Báo cáo một trường hợp nhiễm trùng huyết do Streptococcus gallolyticus trên bệnh nhân HIV/AIDS

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 1 * 2019<br /> <br /> <br /> BÁO CÁO MỘT TRƯỜNG HỢP NHIỄM TRÙNG HUYẾT<br /> DO STREPTOCOCCUS GALLOLYTICUS TRÊN BỆNH NHÂN HIV/AIDS<br /> Võ Triều Lý*, Cao Ngọc Nga*<br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề: Streptococcus gallolyticus là danh pháp mới của S. bovis biotype I. Tác nhân này được biết đến<br /> là một yếu tố liên quan mạnh đến ung thư đại trực tràng. Bệnh cảnh lâm sàng thường gặp là nhiễm trùng huyết<br /> và viêm nội tâm mạc nhiễm trùng trên cơ địa đặc biệt này. Chúng tôi ghi nhận một trường hợp nhiễm trùng<br /> huyết do Streptococcus gallolyticus trên bệnh nhân HIV/AIDS, đồng thời tổng hợp y văn nhằm mô tả rõ về biểu<br /> hiện lâm sàng, đặc điểm vi sinh của tác nhân gây bệnh này.<br /> Đối tượng và phương pháp: Báo cáo một trường hợp hiếm gặp.<br /> Kết quả: Chúng tôi ghi nhận một trường hợp nhiễm trùng huyết do Streptococcus gallolyticus được chẩn<br /> đoán và điều trị tại Bệnh viện Bệnh Nhiệt Đới. Đây là một bệnh nhân nam 39 tuổi, mới phát hiện nhiễm HIV,<br /> chưa điều trị ARV, TCD4 5 tế bào/mm3, nhập viện vì sốt và tiêu chảy. Cấy máu phân lập được Streptococcus<br /> gallolyticus. Bệnh nhân được điều trị bằng Ceftriaxone và có đáp ứng tốt sau 4 ngày điều trị kháng sinh. Bệnh<br /> nhân được xuất viện sau 10 ngày điều trị. Tuy vậy, ung thư đại trực tràng trên bệnh nhân này không được<br /> khảo sát.<br /> Kết luận: Nhiễm trùng huyết do Streptococcus gallolyticus trên cơ địa nhiễm HIV/AIDS là trường hợp<br /> đầu tiên được ghi nhận tại Bệnh viện Bệnh Nhiệt Đới. Cephalosporin thế hệ 3 có thể là một chọn lựa thích<br /> hợp để điều trị. Ung thư đại trực tràng cần được tầm soát trên những trường hợp nhiễm trùng huyết do tác<br /> nhân này.<br /> Từ khoá: HIV/AIDS, thuốc ARV, tế bào TCD4, Streptococcus gallolyticus, ung thư đại trực tràng<br /> ABTRACT<br /> A CASE OF BACTERAEMIA DUE TO STREPTOCOCCUS GALLOLYTICUS IN HIV/AIDS PATIENT<br /> Vo Trieu Ly, Cao Ngoc Nga<br /> * Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Supplement of Vol. 23 - No 1- 2019: 170-174<br /> Background: Streptococcus gallolyticus is the latter of the phenotypic designation of S. bovis biotype I. This<br /> pathogen has been strongly associated with colorectal cancer. The common clinical performances include<br /> bacteraemia and infective endocarditis in this underlying disease. We reported a case of bacteraemia due to<br /> Streptococcus gallolyticus in AIDS patient, and a literature review in order to make more understanding of<br /> clinical manifestations, microbiological features of this pathogen.<br /> Methods: This is a case report.<br /> Results: We reported a case of bacteraemia due to Streptococcus gallolyticus diagnosed and treated at the<br /> Hospital for Tropical Diseases. It was a male patient, 39 years old, newly diagnosed HIV infection, 5 TCD4+,<br /> absence of ARV treatment, admitted with fever and diarrhea. Blood culture was positive with Streptococcus<br /> gallolyticus. The patient was treated with Ceftriaxone and had a good response after 4 days of antibiotic therapy.<br /> He was discharged from hospital after ten days of treatment. Nevertheless, colorectal cancer was not evaluated in<br /> this patient.<br /> <br /> <br /> *Bộ môn Nhiễm, Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh<br /> Tác giả liên lạc: Ths. BS Võ Triều Lý ĐT: 0907411200 Email: drtrieuly@gmail.com<br /> <br /> <br /> <br /> 170 Chuyên Đề Nội Khoa<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 1 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Conclusion: Bacteraemia due to Streptococcus gallolyticus in HIV/AIDS patient was the first case reported<br /> at Hospital for Tropical Diseases. The third generation Cephalosporin could be a good option for treatment.<br /> Colorectal cancer should be screened in the cases of bacteraemia due to this pathogen.<br /> Keywords: HIV/AIDS, ARV, TCD4, Streptococcus gallolyticus, colorectal cancer<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ Phương pháp nghiên cứu<br /> Streptococcus gallolyticus thuộc phức hợp Báo cáo một ca lâm sàng hiếm gặp.<br /> Streptococcus bovis và là danh pháp mớ của GIỚI THIỆU BỆNH ÁN<br /> Streptococcus bovis biotype I. Đây là liên cầu khuẩn<br /> Bệnh nhân N.H.P.T., nam, 39 tuổi; lao động<br /> Gram dương và được xem là một tác nhân nhiễm<br /> tự do. Địa chỉ: Quận 5, TP. Hồ Chí Minh.<br /> trùng cơ hội với bệnh cảnh nhiễm trùng huyết và<br /> viêm nội tâm mạc nhiễm khuẩn ở người(10). Một Lý do nhập viện<br /> phân tích gộp của các báo cáo hàng loạt ca từ năm Sốt và tiêu chảy.<br /> 1970 - 2010 cho thấy rằng 60% bệnh nhân nhiễm Bệnh sử<br /> trùng do Streptococcus gallolyticus có nguy cơ đồng 6 ngày.<br /> hiện diện adenoma hoặc carcinoma đại tràng(3). Ngày 1-3: sốt, ớn lạnh, không rõ nhiệt độ,<br /> Một số nghiên cứu đồng thuận rằng Streptococcus tiêu chảy, phân lỏng vàng, nhày nhớt không rõ<br /> gallolyticus có liên quan mạnh đến ung thư đại không đau bụng, tự mua thuốc uống không rõ<br /> trực tràng(5). Các nghiên cứu tiến cứu gần đây ghi loại, sốt và tiêu chảy không giảm.<br /> nhận bệnh nhân viêm nội tâm mạc nhiễm khuẩn<br /> Ngày 4-6: sốt không giảm, tiêu chảy tăng<br /> do Streptococcus gallolyticus gia tăng tỉ lệ mắc mới<br /> dần nên đến khám và nhập viện tại bệnh viện<br /> của ung thư đại trực tràng so với các tác nhân gây<br /> Bệnh Nhiệt Đới.<br /> viêm nội tâm mạc nhiễm khuẩn khác(6,7).<br /> Tiền căn<br /> Mặc dù có mối liên hệ lâm sàng mạnh giữa<br /> Mới phát hiện nhiễm HIV, nghi lây truyền<br /> nhiễm Streptococcus gallolyticus và ung thư đại<br /> qua quan hệ tình dục, chưa điều trị ARV, 5 tế<br /> trực tràng. Tuy vậy, vai trò của Streptococcus<br /> bào TCD4.<br /> gallolyticus như một yếu tố sinh ung thư<br /> Không ghi nhận tiền căn nhiễm trùng cơ hội<br /> (tumorigenesis) hay chỉ đơn thuần khu trú và<br /> hay bệnh lý nội-ngoại khoa gì đặc biệt.<br /> gây nhiễm trùng cơ hội trên cơ địa suy giảm<br /> miễn dịch hoặc bệnh lý ác tính ống tiêu hoá dưới Khám lâm sàng<br /> vẫn còn chưa rõ. Vì vậy, chúng tôi báo cáo một 9h 12.9.12018<br /> trường hợp nhiễm trùng huyết do Streptococcus Bệnh nhân tỉnh, thể trạng trung bình, sinh<br /> gallolyticus trên cơ địa AIDS với mức độ suy hiệu: t0 39,50C, mạch, huyết áp bình thường,<br /> giảm miễn dịch trầm trọng (5 tế bào TCD4+) không dấu mất nước, thở êm 20 lần/phút, SpO2<br /> đồng thời tổng hợp các trường hợp nhiễm trùng 96% (khí trời), niêm hồng vừa, không sang<br /> Streptococcus gallolyticus khác đã được ghi nhận thương da, hạch ngoại vi không sờ chạm. Họng<br /> sạch, không giả mạc. Tim đều rõ, không âm thổi.<br /> trên thế giới, góp phần làm rõ thêm dịch tễ, bệnh<br /> Phổi không ran. Bụng mềm, không điểm đau,<br /> cảnh lâm sàng và điều trị đối với mầm bệnh này.<br /> gan lách không sờ chạm. Các cơ quan khác<br /> ĐỐITƯỢNG- PHƯƠNG PHÁPNGHIÊNCỨU không ghi nhận bất thường.<br /> Đối tượng Xét nghiệm tại thời điểm nhập viện<br /> Một trường hợp được chẩn đoán nhiễm Công thức máu: Bạch cầu: 5970 tb/uL,<br /> trùng huyết do Streptococcus gallolyticus tại khoa Neutrophil: 3760 tb/uL (63%), Lymphocyte: 870<br /> Nhiễm E, Bệnh viện Bệnh Nhiệt Đới. tb/uL (19,6%), Hb: 9,7g%, tiểu cầu: 557000 tb/uL.<br /> <br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa 171<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 1 * 2019<br /> <br /> Phân soi: hồng cầu (+), bạch cầu (++), AFB (-), liệu danh pháp được cập nhật. Bệnh viện Bệnh<br /> không ghi nhận ký sinh trùng đường ruột. Nhiệt Đới đang sử dụng hệ thống định danh tự<br /> Sinh hóa máu: chưa gì lạ. Siêu âm bụng chưa động Vitek nên đã phân lập được tác nhân và sử<br /> ghi nhận bất thường. dụng danh pháp mới sẵn có trong dữ liệu. Vấn<br /> Chẩn đoán lúc nhập viện đề định danh theo danh pháp mới đóng vai trò<br /> quan trọng trong các xét nghiệm chẩn đoán tiếp<br /> Nhiễm trùng huyết từ đường tiêu hoá/AIDS.<br /> theo nhằm tránh bỏ sót các bệnh nền quan trọng<br /> Phân biệt: Lao ruột/AIDS<br /> cần được đánh giá. Bởi lẽ bằng kỹ thuật định<br /> Xử trí danh tự động, Streptococcus gallolyticus được xác<br /> Ceftriaxone 2 gram/ngày, nâng đỡ tổng trạng. lập nhanh chóng, giúp cho bác sĩ lâm sàng tầm<br /> Diễn tiến sau khi nhập viện soát các bệnh lý ác tính, đặc biệt là ung thư đại<br /> trực tràng được xem là yếu tố liên quan mạnh<br /> đến nhiễm trùng Streptococcus gallolyticus(14).<br /> Bảng 2. Danh pháp của các loài gây bệnh chính ở<br /> người thuộc phức hợp Streptococcus bovis<br /> Danh pháp mới Danh pháp cũ Đồng nghĩa<br /> Streptococcus gallolyticus S. bovis biotype I S.<br /> subsp gallolyticus gallolyticus<br /> Streptococcus infantarius S. bovis biotype S. infantarius<br /> subsp infantarius II/1<br /> S. infantarius subsp coli S. bovis biotype S. lutiensis<br /> II/1<br /> S. gallolyticus subsp S. bovis biotype S.<br /> pasteurianus II/2 pasteurianus<br /> Subsp: subspecies (dưới<br /> Biểu đồ 1: Diễn tiến sau khi nhập viện loài)<br /> Bảng 1. Kết quả kháng sinh đồ của Streptococcus Bệnh cảnh lâm sàng thường gặp của<br /> gallolyticus Streptococcus gallolyticus là nhiễm trùng huyết<br /> Kháng sinh Nhạy Trung gian Kháng<br /> và viêm nội tâm mạc nhiễm trùng và thường<br /> Ampicilline x<br /> liên quan đến ung thư đại trực tràng(5). Theo<br /> Ceftriaxone x<br /> Levofloxacin x Tripodi MF. và cs (2004) ghi nhận Streptococcus<br /> Penicillin x bovis chiếm 2,4% đến 25% tác nhân gây viêm<br /> Tetracycline x nội tâm mạc nhiễm trùng. Tuy nhiên, tỉ lệ này<br /> Vancomycin x thay đổi theo từng quốc gia với 25% trường<br /> BÀN LUẬN hợp gây viêm nội tâm mạc ở Pháp và 6% ở<br /> Streptococcus gallolyticus là một Streptococcus Hoa Kỳ. Nhìn chung, vi khuẩn tác động chủ<br /> được tìm thấy ở động vật nhai lại và chim bồ yếu lên tim trái và thường tạo sùi cũng như<br /> câu. Streptococcus gallolyticus có thể tìm thấy ở 2% huyết tắc nhiều hơn những tác nhân gây bệnh<br /> ở phân người khoẻ mạnh(8). Streptococcus khác(13). Tỉ lệ tử vong liên quan đến viêm nội<br /> gallolyticus thuộc phức hợp Streptococcus bovis tâm mạc nhiễm trùng do Streptococcus bovis<br /> (Bảng 2). Danh pháp của Streptococcus gallolyticus khoảng 2-8%. Trong đó, cơ địa ung thư đại<br /> thay đổi theo hệ thống định danh vi trùng của trực tràng chiếm 16-32% các trường hợp(9).<br /> phòng xét nghiệm, S. bovis biotype I nếu sử dụng Các nghiên cứu ghi nhận rằng, Streptococcus<br /> hệ thống API (bioMe1rieux, Pháp) hay gallolyticus đóng vai trò quan trọng trong cơ chế<br /> Streptococcus gallolyticus nếu sử dụng hệ thống sinh bệnh của ung thư đại trực tràng do vi<br /> định danh tự động như Vitek khi hệ thống dự khuẩn được phân lập được trong mẫu mô ung<br /> <br /> <br /> 172 Chuyên Đề Nội Khoa<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 1 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> thư trong khi không tìm thấy sự hiện diện của vi phòng khám ngoại trú. Giả thiết đặt ra rằng khi<br /> khuẩn trong niêm mạc đại tràng bình thường(4). miễn dịch tế bào hồi phục dưới tác dụng của<br /> Hơn thế, theo Maria AF và cs (2017) ghi nhận sự ARV có thể kiểm soát tình trạng tái hoạt của<br /> đồng hiện diện của Streptococcus gallolyticus và EBV và làm giảm nguy cơ xuất hiện ung thư đại<br /> EBV trong các mẫu mô ác tính của niêm mạc đại trực tràng hay khả năng xuất hiện ung thư vẫn<br /> tràng. EBV được xem là nguyên nhân tiềm ẩn, không khác biệt so với nhóm không HIV cần<br /> kích hoạt quá trình sinh ung thư ống tiêu hoá do được tiếp tục theo dõi cũng như tổng hợp nhiều<br /> vi rút mã hoá các protein sinh ung thư bằng chứng hơn trên cơ địa HIV/AIDS.<br /> (oncoproteins) làm chuyển dạng tế bào niêm KẾT LUẬN<br /> mạc bình thường sang ác tính(12). Trong bệnh<br /> Nhiễm trùng huyết do Streptococcus<br /> cảnh nhiễm HIV giai đoạn suy giảm miễm dịch<br /> gallolyticus trên cơ địa nhiễm HIV/AIDS là<br /> nặng, EBV có khả năng tái hoạt và dẫn đến các<br /> trường hợp đầu tiên được ghi nhận tại Bệnh viện<br /> bệnh cảnh ác tính liên quan AIDS(1,2,11). Như vậy,<br /> Bệnh Nhiệt Đới. Đây là tác nhân gây nhiễm<br /> nhiễm trùng huyết Streptococcus gallolyticus trên<br /> trùng có liên quan chặc đến ung thư đại trực<br /> cơ địa AIDS cũng cần được xem xét nội soi đại<br /> tràng nhưng có thể xảy ra trên bệnh nhân suy<br /> trực tràng nhằm phát hiện sớm các tổn thương<br /> giảm miễn dịch. Đa số các trường hợp có sự<br /> ác tính.<br /> nhạy cảm tốt kháng sinh nhóm Penicillin. Kết<br /> Liên quan đến kháng sinh điều trị,<br /> cục lâu dài về nguy cơ ung thư đại trực tràng<br /> Streptococcus gallolyticus nhìn chung còn nhạy<br /> trong bệnh cảnh nhiễm trùng huyết do<br /> cảm với Penicillin. Vì vậy, Penicillin có thể sử<br /> Streptococcus gallolyticus trên bệnh nhân AIDS<br /> dụng đầy tay trong điều trị tác nhân gây bệnh<br /> cần được đánh giá tiếp tục.<br /> này. Ngoài ra, Ceftriaxone phối hợp với<br /> Gentamicin cũng có thể là một lựa chọn. Trong TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Arvey A, Ojesina I, Pedamallu S et al (2015). “The tumor<br /> những trường hợp dị ứng với nhóm<br /> virus landscape of AIDS-related lymphomas”. Blood, 125<br /> betalactam, kháng sinh Vancomycin là một lựa (20), pp. e14-e22.<br /> chọn thay thế(15). 2. Bibas M, Antinori A (2009). “EBV and HIV-Related<br /> Lymphoma”. Mediterranean journal of hematology and<br /> Bệnh nhân trong báo cáo này nhập viện vì infectious diseases, 1 (2), pp. e2009032-e2009032.<br /> sốt và tiêu chảy trên cơ địa suy giảm miễn dịch 3. Boleij A, Roelofs R, Danne C et al (2012). « Selective antibody<br /> response to Streptococcus gallolyticus pilus proteins in<br /> trầm trọng. Bệnh nhân được chẩn đoán và điều<br /> colorectal cancer patients”. Cancer Prev Res (Phila), 5 (2), pp.<br /> trị theo kinh nghiệm bằng Ceftriaxone từ đầu. 260-5.<br /> Đây là lựa chọn kháng sinh phù hợp với kháng 4. Boleij A, Tjalsma H (2013). “The itinerary of Streptococcus<br /> gallolyticus infection in patients with colonic malignant<br /> sinh đồ cũng như các báo cáo trước đó. Đáp ứng disease”. Lancet Infect Dis, 13 (8), pp. 719-24.<br /> lâm sàng cải thiện sau điều trị kháng sinh toàn 5. Boleij A, van Gelder MM, Swinkels DW, Tjalsma H (2011).<br /> thân 4 ngày và được xuất viện sau 10 ngày điều “Clinical Importance of Streptococcus gallolyticus infection<br /> among colorectal cancer patients: systematic review and<br /> trị. Bệnh nhân không được nội soi đại tràng meta-analysis”. Clin Infect Dis, 53 (9), pp. 870-8.<br /> nhằm tầm soát ung thư và đánh giá sự hiện diện 6. Corredoira J, Garcia-Pais MJ, Coira A et al (2015).<br /> « Differences between endocarditis caused by Streptococcus<br /> của Streptococcus gallolyticus lẫn EBV trên niêm<br /> bovis and Enterococcus spp. and their association with<br /> mạc đại trực tràng do đáp ứng lâm sàng cải colorectal cancer”. Eur J Clin Microbiol Infect Dis, 34 (8), pp.<br /> thiện, phương tiện nội soi không sẵn có cũng 1657-65.<br /> 7. Corredoira J, Grau I, Garcia-Rodriguez JF et al (2017).<br /> như mức độ chứng cứ về mối liên quan giữa « Colorectal neoplasm in cases of Clostridium septicum and<br /> nhiễm trùng Streptococcus gallolyticus và ung thư Streptococcus gallolyticus subsp. gallolyticus bacteraemia”.<br /> đại trực tràng trên cơ địa HIV/AIDS chưa đủ Eur J Intern Med, 41, pp. 68-73.<br /> 8. José A Satué Bartolomé (2009). “Streptococcus gallolyticus: a<br /> mạnh. Tuy vậy, bệnh nhân vẫn được tiếp tục new name for a well-known old organism”. Archives of<br /> theo dõi và tư vấn khởi động điều trị ARV tại Medicine, 1, pp. 1-3.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa 173<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 1 * 2019<br /> <br /> 9. Klein RS, Recco RA, Catalano MT et al (1977). “Association chronic liver disease: an underestimated risk factor”. Clin<br /> of Streptococcus bovis with carcinoma of the colon”. N Engl Infect Dis, 38 (10), pp. 1394-400.<br /> J Med, 297 (15), pp. 800-2. 14. Van't Wout JW, Bijlmer HA (2005). “Bacteremia due to<br /> 10. Kumar R, Jennifer L Herold, Deborah S (2017). Streptococcus gallolyticus, or the perils of revised<br /> “Streptococcus gallolyticus subsp. gallolyticus promotes nomenclature in bacteriology”. Clin Infect Dis, 40 (7),<br /> colorectal tumor development”. PLoS Pathog, 7, pp. 1-31. pp. 1070-1.<br /> 11. Purgina B, Rao Uma NM, Miettinen M, Pantanowitz L 15. Wilson WR, Karchmer AW, Dajani AS et al (1995).<br /> (2011). “AIDS-Related EBV-Associated Smooth Muscle “Antibiotic treatment of adults with infective endocarditis<br /> Tumors: A Review of 64 Published Cases”. Pathology research due to streptococci, enterococci, staphylococci, and HACEK<br /> international, 2011, pp. 561548-561548. microorganisms. American Heart Association”. Jama, 274<br /> 12. Salyakina D, Tsinoremas NF (2013). “Viral expression (21), pp. 1706-13.<br /> associated with gastrointestinal adenocarcinomas in TCGA<br /> high-throughput sequencing data”. Hum Genomics, 7, pp. 23. Ngày nhận bài báo: 08/11/2018<br /> 13. Tripodi MF, Adinolfi LE, Ragone E, et al (2004).<br /> « Streptococcus bovis endocarditis and its association with Ngày phản biện nhận xét bài báo: 10/12/2018<br /> Ngày bài báo được đăng: 10/03/2019<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 174 Chuyên Đề Nội Khoa<br />