaøn boä löôïng tieàn giaáy vaø tieàn kim loaïi ñaõ ñöôïc phaùt haønh vaøo neàn kinh teá. Trong quaù trình löu thoâng, moät phaàn cuûa löôïng tieàn naøy ñöôïc caùc taùc nhaân kinh teá giöõ laïi ñeå chi tieâu vaø moät phaàn naèm taïi caùc ngaân haøng döôùi daïng tieàn döï tröõ. Vaäy khoái löôïng tieàn cô sôû baèng tieàn maët löu haønh vaø tieàn döï tröõ trong caùc ngaân haøng. H=U+R Trong ñoù: H laø tieàn cô sôû. U - tieàn maët löu haønh. R- tieàn döï tröõ trong ngaân haøng. * Söï “ taïo tieàn ngaân haøng” cuûa tieàn göûi Giaû ñònh: - Tyû leä döï tröõ chung ( bao goàm baét buoäc vaø tuøy yù) laø ra=10% - Moïi ngöôøi coù tieàn maët ñeàu göûi heát vaøo Ngaân haøng. - Caùc Ngaân haøng trung gian ñeàu ch o vay heát soá tieàn kyù thaùc coøn laïi sau khi tröø ñi phaàn döï tröõ chung. Tyû leä döï tröõ: R ra = D 11
ra = rbb + rty R - soá tieàn döï tröõ D - tieàn göûi Giaû söû NH ban ñaàu nhaän tieàn göûi = D. NH1 = (1-ra).D NH2 = (1-ra)2D ..... NHn = (1-ra)nD Khi ñoù toång soá tieàn taïo ra: = [(1-ra)+ (1-ra)2 +...(1-ra)n)]D = (1/ra)D (Theo caáp soá nhaân coâng boäi q = 1 - ra (Sn = 1/1-qn) Moät khoaûn tieàn göûi ñöa vaøo heä thoáng ngaân haøng seõ taïo theâm moät khoaûn döï tröõ môùi ( ∆ R) vaø cho pheùp taïo ra moät löôïng toái ña khoaûn cho vay môùi. Nhöõng khoaûn cho vay môùi ñöôïc ñöa trôû laïi heä thoáng ngaân haøng, laïi trôû thaønh nhöõng khoaûn tieàn göûi môùi (∆ D) baèng 1/R. Keát quaû löôïng tieàn göûi taêng theâm laø: 1 x∆ R ∆D = ra Ñoù laø caùch thöùc maø Ngaân haøng thöông maïi taïo ra tieàn. Tyû soá 1/ra goïi laø soá nhaân tieàn teä. Tuy nhieân, soá nhaân naøy coù ñöôïc töø giaû ñònh moïi ngöôøi khoâng duøng tieàn maët trong thanh toaùn. Ñieàu naøy khoâng coù trong thöïc teá, vì vaäy coù moät tyû leä tieàn maët naèm ôû ngoaøi ngaân haøng, do ñoù phaûi xaùc ñònh soá nhaân tieàn teä theo caùch khaùc. - Xaùc ñònh möùc cung tieàn (MS) - Cung veà tieàn (MS- Money Supply) laø toaøn boä khoái löôïng tieàn ñöôïc taïo ra trong neàn kinh teá. 12
MS = M1 (M1 - tieàn giao dòch) Tieàn cô sôû H Döï tröõ tieàn maët Tieàn cuûa caùc maët löu Caùc H N khoaûn haønh tieàn göûi khoâng kyø haïn Möùc cung tieàn (MS) Bieåu ñoà cho thaáy möùc cung tieàn lôùn hôn nhieàu so vôùi löôïng tieàn cô sôû, bôûi hoaït ñoäng “taïo ra tieàn” cuûa caùc NHTM. Bieåu ñoà cuõng cho bieát tieàn cô sôû (H) laø tieàn do NHTÖ phaùt haønh bieåu hieän döôùi daïng tieàn maët löu haønh vaø tieàn döï tröõ taïi ngaân haøng. Caùc khoaûn tieàn göûi laø boäi soá cuûa tieàn döï tröõ cuûa ngaân haøng. Xeùt treân giaùc ñoä toång theå neàn kinh teá quoác daân, soá nhaân tieàn teä chính laø tyû soá giöõa möùc cung tieàn vaø löôïng tieàn cô sôû. MS mM = H mM laø soá nhaân tieàn teä ⇒ MS = mM.H Soá nhaân tieàn teä 1/ra ôû phaàn treân ñöôïc giaû ñònh laø ra = rb. Nhöng trong thöïc teá, moät phaàn tieàn ñöôïc coâng chuùng giöõ laïi döôùi daïng tieàn maët vaø tyû leä döï tröõ thöïc teá cuûa caùc Ngaân haøng thöông maïi coù theå lôùn hôn tyû leä döï tröõ baét buoäc. Coù: MS = U + D U - tieàn maët löu haønh 13
D - tieàn göûi U ⇒ s= D s laø tyû leä giöõa tieàn maët löu thoâng vaø tieàn göûi: Vaø: 1+s Ra ⇒ mM ra = ra + s D = ⇒ mM tyû leä nghòch vôùi ra; ra phuï thuoäc vaøo caùc yeáu toá sau: - rbb do NHTÖ quy ñònh. - Tính khoâng oån ñònh cuûa nguoàn tieàn maët vaøo, ra cuûa Ngaân haøng ñaõ buoäc caùc NHTM döï tröõ tieàn maët nhieàu hôn. - Söï thieät haïi do traû laõi suaát neáu phaûi vay tieàn khi thieáu huït döï tröõ. Coâng thöùc tính MS chæ ra raèng, muoán kieåm soaùt möùc cung tieàn phaûi coù khaû naêng taùc ñoäng vaøo löôïng tieàn maïnh vaø soá nhaân tieàn teä. Tyû leä döï tröõ tieàn maët so vôùi tieàn göûi (s) caøng nhoû thì soá nhaân tieàn teä seõ caøng lôùn. Tyû leä naøy phuï thuoäc vaøo thoùi quen thanh toaùn cuûa xaõ hoäi, vaøo toác ñoä taêng cuûa tieâu duøng vaø coøn phuï thuoäc vaøo khaû naêng ñaùp öùng tieàn maët cuûa NHTM. Trong tröôøng hôïp s raát nhoû hoaëc baèng khoâng, vaø ra = rb thì mM = 1/rb . b. Möùc caàu tieàn - Caàu veà tieàn:(LP) laø löôïng tieàn maø moïi ngöôøi muoán naém giöõ. Löôïng tieàn naém giöõ coù theå laø tieàn maët ngoaøi Ngaân haøng hoaëc tieàn göûi söû duïng Seùc. Theo John Maynard Keynes, coù ba ñoäng cô laøm cho moãi ngöôøi chuùng ta muoán naém giöõ tieàn: ñoäng cô giao 14
dòch (transactions demand for money), ñoäng cô döï phoøng (precautionary demand for money) vaø ñoäng cô ñaàu cô (speculative demand for money). Löôïng tieàn naém giöõ nhieàu hay ít phuï thuoäc vaøo hai yeáu toá: laõi suaát vaø thu nhaäp. - Caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán caàu tieàn teä: + Laõi suaát Laõi suaát laø caùi giaù phaûi traû khi vay tieàn, hay noùi chính xaùc hôn laø caùi giaù phaûi traû khi naém giöõ tieàn trong tay. Ñoái vôùi caàu giao dòch döï phoøng, khi laõi suaát taêng thì caàu tieàn ñeå giao dòch vaø döï phoøng seõ giaûm. Lyù do laø khi giöõ tieàn trong tay ngöôøi ta phaûi chòu moät khoaûn chi phí cô hoäi, cho duø ñoù laø tieàn maët hay tieàn trong taøi khoaûn seùc. Chi phí cô hoäi cuûa vieäc giöõ tieàn laø laõi suaát maø leõ ra baïn coù theå ñöôïc höôûng baèng caùch naøy hay caùch khaùc, neáu nhö khoâng giöõ tieàn. Nhö vaäy, khi laõi suaát caøng cao thì chi phí cô hoäi caøng lôùn. Luùc ñoù ngöôøi ta caøng ít muoán giöõ tieàn trong tay, töùc laø caàu veà tieàn ñeå giao dòch vaø döï phoøng giaûm. Ñoái vôùi caàu ñaàu cô, theo Keynes thì laõi suaát taêng cuõng laøm giaûm caàu veà tieàn ñeå ñaàu cô. Toùm laïi, caàu veà tieàn nghòch bieán vôùi laõi suaát. + Thu nhaäp thöïc teá (saûn löôïng) Ñoái vôùi caàu giao dòch döï phoøng, saûn löôïng taêng laøm cho caàu veà tieàn ñeå giao dòch vaø döï phoøng taêng. Vì Y⇑ ⇒ YD ⇑⇒ C⇑⇒ Löôïng tieàn naém giöõ haøng ngaøy cuõng phaûi taêng theo. Maët khaùc, Y⇑ laøm cho hoä gia ñình coù khuynh höôùng ñeå tieàn döï phoøng nhieàu hôn, laøm taêng caàu veà tieàn ñeå döï phoøng. Ñoái vôùi caàu ñaàu cô, saûn löôïng taêng cuõng laøm taêng caàu ñaàu cô. Bôûi vì, thu nhaäp taêng seõ laøm taêng 15
nguoàn tieàn caát giöõ nhö moät loaïi taøi saûn. Do ñoù, caàu ñaàu cô taêng khi saûn löôïng taêng. - Quan heä tyû leä nghòch giöõa laõi suaát vaø möùc caàu tieàn ñöôïc goïi laø haøm caàu veà tieàn. Phöông trình ñöôøng caàu tieàn coù daïng: LP = k.Y - h.i k,h laø caùc heä soá phaûn aùnh ñoä nhaïy caûm cuûa möùc caàu tieàn ñoái vôùi thu nhaäp vaø laõi suaát. Ñoà thò: i M1 io Mo LP1 LPo M1 Mo Ñoà thò cho bieát: Löôïng tieàn thöïc teá Khi thu nhaäp taêng tôùi Y1 thì LP dòch chuyeån ñeán LP 1. Töùc laø cuøng vôùi möùc laõi suaát i o1 nhöng caàu veà tieàn lôùn hôn (LP1>LPo) khi thu nhaäp taêng leân (Y1>Yo). c. Caân baèng thò tröôøng tieàn teä - Thò tröôøng tieàn teä caân baèng khi: MS = LP LP i MS Eo io M Mo 16
Ñoà thò cho thaáy: - Eo laø ñieåm caân baèng cuûa thò tröôøng tieàn teä. - taïi möùc laõi suaát caân baèng io möùc caàu tieàn vöøa ñuùng baèng möùc cung tieàn. ÔÛ möùc laõi suaát thaáp hôn i0 seõ coù möùc dö cung traùi phieáu töông öùng laøm cho giaù traùi phieáu giaûm xuoáng, lôïi töùc traùi phieáu taêng leân vaø ñaåy laõi suaát thò tröôøng leân tôùi i0. Söï dòch chuyeån ñöôøng cung hoaëc ñöôøng caàu seõ laøm thay ñoåi vò trí caân baèng cuûa thò tröôøng tieàn teä. Hình veõ döôùi cho bieát: Khi NHTW taùc ñoäng ñeán möùc cung tieàn, giaû söû laø baùn traùi phieáu hoaëc taêng tyû leä döï tröõ baét buoäc daãn ñeán löôïng cung tieàn giaûm xuoáng, ñöôøng cung tieàn seõ dòch chuyeån töø M0 sang M1 vaø laõi suaát caân baèng seõ töø io leân i1. Giaûm cung tieàn töø Mo ⇒ M1 daãn ñeán laõi suaát taêng leân ñeå giaûm möùc dö caàu tieàn do möùc cung tieàn giaûm ñi. Khi thu nhaäp thöïc teá GNPr taêng leân ⇒ nhu caàu tieàn cho giao dòch taêng leân. Vôùi moãi möùc laõi suaát, lôïi ích caän bieân cuûa vieäc göûi tieàn taêng leân vaø laøm taêng möùc caàu tieàn thöïc teá, ñöôøng caàu tieàn seõ dòch chuyeån töø LPo ⇒ LP1. Vôùi möùc cung tieàn M1, laõi suaát caân baèng seõ dòch chuyeån töø i1 ñeán i2 ñieåm caân baèng môùi cuûa thò tröôøng tieàn teä laø E”. i LPo MS1 MSo E” i2 E’ i1 io E LP1 17 Mo M1 M
Vieäc kieåm soaùt tieàn teä thöïc teá phuø hôïp vôùi muïc tieâu kinh teá vó moâ laø raát khoù. Coù hai caùch kieåm soaùt, hoaëc laø kieåm soaùt möùc cung tieàn thì laõi suaát thò tröôøng seõ leân xuoáng bôûi taùc ñoäng cuûa caàu, hoaëc kieåm soaùt laõi suaát (oån ñònh laõi suaát) thì buoäc phaûi ñeå löïc löôïng thò tröôøng quyeát ñònh möùc cung tieàn. Caû hai caùch ñeàu gaëp nhöõng khoù khaên nhaát ñònh nhö khi kieåm soaùt löôïng tieàn cô sôû H thì vaáp phaûi vaán ñeà haïn cheá tieàn maët vaø tín duïng gaây khoù khaên cho hoaït ñoäng NHTM vaø caùc hoaït ñoäng giao dòch, khi kieåm soaùt LS laïi gaëp khoù khaên trong nhaän bieát chính xaùc ñöôøng caàu tieàn vaø söï dòch chuyeån cuûa noù,… 3. Chính saùch tieàn teä 3.1. Ñònh nghóa Chính saùch tieàn teä laø heä thoáng quan ñieåm, nguyeân taéc do nhaø nöôùc ñeà ra ñeå chæ ñaïo vieäc xaây döïng caùc giaûi phaùp tieàn teä nhaèm oån ñònh neàn kinh teá quoác daân. 3.2. Caùc muïc tieâu cuûa chính saùch tieàn teä Giöõ vöõng giaù trò ñoái noäi vaø ñoái ngoaïi cuûa ñoàng baûn teä, caân baèng caùn caân thanh toaùn quoác teá. 3.3. Caùc nguyeân taéc vaän duïng tieàn teä a. Vieäc söû duïng tieàn teä laøm coâng cuï ñieàu tieát vó moâ ñoái vôùi neàn kinh teá phaûi baùm saùt muïc tieâu - Muïc tieâu veà saûn löôïng: laáy muïc tieâu taêng tröôûng GNP laøm haøng ñaàu. - Muïc tieâu veà möùc giaù 18
- Muïc tieâu veà vieäc laøm b. Vieäc cung öùng tieàn teä phaûi töø töø vaø vöõng chaéc Gia taêng cung öùng tieàn teä töø töø vaø vöõng chaéc theå hieän ôû möùc cheânh leäch cung caàu veà tieàn trong löu thoâng khoâng ñöôïc quaù lôùn, khi bôm tieàn vaøo löu thoâng phaûi thaêm doø toaøn dieän vaø chính xaùc hieäu öùng kinh teá – xaõ hoäi. 3.4. Noäi dung cuûa chính saùch tieàn teä a. Cung öùng vaø ñieàu hoøa khoái löôïng tieàn teä Möùc cung tieàn coù taùc ñoäng maïnh meõ ñeán traïng thaùi hoaït ñoäng cuûa neàn kinh teá. Vì tieàn teä coù chöùc naêng laø phöông tieän trao ñoåi, neân khi haøng hoaù vaø dòch vuï ñöôïc saûn xuaát ra nhieàu hôn, thì cuõng caàn thieát phaûi thay ñoåi cung tieàn. Moái quan heä naøy ñöôïc xaùc ñònh trong phöông trình trao ñoåi veà löôïng tieàn teä: M.V = P.Q M - Möùc cung tieàn (theo nghóa roäng, coù theå laø M2) V - Toác ñoä löu thoâng tieàn teä P - Möùc giaù trung bình Q - Saûn löôïng thöïc teá, do ñoù: P.Q = GNP n = Gh Giaû söû toác ñoä löu thoâng V laø oån ñònh thì möùc cung tieàn (M) seõ ñöôïc ñieàu chænh theo söï thay ñoåi quy moâ cuûa GNPn. Söï thay ñoåi cung tieàn coù taùc ñoäng tröïc tieáp ñeán laõi suaát cuûa TT tieàn teä vaø qua laõi suaát taùc ñoäng ñeán tieâu duøng, ñaàu tö, xuaát khaåu,… Do vaäy, vieäc kieåm soaùt möùc cung tieàn M ñöôïc coi laø moät chính saùch ñaëc bieät quan troïng trong quaûn lyù vó moâ. b. Chính saùch caáp tín duïng cho neàn kinh teá Khoái löôïng tín duïng maø caùc NHTM cung caáp cho caùc doanh nghieäp xuaát phaùt töø 2 nguoàn: huy ñoäng löôïng 19
tieàn saün coù trong löu thoâng ñeå cho vay vaø söû duïng löôïng tieàn cuûa NHTÖ thoâng qua quaù trình taùi caáp voán. NHTÖ coù caùc chöùc naêng cô baûn sau: - Ngaân haøng cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi (NHTM): NHTW giöõ caùc taøi khoaûn döï tröõ cho caùc NHTM, thöïc hieän tieán trình thanh toaùn cho heä thoáng NHTM vaø hoaït ñoäng nhö moät "ngöôøi cho vay cuûa phöông saùch cuoái cuøng" ñoái vôùi NHTM trong tröôøng hôïp khaån caáp. - Ngaân haøng cuûa Chính phuû: NHTW giöõ caùc taøi khoaûn cho Chính phuû, nhaän tieàn göûi vaø cho vay ñoái vôùi kho baïc Nhaø nöôùc, hoã trôï chính saùch taøi khoaù cuûa Chính phuû baèng vieäc mua tín phieáu cuûa Chính phuû. - Kieåm soaùt möùc cung tieàn ñeå thöïc hieän chính saùch tieàn teä nhaèm oån ñònh vaø phaùt trieån neàn kinh teá. - Hoã trôï, giaùm saùt ñieàu tieát hoaït ñoäng cuûa caùc thò tröôøng taøi chính. c.Caùc coâng cuï chuû yeáu cuûa chính saùch tieàn teä NHTÖ ñieàu chænh möùc cung tieàn vaø caùc tyû leä laõi suaát baèng nhieàu coâng cuï khaùc nhau, nhaèm taùc ñoäng vaøo löôïng tieàn maïnh (H) vaø soá nhaân tieàn teä. Caùc coâng cuï quaûn lyù tieàn teä thöôøng duøng cuûa NHTÖ laø: - Hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng môû: Thò tröôøng môû laø thò tröôøng tieàn teä cuûa NHTÖ ñöôïc söû duïng ñeå mua baùn traùi phieáu kho baïc cuûa Nhaø nöôùc. Hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng môû (open market operations) laø hoaït ñoäng cuûa NHTW trong vieäc mua baùn caùc loaïi giaáy tôø coù giaù (chuû yeáu laø traùi phieáu cuûa CP). 20