Báo cáo nghiên cứu khoa học " TỪ QUÂN DOANH KỶ LƯỢC ĐẾN KHÂM ĐỊNH AN NAM KỶ LƯỢC "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

52
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong khi truy tìm tài liệu về thời kỳ Tây Sơn, người viết đặc biệt chú trọng đến phát biểu của GS Hoàng Xuân Hãn trong lời mở đầu bản dịch “Việt Thanh chiến sử” của Ngụy Nguyên [Sài Gòn: Tập san Sử địa, tập 9-10, 1968, Đặc khảo về Quang-Trung] và GS Nguyễn Khắc Kham trong bài “Khâm-định An-nam Kỷ-lược một tài liệu đời Thanh liên quan đến ViệtThanh chiến-sử” [Sài Gòn: Tập san Sử địa, tập 22, 1971]. ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " TỪ QUÂN DOANH KỶ LƯỢC ĐẾN KHÂM ĐỊNH AN NAM KỶ LƯỢC "

122 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 TÖ LIEÄU TÖØ QUAÂN DOANH KYÛ LÖÔÏC ÑEÁN KHAÂM ÑÒNH AN NAM KYÛ LÖÔÏC Nguyễn Duy Chính* Trong khi truy tìm taøi lieäu veà thôøi kyø Taây Sôn, ngöôøi vieát ñaëc bieät chuù troïng ñeán phaùt bieåu cuûa GS Hoaøng Xuaân Haõn trong lôøi môû ñaàu baûn dòch “Vieät Thanh chieán söû” cuûa Nguïy Nguyeân [Saøi Goøn: Taäp san Söû ñòa, taäp 9-10, 1968, Ñaëc khaûo veà Quang-Trung] vaø GS Nguyeãn Khaéc Kham trong baøi “Khaâm-ñònh An-nam Kyû-löôïc moät taøi lieäu ñôøi Thanh lieân quan ñeán Vieät- Thanh chieán-söû” [Saøi Goøn: Taäp san Söû ñòa, taäp 22, 1971]. Nhöõng chi tieát naøy ñöôïc neâu leân gaàn 40 naêm qua nhöng tôùi gaàn ñaây nhieàu ngöôøi nghieân cöùu vaãn chöa ñöôïc tieáp caän vôùi taøi lieäu. Ñi tìm Quaân doanh kyû löôïc GS Hoaøng Xuaân Haõn vieát: “...Trong khi thu-thaäp taøi-lieäu veà Quang-Trung, toâi ñaõ ñeå yù ñeán boä saùch khoång-loà laø Ñaïi-Thanh Thaät-luïc vaø moät boä söû cheùp rieâng veà vieäc binh nhaø Thanh, laø Thaùnh-vuõ-kyù. Toâi ñaõ töøng nhaéc qua ñeán caùc taøi-lieäu aáy trong baøi Ngaøy giôø Quang-Trung maát ñaêng trong baùo Dö-luaän ôû Haø-noäi 1946, soá 28 vaø trích in laïi trong saùch La-sôn Phu-töû, trang 156. Söï thaät laø cho ñeán ngaøy nay, taøi-lieäu Trung [hoa] coøn thaáy ít. Ngoaøi hai nguoàn ñaõ noùi treân, coù taùc-phaåm ñaëc-bieät maø söû-gia Traàn Vaên-Giaùp naêm 1954 ñaõ thaáy ôû Quoác-laäp Ñoà-thö quaùn ôû Baéc-kinh: aáy laø saùch Quaân-doanh kæ-löôïc, buùt-kí cuûa vieân bí-thö cuûa Toân Só-Nghò, saùch vieát tay goàm ba quyeån (Theo Vaên Taân daãn trong saùch Caùch-maïng Taây-sôn xuaát baûn taïi Naø [sic!]- noäi naêm 1958). Taùc giaû teân laø Traàn Nguyeân-Nhieáp ... Giaù-trò ñoäc-ñaùo cuûa Quaân-doanh kæ-löôïc, toâi khoâng caàn baøn, nhaát laø hình nhö baûn vieát coøn laïi coù töï ñôøi Caøn-Long [ngöôøi vieát gaïch döôùi ñeå nhaán maïnh-NDC]...”(1) Vieäc truy tìm baûn Quaân doanh kyû löôïc trôû thaønh caàn thieát, nhaát laø nhieàu ngöôøi ñi tröôùc ñaõ cho raèng ñaây laø buùt kyù cuûa vieân bí thö laøm vieäc tröïc tieáp vôùi Toân Só Nghò, aét haún seõ tieát loä nhieàu chi tieát quan troïng. Coù ñieàu laø tuy taøi lieäu naøy ñöôïc phaùt hieän ñaõ laâu [1954] nhöng laïi khoâng thaáy söû duïng nhieàu vaø hình nhö chöa ai coâng boá moät baûn dòch ñaày ñuû. Nhöõng chi tieát khaù giaûn löôïc nhö saùch vieát tay goàm ba quyeån vaø moät vaøi trích ñoaïn [quaân Taây Sôn] “hôïp laïi ñoâng nhö kieán coû, theá löïc oà aït nhö nöôùc trieàu daâng” hay * California, Hoa Kyø.
123 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 “toâi vôùi Cheá Hieán (töùc Toân Só Nghò) ñoùi côm, khaùt nöôùc, khoâng kieám ñaâu ra ñöôïc aên uoáng, cöù phaûi ñi suoát baûy ngaøy, baûy ñeâm môùi ñeán Traán-nam quan”(2) xen laãn trong nhöõng mieâu taû cöôøng ñieäu khaùc khieán nhieàu ngöôøi nghieân cöùu mong ñöôïc bieát ñeán boä saùch naøy ñeå khai thaùc caùc baát ngôø khaùc. May maén thay trong thôøi ñaïi thoâng tin, vieäc phoå bieán, tìm kieám vaø trao ñoåi taøi lieäu, thö tòch deã daøng hôn. Ngöôøi vieát ñaõ tìm thaáy aûnh chuïp baûn vaên hieám hoi naøy taïi thö vieän Harvard-Yenching (Hoa Kyø) ñeå tham khaûo vaø ñaõ dòch thaønh moät taøi lieäu nghieân cöùu ngaén ñaêng taûi taïi moät soá taïp chí chuyeân moân trong vaø ngoaøi nöôùc, keå caû moät soá trang maïng internet cho coâng chuùng tham khaûo. Cuõng trong quaù trình tìm hieåu vaên baûn, chuùng toâi thaáy raèng chi tieát coù theå khai thaùc ñöôïc khoâng nhieàu vaø cuõng caàn deø daët khi löïa choïn söï kieän. Tröôùc heát, taùc giaû khoâng phaûi laø ngöôøi thaân caän maø chæ laø moät töôùng laõnh caáp nhoû, ñoùng vai thöøa haønh vaø khoâng tham gia baát cöù quyeát ñònh lôùn naøo. Nhöõng chi tieát cuõng khoâng quan troïng laém, moät soá thoâng tin ñöôïc cheùp laïi töø nguoàn khaùc [chaúng haïn veà traän Thò Caàu], vaø hieåu bieát haïn cheá Trang ñaàu baûn Quaân doanh kyû löôïc veà cuoäc ruùt lui cuûa Toân Só Nghò löu tröõ taïi thö vieän Harvard-Yenching, Hoa Kyø. [khoâng bieát raèng chính Toân Só Nghò ra leänh phaù huûy caàu phao], cuõng nhö coù theå vu khoaùt veà moät soá chi tieát ñeå toû ra mình ñoùng moät vai troø quan troïng [chaúng haïn maäp môø khieán ngöôøi ñoïc hieåu laàm raèng oâng ta ñi cuøng vôùi Toân Só Nghò nhaäp quan].(3) Ghi nhaän quan troïng nhaát coù leõ laø nhöõng chöùng kieán taän maét maø Traàn Nguyeân Nhieáp tham gia, maëc daàu ñaây chæ laø moät maët traän chöù khoâng phaûi laø toaøn boä caùc cuoäc ñuïng ñoä. “Töø ngaøy moàng 1 ñeán ngaøy moàng 4, lieân tuïc chieán ñaáu suoát boán ngaøy ñeâm. Ngöôøi bò truùng ñaïn vaø bò thöông vì göôm ñao khoâng bieát bao nhieâu maø keå. Saùng sôùm ngaøy moàng 5, voi töø phía sau nuùi keùo ra. Ta voäi vaøng duøng ñaïi phaùo oanh kích töôïng traän. Voi lieàn chia thaønh hai caùnh voøng ra ñaèng tröôùc xoâng thaúng vaøo ñaïi doanh. Khi ñoù theá ñòch ñoâng, ta phaûi phaân ra choáng giöõ. Quaân giaëc taäp trung nhö kieán, maïnh nhö soùng bieån aäp vaøo. Nghe noùi ñaïi doanh ñaõ bò traän voi xoâng vaøo ñoát chaùy vì chöng moãi con voi treân löng ñuû choã cho ba boán teân giaëc ñaàu quaán khaên ñoû ngoài neùm caùc loaïi löu hoaøng, hoûa caàu vaøo moïi nôi ñeå ñoát ngöôøi. Laïi nghe noùi Cung Baûo [töùc Toân Só Nghò] ñaõ daãn binh chaïy qua soâng Phuù Löông, caùc doanh khaùc cuõng ñeàu trieät binh(4) caû.”
124 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 Vieäc ruùt lui cuõng gôïi hình vaø cuï theå khi oâng ta mieâu taû caûnh thaùo chaïy: “Caàu noåi laøm baèng tre vaø goã baéc ngang soâng ñaõ bò ñöùt chìm xuoáng nöôùc, laïi theâm soá nhaân maõ bò töôïng traän ñoát chaùy cheát choàng theâm leân moät taàng nöõa ñeø caàu xuoáng. Ngöôøi ñi qua chaân ñaïp leân xaùc ngöôøi ôû beân döôùi, chæ coøn ñaàu troài leân phaûi ñeán ba daëm môùi qua ñöôïc bôø beân kia. Quaàn aùo giaøy deùp ñeàu öôùt suõng, yeân cöông, ngöïa cöôõi cuõng maát caû treân caàu.” Chuùng ta thaáy raèng Traàn Nguyeân Nhieáp laø moät trong soá taøn quaân soáng soùt ñaïp leân xaùc ngöôøi ñeå qua soâng Nhò Haø. Trong khi Toân Só Nghò vaø caùc thaân binh chaïy theo ñöôøng chính trôû veà [maëc duø cuõng bò phuïc kích treân ñöôøng ñi], Traàn Nguyeân Nhieáp chaïy laån theo ñöôøng nuùi vaø hoûi thaêm ñöôøng ñi vaø veà ñeán Quaûng Taây sau vieân Toång ñoác ñeán ba, boán ngaøy. Tuy khoâng ñaùng keå nhöng vieäc hoï Traàn ñöôïc moät maõ binh [Dö An] cho con ngöïa khi saép cheát ñeå ñeàn ôn coù theå cuõng khoâng ñuùng haún vaø chuùng ta deã nghi raèng oâng ta ñaõ cöôùp laáy con ngöïa cuûa moät binh só ñeå thoaùt thaân cho nhanh nhöng noùi trôù ra nhö theá. Taøi lieäu veà chieán dòch sang ñaùnh An Nam cuõng ngaén [khoaûng 7 trang vieát tay], moät phaàn vì thôøi gian vieãn chinh ngaén nguûi neân khoâng coù nhieàu chi tieát quan troïng. Tuy nhieân, ñoái chieáu vôùi nhöõng taøi lieäu khaùc chuùng ta coù theå xaùc ñònh laïi ñöôïc dieãn tieán haønh quaân cuûa vua Quang Trung, nhaát laø “thöïc” hôn khi taùch rieâng ñöôïc töôïng binh ra khoûi ñaïi quaân [voi chæ xuaát hieän ngaøy 4 thaùng Gieâng sau caùc ñuïng ñoä khaùc ñaõ keùo daøi töø moàng 1 ñeán moàng 4] vaø laø yeáu toá thaéng lôïi quyeát ñònh sau cuøng. Noùi ñuùng ra, tuy quaân Nam ñoâng ñaûo haøng haøng lôùp lôùp nhöng vieäc tieâu dieät ñöôïc moät ñoaøn quaân ñang coá thuû cuõng khoâng deã neáu cuoái cuøng hoï khoâng bò hoaûng loaïn vì troâng thaáy nhöõng con vaät to lôùn nhoå traïi tieán vaøo ñöa ñeán moät cuoäc thaùo chaïy “giaøy xeùo leân nhau” khi sang soâng. Chuùng ta cuõng bieát theâm veà vieäc nguïy taïo chieán coâng khi Toân Só Nghò gieát haïi khaù nhieàu daân thöôøng laøm “gian teá” doø xeùt tình hình nhöng thöïc ra chæ laø nhöõng ngöôøi ngheøo khoå buoân gaùnh baùn böng. Traùch nhieäm ñoù chính töø vua Caøn Long vì oâng ñaõ ra veû caûnh giaùc daën Toân Só Nghò ñeà phoøng xaâm nhaäp vaø hoï Toân ñaõ taøn saùt ngöôøi voâ toäi ñeå cho thaáy nhaø vua tuy ôû xa nhöng ñaõ coù vieãn kieán troâng toû moïi vieäc. Ñi tìm Khaâm ñònh An Nam kyû löôïc Veà boä Khaâm ñònh An Nam kyû löôïc, GS Nguyeãn Khaéc Kham vieát: “...Ngoaøi nhöõng taøi-lieäu vöøa keå treân coøn moät taøi-lieäu nöõa, hieám hôn caû laø cuoán saùch vieát tay nhan ñeà An-nam kyû löôïc (安南紀略) hieän taøng tröõ ôû Ñoâng-döông vaên khoá (東洋文庫) taïi Ñoâng-kinh. Sôû dó chuùng toâi bieát tôùi taøi-lieäu ñoù laø nhôø ñaõ ñoïc ñöôïc moät baøi khaûo cöùu veà Vieät-Thanh chieán-söû cuûa hoïc giaû Nhaät Suzuki Chusei 鈴木中正 hieän laø giaùo-thuï Ñaïi-hoïc Ai-chi 愛知大學教授. Baøi naøy nhan ñeà laø Kanryuø
125 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 An-Nam ensei Koâ, 乾隆安南遠征考 [Caøn Long An Nam vieãn chinh khaûo] ñaõ ñöôïc ñaêng taûi trong Ñoâng-Döông hoïc baùo 東洋學報 taäp 50, soá 2 vaø 3, thaùng chín vaø thaùng chaïp, 1967, do Ñoâng-döông hoïc-thuaät hieäp hoäi, 東洋學術協會 bieân taäp vaø phaùt haønh. Döôùi ñaây chuùng toâi seõ khoâng ñeà caäp tôùi noäi dung baøi ñoù maø chæ xin giôùi thieäu nhöõng taøi lieäu ñaõ ñöôïc söû gia Suzuki tham khaûo maø thoâi. Nhöõng taøi lieäu coù lieân quan ñeán Vieät-Thanh chieán-söû maø hoïc giaû Suzuki Chusei ñaõ ñeà caäp tôùi goàm coù nhöõng taøi-lieäu cuûa Vieät-Nam, vaø nhöõng taøi-lieäu cuûa Trung-quoác. Veà loaïi taøi-lieäu thöù nhaát thì coù truyeän Nguyeãn-Vaên Hueä trong Ñaïi-nam chính bieân lieät-truyeän, Khaâm ñònh Vieät-söû thoâng giaùm cöông muïc, quyeån boán möôi baåy, saùch vieát tay nhan ñeà Taây-Sôn thuaät löôïc 西山述略 coøn veà loaïi taøi lieäu thöù hai thì ngoaøi Ñaïi Thanh thaät-luïc vaø Thanh [sic!] vuõ kyù ra laïi coøn coù boä Minh Thanh söû-lieäu canh bieân môùi xuaát baûn gaàn ñaây vaø cuoán An-nam kyû löôïc. Caøn Long nguõ thaäp luïc nieân saéc soaïn, goàm coù ba möôi hai quyeån. Cuoán saùch naøy thaáy coù noùi tôùi trong Thanh söû caûo 清史稿 thieân Ngheä vaên chí vaø ñaõ ñöôïc lieät vaøo loaïi saùch veà phöông löôïc ôû quyeån taùm möôi laêm boä Quoác-trieàu cung-söû tuïc bieân 國朝宮史續編 vôùi ñeà danh laø: Khaâm ñònh An- nam kyû löôïc 欽定安南紀略 laïi thaáy chua theâm laø saùch ñoù cheùp vieäc Leâ Duy-Kyø môùi phuïc quoác vaø vieäc vua Caøn-Long chuaån cho Nguyeãn Quang Bình phuïc tuøng, saùch goàm coù ba möôi hai quyeån. Cuoán saùch naøy cheùp raát xaùc thöïc veà vieäc vua Caøn Long chinh phuïc An- nam vaø vieäc Nguyeãn Quang Bình (hay ngöôøi traù laøm Nguyeãn Quang Bình thì ñuùng hôn) ñi chaàu vua Caøn Long ôû Yeân-kinh. Nhöng coù ñieàu chöa roõ laø saùch ñoù chæ laø moät cuoán cheùp tay nhö theá thoâi hay laø ñaõ ñöôïc san-haønh roài. May thay ôû Ñoâng-döông vaên khoá hieän coù taøng tröõ ñöôïc moät baûn An-nam kyû- löôïc, vieát tay, goàm coù möôøi saùu taäp, Trang bìa 1 boä Khaâm ñònh An Nam kyû löôïc vieát veà noäi dung coù quyeån thuû, thöôïng do Nxb Haûi Nam aán haønh naêm 2000. haï hai quyeån coøn baûn-vaên thì heát ôû quyeån hai möôi chín [ngöôøi vieát gaïch döôùi ñeå nhaán maïnh-NDC]. So vôùi caùc saùch khaùc thuoäc loaïi kyû-löôïc vaø phöông-löôïc ôû ñaàu saùch bao giôø cuõng coù moät danh saùch ban bieân toaûn traùi laïi, cuoán saùch naøy khoâng
126 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 thaáy coù danh saùch ñoù. Saùch maø khoâng troïn boä chaéc chaén laø ba möôi hai quyeån nhöng saùch naøy sau quyeån hai möôi chín laø heát laïi heát vaøo nöûa boån taáu vaên ngaøy möôøi boán thaùng chín naêm naêm möôi laêm ñôøi vua Caøn Long cuûa vieân Toång ñoác Töù-xuyeân laø Toân Só Nghò 孫士毅 taâu veà tình traïng boïn ngöôøi Vieät Nam löu vong ôû Töù-xuyeân baáy giôø. Laïi nöõa, thö phong xem ra coù choã roái loaïn vaø laïi thaáy khuyeát maát hai chöõ khaâm ñònh 欽定 voán coù ôû ñaàu baûn ñaõ vieát.(5) Xeùt nhö theá, cho tôùi thaäp nieân 1970, haàu nhö caùc söû gia Vieät Nam chöa ai ñöôïc tieáp caän vôùi boä saùch naøy, ngoaïi tröø GS Nguyeãn Khaéc Kham [khi ñoù ñang ôû Tokyo, Nhaät Baûn] ñöôïc bieát coù moät baûn sao taïi Ñoâng Döông vaên khoá nhöng khoâng ñaày ñuû. Theo chính töôøng thuaät cuûa GS Kham thì baûn cheùp tay keát thuùc ôû quyeån XXIX giöõa chöøng moät taáu vaên cuûa Toân Só Nghò veà tình traïng ngöôøi Vieät Nam ñang ôû Töù Xuyeân. Raát tieác, GS Kham chöa ñi tieáp phaùt kieán môùi meû naøy ñeå trình baøy theâm veà moät vaên kieän maø oâng cho raèng “taøi lieäu raát quyù khaû dó cung caáp ñöôïc cho söû gia moät môù taøi lieäu voâ cuøng phong phuù vaø heä troïng veà Vieät Thanh chieán söû”.(6) Cuõng khoâng roõ GS hoï Nguyeãn ñaõ ñoïc toaøn boä caûo baûn [duø khieám khuyeát] taøng tröõ taïi vaên khoá Nhaät Baûn hay chöa nhöng veà sau khoâng thaáy oâng coâng boá theâm ñieàu gì môùi. Khi bieát ñöôïc nhöõng chi tieát naøy, vieäc truy tìm taøi lieäu khoâng coøn laø ñaùy bieån moø kim nöõa. Vieäc ñi tìm chính taøi lieäu trong Ñoâng Döông vaên khoá khoù coù theå thöïc hieän nhöng raát coù theå nhieàu nôi khaùc coù baûn sao ñöôïc löu tröõ. Tuy nhieân, nhöõng taùc giaû lôùn vaøi chuïc naêm tröôùc ñaây laïi khoâng thaáy lieät keâ boä saùch naøy trong danh muïc saùch tham khaûo maëc duø ñaõ môû ra nhieàu vaên kieän quan troïng trong taøi lieäu coá cung chaát trong kho. Bieân taäp sôùm suûa nhaát vieát veà chieán dòch sang ñaùnh nöôùc ta coù leõ laø Kyù Caøn Long nieân bình ñònh An Nam chi dòch [記乾隆年平定安南之役](7) cuûa Lyù Quang Ñaøo (李光濤) (Ñaøi Baéc: Vieän Nghieân cöùu Lòch söû Trung Hoa, 1976). Lyù Quang Ñaøo laø moät chuyeân vieân nghieân cöùu veà caùc vaên kieän nguyeân goác taïi trong kho [ñaùng aùn] ñaõ phaùt hieän nhieàu taøi lieäu lieân quan ñeán nöôùc ta nhöng khoâng thaáy nhaéc ñeán An Nam kyû löôïc laø taøi lieäu trong nhöõng bieân khaûo cuûa oâng [veà sau ñöôïc taäp trung in thaønh boä Minh Thanh ñaùng aùn luaän vaên taäp 明清擋案論文集 (Ñaøi Baéc: Lieân Kinh, 1986)]. Maõi ñeán gaàn ñaây, khi ñoïc moät soá nghieân cöùu cuûa caùc hoïc giaû Ñaøi Loan, chuùng toâi môùi thaáy boä saùch An Nam kyû löôïc ñöôïc trích daãn vôùi nhöõng chi tieát khaùc hôn trong Thanh thöïc luïc [清實綠] hay Thanh söû caûo [清史稿], voán dó laø taøi lieäu phoå thoâng nhaát trong nhöõng nghieân cöùu veà ñôøi Thanh. Hoïc giaû ñaûo quoác Ñaøi Loan ñi saâu tìm hieåu lòch söû ñôøi Thanh laø GS Trang Caùt Phaùt (莊吉發). Nhöõng bieân khaûo cuûa oâng hieän ñaõ in thaønh boä Thanh söû luaän taäp [清史論集], toång coäng 19 quyeån do nhaø xuaát baûn Vaên Söû Trieát ôû Ñaøi Baéc aán haønh (töø 1997 ñeán 2008) trong ñoù coù nhieàu ñeà taøi lieân quan ñeán thôøi kyø Taây Sôn nhö “Höng dieät keá tuyeät - Töï tieåu toàn vong: Thanh Cao Toâng duïng binh
127 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 ö An Nam ñích chính trò lyù nieäm” [興滅繼絕字小存亡: 清高宗用兵於安南的政治理念](8) (taäp 6), “Thanh Cao Toâng saùch phong An Nam Quoác vöông Nguyeãn Quang Bình thuûy maït” [清高宗册封安南國王阮光平始末](9) (taäp 18) hay “Vieät Nam Quoác vöông Nguyeãn Phuùc AÙnh khieån söù nhaäp coáng Thanh ñình khaûo” [越南國王阮福映遣使入貢清廷考](10) (taäp 3). Moät taùc phaåm khaùc cuûa Trang Caùt Phaùt raát quan troïng chöùa ñöïng nhieàu taøi lieäu môùi meû veà chieán tranh Vieät-Thanh vaø bang giao giöõa hai nöôùc laø Thanh Cao Toâng thaäp toaøn voõ coâng nghieân cöùu [清高宗十全武功研究](11) (Ñaøi Loan: Coá cung tuøng san, Giaùp chuûng soá 26, thaùng 6 naêm 1982). Ngoaøi traän chieán vôùi nöôùc ta, caùc chieán dòch khaùc ñôøi Caøn Long cho chuùng ta nhöõng goùc nhìn môùi veà chuû tröông baønh tröôùng cuûa Thanh trieàu vaø vieäc thay ñoåi thaùi ñoä cuûa hoï sao cho coù lôïi nhaát. Moät hoïc giaû khaùc cuûa Ñaøi Loan cuõng nghieân cöùu veà ñôøi Thanh laø Laïi Phuùc Thuaän (賴福順). Luaän aùn tieán só cuûa oâng nhan ñeà “Caøn Long troïng yeáu chieán tranh chi quaân nhu nghieân cöùu” [乾隆重要戰爭之軍需研究](12) (sau ñöôïc in thaønh saùch cuøng teân, Ñaøi Baéc: Quoác laäp coá cung baùc vaät vieän, 1984) laø moät coâng trình troïng yeáu raát ñaày ñuû veà laõnh vöïc haäu caàn trong töøng chieán dòch ñôøi Caøn Long. Nhöõng coâng trình naøy ñaõ ñöôïc caùc hoïc giaû Hoa luïc söû duïng raát nhieàu vaø cuõng ñaõ coâng boá moät soá taøi lieäu hieám coù ñang löu tröõ. Nhieàu boä saùch vó ñaïi chuïp theo daïng nguyeân baûn ñöôïc aán haønh vaø ngöôøi nghieân cöùu coù cô hoäi tieáp xuùc vôùi nhieàu taøng baûn hieám quyù. Duø bang giao vôùi Vieät Nam chæ laø moät boä phaän nhoû vaø töông quan Thanh- Vieät cuoái theá kyû XVIII laïi caøng leû loi nhöng thænh thoaûng trong soá taøi lieäu môùi coâng boá, chuùng ta cuõng coù theå ruùt ra ñöôïc moät vaøi chi tieát coù giaù trò. Cuõng trong soá thö tòch môùi aán haønh naøy, ngöôøi vieát ñaõ tìm ñöôïc boä Khaâm ñònh An Nam kyû löôïc maø theo nhöõng chi tieát coù ñöôïc thì laø traân baûn giöõ taïi coá cung, nay in theo loái chuïp aûnh [aûnh aán] laø quyeån soá 57 trong boä Coá cung traân baûn tuøng san [故宮珍本叢刊], do Coá cung baùc vaät vieän [Baéc Kinh] thöïc hieän laàn thöù nhaát thaùng 6 naêm 2006, Haûi Nam xuaát baûn xaõ xuaát baûn goàm 1 quyeån thuû vaø 30 quyeån, 429 trang vôùi Trang bìa 4 boä Khaâm ñònh An Nam kyû löôïc nhan ñeà Khaâm ñònh An Nam kyû löôïc. do Nxb Haûi Nam aán haønh naêm 2000.
128 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 So saùnh vôùi vaên baûn maø GS Nguyeãn Khaéc Kham neâu leân, baûn naøy coù khaùc moät soá chi tieát. GS Kham noùi raèng toång coäng laø 32 quyeån [maëc daàu khoâng ñaày ñuû, chæ chaám döùt ôû quyeån XXIX, coù leõ vaøo khoaûng trang 27 hay 29 [quyeån XXIX] vì nôi ñaây coù hai taáu thö cuøng ngaøy cuûa Toång ñoác Töù Xuyeân trình leân veà vieäc nhoùm Cao Xuaân Vöôïng xin veà nöôùc, truøng hôïp vôùi nhöõng ñieàu ñöôïc mieâu taû. Xem nhö theá, boä saùch thieáu khoaûng 3 ñeán 5 trang quyeån XXIX vaø toaøn boä quyeån XXX. Ñieàu ñaùng noùi laø neáu toång coäng 32 quyeån thì boä saùch chuïp töø Coá cung baùc vaät vieän laïi thieáu maát moät quyeån, ñoù laø quyeån ñaàu tieân vì trong hai quyeån thuû thieáu haún phaàn “Thieân chöông nhaát” maø khôûi ñaàu ngay töø “Thieân chöông nhò”. Thieân chöông laø nhöõng baøi thô, baøi vaên cuûa thieân töû laøm veà chieán dòch naøy töùc laø ngöï cheá thi cuûa vua Caøn Long. Tieáp tuïc tìm kieám, chuùng toâi laïi phaùt hieän theâm moät baûn cheùp tay khaùc toång coäng 20 taäp xeáp trong boán hoäp cöùng, nhan ñeà An Nam kyû löôïc [khoâng coù hai chöõ Khaâm ñònh, phuø hôïp vôùi phaùt bieåu cuûa GS Nguyeãn Khaéc Kham] trong boä Trung Quoác vaên hieán traân baûn tuøng thö, Thö muïc Vaên hieán xuaát baûn naêm 1986. Baûn naøy ñaày ñuû 32 quyeån [ngoaøi phaàn “tieàn ngoân” vaø “töï”] môû ñaàu baèng quyeån thuû, “Thieân chöông nhaát” maëc duø töï daïng vieát thaùu khoù ñoïc hôn vaø coù leõ cuøng nguoàn goác vôùi baûn löu tröõ ôû Ñoâng Döông vaên khoá. Thöïc ra, nhöõng taøi lieäu ghi trong phaàn “Thieân chöông nhaát” ñaõ xuaát hieän raûi raùc trong boä Thanh Cao Toâng ngöï cheá thi vaên toaøn taäp [10 taäp, Quoác laäp coá cung baùc vaät vieän, Ñaøi Baéc aán haønh, 1976], bao goàm nhöõng baøi ngöï thi ca tuïng Trang bìa cuoán An Nam kyû löôïc chính mình khi quaân Thanh chieám ñöôïc Thaêng Long, coäng theâm thieân tröôøng thi lieân hoaøn do vua Cao Toâng laøm Tao Ñaøn nguyeân soaùi ôû Truøng Hoa Cung [cuøng vôùi 28 hoïc só ñaïi thaàn, toång coäng 140 caâu] ngaøy moàng moät Teát Nguyeân ñaùn naêm Kyû Daäu.(13) Theo lôøi töïa trong An Nam kyû löôïc [baûn Vaên hieán] thì boä saùch naøy chöa ñöôïc khaéc baûn vaø thuoäc loaïi “phöông löôïc caám thö”, “coâ baûn coå tòch” [saùch coå chæ coù moät baûn] khoâng löu haønh neân khi taäp hôïp hai baûn coù trong tay, chuùng toâi coù ñöôïc moät boä hoaøn chænh ñaõ löu tröõ trong cung caám ngay töø thôøi Caøn Long, Gia Khaùnh. Khaâm ñònh An Nam kyû löôïc tuy khoâng bao goàm toaøn boä moïi vaên thö qua laïi nhöng laø moät khung hình khaù chaéc chaén ñeå döïng laïi tieán trình bang giao Thanh trieàu - Taây Sôn. Vôùi hình thöùc ñoùng thaønh 20 taäp, nhan ñeà An Nam kyû löôïc cheùp tay, chuùng toâi cho raèng baûn caûo taïi Ñoâng Döông vaên khoá cuøng theå loaïi nhö boä naøy, laø baûn sao cuûa boä Khaâm ñònh An Nam kyû löôïc ñeå trong cung cheùp theo
129 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 ñuùng töøng trang, töøng doøng nhö baûn chính ngoaïi tröø moät soá chöõ tröôùc ñaây vieát theo loái dò theå, nay vieát laïi theo daïng chaân phöông deã ñoïc hôn. Neáu suy luaän cuûa chuùng toâi khoâng sai thì boä An Nam kyû löôïc trong vaên khoá Ñoâng Döông [Nhaät Baûn] thieáu khoaûng 4 [trong 20 taäp] (vaø vaøi trang taäp XIX) moät boä phaän khaù lôùn so vôùi nguyeân caûo. Ñeå ñaùnh giaù cho ñuùng möùc nhöõng taøi lieäu ghi trong Khaâm ñònh An Nam kyû löôïc, chuùng toâi cuõng ñi tìm nhöõng taøi lieäu töông töï coøn toàn taïi ôû nhöõng nguoàn khaùc, vaø tìm thaáy moät soá vaên kieän töông ñoàng ôû raûi raùc trong Minh Thanh söû lieäu, Cao Toâng thöïc luïc [Trung Hoa], Trieàu Tieân thöïc luïc, Yeân haønh kyû [Trieàu Tieân], Ñaïi Vieät quoác thö, Taây Sôn bang giao luïc [Vieät Nam] ñoâi khi coù nhöõng dò bieät veà vaên baûn nhöng treân cô sôû thì ñeàu chung moät noäi dung. Ñieàu ñoù giuùp chuùng ta xaùc ñònh ñöôïc raèng nhöõng chi tieát trong Khaâm ñònh An Nam kyû löôïc ñaùng tin caäy tuy vaãn phaûi xeùt ñònh voâ tö theo phöông phaùp khoa hoïc nhaát ñeå nhìn ñöôïc toaøn caûnh vaán ñeà hôn laø xeùt neùt töøng caâu, töøng chöõ. Cuõng neân nhaán maïnh, nhöõng taøi lieäu chuùng toâi lieät keâ treân ñaây ñeàu laø nhöõng nguoàn chính thöùc ñoäc laäp vôùi nhau thuoäc loaïi ñaàu tay [primary sources] xuaát hieän ñoàng thôøi hay raát gaàn thôøi kyø xaûy ra bieán coá, khoâng phaûi laø taøi lieäu thöù caáp hay tröôùc taùc sau naøy. Tröôùc ñaây moãi khi thaáy moät vaên baûn quyù, caùc nhaø nghieân cöùu thöôøng phaûi töï tay cheùp laïi hay thueâ, nhôø ngöôøi khaùc laøm giuøm. Vieäc sao cheùp nhö theá ñaõ nhieâu kheâ, maát thì giôø, laïi deã maát maùt, deã sai laàm neân taøi lieäu coå thöôøng khoâng maáy khi ñöôïc truyeàn laïi nguyeân veïn. Vôùi ñaø tieán boä cuûa nhaân loaïi, coâng taùc sao cheùp, baûo toàn nay deã daøng hôn raát nhieàu neân neáu coù ñieàu kieän, vieäc phoå bieán roäng raõi laø ñieàu caàn thieát. Duø sao chaêng nöõa, taäp hôïp, tìm hieåu vaø phieân dòch boä An Nam kyû löôïc ra Vieät ngöõ giuùp chuùng ta soi saùng laïi moät thôøi kyø lòch söû coøn nhieàu ñieàu chöa minh baïch, caûi chính laïi nhöõng thieáu soùt maø tröôùc ñaây vì khoù khaên do thôøi ñaïi neân baát caäp. Vieäc tìm hieåu caùc chi tieát trong boä saùch naøy cuõng deã daøng hôn khi saùch vôû vieát veà cung ñình nhaø Thanh töông ñoái phong phuù, nhaát laø töø khi chính quyeàn Trung Hoa cho pheùp caùc hoïc giaû Baûn An nam kyû löôïc trong boä trong nöôùc vaø ngoaïi quoác ñöôïc tham khaûo caùc taøi Trung Quoác vaên hieán traân baûn lieäu trong vaên khoá cuûa hoï. tuøng thö. Ngoaøi traän chieán Vieät-Thanh voán dó laø taâm ñieåm nghieân cöùu cho baát cöù ai tìm hieåu veà ñôøi Taây Sôn, chuùng ta ñaõ boû queân hai bieán coá xeùt ra coøn quan troïng hôn thaéng lôïi quaân söï raát nhieàu. Ñoù laø quaù trình coâng nhaän, phong vöông cho Nguyeãn Quang Bình vaø cuoäc coâng du cuûa phaùi ñoaøn Quang Trung sang döï leã Baùt tuaàn khaùnh thoï cuûa vua Cao Toâng.
130 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 Tính theo thôøi gian vaø tieán trình, vieäc coâng nhaän vaø phong vöông cho vua Quang Trung ñaõ vöôït ra ngoai moïi thôøi ky, coù theå noi laø moät kyû luïc veà thuû tuïc ø ø ù trong leã nghi cuûa “thieân trieàu” daønh cho moät nöôùc nhoû. Vieäc chaáp thuaän mau choùng vaø öu ñaõi ñoù coù nhieàu nguyeân nhaân thöïc teá cuõng nhö taâm lyù caàn nghieân cöùu saâu roäng, khoâng ñôn thuaàn laø heä quaû cuûa moät thaéng lôïi quaân söï nhö nhieàu ngöôøi ñôn giaûn hoùa vaán ñeà. Ñeå tìm hieåu cho chu ñaùo, chuùng ta khoâng nhöõng phaûi ñoái chieáu vôùi nhöõng söï vieäc töông töï tröôùc vaø sau bieán coá naøy maø coøn phaûi tìm hieåu nghi leã vaø ñieån leä cuûa Thanh trieàu voán raát chi li, phöùc taïp chöù khoâng theå caên cöù vaøo loái töôøng thuaät ñaõ bò xuyeân taïc do voâ tình [thieáu hieåu bieát] hay coá yù [dung tuïc hoùa vaán ñeà] trong daõ söû hay söû trieàu Nguyeãn. Chæ caàn xem laïi ñieån leä bang giao trong Lòch trieàu hieán chöông loaïi chí cuûa Phan Huy Chuù hay töôøng thuaät veà leã phong vöông cho vua Leâ, vua Gia Long, vua Minh Maïng chuùng ta cuõng coù theå khaúng ñònh ñöôïc vieäc phong vöông cho Nguyeãn Quang Bình neáu khoâng toå chöùc long troïng hôn thì chaéc chaén cuõng khoâng keùm, nhaát laø trong giai ñoaïn maø vua Quang Trung muoán chöùng toû cho daân Baéc Haø söï chính thoáng cuûa mình, luoân theå thu phuïc nhaân taâm vì haàu heát coøn mô hoà veà vieäc oâng ñaõ ñöôïc nhaø Thanh coâng nhaän. Chính söù giaû nhaø Thanh cuõng ghi nhaän raèng raát ñoâng vieân muïc töø xa ñeán ñeå chöùng kieán taän maét caûnh röôùc long ñình ñöïng saéc phong veà Thaêng Long. Xuyeân qua chuyeán ñi voâ tieàn khoaùng haäu cuûa phaùi ñoaøn Nguyeãn Quang Bình sang Yeân Kinh chuùng ta coù theå bieát theâm veà toå chöùc, sinh hoaït cung ñình vaø nhaát laø leã nghi trong chính saùch ngoaïi giao thieân trieàu - phieân thuoäc, giaûi maõ ñöôïc nhieàu chi tieát tröôùc ñaây chöa ñöôïc hieåu bieát ñeán nôi ñeán choán. Nhöõng moùn quaø nhoû maø hoaøng ñeá Trung Hoa ban thöôûng trong khung caûnh cuûa trieàu ñình laïi raát quan troïng. Moät caùi tuùi gaám hình hoät ñaäu ñöïng höông lieäu ñeo ôû thaét löng [haø bao], moät thanh ngoïc taïc ngoaèn ngoeøo hình naám linh chi [nhö yù] ñeàu mang yù nghóa “traïch bò thöông sinh” cuûa thieân töû ban phöôùc cho thaàn daân chöù khoâng phaûi chæ laø moät moùn quaø ngöôøi treân cho keû döôùi. Moät chöõ phuùc, chöõ thoï do vua Caøn Long ngöï buùt khoâng phaûi nhö moät böùc ñaïi töï daønh rieâng cho vò nguyeân thuû quoác gia maø laø moät lôøi chuùc gôûi caû nöôùc. Vì mang theo moät yù nghóa bieåu töôïng neân chöõ phuùc phaûi troøn [vieân maõn], chöõ thoï phaûi daøi [tröôøng thoï]. Ñeå toû söï cung kính ñoàng thôøi cho moïi ngöôøi bieát veà öu ñaõi naøy, thuoäc quoác phaûi daønh nguyeân moät ñaïi ñöôøng ñeå treo, moãi khi ai vaøo xem ñeàu haønh leã nhö chính hoaøng ñeá ñang hieän dieän ôû ñoù. Caùch tieáp ñaõi, phaåm phuïc, vò trí saép xeáp cuûa trieàu ñình nhaø Thanh trong nhöõng buoåi yeán tieäc hay du ngoaïn laïi caøng yù nghóa. Giôùi nghieân cöùu chöa maáy ai ñaùnh giaù ñuùng möùc ñöôïc vieäc vua Quang Trung ñöôïc ngoài döôùi thaân vöông, treân quaän vöông [thaân vöông chi haï, quaän vöông chi thöôïng] trong böõa tieäc, hay ñöôïc ban cho aùo maøu kim hoaøng vôùi boán boå phuïc roàng hình troøn [kim hoaøng maõng baøo, töù ñoaøn long boå phuïc], chieác aùo khoaùc ngaén maøu vaøng [hoaøng maõ quaûi]. Roài “baõo kieán thænh an” laïi caøng ñaëc bieät khi chuùng ta bieát raèng ñoù laø moät ñaïi leã ñoùn tieáp voán chæ ñöôïc toå chöùc ba laàn trong suoát 60 naêm trò vì cuûa vua Caøn Long.
131 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 Loä trình cuûa phaùi ñoaøn töø Nam Quan ñeán kinh ñoâ cuõng laø moät saép xeáp raát chu ñaùo. Theo ñieån leä, nhöõng söù ñoaøn coù haønh trình nhaát ñònh, chi phí tieáp ñoùn vaø chuyeân chôû cuõng quy ñònh roõ raøng, khoâng theå theâm hay bôùt. Tuy nhieân, phaùi ñoaøn Ñaïi Vieät laïi ñöôïc höôûng moät quy cheá rieâng, khoâng nhöõng soá ngöôøi tham gia ñoâng gaáp ba laàn ñöôïc quy ñònh chính thöùc, maø loä phí cuõng taêng vöôït baäc. Vieäc chuyeån ñoåi ñöôøng ñi qua nhöõng nôi danh thaéng cho thoaûi maùi, vöøa laø moät chuyeán coâng du, vöøa laø moät phen ngoaïn caûnh ñoøi hoûi phoái hôïp vôùi ñòa phöông, baùo caùo qua laïi raát khít khao khoâng nhöõng ñeå trieàu ñình naém vöõng tình hình maø coøn kòp thôøi tieáp öùng moät khi coù trôû ngaïi veà di chuyeån, phöông tieän hay thôøi tieát. Tuy nhieân, beân trong nhöõng nghi leã haøo nhoaùng nhieàu maøu saéc cuûa Thanh trieàu, chuùng ta laïi thaáy aån giaáu nhöõng maùnh khoùe cuûa ngheà laøm quan, caùc caùch thöùc ñeå laáy loøng ñöùc kim thöôïng. Caùc quan laïi khoâng ngaàn ngaïi gia taêng chi phí tieáp khaùch leân haøng chuïc laàn vaø veõ vôøi ra nhöõng hình thöùc phuø phieám ñeå tö lôïi. Moät xaõ hoäi caøng nhieàu hö hoa ôû beân ngoaøi thì caøng nhieàu muïc naùt aån beân trong vaø chính vì theá chæ ba naêm sau, khi phaùi ñoaøn Macartney cuûa Anh sang xin giao thöông hoï ñaõ ñaùnh giaù ñöôïc söï suy taøn cuûa moät ñeá quoác töôûng nhö ñang trong thôøi thònh theá. Dòch baûn Ñeå baûn dòch Khaâm ñònh An Nam kyû löôïc khoâng quaù maùy moùc, ngoaøi phaàn chuyeån ngöõ töø chöõ Haùn sang tieáng Vieät, vieäc chuù giaûi cho saùng toû nhöõng chi tieát laø caàn thieát. Khi tìm hieåu ngöõ nghóa cho chính xaùc, nhieàu söï vieäc töôûng chöøng ñôn giaûn nhöng aån giaáu ôû beân trong laø caû moät kho taøng vaên hoùa cuûa Trung Hoa maø ngay caùc baäc khoa baûng nöôùc ta lo veà ngoaïi giao khi ñoù cuõng khoâng am töôøng neân quan laïi nhaø Thanh thöôøng phaûi giaûi thích theâm ñeå vieäc haønh xöû cho phaûi pheùp. Chính vì theá, chuùng toâi seõ coá gaéng keøm theo baûn dòch moät soá “tieåu luaän” ñeå laøm saùng toû ñöôïc nhöõng “aån soá” tröôùc ñaây chöa töøng bieát. Do ñoù, tuy Khaâm ñònh An Nam kyû löôïc chæ bao goàm khoaûng 800 trang giaáy baûn nhöng ñeå hoaøn taát, noäi dung cuûa noù seõ taêng leân raát nhieàu. Nhöõng tieåu luaän ñoù coù theå bao goàm caùc ñeà muïc chính trò, quaân söï, ngoaïi giao, haønh chaùnh nhöng cuõng coù theå laø nhöõng ñeà taøi xaõ hoäi Trung Hoa caùch ñaây hai theá kyû laøm phong phuù theâm cho moät quyeån saùch voán dó raát khoâ khan. Ñeán nay caû GS Hoaøng Xuaân Haõn laãn GS Nguyeãn Khaéc Kham ñeàu ñaõ ra ngöôøi thieân coå, ngöôøi vieát cuõng khoâng coù duyeân dieän kieán hai vò luùc sinh tieàn ñeå tìm hieåu theâm veà nhöõng khaéc khoaûi coøn dang dôû. Duø khoâng ñöôïc laø hoïc troø theo nghóa tröôøng oác, quyù vò giaùo sö ñeàu laø baäc thaày theo nghóa roäng, neân “sö nghieäp ñeä naêng thöøa” cuõng laø ñaïo phaûi laøm. Baûn dòch Quaân doanh kyû löôïc vaø Khaâm ñònh An Nam kyû löôïc xin ñöôïc gôûi ñeán nhö moät neùn höông loøng daâng leân hai vò tieàn boái. Thaùng 7 naêm 2010 NDC
132 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 CHUÙ THÍCH Taäp san Söû ñòa, soá 9-10, tr. 3-4. (1) Lòch söû Vieät Nam, taäp I, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 1976, tr. 354 vaø 356. (2) (3) Chi tieát naøy ñaõ ñöôïc moät soá nhaø nghieân cöùu gheùp chung vôùi hö caáu trong daõ söû ñeå bieán thaønh chæ coù “hai thaày troø” chaïy ñöôïc veà Taøu. (4) Noùi laø trieät binh nhöng thaät ra laø thua chaïy. Taäp san Söû ñòa, soá 22 (4-6/1971), tr. 226-7. (5) Taäp san Söû ñòa, soá 22 (4-6/1971), tr. 227. (6) (7) Ghi nhaän veà chieán dòch bình ñònh An Nam ñôøi Caøn Long. (8) Döïng laïi keû bò dieät, noái laïi doøng bò ñöùt, nuoâi keû yeáu cho toàn taïi: luaän lyù chính trò trong vieäc vua Cao Toâng nhaø Thanh duøng binh ôû An Nam. (9) Ñaàu ñuoâi vieäc vua Cao Toâng nhaø Thanh phong cho Nguyeãn Quang Bình laøm An Nam Quoác vöông. (10) Khaûo luaän veà vieäc Vieät Nam Quoác vöông Nguyeãn Phuùc AÙnh [ñöôïc] cöû söù thaàn sang trieàu coáng trieàu ñình nhaø Thanh. (11) Nghieân cöùu veà thaäp toaøn voõ coâng [10 chieán dòch] cuûa vua Cao Toâng nhaø Thanh. Nghieân cöùu veà quaân nhu trong caùc cuoäc chieán tranh troïng yeáu cuûa vua Caøn Long. (12) (13) Xem theâm “Baøi thô lieân hoaøn cuûa vua Cao Toâng vaø caùc ñaïi thaàn trong ngaøy Nguyeân ñaùn naêm Kyû Daäu”, bieân khaûo cuûa Nguyeãn Duy Chính. TOÙM TAÉT Quaân doanh kyû löôïc vaø Khaâm ñònh An Nam kyû löôïc laø nhöõng söû lieäu cuûa nhaø Thanh ghi cheùp veà cuoäc chieán tranh xaâm löôïc Vieät Nam vaøo naêm 1789 vaø tieán trình bang giao giöõa hai nöôùc Vieät-Trung vaøo nhöõng naêm tieáp theo. Ñaây laø nhöõng taøi lieäu ñaàu tay thuoäc loaïi hieám quyù, ñaõ ñöôïc moät vaøi nhaø nghieân cöùu nöôùc ta bieát ñeán töø laâu nhöng laïi khoâng thaáy söû duïng nhieàu vaø cuõng chöa thaáy ai coâng boá moät baûn dòch ñaày ñuû. Laàn theo nhöõng thoâng tin do GS Hoaøng Xuaân Haõn vaø GS Nguyeãn Khaéc Kham cho bieát töø hôn 40 naêm tröôùc, taùc giaû baøi vieát ñaõ tìm ñöôïc caùc aán baûn cuûa hai taøi lieäu naøy hieän löu tröõ taïi caùc vaên khoá vaø thö vieän nöôùc ngoaøi. Baûn Quaân doanh kyû löôïc ñaõ ñöôïc taùc giaû phieân dòch vaø coâng boá treân maïng internet. Rieâng boä Khaâm ñònh An Nam kyû löôïc hieän ñang ñöôïc taùc giaû ñaàu tö nhieàu coâng söùc phieân dòch vaø khaûo cöùu ñeå giôùi thieäu roäng raõi cuøng baïn ñoïc. ABSTRACT FROM QUAÂN DOANH KYÛ LÖÔÏC TO KHAÂM ÑÒNH AN NAM KYÛ LÖÔÏC Quaân doanh kyû löôïc andø Khaâm ñònh An Nam kyû löôïc are historical documents from the Qing dynasty that give descriptions of the Chinese invasions on Vietnam in 1789 and the diplomatic relations between the two countries in the next period. These are rare and valuable original documents that our historians have known for a long time but have seldom made use of in their research and none have made an effort to compose a full translation of the works. Initiated by the information given by Professor Hoaøng Xuaân Haõn and Professor Nguyeãn Khaéc Kham forty years ago, the author has found editions of the two documents in foreign archives and libraries. He has translated the book Quaân doanh kyû löôïc and published it on the internet. As for the work Khaâm ñònh An Nam kyû löôïc he is studying and translating it to introduce to the readers.