Báo cáo khoa học:Chiếu đời đô từ góc nhìn triết học, đạo đức học và mỹ học

Chia sẻ: Lan Lan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:5

Thêm vào BST

Báo xấu

119
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chiếu dời đô hay Thiên đô chiếu (遷都詔) là một đoạn văn được Ngô Sỹ Liên ghi lại sớm nhất ở thế kỷ XV trong sách Đại Việt sử ký toàn thư[1], bài văn này được cho rằng do vua Lý Thái Tổ ban hành vào mùa xuân năm 1010 để chuyển kinh đô của nước Đại Cồ Việt từ Hoa Lư (Ninh Bình) ra thành Đại La (Hà Nội)

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo khoa học:Chiếu đời đô từ góc nhìn triết học, đạo đức học và mỹ học

TRIET HOC, SO 12 (235), THANG 12-2010 •'CBDd&LTDdtt D O " TIT GOC N H I N T R I E T H O C , D A O D l f c HOC V A M Y HOC N G U Y E N V A N PHUC*' Khang dinh "Chieu ddi dd' cua Ly Cong Udn la mot kiet tdc mang nhQng gid tri nhieu chieu, nhieu ldp co y nghia khong chi ddi vdi qud khd, md con dot vdi hdm nay vd mai sau, trong bdi viet nay, tdc gid da diia ra vd ludn gidi nhiing gid tri do tdphiiOng dien triet hoc. dao ddc hpc vd my hpc qua quan niem cua Ly Cong Udn ve menh trdi vd long ddn, ve bdn pkdn va vai trd cua kinh dd - noi thang dia. Vdi nhiing luan giai do, tdc gid da ldm rd tdm nhin chien liipc dam tinh triet hoc, diic dp nhdn di ldn lao, cam hdng va thi hieu thdm my manh me, tinh te trong "Chieu ddi do" cua Ly Cdng Udn. hung sang tao van hoa dich thUc Cdng U a n ve sU can t h i e t phai ddi do t i i luon la n h i i n g k h o i da dien ma Hoa L u ra D a i L a de tao dieu k i e n cho n h i n n h a n t i i phUdng dien, chieu sii phat t r i e n dat nUdc. canh nao cung cd the t i m ra va k h a i Bang viec khao sat n h i i n g cuoc ddi thac dUdc nhiing ldp nghia va gia t r i do trong lich sii T r u n g Hoa, L y Cdng cua chiing. Chieu ddi do cua L y Cdng U a n da chi r a cho moi ngUdi thay rang, Uan la mot sang tao, mot tac pham n h d nha ThUdng den Ban canh da ddi do vay. Da co nhieu cdng t r i n h nghien ciiu, nam lan, nha Chu den T h a n h vUdng da danh gia tac pham nay t i i cac phUdng ddi do ba lan. N h u vay, viec ddi do da cd dien sii hoc, van hoc, chinh t r i hoc, van tien le va la hien tUdng b i n h thUdng. hoa hoc, xa hoi hoc, dia ly hoc,... NhUng, K i n h do, nhU sii ly giai cua L y Cdng dudng nhU cang nghien ciiu, cang k h a i Uan, gan lien vdi sU h u n g vong cua mot thac t h i Chieu ddi do cang anh len t r i e u dai, mot dan toe, mot qud'c gia. nhiing gia t r i nhieu chieu, nhieu ldp cd y M o t t r i e u dai mud'n mUu toan nghiep nghia khong chi doi vdi qua k h d , ma cdn ldn, mot qud'c gia mud'n cUdng t h i n h , ddi vdi horn nay va mai sau. Trong t i n h ben viing, trUdng ton can phai cd mot than dd, bai viet nay mudn gdp phan t i m k i n h do d i i t u each la dau md'i giao hieu ldp nghia, y nghia va gia t r i ciia thdng, t r u n g t a m chinh t r i , k i n h te, van kiet tac nay tii phudng dien triet hoc, hoa de khdng chi mUu toan nghiep ldn, dqo diic hoc va my hoc. NhU chinh ten ciia nd, Chieu ddi do (*) Pho giao sit, tien si, Tracing phong Dao diic hoc - My hoc, Vien Triet hoc, Vien Khoa hoc xa hoi cd noi dung la nhiing ly giai cua L y Viet Nam. 11
N G U Y E N V A N PHUC dap d n g cac yeu cau h i e n t a i , ma cdn tam, t h a n b i . V d i trUdng hdp nay, theo " t i n h ke mudn ddi cho con chau m a i chung t d i , L y Cdng U a n da t a n dung ldi sau"(l). V i vay, ddi do hay d i n h dd b the ciia cap k h a i n i e m da dUdc sd dung dau la mot viec he trong. C h i n h t i n h phd bien ciia tU duy t r i e t hoc c h i n h t r i chat he t r o n g nay da l a m cho viec ddi dUdng t h d i n h a m k h a n g d i n h yeu cau do, d i n h do l i e n quan va b i quy d i n h bdi khach quan ciia viec ddi do, qua do gia menh t r d i va ldng dan. Theo nghia do, tang t i n h t h u y e t phuc ve mat ly luan nha ThUdng, nha C h u ddi dd la bdi cho Chieu ddi do. "tren k i n h m e n h t r d i , dudi the theo ldng Trong quan n i e m Nho giao, menh dan", do hoan toan khdng p h a i la mot t r d i va ldng dan la thd'ng nha't; ldng dan viec l a m t u y t i e n , ngau h i i n g . N d i each la bieu h i e n cua menh t r d i . NhUng lam khac, viec ddi do va d i n h do b dau la do sao cd the biet dUdc menh t r d i va ldng n h i i n g yeu cau k h a c h quan quy d i n h . dan? T r o n g trUdng hdp nay, nang liic, NhU chiing t a deu biet, cac khai t a m n h i n chien lUdc cua cac bac de n i e m menh trdi va long ddn von la cac vUdng, n h i i n g ngUdi l i n h , k i n h menh k h a i n i e m ma N h o giao da dUdc sii t r d i la cd y nghia quyet d i n h tdi hau. dung phd' bien t r o n g hoc t h u a t va t r o n g Ndi cu the hdn, viec nam bat menh trdi quan l y xa h d i d T r u n g Hoa t i f cd dai va ldng dan the hien b chd: N h a n ra den bay gid. N h i i n g k h a i n i e m nay dUdc h a n che cua k i n h dd cii ve mat v i t r i va dan x u a t t i i mot quan n i e m tdng the: t a m vdc ma nd can phai cd, ddng thdi, T r d i sinh r a con ngUdi va v a n vat, vua thay dUdc Uu the ciia v i i n g da't mdi, ndi la ngUdi l i n h m e n h t r d i , noi theo t r d i se d i n h do. ma cai t r i dan chiing. Theo L y Cdng U a n , Hoa L u la vung Mac d u l d n len t r o n g sU giao due ciia da't tha'p, t r u n g , heo l a n h , chat hep nha Phat, chiu n h i e u anh hudng cua k h d n g dang l a m chd d i n h do ciia bac de Phat giao, nhUng v d i n h a n quan t r i e t vUdng, k h d n g dap i i n g dUdc yeu cau hoc va c h i n h t r i sau sdc, L y Cdng U a n phat t r i e n dat nUdc t r o n g dieu kien van n h a n r a Uu the ciia Nho giao trong mdi. N h a D i n h , nha Le k h d n g n h a n ra xay dung t r i e u dai va phat t r i e n dat dieu do, nghia la k h d n g biet dUdc y nUdc. Bdi the, dng da van dung cac k h a i t r d i , m e n h t r d i , v i vay ma " T r i e u dai niem menh t r d i va ldng dan l a m can cii khdng dUdc ben l a u , van so ngan ngdi, ly l u a n cho n h i i n g lap l u a n cua m i n h , t r a m ho hao ton, m u d n vat t i e u dieu". ddng t h d i dem den cho chung n h i i n g noi dung cu the, xac d i n h . M e n h t r d i va long dan la n h i i n g k h a i niem cd nhieu (1) NhQng doan trich Chieu ddi do dtfdc dan lai til: Ly Cong Uan. Chieu doi do, trong "Lich siic t h a i y nghia; t r o n g nhieu trUdng sic tu tudng Viet Nam, Van tuyen, tap 1". Nxb hdp, chung dUdc l y giai mot each duy Chinh tri Quoc gia, Ha Noi, 2002, tr.158-159. 12
CHIEU D d i DO" TlTGOC N H I N TRIET HOC, DAO DUC HOC V A M Y HOC T r o n g danh gia nay cd h a m y rang, U a n khdng n h i n n h a n dao diic mdt each n h u n g t a i d i k h o n g chi nha D i n h , nha chung chung, t r i i u tUdng. Quan niem Le ma ca t r a m ho p h a i ganh chiu dao diic cua L y Cdng U a n gan l i e n vdi chinh la do k h d n g biet, khdng linh diic do va h a n h dong thiic te cua dng vdi menh t r d i . N h a D i n h , nha Le khdng tU each v i vua sang sU nghiep. Cd the biet m e n h t r d i cdn bdi ho khdng thay ndi, tU tUdng dao diic bao t r u m va thanh D a i L a "d ndi t r u n g t a m cua t r d i xuyen sudt Chieu ddi do la t u tudng ve dat, dUdc cai the rong l u d n hd' chau, da bdn phdn. Theo L y Cdng Uan, bdn phan dung ngdi n a m bac tay ddng, l a i t i e n cua con ngUdi b i quy d i n h bdi v i the xa hddng n h i n sdng tUa n u i , dat rong ma hoi cua hp. Bac de vUdng la ke thay t r d i bang phang, cao ma thoang mat, dan h a n h dao, bdi the, bdn phan cua ho la cU khdng k h d ve ngap l u t , mudn vat t r e n k i n h menh t r d i , dudi theo ldng dan rat phdn t h i n h . Xem k h a p nUdc Viet, ma mUu toan nghiep ldn. Trong dieu ndi ay la ndi td't hdn ca, thUc la ndi hoi k i e n ma Hoa L u khdng cdn dap i i n g t u cua bdn phUdng, n d i k i n h sU td't dUdc yeu cau phat t r i e n cua da't nUdc nhat cua mudn ddi". m i a t h i bdn phan cua bac de vUdng la NhU vay, vdi L y Cdng Uan, menh phai ddi do den ndi hoi t u quan yeu cua trdi va ldng dan khdng phai la n h i i n g gi bdn phUdng, tao dieu k i e n cho sU phat qua t r i i u tUdng, t h a n bi, khdng the t r i e n . V d i quan n i e m dd, trong Chieu nhan ra. M e n h t r d i va ldng dan gan lien ddi do, L y Cdng U a n da phe phan nha vdi quoic ke, dan sinh; chiing bieu hien D i n h , nha Le khdng chi ve mat nhan ra qua n h i i n g h a n che cua Hoa L u , thdc, t a m n h i n , ma cdn t i i lap trUdng nhiing t a i di phai ganh chiu bdi n h i i n g dao diic. Theo dng, viec coi thUdng han che do; ddng thdi d n h i i n g Uu the menh trdi, khdng theo da'u cu ThUdng, cua D a i La dd'i vdi viec d i n h do va phat Chu cii ddng do m a i d Hoa L u khong chi trien da't nUdc. Trong tUdng quan vdi k h i e n cho cac t r i e u dai D i n h , Le van sd' viec ddi do, d i n h do, menh t r d i chinh la n g l n ngdi, ma cdn k h i e n cho t r a m ho thien thdi, Uu the cua D a i L a la dia ldi, hao ton, mudn vat t i e u dieu. L y Cdng long dan la nhan hoa. N h a n thiic, nam U a n to ra r a t dau xdt trUdc t i n h canh bat va hdp nha't dUdc ca t h i e n thdi, dia do. C h i n h sii thd'ng nha't giiia nhan ldi, nhan hoa trong mot quyet sach, L y thiic va t i n h cam, ldng thUdng dan da Cdng U a n viia la nha tU tUdng cd t a m k h i e n cho quyet d i n h ddi do khong chi n h i n t r i e t hoc, viia la nha chinh t r i la sU t u a n t h u menh t r d i , ldng dan, tiic sang sudt va quyet doan. • n h i i n g yeu cau khach quan, ma con do Trong n h i i n g lap luan va quyet d i n h chinh sii t h d i thuc t i i ndi t a m , t i i menh ddi dd cung the hien t u tudng dao diic lenh dao diic. N h U vay, t i n h thuyet va diic do cua L y Cdng Uan. L y Cdng phuc cua Chieu ddi do khdng chi cd can 13
N G U Y E N V A N PHUC cii 6 l y le, chiing m i n h , nghia la d l y t r i e n , sU tU cUdng dan tdc. t i n h ; nd cdn dUdc the hien bang t i n h NhU sU the h i e n t r o n g Chieu ddi do, cam, cam xuc, bang ldng thUdng dan ndi d i n h do va do do, k i n h do phai la sU cua L y Cdng U a n . C h i n h v i the, k h i dap ket hdp h a i hoa cua nhieu Uu the, nhieu lai nguyen vong ddi do cua L y Cdng ve dep. V d i mot nang lUc n h a n thiic Uan, quan t h a n da cam k i c h va nhat t r i t h a m my sac sao, mot t h i h i e u t h a m my t a u rang: "Be ha v i t h i e n ha ma lap ke t i n h te, L y Cdng U a n da n h a n thay sii lau dai de t r e n cho cd nghiep to ldn, hdi t u n h i i n g Uu the, n h i i n g ve dep nay dUdc t h i n h vUdng, dudi cho nhan dan d t h a n h D a i La. dUdc giau cua, n h i e u ngUdi, viec l d i n h u Theo L y Cdng U a n , t h a n h D a i La cd the, ai dam khdng theo"(2). Uu the ve mat v i t r i , d vao " t r u n g tam T r e n b i n h dien dao diic, viec ddi do la cua t r d i da't, diing ngdi n a m bac tay mot h a n h dong dao diic, h a n h dong ddng". Trong danh gia nay, khdng chi dUdc t h d i thiic bdi dong cd bao ham va the hien yeu cau ve t h u a n ldi giao la sii thong n h a t giiia n h a n thiic va t i n h thdng phuc v u cho viec quan l y va phat cam. Dieu do ciing vdi toan bo sii t r i e n da't nUdc; hon the, nd cdn cho thay nghiep t r i v i day n h a n diic da k h i e n cho uy the va siic hap dan t h a m my ciia L y Cdng U a n t r d t h a n h mot t a m giidng t r i e u dai; bdi da la t r u n g t a m cua t r d i dao diic cd a n h hUdng xuyen sudt t r i e u da't t h i le dUdng n h i e n bdn phUdng deu dai nha L y . Cac v i vua nha L y vdn ndi phai va mong mud'n quy t u ve. U y the tie'ng n h a n t i l , thUdng dan ciing bdi ho va siic hap dan ciia D a i L a va do do, ciia cd mot v i vua sang nghiep la mot t a m t r i e u dai cdn gia tang hdn, bdi nd cd cai gUdng ldn ve n h a n t i l , diic do. the ciia "rdng lUdn hd chau, l a i tien Ciing vdi n h i i n g tU tUdng ve t r i e t hudng n h i n sdng tUa nui". Trong trUdng hoc, dao diic, Chieu doi do cung the hdp nay, cai dep ciia the da't la cai dep hien mot n h a n quan t h a m my ddc dao. dUdc n h i n n h a n theo quan diem phong Vdi L y Cdng U a n , k i n h dd cua mot qud'c thuy: The da't hdp phong t h u y la the gia h u n g m a n h k h d n g chi la mot t r u n g da't dep; nd bieu t h i sU an toan, sU viing t a m chinh t r i , k i n h te, v a n hoa, ma cdn chai va sU trUdng ton. la mot bieu trtfng quyen Itfc - thdm my. Khdng chi the, D a i L a cdn la ndi hoi V i vay, vdi t h a m vong xay dung mot t u dUdc n h i i n g dieu k i e n dia ly, k h i qudc gia cUdng t h i n h , dng can mot ndi hau, t h d nhudng td'i Uu cho siic khoe, thdng dia de d i n h do va xay diing k i n h cuoc sd'ng con ngUdi va van vat. Day la do. Dieu do cho thay, L y Cdng U a n ndi "da't rong ma bang phang, cao ma nhan thiic va danh gia r a t cao vai t r d thoang mat, dan cU khdng k h d v i ngap cua cdi dep, ma t r o n g trUdng hdp nay la cai dep cua k i n h do ddi vdi sii phat (2) Ly Cong Uan. Chieu doi do. Sdd., tr.161. 14
'CHIEU D d i DO" TtTGOC N H I N TRIET HOC, DAO DUC HOC V A M Y HOC h i t , muon vat r a t phon thinh". Gan yeu can cii cho sU nghiep xay dung va phat cau h i n h song the n u i v6i yeu cau quoc t r i e n da't nUdc. D a n h gia t h a n h tiiu ke, dan sinh, L y Cdng U a n da the hien nay, sii gia Ngd T h i Si ca ngdi: " L y T h a i t u tUdng ve moi lien he, t i n h quy d i n h To len ngdi, chua vdi l a m viec khac, ma cua cai n h a n thdc, cai dao ddc vdi cai trUdc t i e n mUu t i n h viec d i n h do dat t h a m my. Trong moi lien he nay, cai dinh, xet ve sii quyet doan sang sudt, nhan thiic, cai dao diic t r d t h a n h n h i i n g mUu ke anh hung, thUc n h i i n g vua t a m thanh td' va la cd sd cua cai dep, l a m cho thUdng khdng the theo k i p . Cho nen cai dep t r d t h a n h cai dep mang t i n h t r i t r u y e n ngdi hdn h a i t r a m nam, danh tue va dao diic. Md'i lien he va t i n h quy giac Td'ng, dep giac Chiem, nUdc manh, dinh nay khdng chi the hien d chd, k i n h dan giau, cd the goi la ddi r a t t h i n h t r i . do dep phai la ndi tao r a n h i i n g dieu Cac vua ddi sau noi theo deu giii dUdc kien tdi Uu cho qud'c ke, dan sinh, cho ngdi vua, chd'ng choi vdi T r u n g Qud'c. cuoc sd'ng ngUdi dan ndi k i n h dd, ma L y T h a i To cd the ndi la mot bac vua con phai la ndi hdi t u cua bdn phUdng, biet mUu t i n h viec ldn da'y"(3). nghia la phai tao r a sU h a i hoa khdng V d i n h i i n g n o i d u n g t r e n , Chieu ddi chi cue bo, ma cdn la sU h a i hoa tdng do k h d n g t i i gidi h a n d viec giai t h i c h the, hai hoa ldn t r e n pham v i ca nUdc. ly do ddi do t i i Hoa L u r a D a i L a . Viec Hdn the, sii hai hoa nay khdng chi la ddi do gan l i e n v d i qud'c ke, dan sinh. hai hoa t r e n b i n h dien ddng dai, ma con Do vay, Chieu ddi do cdn la va thUc sU la sU hai hoa t r e n b i n h dien lich dai. la mot Tuyen ngdn, mot Chien liCOc K i n h dd khdng chi la k i n h dd cua mot xdy diing vd phdt trien ddt niidc thdi, ma cdn phai la ndi k h d i ngudn va hudng den muc t i e u : Ddn giau, niidc tao ra n h i i n g dieu k i e n cho van nUdc manh, phong tuc phdn thinh, bin lau. dai lau, phong tuc phdn t h i n h . N h i i n g tU t u d n g t r i e t hoc c h i n h t r i , Vdi Chieu ddi do, n h i i n g nang lUc dao diic, t h a m my t r o n g Chieu ddi do nhan thiic, dao diic, t h a m my ciia L y cho t h a y t a m n h i n chien hide, quyet Cdng Uan boc Id mot each n i c r d : Tdm t a m chan h u n g dat nUdc cua L y Cdng nhin chien liiOc dam tinh triet hgc, diic U a n . V d i t i n h t h a n dd, L y Cdng U a n do nhdn di ldn lao, cam hitng vd thi va t r i e u dai do dng sang lap, n h u su* hieu thdm my manh me, tinh te. Sii danh gia ciia T r a n Qud'c T u a n thdi thdng nha't ciia n h i i n g nang lUc nay da T r a n , da thuc sii md nen cho da't nUdc; dUa L y Cdng U a n den mot quyet d i n h md nen n g h i a la dat nen mong va md hdp ly ve mat nhan thiic, chinh dang ve r a mot t h d i dai m d i : Thdi dqi doc lap mat dao diic, hap dan ve mat t h a m my; vd tU ciidng ddn tqc. • dd la quyet d i n h ddi do, la quyet chon dinh dd d ndi thdng dia - Dqi La lam (3) Ly Cong Uan. Chieu dai do. Sdd., tr.161. 15