Bài giảng môn Y HỌC CỔ TRUYỀN - Bài 5

Chia sẻ: Vu Dinh Hiep | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:14

Thêm vào BST

Báo xấu

161
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài 2: thuốc cổ phương “Tứ vật Đào Hồng thang” gia giảm: Xuyên khung 12g Đào nhân 10g Đương quy 16g Hồng hoa 10g Sinh địa 12g Trần bì 8g Bạch thược 12g Hương phụ chế 8g (Sắc uống ngày 1 thang) 8. Tư vấn 8.1. Điều dưỡng: hướng dẫn bệnh nhân tự xoa bóp hàng ngày .

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng môn Y HỌC CỔ TRUYỀN - Bài 5

Bµi 2: thuèc cæ ph¬ng “Tø vËt §µo Hång thang” gia gi¶m: Xuyªn khung 12g §µo nh©n 10g §¬ng quy 16g Hång hoa 10g Sinh ®Þa 12g TrÇn b× 8g B¹ch thîc 12g H¬ng phô chÕ 8g (S¾c uèng ngµy 1 thang) 8. T vÊn 8.1. §iÒu dìng: híng dÉn bÖnh nh©n tù xoa bãp hµng ngµy Gi÷ Êm vïng mÆt bªn liÖt (thÓ do l¹nh). Híng dÉn vÖ sinh r¨ng, miÖng, m¾t: + ¡n xong ph¶i mãc hÕt thøc ¨n ®äng trong miÖng + Sóc miÖng s¹ch sau khi ¨n. + §eo kÝnh b¶o vÖ m¾t khi ®i ra ngoµi + Nhá thuèc ®au m¾t hµng ngµy. TËp vËn ®éng c¬ nhai b»ng c¸ch nhai kÑo cao su. §éng viªn vµ gi¶i thÝch cho bÖnh nh©n yªn t©m ®iÒu trÞ kh«ng dïng Strychnin sulfat vµ chÕ phÈm cån cã M· tiÒn ®Ó tiªm, xoa bãp. 8.2. Phßng bÖnh: - Khi cha m¾c bÖnh: + Lo¹i trõ c¸c yÕu tè nguy c¬ b»ng c¸ch tr¸nh c¸c t¸c nh©n g©y bÖnh nh: tr¸nh l¹nh: MÆc ®ñ Êm khi trêi l¹nh, tr¸nh giã l¹nh khi thay ®æi thêi tiÕt, tr¸nh ma, kh«ng nªn ®i ch¬i khuya. Phßng c¸c bÖnh nhiÔm trïng ë tai, gi÷ vÖ sinh tai mòi häng, r¨ng, ph¸t hiÖn sím vµ ®iÒu trÞ sím c¸c bÖnh tai, mòi, häng, r¨ng ®Ó tr¸nh biÕn chøng. N©ng cao thÓ tr¹ng: rÌn luyÖn th©n thÓ, luyÖn tËp dìng sinh, xoa bãp vïng mÆt thêng xuyªn ®Ó th«ng kinh ho¹t l¹c. Næi mÈn dÞ øng I. Môc tiªu 1. Tr×nh bµy ®îc nguyªn nh©n, c¬ chÕ bÖnh sinh næi mÈn dÞ øng theo YHCT 2. M« t¶ ®îc triÖu chøng l©m sµng hai thÓ næi mÈn dÞ øng theo YHCT 3. Lùa chän ®îc ph¬ng ph¸p ®iÒu trÞ vµ phßng bÖnh hai thÓ næi mÈn dÞ øng theo YHCT. II. Néi dung A. Quan niÖm cña YHH§ vÒ næi mÈn dÞ øng: 97
Næi mÈn dÞ øng lµ triÖu chøng bÖnh thêng gÆp, diÔn biÕn theo 2 thÓ sau: - ThÓ cÊp tÝnh: t×m nguyªn nh©n vµ ®iÒu trÞ t¬ng ®èi dÔ dµng. - ThÓ m¹n tÝnh: thêng g©y nhiÒu phiÒn phøc vµ ®iÒu trÞ Ýt kÕt qu¶. Cã thÓ lµ triÖu chøng b¸o hiÖu cña mét bÖnh hÖ thèng. 1. Nguyªn nh©n, c¬ chÕ bÖnh sinh, dÞch tÔ häc cña næi mÈn dÞ øng + C¨n nguyªn: - Do yÕu tè vËt lý: chÈn ®o¸n dùa vµo hái bÖnh cã thÓ lµm t¸i hiÖn c¸c yÕu tè g©y bÖnh: chøng da vÏ næi, næi mÈn do nãng, næi mÈn dÞ øng do l¹nh... - Do tiÕp xóc: cã thÓ do thuèc, thøc ¨n, cá c©y, ®å trang søc, ho¸ chÊt, c¸c vËt phÈm kh¸c cña sóc vËt... - Do thuèc chÈn ®o¸n dùa vµo hái bÖnh vµ test da..., do thøc ¨n, do nhiÔm trïng. - Do h« hÊp: thêng x¶y ra theo mïa vµ hay phèi hîp víi viªm mòi dÞ øng, hen phÕ qu¶n. - Do tiªu ho¸: ®au bông cïng víi ®ît næi mÈn ®á ngøa toµn th©n. + C¬ chÕ bÖnh sinh vµ dÞch tÔ häc: MÊy chôc n¨m qua sè ngêi m¾c bÖnh dÞ øng cã xu híng t¨ng nhanh ë nhiÒu níc: §øc, Ph¸p, Liªn X« cò (cã kho¶ng 25 - 30% d©n sè cã nh÷ng biÓu hiÖn vµ héi chøng dÞ øng). Theo thèng kª OMS n¨m 1968 ë Hoa Kú sè ngêi m¾c bÖnh hen phÕ qu¶n gÊp 147 lÇn ngêi bÖnh lao vµ gÇn 9 lÇn sè ngêi bÖnh ung th. Nh÷ng ch¬ng tr×nh nghiªn cøu dÞ øng ë ViÖt Nam trong 30 n¨m qua cho thÊy sè ngêi m¾c bÖnh dÞ øng t¨ng nhanh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Gåm nhiÒu lo¹i víi nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau hoÆc do thuèc, thùc phÈm, ho¸ chÊt, bôi nhµ, viªm xoang, viªm phÕ qu¶n d¹ng hen, hen phÕ qu¶n, mÒ ®ay, sÈn ngøa, phï Quincke, hång ban c¸c lo¹i, chµm s÷a, viªm da tiÕp xóc vµ nh÷ng bÖnh dÞ øng nghÒ nghiÖp kh¸c. Cho ®Õn thÕ kû thø 19, viÖc gi¶i thÝch c¬ chÕ bÖnh sinh cña hiÖn tîng ph¶n øng vÒ dÞ øng cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n. Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ cho¸ng ph¶n vÖ ®¹t kÕt qu¶ râ rÖt trong c¸c thÝ nghiÖm cña Richetch (1850 - 1935) vµ Portier P (1866 - 1963). Tõ hiÖn tîng cho¸ng ph¶n vÖ hai «ng ®· ®Æt c¬ së khoa häc nghiªn cøu, ®iÒu trÞ hµng lo¹t bÖnh nh©n dÞ øng kh¸c nhau nh: viªm mòi dÞ øng, c¸c bÖnh dÞ øng do phÊn hoa, hen phÕ qu¶n... Sù ph¸t hiÖn cho¸ng ph¶n vÖ ®îc tÆng gi¶i thëng N«bel n¨m 1913, sau ®ã ngêi ta ®· biÕt ®Õn mét sè hiÖn tîng dÞ øng kh¸c. C«ng t¸c chÈn 98
®o¸n, phßng bÖnh, ®iÒu trÞ vµ cÊp cøu nh÷ng bÖnh dÞ øng ®· cã nhiÒu tiÕn bé. C¬ chÕ ph©n tö cña c¸c bÖnh dÞ øng: hÖ miÔn dÞch ®ãng mét vai trß quan träng trong cuéc sèng con ngêi. Gi¸ trÞ ®Æc biÖt cña hÖ miÔn dÞch ®ã lµ kh¶ n¨ng cña c¸c tÕ bµo miÔn dÞch nhËn biÕt ®îc c¸c chÊt l¹ (c¸c kh¸ng nguyªn) x©m nhËp vµo c¬ thÓ vµ tiÕp ®ã lµ sù ®¸p øng miÔn dÞch theo nh÷ng c¬ chÕ ®Æc hiÖu, t¹o nªn nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña sù h×nh thµnh kh¸ng thÓ. Ngµy nay mét vÊn ®Ò hÕt søc cÊp thiÕt ®Æt ra tríc Y häc hiÖn ®¹i ®ã lµ vÊn ®Ò dÞ øng. T×nh h×nh « nhiÔm m«i trêng do nhiÒu lo¹i ho¸ chÊt cã h¹i g©y lªn sù mÉn c¶m trong nh©n d©n còng nh viÖc sö dông c¸c chÊt nµy réng r·i trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng hµng ngµy, cïng víi thuèc men v« nguyªn t¾c. Sù ¨n uèng kh«ng ®iÒu ®é, sù rèi lo¹n thÇn kinh, tÊt c¶ nh÷ng t¸c nh©n nµy ®Òu gãp phÇn lµm t¨ng c¸c bÖnh dÞ øng nh trªn thÕ giíi. HiÖn nay ë nhiÒu níc tû lÖ m¾c c¸c bÖnh dÞ øng ë vÞ trÝ thø 3 sau c¸c bÖnh tim m¹ch, ung th. C¸c nghiªn cøu vÒ dÞch tÔ häc trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· chØ ra r»ng gÇn 3% d©n sè tr¸i ®Êt bÞ m¾c bÖnh hen phÕ qu¶n vµ 50% cña sè nµy cã liªn quan ®Õn dÞ øng do phÊn hoa. Tû lÖ m¾c bÖnh dÞ øng thêng thÊy ë n÷ nhiÒu h¬n nam giíi. 2. Ph¬ng ph¸p chÈn ®o¸n: Dùa vµo: - TiÒn sö - TriÖu chøng l©m sµng: tæn th¬ng c¬ b¶n lµ c¸c sÇn, ban ®á cã bê râ rÖt, kÝch thíc, sè lîng, sù lan truyÒn cña c¸c ban rÊt thay ®æi, ngøa nhiÒu. Khëi ph¸t ®ét ngét, cã thÓ lan réng vµ mÊt ®i còng nhanh chãng, kh«ng ®Ó l¹i di chøng, hay t¸i ph¸t, cã nhiÒu h×nh th¸i tæn th¬ng c¬ b¶n kh¸c nhau: d¹ng ban h×nh vßng trßn, d¹ng m¹ng, bãng níc, d¹ng cã nh÷ng m¶ng nhá, phñ Quincke. Thêi gian tån t¹i cña mçi ®ît næi mÈn ®á ngøa tõ 1 - 2 ngµy ®èi víi thÓ cÊp. Trªn 3 tuÇn, cã khi hµng th¸ng ®èi víi thÓ m¹n. - T¹i céng ®ång hay tuyÕn c¬ së ph¸t hiÖn sím chñ yÕu dùa vµo hiÖn tîng h¾t h¬i, sæ mòi sau khi gÆp l¹nh, trªn da xuÊt hiÖn nèt sÈn ngøa, hoÆc sau khi ngêi bÖnh uèng rîu, bia hay ¨n thøc ¨n l¹nh (t«m, cua) thÊy trªn da ph¸t hiÖn c¸c nèt sÈn ngøa. HoÆc sau khi bÖnh nh©n uèng thuèc, tiÕp xóc víi c¸c vËt dông nh bét, phÊn hoa… trªn da xuÊt hiÖn sÈn ngøa, khã chÞu, bÖnh nh©n lo l¾ng cã khi cã c¶m gi¸c bã chÆt ngùc khã thë, Øa ch¶y, ho¶ng hèt… - T¹i tuyÕn trung ¬ng: dùa vµo l©m sµng, khai th¸c tiÒn sö, test dÞ nguyªn. 3. Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ: - Næi mÈn dÞ øng cÊp tÝnh: 99
C¸c thuèc kh¸ng Histamine H1; c¸c lo¹i Corticoides cã thÓ dïng trong trêng hîp c¸c thuèc trªn kh«ng cã hiÖu qu¶. Lo¹i trõ c¨n nguyªn g©y næi mÈn dÞ øng. - Næi mÈn dÞ øng m¹n tÝnh th«ng thêng: §iÒu trÞ nguyªn nh©n; thuèc kh¸ng Histamine H1 víi liÒu ®Çy ®ñ, duy tr× trong thêi gian nhiÒu tuÇn, nhiÒu th¸ng vµ khi ngõng thuèc cÇn ph¶i theo dâi kü. - §iÒu trÞ t¹i tuyÕn y tÕ c¬ së, gia ®×nh: Lo¹i trõ nguyªn nh©n g©y dÞ øng Dïng l¸ ®¬n mÆt trêi, ®¬n tíng qu©n, l¸ khÕ ®un uèng vµ ®un t¾m hoÆc c¸c bµi thuèc ®«ng y ch÷a dÞ øng. Dïng kh¸ng Histamin, Corticoide, Vitamin C. NÕu bÖnh kh«ng ®ì hoÆc t×nh tr¹ng bÖnh nÆng th× chuyÓn tuyÕn trªn. - §iÒu trÞ t¹i tuyÕn trªn: NÕu nÆng cÇn cÊp cøu b»ng thë «xy NÕu co th¾t phÕ qu¶n xÞt Adrenalin. Tiªm Adrenalin Kh¸ng Histamin, Corticoide Sau khi cÊp cøu xong ph¶i t×m dÞ nguyªn ®Ó lo¹i trõ 4. C¸c thuèc thêng d: - Chlohydrate hydroxyzin 75mg/ ngµy. - Cholophenoxanmine 4 -16 mg/ ngµy. - Cyroheptadine 2 - 4 mg x 3 lÇn/ ngµy. - Corticoides 5mg x 4 viªn/ ngµy (uèng sau b÷a ¨n) B. Quan niÖm næi mÈn dÞ øng theo Y häc cæ truyÒn Næi mÈn dÞ øng YHCT gäi lµ phong chÈn khèi. Phong lµ giã chñ khÝ vÒ mïa xu©n nhng mïa nµo còng g©y bÖnh, hay phèi hîp víi c¸c khÝ kh¸c: hµn, nhiÖt, thÊp thµnh phong hµn, phong nhiÖt, phong thÊp. Phong lµ d¬ng tµ hay ®i lªn trªn vµ ra ngoµi. Nªn hay g©y bÖnh ë phÇn trªn cña c¬ thÓ (®Çu, mÆt) vµ phÇn ngoµi (c¬ biÓu) lµm da l«ng khai tiÕt. Phong hay di ®éng vµ biÕn ho¸. BÖnh do phong hay di chuyÓn gÆp trong ®au c¸c khíp, lóc ®au chç nµy, lóc ®au chç kh¸c, ngøa nhiÒu chç nªn gäi lµ "phong ®éng", biÕn ho¸ bÖnh nÆng nhÑ mau lÑ, xuÊt hiÖn ®ét ngét, theo mïa, g©y ngøa... 1. Nguyªn nh©n: Do thêi tiÕt (phong hµn, phong nhiÖt) Do c¸c yÕu tè kh¸c thøc ¨n, thuèc, ký sinh trïng... lµm næi mÈn ë da c¸c nèt ban ®á, ngøa, phï nÒ t¹i chç. §iÒu trÞ chñ yÕu lµ gi¶i dÞ øng, chèng xung huyÕt, gi¶m phï nÒ vµ c¸c triÖu chøng kÌm theo. 2. C¸c thÓ l©m sµng: 2.1. ThÓ phong hµn: * TriÖu chøng: næi mÈn dÞ øng sau khi bÞ nhiÔm l¹nh, hoÆc tiÕp xóc víi níc l¹nh. BiÓu hiÖn da h¬i ®á, ngøa, cã khi næi sÈn tõng ®¸m hoÆc phï nÒ taÞ chç, gÆp thêi tiÕt nãng th× bÖnh ®ì, rªu lìi tr¾ng, m¹ch phï khÈn. 100
* ChÈn ®o¸n b¸t c¬ng: biÓu thùc hµn * Ph¸p ®iÒu trÞ: ph¸t t¸n phong hµn, ®iÒu hoµ dinh vÖ. * Thuèc: Bµi 1: QuÕ chi 8g KÐ ®Çu ngùa 16g Tö t« 12g ý dÜ 16g Kinh giíi 12 g §an s©m 16g Phßng phong 12 g B¹ch chØ 12g Sinh kh¬ng 16g S¾c uèng ngµy mét thang tõ 7 - 10 ngµy. NÕu bÖnh nh©n cã t¸o bãn th× gia thªm §¹i hoµng 10 g, Méc h¬ng, S¬n tra, ThÇn khóc mçi thø 10 g. Bµi 2: QuÕ chi thang gia gi¶m QuÕ chi 08 g Kinh giíi 12g B¹ch thîc 12g Phßng phong 08g Sinh kh¬ng 06g TÕ t©n 06g Ma hoµng 06 g B¹ch chØ 08g Tö t« 12g S¾c uèng ngµy 1 thang tõ 7- 10 ngµy. Bµi 3: Hoµng kú kiÕn trung thang gia gi¶m Hoµng kú 08g §¶ng s©m 12g QuÕ chi 08g Kinh giíi 12g B¹ch thîc 08g Phßng phong 12g Can kh¬ng 06g B¹ch chØ 08g §¹i t¸o 12g Ma hoµng 08g S¾c uèng ngµy 1 thang. NÕu cã t¸o bãn thªm §¹i hoµng 6g. NÕu dÞ øng do ¨n uèng (T«m, Cua...) thªm S¬n tra, ThÇn khóc, Ho¾c h¬ng tõ 8 - 12 g. 2.2. ThÓ do phong nhiÖt: * TriÖu chøng: næi mÈn dÞ øng sau khi tiÕp xóc víi nãng, thêi tiÕt nãng. BiÓu hiÖn da ®á, ban ®á, ngøa r¸t, miÖng kh¸t, phiÒn t¸o, cã thÓ cã sèt, chÊt lìi ®á, rªu lìi vµng, m¹ch phï s¸c. * ChÈn ®o¸n b¸t c¬ng: biÓu thùc nhiÖt * Ph¸p ®iÒu trÞ: khu phong, thanh nhiÖt, l¬ng huyÕt. * Thuèc: Bµi 1: Kim ng©n hoa 16g Phï b×nh 08g Bå c«ng anh 12g ThuyÒn tho¸i 06g KÐ ®Çu ngùa 16g Sinh ®Þa 12g Tang diÖp 16g Thæ phôc linh 16g Kinh giíi 16g Sa tiÒn tö 16g S¾c uèng ngµy 1 thang, tõ 7 - 10 thang. Bµi 2: Ng©n kiÒu t¸n gia gi¶m: Kim ng©n hoa 16g Cam th¶o 04g Liªn kiÒu 12g B¹c hµ 12g Ngu bµng tö 12g KÐ ®Çu ngùa 12g L« c¨n 12g Sa tiÒn tö 12g 101
Tróc diÖp 12g Phï b×nh 08g Kinh giíi 12g Kinh giíi 12g S¾c uèng ngµy 1 thang, tõ 7 - 10 thang Bµi 3: Tiªu phong t¸n gia gi¶m: Kinh giíi 16g Sinh ®Þa 16g Ngu bµng tö 12g Th¹ch cao 20g Phßng phong 12g §an b× 08g ThuyÒn tho¸i 08g B¹ch thîc 08g S¾c uèng ngµy 1 thang, 7 - 10 thang. * Ch©m cøu: ch©m c¸c huyÖt: HuyÕt h¶i, Khóc tr×, §¹i truú, Tam ©m giao. Thñ thuËt: thÓ phong nhiÖt th× ch©m, thÓ phong hµn th× cøu, hoÆc «n ch©m. NÕu do ¨n uèng thªm huyÖt Tóc tam lý. 3. Phßng bÖnh. Næi mÈn dÞ øng lµ mét triÖu chøng bÖnh mµ c¨n nguyªn vµ c¬ chÕ bÖnh sinh cßn nhiÒu khã kh¨n. Cã thÓ phßng ®îc mét sè c¨n nguyªn nh: tr¸nh dïng c¸c lo¹i thuèc ®· cã hoÆc nghi ngê g©y dÞ øng, hoÆc tr¸nh tiÕp xóc, ¨n uèng víi nh÷ng vËt dông hoÆc ®å dïng hay thøc ¨n g©y dÞ øng, tr¸nh nãng, tr¸nh l¹nh... NÕu khi cã ®· cã bÖnh th× cÇn ®iÒu trÞ kÞp thêi vµ triÖt ®Ó. §au thÇn kinh to¹ I. Môc tiªu: 1. Tr×nh bµy ®îc nguyªn nh©n ®au d©y thÇn kinh to¹ theo YHHĐ vµ YHCT. 2. M« t¶ ®îc nh÷ng triÖu chøng c¬ b¶n 3 thÓ l©m sµng ®au d©y thÇn kinh to¹ theo YHCT. 3. Lùa chän ®îc c¸c ph¬ng ph¸p ®iÒu trÞ vµ phßng bÖnh thÝch hîp cho ba thÓ ®au d©y thÇn kinh to¹ theo YHCT. II. Néi dung 1. §¹i c¬ng: bÖnh hay gÆp ë céng ®ång, ¶nh hëng nhiÒu ®Õn sinh ho¹t vµ kh¶ n¨ng lao ®éng, nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng ngêi lao ®éng ch©n tay. Theo NguyÔn V¨n §¨ng, bÖnh thêng gÆp ë løa tuæi 30 - 60, nam m¾c nhiÒu h¬n n÷ (tû lÖ 1/3). - BiÓu hiÖn LS héi chøng ®au rÔ th¾t lng V vµ rÔ cïng I, lan theo ®êng ®i cña d©y thÇn kinh to¹. - Kh¸m LS cã thÓ thÊy c¸c dÊu hiÖu nghÏn cét sèng th¾t lng (vÑo cét sèng do ®au, h¹n chÕ tÇm vËn ®éng cña cét sèng th¾t lng: 102
cói ngöa, xoay th©n) vµ c¸c dÊu hiÖu chÌn Ðp, kÝch thÝch rÔ (dÊu hiÖu lasegue, thèng ®iÓm valex, dÊu hiÖu bÊm chu«ng ®iÖn). HiÖn nay ®iÒu trÞ héi chøng ®au d©y thÇn kinh to¹ chñ yÕu vÉn lµ néi khoa, lo¹i trõ mét sè trêng hîp nguyªn nh©n do u tuû chÌn Ðp, viªm mµng nhÖn dµy dÝnh khu tró, ngay c¶ tho¸t vÞ ®Üa ®Öm còng chØ cã chØ ®Þnh phÉu thuËt khi ®iÒu trÞ néi khoa thÊt b¹i. - Héi chøng ®au d©y thÇn kinh to¹ cã thÓ ®îc ®iÒu trÞ tèt t¹i céng ®ång b»ng c¸c biÖn ph¸p gi¶m chÌn Ðp rÔ nh nghØ ng¬i, gi¶m vËn ®éng cét sèng th¾t lng, ch©m cøu, xoa bãp bÊm huyÖt, nh»m lµm th gi·n cét sèng th¾t lng, më réng khe liªn ®èt sèng, gi¶i phãng chÌn Ðp thÇn kinh. - MÆt kh¸c kÕt hîp chèng viªm, gi¶m phï nÒ b»ng c¸ch s¾c uèng c¸c vÞ thuèc YHCT s½n cã t¹i céng ®ång, kÕt hîp YHH§ víi YHCT , viÖc ®iÒu trÞ ®au d©y thÇn kinh to¹ ®· cã hiÖu qu¶ h¬n. 2. Nguyªn nh©n g©y ®au d©y thÇn kinh to¹ 2.1. Theo Y häc hiÖn ®¹i §au thÇn kinh to¹ do rÊt nhiÒu nguyªn nh©n c¬ n¨ng vµ thùc thÓ, nhng phæ biÕn nhÊt lµ tæn th¬ng cét sèng th¾t lng cïng : - Tho¸t vÞ ®Üa ®Öm: chiÕm 60 - 90% (theo nhiÒu t¸c gi¶, 75% theo Castaigne P). - C¸c bÊt thêng cña cét sèng th¾t lng cïng (m¾c ph¶i hoÆc bÈm sinh). Tuy nhiªn, tríc khi chÈn ®o¸n nguyªn nh©n ®au d©y thÇn kinh to¹ do c¸c dÞ tËt bÈm sinh, cÇn ph¶i lo¹i trõ tho¸t vÞ ®Üa ®Öm vµ xem c¸c dÞ tËt chØ lµ yÕu tè thuËn lîi. - C¸c nguyªn nh©n trong èng sèng: u tuû vµ mµng tuû, viªm mµng nhÖn tuû khu tró; ¸p xe ngoµi mµng cøng vïng th¾t lng. - Mét sè nguyªn nh©n Ýt gÆp nhng khã chÈn ®o¸n, chØ x¸c ®Þnh ®îc sau khi phÉu thuËt nh: gi·n tÜnh m¹ch quanh rÔ, gi·n tÜnh m¹ch mµng cøng, ph× ®¹i d©y ch»ng vµng. 2.2. Theo Y häc cæ truyÒn: thuéc chøng to¹ cèt phong, thêng gÆp c¸c nguyªn nh©n sau: - Do tróng phong hµn ë kinh l¹c (®au thÇn kinh to¹ do l¹nh). - Do Can, ThËn ©m h kh«ng nu«i dìng ®îc c©n c¬, cèt tuû, phong hµn thÊp nh©n c¬ héi x©m nhËp g©y bÖnh (viªm tho¸i ho¸ cét sèng). - Do huyÕt ø, khÝ trÖ ë kinh l¹c (®au thÇn kinh to¹ do chÌn Ðp). 3. C¸c thÓ l©m sµng ®au thÇn kinh to¹ 3.1. C¸c thÓ l©m sµng ®au thÇn kinh to¹ theo Y häc hiÖn ®¹i - TriÖu chøng c¬ n¨ng: 103
§au tõ th¾t lng xuèng h«ng, däc theo mÆt sau ®ïi xuèng c¼ng ch©n, xiªn ra ngãn c¸i hoÆc ngãn ót (tuú theo rÔ bÞ ®au). Cã khi ®au ©m Ø nhng thêng ®au d÷ déi nh dao ®©m. §au t¨ng khi vËn ®éng vµ gi¶m ®au khi n»m yªn trªn giêng cøng, gèi h¬i co l¹i. - TriÖu chøng thùc thÓ: + Cét sèng mÊt ®êng cong sinh lý (do t thÕ chèng ®au). BÖnh nh©n cã t thÕ ngay lng, vÑo ngêi. + C¬ lng ph¶n øng co cøng (thêng gÆp 1 bªn). + DÊu hiÖu: LasÌgue, Bonnet, NÐri d¬ng tÝnh. - TiÕn triÓn: tuú theo nguyªn nh©n. - C¸c thÓ l©m sµng: 1. ThÓ cÊp tÝnh: ®au d÷ déi ngay tõ ngµy ®Çu, sau dÞu dÇn, thêng ®¸p øng víi c¸c thuèc gi¶m ®au. Cã trêng hîp ®au rÊt nÆng bÖnh nh©n kh«ng thÓ chÞu ®îc, kh«ng ®¸p øng víi c¸c lo¹i thuèc gi¶m ®au, cÇn ph¶i gi¶i quyÕt b»ng phÉu thuËt. 2. ThÓ m·n tÝnh: møc ®é ®au võa, ©m Ø, bÖnh nh©n chØ cã c¶m gi¸c mái nÆng ë m«ng, kÌm theo ®au lng. Trªn nÒn t¶ng ®au ©m Ø, cã tõng ®ît ®au cÊp x¶y ra. §au thêng kÐo dµi, Ýt ®¸p øng víi ®iÒu trÞ. 3. ThÓ ®au d©y thÇn kinh to¹ hai bªn: cã thÓ ®au cïng 1 lóc 2 bªn hoÆc mét bªn tríc råi lan sang bªn kia. ThÓ nµy thêng do tæn th¬ng c¸c ®èt x¬ng sèng th¾t lng nh lao ®èt sèng, ung th. 4. ThÓ liÖt vµ teo c¬: sau mét thêi gian ®au d©y thÇn kinh to¹, xuÊt hiÖn liÖt vµ teo c¬. ThÓ nµy cÇn ®îc phÉu thuËt sím. 3.2. C¸c thÓ l©m sµng ®au thÇn kinh to¹ theo Y häc cæ truyÒn 3.2.1. ThÓ phong hµn ph¹m kinh l¹c (do l¹nh) - Héi chøng ®au d©y thÇn kinh to¹ - Héi chøng hiÓu hµn: toµn th©n cã c¶m gi¸c sî l¹nh, ®ªm vÒ s¸ng ®au t¨ng, thêi tiÕt l¹nh ®au t¨ng, chêm nãng ®ì ®au, rªu lìi tr¾ng, m¹ch phï tr×. 3.2.2. ThÓ do can thËn ©m h (viªm tho¸i ho¸ cét sèng) - Héi chøng ®au d©y thÇn kinh to¹, møc ®é ®au võa ph¶i, ©m Ø, thêng bÖnh nh©n chØ cã c¶m gi¸c mái nÆng ë m«ng, kÌm theo ®au vïng th¾t lng, bÖnh kÐo dµi hay t¸i ph¸t, cã teo c¬. - Héi chøng can thËn ©m h: toµn th©n mÖt mái, ¨n kÐm, ngñ Ýt, m¹ch trÇm nhîc… 3.2.3. ThÓ do huyÕt ø khÝ trÖ ë kinh l¹c (do chÌn Ðp) - Héi chøng ®au d©y thÇn kinh to¹ xuÊt hiÖn sau mét g¾ng søc nh cói xuèng ®Ó bèc v¸c mét vËt nÆng hoÆc sai t thÕ. - Cã thÓ ®au ©m Ø hoÆc ®au d÷ déi. - §au t¨ng khi ho, khi h¾t h¬i, khi cói hoÆc gËp cæ ®ét ngét. BÖnh nh©n buéc ph¶i n»m yªn kh«ng d¸m trë m×nh. 4. ChÈn ®o¸n 104
- T¹i tuyÕn c¬ së: chñ yÕu dùa vµo triÖu chøng l©m sµng, t×m dÊu hiÖu bÊm chu«ng ®iÖn, nghiÖm ph¸p tay ®Êt d¬ng tÝnh, c¬ lng ph¶n øng co cøng, dÊu hiÖu LasÌgue d¬ng tÝnh. - ë bÖnh viÖn tuyÕn trªn: Dùa vµo dÊu hiÖu l©m sµng Dùa vµo cËn l©m sµng 5. §iÒu trÞ 5.1. Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ theo Y häc hiÖn ®¹i: 5.1.1. §iÒu trÞ néi khoa: giai ®o¹n cÊp vµ ®ît cÊp cña thÓ m¹n. - N»m yªn trªn giêng cøng, kª mét gèi nhá ë díi khoeo ch©n cho ®Çu gèi h¬i gËp l¹i. Tr¸nh hoÆc h¹n chÕ mäi di chuyÓn. - Dïng thuèc chèng viªm, gi¶m ®au. * Voltarene 25mg x 2 viªn x 2 lÇn/ ngµy, uèng lóc no. * Profenid 0,25g x 3 - 6 nang trô/ ngµy (®Æt hËu m«n). * Indomethacine 0,25g x 1 viªn x 2 lÇn/ ngµy. Uèng lóc no. C¸c lo¹i thuèc nµy ®Òu chèng chØ ®Þnh nÕu cã viªm, loÐt d¹ dµy, t¸ trµng. - Thuèc gi·n c¬ (thêng dïng phèi hîp víi thuèc gi¶m ®au). * Mydocal viªn 0,05g x 1 - 2 viªn x 2 - 3 lÇn/ ngµy. 5.1.2. ChuyÓn bÖnh nh©n lªn tuyÕn trªn: c¸c trêng hîp kh«ng râ nguyªn nh©n, nÕu cã liÖt vµ teo c¬, rèi lo¹n c¬ trßn, ®au t¸i ph¸t nhiÒu lÇn ¶nh hëng nghiªm träng ®Õn sinh ho¹t vµ lao ®éng, ®au kÐo dµi kh«ng ®¸p øng víi ®iÒu trÞ néi khoa. 5.2. §iÒu trÞ theo Y häc cæ truyÒn 5.2.1. Thuèc dïng cho thÓ ®au d©y thÇn kinh to¹ do phong hµn: - Ph¸p ®iÒu trÞ: phu phong t¸n hµn, hµnh khÝ ho¹t huyÕt. Bµi 1: Kª ®¬n theo ®èi ph¸p lËp ph¬ng: Khu phong: §éc ho¹t 12g Phßng phong 10g Uy linh tiªn 12g Tang ký sinh 12g t¸n hµn: QuÕ chi 08g TÕ t©n 08g Hµnh khÝ: TrÇn b× 08g ChØ x¸c 08g Ho¹t huyÕt: Xuyªn khung 12g §an s©m 12g Ngu tÊt 12g S¾c uèng ngµy 1 thang. Bµi 2: - D©y g¾m: 12g - HuyÕt ®»ng: 12g - Hoµng lùc 12g - Thiªn niªn kiÖn: 12g - Thæ phôc linh: 15 - Hoµng kú nam: 15g - Cµ gai leo: 12g - QuÕ chi: 8g - RÔ cá xíc: 12g - Hµ thñ «: 12g S¾c uèng ngµy 1 thang. 5.2.2. Thuèc dïng cho thÓ ®au d©y thÇn kinh to¹ do Can ThËn ©m h:: - Ph¸p ®iÒu trÞ: Bæ Can ThËn ©m, khu phong, t¸n hµn, trõ thÊp, ho¹t huyÕt. Bµi 1: §éc ho¹t Tang ký sinh thang gia gi¶m: - §éc ho¹t 12g - Phßng phong 10g - Tang ký sinh 12g - §¼ng s©m 12g - TÕ t©n 06g - Phôc linh 12g 105
- QuÕ chi 06g - Cam th¶o 06g - Ngu tÊt 12g - B¹ch thîc 12g - §ç träng 15g - §¬ng quy 12g - TÇn giao 6g - Thôc ®Þa 15g - §¹i t¸o 12g S¾c uèng ngµy 01 thang Bµi 2: - Thôc ®Þa: 12g - CÈu tÝch: 12g - Tôc ®o¹n: 12g - Tang ký sinh: 20g - Ngu tÊt: 12g - §¶ng s©m: 12g - ý dÜ: 12g - B¹ch truËt: 12g - Hoµi s¬n: 12g - Tú gi¶i: 15g - Hµ thñ «: 12g S¾c uèng ngµy 1 thang. Bµi 3: ý dÜ nh©n thang gia gi¶m: - ü dÜ: 15g - Th¬ng truËt: 10g - Kh¬ng ho¹t: 8g - QuÕ chi: 8g - §éc ho¹t: 8g - Gõng: 4g - Cam th¶o: 6g - §¹i t¸o: 12g - §ç träng: 15g - Phô tö chÕ: 8g S¾c uèng ngµy 1 thang. 5.2.3. Thuèc dïng cho thÓ ®au d©y thÇn kinh to¹ do khÝ trÖ, huyÕt ø:: - Ph¸p ®iÒu trÞ: «n th«ng kinh l¹c, hµnh khÝ ho¹t huyÕt. Bµi 1: - Thiªn niªn kiÖn 12g - TrÇn b× 10g - CÈu tÝch 15g - Ngu tÊt 15g - QuÕ 8g - Xuyªn khung 15g - Ng¶i cøu 15g - §an s©m 15g - RÔ l¸ lèt 12g - ChØ x¸c 10g S¾c uèng ngµy 01 thang Bµi 2: - §an s©m: 15g - Xuyªn khung: 15g - T« méc: 15g - UÊt kim: 12g - ChØ x¸c: 10g - TrÇn b×: 10g - H¬ng phô: 10g - Tang ký sinh: 15g S¾c uèng ngµy 1 thang. 5.3. Ph¬ng ph¸p ch©m cøu: - C«ng thøc huyÖt: ThËn du, §¹i trêng du, TrËt biªn, Hoµn khiªu, Thõa phï, Uû trung, Thõa s¬n, C«n l«n, D¬ng l¨ng tuyÒn. - Thñ thuËt: theo nguyªn t¾c h th× bæ, thùc th× t¶, hµn th× cøu, nhiÖt th× ch©m. §èi víi thÓ phong hµn thÊp dïng thñ thuËt cøu hoÆc lµ «n ch©m. §èi víi thÓ huyÕt ø dïng ph¬ng ph¸p ch©m t¶. §èi víi thÓ can thËn ©m h, khi cã ®au cÊp tÝnh ch©m t¶ theo c«ng thøc huyÖt trªn, ngoµi c¬n ®au nªn ch©m bæ hoÆc cøu c¸c huyÖt ThËn du, §¹i trêng du. - LiÒu tr×nh ®iÒu trÞ: 7 - 15 ngµy lµ mét ®ît, ®«i khi cã thÓ kÐo dµi hµng th¸ng víi c¸c trêng hîp ®au m¹n tÝnh. 106
5.2.3. Xoa bãp bÊm huyÖt: xoa bãp vïng lng vµ chi díi * Tr×nh tù xoa bãp: - T thÕ ngêi bÖnh n»m sÊp - Day tõ th¾t lng däc xuèng ®ïi 3 lÇn - L¨n tõ th¾t lng xuèng c¼ng ch©n 3 lÇn - Bãp tõ th¾t lng xuèng c¼ng ch©n 3 lÇn - BÊm c¸c huyÖt Hoa ®µ, Gi¸p tÝch ë L4 - L5, ThËn du, §¹i trêng du, Thîng liªu, Thø liªu, Hoµn khiªu, Thõa phï, Uû trung, Thõa s¬n. - Uèn ch©n: mét tay bÊm s¸t cét sèng, mét tay n©ng ®Çu ch©n ®au lªn. - VËn ®éng cét sèng: bÖnh nh©n n»m ngöa gÊp duçi ®ïi vµo ngùc 3 lÇn, ®Õn lÇn thø 3 khi duçi ra giËt m¹nh mét c¸i. - Ph¸t th¾t lng 3 c¸i 6. Phßng bÖnh: * §au d©y thÇn kinh to¹ cã nhiÒu nguyªn nh©n nhng phÇn lín lµ do chÌn Ðp d©y thÇn kinh. §©y lµ ®iÓm cÇn chó ý trong phßng bÖnh. - Trong lao ®éng, sinh ho¹t cÇn chó ý c¸c ®éng t¸c ph¶i cói, mang v¸c vËt nÆng. - Lu«n cè g¾ng gi÷ th¼ng cét sèng khi bª, v¸c, tr¸nh x¸ch nÆng 1 bªn. - TËp thÓ dôc, rÌn luyÖn c¬ lng, t¨ng sù mÒm dÎo vµ kh¶ n¨ng thÝch nghi cña cét sèng. - §iÒu trÞ kÞp thêi khi cã biÓu hiÖn tho¸i ho¸ cét sèng th¾t lng, cã gi¸ trÞ tÝch cùc trong phßng ngõa ®au d©y thÇn kinh to¹. §au vai g¸y I. Môc tiªu 1. Tr×nh bµy ®îc nguyªn nh©n, triÖu chøng hai thÓ l©m sµng ®au vai g¸y theo YHH§ vµ YHCT. 2. Lùa chän ®îc ph¬ng ph¸p ®iÒu trÞ vµ phßng bÖnh thÝch hîp hai thÓ ®au vai g¸y b»ng ph¬ng ph¸p YHCT. II. Néi dung I. §¹i c¬ng - §au vai g¸y lµ mét héi chøng do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau dÉn tíi hËu qu¶ vai vµ g¸y ®au, thËm chÝ ®au tª lan xuèng c¸nh, c¼ng, ngãn tay. - Ho¹t ®éng cña vai g¸y phô thuéc ho¹t ®éng cña c¸nh tay, ®Çu nªn rÊt linh ho¹t vµ c¬ ®éng, ®éng t¸c ®a d¹ng, víi biªn ®é kh¸ réng. - §èt sèng cæ lµ n¬i xuÊt lé cña thÇn kinh vai g¸y, thÇn kinh c¸nh tay. Tõ cæ VI trë lªn, mám ngang cã lç ®éng m¹ch ®èt sèng trong ®ã chøa ®éng m¹ch ®«t sèng chui lªn n·o, t¹o nªn hÖ thèng ®éng m¹ch sèng nÒn. Do vËy ®au vai g¸y m¹n tÝnh thêng g©y chÌn 107
Ðp ®¸m rèi cæ, ®au ®¸m rèi thÇn kinh c¸nh tay vµ thiÓu n¨ng tuÇn hoµn n·o. 2. Nguyªn nh©n ®au vai g¸y: * Theo YHH§: - Thêng do l¹nh - Gèi ®Çu khi ngñ kh«ng ë tr¹ng th¸i sinh lý - §éng t¸c ngo¸i cæ ra sau ®ét ngét - Nh÷ng sang chÊn, vi sang chÊn ®èt cæ. - T×nh tr¹ng viªm khíp b¸n nguyÖt, viªm sôn viÒn ®èt cæ, tho¸i ho¸ ®èt cæ ®Æc biÖt CV - CVI lµ nguyªn nh©n dÔ gÆp trªn l©m sµng, lao ®èt cæ, ung th ®èt cæ, ung th ®Ønh phæi, viªm tuû cæ m¹n tÝnh, tho¸t vÞ ®Üa ®Öm ®èt cæ, chÊn th¬ng g·y vì ®èt cæ giai ®o¹n ®Çu còng g©y ®au vai g¸y, nªn cÇn chó ý ph©n biÖt. - Theo YHCT: do phong hµn Do phong nhiÖt Do huyÕt ø g©y t¾c nghÏn t¹i c¸c kinh TiÓu trêng, Bµng quang, kinh §ëm vµ m¹ch §èc (thèng do bÊt th«ng) 3. C¸c thÓ l©m sµng: 3.1. §au vai g¸y cÊp 3.1.1. TriÖu chøng: - §au lan tõ chÈm, g¸y xuèng vai, ®au t¨ng khi thay ®æi t thÕ ®Çu. - Thêng xuÊt hiÖn vµo s¸ng khi ngñ dËy hoÆc ngo¸i ®Çu sau mét c¸ch ®ét ngét víi biÓu hiÖn cói, ngöa, nghiªng, quay ®Çu ®au, mÆt vªnh, cæ cøng, muèn nh×n ngang hoÆc ngo¸i sau ph¶i quay c¶ nöa th©n trªn. - So s¸nh víi c¬ vai g¸y hai bªn thÊy c¬ bªn ®au gå cao, co cøng. Ên c¸c huyÖt Phong tr×, Kiªn tØnh, §¹i tr÷, Thiªn t«ng ®au, híng ®au cã thÓ lan tíi huyÖt §èc du hoÆc lan tíi mám vai c¸nh tay. - NÕu ®au do l¹nh m¹ch tr×, sî l¹nh, sî giã, rªu lìi tr¾ng. - NÕu do huyÕt ø, ph¶i cã sang chÊn ®èt cæ tríc ®ã 3.1.2. Ph¸p ®iÒu trÞ: - §au vai g¸y do l¹nh: khu phong, t¸n hµn, hµnh khÝ, ho¹t huyÕt. - §au vai g¸y do huyÕt ø: hµnh khÝ, ho¹t huyÕt 3.1.3. §iÒu trÞ b»ng ch©m cøu: - C¸c huyÖt t¹i chç: Phong tr×, §¹i truú, Kiªn tØnh, §¹i tr÷, Thiªn t«ng, §èc du, ¸ thÞ huyÖt. - C¸c huyÖt ë xa: D¬ng l¨ng tuyÒn, HuyÒn chung. - Thñ thuËt: ch©m t¶ hoÆc «n ch©m. - LiÖu tr×nh ®iÒu trÞ: 3 - 7 ngµy. 3.1.4. §iÒu trÞ b»ng xoa bãp bÊm huyÖt: 108
- Dïng c¸c thñ thuËt: xoa, bãp, day, l¨n, bÊm, ®iÓm, miÕt, x¸t, ®Êm, ph¸t, vên, chÆt vµ vËn ®éng cæ. - Tuú theo tõng vïng huyÖt mµ lùa chän thñ thuËt thÝch hîp, tèi thiÓu mçi thñ thuËt lµm trong thêi gian 2 phót. 3.1.5. §iÒu trÞ b»ng thuèc: Bµi 1: QuÕ chi: 12g D©y g¾m 16g Xuyªn khung: 12g H¬ng phô: 12g Kh¬ng ho¹t: 12g Cam th¶o: 8g Tæng liÒu 7 thang, s¾c uèng ngµy 1 thang. Bµi 2: Ma hoµng QuÕ chi thang gia gi¶m: Ma hoµng 12g Phßng phong 12g QuÕ chi 12g Cam th¶o 12g Sinh kh¬ng 12g §¹i t¸o 12g B¹ch chØ 12g S¾c uèng ngµy 1 thang. Bµi thuèc nµy ph¸t h·n m¹nh h¬n, nÕu thÊy ra må h«i th× dõng thuèc. 3.2. §au vai g¸y m¹n tÝnh 3.2.1. TriÖu chøng: - Mái vai g¸y kÐo dµi, ®au ©m Ø, trë trêi ®au t¨ng kÐo dµi nhiÒu th¸ng, nhiÒu n¨m, xen kÏ ®ît ®au cÊp tÝnh víi ®Çy ®ñ nh÷ng triÖu chøng cña ®au vai g¸y cÊp. - Thêng kÌm triÖu chøng cña thiÓu n¨ng tuÇn hoµn n·o: ®au ®Çu, rèi lo¹n giÊc ngñ, suy gi¶m trÝ nhí, cèt hãa nh©n c¸ch... - Mét sè kh«ng nhá c¸c trêng hîp cã biÓu hiÖn cña ®au ®¸m rèi thÇn kinh c¸nh tay: ®au, tª b× c¸nh tay, c¼ng tay, bµn ngãn tay, ph¶n x¹ g©n x¬ng cã thÓ t¨ng nhÑ. - Chôp Xquang ®èt cæ cã gi¸ trÞ chÈn ®o¸n cao: trªn phim thÊy h×nh ¶nh má x¬ng, gai x¬ng, viªm sôt viÒn, viªm khíp cæ sau hoÆc trît, xÑp ®èt sèng. Chó ý ph©n biÖt víi lao ®èt cæ g©y ph¸ huû cung tríc, ung th ®èt sèng cæ ph¸ hñy cung sau kh«ng thuéc ph¹m vi nghiªn cøu cña bµi nµy. 3.2.2. Ph¸p ®iÒu trÞ: trõ phong thÊp, bæ khÝ huyÕt, ho¹t huyÕt. 3.2.3. §iÒu trÞ b»ng ch©m cøu: - NÕu thiªn hµn nªn cøu c¸ch gõng, c¸c måi ng¶i ®Æt däc theo m¹ch §èc tõ CI ®Õn DI, ®Æc biÖt cÇn u tiªn huyÖt §¹i truú. Mçi liÖu tr×nh cøu kÐo dµi 15 - 21 ngµy, ngµy 1 lÇn. - NÕu hµn nhiÖt kh«ng râ rµng th× tuú theo ®ît cÊp ch©m t¶, thêi kú m¹n tÝnh ch©m bæ hoÆc «n ch©m. - HuyÖt vÞ dïng gièng nh thÓ ®au vai g¸y cÊp. 3.2.4. §iÒu trÞ b»ng xoa bãp: gièng trong ®au vai g¸y cÊp nhng thñ thuËt nhÑ nhµng h¬n, thêi gian kÐo dµi h¬n. 3.2.5. §iÒu trÞ b»ng thuèc: bµi Quyªn tý thang gia gi¶m: Cam th¶o: 6g Phßng phong: 12g 109
Hoµng kú: 12g §¹i t¸o: 12g §¬ng quy: 12g Kh¬ng ho¹t: 12g B¹ch thîc: 12g Sinh kh¬ng: 12g Kh¬ng hoµng: 12g Hµ thñ «: 12g Tæng liÒu 15 thang, s¾c uèng ngµy 1 thang. 4. T vÊn phßng bÖnh vµ ®iÒu trÞ - Tr¸nh c¸c lo¹i h×nh lao ®éng, vËn ®éng g©y nguy c¬ sang chÊn, vi sang chÊn ®èt sèng cæ. - Thêng xuyªn xoa bãp vai g¸y vµ tËp c¸c ®éng t¸c cói, ngöa, nghiªng, quay ®Çu. - N©ng cao søc khoÎ b»ng luyÖn tËp thÓ dôc, thÓ thao, dìng sinh hµng ngµy. - §iÒu trÞ triÖt ®Ó khi míi bÞ lÇn ®Çu. T©m c¨n suy nhîc I. Môc tiªu 1. Tr×nh bµy ®îc nguyªn nh©n, c¬ chÕ sinh bÖnh cña t©m c¨n suy nhîc theo YHCT. 2. Tr×nh bµy ®îc héi chøng t©m c¨n suy nhîc theo YHH§ vµ c¸c thÓ t©m c¨n suy nhîc theo YHCT. 3. Lùa chän ®îc c¸c ph¬ng ph¸p ®iÒu trÞ thÝch hîp ba thÓ t©m c¨n suy nhîc theo YHCT. II. Néi dung 1. Kh¸i niÖm vÒ t©m c¨n suy nhîc theo YHH§ 1.1. §Þnh nghÜa Lµ mét héi chøng rèi lo¹n t©m thÓ biÓu hiÖn qua c¸c rèi lo¹n ho¹t ®éng thÇn kinh cao cÊp vµ thÓ lùc, dÔ mÖt mái sau mét sù g¾ng søc vÒ ho¹t ®éng trÝ ãc hoÆc thÓ lùc, kÌm theo c¸c c¶m gi¸c khã chÞu, rèi lo¹n t duy, mÊt ngñ, hay quªn, ®au ®Çu hoÆc ®au vµ co th¾t c¸c c¬, c¸u kØnh, lo ©u, ®Æc trng chñ yÕu lµ sù suy gi¶m ho¹t ®éng t duy vµ lao ®éng thÓ lùc. 1.2. DÞch tÔ häc T©m c¨n suy nhîc lµ bÖnh phæ biÕn ë ViÖt Nam vµ trªn thÕ giíi, ViÖt Nam 3 - 4% d©n sè, T©y ©u 5 -10% d©n sè. BÖnh xuÊt hiÖn nhiÒu ë ngêi lao ®éng trÝ ãc h¬n ngêi lao ®éng ch©n tay, hay gÆp ë nam giíi nhiÒu h¬n n÷ giíi, thêng gÆp ë c¸c løa tuæi 20 - 45. 1.3. Nguyªn nh©n - Do c¸c nh©n tè g©y chÊn th¬ng t©m thÇn, t¸c ®éng kÐo dµi trªn ngêi bÖnh (Stress t©m lý) 110