Báo cáo nghiên cứu khoa học " LĂNG TỰ ĐỨC - THÊM MỘT SỐ CÔNG TRÌNH PHỐI THUỘC CẦN ĐƯỢC BẢO VỆ "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:5

Thêm vào BST

Báo xấu

85
lượt xem 16
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong quần thể di tích lăng tẩm triều Nguyễn hiện nay, lăng vua Tự Đức là một trong những công trình có mật độ kiến trúc cao và tập trung. Phần lớn những công trình này đều tọa lạc bên trong La thành của lăng. Tuy nhiên còn có một số công trình phối thuộc bên ngoài La thành liên quan đến lịch sử xây dựng lăng và các hoạt động sinh hoạt nghi lễ dưới thời Nguyễn hiện đang tồn tại dưới dạng phế tích cần được quan tâm bảo vệ. ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " LĂNG TỰ ĐỨC - THÊM MỘT SỐ CÔNG TRÌNH PHỐI THUỘC CẦN ĐƯỢC BẢO VỆ "

31 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 LAÊNG TÖÏ ÑÖÙC - THEÂM MOÄT SOÁ COÂNG TRÌNH PHOÁI THUOÄC CAÀN ÑÖÔÏC BAÛO VEÄ Phạm Thanh, Huỳnh Thị Anh Vân* Trong quaàn theå di tích laêng taåm trieàu Nguyeãn hieän nay, laêng vua Töï Ñöùc laø moät trong nhöõng coâng trình coù maät ñoä kieán truùc cao vaø taäp trung. Phaàn lôùn nhöõng coâng trình naøy ñeàu toïa laïc beân trong La thaønh cuûa laêng. Tuy nhieân coøn coù moät soá coâng trình phoái thuoäc beân ngoaøi La thaønh lieân quan ñeán lòch söû xaây döïng laêng vaø caùc hoaït ñoäng sinh hoaït nghi leã döôùi thôøi Nguyeãn hieän ñang toàn taïi döôùi daïng pheá tích caàn ñöôïc quan taâm baûo veä. 1. Bình An Ñöôøng (平安堂) Coâng trình naøy naèm ôû beân phaûi ñöôøng vaøo laêng hieän nay, caùch Vuï Khieâm Moân khoaûng 100m veà phía taây nam. Toaøn boä coâng trình naøy hieän chæ coøn moät phaàn böùc töôøng thaønh maët tröôùc vaø coång voøm coù 4 chöõ ñaép voâi vöõa, gaén saønh söù: 平安堂門 (Bình An Ñöôøng Moân). Phía trong coång naøy coøn daáu tích cuûa moät neàn gaïch vaø moät soá taûng ñaù Thanh vöông vaõi. Hieän nay, phaàn lôùn neàn naøy bò boû hoang pheá, moät goùc cuûa neàn ñang ñöôïc ngöôøi daân ñòa phöông duøng laøm nôi öôm troàng caây caûnh hoaëc hoa maøu. Coång Bình An Ñöôøng Döïa treân noäi dung teân cuûa coâng trình hieän coøn ôû coång, ñoái chieáu vôùi Bình An Ñöôøng cuûa khu vöïc Hoaøng Thaønh; ñoàng thôøi keát hôïp vôùi noäi dung phoûng vaán trong khi ñi khaûo saùt, chuùng toâi nhaän thaáy ñaây laø nhaø döôõng beänh daønh cho caùc coâ phuïng tröïc vaø thaùi giaùm ôû laêng Töï Ñöùc trong thôøi gian löu laïi ñaây. ÔÛ Hueá, goùc ñoâng baéc cuûa Hoaøng Thaønh hieän cuõng coù moät coâng trình mang teân Bình An Ñöôøng. Theo ghi cheùp cuûa trieàu Nguyeãn ñeå laïi, Bình An Ñöôøng cuûa Hoaøng Thaønh coù töø thôøi vua Minh Maïng.(1) Maëc duø chuùng toâi chöa tìm thaáy thoâng tin moâ taû chính thöùc chöùc naêng cuûa Bình An Ñöôøng trong caùc boä söû cuûa trieàu Nguyeãn, nhöng moät hoïc giaû ngöôøi Phaùp ñaàu theá kyû XX ñaõ cho raèng ñaây laø nôi “caùc baø trong noäi cung ñöôïc chöõa trò khi hoï ñau oám, hoï seõ cheát taïi ñaáy”.(2) Moät hoïc giaû khaùc cuõng nhaän xeùt: “Bình An Ñöôøng - ngoâi nhaø maø caùc baø trong Noäi cung, khi haáp hoái ñeàu ñöôïc khaån tröông chuyeån ra ñoù. Chæ coù vua vaø caùc baø Hoaøng thaùi haäu môùi coù quyeàn cheát trong Hoaøng cung”.(3) Nhö vaäy, coù theå noùi Bình An Ñöôøng ôû Hoaøng Thaønh laø moät kieåu traïm xaù taäp trung nhöõng ngöôøi bò ñau oám, beänh taät ñeå chöõa trò vaø caùch * Trung taâm Baûo toàn Di tích Coá ñoâ Hueá.
32 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 ly ra khoûi khu vöïc cung caám, vaø Bình An Ñöôøng ôû laêng vua Töï Ñöùc cuõng coù chöùc naêng töông töï. 2. Nhaø Quan Xaù (coøn goïi laø Döôõng Thieän Ñöôøng) Coâng trình naøy naèm ôû phía ngoaøi La thaønh, caùch Vuï Khieâm Moân khoaûng 50m veà phía ñoâng nam. Ñaây voán laø nôi vua Kieán Phuùc ñaõ töøng ôû laïi trong thôøi gian linh cöõu cuûa vua Töï Ñöùc quaøn taïi ñieän Hoøa Khieâm tröôùc khi choân. Söû trieàu Nguyeãn giaûi thích teân goïi Döôõng Thieän Ñöôøng nhö sau: “... nhaø Döôõng Thieän ôû Khieâm Laêng... Hoaøng töû thöù 3 nguyeân ôû Döôõng Thieän Ñöôøng, ôû beân höõu nhaø Duyeät Thò gaàn ñaáy, röôùc linh cöõu tieân ñeá ôû ñieän Hoøa Daáu veát bình phong nhaø Quan xaù Khieâm taïi Khieâm Cung. Hoaøng töû thöù (Döôõng Thieän Ñöôøng) 3, theo ñeán ôû nhaø quan xaù ngoaøi cöûa Vuï Khieâm. Nhaân theå cuõng goïi laø Döôõng Thieän Ñöôøng”.(4) Keát quaû ñieàn daõ cho thaáy daân gian coøn goïi laø Nhaø Traïi lính.(5) Hieän nay, kieán truùc cuûa coâng trình ñaõ bò huûy hoaïi hoaøn toaøn, chæ coøn laïi daáu tích neàn moùng laùt baèng gaïch voà, moät soá chaân ñaù taùng baèng ñaù Thanh, böùc bình phong hieän ñang bò caây coå thuï xaâm thöïc, moïc truøm leân treân, cuøng nhieàu ñoaïn maûnh vôõ cuûa caùc chi tieát kieán truùc rôi vaõi khaép nôi, trong ñoù coù moät ñoaïn thaønh baäc caáp baèng ñaù Thanh coù chaïm troå. 3. Caùc taám bia Ñaây laø nhöõng hieän vaät coù giaù trò ñaëc bieät ñoái vôùi vieäc xaùc ñònh caùc yeáu toá tieàn aùn, haäu chaåm, taû thanh long, höõu baïch hoå cuûa laêng vua Töï Ñöùc. Taám bia thöù nhaát laø bia Daãn Khieâm Sôn (引謙山), naèm treân ñænh ñoài Daãn Khieâm (teân ñòa phöông laø ñoâoän AÙn), ngay tröôùc maët laêng vua Töï Ñöùc, phía ngoaøi, caùch La thaønh khoaûng 700m veà höôùng ñoâng nam. Bia cao 88cm, roäng 43,5cm, daøy 12,5cm, ñaët treân beä ñaù Thanh cao 40cm. Bia laøm baèng ñaù Thanh theo kieåu ñôn giaûn nhö bia cuûa caùc coâng trình khaùc trong laêng, treân hai maët ñeàu khaéc chöõ Daãn Khieâm Sôn. ÔÛ phía treân coøn moät veát ñaïn laøm nöùt moät ñoaïn khoaûng 10cm, chöõ bò moøn. Taám bia thöù hai laø bia Lyù Khieâm Sôn (履謙山) döïng treân moät quaû ñoài thuoäc goø Döông Xuaân phía ngoaøi La thaønh, caùch La thaønh khoaûng 20m veà phía taây baéc, töùc laø ngay sau ñænh ñaàu khu Böûu thaønh. Xeùt veà vò trí töông quan vôùi Bia Daãn Khieâm Sôn
33 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 khu moä vua Töï Ñöùc, Lyù Khieâm Sôn chính laø “haäu chaåm” cuûa khu vöïc naøy. Bia cuõng ñöôïc laøm baèng ñaù Thanh vôùi hình daùng töông töï bia Daãn Khieâm Sôn vaø cuõng ñöôïc khaéc teân ôû hai maët. Bia cao 91cm, roäng 45cm, daøy 13,2cm, ñaët treân beä ñaù Thanh hình vuoâng cao 28cm. Caùc chi tieát khaéc treân bia coøn khaù roõ, neùt chöõ khaéc saâu, saéc saûo. Lyù Khieâm Sôn vaø Daãn Khieâm Sôn laø nhöõng myõ töï, do vua Töï Ñöùc ñaët cho caùc ngoïn ñoài xung quanh khu vöïc “vaïn nieân caùt ñòa” cuûa oâng. Veà maët phong thuûy, ñaây laø nhöõng yeáu toá töï nhieân ñoùng goùp vaøo söï hình thaønh ñòa theá thuaän lôïi cuûa khu vöïc. Ñòa danh Lyù Khieâm Sôn vaø Daãn Khieâm Sôn ñaõ ñöôïc vua Töï Ñöùc nhaéc ñeán trong Khieâm Cung kyù: “Nhöõng nuùi ñöa maïch ñaát töø Bia Lyù Khieâm Sôn trong vöôøn nhaø daân. xa ñeán gaàn, goïi laø Daãn Khieâm, Lao Khieâm, Ñaïo Khieâm, Long Khieâm, Cö Khieâm, Lyù Khieâm…”.(6) Vì theá, coù theå noùi, hai taám bia Lyù Khieâm Sôn vaø Daãn Khieâm Sôn coù vai troø quan troïng trong vieäc xaùc ñònh nhöõng yeáu toá phong thuûy, cuï theå laø “tieàn aùn” vaø “haäu chaåm” cuûa laêng vua Töï Ñöùc. Ngoaøi ra, taïi khu vöïc beân ngoaøi cuûa laêng vua Töï Ñöùc hieän coøn hai taám bia Lao Khieâm Sôn (勞謙山) vaø Ñaïo Khieâm Sôn (蹈謙山). Vò trí cuûa bia Lao Khieâm Sôn hieän ôû phía beân phaûi laêng vua Töï Ñöùc, saùt La thaønh laêng Kieân Thaùi Vöông, phía sau bình phong haäu cuûa laêng naøy. Bia Ñaïo Khieâm Sôn coù vò trí ñoái dieän vôùi bia Lao Khieâm Sôn, ôû phía beân traùi laêng vua Töï Ñöùc, caùch La thaønh cuûa laêng khoaûng 200m. Nuùi Daãn Khieâm (ñoâoän AÙn) nhìn töø khu vöïc taåm ñieän Maëc duø Ñaïo Khieâm Sôn vaø Lao Khieâm Sôn treân thöïc teá chæ laø hai ngoïn ñoài töï nhieân ôû beân traùi vaø beân phaûi cuûa Khieâm Laêng, nhöng söï coù maët cuûa hai ngoïn ñoài naøy trong Khieâm Cung kyù ñaõ theå hieän taàm quan troïng cuûa chuùng ñoái vôùi Khieâm Laêng, ñaëc bieät laø veà maët phong thuûy vôùi vai troø laø “taû thanh long, höõu baïch hoå” cuøng chaàu vaøo nôi “vaïn nieân caùt ñòa” cuûa nhaø vua. Cho ñeán nay, caùc bia cuûa Long Khieâm Sôn vaø Cö Khieâm Sôn vaãn chöa ñöôïc tìm thaáy. Caùc coâng trình ôû beân ngoaøi La thaønh laêng vua Töï Ñöùc tuy chæ laø nhöõng coâng trình phuï trôï, nhöng phaàn naøo giuùp chuùng ta hình dung neân dieän
34 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 maïo toång theå cuûa Khieâm Laêng cuøng caùc hoaït ñoäng dieãn ra ôû khu vöïc naøy trong moät thôøi kyø nhaát ñònh. Vì theá, xeùt veà maët lòch söû vaø vaên hoùa, ñaây cuõng laø nhöõng coâng trình coù giaù trò. Ñieàu ñaùng tieác laø hieän nay, haàu heát nhöõng coâng trình naøy ñaõ ñoå naùt, chæ coøn raát ít daáu veát. Khu vöïc nhaø Quan Xaù hieän nay chæ coøn moät phaàn neàn vaø moät soá chaân ñaù taùng. Böùc bình phong hieän ñang bò reã caây moïc truøm Truï moác giôùi laêng Töï Ñöùc leân treân, coù nguy cô bò suïp ñoå. hieän naèm trong vöôøn nhaø daân. Bia Daãn Khieâm Sôn: Thaùng 3 naêm 2008, trong khi san uûi ñaát ñeå laøm nhaø, daân ñòa phöông ñaõ xuùc uûi ñaát ñeán taän chaân bia. Trung taâm Baûo toàn Di tích Coá ñoâ Hueá ñaõ phaùt hieän kòp thôøi vaø coù bieän phaùp ngaên chaën. Hieän nay, phaàn chaân bia ñaõ ñöôïc xaây beä chaén ñaát xung quanh ñeå giöõ cho bia khoâng bò suïp ñoå. Caùc taám bia Lyù Khieâm Sôn, Lao Khieâm Sôn vaø Ñaïo Khieâm Sôn hieän naèm trong vöôøn nhaø daân, xung quanh laø nôi troàng troït hoaëc bò lau laùch, coû daïi che phuû, ngöôøi daân ñem ñaët ñaày bình voâi, oâng Taùo leân quanh ñeá bia, nhöng möùc ñoä xaâm haïi khoâng nghieâm troïng baèng khu vöïc cuûa bia Daãn Khieâm Sôn. Tuy nhieân caùc bia naøy cuõng caàn ñöôïc baûo veä chaët cheõ ñeå giöõ gìn tính toaøn veïn veà maët phong thuûy cuûa khu vöïc. Khu vöïc laêng vua Töï Ñöùc cuøng vôùi laêng Kieân Thaùi Vöông, laêng vua Ñoàng Khaùnh vaø laêng baø Thaùnh Cung laøm thaønh moät cuïm di tích daøy ñaëc ôû vuøng ñoài nuùi Döông Xuaân. Töø xöa, vieäc baûo veä caùc laêng taåm ñeá vöông vaø hoaøng gia nhaø Nguyeãn ñaõ ñöôïc thöïc hieän nghieâm ngaët baèng vieäc caám ñoát phaù, chaët caønh, saên baén... trong khu vöïc ñaát giôùi haïn. Caùc truï moác giôùi ñöôïc trieàu ñình xaây baèng gaïch ñeå giôùi haïn ñaát quan phoøng (khu vöïc khoanh vuøng baûo veä cuûa laêng).(7) Tuy nhieân, caùc truï moác giôùi naøy ñaõ bò ngöôøi daân ñòa phöông ñaäp phaù, hieän chæ coøn daáu tích moät truï gaïch ôû trong vöôøn nhaø daân, caùch Töï Khieâm Moân khoaûng 200m veà phía ñoâng. Chuùng ta caàn coù bieän phaùp höõu hieäu ñeå baûo toàn nguyeân traïng phaàn “tieàn aùn” (nuùi Daãn Khieâm/ñoâoän AÙn) vaø “haäu chaåm” (nuùi Lyù Khieâm/Döông Xuaân) cuûa laêng vua Töï Ñöùc, bôûi ñaây chính laø nhöõng yeáu toá khoâng theå thieáu veà maët phong thuûy cuûa khu vöïc naøy, goùp phaàn hình thaønh nhöõng giaù trò vaät theå vaø phi vaät theå cuûa khoâng gian vaên hoùa laêng vua Töï Ñöùc. ÔÛ khu vöïc nuùi Daãn Khieâm/ñoâoän AÙn caàn coù quy ñònh veà kieán truùc nhaø daân nhö khoáng cheá chieàu cao, maøu xanh cho maùi lôïp... ñeå traùnh huûy hoaïi tính toaøn veïn cuûa caûnh quan laêng Töï Ñöùc. Beân caïnh ñoù cuõng caàn khaûo saùt kyõ hôn veà caùc coâng trình
35 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010 phoái thuoäc cuûa laêng vua Töï Ñöùc, nhaèm coù theâm cöù lieäu khoa hoïc cho moät keá hoaïch baûo toàn toång theå quaàn theå laêng moä ñoäc ñaùo naøy. Hueá, 2010 PT-HTAV CHUÙ THÍCH Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn. Ñaïi Nam thöïc luïc, taäp XXVIII, Baûn dòch cuûa Vieän Söû hoïc, Nxb (1) Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 1973, tr. 428. (2) Cadieøre, L. “La Citadelle de Hueù: Onomastique”, Taïp chí BAVH, 1935 (Baûn tieáng Phaùp), Imprimerie d’ Extreâme- Orient, Haø Noäi - Haûi Phoøng, 1935, tr. 125. (3) A. Laborde. “Nhöõng kieán truùc trong Hoaøng cung Hueá”, Taïp chí Nhöõng ngöôøi baïn Coá ñoâ Hueá, taäp XV/ 1928, Nxb Thuaän Hoùa, Hueá, 2004, tr. 329. (4) Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn. Ñaïi Nam thöïc luïc, taäp VIII, Toå phieân dòch Vieän Söû hoïc phieân dòch, Vieän Söû hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi, 2006, tr. 612. (5) Keát quaû phoûng vaán ngaøy 24 thaùng 8 naêm 2008 vôùi oâng Döông Quang Tuøng, nguyeân baûo veä laêng Töï Ñöùc töø tröôùc naêm 1975 cho ñeán khoaûng 1985, vaø cuõng laø ngöôøi ñòa phöông sinh soáng gaàn khu vöïc naøy. (6) Leâ Nguyeãn Löu dòch vaø chuù thích. “Khieâm Cung kyù”, trong Tuyeån taäp nhöõng baøi nghieân cöùu veà trieàu Nguyeãn, Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån-Trung taâm Baûo toàn Di tích Coá ñoâ Hueá xuaát baûn, Hueá, 2002, tr. 599. (7) Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn. Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä tuïc bieân, Toå phieân dòch Vieän Söû hoïc phieân dòch, Vieän Söû hoïc-Trung taâm Baûo toàn Di tích Coá ñoâ Hueá, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 2007, taäp 5: tr. 245-246, taäp 6: tr. 47, taäp 9 (baûn thaûo, taøi lieäu cuûa Trung taâm Baûo toàn Di tích Coá ñoâ Hueá, tr. 54-57). TOÙM TAÉT Laêng vua Töï Ñöùc laø moät trong nhöõng di tích quan troïng cuûa trieàu Nguyeãn vôùi nhieàu coâng trình kieán truùc ña daïng, phaàn lôùn ñeàu taäp trung beân trong La thaønh cuûa laêng. Tuy nhieân, ñieàu ñoù khoâng coù nghóa laø nhöõng coâng trình phoái thuoäc phía beân ngoaøi laêng khoâng caàn phaûi toân troïng, baûo toàn, ñaëc bieät laø nhöõng yeáu toá lieân quan ñeán vieäc xaùc ñònh vò trí phong thuûy cuûa khu vöïc vaø nhöõng coâng trình phaûn aùnh caùc hoaït ñoäng ñaõ töøng dieãn ra taïi ñaây döôùi thôøi Nguyeãn. Trong baøi vieát, caùc taùc giaû neâu moät soá coâng trình nhö Bình An Ñöôøng, nhaø Quan Xaù (Döôõng Thieän Ñöôøng) hieän ñang coøn daáu tích. Ngoaøi ra, caùc taùc giaû coøn ñeà caäp ñeán 2 taám bia Lyù Khieâm Sôn vaø Daãn Khieâm Sôn, ñaùnh daáu vò trí “tieàn aùn”, “haäu chaåm” cuûa laêng vua Töï Ñöùc; caùc bia cuûa Lao Khieâm Sôn, Ñaïo Khieâm Sôn - hai ngoïn nuùi chaàu vaøo hai beân khu vöïc Khieâm Laêng, vaø truï gaïch ñaùnh daáu phaïm vi giôùi haïn cuûa khu vöïc naøy döôùi thôøi Nguyeãn. ABSTRACT TÖÏ ÑÖÙC TOMB - SOME SUBORDINATE RELICS SHOULD BE PRESERVED Among important monuments of the Nguyeãn, the tomb of emperor Töï Ñöùc is typical for its diversified constructions that mainly concentrate within the wall. However, this does not mean that it is not necessary to preserve other subordinate buildings outside the wall, especially the factors relate to the feng-shui features of the area and the constructions that relate to activities under the Nguyeãn. In this paper, some constructions are given as examples, such as Bình An Ñöôøng, Quan Xaù (Döôõng Thieän Ñöôøng), the stone steles of Lyù Khieâm Sôn and Daãn Khieâm Sôn that help identify the position of “tieàn aùn” (front protective mount) or “haäu chaåm” (back protective mount) of the tomb, the stone steles of Ñaïo Khieâm Sôn and Lao Khieâm Sôn that mark the left and right protective mount of the tomb. The original brick pillar that was set as the restricted zone’s sign is also mentioned. The illustrative photos are included as the reference.