Báo cáo trình bày tổng quan về hiện trạng sản xuất và sử dụng hóa chất của các doanh nghiệp hóa chất và những rủi do có liên quan đế hóa chất; giáo trình đào tạo về an toàn hóa chất cho các doanh nghiệp trong ngành hóa chất; điều tra báo cáo tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp và các sự cố khác,... Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.
1. Kỹ sư Lê Quốc Khánh - Hội Hoá học Việt Nam
2. Tiến sỹ Chử Văn Nguyên - Tổng Công ty Hoá chất Việt Nam
3. Tiến sỹ Đặng Xuân Toàn – Công ty Thiết kế Công nghiệp Hoá chất
4. Kỹ sư Trần Quang Hân - Hội Hoá học Việt Nam
5. Cử nhân Nguyễn Khánh Hằng - Hội Hoá học Việt Nam
6. Cử nhân Vũ Quế Hương - Hội Hoá học Việt Nam
2
Mở ĐầU.................................................................................................................. 6
PHẦN 1:TỔNG QUAN VỀ HIỆN TRẠNG SẢN XUẤT VÀ SỬ DỤNG HOÁ CHẤT CỦA CÁC DOANH NGHIỆP HOÁ CHẤT VÀ NHỮNG RỦI RO CÓ LIÊN QUAN ĐẾN HOÁ CHẤT.......................................................................... 7
1.1. Hiện trạng sản xuất và sử dụng hoá chất của các doanh nghiệp thuộc ngành hoá chất ...................................................................................................... 7 1.1.1. Ngành sản xuất hoá chất vô cơ cơ bản:............................................... 12 1.1.2. Ngành sản xuất phân hoá học:............................................................. 13 1.1.3. Nghành sản xuất và pha chế thuốc trừ sâu: ....................................... 15 1.1.4. Ngành sản xuất sơn, vecni và dầu bóng:............................................. 24 1.1. 5. Ngành pin và acquy: ............................................................................ 25 1.1.6. Ngành sản xuất các sản phẩm cao su:................................................. 26 1.1.7. Ngành sản phẩm chất dẻo .................................................................... 28
1.2. Tình hình tai nạn, sự cố hóa chất và những thiệt hại liên quan đến hoá chất trong và ngoài nước.................................................................................... 29 1.2.1. Tình hình tai nạn, sự cố hóa chất trong nước .................................... 29 1.2.2. Tình hình tai nạn, sự cố hóa chất trên thế giới .................................. 31
1.3. Kết luận rút ra từ các kết quả điều tra về hiện trạng về sản xuất, sử dụng hoá chất và an toàn hoá chất ............................................................................. 39 1.4. Cơ sở khoa học cho việc xây dựng giáo trình đào tạo về an toàn hoá chất và tổ chức đào tạo về an toàn hoá chất ............................................................. 41
PHẦN 2: GIÁO TRÌNH ĐÀO TẠO VỀ AN TOÀN HOÁ CHẤT CHO CÁC DOANH NGHIỆP TRONG NGÀNH HOÁ CHẤT ........................................ 44
3
2.1. ẢNH HƯỞNG CỦA HÓA CHẤT.............................................................. 44 2.1.1. Tác hại của hóa chất đối với sức khỏe con người............................... 44 2.1.1.1 Sự độc hại của hóa chất .................................................................. 44 2.1.1.2. Loại hóa chất tiếp xúc .................................................................... 46 2.1.1.3. Nồng độ và thời gian tiếp xúc........................................................ 48 2.1.1.4. Ảnh hưởng kết hợp của các hóa chất ........................................... 48 2.1.1.5. Tính mẫn cảm của người tiếp xúc................................................. 48 2.1.1.6. Các yếu tố làm tăng nguy cơ người lao động bị nhiễm độc........ 48 2.1.2. Tác hại của hóa chất đối với cơ thể con người ................................... 49 2.1.2.1. Kích thích ........................................................................................ 49 2.1.2. 2. Dị ứng ............................................................................................. 52
2.1.2.3. Gây ngạt .......................................................................................... 52 2.1.2.4- Gây mê và gây tê ............................................................................ 53 2.1.2.5- Gây tác hại tới hệ thống các cơ quan của cơ thể ......................... 53 2.1.2. 6- Ung thư........................................................................................... 55 2.1.2.7- Hư thai (quái thai).......................................................................... 55 2.1.2.8- Ảnh hưởng đến các thế hệ tương lai............................................. 56 2.1.2.9- Bệnh bụi phổi.................................................................................. 56 2.1.3. Những nguy cơ cháy nổ ........................................................................ 56 2.1.3.1. Cháy..................................................................................................... 56 2.1.3.2. Nổ......................................................................................................... 63
2.2. CÁC BIỆN PHÁP PHÒNG NGỪA ............................................................ 65 2.2.1. Nguyên tắc thay thế............................................................................... 66 2.2.2. Bao che hoặc cách ly nguồn phát sinh hóa chất nguy hiểm .............. 68 2.2.3. Thông gió ............................................................................................... 69 2.2.4. Phương tiện bảo vệ cá nhân ................................................................. 70
2.3. KIỂM SOÁT HỆ THỐNG.......................................................................... 76 2.3.1. Nhận diện hóa chất ............................................................................... 76 2.3.2. Nhãn dán ................................................................................................ 77 2.3.3. Bản dữ liệu an toàn hóa chất................................................................ 78 2.3.4. Bảo quản hóa chất................................................................................. 79 2.3.5. Các nguyên tắc vận chuyển hóa chất an toàn..................................... 83 2.3.6. An toàn trong sản xuất và sử dụng hóa chất ...................................... 85 2.3.7. Lau chùi, thu dọn .................................................................................. 88 2.3.8. Thủ tục tiêu hủy,thải bỏ hóa chất........................................................ 88 2.3.9. Giám sát sự tiếp xúc.............................................................................. 89 2.3.10. Giám sát về y tế ................................................................................... 90 2.3.11. Lưu giữ hồ sơ....................................................................................... 90 2.3.12. Đào tạo và huấn luyện ........................................................................ 91
4
2.4. CÁC BIỆN PHÁP KHẨN CẤP................................................................... 93 2.4.1. Kế hoạch khẩn cấp................................................................................ 94 2.4.2. Những đội cấp cứu ................................................................................ 94 2.4.3. Sơ tán...................................................................................................... 95 2.4.4. Sơ cứu..................................................................................................... 95 2.4.4.1. Bộ phận sơ cứu .............................................................................. 95 2.4.4. 2 - Sơ cứu cho những người bị nhiễm độc....................................... 96 2.4.4.3. Vai trò của các trung tâm thông tin về độc chất ......................... 99 2.4.5. Phòng cháy, chữa cháy ....................................................................... 100 2.4.5.1. Chuẩn bị kế hoạch chữa cháy .................................................... 100 2.4.5.2. Tổ chức các đội chữa cháy trong nhà máy................................. 102 2.4.5.3- Phòng chống cháy tự động .......................................................... 102
2.4.5.4.- Lựa chọn thiết bị chữa cháy....................................................... 102 2.4.5.5. Chữa cháy ..................................................................................... 103 2.4.6. Quy trình xử lý rò rỉ hoặc tràn đổ hóa chất tại nơi làm việc .......... 104
2.5. QUẢN LÝ CHƯƠNG TRÌNH KIỂM SOÁT HÓA CHẤT TẠI DOANH NGHIỆP............................................................................................................. 105 2.5.1. Thiết lập mục tiêu ............................................................................... 106 2.5.2. Thiết lập chương trình........................................................................ 107 2.5.2.2. Thống kê hóa chất ........................................................................ 109 2.5.2.3. Thủ tục mua bán........................................................................... 109 2.5.2.4. Đánh giá, phân loại và dán nhãn ................................................ 109 2.5.2. 5. Quản lý hóa chất hàng ngày ....................................................... 110 2.5.3- Hợp tác nhằm làm tốt hơn nữa sự kiểm soát ATHC ...................... 116 2.5.4 - Quản lý việc cấp, sử dụng và bảo quản phương tiện bảo vệ cá nhân ......................................................................................................................... 117 2.5.5. Triển khai, đánh giá và định kỳ luyện tập phương án khẩn cấp ... 118 2. 5.6. Thiết lập và duy trì những quy trình giám sát sự tiếp xúc và việc kiểm tra sức khỏe .......................................................................................... 119 2.5.7. Lập kế hoạch và thực hiện chương trình huấn luyện...................... 120
2. 6. ĐIỀU TRA BÁO CÁO TAI NẠN LAO ĐỘNG, BỆNH NGHỀ NGHIỆP VÀ CÁC SỰ CỐ KHÁC ................................................................................... 120 2.6.1. Điều tra tai nạn lao động và các sự cố khác ..................................... 120 2.6.2. Báo cáo tai nạn, bệnh nghề nghiệp và các sự cố khác ..................... 120
PHẦN 3 : KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................ 121 Tài liệu tham khảo 122
5
PHỤ LỤC THUẬT NGỮ SỬ DỤNG TRONG GIÁO TRÌNH ĐÀO TẠO 124
Ngành công nghiệp hoá chất được đánh giá là ngành công nghiệp gây ô nhiễm lớn đồng thời cũng là ngành tiềm ẩn nhiều nguy cơ rủi ro và xảy ra nhiều tai nạn hoá chất. Để bảo vệ môi trường, cũng như đảm bảo an toàn cho người lao động, nâng cao nhận thức là yếu tố then chốt. Nếu các doanh nghiệp hoá chất đều quan tâm đến vấn đề an toàn hoá chất thì sẽ tránh hoặc giảm thiểu được những rủi ro gây ra bởi hoá chất. Một giáo trình đào tạo thiết thực về an toàn hoá chất là điều cần thiết, đã có một số cơ quan như Viện Hoá học công nghiệp, Viện Bảo hộ Lao động... xây dựng giáo trình và tổ chức đào tạo về an toàn hoá chất, nhưng cũng chưa có một bộ giáo trình hoàn thiện để các doanh nghiệp hoá chất có thể sử dụng. Trong bối cảnh Luật Hoá chất ra đời và sẽ có hiệu lực vào năm 2008, các doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp hoá chất nói riêng sẽ phải có những thay đổi để thích ứng. Vì vậy, xây dựng một giáo trình đào tạo cho ngành hoá chất phù hợp với thực tế hiện nay càng cần thiết hơn bao giờ hết. Phần 1 của bản báo cáo này sẽ trình bày các kết quả của chương trình điều tra khảo sát về thực trạng sản xuất và sử dụng hoá chất của các doanh nghiệp hoá chất, đồng thời cũng đưa ra những nguy cơ tiềm ẩn của từng ngành sản xuất trong công nghiệp hoá chất. Những kết luận về mức độ nhận thức, hiện trạng quản lý an toàn hoá chất cũng được đưa ra. Đây là cơ sở để có thể xây dựng giáo trình đào tạo về an toàn hoá chất phù hợp với điều kiện Việt Nam. Nội dung chi tiết của giáo trình được trình bày trong Phần 2 của báo cáo. Giáo trình này được viết dựa trên giáo trình đào tạo của Tổ chức Lao động quốc tế, đồng thời cũng được lồng ghép với các nội dung của Chương trình Chăm sóc Trách nhiệm và tham khảo nhiều giáo trình tương tự trong nước và quốc tế. Sản phẩm này đã được sử dụng cho các lớp tập huấn, đào tạo cho các doanh nghiệp thuộc ngành hoá chất. Và hy vọng rằng đây là sẽ là một tài liệu thiết thực, đáp ứng được nhu cầu nâng cao nhận thức về an toàn hoá chất, góp phần tạo nên sự phát triển bền vững cho ngành công nghiệp hoá chất Việt Nam.
6
7
tương đối lớn là: hoá chất công nghiệp, thuốc trừ dịch hại trong nông nghiệp và trong y tế. Việc sử dụng hoá chất trong các nhà máy của ngành công nghiệp hoá chất được thống kê trong bảng 1, trong đó các ngành sử dụng hoá chất nhiều thường là các ngành hoá chất cơ bản, gia công thuốc trừ sâu, phân bón, chất dẻo- sơn-bao bì chất dẻo.
Ngành Ngành hoá chất cơ bản và dân dụng
STT 1
Ngành phân bón 2
3
4 Sản xuất, gia công thuốc bảo vệ thực vật Ngành sơn, cao su và chất dẻo
5 Ngành hoá dầu và khí công nghiệp Công ty CP Sơn Tổng hợp Hà Nội, Công ty CP Sơn - Chất dẻo, Cty CP Công nghiệp cao su Miền Nam, Cty CP Cao su Đà Nẵng, Cty CP Cao su Sao vàng Cty CP Phát triển phụ gia và sản phẩm dầu mỏ, Cty TNHH 1 thành viên Hơi kỹ nghệ Que hàn, Cty CP Que hàn điện Việt Đức
8
Hoá chất được cung cấp từ hai nguồn, một là tự sản xuất trong nước, hai là nhập khẩu. Ngành công nghiệp hoá chất của Việt Nam, nhất là ngành sản xuất hoá chất vô cơ cơ bản và phân bón đã hình thành từ rất sớm của thời kỳ công nghiệp hoá
và theo hệ thống công nghệ và thiết bị của Liên Xô và Trung Quốc từ những năm 1960 nên hầu hết các thiết bị của ngành hoá chất Việt Nam đã quá cũ hoặc nếu mới cũng không đồng bộ (do thiếu kinh phí để đầu tư). Trong những năm gần đây, nhiều cơ sở công nghiệp hoá chất đã đầu tư trang thiết bị, đổi mới công nghệ, tạo ra những sản phẩm chất lượng cao, đáp ứng được nhu cầu của thị trường. Một đặc điểm quan trọng của các cơ sở sản xuất hoá chất ở Việt Nam là hiệu quả sử dụng nguyên liệu và năng lượng thấp. Đó là một trong những nguyên nhân dẫn đến việc thất thoát hoá chất vào môi trường lao động và môi trường chung, gây tác động trực tiếp đến sức khoẻ và môi trường. Hoá chất nhập khẩu chiếm một tỉ lệ khá cao so với khối lượng sản xuất trong nước.Theo số liệu thống kê, kim ngạch nhập khẩu hoá chất tháng 12 năm 2007 đạt 167.625.789 USD, nâng tổng kim ngạch nhập khẩu hoá chất cả nước năm 2007 lên 1.466.198.890 USD, tăng 40,7% so với cùng kỳ năm 2006. Nguồn hoá chất được nhập khẩu nhiều nhất là Đài Loan, Trung Quốc, Singapore, Nhật Bản, Malaysia…
9
Mỹ Na Uy CH Nam Phi Liên bang Nga Nhật Bản Ôxtrâylia Phần Lan Pháp Philippine Singapore Tây Ban Nha Thái Lan Thổ Nhĩ Kỳ Thuỵ Điển Thuỵ Sĩ Trung Quốc Tổng
26.080.367 1.209.503 403.237 1.488.992 121.735.950 7.941.821 605.426 8.309.787 903.968 178.449.106 1.210.608 47.447.899 2.525.743 1.134.086 848.379 303.468.196 1.466.198.890
(Nguồn: Vinanet, 20/3/2008)
Các loại thuốc Bảo vệ thực vật lượng nhập khẩu lên đến 90%. Kim ngạch nhập khẩu thuốc trừ sâu và nguyên liệu trong năm 2007 đạt 382.830.015 USD. Hoá chất dùng trong y tế cũng phải nhập khẩu phần lớn. Các loại hoá chất khác cũng nhập khẩu ít nhất là 50-60% nhu cầu sử dụng.
Theo số liệu của Tổng Công ty Hoá chất Việt Nam, giá trị sản xuất công nghiệp năm 2007 tăng 15.4% so với năm 2006, doanh thu đạt 17.799 tỷ đồng. Sản lượng của một số sản phẩm chính của Tổng Công ty Hoá chất Việt Nam (VINACHEM) trong những năm gần đây được dẫn ra trong bảng dưới đây.
STT Sản phẩm Đơn vị tính lượng lượng Sản năm 2006 Sản năm 2007
triệu tấn 1,35 1,415
10
Super lân chế biến (bao gồm super phốtphát và lân nung chảy) Phân đạm urê Phân NPK Xút Axit sunphuric nghìn tấn triệu tấn nghìn tấn nghìn tấn 173,55 1.563 26,34 368 183,0 1.832 28,95 368
1,70 1,29 201,42 281,70 7.230 6.000 5.076 2870 59.772 7.608 3.250 1,28 1,03 192,91 241,49 4.872 5.884 4.922 566 50.558 4.599 3.206 triệu chiếc triệu KWh triệu viên nghìn tấn nghìn lít tấn tấn tấn tấn tấn tấn Lốp ôtô Ắc quy Pin Chất tẩy rửa Nitơ lỏng Phốtpho vàng Clo Amoniắc Axit clohydric Axit phốtphoric Đất đèn
Việc tăng trưởng công, nông nghiệp với tốc độ cao thường dẫn đến khả năng xảy ra các sự cố rủi ro tăng lên kèm theo ô nhiễm môi trường trầm trọng nếu không có những giải pháp kiểm soát hợp lý... Nguyên nhân rủi ro gây tác động trầm trọng tới môi trường rất nhiều và đa dạng, trong đó rất nhiều trường hợp là do hoá chất. Bản thân bất kỳ một hoá chất nào nếu vượt quá một giá trị ngưỡng nồng độ nào đó cũng sẽ trở thành nguy hại hay có thể có tiềm ẩn những ảnh hưởng tới sức khỏe con người, môi trường, và trong nhiều trường hợp có thể dẫn đến những hậu quả khó có thể kiểm soát được. Để hiểu được khả năng gây ra những tác động tới sức khoẻ và môi trường bởi những sự cố rủi ro do việc sản xuất, vận chuyển, bảo quản, sử dụng hoá chất cần phải có nhiều loại thông tin trong đó các thông tin về hoá chất, về quản lý và sử dụng hoá chất là những thông tin cơ bản. Những kết quả điều tra nghiên cứu ở Việt Nam cho thấy việc sử dụng hoá chất thiếu sự kiểm soát hợp lý, thiếu hiểu biết và hoặc không có trách nhiệm đã và đang gây ra những nguy cơ cho sức khoẻ và môi trường. Đặc biệt khi xảy ra các sự cố rủi ro của một cơ sở sản xuất hay sử dụng hoá chất khi bị cháy, nổ, rò rỉ, thất thoát một lượng lớn hoá chất. Những tác động do hoá chất có thể là trực tiếp, cấp tính, nhưng cũng có thể là tiếp diễn và tiềm ẩn lâu dài. Những con số thống kê về bệnh nghề nghiệp do sử dụng hoá chất được trình bày trong phần ...... đã nói lên thực tế rất đáng lo ngại về tính độc hại do quá trình sử dụng hoá chất ở Việt Nam. Những rủi ro do tai nạn, sự cố trong quá trình sản xuất và sử dụng hoá chất, hiện trạng về nhiễm độc, ngộ độc thuốc bảo vệ thực vật đã là những cảnh báo cho các nhà sản xuất, quản lý và sử dụng hoá chất. Ngành công nghiệp hoá chất Việt Nam khá đa dạng, bao gồm nhiều loại hình công nghiệp sản xuất ra các sản phẩm liên quan đến hoá chất rất khác nhau. Các loại hình công nghiệp hoá chất phổ biến nhất ở Việt Nam gồm:
11
- Sản xuất phân bón.
- Sản xuất sản phẩm cao su. - Sản xuất hoá chất cơ bản. - Sản xuất chất giặt rửa - Sản xuất thuốc bảo vệ thực vật. - Sản xuất sản phẩm điện hoá ( pin và acquy). - Sản xuất sơn và chất dẻo. - Sản xuất sản phẩm từ công nghệ hoá dầu. - Sản xuất sản phẩm phục vụ ngành cơ khí và xây dựng ( que hàn và khí công nghiệp).
Ngành công nghiệp hoá chất là một trong các ngành sử dụng nhiều hoá chất nhất, đa dạng nhất và về phương diện thải độc chất vào môi trường thì ngành hoá chất là ngành đóng góp nhiều nhất ở Việt Nam. Tuy nhiên do giới hạn mục tiêu của nhiệm vụ, ở đây chỉ đề cập tới những lĩnh vực có tiềm ẩn khả năng rủi ro lớn cũng như tương đối đại diện về mặt công nghệ sản xuất- sử dụng hoá chất của ngành hoá chất của nước ta.
12
chính là Cty Supe photphat và Hoá chất Lâm Thao, Nhà máy Supe photphat Long Thành nên hàng năm hai công ty này vẫn phải nhập một lượng lớn Axit sunfuric. Toàn bộ lượng axit nhập khẩu đều qua đường biển vào cảng Hải phòng và cảng Vũng tầu vào sông Thị Vải tới cảng riêng của Nhà máy Supe photphat Long Thành. Sản phẩm Xút -Clo được đi từ công nghệ điện phân muối ăn NaCl, với điện cực than hay điện cực titan, từ Clo sẽ sản xuất HCl và các hợp chất khác của Clo. Đặc biệt hiện nay nó được dùng phổ biến cho việc sát trùng nước và sản xuất chất tẩy trắng. Có một số ít cơ sở sản xuất một vài loại bột mầu, muối vô cơ như: bột ôxyt sắt đỏ, crôm oxyt, kalicromat, di cromat, kẽm oxyt, phèn nhôm ... Ngành công nghiệp điện phân sản xuất Xút -Clo quy mô lớn ở Việt Nam về cơ bản chỉ có hai nơi là Cty CP Hoá chất Việt Trì (Phú Thọ) và Nhà máy Hoá chất Biên Hoà (Đồng Nai) và một dây chuyền sản xuất của công ty VEDAN có trụ sở tại khu công nghiệp Long Thành - Đồng Nai. Trước đây trong công nghệ Cty CP Hoá chất Việt Trì và Nhà máy Hoá chất Biên Hoà, sử dụng màng ngăn là bìa Amiang, nhưng hiện đã thay thế bằng hệ bể điện phân mới dùng màng Polimer (membran), với công nghệ này đã hạn chế tối đa sự thất thoát Clo trên dây chuyền sản xuất và loại bỏ việc dùng tấm ngăn Amiang. Tuy nhiên, bởi sản phẩm của quá trình điện phân là Clo khí, là một trong những khí rất độc cả cho sức khoẻ và môi trường. Những năm trước đây, do nhu cầu sử dụng NaOH rất lớn so với nhu cầu sử dụng Clo nên rất khó giải quyết vấn đề cân bằng Clo trong ngành này, và trong một thời gian khá dài, để giải quyết vấn đề dư thừa Clo đã buộc phải thải vào môi trường. Tuy nhiên, hiện nay nhu cầu clo và các hợp chất của Clo tăng rất mạnh, đặc biệt được sử dụng nhiều trong công nghệ xử lý nước nên ngành này không phải chịu sức ép về dư thừa Clo mà mối quan tâm chính là quản lý và sử dụng sản phẩm Clo và các dẫn xuất như thế nào. Từ Clo khí, để sản xuất HCl, các cơ sở sản xuất Xút -Clo phải đốt khí H2 và Cl2 trong tia hồ quang. Cl2 khí là nguồn gây ô nhiễm hoá chất quan trọng trong khâu này. Từ Cl2, người ta sản xuất các dẫn xuất khác của Clo như Javen, Hypoclorua canxi, Clo hoá latex để sản xuất sơn gốc cao su clo …, đây chính là nguồn gây ô nhiễm khí Clo và hợp chất Clo mang tính ôxy hoá mạnh và chứa đựng nhiều nguy cơ rủi ro.
13
14
Phân lân sản xuất ở Việt Nam có hai dạng là phân Supe photphat đơn và phân lân nung chảy. Nguyên liệu chủ yếu để sản xuất phân lân là quặng apatit, trong thành phần quặng có flo là nguồn gây ra ô nhiễm các hợp chất chứa flosilisic có độc tố cao. Trong công nghệ supe đơn, chất phân giải quặng apatit là axit sulfuric, còn trong công nghệ phân lân thuỷ nhiệt, người ta sử dụng phụ gia nung chảy là các quặng chứa canxi, magie, silic ở nhiệt độ cao. Như vậy cả hai phương pháp đều tạo ra những chất độc từ Flo và Florosilisic. Hiện tại ở Việt Nam chỉ có hai cơ sở sản xuất phân Supe photphat là Cty Supe Phốt phát và Hoá chất Lâm Thao và Nhà máy Supe photphat Long Thành. Công nghệ phân lân nung chảy được một số cơ sở khác sử dụng như Công ty Phân lân Văn Điển, Công ty Phân lân Ninh Bình… Tương tự như ngành điện phân xút clo, sản xuất phân lân luôn song hành với việc tạo thành các sản phẩm flo. Trong thành phần khí sau lò có chứa tới 30% khí CO và một lượng hydro phụ thuộc vào độ ẩm của nguyên liệu đưa vào lò. Hỗn hợp này thường được tận dụng lại để sấy nóng không khí trước khi vào lò. CO là khí cực độc, khi được đốt cháy hoàn toàn trong hệ kín chỉ còn thải ra môi trường CO2 và H2O. Tuy nhiên đây là hỗn hợp rất dễ gây nổ và khi có sự cố lò, sự cố rủi ro có thể xảy ra, khí sau lò không được đốt cháy để tận dụng nhiệt và có khả năng gây nổ. Nhìn chung trong loại hình công nghệ này luôn tạo ra dãy các sản phẩm độc cho sức khoẻ và môi trường và tiềm ẩn sự cố rủi ro. Trong công nghệ, Flo hình thành và tồn tại ở cả pha khí lẫn pha lỏng (nước thải), tác động trực tiếp đến con người và môi trường. Dù muốn hay không, flo và dẫn xuất của chúng vẫn hình thành. Các nhà nghiên cứu cũng đã đặt vấn đề thu gom và chuyển hoá flo thành các sản phẩm thương mại hoá được. Trước đây Công ty Supe photphat và Hoá chất Lâm Thao đã chuyển hoá chất này thành sản phẩm thuốc bảo quản gỗ là Na2SiF6 để bán cho Trung Quốc. Đây cũng là một sản phẩm rất độc, tuy nhiên hiện thị trường này đang bế tắc, do đó flo vẫn phải thải vào môi trường. Một trong những hướng giải quyết là chuyển vào phân bón supe dưới dạng CaF2, tuy nhiên chưa được khẳng định về tác động của hàm lượng cao flo trong phân bón đối với môi trường đất nên về cơ bản vẫn chưa phải là hướng thương mại. Do chưa giải quyết được vấn đề thị trường flo nên vấn đề flo vẫn còn bỏ ngỏ, và sự thất thoát flo vào môi trường lao động và môi trường tự nhiên vẫn đang tiếp tục xảy ra. Trong ngành sản xuất phân đạm của Việt Nam hiện nay, nguyên liệu cơ bản là than và không khí. Quá trình sản xuất CO, H2 và N2 dựa vào phản ứng của hơi nước ở nhiệt độ cao sẽ là nguồn tạo ra một lượng lớn các chất độc như các dẫn xuất phenol, cyanua … và đặc biệt là các hợp chất dạng PAH rất phức tạp trong pha khí và pha lỏng. Do đặc trưng công nghệ, quá trình khí hoá than để sản xuất CO, H2; quá trình sản xuất Nitơ, ôxy từ không khí cũng như quá trình tổng hợp Amoniac, urê đều sử dụng nhiệt độ cao, áp suất cao nên đều tiềm ẩn nguy cơ rủi ro cháy, nổ, dò rỉ hóa chất độc mà đặc biệt là khí Amoniac ở cả pha khí lẫn pha lỏng.
15
loại thuốc thực vật được sản xuất và phân phối bởi VIPESCO được trình bày trong bảng 3. Hầu như các hoạt chất dùng làm nguyên liệu đều nhập khẩu. Giá trị nhập khẩu nguyên liệu hàng năm của công ty khoảng 12,5 triệu US$ với tổng doanh thu 333 tỷ (năm 2000). Đặc biệt, từ năm 1995, công ty KOSVIDA liên doanh với Hàn Quốc đi vào hoạt động với năng lực sản xuất 2.000 tấn hoạt chất/năm bao gồm:
- Carbofuran 98% Tech., 75% DB
- BPMC 96% Tech., ExcelBasa 50 EC
- Glyphosate 62% , Perfect 480 SL
- Isoprothiolane 40% ( Kofujy-Gold 40 EC)
- Difenoconazole 15% +Propiconazole 15% ( Super-Kostin 300EC)
- Surfactant series ( Kosunpol )
Có thể nói đây là một trong những cơ sở ít ỏi của Việt nam tổng hợp các hoạt chất dùng sản xuất thuốc bảo vệ thực vật. VIPESCO cũng đã và đang đầu tư những dây chuyền thiết bị hiện đại như : - Dây chuyền gia công thuốc dạng huyền phù (Suspension Concentrate) với sản phẩm Vicarben.. - Dây chuyền gia công thuốc hạt Carbofuran xuất khẩu với sản phẩm VIFURAN 3,5, 10 hạt xuất khẩu và tự động hóa khâu đóng gói thuốc hạt - Dây chuyền gia công đóng gói thuốc bột nước (Wetable Powder) với công nghệ Jet-mill (nghiền siêu mịn bằng khí động)
16
Theo quy định của Nhà nước Việt Nam, các cơ sở sản xuất thuốc trừ sâu không được phép sản xuất và lưu hành các thuốc trong danh mục cấm và khuyến khích thay thế dung môi hữu cơ bằng dung môi nước. Tuy nhiên trên thực tế còn lưu hành nhiều loại trong danh mục cấm, và lượng thuốc dung môi sử dụng khá lớn. Thuốc trừ cỏ trên cơ sở 2,4D vẫn được sản xuất và lưu hành khá phổ biến.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Tiller S Tiller S VIFOSAT 480DD VIFOSAT 480DD GRAMOXONE 20 SL MICHELLE 62 ND Vi 2,4-D 600 DD Vi 2,4-D 80 BTN Vi 2,4-D 80 BTN VIBUTA 62ND VITANIL 60ND VIVADAMY 5DD Vi 2,4-D 750 DD VIKITA 50ND FUJI ONE 40ND
Fenoxaprop- P- Ethyl (2.4)- Dichlorophenoxy Acetic acid MPCA Fenoxaprop- P- Ethyl (2.4)- Dichlorophenoxy Acetic acid MPCA Glyphosate-isopropylamine salt (muối) Glyphosate-isopropylamine salt (muối) Paraquat ion Butachlor 2,4-D muối amin 2,4-Dichlorophenoxy acetic acid Phụ gia 2,4-Dichlorophenoxy acetic acid Phụ gia Butachlor N-(butoxymethyl)-2-chloro-2',6'-diethyl- acetanilide N- (3,4-dichlorophenyl)propinamide Validamycin A 2,4-D muối amin IPB Phụ gia Isoprothiolane
45 g/l 70 g/l 210 g/l 45 g/l 70 g/l 210 g/l 480 g/l 480 g/l 200 g/l 62% 600 g/l 80% 20% 80% 20% 62% 40% 20% 5% 720 gr/l 50% 50% 40%
17
STT Tên thuốc Thành phần-Hoạt chất và phụ gia Nồng độ hoạt chất
16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29
Octave 50 WP VIVADAMY 5BHN VIPAC 88 VIROXYL 58BTN VIPAC 88 VIBEN 50BTN VITHI-M 70BTN NEW KASURAN BTN VIKITA 10H VIKITA 10H VIZINCOP ViCarben 50HP FUJI ONE 40ND VIBEN 50BTN
Phụ gia Prochloraz Validamycin A Phụ gia Alpha naphthylacetic acid b-NOA Metalaxyl Copper oxychloride Alpha naphthylacetic acid N P K và các nguyên tố vi lợng Benomyl Phụ gia Thiophanate Methyl Phụ gia Kasugamycin Basic cupric cloride (S-benzyl)-O,O-di-isopropyl phosphorothioate Phụ gia (S-benzyl)-O,O-di-isopropyl phosphorothioate Phụ gia ZINEP Copper oxychloride Chất phụ gia Carbendazim Isoprothiolane Phụ gia Benomyl
60% 500 g/kg 5% 95% 8% 50% 50% 50% 70% 30% 0.6% 16% 10% 90% 10% 90% 20% 30% 50% 500 gr/l 40% 60% 50%
18
30 31 32
VIBEN- C 50 BTN VIFUKI 40ND VIVADAMY 3DD
50% 25% 25% 50% 20% 20% 3% 97%
dihydroxy-6-hydroxymethyl-4-
trihydroxy-3-hydroxymethylcyclohex-2-
33 34 35 36 37 38 39
VIMIX 13,1 DD ViCarben 50HP VIVADAMY 3DD APPLAUD-MIPC 25 BTN APPAUD-BAS Mipcin 25 BTN VISUMIT 5BR
Phụ gia Benomyl oxyclorua đồng Phụ gia Di-isopropyl- 1,3-ditriolan-2-ylidenemanolate S-benzyl-O,O-di-isopropyl phosphorothioate Validamycin Phụ gia 1L-(1,3,4/2,6)-2,3 {(1S,4R, 5S, 6S)- 4,5,6 enylamino]cyclohexyl beta-D-glucopyranoside 1-naphthaleneacetic acid beta-naphthoxy acetic acid Zn ++, Cu ++, Ma++ Carbendazim Validamycin Phụ gia Buprofezin MIPC Hoạt chất Buprofezin BPMC 2-(1-methylethyl) phenyl methyl carbamate Phụ gia Fenitrothion Phụ gia
2% 0.05% 0.05% 11% 500 gr/l 3% 97% 5% 20% 75% 7% 20% 25% 75% 5% 95%
19
40
ViBAM 5H
2%
41 42 43 44 45
ViFAST 5ND SUNRICE ViSHER 25 ND FOKEBA SUNRICE
3% 95% 5% 15% 25% 20% 15%
46
ViBASU 10H
10% 90%
47 48 49
ViBASU 10H FURADAN 3H VICARP 4H
10% 90% 3% 4% 96%
thiosulfonat-3-
50 51
ViNETOX 5H VIBAM 5H
5% 95% 2%
Dimethyl-S-(N-methylcarbamoyl
52
FURADAN 3H
3% 95% 3%
thiosulfonat-3-
53
ViNETOX 5H
2-(1-methylethyl) phenyl methyl carbamate 0,0-Dimethyl-S-(N- methylcarbamoyl)phosphorodithioate Phụ gia Alpha Cypermethrin Ethoxysulfuron Cypermethrin Kẽm phosphua Ethoxysulfuron O,O-Diethyl-O-(2-isopropyl-6-methyl-4- pyrimidinyl)phosphorothioate Phụ gia O,O-Diethyl-O-(2-isopropyl-6-methyl-4- pyrimidinyl)phosphorothioate Phụ gia Carbofuran CARTAP Phụ gia 2-N-N-dimethylamino-1-sodium thiosulfonic acide propane Phụ gia 2-(1-methylethyl) phenyl methyl carbamate O,O- methyl)phosphorodithioate Phụ gia Carbofuran 2-N-N-dimethylamino-1-sodium thiosulfonic acide propane
5%
20
54 55 56 57 58
VIMOCA 20ND ViFAST 5ND ViSUMIT 50 ND ViSHER 25ND TREBON 10 ND
95% 200 g/l 5% 50% 50% 25% 10%
59 60 61 62 63 64 65 66 67 68
SCOUT ViFEL 50ND SIMIBASS 75ND DECIS 2.5 EC VIFENVA 20ND FOKEBA MICADO ViFAST 5ND ViBASA 50ND ViPHENSA 50ND
Phụ gia Ethoprophos Alpha Cypermethrin O,O-Dimethyl-O-4nitro-m-tolyl phosphorothioate Phụ gia Cypermethrin Etofenprox (S)-[alpha-cyano-(3-phenoxybenzyl)](1R,3S,1'RS)-2,2- dimethyl-3- (1'2',2',2'-tetrabromoethyl)cyclopropanecarboxylate Phụ gia Phenthoate O,O-Dimethyl-O-4nitro-m-tolyl phosphorothioate 2-sec-butylphenyl methylcarbamate Phụ gia Deltamethrin Fenvalerate Phụ gia Kẽm phosphua Phụ gia Alpha Cypermethrin 2-(1-methylethyl) phenyl methyl carbamate Phụ gia Phenthoate BPMC Phụ gia
1.60% 98.40% 50% 45% 30% 25% 25 g/l 20% 80% 20% 80% 5% 50% 50% 30% 20% 50%
21
69 70
Phenthoate BPMC Phụ gia Phenthoate BPMC Phụ gia
30% 20% 50% 30% 20% 50%
(tên
cũ
71
ViPHENSA 50ND ViPHENSA 50ND ViSUMIT SUMITHION)
50% 50%
2,2,3,3-
72 73 74 75 76
10% 400 g/l 50%
40ND
(tên
O,O-Dimethyl-O-4nitro-m-tolyl phosphorothioate Phụ gia (RS)-alpha-cyano-3-phenoxybenzyl tetramethyl- cyclopropanecarboxylate Triazophos O,O-Dimethyl 2,2-Dichlorovinyl phosphat cũ
77 78 79
VIMITE 10ND HOSTATHION 40ND DDVP 50ND ViBABA 50ND ViDITHOATE 40ND ViBASU BASUDIN) VIMOCA 20ND ViMIPC 20ND
Diazinon Ethoprophos MIPC Phụ gia
40% 200 g/l 20% 80%
22
Dưới đây trình bầy một số sơ đồ công nghệ sản xuất thuốc BVTV các dạng rắn, lỏng.
Bồn chứa
Thiết bị khuấy trộn
Đóng chai tự động
Kho sản phẩm
Hoá chất Phụ gia Dung môi
• Sơ đồ CN gia công thuốc trừ sâu dạng nhũ dầu:
Sấy
Sàng
Bồn chứa
Trộn tạo hạt
Đóng bao
Kho sản phẩm
Hoạt chất Nhân cát Keo+phụ gia
• Sơ đồ CN gia công thuốc trừ sâu dạng hạt dính:
Khuấy trộn
Bồn chứa
Nghiền siêu mịn
Đóng chai tự động
Kho sản phẩm
Hoá chất Phụ gia Nước
• Sơ đồ CN gia công thuốc trừ sâu dạng huyền phù đậm đặc:
Trợ lọc
Không khí
Pha chế: axit, mầu, Chất bảo quản
Không khí
Lọc
Thành phẩm
Cô đặc
Nhân giống
Lên men
Phân lập giống
Pha chế
Tách bã
Môi trường Dinh dưỡng
23
• Sơ đồ CN gia công thuốc trừ sâu dạng huyền phù đậm đặc:
• •
Các loại nhựa gốc: alkyd resine, acrylic resine, epoxy, PU, ABS... Các loại bột mầu: trắng titan(titan oxit), trắng kẽm(oxyt kẽm), đỏ sắt (oxit sắt III), vàng kẽm (cromat kẽm), thái thanh lục, thái thanh lam (gốc Ftalocyanyl)...
Các chất độn: CaCO3, Talc, BaSO4... Các loại dung môi: xylene, toluene, butyl acetate, white spirit, metyl • • etyl xeton, dung môi hỗn hợp...
Các chất phụ gia như: chống lắng, chống tạo bọt, chống mốc, tạo • nấm, diệt khuẩn...
24
Tuy nhiên khó có thể có được các thông tin của các chất chống lắng, chống tạo bọt, chống mốc, tạo nấm, diệt khuẩn ... Lượng dung môi sử dụng để pha sơn như toluen, xylen, butyl acetat.. được biết là khá lớn. Chỉ tính riêng khu vực Đồng Nai và Thành phố Hồ Chí Minh, trung bình hàng năm sử dụng khoảng 4.000 tấn hoạt chất và khoảng 16.000 tấn hoá chất khác bao gồm: dung môi, chất độn, phụ gia…
Theo thống kê tại Hà Nội với hai công ty sơn (Công ty CP Sơn tổng hợp Hà Nội và Công ty Hoá chất Sơn Hà Nội), lượng sơn alkyd sản xuất khoảng trên 5.000 tấn, sơn epoxy khoảng gần 1.000 tấn, riêng sơn cao su vòng hoá, sơn chống hà đã lên tới trên 400 tấn/ năm. Công đoạn nghiền sơn gốc và pha chế sơn từ sơn gốc, pigment, phụ gia và dung môi là nguồn quan trọng phát tán hơi dung môi và bụi hoá chất độc đồng thời cũng tạo nên môi trường cực kỳ dễ phát hoả hoạn. Những nguy cơ này tuỳ thuộc rất nhiều vào hệ thống thiết bị và ý thức thực hiện các biện pháp an toàn. Hiện tại hầu hết các cơ sở khảo sát đều đã có hệ thống tự động trong các khâu này và nhìn chung là theo nguyên lý hệ thống kín.
Ba cơ sở sản xuất Acquy thuộc VINACHEM là Công ty CP Acquy-Pin Vĩnh Phú, Cty CP Acquy Tia Sáng (Hải Phòng) và Cty CP Pin-Acquy Miền Nam. Ngành sản xuất ắc quy chì bao gồm hai công đoạn quan trọng liên quan đến hoá chất là:
• công đoạn chuẩn bị bản cực chì (đúc bản cực, nghiền bột chì, tạo và trát cao
25
chì chứa bột chì, bột oxyt chì và axit H2SO4 đặc)
• công đoạn chế tạo vỏ bình bằng cao su ebonit, trong đó có giai đoạn luyện cao su và lưu hoá (tương tự ngành cao su sẽ phân tích sau); tuy nhiên hiện nay hầu hết các cơ sở sản xuất ắc quy đều nhập vỏ bình nhựa) • công đoạn hoá thành bình điện khi đó có hơi axit bốc lên khá mạnh
• Lưu huỳnh là một á kim tồn tại dưới dạng bột, không tan trong nước, nhưng thuộc loại nguyên liệu dễ bốc cháy, dễ thăng hoa trong điều kiện tự nhiên.
• Các hoá chất làm tăng tốc độ quá trình lưu hoá, được gọi là chất xúc tiến, được đưa vào sản phẩm cao su ở một tỷ lệ nhỏ hơn nhiều so với lưu huỳnh, cỡ 0.62 – 0.64% lượng cao su. Chất xúc tiến có nhiều dạng khác nhau, nhưng về cơ bản đều là những chất có dạng amin hay carbamat (sulfua) hữu cơ mạch vòng. Các hợp chất này tồn tại ở dạng bột rắn, và có mùi đặc trưng.
• Chất làm giảm khả năng bị oxy hoá của sản phẩm cao su hay còn được gọi là chất phòng lão, được sử dụng với khối lượng lớn cỡ trên dưới 3.5% đối với tổng lượng cao su. Hầu hết chúng là sản phẩm hữu cơ dạng dẫn xuất của phenol có khả năng làm giảm hoặc ngăn ngừa quá trình oxy hoá, không tan trong nước. Thông thường chúng tồn tại dưới dạng bột rắn.
26
• Các chất độn và dầu hoá dẻo, chất làm mềm, acid stearic, chất chống tự lưu... Tổng lượng các chất này so với cao su là vào khoảng trên dưới 20%. Trong số các chất này thì kẽm oxyt được sử dụng với khối lượng lớn nhất, cỡ 8% so với tổng khối lượng cao su. Oxýt kẽm là loại chất dễ phân tán vào
môi trường không khí do rất nhẹ, đồng thời cũng là loại chất dễ hoạt động trong môi trường dù chỉ hơi mang axít hay kiềm, do đó có ý nghĩa nhất định đối với ô nhiễm nước. Một tác nhân nữa là dầu hoá dẻo. Khác với chất hoá dẻo dùng cho nhựa, dầu hoá dẻo dùng cho sản phẩm cao su, đặc biệt từ cao su thiên nhiên, người ta thường sử dụng sản phẩm của công nghệ chế biến dầu thông (được gọi là dầu tùng tiêu). Loại chất này dưới dạng dầu quánh, không tan trong nước, không bay hơi mạnh, nhưng dễ cháy.
• Loại chất độn quan trọng nhất và sử dụng với khối lượng rất lớn và cũng có tác động đến sức khoẻ và môi trường nhiều nhất là muội than đen. Trong trường hợp sản xuất sản phẩm lốp ôtô chịu lực cao và cần độ chống mài mòn cao, chúng được sử dụng với tỷ lệ khối lượng cỡ trên dưới 60% so với cao su. Muội than có đặc trưng là rất mịn và nhẹ nên là một tác nhân ô nhiễm môi trường không khí rất quan trọng.
• Một loại nguyên liệu hoá chất quan trọng ở dạng chất lỏng là xăng công nghệ, sử dụng với tỷ lệ cỡ 2,5 % so với tổng lượng cao su. Xăng công nghệ là chất rất dễ bay hơi, dễ cháy, nhiệt độ sôi đối với xăng dùng cho công nghệ cao su là 80-110OC, hàm lượng lưu huỳnh nhỏ hơn 0,025%, hydro carbon thơm nhỏ hơn 3% , không được có Pb trong xăng. Vì được sử dụng trong quá trình công nghệ chứ không phải trong động cơ kín nên xăng tác động trực tiếp đến môi trường lao động như các hoá chất khác. Mức độ tác động cũng phụ thuộc vào loại máy, thao tác và môi trường.
27
Các dung môi được sử dụng với khối lượng rất lớn trước khi lưu hoá và sẽ chuyển hoàn toàn vào môi trường không khí dưới tác dụng của nhiệt độ lưu hoá (khoảng trên 100oC), gây ra nguy cơ nhiễm dung môi trực tiếp đối với người lao động và dân cư xung quanh. Đặc biệt nếu cơ sở sử dụng xăng chì thì ngoài dung môi còn có nguy cơ nhiễm chì. Hiện nay ở các công ty sản xuất các sản phẩm cao su, khâu tháo và lắp khuôn hầu hết còn ở mức thủ công hay bán tự động, do đó người công nhân phải đứng ở tư thế tiếp xúc trức tiếp với hơi hay khí thoát ra từ quá trình lưu hoá, đặc biệt là với công nghệ sản xuất săm lốp ô tô. Với các loại sản phẩm này, keo và xăng được sử dụng rất nhiều để gắn kết các lớp cao su và vải bố với nhau. Toàn bộ lượng dung môi cho keo sẽ thoát vào môi trường lao động, khác với trường hợp của công nhân sản xuất sơn, lượng dung môi pha sơn chỉ thoát ra khi sử dụng sơn. Nếu như không có một kiến trúc công nghiệp hợp lý thì lượng dung môi này sẽ tác động trực tiếp tới người lao động đang thao tác trên khuôn sản phẩm cao su mỗi khi tháo dỡ khuôn. Khu vực cán luyện cao su là khu vực mà người lao động phải tiếp xúc với các hoá chất dạng bột như muội than đen (Carbon black), các oxyt kim loại, các chất màu,
các chất phụ gia cho cao su khác … Vì các hoá chất này cần phải rất mịn để có thể phân tán đều trong cao su sau khi luyện nên nếu các quá trình cân, đong và nhập liệu vào máy luyện và cán được tiến hành thủ công thì đây chính là nguồn tiếp xúc rất nguy hiểm với hệ hô hấp của công nhân. Các hoá chất này đều là những hoá chất có tính phản ứng cao như oxýt kim loại, dễ tác động đến hệ hô hấp như muội than, lưu hùynh. Lượng sử dụng than và lưu huỳnh cũng như xăng trong công nghệ sản phẩm cao su là rất cao, thí dụ xăng là khoảng 2,5 %, muội than là khoảng 40-60%… sẽ làm tăng nguy cơ nhiễm đối với công nhân trong ngành. 1.1.7. Ngành sản phẩm chất dẻo (gồm các sản phẩm nhựa, mút, tấm bông PE...): Ngành sản xuất các sản phẩm chất dẻo là một trong những ngành có số lượng các cơ sở sản xuất quy mô vừa và nhỏ tương đối lớn. VINACHEM có 1 cơ sở sản xuất sản phẩm chất dẻo là Cty CP Sơn – Chất dẻo tại Tp. Hồ Chí Minh, chuyên sane xuất bao bì chất dẻo, chi tiết, phụ tùng, ống dẫn bằng nhựa PVC. Ngoài ra VINACHEM còn có 2 Công ty liên doanh sản xuất nhựa PVC và chất hoá dẻo. Đó là Cty TNHH Nhựa và Hoá chất TPC VINA và Cty Liên doanh hoá chất LG VINA. (cid:131) Hoá chất sử dụng trong ngành này chia làm 3 loại:
- Nhựa hạt: PP, PE, PVC, TDI... - Phụ gia: DOP... - Bột mầu cho nhựa
- Ngoài công đoạn đùn ép, thổi màng nhựa một số cơ sở còn thêm các công đoạn tạo hình, in trên nhựa hoặc hoàn thiện các sản phẩm nhựa và công đoạn này có sử dụng các loại dung môi như: toluen, butyl axetat, isopropyl ancol, metyl chlorua, MEK, DMF, DOP...
28
- Đối với các cơ sở sản xuất mút xốp trên cơ sở poly uretan, nguyên liệu để chủ yếu để sản xuất là TDI (toluene diisocyanate) là một hoá chất cần quan tâm vì bản thân đây là hoá chất độc và được sử dụng với số lượng lớn.
Năm Số vụ tai nạn
1995 1996 1997 1998 1999 230 2146 2905 3825 Số người bị tai nạn 264 4779 3241 Bỏng hoá chất, xăng dầu 4,13 % 5,71 % 63 (2,1%) 28 (0,7%)
29
của quân đội Mỹ đã đem đến trường đùa nghịch xịt vào lớp học làm hơn hai chục em học sinh phải cấp cứu tại bệnh viện Bạch Mai. Năm 2000, một vụ cháy kho hoá chất tại quận 11 thành phố Hồ Chí Minh, các lực lượng ứng cứu phải làm việc suốt 56 giờ mới dập tắt được ngọn lửa, các thiệt hại về tài sản được đánh giá là lớn (không có số liệu thống kê), thiệt hại về môi trường chưa được tính đến. Tại Bình Dương, một xe chở bao bì phế thải còn tồn dư Carbofuran (liên doanh KOSVIDA thuê xử lý) khi chạy trên quốc lộ 58 để rơi bao bì tạt vào mặt người đi đường gây ngộ độc nặng phải cấp cứu tại bệnh viện Vào tháng 10/2002, một vụ ngộ độc do sử dụng chất bảo quản da giày tại công ty liên doanh giầy Nam Cương tại khu CN tỉnh Bình Dương làm hơn 100 công nhân bị nhiễm độc phải tới bệnh viện điều trị, ảnh hưởng tới sức khỏe. Ngày 11 tháng 1 năm 2003, một vụ nổ tại kho chứa dung môi, hoá chất của một công ty TNHH Long Tre, khu CN Tràng Bảng- Tây Ninh (của chủ Đài Loan) đã làm 11 người chết và hơn 30 người bị thương. Nguyên nhân chưa được làm rõ nhưng người ta nghi ngờ nguyên nhân nổ do hỗn hợp hơi dung môi pha chế véc ni dùng cho hàng thủ công mỹ nghệ đã bị bắt cháy gây nổ và cháy lan truyền cả kho hoá chất bao gồm dung môi, nhựa sơn- vécni, chất bảo quản chống mốc... Trong báo cáo nghiên cứu về Y học lao động của Tiến sỹ Nguyễn Thị Hồng Tú - Vụ Y tế Dự phòng (Bộ Y tế) đã đưa ra những con số về các ca nhiễm bệnh nghề nghiệp liên quan đến hoá chất như sau:
1997 1998 1999 2000 Bệnh nghề nghiệp
Nhiễm độc chì 5 30 26 87 2001 5
Nhiễm độc TNT 1 34 12
Nhiễm độc Nicotin 46 32 43
36 178 31 56 Nhiễm độc hoá chất BVTV
6 320 76 128 92
30
Tổng (Nguồn: Vụ Y tế Dự Phòng- Bộ Y tế)
Chưa có thống kê đầy đủ về các sự cố gây rủi ro do hoá chất gây nên, đặc biệt đối với các xí nghiệp vừa và nhỏ bởi rất nhiều lý do. Những rủi ro liên quan đến hoá chất chủ yếu là do ngộ độc do sử dụng thuốc trừ sâu, ngộ độc thực phẩm và một vài vụ ngộ độc lớn đã được thống kê ở trên. Số người chết và ngộ độc ảnh hưởng đến sức khỏe có thể thống kê nhưng những thiệt hại về mặt môi sinh thì chưa có trường hợp nào được đánh giá mang tính định lượng. Vụ vứt 6 bao Natri Xianua (NaCN) xuống sông của người buôn hóa chất tại Quảng Nam là một ví dụ. Một số vụ tràn dầu ngoài khơi được một số cơ quan có trách nhiệm đánh giá thiệt hại tiến hành để làm cơ sở tính bồi thường thiệt hại vật chất và chi phí khắc phục hậu quả. Những rủi ro do hoá chất gây thiệt hại lớn chủ yếu do cháy kho lưu giữ còn nói chung chỉ nằm trong giới hạn tai nạn lao động trong khu vực sản xuất gây chết người hoặc tàn phế. Tại công ty Supe phốtphát Lâm Thao hầu như năm nào cũng có tai nạn lao động do axit sunphuric gây ra từ bỏng nhẹ tới chết người. Theo số liệu từ VINACHEM, theo thống kê từ 25 doanh nghiệp trực thuộc VINACHEM trong năm 2007 số tai nạn lao động lên tới 70 vụ, trong đó 22 vụ nặng. Tại nạn lao động đã làm ảnh hưởng tới sức khoẻ của 72 người, thiệt hại vật chất khoảng 200 triệu đồng và 2.000 ngày công lao động. Vụ tai nạn nghiêm trọng nhất phải kể đến vụ tai nạn làm chết 1 công nhân tại Nhà máy sản xuất Phốtpho vàng – Công ty Hoá chất cơ bản Miền nam, nguyên nhân là do bỏng Phốtpho. Một vụ ngộ độc hoá chất khác đã xảy ra tại Công ty Phân lân nung chảy Văn Điển. Theo thống kê những doanh nghiệp xảy ra nhiều tai nạn lao động nhất là các Công ty cao su miền nam, cao su Đà Nẵng, cao su Sao vàng, Công ty Apatít Việt Nam và Công ty Bột giặt Lix.
Quốc gia Địa điểm Loại sự cố-Tai nạn Hoá chất liên quan
50-60
Nhật Bản Nhật Bản
Vịnh Minamata Nhiễm độc thực phẩm (cá) Methyl mercury Toyama
Cadmium
439 0
Hậu quả tổn hại SK
1044 200
55-59
Thổ nhĩ kỳ
Hexachlorobenzene
400
3500
1956
Anh
Endrin
0
59
1959
Maroc
thực
0
độc
2000
1960
Ấn độ
Bombay
thực
0
độc
58
1965
Anh
Epping
0
84
Nhiễm phẩm (cá) Nhiễm phẩm (cá) 4,4- Methylenedianiline
Nhật Bản Nhật Bản Irac
Fukuoka Osaka
1968 1970 71-72
Khí Methylmercury
0 92 459
200 6071
Nhiễm độc thực phẩm (gạo) Nhiễm độc thực phẩm (ngũ cốc) Nhiễm độc thực phẩm (bột mì) Nhiễm độc thực phẩm (dầu) Nhiễm độc thực phẩm (dầu) Nhiễm độc thực phẩm (bột mì) Nhiễm độc thựcphẩm (dầu) PCBs Nổ Nhiễm độc thực phẩm (Ngũ cốc) Tai nạnđường sắt (cháy)
1972 1973
Mỹ Mỹ
St.Luis Market Treo Tai nạn đường sắt
Propylene LPG
250
2500
Fort Wayne
Vinyl Chloride
4500
(cháy,nổ) Tai nạn đường sắt (cháy)
thực phẩm
PBBS
Michigan
0
333
1974
Greensburg Flixborough Decatur
Anh Mỹ
Chlorine Cyclohexane isobutane
0 28 7
8 89 152
2000 3000
Wenatchee
Nhiễm độc (thức ăn gia súc) Tai nạn đường sắt Nhà máy(nổ) Tai nạn đường sắt (cháy) Tai nạn đường sắt(nổ)
2
112
1975
Đức Đanmạch
Houston Helmstetlen Beek
MonoEthyl ammonium Butadiene Nitrogen oxyde Propylene
1 14
235 104
10000
Eagle Pass
Mỹ
LPG
17
34
ThácNiagara Severo
Italia
Chlorine Dioxin(TCĐ)/2,4,5T
4 0
176 193
730
Jamaica
Parathion
17
62
1978
Houston Deer Park BatonRouge Regensburg
Mỹ Đức
Amonia Amonia Chlorine Nitrogen oxide
17 6 0
34 178 40
10000 2000
Amonia Khí Khí Propylene
100 58 216
150 200
10000
Italia Mexico Taybanha
Manfredonia Xilatopec Hulmanguille Los Alfaques
Tai nạn đường sắt(nổ) Kho tàng Tai nạn giao thông Tai nạn giao thông Tai nạn đường sắt Nhà máy hoá chất (nổ) Nhiễm độc thực phẩm (bột mì) Tai nạn giao thông Tai nạn đường sắt Nhà máy(nổ) Nhà máy (cháy) Nhà máy Tai nạn giao thông (nổ) Nổ(đường ống) Tai nạn vận chuyển
33
Anh
oxford
Chlorine
99
Mỹ
Youngstown
Chlorine
8
114
3500
Tai nạn giao thông Tai nạnđường sắt (rò rỉ) Tai nạn đường sắt
1979
Canada
Missisauga
220000
Đài loan
mile
Chlorine/propane/but ane/toluene PCBs/PCDFs phóng xạ
0
1900
200000
Yucheng Three island Crystal city Crest View
Nhiễm độc thực phẩm Sự cố lò phản ứng Kho tàng Tai nạn đường sắt
14
6000 4500
1980
Liên xô Ấn độ Malaysia
Memphis Novóimbirsk Mandir asod Cảng Kelang
Lưu giữ Tai nạn của nhà máy Nổ nhà máy Nổ, cháy
0 300 50 3
0 200
200 3000
Tâybanha
Ortuella
Nổ
Thuốc trừ sâu Chlorine/ Amonia Parathion Amonia/ oxyacetylene Chất nổ
51
1980
Anh Mỹ
Barking Muldraugh
Sodium Cyanide Vynyl chloride
12 4
3500 6500
Sommerville
Cháy nhà máy Tai nạn đường sắt (trật bánh) Tai nạn đường sắt
343
23000
Garland Nowark Mexico Montana Puerto Rico San Juan
Tai nạn đường sắt Tai nạn đường sắt Tai nạn đường sắt phát thải do vỡ bồn chứa
Phosphorous trichloride Styrene Ethylene oxide Chlorine Chlorine
0 29
5 1000 200
8600 4000 5000 2000
1981
34
81-83
Tâybanha
Madrit
Nhiễm độc thực phẩm
rõ
nguyên
340
20000
1981
Mỹ Venezuela Việt Nam
Gelsmar Castalc Tacoa TPHCM
không nhân Chlorine Propylene dầu Wafarin
145 177
140 100 1000 564
1982 1983 1984
Canada Mỹ Venezuela Nicaragua Mỹ Brazil Ấn độ
Livingstone Vernon Fitchburg Taft Caracas Corinto Denver Saopaulo Bhopal
nhà máy nhà máy Nổ Sản phẩm nhiễm độc (bột phấnrôm) Tai nạn đường sắt Tai nạn đường sắt Nhà máy Nhà máy Nổ nổ bể chứa nổ bể chứa Tai nạn đường sắt Nổ đường ống Nhà máy hoá chất
0 0 101 508 2500
1200 3000 3000 17000 23000 2000 200000
0 355 0 1000 43 3 50000
Mêxicô Matamoas
Ammonia
Hydrofluoric dầu nhiên liệu Methyl acrylate Vynyl chlorde acrolein chất nổ dầu Nitric acide Xăng Methyl izocyanate Khí
452
31000 3000
4248 200
Pakistan Peru Mỹ
St.J.ixhuatepec Nổ bồn chứa Nhà máy s.x phân bón Garhl Dohda Callao Middleport Sauget
Nổ đường ống khí Nổ đường ống Nhà máy Nhà máy
60
3000
110 125
1985
Ấn độ
Linden Bombay
Nhà máy Tai nạn CN (vỡ ống)
Khí tự nhiên Methyl izocyanate Phosphorous oxychloride Malathion Chlorine
1
161 110
35
New Delhi
Sulphuric Acid
0
49
5000
Mexico Mỹ
Tai nạn CN rò rỉ Tai nạn đường sắt Cháy
nghiên
Sulphuric Acid Aldicarbo oxime
0
49 140
5000
1986 1987
Gualajara Viện cứu Peabody Ucraina Chemobyl Trung quốc Quảng Tây
Hồ Nam
Nhà máy Nổ lò phản ứng hạt nhân Nhiễm độc nước uống
1 31 55 0
125 300 3600 15400
135000
Mỹ
Wilson country Tai nạn đường sắt Nanticote Ohio
Cháy nhà máy Tai nạn giao thông
0 0
0 6
3000 18000 2000
1988
Nga
Confluence Yaroslav
Tai nạn đường sắt Tai nạn đường sắt
Benzene Phóng xạ Methyl alcohol Amonium bicarbonate Sulphuric acid Sulphuric acid Phosphorous trichloride khí propan
0 0
0 34
1000 2000
36
Có thể lấy Đài Loan – Trung Quốc làm ví dụ về tai nạn hoá chất liên quan đến phát triển công nghiệp. Hai ngành công nghiệp mũi nhọn của Đài Loan là công nghiệp hoá chất và công nghệ viễn thông- tin học. Đài Loan cũng có xuất phát điểm là nền công nghiệp lạc hậu, với thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá kéo dài hơn 30 năm. Theo các phân tích mang tính thống kê của Đài Loan về tai nạn rủi ro chung cho hoạt động công nghiệp có liên quan đến hoá chất về số lượng, loại hình và nguyên nhân có thể cho hình ảnh khái quát gần với thực tiễn hoạt động công nghiệp của chúng ta hiện tại cũng như trong tương lai.
5,7%
3,5%
3,2%
8,1%
5,3%
2,8
7,3%
Nguyªn liÖu ho¸ chÊt In Ên vµ sp giÊy Thùc phÈm §iÖn, ®iÖn tö vµ thiÕt bÞ c¬ khÝ S¶n phÈm ho¸ chÊt C¸c SP dÇu má vµ than ®¸ SX kim lo¹i c¬ b¶n DÞch vô c«ng céng Giao th«ng, liªn l¹c vµ kho Ngµnh kh¸c
37
Số sự kiện
31
28
19
1.Vận hành sai 2.Vận chuyển hoá chất 3.Lưu giữ 4.Đường ống bị ăn mòn
9
40 30 20 10 0
1
2
3
4
Qua biểu đồ hình số 1 cho thấy, rủi ro do hoá chất chiếm tới hơn 60% các tai nạn công nghiệp, trong đó với ngành hóa chất, tỷ lệ các tai nạn hoá chất chiếm tới 20,2%. Biểu đồ hình số 2 cho thấy trong số 87 sự cố công nghiệp xảy ra thì có tới 31 sự cố là do vận hành sai nguyên tắc an toàn, 28 sự cố do hoạt động vận chuyển hoá chất, 19 sự cố là do bảo quản lưu giữ và 9 sự cố do đường ống công nghệ bị hư hỏng. Trong tổng số 87 sự cố công nghiệp này thì có 59 tai nạn xảy ra.
125
140 120
Series1
102
100
67
54
50.6
41.3
80 60 40
27.1
21.9
20 0
1.Nguyên nhân khác 2.Rò rỉ hoá chất % 3.Cháy 4.Nổ
2
3
1
4
38
Về loại hình rủi ro trên biểu đồ hình 3 cho thấy đứng đầu vẫn là rủi ro do sự cố nổ (50,6 %), rò rỉ hoá chất (41,3 %) sau đó là cháy (27,1% ) còn lại là các loại hình khác (21,9 %).
• Ngành hoá chất là nhà sản xuất hoặc sử dụng những nhóm hoá chất dưới
đây với số lượng tương đối lớn. - Nhóm chất gây ăn mòn: axit nitric, axit sulphuric, natri hydroxit (xút), axit phốtphoric, natri hypoclorit... - Nhóm chất dễ cháy, nổ: Axeton, benzen, etyl acetat, formaldehit, metanol, styren, toluen, xylen, butanol, n-hexan, n-heptan, DMF, phốtpho... - Nhóm chất độc (độc cấp tính và độc mãn tính): 2,4-TDI, thiram, amoniac, cypermethrin, diphenyl guanidine và các hợp chất vòng thơm như phenol, benzen, toluen, xylen, trichloroethylen...
• Hoá chất thuộc nhóm dễ cháy, nổ theo kết quả điều tra có mặt chủ yếu tại các cơ sở sản xuất gia công thuốc trừ sâu, sản xuất sản phẩm cao su, chất dẻo.
• Các hoá chất gây ăn mòn có mặt ở hầu hết các ngành thuộc công nghiệp hoá chất ở các mức độ khác nhau.
• Các hoá chất độc cũng được sử dụng ở các cơ sở sản xuất sơn hoặc pha chế thuốc bảo vệ thực vật.
39
Theo thống kê điều tra của cơ quan y tế, quản lý vệ sinh và an toàn lao động cho thấy các doanh nghiệp hoá chất còn tồn tại những vấn đề lớn như quy phạm an toàn vận hành, nội quy an toàn lao động, phòng cháy - chữa cháy, trang bị bảo hộ lao động tuy đủ nhưng còn ở mức tối thiểu. Tại tất cả các đơn vị sản xuất quy mô
lớn và vừa đều có tổ chức đội cứu hoả bán chuyên nghiệp cùng y tế cơ sở chịu trách nhiệm ứng cứu các loại sự cố gây tai nạn. Hàng năm các cơ sở này cũng được tham gia tập huấn về các hoạt động phòng chống cháy, nổ với đội phòng chống cháy, nổ trong khu vực. Tuy nhiên trên thực tế, khi tai nạn hoá chất xảy ra tại cơ sở sản xuất, với sự cố ở mức độ nhỏ thì thường các cơ sở tổ chức hoạt động ngăn chặn và cấp cứu tại chỗ kịp thời nhưng với sự cố lớn thường lúng túng và bị động. Một vài rủi ro hoá chất lớn đã xảy ra cho thấy tình hình ứng phó đối với các sự cố hoá chất nói chung còn nhiều bất cập.
Để ngăn ngừa và hạn chế rủi ro, đồng thời đóng góp cho sự phát triển bền vững trong ngành hoá chất, một chương trình mang tính toàn đã được triển khai vài năm trở lại đây. Đó là chương trình “Chăm sóc Trách nhiệm” (Responsible Care, viết tắt là RC). Nguyên tắc hoạt động của RC là một hoạt động tự nguyện của các doanh nghiệp hoá chất toàn cầu nhằm:
• Các hoạt động về nâng cao nhận thức về an toàn hoá chất và phòng ngừa rủi ro của các doanh nghiệp thuộc ngành hoá chất:
- hoàn thiện liên tục các hoạt động của chính mỗi doanh nghiệp hoá chất phục vụ cho việc bảo vệ con người và môi trường thông qua việc quản lý toàn bộ vòng đời của chính sản phẩm họ sản xuất ra cũng như toàn bộ quá trình sản xuất ra nó.
- đóng góp cho sự phát triển bền vững của cộng đồng và xã hội. -
tăng cường các quá trình thông tin cho cộng đồng và xã hội các kế hoạch và kết quả thực hiện của mình nhằm hoàn thiện quá trình sản xuất, thành tựu và thách thức của sự phát triển của doanh nghiệp liên quan đến tăng trường kinh tế, bảo vệ môi trường và con người, phục vụ lợi ích xã hội.
- chia sẻ với các đối tượng liên quan (bạn hàng, khách hàng, nhà cung cấp, nhà quản lý và cộng đồng) ở cả quy mô quốc gia và quốc tế về những mối quan tâm cũng như những ý thức của các bên để cùng giải quyết các mối quan tâm này.
-
tăng cường hợp tác với các cơ quan chính phủ trong việc xây dựng và thực thi các tiêu chuẩn ngày càng khắt khe hơn để đảm bảo an toàn cho con người và môi trường hiện nay và tương lai. - mở rộng mạng lưới những tổ chức và cá nhân tham gia Chương trình RC toàn cầu.
40
Hội đồng RC Việt Nam đang được xúc tiến thành lập tại Hội Hoá học Việt Nam. Chương trình RC đã có những hoạt động bước đầu như hoạt động thí điểm về RC
tại Công ty Phân lân Văn Điển và Phân đạm và hoá chất Hà Bắc. Nhiều lớp tập huấn về RC cũng được tổ chức với sự tham gia của các chuyên gia quốc tế. Một số chương trình mà an toàn hoá chất được lồng ghép trong đó như Sản xuất sạch hơn (Cleaner Production - CP), An toàn và Sức khoẻ nghề nghiệp (Occupational Health and Safety - OSH), Đánh giá Rủi ro - ĐGRR cũng đã được triển khai từ nhiều năm nay trong ngành hoá chất. Một vài ví dụ điển hình là chương trình CP tại Công ty Hoá chất Đức Giang, Công ty Hoá chất và Đất đèn Tràng Kênh, Công ty Phân lân Ninh Bình; chương trình OSH tại Nhà máy sản xuất Phốtpho vàng – Công ty Hoá chất Đức Giang; chương trình ĐGRR tại Công ty Phân đạm và Hoá chất Hà Bắc.
• Giáo trình đào tạo này được xây dựng trên nền tảng:
- kết luận rút ra từ hiện trạng quản lý an toàn hoá chất trong các doanh nghiệp (đã trình bày ở phần trên) - các tài liệu pháp quy về quản lý an toàn hóa chất hiện có của Việt Nam và một số nước hay tổ chức quốc tế - tham khảo các giáo trình liên quan để xây dựng giáo trình về an toàn hóa chất phổ biến cho các doanh nghiệp hoá chất
• Các văn bản pháp quy về an toàn hoá chất của các Bộ, Ban, Ngành đã được
41
tham khảo bao gồm: - Nghị định số 68/2005/NĐ-CPATHC Nghị định chính phủ về An toàn hoá chất
- Công ước của tổ chức Lao động quốc tế ILO số 170 năm 1990 (về an toàn hóa trong sử dụng hóa chất tại nơi làm việc) - Thông tư 02/2004/TT -BCN hướng dẫn thực hiện nghị định 13/2003/NĐ- CP vận chuyển hàng nguy hiểm bằng đường bộ - Nghị định chính phủ12/2003 Vận chuyển vật liệu nguy hiểm - TCVN: 5507 Hoá chất nguy hiểm - QĐ số 29/1999/QĐ- BNN-BVTV Danh mục thuốc BVTV được phép sử dụng, hạn chế sử dụng, cấm sử dụng ở Việt Nam - Nghị định 02/CP ngày 5/1/1995 của chính phủ đối với hàng hoá là chất độc mạnh, chất phóng xạ, phế liệu, phế thải kim loại và phế thải có hoá chất độc hại . - Quyết định số: 25/2005/QĐ-BNN ngày 18/5/2005 của Bộ Nông nghiệp phát triển nông thôn danh mục thuốc thú y đựoc phép lưư hành, cấm sử dụng và hạn chế sử dụng ở VN - Quyết định số: 21/2005/QĐ- BNN ngày 18/4/20005 Bổ sung một số thuốc BVTV vào danh mục thuốc bảo vệ thực vật được phép sử dụng cho cây rau - Quyết định 136/2004/QĐ-BCN ngày 19/11/2004 Bộ công nghiệp Ban hành danh mục các máy, thiết bị, hoá chất độc hại có yêu cầu an toàn đặc thù.
• Các tài liệu, giáo trình tham khảo để xây dựng giáo trình được là từ các tổ chức quốc tế, dự án, doanh nghiệp có nhiều kinh nghiệm trong lĩnh vực an toàn hoá chất như: - Tổ chức Môi trường liên hợp quốc (UNEP) - Chương trình an toàn hoá chất toàn cầu (IPPS) - Cơ quan Bảo vệ môi trường Mỹ (EPA) - Cộng đồng Châu Âu (EU) - Tổ chức Xúc tiến thương mại Nhật bản (JETRO) - Cơ quan Năng lượng nguyên tử Liên hợp quốc (IEAE) - Tổ chức phát triển Liên hợp quốc (UNIDO) - Ngân hàng thế giới (WB) - Dự án điều tra cơ bản về hiện trạng sử dụng hoá chất tại Việt Nam do Bộ Công nghiệp chủ trì - Một số giáo trình giảng dạy về an toàn hóa chất của các công ty như Công ty BAYER, MERCK
• Mục tiêu cơ bản của việc xây dựng giáo trình đào tạo là tạo ra một tài liệu có tính chất cơ bản để phổ biến cho doanh nghiệp về:
42
o Sự nguy hiểm của hóa chất o Thông tin hóa và nguồn thông tin hóa chất o Các nguyên tắc cơ bản để ngăn ngừa các tác động xấu từ hóa chất và xử lý sự cố hóa chất
o Các nguyên tắc và những nội dung cơ bản trong tổ chức quản lý an toàn hóa chất tại một doanh nghiệp
o Nội dung cơ bản của nữhng văn bản pháp quy phải tuân thủ về quản lý an toàn hóa chất
- Text (Tài liệu văn bản phát cho học viên) - Powerpoint (Tài liệu giảng dạy) Giáo trình được xây dựng dưới 2 dạng
• Phương pháp xây dựng giáo trình:
- Tham khảo và dựa trên tài liệu giảng dậy về an toàn hoá chất do Tổ chức Lao động thế giới biên soạn - Tham khảo ý kiến chuyên gia có nhiều kinh nghiệm về an toàn hóa chất từ các cơ quan sau:
- Vụ khoa học công nghệ - Bộ Công nghiệp - Cục Kỹ Thuật an toàn - Bộ Công nghiệp - Viện Bảo hộ lao động - Bộ Y tế - Viện Vệ sinh dịch tễ - Viện Y học Lao động và Môi trường - Bộ Tài nguyên và Môi trường - Bộ Lao động Thương binh và xã hội - Đại diện một số doanh nghiệp trong ngành hoá chất
Bên cạnh việc tổ chức đào tạo về an toàn hoá chất dựa trên giáo trình đã được biên soạn, Sổ tay RC (Responsible Care) cũng được phổ biến đến các doanh nghiệp hoá chất, góp phần thúc đẩy chương trình này trong ngành hoá chất. Dưới đây (bảng 8) là danh mục một số khoá đào tạo và lớp tập huấn đã được thực hiện trong khuôn khổ nhiệm vụ.
STT Nội dung đào tạo Thời gian
1 Tháng 2/2007 Số người tham gia 50
Tháng 12/2007 2 70 An toàn hoá chất và phổ biến các văn bản về pháp quy cho các doanh nghiệp thuộc VINACHEM An toàn hoá chất cho các doanh nghiệp thuộc Bộ Công nghiệp
3 Tháng 2/2007 40 Đối tượng tham gia Doanh nghiệp và các nhà quản lý Doanh nghiệp và các nhà quản lý Doanh nghiệp
43
Tháng 9/2007 50 4 An toàn hoá chất và đánh giá rủi ro tại Công ty Phân đạm và Hoá chất Hà Bắc An toàn hoá chất và đánh giá rủi ro tại Nhà máy SX Phốt pho vàng Doanh nghiệp
Trong những năm gần đây, vấn đề được quan tâm ngày càng nhiều là ảnh hưởng của hóa chất đến sức khỏe con người, đặc biệt là người lao động.
Nhiều hóa chất đã từng được coi là an toàn nhưng nay đã được xác định là có liên quan đến bệnh tật, từ mẩn ngứa nhẹ đến suy yếu sức khỏe lâu dài và ung thư. Do vậy cần thiết phải quan tâm tới tất cả các hóa chất.
2.1.1.1 Sự độc hại của hóa chất
Các yếu tố quyết định mức độ độc hại của hóa chất, bao gồm độc tính, đặc tính vật lý của hóa chất, trạng thái tiếp xúc, đường xâm nhập vào cơ thể và tính mẫn cảm của cá nhân và tác hại tổng hợp của các yếu tố này.
• Đường xâm nhập của hóa chất vào cơ thể con người
Hóa chất có thể đi vào cơ thể con người theo 3 đường:
- Đường hô hấp: Khi hít thở các hóa chất dưới dạng khí, hơi hay bụi.
- Hấp thụ qua da: Khi hóa chất dây dính vào da.
- Đường tiêu hóa: Do ăn, uống, phơi thức ăn hoặc sử dụng những dụng cụ ăn đã bị nhiễm hóa chất.
a. Qua đường hô hấp
44
Hệ thống hô hấp bao gồm đường hô hấp trên (mũi, mồm, họng); đường thở (khí quản, phế quản, cuống phổi) và vùng trao đổi khí (phế nang), nơi ôxy từ không khí vào máu và đioxit cacbon từ máu khuyếch tán vào không khí (hình 1).
Hình 1: Mô tả con đường hóa chất đi vào cơ thể qua đường hô hấp
Đối với người lao động trong công nghiệp, hít thở là đường vào thông thường và nguy hiểm nhất. Với diện tích bề mặt phổi 90m2 ở một người lớn khỏe mạnh; trong đó có 70 m2 là diện tích tiếp xúc của phế nang; ngoài ra còn có một mạng lưới mao mạch với diện tích 140 m2, dòng máu qua phổi nhanh và nhiều tạo điều kiện dễ dàng cho sự hấp thu qua phế nang vào mao mạch của các chất có trong không khí; và bình thường một người lao động hít khoảng 8,5m3 không khí trong một ca làm việc 8 giờ. Vì vậy, hệ thống hô hấp thực sự là đường vào thuận tiện cho hóa chất.
Trong khi thở, không khí có lẫn hóa chất vào mũi hoặc mồm, qua họng, khí quản và cuối cùng tới vùng trao đổi khí, tại đó hóa chất lắng đọng lại hoặc khuếch tán qua thành mạch vào máu.
Một hóa chất khi lọt vào đường hô hấp sẽ kích thích màng nhầy của đường hô hấp trên và phế quản - đây là dấu hiệu cho biết sự hiện diện của hóa chất. Sau đó, chúng sẽ xâm nhập sâu vào phổi gây tổn thương phổi hoặc lưu hành trong máu.
45
Mức độ thâm nhập của các hạt bụi vào cơ thể phụ thuộc vào kích thước hạt và tính tan của chúng. Chỉ những hạt nhỏ (đường kính nhỏ hơn 1/7000 mm) mới tới được vùng trao đổi khí. Những hạt bụi này sẽ lắng đọng ở đó hoặc khuếch tán vào máu tùy theo độ tan của hóa chất. Những hạt bụi không hòa tan gần như được loại trừ bởi bộ phận làm sạch của phổi. Những hạt bụi lớn hơn sẽ được lông mũi giữ lại hoặc lắng đọng dọc theo khí, phế quản, cuối cùng chúng sẽ được chuyển tới họng và nuốt, ho, hay khạc ra ngoài.
b) Hấp thụ hóa chất qua da
Một trong những đường xâm nhập của hóa chất vào cơ thể là qua da. Độ dày của da cùng với sự đổ mồ hôi và tổ chức mỡ ở lớp dưới da có tác dụng như một hàng rào bảo vệ chống lại việc hóa chất xâm nhập vào cơ thể và gây các tổn thương cho da.
Hóa chất dây dính trên da có thể có các phản ứng sau:
- Phản ứng với bề mặt của da gây viêm da.
- Xâm nhập qua da, kết hợp với tổ chức protein gây cảm ứng da.
- Xâm nhập qua da vào máu.
Những hóa chất có dung môi thấm qua da hoặc chất dễ tan trong mỡ (1) (như các dung môi hữu cơ và phênol) dễ dàng thâm nhập vào cơ thể qua da. Những hóa chất này có thể thấm vào quần áo làm việc mà người lao động không biết. Điều kiện làm việc nóng làm các lỗ chân lông ở da mở rộng hơn cũng tạo điều kiện cho các hóa chất thâm nhập qua da nhanh hơn. Khi da bị tổn thương do các vết xước hoặc các bệnh về da thì nguy cơ bị hóa chất thâm nhập vào cơ thể qua da sẽ tăng lên.
c) Qua đường tiêu hóa
Do bất cẩn để chất độc dính trên môi, miệng rồi vô tình nuốt phải; ăn, uống, hút thuốc trong khi bàn tay dính hóa chất hoặc dùng thức ăn và đồ uống bị nhiễm hóa chất là những nguyên nhân chủ yếu để hóa chất xâm nhập vào cơ thể qua đường tiêu hóa.
Ngoài ra, có một số hạt bụi từ đường thở lọt vào họng và sau đó theo nước bọt vào đường tiêu hóa.
Hệ tiêu hóa bao gồm thực quản, dạ dày, ruột non và ruột già. Sự hấp thụ thức ăn và các chất khác (gồm cả hóa chất nguy hiểm) ban đầu xảy ra ở ruột non.
Thông thường hóa chất hấp thụ qua đường tiêu hóa ít hơn so với 2 đường trên, hơn nữa tính độc sẽ giảm Khi qua đường tiêu hóa do tác động của dịch dạ dày và dịch tụy.
2.1.1.2. Loại hóa chất tiếp xúc
46
Đặc tính lý, hóa của hóa chất quyết định khả năng xâm nhập của nó vào cơ thểcon người, chẳng hạn: các hóa chất dễ bay hơi sẽ có khả năng tạo ra trong
không khí tại nơi làm việc một nồng độ cao; các chất càng dễ hòa tan trong dịch thể, mỡ và nước thì càng độc...
Do các phản ứng lý hóa của chất độc với các hệ thống cơ quan tưng ứng mà có sự phân bố đặc biệt cho từng chất:
• Hóa chất có tính điện ly như chì, bary, tập trung trong xương; bạc, vàng tập trung ở da hoặc lắng đọng trong gan, thận dưới dạng phức chất.
• Các chất không điện ly loại dung môi hữu cơ tan trong mỡ tập trung trong các tổ chức giầu mỡ như hệ thần kinh.
• Các chất không điện ly và không hòa tan trong các chất béo khả năng thấm vào các tổ chức của cơ thể kém hơn và phụ thuộc vào kích thước phân tử và nồng độ chất độc.
Thông thường khi hóa chất vào cơ thể tham gia các phản ứng sinh hóa hay là quá trình biến đổi sinh học: ôxy hóa, khử ôxy, thủy phân, liên hợp. Quá trình này có thể xảy ra ở nhiều bộ phận và mô, trong đó gan có vai trò đặc biệt quan trọng. Quá trình này thường được hiểu là quá trình phá vỡ cấu trúc hóa học và giải độc, song có thể sẽ tạo ra sản phẩm phụ hay các chất mới có hại hơn các chất ban đầu.
Tùy thuộc vào tính chất lý, hóa, sinh mà một số hóa chất nguy hiểm sẽ được đào thải ra ngoài:
• Qua ruột : chủ yếu là các kim loại nặng. • Qua mật: Một số chất độc được chuyển hóa rồi liên hợp sunfo hoặc glucuronic rồi đào thải qua mật.
• Qua hơi thở có thể đào thải một số lớn chất độc dưới dạng khí hơi. • Chất độc có thể còn được đào thải qua da, sữa mẹ.
Đường đào thải chất độc rất quan trọng trong việc chẩn đoán và điều trị nhiễm
độc nghề nghiệp.
47
Một số hơi, khí độc có mùi làm cho ta phát hiện thấy có chúng ngay cả khi nồng độ nằm dưới mức cho phép của tiêu chuẩn vệ sinh. Nhưng sau một thời gian ngắn, một số sẽ mất mùi khiến ta không cảm nhận được nữa và dễ dàng bị nhiễm độc (ví dụ H2S). Một số hơi, khí độc không có mùi và lại không gây tác động kích thích với đường hô hấp. Đây là loại rất nguy hiểm, bởi lẽ ta không thể phát hiện được bằng trực giác ngay cả khi chúng vượt quá tiêu chuẩn vệ sinh cho phép.
2.1.1.3. Nồng độ và thời gian tiếp xúc
Về nguyên tắc, tác hại của hóa chất đối với cơ thể phụ thuộc vào lượng hóa chất đã hấp thu. Trong trường hợp hấp thu qua đường hô hấp, lượng hấp thu phụ thuộc chính vào nồng độ của hóa chất trong không khí và thời gian tiếp xúc. Thông thường, khi tiếp xúc trong thời gian ngắn nhưng với nồng độ hóa chất cao có thể gây ra những ảnh hưởng cấp tính (nhiễm độc cấp), trong khi đó tiếp xúc trong thời gian dài nhưng với nồng độ thấp sẽ xảy ra hai xu hướng: hoặc là cơ thể chịu đựng được, hoặc là hóa chất được tích lũy với khối lượng lớn hơn, để lại ảnh hưởng mãn tính.
2.1.1.4. Ảnh hưởng kết hợp của các hóa chất
Hoạt động nghề nghiệp thường không chỉ tiếp xúc với một loại hóa chất. Hầu như cùng một lúc, người lao động phải tiếp xúc với hai hoặc nhiều hóa chất khác nhau. Ảnh hưởng kết hợp khi tiếp xúc với nhiều hóa chất thường thiếu thông tin. Mặt khác, khi xâm nhập vào cơ thể giữa hai hay nhiều hóa chất có thể kết hợp với nhau tạo ra một chất mới với những đặc tính khác hẳn và sẽ có hại tới sức khỏe hơn tác hại của từng hóa chất thành phần (cũng có thể là tác hại sẽ giảm)(2). Chẳng hạn như khi hít phải Tetraclorua cacbon (CCl4) trong một thời gian ngắn sẽ không bị nhiễm độc nhưng khi đã uống dù chỉ một lượng nhỏ rượu etylic (C2H5OH) thì sẽ bị ngộ độc mạnh có thể sẽ dẫn tới tử vong.
Dù thế nào đi nữa cũng nên tránh hoặc giảm tới mức thấp nhất việc tiếp xúc với nhiều loại hóa chất tại nơi làm việc.
2.1.1.5. Tính mẫn cảm của người tiếp xúc
Có sự khác nhau lớn trong phản ứng của mỗi người khi tiếp xúc với hóa chất. Tiếp xúc với cùng một lượng trong cùng một thời gian một vài người bị ảnh hưởng trầm trọng, một vài người bị ảnh hưởng nhẹ, có thể có một số người nhìn bên ngoài không thấy có biểu hiện gì.
Phản ứng của từng cá thể phụ thuộc vào lứa tuổi, giới tính và tình trạng sức khỏe... Ví dụ: trẻ em nhạy cảm hơn người lớn; bào thai thường rất nhạy cảm với hóa chất... Do đó với mỗi nguy cơ tiềm ẩn, cần xác định các biện pháp cẩn trọng khác nhau với các đối tượng cụ thể.
2.1.1.6. Các yếu tố làm tăng nguy cơ người lao động bị nhiễm độc
48
Vi khí hậu:
+ Nhiệt độ cao: làm tăng khả năng bay hơi của chất độc, tăng tuần hoàn, hô hấp do đó làm tăng khả năng hấp thu chất độc.
+ Độ ẩm không khí tăng: làm tăng sự phân giải của một số hóa chất với nước, tăng khả năng tích khí lại ở niêm mạc, làm giảm hơi độc bằng mồ hôi, do đó cũng làm tăng nguy cơ bị nhiễm độc.
Lao động thể lực quá sức làm tăng tuần hoàn, hô hấp và tăng mức độ nhiễm độc. Chế độ dinh dưỡng không đủ hoặc không cân đối làm giảm sức đề kháng của cơ thể...
Như đã giải thích ở trên, những ảnh hưởng của hóa chất có thể là cấp tính hoặc mãn tính tùy thuộc vào nồng độ và thời gian tiếp xúc. Hóa chất cũng gây ra những phản ứng khác nhau do kiểu và dạng tiếp xúc khác nhau. Theo tính chất tác động của hóa chất trên cơ thể con người có thể phân loại theo các nhóm sau đây:
- Kích thích gây khó chịu.
- Gây dị ứng.
- Gây ngạt.
- Gây mê và gây tê.
- Tác động đến hệ thống các cơ quan chức năng.
- Gây ung thư.
- Hư bào thai.
- Ảnh hưởng đến các thế hệ tương lai (đột biến gien).
- Bệnh bụi phổi.
2.1.2.1. Kích thích
49
Tác động kích thích của hóa chất ở đây có nghĩa là làm cho tình trạng phần cơ thể tiếp xúc với hóa chất bị xấu đi. Các phần của cơ thể thường bị tác động này là da, mắt và đường hô hấp.
a) Kích thích đối với da
Hình2: Nhiễm hóa chất gây viêm da
Khi một hóa chất tiếp xúc với da, có thể chúng sẽ làm biến đổi các lớp bảo vệ khiến cho da bị khô, xù xì và xót. Tình trạng này được gọi là viêm da (hình 5). Có rất nhiều hóa chất gây viêm da.
b) Kích thích đối với mắt
Hình 3: Nhiều hóa chất có thể gây kích thích đối với mắt
50
Hóa chất nhiễm vào mắt có thể gây tác động từ khó chịu nhẹ, tạm thời tới thương tật lâu dài. Mức độ thương tật phụ thuộc vào lượng, độc tính của hóa chất và cả các biện pháp cấp cứu. Các chất gây kích thích đối với mắt thường là: axít, kiềm và các dung môi (hình 3).
c) Kích thích đối với đường hô hấp
Các chất hòa tan như: amoniac, fomandehơit, sunfur, axít và kiềm ở dạng mù
sương, khí hoặc hơi khi tiếp xúc với đường hô hấp trên (mũi và họng) sẽ gây ra cảm giác bỏng rát; chúng được hấp thu vì sự ẩm ướt của đường mũi họng. Cố gắng tránh hít phải hơi hóa chất khi làm việc, đặc biệt khi dùng các dụng cụ như bình phun, xịt (hình 4). Một vài chất kích thích như sunfua đioxít, clo và bụi than... tác động dọc theo đường thở gây ra viêm phế quản, đôi khi gây tổn thương trầm trọng đường thở và mô phổi.
Hình 4: Khi phun xì cần chú ý tránh hít phải hơi độc
51
Các hóa chất ít tan trong nước sẽ xâm nhập vào vùng trao đổi khí. Các chất này ít xuất hiện ở nơi làm việc song những tổn thương mà chúng gây ra đối với người lao động thì rất nghiêm trọng. Phản ứng của hóa chất với mô phải gây ra phù phổi (dịch trong phổi) và có thể xuất hiện ngay lập tức hoặc sau vài giờ. Triệu chứng bắt đầu với việc rất khó chịu trong phổi, tiếp theo là ho, khó thở, xanh tím và khạc nhiều đờm. Các hóa chất này thường là: đioxít nitơ, ozon, photgen...
Dị ứng có thể xảy ra khi cơ thể tiếp xúc trực tiếp với hóa chất. Người lao động khi mới tiếp xúc có thể không bị dị ứng, nhưng nếu tiếp xúc thường xuyên, ngay cả với lượng nhỏ thì có thể thường sẽ phản ứng và da hoặc đường hô hấp sẽ bị dị ứng.
a) Dị ứng da
Da bị dị ứng có tình trạng giống như viêm da (mụn nhỏ hoặc là phỏng nước). Hiện tượng này có thể không xuất hiện ở nơi tiếp xúc mà ở một nơi nào đó trên cơ thể. Những chất gây dị ứng thường gặp là nhựa epoxy, thuốc nhuộm azo, dẫn xuất nhựa than đá, axít cromic...
b) Dị ứng đường hô hấp Đường hô hấp nhạy cảm là căn nguyên của bệnh hen nghề nghiệp. Những
triệu chứng của căn bệnh này là ho nhiều về đêm, khó thở, thở khò khè và ngắn. Các hóa chất gây tác hại này là: Toluen Đisoxianat, fomaldehit...
2.1.2.3. Gây ngạt
Sự ngạt thở là biểu hiện của việc đưa không đủ ôxy vào các tổ chức của cơ
thể. Có hai dạng: ngạt thở đơn thuần và ngạt thở hóa học.
a) Ngạt thở đơn thuần
Hình 5: Môi trường làm việc chật hẹp, thiếu ô xy có thể dẫn tới tử vong
52
Chất gây ngạt đơn thuần thường ở dạng khí như: CO2, CH4 (mê tan), N2, C2H6 (Ê tan), H2 ...; Khi lượng các khí này tăng sẽ làm giảm tỷ lệ ôxy trong không khí và gây ngạt thở; nếu không được cấp cứu kịp thời có thể sẽ dẫn đến tử vong. Bình thường không khí chứa khoảng 21% ôxy, nếu nồng độ ôxy hạ xuống dưới 17% thì không đủ để đáp ứng nhu cầu của các tổ chức cơ thể và xuất hiện các triệu chứng hoa mắt, chóng mặt, buồn nôn và rối loạn hành vi. Tình trạng này có thể xảy ra ở nơi làm việc chật hẹp, ở dưới các giếng và trong các hầm lò (hình 5).
Chất gây ngạt hóa học ngăn cản máu vận chuyển ôxy tới các tổ chức của cơ thể. Một trong những chất này là ôxít cácbon (gây cacboxyhemoglobin). Chỉ cần 0,05% ôxít cácbon trong không khí là đã có thể giảm đáng kể khả năng mang ôxy của máu tới các mô của cơ thể. Các chất khác như hydro xianua, hoặc hyđro sunfua...cản trở khả năng tiếp nhận ôxy của tế bào, ngay cả khi máu giàu ôxy.
2.1.2.4- Gây mê và gây tê
Tiếp xúc với nồng độ cao một trong các hóa chất như: etanol, propanol (ancol béo), axeton và metyl-etyxeton (xeton béo), axetylen, hyđrocacbon, etyl và isopropyl ete... có thể làm suy yếu hệ thần kinh trung ương, gây ngất thậm chí dẫn đến tử vong. Những chất này gây ảnh hưởng tương tự như say rượu. Khi tiếp xúc thường xuyên với các hóa chất này ở nồng độ thấp một số người bị nghiện chúng.
2.1.2.5- Gây tác hại tới hệ thống các cơ quan của cơ thể
Cơ thể con người được tạo nên bởi nhiều hệ cơ quan. Nhiễm độc hệ thống liên quan tới tác động của hóa chất tới một hoặc nhiều cơ quan trong cơ thể, làm ảnh hưởng tới toàn bộ cơ thể. Ảnh hưởng này không tập trung ở một điểm nào hoặc vùng nào của cơ thể.
Một trong những chức năng của gan là làm sạch chất độc có trong máu bằng
53
cách biến đổi chúng thành chất không độc và những chất có thể hòa tan trong nước trước khi bài tiết ra ngoài (hình 6). Tuy nhiên, một số hóa chất lại gây tổn thương cho gan. Tùy thuộc vào loại, liều lượng và thời gian tiếp xúc mà có thể dẫn tới hủy hoại mô gan, để lại hậu quả xơ gan và giảm chức năng gan. Các dung môi: alcol,
Hình 6: Gan có thể bị tổn thương bởi hóa chất
cacbon tetraclorua, tricloetylen, clorofom có thể gây tổn thương gan, dẫn đến viêm gan với các triệu chứng vàng da, vàng mắt.
Thận là một phần của hệ tiết niệu, chức năng của hệ tiết niệu là bài tiết (đào thải) các chất cặn do cơ thể sinh ra, duy trì sự cân bằng của nước và muối, kiểm soát và duy trì nồng độ axít trong máu (hình 7). Các hóa chất cản trở thận đào thải chất độc gồm etylen glycol, cacbon đisunphua, cacbon tetraclorua, cacbon đisulphua. Các hợp chất khác như cađimi, chì, nhựa thông, etanol, toluen, xylen... sẽ làm hỏng dần chức năng của thận.
Hệ thần kinh (hình 8) có thể bị tổn thương do tác động của các hóa chất nguy hiểm, ví dụ như:
Tiếp xúc lâu dài với các dung môi sẽ dẫn tới các triệu chứng mệt mỏi, khó ngủ, đau đầu và buồn nôn; nặng hơn sẽ là rối loạn vận động, liệt và suy tri giác.
• Tiếp xúc với hecxan, mangan và chì sẽ làm tổn thương hệ thần kinh ngoại vi, để lại hậu quả liệt rủ cổ tay.
• Tiếp xúc với các hợp chất có photphat hữu cơ như parathơion có thể gây suy giảm hệ thần kinh; còn với Cacbon đisunphua có thể dẫn đến rối loạn tâm thần...
54
Một số hóa chất nguy hiểm có thể tác động tới hệ sinh dục, làm mất khả năng sinh đẻ ở đàn ông và sẩy thai ở phụ nữ đang mang thai. Các chất như: etylen đibromua, khí gây mê, cacbon đisunphua, clopren, benzen, chì, các dung môi hữu cơ... có thể làm giảm khả năng sinh sản ở nam giới. Tiếp xúc với thuốc gây mê thể khí, glutaranđehơit, clopren, chì, các dung môi hữu cơ, cacbon đisunphua và vinyl clorua có thể sẩy thai.
Hình 7: Một vài loại hóa chất có thể gây cản trở các chức năng của thận
Hình 8: Hệ thần kinh bao gồm não, cột sống và dây thần kinh có thể bị ảnh hưởng bởi hóa chất
Khi tiếp xúc lâu dài với một số hóa chất có thể tạo sự phát triển tự do của tế bào, dẫn đến khối u - ung thư. Những khối u này có thể xuất hiện sau nhiều năm tiếp xúc với hóa chất. Giai đoạn này có phạm vi từ 4 - 40 năm. Vị trí ung thư nghề nghiệp trong cơ thể cũng rất khác nhau và thường không chỉ giới hạn ở vùng tiếp xúc. Các chất như asen, amiăng, crom, niken, bis-clometyl ete (BCME)... có thể gây ung thư phổi. Bụi gỗ và bụi da, niken crom, dầu isopropyl có thể gây ung thư mũi và xoang. Ung thư bàng quang do tiếp xúc với benziđin, 2-naphtylamin và bụi da. Ung thư da do tiếp xúc với asen, sản phẩm dầu mỏ và nhựa than. Ung thư gan có thể do tiếp xúc vinyl clorua đơn thể, trong khi ung thư tủy xương là do benzen.
55
Dị tật bẩm sinh có thể là hậu quả của việc tiếp xúc với các hóa chất gây cản trở quá trình phát triển bình thường của bào thai. Trong thời gian 3 tháng đầu của
thời kỳ mang thai, thai nhi dễ bị ảnh hưởng nhất bởi các tổ chức cơ quan trọng của não, tim, tay và chân đang hình thành. Các nghiên cứu nối tiếp nhau đã chỉ ra rằng sự có mặt của hóa chất như thủy ngân, khí gây mê, các dung môi hữu cơ có thể cản trở quá trình bình thường của việc phân chia tế bào, gây biến dạng bào thai.
Một số hóa chất tác động đến cơ thể người gây đột biến gen tạo những biến đổi không mong muốn trong các thế hệ tương lai. Thông tin về vấn đề này rất hiếm. Tuy nhiên, theo kết quả nghiên cứu ở các phòng thí nghiệm cho thấy 80 - 85% các chất gây ung thư có thể tác động đến gen.
Bệnh bụi phổi hay bệnh ho dị ứng do hít nhiều bụi, là tình trạng lắng đọng các hạt bụi nhỏ ở vùng trao đổi khí của phổi và phản ứng của các mô trước sự hiện diện của bụi. Phát hiện những thay đổi của phổi ở giai đoạn sớm là vô cùng khó khăn. Với bệnh bụi phổi thì khả năng hấp thụ ôxy sẽ giảm và bệnh nhân sẽ có hiện tượng thở ngắn, gấp trong các hoạt động phơi dùng đến nhiều sức lực. Bệnh này cho tới nay chưa thể chữa khỏi hoàn toàn. Các chất gây bệnh bụi phổi thường là: silic tinh thể, amiang, và berili.
Đa số hóa chất đều tiềm ẩn các nguy cơ gây cháy nổ. Việc sắp xếp, bảo quản, vận chuyển, sử dụng hóa chất không đúng cách đều có thể dẫn đến tai nạn từ một đám cháy nhỏ tới thảm họa thiệt hại lớn về người và tài sản.
2.1.3.1. Cháy
56
Cháy cần 3 yếu tố: Nhiên liệu (chất cháy), ôxy và một nguồn nhiệt. Những yếu tố này phải ở trong một tỷ lệ, hoàn cảnh thích hợp trước khi bắt lửa và gây cháy. Nhiên liệu bắt đầu cháy ở một nhiệt độ xác định là điểm chớp cháy. Phải đủ nhiệt để đưa nhiên liệu tới điểm chớp cháy song cũng cần phải có đủ ôxy để sự cháy xảy ra và duy trì nó. Bình thường để bắt lửa và bốc cháy môi trường không khí cần có nồng độ ôxy từ 15 - 21%.
Nhiên liệu
Hình 9: Nhiên liệu là yếu tố số một của bộ ba gây cháy nổ
Để kiểm soát các nguy cơ cháy nổ do hóa chất, việc đầu tiên là xác định rõ hóa chất đang sử dụng và những đặc tính riêng của nó. Hầu hết hóa chất đều là nguồn nhiên liệu - một trong 3 yếu tố gây cháy nổ (hình 9).
Bảng 1: Nhiệt độ bùng cháy của một số chất lỏng thông thường
Hóa chất
Xăng A72 Axeton Xy len Dầu hỏa KO-20 Heptan Toluen Nhiệt độ bùng cháy (oC) - 36 -18 24 40 -4 6
57
Ghi nhớ: Hóa chất có điểm chớp cháy thấp hơn thì nguy hiểm hơn.
Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến khả năng đạt tới điểm chớp cháy của chất lỏng, chẳng hạn như dầu lửa khi được phun nó sẽ bùng cháy ngay cả khi nhiệt độ xung quanh thấp hơn điểm chớp cháy của nó; một chất lỏng có thể bị nóng lên tới điểm chớp cháy của nó do một chất khác (có điểm chớp cháy thấp hơn) đang cháy ở gần nó. Cần đặc biệt lưu ý vấn đề này khi tiến hành các công việc có liên quan tới các chất dễ cháy nổ.
Nếu nhiệt độ chất lỏng đạt tới nhiệt độ bốc lửa (bình thường chỉ một vài độ trên điểm chớp cháy) hơi cháy sẽ tiếp tục được sinh ra và tiếp tục cháy mặc dù đã tách bỏ nguồn lửa. nhiệt độ bùng cháy thường có trong các tài liệu an toàn hóa chất. * Khối lượng riêng
Một yếu tố nữa cần xem xét là khối lượng riêng của hơi nhiên liệu. Các hơi, khí có khối lượng riêng lớn hơn không khí như: xăng, dầu hỏa, cacbon đisunfua, axetylen và cacbon monoxit... có thể phát tán đi xa và tập trung ở nơi có vị trí thấp chẳng hạn như hầm chứa.
Ghi nhớ: Hơi nhiên liệu có khối lượng riêng lớn hơn không khí có thể phát tán xa và tích tụ trong hầm chứa.
b) Nhiên liệu rắn
Một vài hóa chất ở trạng thái rắn (thí dụ: Magiê) sẽ cháy một cách nhanh chóng khi bắt lửa và sẽ rất khó dập tắt.
Một số loại bụi, bột cũng có khả năng bốc cháy và gây nổ khi đạt một tỷ lệ nhất định trong không khí. Khi trộn và nguồn lửa xuất hiện, nhiên liệu dạng bột sẽ cháy tạo tiếng nổ liên tục bởi lượng nhiên liệu bị kích thích cháy nổ thêm vào.
c) Nhiên liệu khí
58
Phần lớn các khí như C2H2, C2H6, CH4... được dùng trong công nghiệp đều dễ cháy nổ khi có nồng độ ôxy thích hợp và khi nguồn lửa xuất hiện. Phải đặc biệt thận trọng đối với các khí nén lưu giữ trong các bình chịu áp lực, cháy nổ có thể xảy ra khi bình chứa có các khuyết tật và thường dẫn đến các tai nạn nghiêm trọng.
Nhiệt
Hình 10: Nhiệt là yếu tố thứ 2 của bộ ba gây cháy nổ
Nhiệt - yếu tố thứ 2 của bộ ba gây cháy nổ (hình 10). nhiệt là yếu tố để đưa nhiên liệu tới điểm chớp cháy (nếu điểm chớp cháy ở trên nhiệt độ xung quanh) và kích thích hỗn hợp cháy bùng cháy. Nguồn nhiệt có thể là các dòng điện, tĩnh điện, phản ứng hóa học, quy trình nhiệt, sự ma sát, ngọn lửa trần, nhiệt bức xạ và tia lửa điện... Vấn đề then chốt để phòng cháy nổ các hóa chất nguy hiểm là kiểm tra các nguồn nhiệt. Nội dung kiểm tra sẽ được thảo luận ở Chương 2.
a) Dòng điện
Nhiệt sinh từ dòng điện theo 3 cách:
• Khi dòng điện đi qua một sợi dây có tiết diện không đủ lớn để tải điện hoặc các mối nối, các điểm tiếp xúc không chặt,kết quả hoặc là tóe lửa, đoản mạch hoặc dây điện nóng lên. Nhiệt độ của dây điện có thể đạt tới điểm đủ để kích thích hơi cháy có trong không khí hoặc gây cháy các vật liệu dễ bắt lửa hay nâng nhiệt độ của các hóa chất ở gần đó tới điểm chớp cháy và cháy.
59
• Hồ quang điện thường được tạo ra khi chập trong công tắc hoặc trong hộp nối do dây điện bị đứt hoặc mất vỏ bọc giữa dây dương và dây âm. Hậu quả là phát sinh nhiệt, kích thích hơi dễ cháy gây cháy. Thép nóng chảy bởi hồ quang điện có thể cũng kích thích các vật liệu dễ cháy, và làm nóng các hóa chất dễ cháy.
• Tia lửa điện là một trong các nguồn nhiệt thường gặp nhất trong công nghiệp, nhiệt độ của tia lửa thường cao hơn rất nhiều so với nhiệt độ bùng cháy của nhiên liệu.
b) Tĩnh điện
Hình 11: Khi hai bề mặt khác nhau đến gần nhau và bị tách ra, dẫn đến sự tích điện
Hình 12 : Pha trộn hai hoặc nhiều hóa chất với nhau có thể sinh ra nhiệt
60
Điện tích của tĩnh điện có thế hiệu cao và có thể phát ra tia lửa rất nguy hiểm. Tĩnh điện có thể tập trung trên bề mặt các vật rắn, trên mặt các chất lỏng, ở các mặt trong của các máy chế biến nhào trộn, thùng chứa... Tĩnh điện có thể tạo ra khi 2 bề mặt khác nhau đến gần nhau, sau đó tách ra. Thí dụ: trong các máy sản xuất phim và sản xuất tấm vật liệu, vật liệu cách điện trở thành vật được nạp điện sau khi qua máy. Nếu những vật liệu như vậy liên tục được sản xuất ra trong môi trường có khí dễ cháy thì cần có biện pháp trung hòa điện tích, tránh để phát tia lửa điện. Sự tích điện cũng có thể xẩy ra khi các chất lỏng dễ cháy chuyển từ thùng chứa này tới thùng chứa khác mà không có dây nối đất (hình 11).
c) Nhiệt sinh khi pha trộn 2 hóa chất
Như đã giới thiệu ở chương I, khi hai hay nhiều hóa chất pha trộn, ảnh hưởng kết hợp có thể nguy hiểm hơn tổng những ảnh hưởng riêng rẽ, tức là cũng có thể dẫn tới một nguy cơ cháy nổ cao hơn. Chẳng hạn:
- Việc pha trộn tạo ra hợp chất có điểm cháy và điểm sôi thấp hơn, khi đó sẽ dễ dàng kích thích hơi hợp chất đó cháy. - Khi hai hóa chất phản ứng có thể sinh nhiệt, làm cho các hóa chất bị nóng đến nhiệt độ nguy hiểm và phản ứng cháy dây chuyền xảy ra có thể để lại những hậu quả thảm khốc.
d) Nhiệt sinh do ma sát
Khi hai bề mặt cọ sát vào nhau có thể sinh ra nhiệt. Đó là nhiệt sinh do sự ma sát. Sự cọ sát của dây cua roa với vật che đỡ hoặc giữa hai mặt kim loại có thể phát sinh một lượng nhiệt đủ để kích thích hơi cháy bùng cháy. Nguyên nhân sự cọ sát thường là do thiếu sự bảo dưỡng cần thiết dẫn đến mất vật che chắn hoặc không đủ dầu mỡ bôi trơn bề mặt kim loại tiếp xúc với nhau. Tia lửa cũng có thể xuất hiện khi một hòn đá găm vào đế giầy cọ sát với bề mặt bê tông.
e) Bức xạ nhiệt
Nhiệt từ lò nung, bếp lò và các bề mặt nóng khác có thể đốt cháy hơi cháy. Quá trình sản xuất bình thường của nhà máy cũng có thể tạo ra lượng nhiệt đưa các hóa chất cất giữ ở gần đó tới điểm cháy và đốt cháy hơi cháy. Những tia nắng trực tiếp hoặc tự nó hoặc được phóng đại bởi nhựa hoặc thủy tinh có thể cũng có ảnh hưởng này.
f) Ngọn lửa trần
Hình 13: Ngọn lửa phát ra từ đèn cắt hàn có thể gây cháy hơi, khí nhiên liệu
61
Ngọn lửa không được che chắn, bảo vệ sinh ra bởi thuốc lá, diêm, lửa hàn và động cơ đốt trong là nguồn nhiệt rất quan trọng. Khi kết hợp đủ nhiên liệu và ôxy, chúng có thể gây ra cháy nổ (hình 13).
Ôxy
Ôxy là yếu tố thứ 3 của bộ ba gây cháy nổ (hình 14). Hầu hết nhiên liệu cần ít nhất 15% ôxy để cháy, vượt quá 21% ôxy có thể tự cháy và dẫn tới nổ. Nguồn ôxy, ngoài lượng có trong môi trường không khí còn gồm cả bình chứa ôxy dùng trong các hoạt động cắt hàn, ôxy được cung cấp bởi một ống dẫn dùng cho quá trình hoạt động và Ôxy tạo ra trong các phản ứng hóa học. Ôxy có thể thoát ra khi một hóa chất (thường là chất ôxy hóa) bị đốt nóng.
Hợp chất chứa gốc
Hình 14: Ôxy là yếu tố thứ 3 của bộ ba gây cháy nổ
- (NO3)- - (NO2)- - (-O-O-) với các chất vô cơ - (MnO4)- Ví dụ NaNO3, NH4NO3 NH4NO2 H2O2 KMnO4
62
* Lưu ý
• Không phải trong bất kỳ trường hợp nào cũng phải có đủ 3 yếu tố trên thì mới xảy ra cháy, ví dụ: phot pho, bụi nhôm.. có thể tự cháy khi tiếp xúc với không khí mà không cần có mồi lửa, hoặc hyđro có thể cháy trong clo mà không cần có ôxy.
• Một số chất có thể tự cháy ngoài không khí mà không cần có mồi lửa. Nguyên nhân của sự tự bốc cháy là do các chất hữu cơ bị ôxy hóa tỏa nhiệt gây ra cháy. Hiện tượng giẻ lau dầu tự bốc cháy khi phơi ngoài nắng là một ví dụ về sự tự cháy (trong nông nghiệp, tình trạng tương tự đã xuất hiện bởi nhiệt sinh ra trong quá trình lên men khi cỏ ẩm được đóng gói và cất giữ trong kho). Biện pháp đơn giản để giảm các nguy cơ này là cất giữ các mảnh giẻ lau dầu trong các thùng chứa có nắp đậy (do đó sẽ giảm lượng ôxy).
Tên hóa chất Ete sunfuaric Rượu amylic Glycerin Rượu etylic Nhiệt độ tự bốc cháy (oC) 400 518 523 557
63
Hỗn hợp nhiên liệu với ôxy chỉ nổ khi ở trong giới hạn nhất định về nồng độ (hình 15). Lượng nhiên liệu quá mức với một lượng ôxy không đủ (có nghĩa là hóa chất đó quá nhiều), hay ngược lại nồng độ ôxy cao và một lượng nhiên liệu không đủ (có nghĩa là chất đó quá ít) đều không thể nổ được. Giới hạn mà ở đó một chất sẽ nổ tính theo nồng độ so với ôxy (hoặc không khí) được gọi là giới hạn nổ trên và dưới và thường có trong các tài liệu an toàn hóa chất.
Hình 15: Nổ chỉ xảy ra khi nhiên liệu và ôxy ở trong một tỷ lệ tương xứng.
Amylaxetat Metylenclorua Dầu hỏa KO-20
CLDC: Chất lỏng dễ cháy. CLC: Chất lỏng cháy. CCK: Cháy chất khí.
Nồng độ g/m3 Loại bụi
Lưu huỳnh Bột amidon Than đá Tối thiểu 7 7 17,2 Tối đa 13,7 13,7 34,4
Loại khí Giới hạn nổ (% thể tích) Nhiệt độ bùng cháy
64
Axetylen Etylen Isobutan Tính chất nổ (ký hiệu) CNN CNN CCK Dưới 2,5 3,11 1,81 Trên 11 28,5 77 24
Một vài loại khí được đánh giá là nguy hiểm nổ (viết tắt CNN) tức là có khả năng nổ hay kích thích nổ mà không cần có sự tham gia của ôxy. Giới hạn nổ sẽ thay đổi tùy theo: nhiệt độ của hỗn hợp, tỷ lệ các chất không cháy, áp lực...và nhiều yếu tố khác.
Ghi nhớ: Hóa chất có khoảng cách giữa giới hạn nổ dưới và trên càng lớn thì càng nguy hiểm.
Mục đích chung của việc kiểm soát hóa chất là loại trừ hoặc làm giảm tới mức thấp nhất mọi rủi ro bởi các hóa chất nguy hiểm, các sản phẩm từ hóa chất gây ra cho con người và môi trường. Để đạt được điều này chiến lược 4 điểm trong việc kiểm soát được áp dụng để loại trừ hoặc làm giảm khả năng tiếp xúc với hóa chất được đặt ra.
Bốn nguyên tắc cơ bản của hoạt động kiểm soát:
1. Thay thế: Loại bỏ các chất hoặc các quá trình độc hại, nguy hiểm hoặc thay thế chúng bằng thứ khác ít nguy hiểm hơn hoặc không còn nguy hiểm nữa. 2. Quy định khoảng cách an toàn hoặc che chắn: giữa người lao động và hóa chất nhằm ngăn cách mọi nguy cơ liên quan tới hóa chất đối với người lao động. 3. Thông gió: sử dụng hệ thống thông gió thích hợp để di chuyển hoặc làm giảm nồng độ độc hại trong không khí chẳng hạn như khói, khí, bụi, mù. 4. Trang bị phương tiện bảo vệ cá nhân cho người lao động nhằm ngăn ngừa việc tiếp xúc trực tiếp với hóa chất.
65
Biện pháp tốt nhất trong việc ngăn chặn các rủi ro phát sinh từ việc sử dụng các hóa chất nguy hiểm là loại trừ khỏi môi trường làm việc những hóa chất đó. Tuy nhiên, điều này không phải luôn thực hiện được. Vì vậy, điều quan trọng tiếp theo là cách ly nguồn phát sinh các hóa chất nguy hiểm, hoặc tăng thêm các thiết bị thông gió và dùng phương tiện bảo vệ cá nhân. Đầu tiên, cần xác định được các hóa chất nguy hiểm và đánh giá đúng mức độ độc hại, nguy hiểm của chúng, kiểm soát chặt chẽ việc thống kê, các quá trình vận chuyển, chuyển rót và cất giữ hóa chất, các hóa chất thực tế đang sử dụng và các chất thải của chúng. Với mỗi loại hóa chất nguy hiểm, ta đều phải quan tâm đến các nguyên tắc trên với những nội dung cụ thể như sau:
Cách tốt nhất để ngăn ngừa hoặc giảm thiểu tác hại của hóa chất đến con người và môi trường là tránh sử dụng các hóa chất nếu có sẵn nhiều chất thay thế ít độc hại, ít nguy hiểm hơn. Việc lựa chọn các hóa chất phải được tiến hành ngay từ giai đoạn thiết kế hoặc lập kế hoạch sản xuất, thường tiến hành qua các bước sau:
Bước 1: Đánh giá hóa chất sử dụng
Tiến hành thu thập thông tin, đánh giá về các hóa chất đang sử dụng hoặc dự định sử dụng, cụ thể là: - Cách thức sử dụng hoặc dự định sử dụng hóa chất đó như thế nào? - Hóa chất hoặc sản phẩm có chứa hóa chất đó có thể gây những rủi ro gì cho con người và môi trường? - Nó có thể ảnh hưởng tới con người và môi trường ở đâu, bằng cách nào: ở nơi làm việc; thông qua sự phát tán vào không khí hoặc nước; thông qua sản phẩm chứa hóa chất; hay thông qua chất thải từ quá trình vận chuyển, chôn hoặc tiêu hủy, tái chế sản phẩm? - Nên làm gì để giảm thiểu các rủi ro?
Bước 2: Xác định các giải pháp thay thế - Có thể thay đổi quy trình hoặc phương pháp sản xuất nhằm thay thế hóa chất đó bằng một loại khác ít độc hại nguy hiểm hơn, hay giảm hóa chất đó và các sản phẩm chứa nó không? Nếu có, gồm những giải pháp nào? - Các giải pháp thay thế có thực tế không? Việc áp dụng các giải pháp thay thế sẽ làm tăng hay giảm chi phí? Sự tăng, giảm đó có kéo dài không, hay chỉ trong một thời gian ngắn?
Bước 3: Đánh giá những rủi ro mới khi áp dụng các giải pháp thay thế - Xác định những rủi ro đối với sức khỏe con người và môi trường khi áp dụng các giải pháp thay thế ? - So sánh rủi ro giữa các giải pháp thay thế. Điều này thường không dễ dàng. Có thể sẽ có rất ít thông tin về sản phẩm hoặc phương pháp thay thế. Có thể phi so sánh giữa hai chất: một chất gây ra những rủi ro cho môi trường và một chất gây những rủi ro cho con người ...
66
Bước 4: Lựa chọn giải pháp thay thế - Tiến hành thay thế
- Sau khi đã đánh giá ưu, nhược điểm của từng giải pháp thay thế, tiến hành lựa chọn giải pháp phù hợp nhất. Thông thường, sự lựa chọn các hóa chất thay thế có thể bị hạn chế, đặc biệt ở những nơi có sử dụng các hóa chất đặc thù: khi đó thường không tránh khỏi phải cân nhắc giữa giải pháp kỹ thuật với các lợi ích kinh tế. Nên học hỏi kinh nghiệm từ những người đã từng sử dụng hóa chất đó. - Lập kế hoạch thay thế: khi nào tiến hành, ai tiến hành và tiến hành như thế nào, chẳng hạn như sản phẩm mới có cần được thử nghiệm trên quy mô nhỏ trước không? Đã có các trang thiết bị phòng hộ cần thiết chưa?
Bước 5: Dự kiến những thay đổi trong tương lai
Hóa chất mới có thể sẽ cần được thay thế bằng một loại khác an toàn hơn trong tương lai. Do đó, cần tiếp tục xem xét: Liệu có biện pháp nào để giảm được hơn nữa những rủi ro cho sức khỏe và môi trường hay không?
Ví dụ của việc thay thế các hóa chất nguy hiểm: - Sử dụng sản phẩm hoặc keo tan trong nước thay thế cho sản phẩm hoặc keo tan trong dung môi hữu cơ
Hình 16: Mọi lúc, mọi nơi có thể, nên thay những hóa chất nguy hiểm bằng một hóa chất ít độc hơn.
67
- Dùng triclometan làm tác nhân tẩy nhờn thay cho triclo-etylen và dùng những hóa chất có điểm bốc cháy cao thay thế những hóa chất có điểm bốc cháy thấp.
* Ví dụ về thay thế quy trình: - Thay thế việc phun sản bằng phương pháp sản tĩnh điện hoặc sản nhúng; - Áp dụng phương pháp nạp nguyên liệu bằng máy thay cho việc nạp nguyên liệu thủ công.
Hình 17: Sử dụng hệ thống điều khiển từ xa có thể ngăn chặn được các mối nguy hiểm từ hóa chất đối với người lao động
Một quá trình sản xuất lý tưởng là ở đó người lao động được hạn chế tới mức thấp nhất mọi cơ hội tiếp xúc với hóa chất; có thể bằng cách bao che toàn bộ máy móc, những điểm phát sinh bụi của băng chuyền hoặc bao che quá trình sản xuất các chất ăn mòn... để hạn chế sự lan tỏa hơi, khí độc hại, nguy hiểm tới môi trường làm việc. Cũng có thể giảm sự tiếp xúc với các hóa chất độc hại bằng việc di chuyển các qui trình và công đoạn sản xuất các hóa chất này tới vị trí an toàn, cách xa người lao động trong nhà máy hoặc xây tường để cách ly chúng ra khỏi quá trình sản xuất có điều kiện làm việc bình thường khác (hình 17), chẳng hạn như cách ly quá trình phun sản với các quá trình sản xuất khác trong nhà máy bằng các bức tường hoặc rào chắn...Bên cạnh đó, cần phải cách ly hóa chất dễ cháy nổ với các nguồn nhiệt, chẳng hạn như đặt thuốc nổ ở xa các máy mài, máy cưa...
68
Hiệu quả tương tự có thể nhận được khi sử dụng những kho hóa chất an toàn và hạn chế số lượng những hóa chất nguy hiểm cần sử dụng tại nơi làm việc trong từng ngày, từng ca. Điều này thực sự rất có ích nếu quá trình sản xuất thực hiện bởi một số lượng rất ít người lao động và trang bị đầy đủ phương tiện bảo vệ cá nhân.
Trong trường hợp hóa chất dễ bay hơi, việc thông gió được xem như là một hình thức kiểm soát tốt nhất sau việc thay thế hoặc bao che. Nhờ các thiết bị thông gió thích hợp, người ta có thể ngăn không cho bụi, hơi, khí độc thoát ra từ quá trình sản xuất tiến vào khu vực hít thở của người lao động và chuyển chúng bằng các ống dẫn tới bộ phận xử lý (xyclo, thiết bị lắng, thiết bị lọc tĩnh điện...) để khử độc trước khi thải ra ngoài môi trường.
Tùy thuộc vào hoàn cảnh cụ thể mà người ta có thể bố trí hệ thống thông gió cục bộ ngay tại nơi phát sinh hơi, khí độc, hay hệ thống thông gió chung cho toàn nhà máy hoặc áp dụng kết hợp cả 2 hệ thống.
Hình 18: Phương pháp thổi cục bộ tại các cửa lò nung
Hệ thống thổi cục bộ, còn được gọi là hoa sen không khí, thường được bố trí để thổi không khí sạch và mát vào những vị trí thao tác cố định của công nhân mà tại đó thường tỏa nhiều khí hơi có hại và nhiều nhiệt
Đối với hệ thống hút cục bộ, miệng hút của hệ thống phi đặt sát, gần đến mức
69
có thể với nguồn phát sinh bụi, hơi, khí độc để ngăn ngừa tác hại của nó đối với những người lao động làm việc gần đó. Đã có những hệ thống thông gió cục bộ hoạt động rất hiệu qủa trong việc kiểm soát các chất độc như: chì, amiăng, dung môi hữu cơ. Hệ thống thông gió chung còn được hiểu là hệ thống làm loãng nồng độ hóa chất. Nó hoạt động dựa trên nguyên tắc làm loãng không khí có bụi hoặc hơi hóa chất thông qua việc mang không khí sạch từ ngoài vào và lấy không khí bẩn từ nơi sản xuất ra. Có thể thực hiện điều này bằng các thiết bị vận chuyển khí (máy bơm, quạt...) hoặc đơn giản chỉ là nhờ việc mở cửa sổ, cửa ra vào tạo sự luân chuyển tự nhiên của không khí. Việc bố trí những luồng khí này phải được thực hiện ngay từ
khâu thiết kế toà nhà (hình 19). Phương pháp thông gió cưỡng bức bằng máy có ưu điểm hơn thông gió tự nhiên là có thể kiểm soát được nồng độ các hóa chất nguy hiểm có trong không khí bơm vào và thải ra. Bởi chỉ làm loãng độc chất thay cho việc loại bỏ chúng trong môi trường làm việc, nên hệ thống này chỉ khuyến nghị dùng cho những chất ít độc, không ăn mòn và với số lượng nhỏ.
Để đảm bảo hiệu qủa, trước khi thi công các thiết kế cơ bản hệ thống thông
Hình 19: Việc thiết kế nhà xưởng hợp lý có thể làm tăng lượng không khí lưu thông và làm giảm nồng độ các hóa chất độc hại
gió đã được các chuyên gia hoặc những người đã qua đào tạo chuyên môn về vấn đề này kiểm tra. Hệ thống thông gió phải được bảo dưỡng thường xuyên để đảm bảo luôn hoạt động có hiệu qủa.
Phần lớn các nguy cơ từ sử dụng hóa chất có thể kiểm soát được bằng các biện pháp kỹ thuật kể trên. Nhưng khi các biện pháp đó chưa loại trừ hết được các mối nguy, hay nói cách khác khi nồng độ hóa chất trong môi trường chưa đạt tiêu chuẩn cho phép thì người lao động phải được trang bị phương tiện bảo vệ cá nhân. Phương tiện này chỉ làm sạch không khí bị nhiễm hóa chất trước khi vào cơ thể chứ nó không làm giảm hoặc khử chất độc có trong môi trường xung quanh. Do đó khi sử dụng các phương tiện bảo vệ đã hư hỏng hoặc không đúng chủng loại có nghĩa là ta đã tiếp xúc trực tiếp với hóa chất nguy hiểm. Vì vậy, không được coi phương tiện bảo vệ cá nhân là biện pháp đầu tiên để kiểm soát rủi ro mà chỉ được coi là biện pháp hỗ trợ thêm cho các biện pháp kiểm soát kỹ thuật. Với các nguy cơ cháy, nổ thì thực sự chưa có trang thiết bị nào đảm bảo an toàn cho người lao động.
a) Mặt nạ phòng độc
70
Mặt nạ phòng độc để che mũi và mồm người lao động, ngăn chặn sự thâm nhập của hóa chất vào cơ thể qua đường hô hấp. Dùng mặt nạ phòng độc khi phải
tiếp xúc với hóa chất trong các tình huống sau: - Nơi phải tiến hành kiểm soát tạm thời trước khi tiến hành các biện pháp kiểm soát kỹ thuật. - Nơi không thực hiện được những kiểm tra về kỹ thuật. - Để bổ sung vào những biện pháp kiểm soát kỹ thuật. - Trong trường hợp khẩn cấp.
• Việc lựa chọn loại mặt nạ phòng độc sẽ tùy thuộc theo các yếu tố: - Đặc tính của một hoặc của nhiều chất độc hại phải tiếp xúc; - Nồng độ tối đa của các hóa chất tại nơi làm việc; - Thuận tiện và hợp với khuôn mặt của người sử dụng để ngăn chặn chất độc lọt qua kẽ hở; - Phù hợp với điều kiện của công việc và loại trừ được các rủi ro cho sức khỏe
• Có thể phân mặt nạ phòng độc thành 2 nhóm:
Hình 20a: Mặt nạ lọc bụi
- Mặt nạ lọc độc: Làm sạch không khí trước khi vào cơ thể người bằng việc lọc hoặc hấp thu chất độc.
Hình 20b: Mặt nạ lọc độc loại che nửa mặt
Hình 20 a
Hình 20b
Hình 21
Hình 21: Mặt nạ có bộ lọc hỗn hợp bao gồm cả bộ lọc bụi và bộ lọc khí
71
Trong mặt nạ, bộ phận làm sạch là những lớp đệm đơn bằng vải rất mỏng để lọc bụi từ không khí (hình 20a), hoặc là hộp nhỏ đựng hóa chất để hấp thụ hơi, khí độc (hình 20b). Thông thường, mặt nạ lọc khí chỉ dùng khi nồng độ chất độc có trong không khí không quá 2% và hàm lượng ôxy không dưới 15%. Những mặt nạ lọc độc này được thiết kế theo hình thức một nửa mặt (che mồm, mũi và cả cằm) hoặc là che kín cả mặt. Có rất nhiều kiểu mặt nạ lọc độc khác nhau tùy theo loại
hóa chất phải xử lý song không có thiết bị lọc, hoặc mặt nạ lọc độc nào có thể loại bỏ hoàn toàn hóa chất nguy hiểm. Vì vậy, để chọn được loại mặt nạ thích hợp nhất thiết phải tuân theo chỉ dẫn của người sản xuất hoặc người cung cấp mặt nạ phòng độc.
Hình 22: Mặt nạ phòng độc có bình dưỡng khí để thở riêng
Mặt nạ cung cấp không khí: là loại cung cấp liên tục không khí không độc và là mặt nạ bảo vệ người sử dụng ở mức cao nhất. Không khí có thể bơm vào từ một nguồn ở xa (được nối với một vòi áp suất cao), hoặc từ một dụng cụ cấp khí xách tay (như máy nén hoặc bình chứa không khí hay ôxy lỏng dưới áp suất cao). Loại xách tay này được minh họa ở hình 22 và được gọi là bình dưỡng khí. Mặt nạ có bình dưỡng khí được thiết kế bao phủ toàn bộ khuôn mặt.
Hình 23: Huấn luyện và đào tạo người lao động, cung cấp cho họ những hiểu biết và những kỹ năng cơ bản để ngăn chặn sự tiếp xúc không cần thiết với hóa chất nguy hiểm.
Để đảm bảo sử dụng có hiệu qủa, người lao động phải được huấn luyện, đào tạo cách sử dụng, sửa chữa và bảo dưỡng mặt nạ phòng độc (hình 22). Đeo mặt nạ phòng độc kém phẩm chất có thể còn nguy hiểm hơn không đeo gì, vì khi đó người lao động nghĩ rằng họ được bảo vệ nhưng thực tế thì không.
72
b) Bảo vệ mắt
Hình 24: Kính bảo vệ mắt
Hình 25: Trang bị che chắn mắt, mặt
Tổn thương về mắt có thể do bị bụi, các hạt kim loại, đá màu, thủy tinh, than...các chất lỏng độc bắn vào mắt; bị hơi, khí độc xông lên mắt; và cũng có thể do bị các tia bức xạ nhiệt, tia hồng ngoại, tia tử ngoại... chiếu vào mắt. Để ngăn ngừa các tai nạn và bệnh về mắt có thể sử dụng các loại kính an toàn, các loại mặt nạ cầm tay và mặt nạ hoặc mũ mặt nạ liền với đầu... tùy từng trường hợp cụ thể, chẳng hạn dùng tấm chắn bảo vệ bao phủ cả trán và mặt tới điểm dưới quai hàm nhằm chống lại việc bắn toé bất ngờ các chất lỏng nguy hiểm; kính trắng kháng lý các hóa chất dạng hạt nhỏ, bụi.... được hóa chất khi xử
Quần áo bảo vệ, găng tay, tạp dề, ủng được dùng để bảo vệ cơ thể ngăn không
73
cho hóa chất thâm nhập qua da. Các loại này phải được làm bằng những chất liệu không thấm nước hoặc không bị tác động phá hoại bởi hóa chất tiếp xúc khi làm các công việc tương ứng. Sử dụng găng tay là một yêu cầu bắt buộc khi làm việc với hóa chất đậm đặc, có tính ăn mòn cao. Những hóa chất này thường thấm xuyên qua da và gây tổn thương cho da qua việc làm bỏng hoặc cháy da. Găng tay phải dầy ít nhất 0,4mm và đủ mềm để làm những công việc đơn giản bằng tay. Tùy thuộc vào loại hóa chất và thời gian tiếp xúc mà sẽ dùng loại găng tay cụ thể. Ví dụ găng tay làm bằng nơi lon hoặc bằng da là thích hợp cho việc bảo vệ tay từ
Hình 26: Găng tay bảo vệ
bụi, trong khi đó găng tay làm bằng cao su là thích hợp cho việc chống lại các chất ăn mòn và việc pha chế hóa chất với dung môi hữu cơ chẳng hạn như xy-len đòi hỏi phải được trang bị găng tay với chất lượng cao hơn. (hình 26). Quan trọng nhất là vật liệu làm những trang thiết bị này phải có khả năng chống được các hóa chất tương ứng. Người cung cấp phương tiện bảo vệ cá nhân phải cung cấp chỉ dẫn về cách sử dụng, bảo quản chúng.
Kem bảo vệ và thuốc rửa cũng có tác dụng tốt trong việc bảo vệ da. Kem có nhiều tác dụng, nếu được lựa chọn và sử dụng chính xác thì chúng rất hữu ích. Tuy nhiên, không có một loại kem nào dùng cho tất cả các mục đích, một vài loại dùng để chống lại các dung môi hữu cơ, trong khi đó các loại kem khác được sản xuất để dùng khi tiếp xúc với những chất hòa tan trong nước.
Quần áo bảo vệ phải được giặt ngay sau khi dùng không mặc quần áo đã bị
nhiễm hóa chất. Nhìn chung, quần áo nên: - Vừa vặn, thoải mái để cơ thể có thể cử động một cách dễ dàng; - Trang bị riêng cho từng cá nhân để sử dụng hàng ngày; - Bảo quản chu đáo, được khâu vá, sửa chữa khi cần thiết; - Được làm sạch, không để dính hóa chất.
Ghi nhớ: Phương tiện bảo vệ cá nhân phải phù hợp với từng loại hóa chất nguy hiểm (có quy định trong Phiếu dữ liệu ATHC). * Vệ sinh cá nhân
74
Vệ sinh cá nhân nhằm mục đích giữ cho cơ thể sạch sẽ, vì nếu để bất kỳ chất độc hại nào lưu lại trên cơ thể đều có thể dẫn đến việc nhiễm độc qua da, qua đường hô hấp hoặc qua đường tiêu hóa.
Hình 27: Rửa sạch toàn bộ các phần của cơ thể đã tiếp xúc với hóa chất
Những nguyên tắc cơ bản của vệ sinh cá nhân trong sử dụng hóa chất là: - Tắm và rửa sạch các bộ phận của cơ thể đã tiếp xúc với hóa chất sau khi làm việc, trước khi ăn, uống, hút thuốc (hình 27); - Kiểm tra sức khỏe và cơ thể thường xuyên để đảm bảo rằng da luôn sạch sẽ và khỏe mạnh; - Băng bảo vệ bất cứ bộ phận nào của cơ thể bị trầy xước hoặc bị lở loét;
Hình 28: Quần áo bảo vệ cá nhân phải rửa sạch sau khi sử dụng
75
- Luôn tránh tự gây nhiễm cho bản thân, đặc biệt là khi khử trùng và cởi bỏ quần áo bảo vệ; - Đừng bao giờ mang các vật bị nhiễm bẩn như giẻ lau bẩn, hoặc những dụng cụ trong túi quần áo bảo vệ cá nhân; - Hàng ngày, loại bỏ và giặt sạch riêng rẽ bất cứ chỗ nhiễm bẩn nào của quần áo bảo vệ cá nhân (hình 28); - Giữ móng tay sạch và ngắn; - Tránh tiếp xúc trực tiếp với các sản phẩm gây dị ứng như mẩn mụn, nổi mề đay ở da;
Ngoài các nguyên tắc trên còn phải tuân theo các biện pháp sau: - Cho dù trên nhãn sản phẩm không yêu cầu mặc quần áo bảo vệ cá nhân, thì cũng nên che kín cơ thể càng nhiều càng tốt, ví dụ như dùng: áo dài tay; mũ và khăn che đầu, quần vải dài (vật liệu không nên là nhựa hoặc các loại có thể gây ra sự bất tiện); - Phương tiện bảo vệ cá nhân thường tạo cảm giác không thoải mái khi làm việc, nên tìm lời khuyên về việc sử dụng các loại hóa chất không đòi hỏi trang bị phương tiện bảo vệ cá nhân.
Kiểm soát hệ thống là một bộ phận của chương trình kiểm soát sự tiếp xúc với hóa chất để xem xét, đánh giá những hiệu qủa của những biện pháp kiểm soát khác trên cơ sở tập trung vào những biện pháp và những quy trình quản lý.
Nội dung kiểm soát tập trung vào những nội dung sau: - Nhận diện tất cả các hóa chất nguy hiểm đang sử dụng; - Dán nhãn; - Cung cấp và sử dụng các tài liệu an toàn hóa chất; - An toàn của kho; - Thủ tục vận chuyển an toàn; - An toàn trong quản lý và sử dụng; - Biện pháp quản lý công việc; - Thủ tục loại bỏ; - Điều khiển sự tiếp xúc; - Kiểm tra sức khỏe; - Lưu giữ hồ sơ; - Huấn luyện và giáo dục;
Chi tiết của chương trình kiểm soát an toàn hóa chất sẽ đưa ở Phụ lục II.
76
Nguyên tắc cơ bản của việc nhận diện hóa chất nguy hiểm là để biết những hóa chất gì đang được sử dụng hoặc sản xuất; chúng xâm nhập vào cơ thể bằng cách nào, gây tổn thương và bệnh tật gì cho con người; chúng gây hại như thế nào đối với môi trường.
Thông tin này có thể thu thập qua nhãn, các tài liệu về sản phẩm. Những thông tin chủ yếu gồm:
• Hướng dẫn cách sử dụng hóa chất như liều lượng, sự tương tác với các hóa chất khác;
• Ngày hết hạn sử dụng của hóa chất; • Những chỉ dẫn an toàn cần thiết như mặc quần áo bảo vệ, những điều cần phải làm khi xảy ra sự cố.
• Những chỉ dẫn cơ bản về điều kiện lưu giữ thích hợp, việc xử lý các chất dư thừa và các vật chứa đã dùng hết hóa chất.
• Những chỉ dẫn về sơ cứu và lời khuyên đối với bác sỹ nhằm xử lý những trường hợp ngộ độc, những biện pháp giải độc đặc biệt cho những sản phẩm đặc thù.
• Những cảnh báo nhằm tránh tác hại đối với các vật nuôi, sinh vật hoang dã và môi trường.
Phải nhận biết tất cả các hóa chất nguy hiểm tại nơi sản xuất với những thông tin an toàn mới nhất về hóa chất đó. Để thu được thông tin này, người sử dụng lao động trước hết phải yêu cầu ở người cung cấp hóa chất. Nếu người cung cấp hóa chất không có các thông tin đó thì người sử dụng lao động phải tìm lời khuyên, các chỉ dẫn từ Chính phủ, các phòng thí nghiệm, các trường đại học hoặc các viện nghiên cứu chuyên ngành.
Trong thực tế, không nên sử dụng bất cứ một hóa chất nào chưa được nhận diện hoặc không có nhãn. Trong trường hợp không có thông tin thì phải hủy bỏ nó một cách an toàn như mô tả ở phần 2.3.9 của cuốn sách này.
Mục đích của nhãn là để truyền đạt thông tin về các nguy cơ của hóa chất, những chỉ dẫn an toàn và các biện pháp khẩn cấp (Hình 29).
77
Nhãn thường gồm những thông tin sau: - Đặc điểm nhận dạng của hóa chất; - Biểu tượng các nguy cơ; - Tên chung và tên thương mại hóa chất; - Tên và lượng của các hoạt chất; - Công dụng của sản phẩm; - Số đăng ký của sản phẩm nếu như nó là sản phẩm cần phải được đăng ký theo quy định của pháp luật; - Tên và địa chỉ của người sản xuất, người phân phối hoặc các đại lý; - Các biện pháp làm việc an toàn; - Bất cứ vấn đề gì do pháp luật quốc gia yêu cầu chẳng hạn như phải có sự
(Hình 29) Mọi hóa chất có ở nơi làm việc phải được dãn nhãn và đủ các thông tin cơ bản về an toàn khi sử dụng chúng
chứng nhận của cơ quan thẩm quyền theo quy định của các điều luật đặc biệt...
Những vật chứa quá nhỏ mà nhãn dán lên không thể bao gồm đầy đủ thông
tin theo yêu cầu phải có tờ chỉ dẫn được đính chắc vào vật chứa. Muốn sử dụng hóa chất một cách an toàn thì trước hết người sử dụng phải đọc, hiểu và tuân thủ những chỉ dẫn ghi trên nhãn. Nếu không hiểu những chỉ dẫn thì phải hỏi người có kinh nghiệm. Nếu nhãn quá nhỏ và không thể đọc được thì phải dùng kính phóng to hoặc nhờ người nào tinh mắt đọc giúp. Nếu như nhãn bị rách hoặc bị nhầu nát phải yêu cầu người cung cấp đổi vật chứa khác có nhãn hợp pháp. Hóa chất có thể được rót từ vật chứa có dán nhãn sang vật chứa hoặc thiết bị khác.
Khi đó, những người có trách nhiệm trong việc chuyển rót hóa chất phải dán nhãn chính xác tất cả các vật chứa. Bất kỳ một hóa chất nào mà không có nhãn thì sẽ không được chuyển rót. Nhãn mới ít nhất phải có các nội dung sau: - Công dụng, thành phần và các nguy cơ; - Cách sử dụng sản phẩm an toàn; - Các biện pháp khẩn cấp.
Với mỗi hóa chất nguy hiểm được sử dụng trong doanh nghiệp phải luôn có
78
sẵn những bản dữ liệu về an toàn hóa chất. Trong đó, tối thiểu phải có những thông tin cơ bản hướng dẫn cách sử dụng hóa chất an toàn, đạt hiệu qủa; thông tin về các biện pháp phòng ngừa thích hợp (gồm cả hạng mục trang thiết bị bảo vệ cá nhân) và các biện pháp khẩn cấp.
Bản dữ liệu an toàn hóa chất thường bao gồm các thông tin sau: - Tên của hóa chất (kèm theo tên thương mại và tên thường gọi nếu có); - Thành phần của hóa chất; - Tên và địa chỉ của người cung cấp hoặc nơi sản xuất; - Các nguy cơ đã được xác định; - Những biện pháp sơ cứu, những biện pháp phòng chống cháy, những biện pháp xử lý khí độc; - Cách sử dụng và lưu giữ hóa chất; - Kiểm soát sự tiếp xúc và bảo vệ cá nhân; - Tính chất vật lý và tính chất hóa học; - Thông tin về độc học; - Thông tin về sinh thái học; - Thông tin về mua bán, vận chuyển; - Thông tin về các quy định của pháp luật (các quy đinh về nhãn, dấu...) ; - Những thông tin khác (gồm có tài liệu tham khảo).
Ghi nhớ Nếu thiếu bản dữ liệu an toàn hóa chất, thì phải yêu cầu người cung cấp hóa chất đáp ứng ngay lập tức.
Căn cứ vào quá trình sản xuất và các thông tin thu thập từ bản dữ liệu an toàn hóa chất để xác định những thủ tục bảo quản, vận chuyển, quản lý, sử dụng và xử lý chất thải. Những thông tin như: tính chất vật lý, hóa học, độ bền và phản ứng, thông tin về độc học là cơ sở cho việc phân tích, lập kế hoạch và chiến lược kiểm soát hóa chất tại doanh nghiệp. Toàn bộ dữ liệu an toàn hóa chất phải được lưu giữ trong hồ sơ tại cơ quan an toàn, dịch vụ an toàn nghề nghiệp, đội cứu hỏa. Khi có một ca cấp cứu về nhiễm độc hóa chất, phải mang dữ liệu an toàn về hóa chất tới bác sĩ hoặc bệnh viện cùng với người bệnh để giúp cho việc chẩn đoán và cứu chữa kịp thời. bản dữ liệu an toàn hóa chất phải có những thông tin chỉ dẫn, huấn luyện cho người lao động, cho các cán bộ giám sát về an toàn. Nội dung huấn luyện phải có những chỉ dẫn giúp cho người lao động biết cách thu thập và sử dụng thông tin có trong dữ liệu an toàn hóa chất.
79
Đối với các hóa chất nguy hiểm, thì chỉ nên để tại nơi làm việc số lượng vừa đủ cho yêu cầu sử dụng trong ca. Số còn lại sẽ được bảo quản trong kho. Kho hóa chất phải đảm bảo được yêu cầu an toàn cho thủ kho, cho những người làm việc ở gần và không gây ô nhiễm môi trường.
Nhìn chung, một nhà kho an toàn và an ninh cần phải có vị trí thích hợp với
các lối đi thuận tiện. Nếu nhà kho ở trong một tổng kho, nó cần phải được tách rời khỏi các kho khác. Vị trí của nhà kho phải tính toán đến khả năng gây ô nhiễm từ việc rò rỉ hoặc tràn đổ hóa chất. Nhà kho phải được đặt xa khu nhà ở và nguồn nước bề mặt như sông, suối và chỗ chứa nước cung cấp cho nhu cầu dân sinh hoặc nước tưới ruộng.
Nhà kho không nên đặt trong khu vực: - Dễ bị lụt, hoặc có khả năng gây ô nhiễm nguồn cung cấp nước ngầm, chẳng hạn như giếng đào, giếng khoan; - Đầu nguồn sông, suối; - Nhạy cảm về môi trường.
Một nhà kho đạt yêu cầu dùng để cất giữ hóa chất là:
• Phải chịu được lửa, nhiệt độ cao, không phản ứng hóa học và không
thấm chất lỏng. Sàn nhà phải thiết kế chỗ chứa hóa chất rò rỉ hoặc tràn đổ và bề mặt không gồ ghề để dễ dọn sạch. Tường bên ngoài phải chịu được lửa ít nhất là 30 phút; tất cả các bức tường đều không thấm nước; bề mặt bên trong của tường trn nhẵn, có thể rửa một cách dễ dàng và không bắt bụi. Nếu kho được xây dựng đơn lẻ thì mái phải làm bằng một vật liệu khó cháy và thông hơi dễ dàng khi cháy;
• Có lối ra, vào phù hợp với những cửa chịu lửa được mở hướng ra
ngoài. Cửa phải có kích cỡ tương xứng để cho phép vận chuyển một cách an toàn (lối đi chính phải rộng tối thiểu 1,5 m). Các cửa bên trong nên là loại cửa lò xo mở hai hướng và đóng tự động. Ở những nơi mà những kho chứa được xây dựng trong một nhà kho chung (kho tổng), thì các cửa thoát nạn nên thiết kế mở hướng thẳng ra bên ngoài tòa nhà;
• Có chỗ chứa hóa chất tràn đổ hoặc rò rỉ để bảo vệ môi trường bên
ngoài. Trong trường hợp môi trường đặc biệt nhậy cảm, phải xây dựng một hệ thống thoát nước bên trong nối liền với các hố quây nước hoặc với các công trình xử lý chất thải;
• Được giữ khô và tránh được sự gia tăng nhiệt độ. Trong điều kiện quá nóng hoặc quá lạnh, hầu hết các hóa chất nông nghiệp bị phân hủy và thậm chí có thùng chứa cũng có thể bị hỏng. Tương tự như vậy, sự ẩm ướt cũng làm cho các bao, gói giấy bị hư hại, và có thể dẫn đến việc rò rỉ hóa chất;
80
• Có ánh sáng nhân tạo hoặc tự nhiên thích hợp nhờ các cửa sổ hoặc hệ thống đèn. Cửa sổ không được phép để ánh sáng mặt trời trực tiếp
chiếu vào hóa chất bởi tia cực tím có thể hủy hoại thùng chứa và hóa chất bên trong. Đèn điện và những công tắc cần phải được đặt ở vị trí thích hợp để tránh hư hỏng và cần có khoảng cách nhất định giữa các đèn và chỗ chứa hóa chất nhằm tránh việc truyền nhiệt;
• Có hệ thống thông gió phù hợp để làm loãng hoặc hút sạch lượng khí độc sinh ra. Những nơi việc thông gió tự nhiên không đủ thì phải lắp quạt thông gió;
• Được tổ chức tốt để hóa chất giao nhận được lưu giữ vào kho đúng lúc, được xếp lên giá và xếp đống đúng quy cách, đảm bảo an toàn, ngăn nắp và có thể dễ dàng nhìn thấy nhãn. Thông thường, xếp không cao quá 2m, không sát trần nhà kho, cách tường ít nhất 0,5 m, cách mặt đất từ 0,2 - 0,3m. Những sản phẩm dễ cháy phải được sắp xếp riêng biệt ở vị trí chống lửa đặc thù của nhà kho. Nên chứa chất lỏng dễ cháy, dễ bay hơi trong các thùng kim loại không rò rỉ, để trong hang, hầm, nơi thoáng mát. Không được xếp trong cùng một kho các hóa chất có tính đối nhau hoặc phương pháp chữa cháy hoàn toàn khác nhau. Đối với các hóa chất kỵ ẩm phải xếp cao tối thiểu 0,3 m. Thêm vào đó, những sản phẩm dễ ôxy hóa cần cất giữ trong điều kiện hoàn toàn khô, không tồn chứa nhiều chất ôxy hóa trong một kho. Để đề phòng sự cố rò rỉ hay tràn đổ, không nên sắp xếp gần nhau những hóa chất mà khi phản ứng tạo ra các hóa chất nguy hiểm (ví dụ: bình chứa axít gần hợp chất cyanua thì có nguy cơ tạo khí Hyđrô cyanua độc gây chết người), ngay cả khi các hóa chất này ở các kho riêng biệt trong cùng một tổng kho thì cũng tránh đặt các kho đó sát nhau. Tương tự như vậy, không đặt kho hóa chất gần quá trình sản xuất không tưng hợp, dễ xảy ra các phản ứng nguy hiểm. Bất cứ sự sắp xếp nào trong nhà kho cũng phải cẩn thận, tránh việc quá tải trên các giá hoặc nén quá chặt các thùng chứa ở dưới đáy của chồng hàng(4).
81
• Được đánh dấu với ký hiệu cảnh báo thích hợp. Bất cứ ký hiệu cảnh báo nào cũng cần phải tuân thủ những yêu cầu của Quốc gia về các khía cạnh màu sắc, hình tượng và dạng hình học. An ninh nhà kho là quan trọng nhằm ngăn chặn kẻ trộm hoặc những người không có thẩm quyền lạm dụng hóa chất. Cần tăng cường an ninh trong các tình huống có thể dự đoán được. Bên cạnh đó, tại kho phải có bảng hướng dẫn cụ thể tính chất của từng hóa chất những điều cần phải triệt để tuân theo khi sắp xếp, vận chuyển, san rót, đóng gói.
Hình 30: Những hóa chất dễ bắt lửa phải được bảo quản ở khu vực mát, thông gió tốt, cách xa nguồn gây lửa
Một số điểm khác cần lưu ý:
• Cung cấp nước: Hệ thống cấp nước phải được đặt ở gần nhưng không được ở trong nhà kho.
• Lập hồ sơ: Phải lập hồ sơ về các hóa chất ở trong kho nhưng phải cất giữ
chúng riêng biệt ở một nơi an toàn để tránh sử dụng không đúng thẩm quyền hoặc có thể dễ dàng lấy chúng ra trong trường hợp khẩn cấp như cháy. Khi giao nhận hóa chất nguy hiểm, người giao hàng phải giao cho người nhận hàng bản hướng dẫn tính chất và những yêu cầu an toàn đối với hóa chất đó và phải có giấy biên nhận hợp lệ
• Sơ cứu: Những phương tiện sơ cứu phải luôn có sẵn để sử dụng khi bị nhiễm độc vào mắt, vào da hay bị thương nhẹ;
• Phòng rửa: Các phòng rửa phải được đặt ở gần nhà kho để mọi người sử
dụng hóa chất ở trong kho dùng thuận lợi. Phòng rửa cần được trang bị bể rửa, xà phòng và khăn lau (tốt nhất là các khăn lau chỉ dùng một lần);
• Nơi cất giữ quần áo bảo vệ: Cần có nơi thông thoáng và riêng biệt để cất giữ phương tiện bảo vệ và các quần áo cá nhân. nơi cất giữ này thường được đặt trong các tủ có khóa và không đặt ở trong kho hóa chất;
• Nhà kho để chứa các vật chứa rỗng hoặc các chất thải hóa chất dạng rắn:
Những vật chứa rỗng (trừ những cái đã chứa loại hóa chất khi phản ứng với nước tạo ra khí độc) cần phải được rửa sạch ít nhất 3 lần và được cất giữ ở nơi khô ráo, an toàn cùng với chất thải hóa chất. Không được dùng chúng để chứa thực phẩm, nước hoặc các chất được dùng cho người hoặc vật nuôi. Phải nhớ rằng chỉ một lượng rất nhỏ của hóa chất còn sót lại trong vật chứa cũng có thể gây ra những bệnh hiểm nghèo hoặc tử vong;
• Khu vực chuẩn bị: Việc chuyển rót, đóng gói hóa chất độc không được làm ở trong kho. phải làm ở trong phòng riêng, có hệ thống hút hơi khí độc tốt. Những nơi đó thường phải có mặt nền cứng, bằng phẳng và thiết kế hướng dốc vào trong khu vực dùng cho việc chứa hóa chất để tránh ô nhiễm môi trường xung quanh;
82
• Những cẩn trọng về cháy: + Cấm hút thuốc hoặc sử dụng lửa trần trong phạm vi nhà kho.
+ Cần có đủ những bình chống cháy phù hợp và hoạt động tốt đề phòng trường hợp khẩn cấp; Hệ thống phòng cháy tự động phải luôn sẵn sàng hoạt động; + Nên kết hợp tự động việc đóng các cửa phát sinh lửa, hệ thống báo động và vành đai xung quanh vùng để ngăn chặn cháy lan tràn; + Phải có lối vào dễ dàng cho xe cứu hỏa; + Mạch điện phải đặt thiết bị thích hợp để ngăn chặn sự quá tải; + Hệ thống dây điện, công tắc, các thiết bị điện đặt cố định phải được bảo vệ để tránh bị hư hỏng do va chạm khi di chuyển các thùng chứa và khi xe nâng đi qua; + Để tránh cháy bởi tĩnh điện, khi sắp đặt và dịch chuyển các thùng chứa hóa chất đều phải được nối đất và chằng buộc cẩn thận; + Không được dùng xe cần trục chạy bằng động cơ đốt trong ở khu vực kho chứa hóa chất dễ cháy nổ;
Hóa chất có thể vận chuyển đến hoặc đi thông qua ống dẫn, băng tải hoặc sử dụng xe tải, xe cần cẩu, xe đẩy hai bánh, xe cút kít. Những người có liên quan đến việc vận chuyển hóa chất (5) cần phải tuân thủ các quy định về an toàn trong vận chuyển.
Để đảm bảo an toàn khi vận chuyển:
• Nhất thiết phải có nhân viên áp tải của bên có hàng. Nhân viên đó phải biết rõ tính chất hóa lý của hóa chất, biện pháp đề phòng và cách giải quyết các sự cố cháy, nổ, tỏa hơi khí độc. Khi áp tải hàng nhân viên áp tải và vận chuyển phải mang theo đầy đủ phương tiện bảo vệ cá nhân.
• Các vật chứa phải có chất lượng tốt, từ chối vận chuyển những vật chứa bị rò rỉ hoặc bị hư hỏng
• Phương tiện để vận chuyển cũng không được làm hỏng vật chứa. Phải đập dẹt xuống hoặc tháo bỏ những cạnh sắc nhọn ở hai bên thành xe hoặc đinh trồi lên từ mặt sàn xe;
• Khi vận chuyển cần tránh những rung động không cần thiết, đặc biệt là đối với các bình thủy tinh và bình chịu áp lực.
• Phải được vận chuyển cùng với hóa chất các tài liệu cung cấp thông tin về hóa chất như nhãn, những tài liệu về sản phẩm hoặc bản dữ liệu an toàn;
83
• Tránh chất đống bừa bãi trong quá trình vận chuyển. Những vật chứa chất lỏng dễ cháy phải được sắp xếp một cách đặc biệt để đảm bảo chống va đập
và ngăn chặn sự phát sinh lửa do chính chất lỏng tạo ra. Các bình khí nén, khí hòa tan hay khí hóa lỏng phải xếp thành ô có lót nỉ hoặc cao su và đặt van về một phía, các van phải đậy lại bằng nắp chụp phòng hộ che nắng mặt trời cũng như không để dây dầu mỡ và chất dễ cháy; khi xếp đứng chỉ xếp một tầng, và phải có giá đỡ hoặc giằng buộc; nếu xếp nằm thì phải đặt ngang theo phương tiện vận tải và xếp thấp hơn thành xe. Cấm vận chuyển bình ôxy cùng với bình khí cháy và các chất dễ cháy khác. Việc vận chuyển các chất lỏng dễ cháy phải được thực hiện ở những vùng thông gió tốt với những thùng chứa có tiếp đất, có đai, có biển cấm lửa.
• Phải vận chuyển hóa chất nguy hiểm trên xe có mui hoặc bạt che mưa để đề
phòng trời mưa hoặc thời tiết xấu, không được vận chuyển chung với người, gia súc và các loại hàng hóa khác.
• Nếu hóa chất được vận chuyển qua ống dẫn, phải đảm bảo các van, đường ống, khóa hãm đủ độ bền cơ học, bền hóa học và độ kín để không bị nứt, không bị rò rỉ. Các ống dẫn khí, hơi, bụi dễ cháy nổ phải khác nhau và các van phải sơn màu khác nhau theo quy định, trên thân van phải kẻ hoặc dập mũi tên chỉ chiều đóng mở. Những ống dẫn khí, hơi, bụi dễ cháy nổ phải có van một chiều, có bộ phận dập lửa, có mũi tên chỉ đường khí trên thân ống. Khi vận chuyển bằng băng tải, để tránh sự lan tỏa của bụi độc nên bao che băng tải và các vị trí chuyển rót. Nếu hóa chất được vận chuyển với tốc độ cao và nén qua hệ thống ống dẫn phải tránh sự tích tụ nhiệt, dẫn đến cháy, nổ
• Nếu hóa chất được vận chuyển bằng xe nâng thì đường vận chuyển phải
được đánh dấu rõ ràng, và phải có chiều rộng tưng xứng để giảm khả năng va đập, tràn đổ.
• Nếu bốc dỡ hàng xuống dọc đường thì phần còn lại phải buộc chèn cẩn thận trước khi tiếp tục vận chuyển.
• Khi xảy ra sự cố phải báo ngay với cơ quan lao động, y tế, công an và tiến hành các bước cần thiết (sẽ được đề cập cụ thể hơn ở chương sau)(6).
84
• Trước khi tiến hành xếp dỡ, nhân viên áp tải và người xếp dỡ phải kiểm tra lại bao bì, nhãn hiệu. Người trực tiếp xếp dỡ phải mang đầy đủ phương tiện bảo vệ cá nhân.
Hình 31: Một thiết bị chứa được thiết kế đặc biệt nhằm vận chuyển lượng nhỏ những chất lỏng dễ cháy
Hóa chất có thể xâm nhập vào cơ thể con người qua đường hô hấp, qua da và qua đường tiêu hóa; vào cơ thể qua đường hô hấp là các hóa chất ở dạng bụi, hơi, khí. Bụi được hình thành do quá trình xay, nghiền, cắt, mài hoặc đập vỡ. Hơi nhìn chung được tạo ra bởi sự đốt nóng các chất lỏng, các chất rắn. Mù được tạo ra từ các hoạt động phun, mạ điện hoặc đun nóng các dung dịch...
Sự hấp thụ qua da thường là các hóa chất lỏng, sau khi các hóa chất này lan tràn hoặc thấm vào quần áo. Việc này có thể xảy ra khi nhúng các bộ phận, các chi tiết máy vào bình đựng hóa chất, hoặc chuyển rót, pha chế hóa chất lỏng... Thông thường, rủi ro cháy, nổ có liên quan mật thiết đến tính chất của hóa chất. Phải hiểu được điều này để hạn chế rủi ro.
Phải thận trọng trong khi sản xuất hoặc sử dụng hóa chất:
- Đọc và hiểu những chỉ dẫn trên nhãn, trên bản dữ liệu an toàn hóa chất và các tài liệu được cấp kèm theo hóa chất, các thiết bị liên quan và phương tiện bảo vệ cá nhân; - Người sử dụng hóa chất đã được huấn luyện đúng đắn cách sử dụng hóa chất và những biện pháp phải tuân theo; - Những biện pháp ngăn ngừa như thông gió cưỡng bức, thông gió tự nhiên, che chắn, cách ly đã được thực hiện và hoạt động tốt; - Thường xuyên kiểm tra để phát hiện những mối nguy hiểm có thể dẫn đến rủi ro; - Kiểm tra lại quần áo bảo vệ và các thiết bị an toàn khác bao gồm c mặt nạ, bảo đảm đầy đủ, phù hợp, đồng bộ và đúng chất lượng; - Có đủ các thiết bị cấp cứu cần thiết và hoạt động tốt; Tùy theo việc sử dụng từng hóa chất mà có các quy định cụ thể hơn.
85
Ví dụ: Hóa chất dễ cháy nổ - Trong khu vực sản xuất và sử dụng hóa chất dễ cháy nổ phải quy định
chặt chẽ chế độ dùng lửa, khu vực dùng lửa, có bảng chỉ dẫn bằng chữ và ký hiệu cấm lửa để ở nơi dễ nhận thấy. Khi cần thiết phải sửa chữa cơ khí, hàn điện hay hàn hơi phải có biện pháp làm việc an toàn. - Tất cả các dụng cụ điện và thiết bị điện đều phải là loại phòng chống cháy nổ.
-Việc dùng điện chạy máy và điện thắp sáng ở những nơi có hóa chất dễ cháy nổ phải đảm bảo các yêu cầu sau: + Không được đặt dây cáp điện trong cùng một đường rãnh có ống dẫn khí hoặc hơi chất lỏng dễ cháy nổ, không được lợi dụng đường ống này làm vật nối đất. + Khi sửa chữa, thay thế các thiết bị điện thuộc nhánh nào thì phải cắt điện vào nhánh đó. + Thiết bị điện nếu không được bọc kín, an toàn về cháy nổ thì không được đặt ở nơi có hóa chất dễ cháy nổ. + Cầu dao, cầu chì, ổ cắm điện phải đặt ngoài khu vực dễ cháy nổ. Bất kỳ nhánh dây điện nào cũng phải có cầu chì hay thiết bị bảo vệ tương đương. - Tất cả các chi tiết máy động hoặc dụng cụ làm việc đều phải làm bằng vật liệu không được phát sinh tia lửa do ma sát hay va đập. Tất cả các trang bị bằng kim loại đều phải tiếp đất, các bộ phận hay thiết bị cách điện đều phải có cầu nối tiếp dẫn. - Các nhà xưởng và công trình cao đều phải có hệ thống thu lôi, chống sét hoàn chỉnh. - Trước khi đưa vào đường ống hay thiết bị một chất có khả năng gây cháy nổ, hoặc trước và sau khi sửa chữa đều phải thực hiện nghiêm ngặt các quy định phòng chống cháy nổ. + Thử kín, thử áp lực nếu cần. + Thông rửa bằng nước, hơi nước hoặc khí trơ. + Xác định hàm lượng oxy, không khí hoặc chất dễ cháy nổ còn lại sao cho không có khả năng tạo hỗn hợp cháy nổ. - Không dùng thiết bị, thùng chứa, chai, lọ hoặc đường ống bằng nhựa không chịu được nhiệt chứa hóa chất dễ cháy nổ. - Không để các hóa chất dễ cháy nổ cùng chỗ với các hóa chất duy trì sự cháy. Khi đun nóng các chất lỏng dễ cháy không dùng ngọn lửa trực tiếp, mức chất lỏng trong nồi phải cao hơn mức hơi đốt bên ngoài. - Trong quá trình sản xuất, sử dụng hóa chất dễ cháy nổ phải bảo đảm yêu cầu vệ sinh an toàn lao động. phải có ống dẫn nước, hệ thống thoát nước, tránh sự ứ đọng các loại hóa chất dễ cháy nổ...
• Hóa chất ăn mòn
86
- Các thiết bị, đường ống chứa hóa chất dễ ăn mòn phải được làm bằng vật liệu thích hợp, phải đảm bảo kín. Các vị trí van và cửa mở đều phải
ở vị trí an toàn cho người thao tác và người đi qua. - Những đường đi phía trên thiết bị chứa hóa chất ăn mòn phải có rào chắn vững chắc, có tay vịn. Thành thiết bị bể chứa phải cao hơn vị trí người thao tác ít nhất 0,5m, không được xây bục hoặc kê bất cứ vật gì làm giảm chiều cao nói trên. - Tại nơi làm việc có hóa chất ăn mòn phải có vòi nước, bể chứa dung dịch natri bicacbonat (NaHCO3) nồng độ 0,3%, dung dịch axit axetic nồng độ 0,3% hoặc các chất khác có tác dụng cấp cứu kịp thời tại chỗ khi xảy ra tai nạn. - Tất cả các chất thải đều phải được xử lý không còn tác dụng ăn mòn trước khi đưa ra ngoài ...
Hóa chất độc • •
- Khi tiếp xúc với hóa chất độc, phải có mặt nạ phòng độc tuân theo những quy định sau: + Phải chứa chất khử độc tưng xứng. + Chỉ được dùng loại mặt nạ lọc khí độc khi nồng độ hơi khí không vượt quá 2% và nồng độ ôxy không dưới 15%. + Đối với cacbua oxit (CO) và những hỗn hợp có nồng độ CO cao phải dùng loại mặt nạ lọc khí đặc biệt. + Dùng mặt nạ cung cấp khí nếu nồng độ khí độc cao và người sử dụng cần di chuyển nhiều trong khi làm việc. + Phải cất giữ mặt nạ ở ngoài khu vực có khí độc và định kỳ kiểm tra tác dụng của mặt nạ, cấm dùng mặt nạ hết tác dụng. - Tiếp xúc bụi độc phải mặc quần áo kín may bằng vải bông dày có khẩu trang chống bụi, quần áo bảo vệ chống hơi, bụi chất lỏng độc cần phải che kín cổ tay, chân, ngực. Khi làm việc với dung môi hữu cơ hòa tan thì phải mang quần áo bảo vệ không thấm và mặt nạ cách ly. - Phải có các tín hiệu báo động tình trạng thiếu an toàn của máy, thiết bị, báo hiệu các khu vực sản xuất đặc biệt. - Cấm hút dung dịch hóa chất độc bằng miệng. Không được cầm nắm trực tiếp hóa chất độc. - Các thiết bị chứa hóa chất độc dễ bay hơi, phải thật kín và nếu không do quy trình sản xuất bắt buộc thì không được đặt cùng chỗ với bộ phận khác không có hóa chất độc v.v...
Tóm lại, trong sản xuất và sử dụng hóa chất nguy hiểm để ngăn chặn tốt
87
nhất mọi nguy cơ nên thực hiện theo các nguyên tắc được nhắc lại dưới đây: + Hạn chế hoặc thay thế hóa chất độc; + Che chắn hoặc cách ly nguồn phát sinh hóa chất ; + Thông gió;
+ Cung cấp phương tiện bảo vệ cá nhân.
Thu dọn đóng một vai trò quan trọng trong việc kiểm soát hóa chất nguy hiểm. Bụi bám trên bàn làm việc, sàn nhà hoặc gờ tường nên làm sạch đều đặn bằng máy hút bụi hơn là quét bằng chổi. Việc thu dọn các hóa chất tràn đổ hoặc rò rỉ phải thực hiện theo đúng quy trình được nêu tại mục 6.
Tất cả các quá trình sản xuất đều phát sinh ra một lượng chất thải. Việc xử lý chất thi không đúng cách không những dẫn đến nguy hiểm cho sức khỏe người lao động mà còn nguy hiểm đối với môi trường và dân chúng sống quanh nhà máy. Có trường hợp phải hủy bỏ an toàn hóa chất ở trong kho. Những hóa chất đó có thể là không cần thiết nữa hoặc chúng đã quá hạn sử dụng, hay bao gói bị rách hoặc vật chứa bị hỏng.
Phải thiết lập quy trình bằng văn bản cho việc hủy bỏ các chất thải độc hại.
Cần đảm bảo an toàn cho người lao động tiếp xúc với chất thải độc hại thông qua những biện pháp kiểm soát thích hợp.
88
Sau đây là những bước chung nên tiến hành khi hủy bỏ các chất thải: - Không bao giờ được vứt bỏ bừa bãi chất thải; tất cả các sản phẩm phế thải phải được chứa trong một thùng được thiết kế đặc biệt và dán nhãn đúng; - Không bao giờ để việc hủy bỏ hóa chất gây bất kỳ rủi ro nào cho con người và môi trường; - Các bãi chứa chất thải từ quá trình sản xuất phải đặt ở ngoài khu vực xí nghiệp, xa khu nhà ở, khu dân cư, xa nguồn cung cấp nước. Hệ thống lọc sạch, xử lý nước thải, chất thải phải bố trí xa khu vực sản xuất chính, xa các khu nhà của người lao động, xa khu dân cư với khoảng cách đảm bảo yêu cầu an toàn theo các quy phạm pháp luật hiện hành; - Tốt nhất nên thông qua các công ty hoặc cá nhân được cấp giấy phép về xử lý chất thải để hủy chất thải. Nên tìm kiếm lời khuyên từ người cung cấp, người lãnh đạo cộng đồng hoặc cơ quan có thẩm quyền địa phương; - Tránh tích lũy chất thải, hủy bỏ chất thải càng sớm càng tốt; - Người sử dụng phải đọc nhãn dán trên bao bì và thùng chứa để tìm những lời khuyên cụ thể về xử lý chất thải; - Không bao giờ sử dụng lại các thùng hóa chất rỗng, trừ trường hợp thùng còn tốt và để chứa các sản phẩm cùng loại được chuyển từ thùng bị hỏng hoặc rò rỉ. tất cả
các thùng chứa cần được rửa sạch triệt để trước khi đem hủy bỏ. Làm sạch chúng theo đúng những chỉ dẫn được đưa ra trên nhãn. Trong trường hợp không có lời chỉ dẫn, thì phải súc rửa bằng nước ít nhất ba lần. Cần thực hiện những biện pháp thích hợp để nước súc rửa không gây ô nhiễm môi trường, đặc biệt là đối với nguồn nước uống. - Những vật chứa chất lỏng cần phải làm ráo trước khi làm sạch. Cần đâm thủng các thùng chứa ở nhiều vị trí khác nhau hoặc đập bẹp để chúng không thể dùng được nữa rồi cất giữ chúng ở nơi an toàn cho đến khi đem hủy bỏ chúng. - Những vật chứa các khí hydro xianua hoặc nhôm, magiê, phốt-phua kẽm không nên súc rửa hoặc lau chùi bằng nước. Vì những chất này phản ứng với nước tạo ra khí độc. Thay vào đó, chúng cần được đổ đầy đất khô vào và đâm thủng nhiều chỗ ngay lập tức trước khi hủy bỏ. Sau đó, đem chôn ngay những thùng đã được xử lý. - Trong một vài trường hợp, có thể hủy bỏ những gói hàng ít độc bằng cách đem đốt chúng. Tuy nhiên, hơi và bất cứ loại khói nào được tạo ra đều có thể gây nguy hại cho sức khỏe, và theo lời khuyên của những người cung cấp hóa chất thì nên hạn chế tối đa biện pháp này. Phải xin ý kiến của các cơ quan có thẩm quyền địa phương trước khi tiến hành.
Cơ sở phải có chế độ kiểm tra đo nồng độ chất độc trong môi trường lao động thông qua việc lấy mẫu không khí. Các mẫu không khí cũng được xác định nhờ các thiết bị kiểm soát cá nhân gắn trong khu vực thở của người lao động hoặc nhờ các thiết bị lấy mẫu khí đặt tại khu vực có nguy cơ ô nhiễm cao của nơi làm việc (hình 32).
89
Mẫu thử có thể được thu thập thường xuyên hoặc định kỳ. Kết quả phân tích sẽ cho biết nồng độ của một hóa chất đặc biệt hoặc những chất độc khác tồn tại trong thời điểm lấy mẫu. Nồng độ này sẽ được so sánh với giới hạn tiếp xúc cho phép do cơ quan có thẩm quyền của quốc gia (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội và Bộ Y tế) ban hành hay theo các quy định riêng của ngành. Những biện pháp kiểm soát cụ thể sẽ được xác định sau khi vấn đề này được làm rõ. Trước khi đưa người vào làm việc ở những nơi kín có hóa chất độc phải lấy mẫu không khí ở nơi đó hoặc dùng động vật để thử nghiệm. Phải tẩy rửa hoặc có biện pháp hút và thải hơi khí độc đảm bảo nồng độ chất độc còn lại nhỏ hơn nồng độ giới hạn cho phép. Khi làm việc ở những nơi đó phải có từ 2 người trở lên, một người làm việc và một nguời đứng ngoài giám sát đảm bảo ứng cứu kịp thời khi gặp sự cố.
Hình 32: Thiết bị đo kiểm cá nhân
Hình 33: Kiểm tra sức khỏe định kỳ giúp phát hiện những triệu chứng ban đầu của bệnh nghề nghiệp
tiêu hủy Giám sát về y tế gồm có việc xem xét và kiểm tra sức khỏe định kỳ. Việc kiểm tra xem xét sẽ tạo cơ hội phát hiện những người lao động có nguy cơ mắc bệnh nghề nghiệp và theo đó ấn định cho họ những công việc hoặc những nơi làm việc mà sức khỏe của họ không bị đe dọa. Thông thường không sử dụng những người mắc bệnh truyền nhiễm, kinh niên dễ bị dị ứng làm việc ở nơi có hóa chất nguy hiểm. Kiểm tra sức khỏe định kỳ giúp phát hiện sớm những triệu chứng của bệnh nghề nghiệp và cũng thẩm định lại hiệu qủa của những biện pháp kiểm soát đang thực hiện (hình 33). Khi phát hiện có các sinh vật, gia súc, cây cối, rau quả bị nhiễm độc phải có biện pháp xử lý tiêu hủy an toàn, vệ sinh và phải có biên bản về đó. việc
90
Tất cả các hồ sơ về sức khỏe và môi trường phải được lưu giữ và bảo quản theo trật tự. Một vài bệnh gây nên bởi hóa chất có thời gian ủ bệnh rất lâu. Vì thế những hồ sơ này sẽ rất có ích trong việc chẩn đoán y học, cho việc bồi thường và cho việc nghiên cứu bệnh nghề nghiệp. Điều này sẽ góp phần nâng cao kiến thức về những tác hại của các hóa chất cho sức khỏe.
Hình 34: Giáo dục và đào tạo cung cấp cho người lao động những hiểu biết để ngăn
ngừa sự tiếp xúc không cần thiết đối với hóa chất độc hại
Người sử dụng hóa chất phải có đủ khả năng để tiến hành các công việc được giao. khả năng ấy chỉ có thể đạt được qua việc đào tạo và huấn luyện ở cấp phù hợp. Chương trình này cần được tổ chức với sự hợp tác của tất cả các cơ quan liên quan và được điều chỉnh để đáp ứng nhu cầu của mỗi nhóm đối tượng. Việc huấn luyện cần linh hoạt, có định hướng nhằm khuyến khích tiềm năng của người lao động.
Việc huấn luyện đặc biệt cần thiết đối với người lao động mới vào nghề. Đối với những người làm việc lâu năm phải được học lại theo định kỳ.
* Thông tin được sử dụng trong huấn luyện
thông được đầy đủ có để tế y
91
Thông tin về làm thế nào để sử dụng hóa chất một cách an toàn, đạt hiệu qủa đều sẵn có ở tất cả các nước. Những thông tin như vậy được biên soạn bởi các cơ quan có thẩm quyền như các cơ quan của Chính phủ, bởi các tổ chức đại diện của các nhà sản xuất, người cung cấp, người sử dụng và còn bởi các chuyên gia, các nhà trường. Hầu hết các thông tin này được trình bày dưới dạng dễ đọc và thường không phải trả tiền. Một số thông tin đang được phổ biến dưới dạng film video. Nó đặc biệt có ích cho những người ngại đọc hay gặp khó khăn khi đọc. Tuy nhiên, người sử dụng hóa chất cần thông qua các cán bộ lãnh đạo cộng đồng, các cơ quan quản lý Nhà nước, người cung cấp hóa chất, giáo viên nhà trường và nhân tin. viên Các nhà sản xuất cũng có trách nhiệm đảm bảo để những người liên quan đến vận chuyển, buôn bán và sử dụng sản phẩm của họ đã được thông tin chính xác về
những quy trình an toàn. Đã có nhiều hoạt động để phổ biến thông tin như tờ rơi, tờ áp phích, sổ tay hướng dẫn. Hàng loạt sách hướng dẫn được các nhà sản xuất hóa chất quốc tế phát hành là một ví dụ về những gì đã được làm trên phạm vi tế. quốc
* Huấn luyện cho người lao động
Cách sử dụng hóa chất có thể được dạy ở các trường hoặc tự học hỏi. ở một số nước, luật pháp yêu cầu người sử dụng một vài hóa chất đặc thù phải hoàn thành một số giai đoạn huấn luyện và phải chứng minh khả năng qua kiểm tra thực tế.
* Đào tạo và huấn luyện cần bảo đảm cho người sử dụng: - Hiểu luật pháp và những quy định của Luật pháp về việc sử dụng hóa chất. - Hiểu và làm theo nhãn hay các thông tin khác về hóa chất. Hiểu nhiệm vụ của người giúp việc và những người khác. - Hiểu và sử dụng được các thiết bị an toàn dùng cho các thiết bị sử dụng hóa chất, bao gồm việc sử dụng giá đỡ máy để cất giữ máy an toàn cùng với các bộ phận che chắn để bảo vệ các bộ phận truyền động. Yêu cầu sử dụng đúng kỹ thuật kiểm soát được chỉ định để phòng ngừa nhiễm độc người điều khiển. Quy trình bảo dưỡng các thiết bị chuyên dùng... - Hiểu đúng các thủ tục để lưu giữ hóa chất và thủ tục loại bỏ chất thiếu an toàn. - Biết những gì cần làm trong trường hợp khẩn cấp, như: việc hóa chất lan tràn đe dọa đến nguồn cung cấp nước và thức ăn; cần giải độc cho một người; hoặc nhận biết các triệu chứng nhiễm độc và cấp cứu ban đầu. - Thực hiện tốt các tiêu chuẩn vệ sinh cá nhân. Đây là vấn đề quan trọng cần tuân theo nhằm bảo đảm tiếp xúc với hóa chất ở mức tối thiểu, như: rửa tay trước khi ăn và sau khi làm việc, tránh bị nhiễm do sơ ý hoặc do làm liều; bảo đảm quần áo và thiết bị nhiễm hóa chất được rửa sạch hoàn toàn. - Nhận biết, lựa chọn và bảo quản phương tiện bảo vệ cá nhân. Người sử dụng phải có khả năng để hiểu những thông tin về các mối nguy hại của bất cứ hóa chất nguy hiểm nào và sau đó nhận ra các biện pháp bảo vệ cá nhân phù hợp. Người sử dụng phải được huấn luyện cách lựa chọn phương tiện bảo vệ cá nhân đảm bảo đúng yêu cầu chất lượng, biết làm thế nào để tẩy nhiễm, giặt và thay quần áo bo hộ một cách an toàn. - Lưu giữ hồ sơ, tài liệu theo yêu cầu.
92
Vì tầm nhận thức khác nhau và số lượng hóa chất ngày càng tăng ở thị trường nên việc huấn luyện cho người lao động và những người khác có thể sẽ thuận lợi hơn bằng việc sử dụng hình tượng.
Nhận thức của cộng đồng: - Sử dụng hóa chất thường ảnh hưởng đến cuộc sống của mọi người xung quanh. Họ biết đó là những mối nguy hiểm đang đe dọa họ, do đó họ mong muốn thực hiện các biện pháp phòng ngừa có thể được. - Nhận thức của cộng đồng về sử dụng hóa chất ngày càng cao. Đó là do tác động của hóa chất thường không giới hạn ở nhà máy hay các vùng sử dụng hóa chất. Nitrat và phân bón có thể thấm vào nguồn nước uống và thuốc bảo vệ thực vật có thể làm ô nhiễm nước sông hoặc bay tạt vào vùng dân cư khi phun thuốc. Đáng tiếc là nhận thức của mọi người về lợi ích của hóa chất không giống như nhận thức về tác hại do lạm dụng nó gây ra. - Người sử dụng hóa chất cần cảnh báo cho cộng đồng và đáp lại sự phê phán nhằm hoàn thiện hơn các biện pháp an toàn cho những việc làm của họ. Cần nâng cao nhận thức của cộng đồng về lợi ích của việc sử dụng hợp lý hóa chất.
Giáo dục ở nhà trường:
Những vấn đề cơ bản về an toàn, sức khỏe và vệ sinh cá nhân liên quan đến sử dụng hóa chất có thể kết hợp đưa vào giáo trình của trường phổ thông. Các học sinh phổ thông có thể đóng vai trò cầu nối thông tin với cha mẹ chúng - những người đang làm việc có tiếp xúc với hóa chất.
Phần trên đã nhấn mạnh các biện pháp phòng ngừa bệnh tật, thương vong và
sự cố cháy nổ. Song do nhiều nguyên nhân mà trong thực tế tai nạn vẫn xảy ra. Vì vậy, khi tiếp xúc với hóa chất nguy hiểm, mỗi cá nhân không những phải nhận thức được về những biện pháp ngăn chặn mà còn phải hiểu biết các biện pháp khẩn cấp. Vấn đề này bao gồm biện pháp sơ cứu, kỹ thuật chống cháy và quy trình chống rò rỉ. Việc thực hiện hành động thích hợp trong vài phút đầu tiên có thể ngăn chặn thảm họa từ những tai nạn nhỏ. Điểm mấu chốt để xây dựng biện pháp khẩn cấp là phải nhận diện đầy đủ hóa chất đang được sử dụng và đánh giá được nguồn thông tin (thông tin gốc). Các dữ liệu an toàn hóa chất cung cấp rất nhiều thông tin về sơ cứu, phòng chữa cháy, và chống rò rỉ. Nhãn gắn với hóa chất cũng là nguồn thông tin vô giá trong việc xây dựng biện pháp, hành động khẩn cấp.
dựng biện pháp khẩn cấp.
93
Mỗi nơi sản xuất cần thiết lập một kế hoạch khẩn cấp với các nội dung sau: - Kế hoạch sơ tán với số lượng lớn nhất người lao động; - Những biện pháp kêu gọi sự trợ giúp từ bên ngoài như: cơ quan y tế, những chuyên gia bảo vệ môi trường hoặc đơn vị phòng cháy khi cần thiết; - Vai trò của các viên chức khi cấp cứu; - Vai trò của các người lao động trong các đội cấp cứu; - Nơi cất giữ, sử dụng và bảo quản tất cả các thiết bị cấp cứu trong nhà máy.
Mỗi nhà máy phải thông báo và mô tả rõ ràng về kế hoạch khẩn cấp; lối thoát
nạn luôn được thông suốt; các bộ phận chức năng và hệ thống báo động được kiểm tra thường xuyên và phải huấn luyện việc sơ tán cho tất cả các người lao động; phải có quy trình chi tiết cho việc sơ tán ngay lập tức những đối tượng lao động đặc biệt (lao động vị thành niên, lao động nữ, lao động tàn tật...); chỉ rõ nơi tập trung ở bên ngoài để điểm danh sau một cuộc sơ tán, nơi đó phải an toàn để có thể thực hiện các bước tiếp theo cuộc cấp cứu. Kế hoạch khẩn cấp phải phác thảo thủ tục sơ cứu ngay trong nhà máy cũng như các quy trình để nhận được nhiều hơn sự trợ giúp y tế chuyên môn khi cần thiết; phải nêu rõ vai trò của người lao động, các nhà tư vấn và các nhân viên quản lý trong tình huống sơ cứu; vị trí của tất cả thiết bị sơ cứu bao gồm vòi tưới cấp cứu, chỗ để làm sạch mắt, các dụng cụ sơ cứu và cáng cấp cứu...
Kế hoạch phải nêu rõ việc tổ chức nội bộ nhà máy để tự dập tắt những đám lửa nhỏ. Cũng như việc sơ cứu, vai trò của tất cả các nhân viên cứu hỏa phải được mô tả thậm chí đến từng chi tiết. Vị trí của các thiết bị chữa cháy như: Các xô cát, vòi và dụng cụ dập tắt cũng như hệ thống chống cháy tự động phải được mô tả với những hướng dẫn cụ thể để cho mọi người có thể sử dụng khi có cháy.
Hóa chất rò rỉ có thể gây nên những hậu quả rất nguy hiểm nếu không được
giải quyết nhanh. Kế hoạch khẩn cấp phải chỉ rõ những người sẽ liên quan đến việc kiểm soát rò rỉ hoặc quản lý rò rỉ đó; phải mô tả các chất liệu đặc biệt hoặc thiết bị đặc trưng cho việc chống rò rỉ; liệt kê chi tiết về tổ chức và trách nhiệm của đội cấp cứu rò rỉ.
Kế hoạch khẩn cấp cần có sự tham gia phối hợp của cơ quan y tế, đội cứu hỏa, cơ quan có thẩm quyền dân sự địa phương và các nhà máy lân cận
Trong một kế hoạch khẩn cấp về hóa chất, có rất nhiều vấn đề liên quan tới
94
việc thiết lập và duy trì những đội cấp cứu dự phòng để giải quyết ba loại vấn đề thường gặp là sơ cứu, chữa cháy, xử lý rò rỉ hoặc thoát hơi khí độc. Thực tế đã chỉ
ra rằng với một đội cấp cứu chỉ có hai hoặc ba người lao động thì nhiều khi không thể giải quyết được tất cả các vấn đề trong một vụ cấp cứu ở nhà máy hóa chất.
Chờ đội cấp cứu hoặc nhân lực cấp cứu để phối hợp đối phó có thể biến tai
nạn nhỏ trở thành nghiêm trọng hơn. Vì vậy mỗi người lao động cần được huấn luyện đầy đủ về quy trình cấp cứu cơ bản để có thể thực hành khi cần thiết.
Tại nơi làm việc phải có biển báo hoặc dấu hiệu qủay định rõ lối vào, lối ra
Hình 35: Tại vị trí làm việc, các lối thoát nạn phải được đánh dấu rõ ràng và không bị bất cứ cản trở nào
khi có sự cố. Những lối thoát nạn phải đảm bảo có ít nhất hai điều kiện: Luôn thông thoáng, đủ ánh sáng ngay cả khi mất điện. Nếu đường rút chạy đòi hỏi phải có phương tiện bảo vệ cá nhân vì hóa chất nguy hiểm hiện có thì phương tiện bảo vệ cá nhân phải được duy trì trong một tình trạng tốt ổn định, sẵn sàng thuận tiện cho việc sử dụng; tất cả mọi người lao động phải được đào tạo, huấn luyện và huấn luyện lại trong việc sử dụng chúng.
2.4.4.1. Bộ phận sơ cứu
Thiết lập vài bộ phận sơ cứu là điều cần thiết ở mỗi nơi sản xuất. Đây cũng là
95
một trong những yêu cầu bắt buộc khi sử dụng hóa chất nguy hiểm. Để thiết lập một bộ phận sơ cứu, một vài khía cạnh cần được đánh giá: - Bản chất, mức độ và sự độc hại của hóa chất hiện có; - Khả năng đáp ứng của các hoạt động sơ cứu và nhân viên y tế;
Hình 36: Khi ai đó bị tổn thương như hình bên, việc tiến hành sơ cứu phải nhanh chóng.
- Những thiết bị y tế ở gần nhất; - Các phương tiện vận tải có sẵn để tới trạm y tế gần nhất; - Phương tiện liên lạc công cộng sẵn có để yêu cầu sự giúp đỡ bên ngoài như điện thoại, máy Fax, máy phát thanh...; - Thiết bị cấp cứu trong nhà máy như là vòi tưới nước cấp cứu, trạm rửa sạch mắt; - Huấn luyện người lao động qui trình cấp cứu cơ bản.
2.4.4. 2 - Sơ cứu cho những người bị nhiễm độc
Hoạt động sơ cứu nhằm 3 mục đích: - Duy trì sự sống. - Ngăn chặn diễn biến xấu hơn. - Thúc đẩy sự hồi phục.
Điều cốt yếu nhất của hoạt động sơ cứu là giảm mức độ nguy hiểm cho nạn nhân song cũng phải phòng ngừa nguy hiểm cho người đến trợ cứu. Đặc biệt, khi cần cấp cứu một người lao động trong khu vực có hóa chất nguy hiểm thì người đến trợ cứu phải thực hiện một số cẩn trọng để không trở thành nạn nhân:
96
- Nếu phải đưa một người vượt khí, hơi hoặc mù độc, người trợ cứu cần sử dụng thiết bị bảo vệ cơ quan hô hấp hợp lý trước khi bước vào vùng nguy hiểm; - Nếu da hoặc quần áo của người lao động nhiễm nhiều hóa chất, phải rửa sạch người lao động bị tổn thương đó bằng nước sau khi cởi quần áo ra; - Khi cần trợ cứu tại những nơi có không khí hạn chế như hầm chứa phân, bể rác, hầm sâu hoặc vùng dưới lòng đất cần phải đặt hệ thống tín hiệu (ví dụ chuông) để kêu gọi sự giúp đỡ khi cần thiết. Trong tình huống nguy hiểm việc trợ giúp chỉ có một người có thể sẽ dẫn người trợ giúp thành người bị nạn tiếp theo; - Phải di chuyển nạn nhân một cách cẩn thận từ nơi nguy hiểm tới nơi an toàn
(hình 37) và đặt ở tư thế dễ hồi phục nhất (hình 38). Nếu người lao động bị bất tỉnh có thể dùng cáng vải hoặc đỡ đầu và túm chặt quần áo để đưa ra khỏi vùng nguy hiểm.
Hình 37: Di chuyển nạn nhân tới nơi an toàn.
Hình 38: Đặt nạn nhân ở tư thế dễ hồi phục
Ghi nhớ: Trước khi thực hiện sơ cứu, phải di chuyển nạn nhân cẩn thận tới môi trường an toàn.
Có nhiều việc cần ưu tiên tiến hành ngay khi sơ cứu người lao động bị tổn thương vì hóa chất:
97
Nếu thở yếu hoặc ngừng thở thì hướng mặt nạn nhân lên trên và bảo đảm khí quản thông suốt, loại bỏ những vật che lấp, tắc nghẽn ở mặt, mồm, họng của nạn nhân và nới rộng cổ áo, mở khí quản và hà hi thổi ngạt. (Nếu mồm nạn nhân bị nhiễm độc thì dùng tay để bóp bóng thông khí sẽ phù hợp hơn). Nếu tim ngừng đập thì phải cấp cứu xoa bóp tim phía ngoài lồng ngực hoặc được hô hấp nhân tạo bởi một người đã được huấn luyện. Sau khi hô hấp nhân tạo nạn nhân phải được chăm sóc chu đáo (hình 39). Nếu nạn nhân bị co giật, nới lỏng tất cả quần áo và
Hình 39: Hô hấp nhân tạo
Hình 40: Rửa nước sạch liên tục nếu hóa chất vào mắt
làm nhẹ nhàng đề phòng chấn thương. Khi ngừng co giật, đặt nạn nhân ở vị trí dễ thở.
- Phần lớn những tổn thương do hóa chất thường là bỏng hóa chất ở da hoặc mắt. Nếu da bị thương phải rửa bằng nước sạch ít nhất 10 phút (trừ khi có chỉ dẫn cụ thể khác), đồng thời cởi bỏ quần áo đã bị dính hóa chất, tránh tự gây nhiễm. Nếu mắt bị tổn thương thì hoặc dội nước sạch vào mắt để tạo ra dòng nước chảy (hình 40), hoặc để nạn nhân nhúng mắt vào một bát nước lạnh, sau đó chớp mắt (trừ khi có chỉ dẫn cụ thể khác). Cả hai mí mắt đều được xối rửa. Nếu mắt nhắm lại vì đau thì cố gắng mở mí mắt một cách nhẹ nhàng để bảo đảm nó được rửa hoàn toàn. Sau khi rửa, băng mắt nhẹ nhàng bằng vật liệu sạch, mịn hoặc bằng băng vô trùng.
-Trong tất cả các trường hợp da bị bỏng nặng: không được đắp bất cứ thứ gì
98
lên bề mặt vết thương, không rửa bằng cồn, không bôi thuốc mỡ hoặc bôi chất béo. Không làm vỡ các nốt phồng rộp. Không cắt bỏ da bị rộp, không đụng chạm
vào vùng bị thương. Nếu có sẵn băng vô trùng thì băng vùng bị tổn thương một cách nhẹ nhàng.
- Phải cởi ngay quần áo đã bị nhiễm độc và gột rửa vùng bị nhiễm độc nhiều bằng nước (trừ khi có chỉ dẫn cụ thể khác trong tài liệu an toàn hóa chất).
Khi một người lao động vô tình nuốt phải chất độc, việc sơ cứu sẽ phụ thuộc vào đặc tính của chất đó. Nếu người bị nạn còn tỉnh thì cố gắng làm người đó nôn ra (trừ việc nuốt phải một số hóa chất mà trong chỉ dẫn an toàn là cấm ép nôn như các sơn phẩm của xăng dầu hoặc dung môi hữu cơ). Nhãn trên vật chứa hoặc bản dữ liệu an toàn hóa chất có thể cung cấp các hướng dẫn cần thiết.
Việc nhiễm độc một số hóa chất, chẳng hạn hợp chất chứa Dinitro, có thể làm tăng nhiệt độ cơ thể. Với những trường hợp như vậy, thì điều quan trọng là đặt nạn nhân nằm trong nhà và tuyệt đối thư giãn, không cần nới lỏng hoặc thay quần áo. Mặt và cơ thể nên được lau và chườm nước lạnh thường xuyên, có thể quạt mát nếu thấy cần. Nếu còn tỉnh táo, có thể uống được thì cho uống càng nhiều nước sạch càng tốt để hạn chế sự mất nước.
Khi nạn nhân ở trạng thái l m hoặc bất tỉnh phải đưa nạn nhân càng nhanh càng tốt tới nơi chăm sóc y tế hoặc bệnh viện và phải sẵn sàng làm hô hấp nhân tạo bằng mồm khi cần thiết. Thậm chí nếu người lao động biểu lộ hoàn toàn bình thường, cũng phải nhanh chóng tiến hành các trợ giúp y tế.
2.4.4.3. Vai trò của các trung tâm thông tin về độc chất
Hiện nay, nhiều quốc gia đã có các trung tâm thông tin về độc chất. Các trung
tâm này được thành lập để đáp ứng nhu cầu tư vấn y tế đang ngày càng tăng về hóa dược và hóa chất.
Vai trò chủ yếu của các trung tâm là dịch vụ tư vấn cho các bác sĩ, các nhân
viên y tế, những người lao động và cho các dịch vụ cấp cứu và về cách điều trị trường hợp nhiễm độc cấp tính. Hoạt động của dịch vụ là tra cứu các chất theo danh mục đã truy cập vào máy tính, mô tả đặc tính của chúng, đưa ra cách chẩn đoán và điều trị. Dịch vụ có thể thực hiện qua điện thoại hoặc các biện pháp trả lời khẩn cấp đang thịnh hành. Ở một số nước, các trung tâm như vậy hoạt động 24/24 giờ trong suốt cả năm.
Các trung tâm có thể cung cấp thêm một số dịch vụ khác như:
99
- Cung cấp thuốc giải độc, đặc biệt đối với những chất độc không sử dụng rộng rãi; - Phối hợp hoạt động với các chuyên gia y tế để điều trị những trường hợp đặc
biệt; - Xét nghiệm phân tích máu và các mẫu độc học; - Xác định hướng cho các cuộc điều tra xác định nguyên nhân của các vụ ngộ độc, và các giải pháp cụ thể như ci tiến nhãn hiệu, đóng gói; - Phân tích những cuộc điều tra theo đề nghị của chính phủ hoặc nhà sản xuất đối với các sản phẩm đặc biệt; Huấn luyện và thông tin cho mọi người biết về công việc của trung tâm và tìm cách hoàn thiện phương pháp chẩn đoán và điều trị.
Ghi nhớ: Người sử dụng lao động và người quản lý các doanh nghiệp có sử dụng hóa chất nguy hiểm nên thiết lập mối quan hệ với các trung tâm thông tin về độc chất.
2.4.5.1. Chuẩn bị kế hoạch chữa cháy
Hình 41: Có thể xảy ra cháy ở nơi sản xuất vì vậy phải lập kế hoạch chống cháy
100
Dù xảy ra cháy lớn hay cháy nhỏ, thì điều quan trọng là mỗi cá nhân phải nhận thức được rõ vai trò và trách nhiệm của mình (hình 41). Bên cạnh đó, phải có những thông tin mô tả các thiết bị phòng cháy, chữa cháy, quy trình sơ tán người không có nhiệm vụ khi xảy ra cháy trong nhà máy và các thủ tục tiến hành tại nơi có các hóa chất đặc biệt (nơi sản xuất, bảo quản...) để đảm bảo an toàn khi chữa cháy. Nói chung, tại những nơi sản xuất có sử dụng hóa chất dễ cháy nổ phải có lối thoát nạn, phải có buồng phụ, những buồng phụ này phải cách ly với nơi sản xuất chính bằng các cấu kiện ngăn chặn đặc biệt và có giới hạn chịu lửa ít nhất là 1,5 giờ.
Kế hoạch phòng cháy, chữa cháy phải được bổ sung hoặc thay đổi linh hoạt: - Khi có sự thay đổi hóa chất sử dụng ở nơi làm việc; - Khi có thêm những công trình, quy trình sản xuất và thiết bị phòng cháy, chữa cháy được đưa vào hoạt động; - Khi thay đổi phương pháp phòng, chống cháy.
Chẳng hạn đối với đội cứu hỏa nhà máy: phải nêu rõ nhiệm vụ của họ trong kế hoạch phòng cháy, chữa cháy. Nếu hệ thống phòng cháy, chữa cháy tự động được lắp đặt thì nhiệm vụ của đội cứu hỏa lúc này sẽ là đảm bảo hoạt động của hệ thống phòng cháy, chữa cháy. Vai trò của đội cứu hỏa trong kế hoạch phòng cháy, chữa cháy nói chung phụ thuộc vào thời gian tiêu tốn để tiến hành chữa cháy. Nếu thời gian ứng phó lâu, nên tìm cách tăng cường thêm khả năng ứng phó.
• Một kế hoạch phòng, chống cháy ít nhất phải nêu được các vấn đề sau:
Hình 42: Thiết bị chữa cháy, hệ thống báo động cháy và những lối thoát nạn là một phần của kế hoạch phòng cháy, chữa cháy
101
- Các thông tin về rủi ro cháy hóa chất trong nhà máy, có thể sẽ liệt kê cả việc áp dụng các tác nhân dập tắt đám cháy tưng ứng với một vài hóa chất cụ thể và các chỉ dẫn về phương tiện bảo vệ cá nhân (thông tin về vấn đề này thường có trong dữ liệu an toàn hóa chất); - Thông tin về các đơn vị phòng cháy, chữa cháy của thị xã, thành phố có thể hỗ trợ nhà máy giải quyết những vụ cháy hóa chất; - Thông tin về đội cứu hỏa của nhà máy: cơ cấu, chương trình huấn luyện, thiết bị và khả năng giải quyết những đám cháy hóa chất; - Quan hệ phối hợp hoạt động giữa đội cứu hỏa của nhà máy với đơn vị phòng cháy, chữa cháy của thị xã hoặc thành phố; - Thiết bị phòng cháy, chữa cháy sẵn có trong nhà máy bao gồm hệ thống tưới tự động, dụng cụ dập lửa, sọt cát...(hình 42) - Hệ thống báo động cháy; - Kế hoạch sơ tán; - Phương án và khong thời gian định kỳ cho việc tập luyện phòng cháy, chữa cháy ở nhà máy.
Ghi nhớ: Trong kế hoạch phòng cháy, chữa cháy phải nêu chi tiết các nhiệm vụ mà tất cả những người lao động cần thực hiện khi xảy ra cháy.
2.4.5.2. Tổ chức các đội chữa cháy trong nhà máy
Tuỳ thuộc vào quy mô của nhà máy, nhân lực và nguồn trợ giúp gần nhất từ
bên ngoài, mà nhà máy hoặc một nhóm các nhà máy sẽ thiết lập một kế hoạch chung hay riêng từng nhà máy.
Nếu đội cứu hỏa của nhà máy đã được huấn luyện, trang bị và chuẩn bị để đối
phó với các tình huống cháy hóa chất thì sẽ giảm thời gian cần thiết để giải quyết một vụ cháy hóa chất đồng thời giảm đáng kể thiệt hại về tài chính. Trong nhà máy, khi thành lập một đội cứu hỏa nên chú ý xem xét các vấn đề sau: - Đã có đầy đủ thông tin về tính chất của hóa chất được sử dụng và sản xuất trong nhà máy để lên kế hoạch hành động khi chúng cháy chưa? - Sẽ làm gì khi các hóa chất độc hại hoặc các khí dễ cháy bị đốt nóng lên? - Đã huấn luyện đầy đủ cho đội cứu hỏa để phòng cháy, chữa cháy một cách an toàn chưa? - Những thành viên trong đội cứu hỏa đã có phương tiện bảo vệ cá nhân thích hợp để bảo vệ họ trong các hoạt động chống cháy chưa? - Kế hoạch rút lui nếu không thể kiểm soát được cháy.
Người sử dụng lao động hoặc người quản lý nhà máy nên thiết lập quan hệ chặt chẽ với đơn vị phòng cháy địa phưng hoặc thị xã, thành phố dù có hay không có đội cứu hỏa của nhà máy.
2.4.5.3- Phòng chống cháy tự động
Khi ngọn lửa đã tác động đến hệ thống phòng cháy chống cháy tự động,
người lao động hoặc đội cứu hỏa nhà máy không nên can thiệp vào sự hoạt động của hệ thống này. Nhiều vụ cháy nhỏ đã trở thành cháy lớn vì một người nào đó đã can thiệp vào hệ thống phòng cháy tự động khi xảy ra cháy làm hệ thống này không hoạt động được.
2.4.5.4.- Lựa chọn thiết bị chữa cháy
102
Những thiết bị dập lửa cầm tay rất thuận lợi khi phải chữa cháy ở những vị trí bất tiện cho việc sử dụng các thiết bị dập lửa khác và có khả năng dập tắt các đám cháy nhỏ trước khi chúng trở thành lớn. phải chú ý chọn phương tiện cứu hỏa có tác nhân dập lửa phù hợp với loại hóa chất cháy. Thông thường, bản dữ liệu an toàn hóa chất sẽ cung cấp thông tin về tác nhân dập lửa tốt nhất cho đám cháy các
Hình 43: Điều quan trọng là lựa chọn đúng loại thiết bị chữa cháy
Bảng 7: Các loại thiết bị chống cháy
hóa chất cụ thể. Việc lựa chọn các phương tiện dập lửa cho những chất hỗn hợp chỉ được tiến hành sau khi hỏi ý kiến người có thẩm quyền chuyên môn về phòng cháy, chữa cháy hóa chất. phải cân nhắc các mối nguy hại sẽ được tạo ra khi sử dụng phương tiện chữa cháy (bảng 7).
Các bon đi ôxít
Loại trừ ôxy
Hóa chất khô
Ngăn chặn quá trình cháy
Ghi nhớ: Phải trang bị phương tiện cứu hỏa thích hợp (về kích cỡ, về tác nhân dập lửa, và tính tiện dụng...) tại nơi có hóa chất dễ cháy nổ.
2.4.5.5. Chữa cháy
Khi kiểm soát một vụ cháy, bước đầu tiên là phải nhanh chóng sơ tán nhân sự
của nhà máy. Người sử dụng lao động hoặc người quản lý chỉ được quyết định phương án chữa cháy khi đã xem xét thấy không có khả năng đe doạ đến sự sống, phải xem xét đến tất cả các vấn đề như nóng quá mức, nguy cơ nổ, thiếu không khí thở hoặc nguy cơ bị kẹt lại trong đám cháy.
Ghi nhớ:Phải xem xét các điểm sau đây khi lên phưng án chữa cháy hóa
103
chất: - Người chữa cháy không bao giờ được làm một mình; - Luôn có một lối thoát rộng rãi, an toàn sau khi hoàn thành nhiệm vụ; - Phải lựa chọn những tác nhân dập lửa thích hợp để khống chế được đám cháy
đồng thời đảm bảo được an toàn; - Sau khi dập tắt đám cháy, phải đặt các vòi và các phương tiện dập lửa lại vị trí cũ. phải kiểm tra và thay thế ngay các dụng cụ đó nếu thấy cần thiết để đảm bảo hiệu qủa cho lần hoạt động tiếp theo.
Sự đổ tràn, rò rỉ hóa chất vừa lãng phí, vừa độc hại. Cố gắng tránh để xảy ra việc đó ở bất cứ nơi nào. Tuy nhiên, nếu có thì phải xử lý ngay lập tức. Một vài nguyên nhân phổ biến gây ra sự đổ, tràn là: - Vật chứa bị rò rỉ do bao gói có khiếm khuyết, không chịu được nóng hoặc ẩm; - Vật chứa bị vỡ, bị đâm thủng trong quá trình vận chuyển do các vật sắc nhọn ở hai bên thành hoặc đinh trồi lên trên mặt sàn của xe; - Không cẩn thận trong việc chuyển rót hóa chất từ vật chứa sang thiết bị; - Thiết bị hỏng trước hoặc trong quá trình sử dụng, ống hoặc chỗ nối ống mòn, rách hay có rãnh hở, các van bị hỏng....
Quy trình xử lý rò rỉ được lập và ghi trong kế hoạch khẩn cấp cùng với các
Hình 44: Sử dụng chính xác những biện pháp để xử lý tràn đổ hoặc rò rỉ hóa chất
biện pháp khẩn cấp khác. Vấn đề then chốt để thành công trong việc kiểm soát rò rỉ, tràn đổ là phải hiểu biết về các đặc tính của các hóa chất có liên quan và cách xử lý chúng. Cần nhắc lại rằng nguồn thông tin tốt nhất là bản dữ liệu an toàn hóa chất, hay từ kỹ sư hóa và cán bộ vệ sinh của nhà máy. Nhân sự chịu trách nhiệm xử lý rò rỉ hoặc tràn đổ trong nhà máy phải phán đoán ngay lập tức xem với tình hình đó nội bộ nhà máy có thể giải quyết được hay cần sự trợ giúp từ bên ngoài.
Tùy thuộc vào mức độ và hình thức rò rỉ, tràn đổ cũng như tác hại của hóa
104
chất liên quan để thực hiện các bước sau: 1- Sơ tán toàn bộ những người không có trách nhiệm đến nơi an toàn và thực hiện sơ cứu nếu cần thiết. 2- Nếu hóa chất có khả năng bốc cháy thì phải giảm nguy cơ cháy nổ bằng cách
dập tắt mọi ngọn lửa trần, nguồn nhiệt hoặc các kích ứng khác; 3- Đánh giá tình trạng và khả năng giải quyết nó. Nếu thấy cần thiết thì kêu gọi sự giúp đỡ từ bên ngoài; 4- Quyết định dùng phương tiện bảo vệ cá nhân thích hợp với hóa chất tràn đổ hoặc rò rỉ. Có thể là các phương tiện đặc biệt chỉ được sử dụng trong các trường hợp khẩn cấp. 5- Hạn chế hóa chất lan tràn rộng hơn bằng cách kiểm soát nó ngay tại nguồn phát sinh. Điều này có thể làm bằng cách đóng các van, đóng kín xi-téc, đo lại quy trình. Những hoạt động đó phải do người có thẩm quyền và hiểu biết về quá trình sản xuất quyết định để tránh làm tình trạng xấu thêm và dẫn đến nhiều nguy cơ khác; 6- Cố gắng khu trú vết rò rỉ hoặc tràn đổ bằng việc quây lại và thấm hút sạch. Nếu thấy thích hợp, nên đóng hóa chất vào trong vật chứa hoặc trung hòa làm mất tính độc của nó; 7- Khi hóa chất đã được bảo quản an toàn hoặc trung hòa, vùng bị hóa chất rò rỉ ra phải được khử độc và phải được người có chuyên môn kiểm tra; 8- Chỉ cho phép trở lại làm việc nếu vùng rò rỉ hoặc tràn đổ được xác nhận là an toàn.
I. Thiết lập mục tiêu
II. Thiết lập chương trình
1. Bộ phận chịu trách nhiệm quản lý an toàn hoá chất.
2. Thống kê hóa chất.
105
3. Thủ tục mua bán
4. Đánh giá, phân loại và dán nhãn.
5. Kiểm soát hoá chất hàng ngày
Vấn đề mang tính quyết định liên quan đến sử dụng an toàn hóa chất trong doanh nghiệp là quản lý chương trình kiểm soát hóa chất.
Hình 45: Một số hoạt động trong chương trình kiểm soát hoá chất tại
nơi làm việc
Việc quản lý bao gồm quy định thẩm quyền và cơ sở để triển khai, thực hiện chương trình kiểm soát hóa chất, trong đó có giải thích rõ ràng các biện pháp, các quy trình nhằm đảm bảo an toàn và sức khỏe khi sử dụng hóa chất tại nơi làm việc (hình 45). Chương trình kiểm soát hóa chất cần được ưu tiên như các chương trình sản xuất, maketing và kiểm tra chất lượng... Nếu chương trình thành công sẽ đem đến một môi trường lao động tốt hơn, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp giảm xuống, lực lượng lao động có sức khỏe tốt và giảm hao phí năng lượng vô ích, góp phần tăng năng suất lao động, tăng sản lượng và mang lại nhiều lợi nhuận hơn cho doanh nghiệp. Chương này miêu tả các bước để thực hiện việc quản lý một chương trình kiểm soát hóa chất.
Muốn thành công bất cứ hoạt động nào của chương trình kiểm soát hóa chất,
106
thì phải có một chính sách rõ ràng về sử dụng an toàn hóa chất. Đây là mục tiêu hàng đầu nhằm phân định rõ quyền hạn và nghĩa vụ của người sử dụng lao động, người lao động và những cá nhân, tổ chức khác có liên quan đến hoạt động của doanh nghiệp. Nguyên tắc này được thể hiện nhất quán trong chính sách về chương trình kiểm soát toàn diện.
Một chính sách về quản lý hóa chất thường có các điều kiện ràng buộc sau:
- Thiết lập quy trình và quy phạm an toàn cho quá trình bảo quản, vận chuyển, sử dụng và hủy bỏ những hóa chất nguy hiểm. - Công tác quản lý nhằm giúp người lao động có được đầy đủ thông tin về các hóa chất nguy hiểm và được huấn luyện về các biện pháp an toàn. - Trước khi đưa một hóa chất vào nhà máy, mọi thông tin về hóa chất đã phải được người bán, người sản xuất, người nhập khẩu cung cấp.
Để triển khai thực hiện chính sách này, doanh nghiệp cần lập một danh sách những vấn đề ưu tiêu làm trước nhằm thực hiện các mục tiêu đặt ra. Ví dụ, trước khi một hóa chất nguy hiểm được sử dụng, doanh nghiệp có thể tiến hành điều tra đầy đủ về mức độ nguy hiểm của hóa chất, tính toán các lợi ích kinh tế và các hoạt động để thay thế, cũng có thể đó là phưng án lựa chọn hóa chất ít độc nhất. Trên c sở các các vấn đề ưu tiên, doanh nghiệp đề ra các biện pháp thích hợp.
Muốn lập được kế hoạch và phối hợp được các hoạt động theo kế hoạch đặt ra
thì phải quy định rõ nhóm người có trách nhiệm lập kế hoạch và điều khiển việc thực hiện kế hoạch. Số người của nhóm tùy thuộc vào quy mô của doanh nghiệp. Tốt nhất là trong nhóm có đại diện của người sử dụng lao động, cán bộ an toàn và nhà vệ sinh công nghiệp (để cung cấp sự hiểu biết về chuyên môn), đại diện của người lao động sử dụng hóa chất.
Đối với những tổ chức nhỏ nơi thiếu cán bộ chuyên môn, nên tìm kiếm sự trợ
giúp từ bên ngoài, đặc biệt trong giai đoạn khởi đầu. Sự trợ giúp này có thể được đáp ứng từ các công ty tư vấn, những hiệp hội, công đoàn địa phưng hoặc cơ quan Chính phủ. Hoạt động của nhóm này gắn chặt với các mục tiêu đã được định ra trong chính sách của doanh nghiệp.
Trách nhiệm của người sử dụng lao động và người lao động trong chương trình kiểm soát an toàn hóa chất.
107
Trách nhiệm của người sử dụng lao động - Đảm bảo rằng hóa chất đã được bảo quản một cách an toàn và mọi xuất nhập không hợp lệ đã được ngăn chặn; - Đảm bảo rằng người lao động đã được bảo vệ để phòng chống tai nạn, tổn thương và nhiễm độc ở nơi làm việc, bởi: a) Cố gắng tối đa để dùng những hóa chất không nguy hiểm hoặc ít nguy hiểm nhất trong công nghệ sản xuất.
b) Lựa chọn thiết bị và máy móc thích hợp để làm việc với hóa chất; c) Đảm bảo rằng đã dán nhãn chính xác tất cả các hóa chất và đã cung cấp bản dữ liệu an toàn hóa chất dưới dạng có thể sử dụng ngay cho người lao động cũng như đại diện của họ. d) Hướng dẫn cho người lao động, đặc biệt là những người mới vào làm việc về những nguy cơ và cách phòng ngừa chúng. e) Giám sát có hiệu qủa tất cả các công việc có liên quan đến hóa chất, thực hiện đầy đủ các biện pháp phòng ngừa rủi ro gây ra bởi việc thiếu kinh nghiệm hoặc thiếu sự hiểu biết của người lao động. f) Thực hiện việc bảo dưỡng, sửa chữa, kiểm tra định kỳ các thiết bị, máy móc và môi trường làm việc. g) Thiết lập những phương án giải quyết trong tình trạng khẩn cấp. h) Tổ chức khám sức khỏe định kỳ, khám phát hiện bệnh nghề nghiệp và tác hại nghề nghiệp, tổ chức cứu chữa cho người bị tai nạn lao động, bị mắc bệnh nghề nghiệp. i) Chấp hành nghiêm chỉnh các quy định về khai báo điều tra, thống kê tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp; đăng ký với thanh tra kỹ thuật an toàn về việc sản xuất sử dụng các hóa chất độc, các hóa chất dễ cháy nổ.
Để đảm bảo hiệu qủa, người sử dụng lao động trong khi thực hiện nhiệm vụ của mình nên phối hợp với người lao động, công đoàn và chính quyền.
Trách nhiệm của người lao động:
Người lao động phải hợp tác với người sử dụng lao động khi thực hiện nhiệm vụ của mình và phải chấp hành nghiêm chỉnh các quy định, nội quy về an toàn và sức khỏe trong sử dụng hóa chất và những chỉ dẫn do người quản lý, người sử dụng lao động hoặc người giám sát đưa ra. Người lao động phải thực hiện tất cả các bước hợp lý để giảm thấp nhất rủi ro cho họ, cho những người khác và môi trường. Thêm vào đó họ phải: - Sử dụng và bảo quản các thiết bị đã được trang cấp một cách đúng đắn để bảo vệ chính mình và những người khác; - Kiểm tra thiết bị trước khi bắt đầu làm việc và báo cáo ngay lập tức tới người có trách nhiệm khi phát hiện thấy các tình huống có thể gây nguy hiểm mà mình không có khả năng giải quyết một cách chính xác.
108
Người lao động có quyền - Yêu cầu người sử dụng lao động hoặc đại diện của họ quan tâm tới những nguy cơ tiềm ẩn đang tăng lên từ việc sử dụng hóa chất tại nơi làm việc. - Từ chối làm công việc hoặc rời bỏ nơi làm việc khi thấy rõ nguy cơ xảy ra tai nạn lao động. - Yêu cầu chuyển đổi công việc trong trường hợp sức khỏe của họ bị giảm sút bởi các nguy cơ từ hóa chất nguy hiểm, đặc biệt là lao động nữ có thai hoặc
cho con bú. - Yêu cầu được chữa chạy và bồi thường thích đáng theo quy định của pháp luật khi bị tai nạn hoặc bệnh nghề nghiệp.
2.5.2.2. Thống kê hóa chất
Nhiệm vụ đầu tiên của nhóm chịu trách nhiệm về hợp tác và lập kế hoạch sử
dụng an toàn hóa chất là thống kê toàn diện về hóa chất đang sử dụng. Tài liệu thống kê phải có tất cả các thông tin về hóa chất, từ tên gọi, tính chất hoá, lý đến số lượng sử dụng hàng tháng, thậm chí hàng ngày. phải lưu ý tới hóa chất đang trên đường vận chuyển, hóa chất đang tham gia vào quá trình sản xuất, hóa chất trong kho và hóa chất đã nhượng bán nhưng còn để ở nhà máy.
Mục đích của việc thiết lập bảng thống kê là để có các thông tin cơ bản giúp cho việc sử dụng an toàn tất cả các hóa chất trong doanh nghiệp. Nếu thiếu những thông tin cần thiết thì phải liên hệ ngay với người cung cấp yêu cầu đáp ứng. Từ thông tin này, một tiểu ban sẽ phân tích việc sử dụng hóa chất nguy hiểm và xét đến giải pháp thay thế bằng các chất ít độc hn. Nếu vì lý do kinh tế và kỹ thuật, sự thay thế không thể thực hiện được, những biện pháp phòng ngừa khác sẽ được khai thác như là lắp đặt thiết bị kiểm soát, xây dựng những quy trình an toàn và mở các lớp tập huấn về an toàn lao động cho người lao động.
2.5.2.3. Thủ tục mua bán
Nhiệm vụ thứ hai của nhóm quản lý là giám sát các thủ tục mua bán, nhằm xác nhận tất cả các hóa chất đưa vào sản xuất đều đã được nhận diện, phân loại và dán nhãn hợp thức. Thủ tục này được điều chỉnh phù hợp với việc mua bán những hóa chất mới, bảo đảm tuân thủ các quy định của pháp luật về nhãn, mác và những đòi hỏi trong giấy tờ mua bán. Thủ tục này là cơ sở để tiến hành báo cáo thường kỳ về hóa chất đang sử dụng và quyết định nên tiếp tục sử dụng hóa chất đó như thế nào?
2.5.2.4. Đánh giá, phân loại và dán nhãn
Nhiệm vụ thứ ba của nhóm quản lý là phối hợp với phòng cung tiêu thực hiện
109
những bước cần thiết đối với một hóa chất lần đầu tiên được đưa vào sản xuất. đảm bảo mọi hóa chất đều được đánh giá, phân loại, dán nhãn hợp thức và có kèm theo bản dữ liệu an toàn hóa chất mới nhất. Các thủ tục này tiến hành trước khi hóa chất được xếp vào kho hoặc đưa vào sử dụng. Nhiệm vụ này sẽ rất dễ dàng nếu phòng cung tiêu lập đầy đủ những yêu cầu chi tiết trong giấy tờ mua bán.
Mọi vật chứa hóa chất đều phải có nhãn để cung cấp cho người lao động tiếp xúc hoặc làm gần với hóa chất những thông tin cơ bản về đặc tính của hóa chất và những chỉ dẫn an toàn. Các giám sát viên và người lao động phải phối hợp với người sử dụng lao động để theo dõi chặt chẽ công việc này. chương II, mục 2.2 đưa ra một danh mục hoàn chỉnh thông tin cần có trong một nhãn.
Ghi nhớ: Mỗi vật chứa hóa chất phải được dán nhãn thích hợp. Không sử dụng hóa chất trong các vật chứa không có nhãn.
2.5.2. 5. Quản lý hóa chất hàng ngày
Để đảm bảo an toàn và sức khỏe trong sử dụng hóa chất tại nơi làm việc, nên
có các hoạt động cụ thể sau: 1. Kiểm tra nhằm đảm bảo tất cả các hóa chất được chứa trong vật chứa thích hợp với nhãn hợp lệ và bản dữ liệu an toàn hóa chất mới nhất. 2. Cung cấp thông tin và hướng dẫn việc sử dụng, bảo quản an toàn hóa chất tới tất cả những người lao động có liên quan. 3. Hợp tác để thúc đẩy sự kiểm soát. 4. Quản lý việc cung cấp, sử dụng và bảo quản phương tiện bảo vệ cá nhân; 5. Định kỳ đánh giá và tập luyện những phương án khẩn cấp. 6. Thiết lập và duy trì những quy trình giám sát sự tiếp xúc với hóa chất bao gồm cả sự kiểm tra về sức khỏe. 7. Lập kế hoạch và triển khai các chương trình huấn luyện.
Các phần trước đã trình bày cách thiết lập những quy trình và những quy tắc
an toàn nhằm hạn chế hoặc giảm sự tiếp xúc với các hóa chất nguy hiểm. Phần này sẽ đi sâu giới thiệu các vấn đề quản lý hóa chất phải quan tâm hàng ngày
Đảm bảo rằng tất cả các hóa chất đã được chứa trong vật chứa thích hợp có nhãn hợp lệ và bản dữ liệu an toàn hóa chất mới nhất.
Nhiều hệ thống phân loại hóa chất đã được xác lập. Việc phân loại có sự khác
nhau giữa các nước. Trách nhiệm phân loại và dán nhãn hóa chất thuộc về người cung cấp.
Trong nền kinh tế, sản phẩm của công đoạn này có thể là nguyên liệu của công đoạn khác. Vì vậy, một doanh nghiệp có thể vừa là người sử dụng hóa chất vừa là người cung cấp hóa chất.
110
* Sản xuất và đóng gói.
Hầu hết các hóa chất được nghiên cứu trong các phòng thí nghiệm, được kiểm nghiệm nhiều năm trước khi sản xuất để bán. Mỗi một giai đoạn sản xuất đều được kiểm tra tỉ mỉ, chính xác. Đối với hóa chất, ngoài việc kiểm tra tính hiệu qủa còn phải kiểm tra độc tính trước khi được đưa ra thị trường. Bởi vậy, một lần nữa nhắc lại rằng việc sử dụng hóa chất chỉ an toàn khi tuân thủ nghiêm ngặt những chỉ dẫn đã ghi trên nhãn hay ở các tài liệu kèm theo.
Để sản xuất một hóa chất, các nhà sản xuất, người chế tạo, người cung cấp cần thực hiện một số nghĩa vụ quan trọng khác trước khi đem bán sản phẩm của họ. Đó là có trách nhiệm về nhãn hiệu và việc đăng ký hóa chất với cơ quan chức năng của Nhà nước. Nếu không có cơ quan chức năng của Nhà nước chuyên trách vấn đề này thì tuân theo các quy định của nước xuất, nhập khẩu.
Người sản xuất phải đảm bảo rằng mọi sản phẩm bán ra phải: a) Được kiểm tra xác định đúng các nguy cơ trước khi đưa ra sử dụng; b) Được đóng gói theo tiêu chuẩn quốc gia hoặc quốc tế và các vật chứa sẽ phải chịu được sự vận chuyển bằng phương tiện hay bằng tay, không có biểu hiện rò rỉ; c) Được dán nhãn nhằm cung cấp những thông tin cần thiết theo quy định quốc gia và quốc tế; Dữ liệu an toàn hóa chất được cung cấp kèm theo các vật chứa cho người sử dụng và những người có yêu cầu; d) Được cung cấp tờ tin nếu chưa có nhãn.
Trong môi trường làm việc hóa chất được phân loại dựa vào nguy cơ tiềm ẩn
của nó đối với người lao động. Các tiêu chuẩn phân loại hóa chất gồm: - Độc tính (độ nhạy và sự ăn sâu). - Những đặc tính lý, hóa như cháy, nổ, ôxy hóa và các phản ứng nguy hiểm... - Tính ăn mòn và gây kích thích. - Tác động gây dị ứng và gây ung thư. - Tác động gây quái thai, đột biến gen. - Ảnh hưởng tới hệ thống cơ quan sinh sản. - ......
111
Mỗi đặc tính của hóa chất (như dễ nổ, cháy, dễ ôxy hóa, độc, ăn mòn, kích thích...) thường gắn với một biểu tượng (hình 46 có đưa ra một số ví dụ).
Tính dễ nổ (Hình tượng màu đen trên nền màu vàng hoặc da cam)
Ôxy hóa (Hình tượng màu đen trên nền màu vàng hoặc da cam)
Rất dễ cháy (Hình tượng màu đen trên nửa nền màu trắng và màu đỏ)
112
Chất rắn dễ cháy (Hình tượng màu đen trên nền màu trắng với những kẻ sọc đổ)
Rất dễ cháy khi gặp nước (Biểu tượng màu đen trên nền xanh da trời)
Chất lỏng dễ cháy (Hình tượng màu đen trên nền màu đỏ)
113
Tính ăn mòn (Biểu tượng màu đen trên nền màu vàng hoặc da cam và chữ in trắng trên nửa nền màu đen)
Cực độc hoặc rất độc (Hình tượng màu đen trên nền màu trắng)
Độc (Hình tượng màu đen trên nền màu trắng)
Hình 47: Biểu tượng phân loại hóa chất
114
Độ độc của thuốc thường có thể nhận biết qua vạch màu của nhãn thuốc: + Vạch màu đỏ: Thuốc độc thuộc nhóm I (cực độc hoặc rất độc). + Vạch màu vàng: Thuốc độc thuộc nhóm II (độc) + Vạch màu xanh: Thuốc độc thuộc nhóm III (ít độc)
Cung cấp thông tin và hướng dẫn cách sử dụng, bảo quản hóa chất tới tất cả những người lao động có liên quan
Người sử dụng lao động có trách nhiệm: - Thông báo cho người lao động về các nguy cơ khi tiếp xúc với hóa chất tại nơi làm việc; - Chỉ dẫn cho người lao động cách thu nhận và sử dụng thông tin trên nhãn và bản dữ liệu an toàn hóa chất (hình 53); - đảm bảo các bài giảng cho người lao động là phù hợp với bản dữ liệu an toàn của hóa chất và các thông tin đặc thù cho mỗi nơi làm việc. - Huấn luyện đều đặn, cơ bản cho người lao động những quy trình và những quy phạm phải tuân theo nhằm đảm bảo an toàn và sức khỏe khi sử dụng hóa chất tại nơi làm việc; - Huấn luyện để người lao động sử dụng chính xác và có hiệu qủa các biện pháp kiểm soát, đặc biệt những biện pháp kiểm soát kỹ thuật và những biện pháp bảo vệ cá nhân. - Thông báo cho người lao động rõ trách nhiệm của họ khi xảy ra trường hợp khẩn cấp và huấn luyện cho họ những thực hành cần thiết. - Bảo quản hợp lý hóa chất là một yếu tố quan trọng trong chương trình kiểm soát hóa chất. Để làm được điều đó, người sử dụng lao động phải dựa vào đặc tính của hóa chất xem xét các vấn đề:
- Tính tương tác giữa các hóa chất;
- Những đặc tính và số lượng của hóa chất đã được chứa trong kho;
- Điều kiện kho tàng (tính an ninh, cửa vào, vị trí kho);
- Loại và tính nguyên vẹn của vật chứa;
- Ảnh hưởng của môi trường như nhiệt độ và độ ẩm;
- Những biện pháp phòng chống tai nạn, ngăn ngừa việc thoát hơi khí độc và cháy.
115
Hóa chất khác nhau đòi hỏi cách bảo quản khác nhau. Ví dụ, những hóa chất dễ cháy không được chứa trong những chất liệu dễ bị ô xít hóa và khu vực kho
Hình 48: Người lao động phải được chỉ dẫn cách thu nhận thông tin trên nhãn và bản
dữ liệu an toàn hóa chất
phải mát, tránh xa nguồn nhiệt và được thông gió tốt. Những hóa chất dễ phản ứng với nước như: Lithi, Natri, Kali, Canxi sẽ phải được chứa trong khu vực kho khô, mát và thông gió tốt. Hệ thống tưới nước sẽ không được lắp đặt tại các khu vực này.
Một trong những yếu tố đảm bảo kiểm soát thành công hóa chất nguy hiểm là
sự hợp tác giữa người sử dụng lao động và người lao động. Hợp tác tạo sự phối hợp chặt chẽ, tăng hiệu quả các biện pháp đảm bảo an toàn khi sử dụng hóa chất tại nơi làm việc (hình 48).
116
Hợp tác có nghĩa là người lao động phải tuân theo những tiêu chuẩn và quy phạm an toàn và cũng phải báo cáo ngay lập tức tới bộ phận quản lý bất cứ một tình huống nguy hiểm nào phát sinh, dù lỗi của ai. Với nguyên tắc: phải thực hiện nhiệm vụ của mình an toàn và không gây nguy hiểm tới những người lao động khác. Người sử dụng lao động phải cung cấp ngay những thông tin về sự độc hại, nguy hiểm của hóa chất đối với sức khỏe hoặc những thông tin khác như thời hạn kiểm tra mức độ tiếp xúc, kiểm tra sức khỏe khi người lao động có yêu cầu.
Tổ chức đại diện cho người lao động (thường là công đoàn) được quyền cử cán bộ tham gia các cuộc thanh tra hoặc điều tra. Sự hợp tác như vậy sẽ đảm bảo hiệu quả và thành công của một chương trình kiểm soát hóa chất.
Tại những nơi phát sinh các yếu tố nguy hiểm, độc hại mà không thể loại trừ hết được phải trang bị phương tiện bảo vệ cá nhân.
Bản dữ liệu an toàn hóa chất là nguồn thông tin chủ yếu cho việc lựa chọn
phương tiện bảo vệ cá nhân. Kết hợp với các thông tin từ danh mục trang bị phương tiện bảo vệ cá nhân do cơ quan chức năng của Nhà nước ban hành, từ các nhà chuyên môn về vệ sinh công nghiệp, về hóa học để xây dựng quy chế quản lý, sử dụng trang bị phương tiện bảo vệ nhân, gồm các vấn đề sau (hình 49):
- Ban hành nội quy sử dụng và bảo quản phương tiện bảo vệ cá nhân;
- Đề ra biện pháp nhằm đảm bảo cấp đúng, đủ phương tiện bảo vệ cá nhân;
- Thông báo các vùng, các công đoạn bắt buộc phải sử dụng phương tiện bảo vệ cá nhân;
117
- Thiết lập một chương trình huấn luyện trong đó phản ánh các mối nguy hiểm, và những biện pháp bảo vệ, cách lựa chọn và sử dụng, bảo quản và sửa chữa phương tiện bảo vệ cá nhân.
Khi xảy ra tình trạng khẩn cấp có liên quan đến hóa chất, thường tác hại không chỉ giới hạn đối với người lao động mà còn gây ra cho cả cộng đồng và môi trường xung quanh. Kế hoạch khẩn cấp ngoài việc hướng dẫn rõ ràng cho mọi người trong doanh nghiệp biết làm gì và không làm gì, còn tạo cơ hội phối hợp với đội cứu hỏa, cảnh sát, y tế và các dịch vụ cấp cứu khác ở bên ngoài nhà máy.
Người sử dụng lao động phải thiết lập những biện pháp khẩn cấp và phương
tiện để giải quyết bất cứ sự cố nào. Ví dụ, để phòng trường hợp bị hóa chất bắn hoặc dính vào người, vòi cấp cứu và những bồn rửa mặt sẽ được trang bị ở gần nơi làm việc nhất (hình 50). Những trang thiết bị này phải được kiểm tra thường xuyên để đảm bảo chúng luôn sẵn sàng hoạt động tốt.
Tương tự như vậy, phải phân loại nguy cơ cháy (cháy chất lỏng, cháy chất
rắn, cháy chất khí và kim loại) và trong trường hợp cháy sẽ có các thiết bị chống cháy phù hợp nhằm dập tắt hoặc khống chế lửa trước khi những đơn vị cứu hỏa đến. Phải huấn luyện những người lao động liên quan đến hoạt động cứu hỏa. Kế hoạch sơ tán khi cháy phải được thiết lập và luyện tập đều đặn để đảm bảo cuộc sơ tán được suôn sẻ và nhanh chóng.
Người sử dụng lao động nên cố gắng bố trí sao cho tại mỗi nơi làm việc đều
có những người lao động đã được huấn luyện cách tự sơ cứu. Căn cứ vào quy định của luật pháp để quy định số thành viên tối thiểu cho sơ cứu ở các nơi làm việc.
Người sử dụng lao động cần thiết lập một chương trình huấn luyện cho mọi người lao động về các vấn đề liên quan trong trường hợp khẩn cấp. Chương trình huấn luyện nên gồm những nội dung sau:
118
- Phân công người kéo hệ thống báo động;
- Kêu gọi sự trợ giúp thích hợp;
- Sử dụng phương tiện bảo vệ cá nhân thích hợp trong tình trạng khẩn cấp;
- Những hoạt động để sơ tán ngay lập tức bất cứ ai trong vùng nguy hiểm;
- Hướng dẫn cách sơ cứu;
- Sử dụng thiết bị và các vật liệu đặc biệt nhằm sơ cứu, cứu hỏa và thiết bị kiểm soát rò rỉ, tràn đổ;
- Các hoạt động sơ tán tài sản gần đó khi cần thiết.
Người sử dụng lao động phải thiết lập quy trình giám sát các mức độ độc hại của hóa chất tiếp xúc (hình 51). Nó không được vượt quá giới hạn cho phép được quy định trong luật pháp quốc gia (danh mục do Bộ Y tế ban hành). Nếu mức độ độc hại vượt quá giới hạn đó, ngay lập tức phải điều tra xác định nguyên nhân và đề ra các biện pháp khắc phục. Trước khi thực hiện những biện pháp khắc phục, người lao động phải được cung cấp phương tiện bảo vệ cá nhân thích hợp hoặc tạm dừng việc trong vùng độc hại. Việc kiểm soát mức độ ô nhiễm hóa chất trong môi trường lao động phải được thực hiện định kỳ theo quy định của pháp luật và phải được làm đột xuất trong các trường hợp có nghi vấn về mức độ ô nhiễm. Tất cả hồ sơ quản lý sự tiếp xúc với hóa chất phải được lưu giữ theo đúng quy định.
119
Người lao động tiếp xúc với hóa chất phải được giám sát về y tế, chủ yếu là kiểm tra sức khỏe định kỳ nhằm xác định những ảnh hưởng có hại với sức khỏe khi làm việc với hóa chất. Phần lớn các bệnh nghề nghiệp có một giai đoạn ủ bệnh lâu dài. Vì vậy, kiểm tra sức khỏe là cơ hội phát hiện bệnh nghề nghiệp ở giai đoạn sớm
nhất, nhằm thực hiện những biện pháp phòng tránh và điều trị thích hợp. Điều quan trọng là những bác sĩ tiến hành chương trình này đã được huấn luyện tương xứng về y học lao động. Tất cả các hồ sơ sức khỏe phải được bảo quản tốt.
Giáo dục và đào tạo là một yếu tố quan trọng trong việc quản lý hóa chất nguy hiểm. Việc lắp đặt các thiết bị an toàn, việc bổ sung quy trình và quy phạm an toàn cùng với sự huấn luyện và đào tạo là các nhân tố đảm bảo thực hiện có hiệu quả chương trình kiểm soát hóa chất.
Tất cả những người làm việc với hóa chất nguy hiểm phải nhận thức được các mối nguy hiểm, và các biện pháp đảm bảo an toàn được áp dụng, từ quy trình làm việc, cách sử dụng, bảo quản phương tiện bảo vệ cá nhân, đến những biện pháp sơ cứu và cấp cứu.
Huấn luyện đặc biệt cần thiết cho người lao động mới vào nghề. Ngoài ra, tất cả mọi người lao động đều phải được huấn luyện lại theo định kỳ hoặc khi có thay đổi trong quy trình sản xuất.
* Để đánh giá được các nguy cơ và đề ra các biện pháp phòng ngừa cần thiết, người sử dụng lao động phải phối hợp với người lao động và đại diện của họ để điều tra ngay:
- Các tai nạn và sự cố bất kể nó có gây thương tích hay không;
- Các trường hợp bệnh nghề nghiệp đã rõ và đang bị nghi ngờ;
- Các trường hợp có thể xảy ra mối nguy hiểm liên quan đến hóa chất độc hại.
* Công việc điều tra cần xem xét đến hiệu quả của các biện pháp giám sát hiện có.
120
Phải báo cáo tai nạn, bệnh nghề nghiệp và các sự cố khác liên quan đến hóa chất cho người có thẩm quyền theo đúng quy định của pháp luật.
Việc xây dựng tài liệu hướng dẫn về an toàn hóa chất là rất thiết thực; nhiều doanh nghiệp tham gia các hội thảo hay tập huấn đã coi những tài liệu đó là cơ sở để doanh nghiệp xây dựng các thể chế riêng, đầu tư các cơ sở hạ tầng và nguồn nhân lực cho việc bảo đảm an toàn hóa chất tại doanh nghiệp. Luật an toàn hóa chất cần thiết phải được hoàn thiện và ban hành sớm song hành với các tài liệu hướng dẫn, đặc biệt trong các lĩnh vực sau:
- xây dựng và phổ biến thông tin an toàn hóa chất cho người sử dụng hóa chất - đăng ký hóa chất và hóa chất mới - xây dựng tiêu chuẩn về an toàn hóa chất và kiểm tra thanh tra an toàn hóa chất - sự tham gia của cộng đồng về đảm bảo an toàn hóa chất trong tất cả các hoạt động sản xuất, kinh doanh, lưu giữ, vận chuyển và thải bỏ hóa chất.
121
Giáo trình về an toàn hoá chất được xây dựng dựa trên giáo trình của Tổ chức Lao động Thế giới, và xuất phát từ thực tế về hiện trạng an toàn tại các doanh nghiệp hoá chất. Công tác Chăm sóc Trách nhiệm đã và đang được triển khai cùng với hợp tác của một số doanh nghiệp hoá chất thuộc VINACHEM, Hội Hoá học Việt Nam và các chuyên gia quốc tế. Giáo trình này cũng góp phần thúc đẩy công tác Chăm sóc Trách nhiệm , góp phần triển khai thực hiện Nghị định 68 năm 2005 của Chính phủ về an toàn hoá chất và công nghiêp gắn với các hoạt động RC tại doanh nghiệp. Kết quả tuy còn rất hạn chế từ quá trình triển khai thực hiện nhiệm vụ cho thấy nhu cầu về phổ biến kiến thức, thông tin và các văn bản pháp quy liên quan đến an toàn hóa chất là rất lớn. Các ý kiến đóng góp của các chuyên gia và các doanh nghiệp về giáo trình quản lý an toàn hóa chất sẽ được tiếp thu nhằm mục đích tiếp tục hoàn thiện hơn giáo trình. Vì vậy đề nghị Bộ CN tiếp tục hỗ trợ về pháp lý và tài chính để tổ chức trên diện rộng và định kỳ các hoạt động này.
1. Nh÷ng vÊn ®Ò ®éc häc m«i tr−êng do sö dông ho¸ chÊt ë ViÖt Nam - §¸nh gi¸ nhu cÇu ®µo t¹o, UNIDO, Së KHCNMT Hµ Néi, ViÖn Chularhbon Th¸i Lan, 2002
2. B¸o c¸o kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ò tµi “§iÒu tra c¬ b¶n ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng s¶n xuÊt, sö dông ho¸ chÊt ë ViÖt Nam - §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m kiÓm so¸t « nhiÔm m«i tr−êng do ho¸ chÊt”, 2006.
3. H−íng dÉn qu¶n lý an toµn vÖ sinh lao ®éng trong ngµnh da giÇy, Dù
¸n S¸ng kiÕn liªn kÕt doanh nghiÖp, 2003.
4. Gi¸o tr×nh ®µo t¹o vÒ an toµn ho¸ chÊt do ViÖn Y häc Lao ®éng vµ
VÖ sinh M«i tr−êng biªn so¹n, 2005
5. Gi¸o tr×nh ®µo t¹o vÒ an toµn ho¸ chÊt do ViÖn KHKT B¶o hé Lao
®éng biªn so¹n, 2007
6. Website c¬ së d÷ liÖu ho¸ chÊt INCHEM do UNEP, ILO, WHO x©y
dùng http://www.inchem.org/Data sheet-INCHEM.doc
7. Website cña Tæ chøc Lao ®éng ThÕ giíi
8. The management of toxic chemicals and hazardous wastes in the
Asia-Pacific Region, NETTLAP Publication No.5, 1993
9. Risk reduction of chemicals, The Swedish National Chemicals
Inspectorate (KEMI), 1991
10. Act on Chemical Products, The Swedish National Chemicals
Inspectorate (KEMI), 1992
11. Alternatives to persistent organic pollutants – The Swedish input to the IFCS Expert Meeting on persistent organic pollutants in Manila, the Philippines, 17-19 June 1996.
122
http://www.ilo.org/public/english/protection/safework/cis/products/icsc/Dat a sheet-ILO.doc
12. Guiding principles for chemical accident – Prevention, preparedness
and response, OECD, 1992.
13. OECD Initial Assessment Reports for High Production Volume Chemicals including Screening Information Data Sets (SIDS), Volume 7-part 2,3; Volume 9 – Part 3, UNEP/IOMC (Inter- Organization Programme for the sound management of chemicals)
14. Health aspects of chemical accidents – Guidance on chemical accident awareness, preparedness and response for health professionals and emergency responders, IPCS/OECD/UNEP/WHO, 1994
15. The WHO recommended classification of pesticides by hazard and Guidelines to classification 1998-1999, IPCS-WHO/UNEP/ILO
16. Concise International Chemical Assessment Document, No. 57, 59,
62, 63, 64, 65, 66, IPCS/IOMC/WHO, 2004.
17. Toxic chemicals and hazardous waste management, Network for Environmental Training at Tertiary Level in Asia and the Pacific- NETTLAP Publication No.5, 1993.
123
Các thuật ngữ sử dụng thường xuyên trong giáo trình đào tạo được hiểu như sau:
1. Hóa chất: Là các nguyên tố hóa học, các hợp chất và hỗn hợp có nguồn gốc từ tự nhiên hay được con người tổng hợp tạo thành.
2. Sự nhiễm độc: Bình thường con người có khả năng đối phó với nhiều hóa chất khác nhau nhưng trong giới hạn nhất định (8). Sự nhiễm độc chỉ xảy ra khi giới hạn bị vượt quá và cơ thể không có khả năng đối phó (bằng cách tiêu hóa, hấp thụ hay bài tiết).
3. Độc tính của hóa chất: Là khả năng gây tác hại của nó cho một cơ thể sống. Hóa chất khác nhau có độc tính khác nhau. Thí dụ: một vài giọt hóa chất nào đó có thể gây tử vong, trong khi những hóa chất khác chỉ gây những ảnh hưởng tương tự với khối lượng lớn.
4. Nguy cơ: Là đặc tính cố hữu của một chất gây hại cho con người hoặc môi trường.
5. Tính đặc thù: Khả năng của một hóa chất chỉ tác dụng lên một cơ quan.
6. Hóa chất nguy hiểm: Là những hóa chất trong quá trình sản xuất, sử dụng, bảo quản và vận chuyển có thể gây ra cháy nổ, ăn mòn nhiễm độc nguy hiểm cho người và phá hoại tài sản.
7. Hóa chất dễ cháy nổ: Là các hóa chất có thể tự phân giải gây cháy nổ hoặc cùng với các chất khác tạo thành hỗn hợp cháy nổ dưới điều kiện nhất định về thành phần, nhiệt độ, áp suất ...
8. Hóa chất ăn mòn: Là các chất có tác dụng phá hủy dần các kết cấu xây dựng (kể cả móng và nền đất tự nhiên) và các dạng vật chất khác như máy móc, thiết bị, đường ống v.v... có thể gây bỏng, ăn da người và súc vật.
9. Hóa chất độc: Là các chất gây ảnh hưởng xấu trực tiếp hay gián tiếp đến người và sinh vật. Tác dụng độc có thể xâm nhập qua tiếp xúc da, qua đường ngộ độc cấp tính hay mãn tính, gây nhiễm độc cục bộ hay toàn bộ.
124
10. Rủi ro: Đó là khả năng có thể xảy ra những mối nguy hại và phạm vi có thể của nó. Rủi ro không chỉ phụ thuộc vào nguy cơ độc hại (tức là khả năng chất đó có thể ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người và môi trường) mà còn
phụ thuộc vào các yếu tố bên ngoài như sản phẩm được sử dụng như thế nào, lượng sử dụng bao nhiêu và phụ thuộc vào phạm vi lan rộng của sản phẩm đó.
11. Bụi lơ lửng: Là sự phân tán các tiểu phân rắn trong không khí. Đám bụi này được sinh ra bởi các hoạt động xay nghiền, khoan đập các khối vật chất. Cỡ của những hạt bụi này có phạm vi từ nhìn thấy được bằng mắt thường (lớn hơn 1/20 mm đường kính) cho tới không thể nhìn thấy được. Đám bụi không thể nhìn thấy sẽ tồn tại trong không khí một thời gian cùng với sự nguy hiểm của nó, vì có khả năng lọt sâu vào phổi.
12. Hơi: Là dạng khí của một chất lỏng ở nhiệt độ phòng và áp suất thường. Lượng khí phát tán phụ thuộc vào độ bay hơi của chất lỏng. Chất có điểm bay hơi thấp thì dễ bay hơi hơn những chất có điểm bay hơi cao.
13. Mù sương: Là sự phân tán các hạt chất lỏng trong không khí. Bình thường mù sương được sinh ra bởi các hoạt động như: mạ điện, bơm phun, nơi mà chất lỏng được phun ra, bắn tung toé hoặc sủi bọt thành những hạt nhỏ.
14. Khí: Các chất như ôxy, nitơ, hoặc điôxít cacbon trong trạng thái khí ở nhiệt độ phòng và áp suất thường.
15. Ảnh hưởng cấp tính: Là ảnh hưởng xuất hiện ngay sau khi hóa chất xâm nhập vào cơ thể, gây ra bởi sự tiếp xúc ngắn, đơn lẻ (thường không nhiều hơn một ca làm việc) với một số lượng lớn hoặc nồng độ cao của một hóa chất. Thông thường có các triệu chứng như sổ mũi, nhức đầu, bải hoải, buồn nôn, đi lỏng, toát mồ hôi, run và cảm giác mệt mỏi. Nếu tác động mạnh còn gây ra co giật, rối loạn hành vi hoặc gây ngất xỉu...
16. Ảnh hưởng mãn tính: Là ảnh hưởng gây ra bởi sự tiếp xúc nhiều lần với một hóa chất trong một giai đoạn dài. Trong trường hợp này, hóa chất được tích lũy lại trong cơ thể, đến một mức nào đó chúng có khả năng gây đột biến tế bào, kích thích u ác tính phát triển, ảnh hưởng đến tế bào thai và gây ra dị dạng... Cả hai ảnh hưởng cấp tính và mãn tính đều có thể mất đi sau khi chấm dứt sự tiếp xúc và được điều trị thích hợp, song chúng cũng có thể để lại hậu quả lâu dài.
125
17. Tài liệu an toàn hóa chất: Là tài liệu chứa đựng những thông tin cần thiết về đặc tính của hóa chất và các biện pháp để sử dụng chúng một cách an toàn, bao gồm từ cách nhận diện, phân loại, đánh giá các nguy cơ tiềm ẩn cho tới việc tiến hành các biện pháp an toàn và biện pháp khẩn cấp.
