Báo cáo " về Trách NHiệm hình Sự và miễn Trách NHiệm hình sự "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

118
lượt xem 16
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trách nhiệm hình sự và miễn trách nhiệm hình sự với tư cách là hai chế định cơ bản của luật hình sự Trách nhiệm hình sự (TNHS) là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất của Nhà nước được áp dụng đối với người nào đã thực hiện hành vi phạm tội do pháp luật hình sự (PLHS) quy định, đồng thời là một trong những chế định cơ bản và quan trọng nhất của Luật hình sự Việt Nam và được ghi nhận tại các Điều 2, 8-16 Bộ luật hình sự (BLHS) năm 1999. ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo " về Trách NHiệm hình Sự và miễn Trách NHiệm hình sự "

T¹p chÝ Khoa häc ®hqghn, Kinh tÕ – LuËt, T.xxI, Sè 2, 2005 vÒ Tr¸ch NHiÖm h×nh Sù vµ miÔn Tr¸ch NHiÖm h×nh sù Lª C¶m TrÞnh TiÕn ViÖt 1. Tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ miÔn tr¸ch hîp, nhanh chãng, chÝnh x¸c vµ c«ng b»ng. nhiÖm h×nh sù víi t− c¸ch lµ hai §Æc biÖt, sù ph©n hãa c¸c tr−êng hîp ph¹m chÕ ®Þnh c¬ b¶n cña luËt h×nh sù téi vµ ng−êi ph¹m téi cßn thÓ hiÖn ë chç Tr¸ch nhiÖm h×nh sù (TNHS) lµ biÖn kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c tr−êng hîp ph¹m téi ph¸p c−ìng chÕ nghiªm kh¾c nhÊt cña Nhµ hay tÊt c¶ nh÷ng ng−êi ph¹m téi ®Òu bÞ n−íc ®−îc ¸p dông ®èi víi ng−êi nµo ®· truy cøu TNHS. §ã lµ mét sè tr−êng hîp thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi do ph¸p luËt mµ khi cã ®Çy ®ñ c¨n cø ph¸p lý vµ nh÷ng h×nh sù (PLHS) quy ®Þnh, ®ång thêi lµ mét ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh hoÆc (vµ) nÕu xÐt thÊy trong nh÷ng chÕ ®Þnh c¬ b¶n vµ quan träng kh«ng cÇn thiÕt ph¶i truy cøu TNHS, th× nhÊt cña LuËt h×nh sù ViÖt Nam vµ ®−îc mét ng−êi ®· thùc hiÖn hµnh vi nguy hiÓm ghi nhËn t¹i c¸c §iÒu 2, 8-16 Bé luËt h×nh cho x· héi mµ luËt h×nh sù cÊm vÉn cã thÓ sù (BLHS) n¨m 1999. kh«ng ph¶i chÞu TNHS hoÆc còng cã thÓ ®−îc miÔn TNHS. Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng cïng víi ba chÕ ®Þnh kh¸c - téi ph¹m (1), h×nh ph¹t (2), NÕu TNHS chØ xuÊt hiÖn khi cã sù viÖc ®¹o luËt h×nh sù (3), th× TNHS lµ mét chÕ ph¹m téi vµ nã chØ ®−îc thùc hiÖn trong ®Þnh trung t©m vµ chñ yÕu, ®ång thêi lµ ph¹m vi cña quan hÖ PLHS gi÷a mét bªn “sîi chØ ®á” xuyªn suèt toµn bé c¸c quy lµ Nhµ n−íc cßn bªn kia lµ ng−êi ph¹m téi, ph¹m cña PhÇn chung vµ PhÇn c¸c téi th× trong tr−êng hîp ng−êi ph¹m téi ®−îc ph¹m cña luËt h×nh sù. MÆt kh¸c, tÝnh miÔn TNHS, theo logic cña vÊn ®Ò, TNHS chÊt vµ møc ®é thÓ hiÖn cña c¸c nguyªn còng coi nh− chÊm døt. Do ®ã, còng gièng t¾c ph¸p lý tiÕn bé ®−îc thõa nhËn chung nh− chÕ ®Þnh TNHS, miÔn TNHS còng lµ cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i vµ cña luËt mét trong nh÷ng chÕ ®Þnh ®éc lËp vµ còng h×nh sù ViÖt Nam nh−: ph¸p chÕ, nh©n cã ý nghÜa rÊt quan träng trong PLHS ViÖt ®¹o, t«n träng vµ b¶o vÖ c¸c quyÒn con Nam, thÓ hiÖn chÝnh s¸ch khoan hång, ng−êi, v.v... phô thuéc rÊt lín vµo viÖc gi¶i nh©n ®¹o cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta ®èi víi quyÕt vÊn ®Ò TNHS cña ng−êi ph¹m téi. ng−êi ph¹m téi vµ hµnh vi do hä thùc hiÖn, ®ång thêi qua ®ã nh»m ®éng viªn, khuyÕn Theo quy ®Þnh cña PLHS, mét ng−êi khÝch ng−êi ph¹m téi lËp c«ng chuéc téi, chØ cã thÓ ph¶i chÞu TNHS (hay ph¶i chÞu chøng tá kh¶ n¨ng gi¸o dôc, c¶i t¹o nhanh TNHS) khi cã ®Çy ®ñ c¬ së vµ nh÷ng ®iÒu chãng hßa nhËp víi céng ®ång vµ gióp hä kiÖn cña TNHS ®èi víi téi ph¹m ®−îc thùc trë thµnh ng−êi cã Ých cho x· héi. Theo c¸c hiÖn. Tuy nhiªn, ®Ó c«ng cuéc ®Êu tranh quy ®Þnh cña BLHS n¨m 1999 th× trong phßng vµ chèng téi ph¹m ®¹t hiÖu qu¶ cao, PLHS ViÖt Nam hiÖn hµnh cña n−íc ta cã cïng víi viÖc ph©n lo¹i téi ph¹m, luËt h×nh chÝn tr−êng hîp (d¹ng) miÔn TNHS bao sù ViÖt Nam còng ®ång thêi ph©n hãa c¸c gåm: 1) n¨m tr−êng hîp trong PhÇn chung tr−êng hîp ph¹m téi, c¸c ®èi t−îng ph¹m (§iÒu 19, kho¶n 1- 3 §iÒu 25, kho¶n 2 téi kh¸c nhau ®Ó cã ®−êng lèi xö lý phï
§iÒu 69) vµ, 2) bèn tr−êng hîp trong PhÇn ph¸p luËt, b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp c¸c téi ph¹m (kho¶n 3 §iÒu 80, ®o¹n 2 ph¸p cña Nhµ n−íc, cña x· héi vµ cña c«ng d©n. Cßn chÕ ®Þnh sau l¹i thÓ hiÖn tÝnh kho¶n 6 §iÒu 289, kho¶n 6 §iÒu 290 vµ kho¶n 3 §iÒu 314). Trªn c¬ së nµy, trong nh©n ®¹o s©u s¾c víi néi dung thùc hiÖn chÝnh s¸ch “nghiªm trÞ kÕt hîp víi khoan BLHS n¨m 1999 còng ®· ph©n râ nh÷ng hång”, “trõng trÞ kÕt hîp víi gi¸o dôc c¶i tr−êng hîp miÔn TNHS thµnh hai lo¹i cã tÝnh chÊt b¾t buéc vµ cã tÝnh chÊt tuú nghi t¹o” trong ®−êng lèi xö lý cña Nhµ n−íc ta, còng nh− yªu cÇu kh«ng cÇn thiÕt ph¶i (lùa chän) [7]. truy cøu TNHS ng−êi ®· thùc hiÖn hµnh vi Nh− vËy, tõ c¸c quy ph¹m cña chÕ ®Þnh nguy hiÓm cho x· héi bÞ coi lµ téi ph¹m, nµy trong BLHS n¨m 1999 cho thÊy, së dÜ mµ vÉn ®¶m b¶o yªu cÇu ®Êu tranh phßng tr−íc ®©y trong BLHS n¨m 1985 cã ghi vµ chèng téi ph¹m, yªu cÇu phßng ngõa nhËn miÔn TNHS víi tÝnh chÊt lµ mét chÕ chung vµ phßng ngõa riªng. ®Þnh ®éc lËp lµ xuÊt ph¸t tõ nguyªn t¾c nh©n ®¹o trong chÝnh s¸ch h×nh sù cña 2. TÝnh thèng nhÊt, logic vµ h÷u c¬ trong mèi liªn hÖ gi÷a TNHS vµ Nhµ n−íc nãi chung vµ luËt h×nh sù ViÖt miÔn TNHS Nam nãi riªng, tõ quan ®iÓm cho r»ng viÖc truy cøu TNHS vµ xö ph¹t vÒ h×nh sù mÆc VÒ nguyªn t¾c, bÊt kú ng−êi nµo thùc dï lµ rÊt quan träng trong viÖc b¶o vÖ hiÖn hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi cã ®Çy ph¸p chÕ, cñng cè trËt tù ph¸p luËt song ®ñ dÊu hiÖu cña téi ph¹m ®−îc quy ®Þnh “kh«ng ph¶i lµ biÖn ph¸p duy nhÊt mµ ®ßi trong BLHS th× ®Òu ph¶i chÞu TNHS. Hay hái ngµy cµng më réng c¸c biÖn ph¸p t¸c nãi c¸ch kh¸c, TNHS lµ hËu qu¶ ph¸p lý ®éng x· héi kh¸c ®Ó ®Êu tranh phßng vµ bÊt lîi cña viÖc thùc hiÖn téi ph¹m vµ ®−îc chèng téi ph¹m” [5; tr.21]. Nh− vËy, viÖc thÓ hiÖn b»ng viÖc ¸p dông mét hoÆc nhiÒu quy ®Þnh trong PLHS ViÖt Nam chÕ ®Þnh biÖn ph¸p c−ìng chÕ cña Nhµ n−íc do luËt nµy thÓ hiÖn ph−¬ng ch©m ®óng ®¾n cña h×nh sù quy ®Þnh ®èi víi ng−êi ph¹m téi. ®−êng lèi xö lý vÒ h×nh sù, ®¶m b¶o sù kÕt Tuy nhiªn, nh− ®· nªu trªn mét ng−êi hîp hµi hßa gi÷a c¸c biÖn ph¸p c−ìng chÕ thùc hiÖn hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi chØ h×nh sù nghiªm kh¾c nhÊt cña Nhµ n−íc víi ph¶i chÞu TNHS khi cã ®Çy ®ñ c¬ së vµ c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng x· héi kh¸c ®Ó c¶i nh÷ng ®iÒu kiÖn cña TNHS. Bëi lÏ, ®©y lµ t¹o vµ gi¸o dôc ng−êi ph¹m téi, b»ng c¸ch nh÷ng néi dung mµ viÖc lµm râ chóng cã ý ®ã h¹n chÕ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p mang nghÜa quan träng trong viÖc ®¶m b¶o tÝnh trÊn ¸p (trõng trÞ) vÒ mÆt h×nh sù. nguyªn t¾c ph¸p chÕ trong luËt h×nh sù, b¶o ®¶m quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña Tãm l¹i, xuÊt ph¸t tõ nh÷ng ph©n tÝch c«ng d©n, còng nh− lo¹i trõ viÖc ¸p dông chÕ ®Þnh tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ chÕ ®Þnh TNHS theo nguyªn t¾c t−¬ng tù ®· tõng miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù cho thÊy, chÕ ®−îc ¸p dông trong thùc tiÔn t− ph¸p h×nh ®Þnh thø nhÊt nh»m gi¶i quyÕt chÝnh x¸c sù ë n−íc ta tr−íc ®©y. H¬n n÷a, nã cßn t¹o vÊn ®Ò TNHS vµ h×nh ph¹t cña ng−êi c¬ së v÷ng ch¾c cho nhËn thøc vÒ néi dung ph¹m téi, thÓ hiÖn sù trõng trÞ (lªn ¸n) cña vµ c¬ së cña miÔn TNHS. Nhµ n−íc ®èi víi ng−êi ®· thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi lµ luËt h×nh sù quy ®Þnh lµ téi §iÒu 2 BLHS n¨m 1999 ghi nhËn c¬ së ph¹m, ®ång thêi b¶o vÖ ph¸p chÕ vµ trËt tù cña TNHS lµ “ChØ ng−êi nµo ph¹m mét téi T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Kinh tÕ - LuËt, T.XXI, Sè 2, 2005
®· ®−îc luËt h×nh sù quy ®Þnh míi ph¶i hµnh vi ph¹m téi vµ ®−îc thÓ hiÖn b»ng chÞu TNHS”. Tuy nhiªn, nÕu chØ nãi ®Õn c¬ viÖc ¸p dông ®èi víi hä mét hoÆc nhiÒu së cña TNHS th× ch−a ®ñ ®Ó buéc mét biÖn ph¸p c−ìng chÕ nghiªm kh¾c cña Nhµ ng−êi ph¶i chÞu TNHS. Bëi lÏ, c¬ së cña n−íc do luËt h×nh sù quy ®Þnh, th× miÔn TNHS míi chØ lµ c¨n cø chung, cã tÝnh TNHS cã nghÜa kh«ng buéc ng−êi ph¹m téi chÊt b¾t buéc vµ do luËt h×nh sù quy ®Þnh ph¶i chÞu hËu qu¶ ph¸p lý bÊt lîi cña viÖc ®Ó c¸c c¬ quan Nhµ n−íc cã thÈm quyÒn ph¹m téi ®ã mµ lÏ ra nÕu kh«ng cã c¨n cø ®Æt ra vÊn ®Ò TNHS cña ng−êi ®· thùc ph¸p lý vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn do luËt ®Þnh ®Ó hiÖn hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi. V× ®Ó ®−îc miÔn TNHS, th× ng−êi ®ã ph¶i chÞu mét ng−êi ph¶i chÞu TNHS th× ngoµi c¬ së TNHS theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt h×nh sù cña TNHS ra cßn ph¶i cã tæng hîp ®Çy ®ñ trªn nh÷ng c¬ së chung. nh÷ng ®iÒu kiÖn cña TNHS mµ nh÷ng ®iÒu Ngoµi ra, nÕu c¬ së cña TNHS lµ viÖc kiÖn nµy ph¶i t−¬ng øng víi c¸c ®Æc ®iÓm thùc hiÖn hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi mµ (dÊu hiÖu) cña téi ph¹m theo c«ng thøc ®· luËt h×nh sù quy ®Þnh lµ téi ph¹m, th× c¬ së ®−îc thõa nhËn chung “Kh«ng cã téi ph¹m cña miÔn TNHS lµ viÖc cã c¨n cø ph¸p lý th× kh«ng cã TNHS”. Theo ®ã, mét ng−êi vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn do PLHS quy ®Þnh ®Ó ph¶i chÞu TNHS khi tháa m·n nh÷ng ®iÒu kh«ng buéc mét ng−êi ph¶i chÞu TNHS, kiÖn sau: 1) Ng−êi ®ã ph¶i lµ ng−êi cã n¨ng mÆc dï vÒ mÆt h×nh thøc hµnh vi nguy lùc TNHS; 2) Ng−êi ®ã ph¶i ®ñ tuæi chÞu hiÓm cho x· héi ®· cã c¸c dÊu hiÖu cña TNHS; 3) Ng−êi ®ã ph¶i thùc hiÖn hµnh vi hµnh vi nµo ®ã bÞ luËt h×nh sù cÊm vµ lÏ ra nguy hiÓm cho x· héi; 4) Hµnh vi do ng−êi hä ph¶i chÞu TNHS (nÕu kh«ng cã ®Çy ®ñ ®ã thùc hiÖn ph¶i bÞ luËt h×nh sù cÊm vµ; c¨n cø vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn ®−îc quy ®Þnh 5) Ng−êi ®ã ph¶i cã lçi trong viÖc thùc hiÖn trong PLHS). Nãi mét c¸ch kh¸c, ng−êi hµnh vi ®ã [2; tr.136-140]. ph¹m téi ®−îc h−ëng chÕ ®Þnh nh©n ®¹o cña PLHS ViÖt Nam - miÔn TNHS - khi cã Nh− vËy, mét ng−êi chØ ph¶i chÞu TNHS khi ng−êi ®ã cã ®Çy ®ñ c¬ së vµ c¨n cø ph¸p lý vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn do nh÷ng ®iÒu kiÖn cña TNHS vÒ téi ph¹m ®· PLHS quy ®Þnh, tøc lµ ®−îc huû bá hËu ®−îc thùc hiÖn vµ tr−êng hîp khi cã c¨n cø qu¶ ph¸p lý bÊt lîi cña viÖc thùc hiÖn hµnh ph¸p lý vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh hoÆc vi nguy hiÓm cho x· héi mµ luËt h×nh sù (vµ) xÐt thÊy kh«ng cÇn thiÕt ph¶i truy cøu quy ®Þnh lµ téi ph¹m. V× vËy, chóng t«i TNHS, th× ng−êi ®ã cã thÓ ®−îc miÔn ®ång nhÊt víi quan ®iÓm cña Phã HiÖu TNHS. Do ®ã, mèi quan hÖ thèng nhÊt vµ tr−ëng Tr−êng §¹i häc LuËt Hµ Néi (Bé T− ph¸p), TS Lª ThÞ S¬n r»ng: “TNHS lµ h÷u c¬, l«gÝc vµ biÖn chøng gi÷a chÕ ®Þnh tr¸ch nhiÖm ph¸p lý ®Æt ra ®èi víi ng−êi TNHS vµ chÕ ®Þnh miÔn TNHS cã thÓ ph¹m téi th× miÔn TNHS, miÔn hËu qu¶ nhËn thÊy trªn mét sè b×nh diÖn sau ®©y. ph¸p lý cña viÖc ph¹m téi còng chØ cã thÓ 2.1. VÒ b¶n chÊt ph¸p lý ®Æt ra ®èi víi ng−êi ph¹m téi. Kh«ng thÓ TNHS vµ miÔn TNHS lµ nh÷ng chÕ ¸p dông miÔn TNHS ®èi víi ng−êi kh«ng ®Þnh ®éc lËp trong PLHS ViÖt Nam cã liªn cã hµnh vi tháa m·n dÊu hiÖu ph¸p lý cña hÖ vµ quan hÖ chÆt chÏ víi nhau. Theo ®ã, mét cÊu thµnh téi ph¹m ®−îc quy ®Þnh nÕu TNHS lµ hËu qu¶ ph¸p lý bÊt lîi mµ trong luËt h×nh sù” [5; tr.19]. ng−êi ph¹m téi ph¶i chÞu do ®· thùc hiÖn T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Kinh tÕ - LuËt, T.XXI, Sè 2, 2005
2.2. VÒ chñ thÓ bÞ ¸p dông chÕ ®Þnh TNHS ban ®Çu, buéc båi th−êng thiÖt h¹i... theo vµ ®−îc ¸p dông chÕ ®Þnh miÔn TNHS quy ®Þnh cña ph¸p luËt d©n sù; ph¹t tiÒn, c¶nh c¸o hoÆc buéc th«i viÖc theo quy ®Þnh Theo ®ã, c¶ hai chñ thÓ nµy ®Òu lµ cña ph¸p luËt hµnh chÝnh; ®×nh chØ hîp ng−êi ph¹m téi, tøc lµ ®· thùc hiÖn hµnh vi ®ång lao ®éng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt nguy hiÓm cho x· héi mµ luËt h×nh sù quy lao ®éng) hoÆc biÖn ph¸p kû luËt... §Ó ®Þnh lµ téi ph¹m. Nãi mét c¸ch kh¸c, chñ minh chøng ®iÒu nµy cã thÓ dÉn ra v¨n thÓ trong c¶ hai tr−êng hîp nµy ®Òu lµ b¶n h−íng dÉn thèng nhÊt cã tÝnh chÊt chØ ng−êi ph¹m téi, cho dï ng−êi ®ã ph¶i chÞu ®¹o cña Héi ®ång ThÈm ph¸n Tßa ¸n nh©n TNHS hay ®−îc miÔn TNHS. §iÒu ®ã cã d©n tèi cao t¹i NghÞ quyÕt sè 02/H§TP nghÜa, hä lµ chñ thÓ ®· thùc hiÖn hµnh vi ngµy 05-01-1986 vÒ viÖc H−íng dÉn ¸p ph¹m téi vµ hµnh vi ®ã cã lçi, tr¸i PLHS vµ dông mét sè quy ®Þnh cña BLHS: “Khi ®· ng−êi nµy cã ®ñ n¨ng lùc TNHS vµ ®¹t ®é miÔn TNHS th× Tßa ¸n kh«ng ®−îc quyÕt tuæi theo luËt ®Þnh. ®Þnh bÊt kú lo¹i h×nh ph¹t nµo nh−ng vÉn 2.3. VÒ hËu qu¶ ph¸p lý cña hai chÕ ®Þnh cã thÓ quyÕt ®Þnh viÖc båi th−êng cho ng−êi TNHS vµ miÔn TNHS bÞ h¹i vµ gi¶i quyÕt tang vËt”. Tr−êng hîp ng−êi ph¹m téi lµ ng−êi 2.4. VÊn ®Ò thêi ®iÓm b¾t ®Çu vµ kÕt thóc ph¶i chÞu TNHS, th× cã nghÜa ng−êi nµy cña TNHS ph¶i g¸nh chÞu hËu qu¶ ph¸p lý bÊt lîi cña Nh− chóng ta ®· biÕt, TNHS chØ ph¸t viÖc thùc hiÖn téi ph¹m (bÞ ¸p dông mét sinh (xuÊt hiÖn) khi cã sù viÖc ph¹m téi vµ hoÆc nhiÒu biÖn ph¸p c−ìng chÕ nghiªm chØ ®−îc thùc hiÖn trong ph¹m vi cña quan kh¾c vÒ mÆt h×nh sù cña Nhµ n−íc) vµ ®Æc hÖ PLHS gi÷a hai bªn víi tÝnh chÊt lµ hai biÖt ng−êi ph¹m téi ph¶i chÞu mang ¸n tÝch chñ thÓ cã c¸c quyÒn vµ nghÜa vô nhÊt (nÕu bÞ ¸p dông h×nh ph¹t). Trong khi ®ã, ®Þnh - mét bªn lµ Nhµ n−íc, cßn bªn kia lµ ng−êi ®−îc miÔn TNHS còng lµ ng−êi ng−êi ph¹m téi. Thêi ®iÓm b¾t ®Çu thùc ph¹m téi nh−ng tr−êng hîp ph¹m téi cña hiÖn TNHS lµ tõ khi Tßa ¸n tuyªn mét b¶n hä l¹i cã ®Çy ®ñ c¨n cø ph¸p lý vµ nh÷ng ¸n cã hiÖu lùc ph¸p luËt mµ trong ®ã ®iÒu kiÖn ®Ó ®−îc miÔn TNHS theo quy kh¼ng ®Þnh lçi cña bÞ c¸o trong viÖc thùc ®Þnh cña PLHS. §èi víi tr−êng hîp nµy, hä hiÖn téi ph¹m vµ kÕt thóc khi ng−êi bÞ kÕt ®−¬ng nhiªn kh«ng ph¶i chÞu c¸c hËu qu¶ ¸n ®−îc xãa ¸n tÝch theo quy ®Þnh cña ph¸p lý h×nh sù bÊt lîi cña viÖc ph¹m téi PLHS. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh thùc do m×nh thùc hiÖn nh−: kh«ng bÞ truy cøu hiÖn TNHS, cã nh÷ng tr−êng hîp TNHS TNHS, kh«ng ph¶i chÞu h×nh ph¹t hoÆc còng cã thÓ ®−îc chÊm døt ngay - kh«ng biÖn ph¸p c−ìng chÕ vÒ h×nh sù kh¸c vµ tiÕp tôc ®−îc thùc hiÖn n÷a, nÕu nh− t¹i ®Æc biÖt kh«ng bÞ coi lµ cã ¸n tÝch. Tuy phiªn tßa Tßa ¸n t×m thÊy c¨n cø ®Ó miÔn nhiªn, thùc tiÔn xÐt xö cho thÊy ng−êi ®−îc TNHS cho ng−êi ph¹m téi (§iÒu 181 vµ miÔn TNHS vÉn cã thÓ ph¶i chÞu mét hoÆc §iÒu 249 Bé luËt TTHS n¨m 2003). nhiÒu biÖn ph¸p t¸c ®éng vÒ mÆt ph¸p lý thuéc c¸c ngµnh luËt t−¬ng øng kh¸c. Cô 3. VÊn ®Ò ¸p dông chÕ ®Þnh TNHS vµ chÕ ®Þnh miÔn TNHS thÓ lµ: c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt tè tông h×nh sù Nh− ®· ph©n tÝch, TNHS vµ miÔn (TTHS); buéc ph¶i phôc håi l¹i t×nh tr¹ng TNHS cã quan hÖ mËt thiÕt vµ chÆt chÏ víi T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Kinh tÕ - LuËt, T.XXI, Sè 2, 2005
nhau. Cho nªn, gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò quy ®Þnh cña ph¸p luËt th× phô thuéc vµo TNHS vµ ¸p dông ®óng ®¾n chÕ ®Þnh miÔn giai ®o¹n TTHS t−¬ng øng cô thÓ, miÔn TNHS trong thùc tiÔn sÏ t¹o c¬ së ph¸p lý TNHS cã thÓ ®−îc ¸p dông b»ng v¨n b¶n ®×nh chØ ®iÒu tra, ®×nh chØ vô ¸n bëi c¸c c¬ thuËn lîi cho c¸c c¬ quan ¸p dông ph¸p quan §iÒu tra, ViÖn kiÓm s¸t hoÆc Tßa ¸n luËt ®Êu tranh phßng, chèng téi ph¹m, b¶o vÖ cã hiÖu qu¶ c¸c lîi Ých cña Nhµ n−íc, c¸c (c¸c ®iÒu 164, 169, 181 vµ §iÒu 249 Bé luËt quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña tæ chøc vµ TTHS n¨m 2003) khi cã ®Çy ®ñ c¨n cø cña c«ng d©n. Tuy nhiªn, qua nghiªn cøu ph¸p lý vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn do luËt ®Þnh. c¸c quy ®Þnh cña PLHS liªn quan ®Õn hai Theo ®ã, ë ®©y kh«ng chØ cã c¬ quan Tßa ¸n chÕ ®Þnh - TNHS vµ miÔn TNHS, còng nh− cã quyÒn ¸p dông miÔn TNHS, mµ cßn c¶ c¸c c¬ quan §iÒu tra vµ ViÖn kiÓm s¸t. Nh− thùc tiÔn ¸p dông chóng, chóng t«i rót ra mét sè nhËn xÐt sau: vËy, gi÷a c¸c quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p ViÖt Nam n¨m 1992 (®o¹n 1 §iÒu 72) vµ cña Bé 3.1. HiÖn nay, ®Ó ¸p dông TNHS ®èi luËt TTHS n¨m 2003 (c¸c §iÒu 9, 164, 169, víi ng−êi ®· thùc hiÖn hµnh vi nguy hiÓm 181 vµ 249) cßn thiÕu sù nhÊt qu¸n vÒ mÆt cho x· héi mµ luËt h×nh sù quy ®Þnh lµ téi l«gic ph¸p lý vµ ch−a chÆt chÏ vÒ mÆt kü ph¹m, th× c¨n cø vµo nguyªn t¾c hiÕn ®Þnh thuËt lËp ph¸p. vÒ suy ®o¸n v« téi ®· ®−îc ghi nhËn trong 3.3. V× vËy, theo quan ®iÓm cña chóng HiÕn ph¸p n¨m 1992 (®o¹n 1 §iÒu 72) vµ Bé luËt TTHS n¨m 2003 (§iÒu 9) cña n−íc t«i trong thêi gian tíi nªn ch¨ng nhµ lµm ta: “Kh«ng ai bÞ coi lµ cã téi vµ ph¶i chÞu luËt n−íc ta cÇn nghiªn cøu söa ®æi, bæ h×nh ph¹t khi ch−a cã b¶n ¸n kÕt téi cña sung c¸c quy ®Þnh vÒ hai chÕ ®Þnh TNHS Tßa ¸n ®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt”, th× vµ miÔn TNHS theo h−íng viÖc ¸p dông TNHS chØ ®−îc chÝnh thøc thùc hiÖn khi chóng nªn giao cho duy nhÊt mét c¬ quan - b¶n ¸n kÕt téi cña Tßa ¸n ®· cã hiÖu lùc Tßa ¸n. Bëi lÏ, cã nh− vËy míi phï hîp víi ph¸p luËt. Cã nghÜa, tõ thêi ®iÓm Tßa ¸n phï hîp vµ thèng nhÊt víi quy ®Þnh HiÕn tuyªn mét b¶n ¸n kÕt téi cã hiÖu lùc ph¸p ph¸p, v× HiÕn ph¸p míi chÝnh lµ ®¹o luËt luËt, th× míi cã viÖc ¸p dông trªn thùc tÕ c¬ b¶n vµ cã hiÖu lùc ph¸p lý cao nhÊt cña sù h¹n chÕ hoÆc sù t−íc bá quyÒn, tù do Nhµ n−íc, mäi v¨n b¶n b¶n ph¸p luËt kh¸c (thËm chÝ sinh m¹ng) cña ng−êi bÞ kÕt ¸n. ph¶i phï hîp víi HiÕn ph¸p (§iÒu 146 Nãi mét c¸ch kh¸c, theo c¸c quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p n¨m 1992). Tuy nhiªn, ®©y lµ HiÕn ph¸p, PLHS vµ ph¸p luËt TTHS hiÖn vÊn ®Ò lín vµ phøc t¹p cÇn tiÕp tôc nghiªn hµnh cña n−íc ta, viÖc ¸p dông TNHS chØ cøu trong mét bµi viÕt kh¸c, cßn trong cã thÓ vµ lµ duy nhÊt mét c¬ quan cã thÈm ph¹m vi bµi viÕt nµy, chóng t«i chØ xem xÐt quyÒn ¸p dông - Tßa ¸n. mèi liªn hÖ gi÷a TNHS vµ miÔn TNHS. 3.2. Tõ luËn ®iÓm trªn ®©y, dÉn ®Õn 4. KÕt luËn mét l«gÝc ®−¬ng nhiªn r»ng: còng chØ cã Tõ viÖc nghiªn cøu mét sè vÊn ®Ò lý Tßa ¸n míi ®−îc ¸p dông chÕ ®Þnh miÔn luËn vÒ mèi liªn hÖ gi÷a TNHS vµ miÔn TNHS. C¸c c¬ quan §iÒu tra, ViÖn kiÓm TNHS, cho phÐp ®−a ra mét sè kÕt luËn s¸t kh«ng thÓ lµ c¸c c¬ quan cã thÈm chung d−íi ®©y. quyÒn ¸p dông miÔn TNHS, mµ ®iÒu nµy 4.1. Mét lµ, TNHS lµ hËu qu¶ ph¸p lý l¹i m©u thuÉn víi chÝnh c¸c quy ®Þnh cña cña viÖc thùc hiÖn téi ph¹m vµ ®−îc thÓ ph¸p luËt TTHS hiÖn hµnh. Bëi lÏ, theo T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Kinh tÕ - LuËt, T.XXI, Sè 2, 2005
c¸c quy ph¹m cña hai chÕ ®Þnh nµy trong hiÖn b»ng viÖc ¸p dông ®èi víi ng−êi ph¹m thùc tiÔn ®−îc chÝnh x¸c vµ ®óng ®¾n. téi mét hoÆc nhiÒu biÖn ph¸p c−ìng chÕ cña Nhµ n−íc do luËt h×nh sù quy ®Þnh. Nã 4.5. Vµ cuèi cïng, n¨m lµ, TNHS vµ (TNHS) ®−îc b¾t ®Çu thùc hiÖn tõ khi Tßa miÔn TNHS lµ hai chÕ ®Þnh quan träng cña ¸n tuyªn mét b¶n ¸n cã hiÖu lùc ph¸p luËt luËt h×nh sù ViÖt Nam, cã ý nghÜa to lín mµ trong ®ã kh¼ng ®Þnh lçi cña bÞ c¸o trong viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò TNHS vµ h×nh trong viÖc thùc hiÖn téi ph¹m vµ kÕt thóc ph¹t cña ng−êi ph¹m téi, nh−ng hiÖn nay khi ng−êi bÞ kÕt ¸n ®−îc xãa ¸n tÝch theo trong khoa häc luËt h×nh sù xung quanh quy ®Þnh cña PLHS. hai chÕ ®Þnh nµy cßn nhiÒu vÊn ®Ò ®ßi hái ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu ®Ó lµm s¸ng tá 4.2. Hai lµ, miÔn TNHS lµ sù huû bá mét lo¹t vÊn ®Ò (nh−: kh¸i niÖm, b¶n chÊt hËu qu¶ ph¸p lý cña viÖc thùc hiÖn hµnh vi ph¸p lý, c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n, c¬ së vµ nguy hiÓm cho x· héi bÞ luËt h×nh sù cÊm nh÷ng ®iÒu kiÖn cña TNHS, vÊn ®Ò TNHS ®èi víi ng−êi bÞ coi lµ cã lçi trong viÖc thùc cña ph¸p nh©n, kh¸i niÖm, b¶n chÊt ph¸p hiÖn hµnh vi ®ã, do c¬ quan t− ph¸p h×nh lý, c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña miÔn TNHS, sù cã thÈm quyÒn tïy thuéc vµo giai ®o¹n nh÷ng hËu qu¶ ph¸p lý khi ng−êi ph¹m téi TTHS t−¬ng øng ¸p dông khi cã ®Çy ®ñ ®−îc miÔn TNHS, ph©n biÖt miÔn tr¸ch c¨n cø ph¸p lý vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn ®−îc nhiÖm víi mét sè chÕ ®Þnh kh¸c cã liªn quy ®Þnh trong PLHS. quan, v.v...). MÆt kh¸c, cho ®Õn nay trong 4.3. Ba lµ, TNHS vµ miÔn TNHS lµ khoa häc luËt h×nh sù ViÖt Nam vÉn ch−a nh÷ng chÕ ®Þnh ®éc lËp vµ cã ý nghÜa rÊt cã mét c«ng tr×nh nghiªn cøu chuyªn kh¶o quan träng cña PLHS ViÖt Nam trong viÖc nµo ®Ò cËp mét c¸ch ®ång bé, toµn diÖn vµ gi¶i quyÕt chÝnh x¸c vÊn ®Ò TNHS vµ h×nh cã hÖ thèng cïng mét lóc ®Õn hai chÕ ®Þnh ph¹t cña ng−êi ph¹m téi, b¶o vÖ ph¸p chÕ - TNHS vµ miÔn TNHS, mÆc dï gi÷a vµ trËt tù ph¸p luËt, b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ chóng cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ vµ mËt thiÕt lîi Ých hîp ph¸p cña Nhµ n−íc, cña x· héi víi nhau nh− ®· ph©n tÝch trªn. ChÝnh v× vµ cña c«ng d©n, còng nh− thÓ hiÖn tÝnh vËy, viÖc lµm s¸ng tá vÒ mÆt lý luËn c¸c nh©n ®¹o s©u s¾c víi néi dung thùc hiÖn quy ®Þnh cña PLHS ViÖt Nam hiÖn hµnh chÝnh s¸ch “nghiªm trÞ kÕt hîp víi khoan vÒ chÕ ®Þnh TNHS vµ chÕ ®Þnh miÔn TNHS hång", "trõng trÞ kÕt hîp víi gi¸o dôc c¶i vµ vÊn ®Ò ¸p dông chóng trong thùc tiÔn, t¹o” trong ®−êng lèi xö lý cña Nhµ n−íc ta. ®ång thêi ®−a ra m« h×nh lý luËn cña c¸c quy ph¹m vÒ hai chÕ ®Þnh nµy [2]; [4]; [6]; 4.4. Bèn lµ, gi÷a TNHS vµ miÔn TNHS [7] ®Ó hoµn thiÖn chóng d−íi gãc ®é kü thuËt thÓ hiÖn mèi liªn hÖ thèng nhÊt vµ h÷u c¬, lËp ph¸p vµ gãc ®é nhËn thøc - khoa häc l«gÝc vµ biÖn chøng. Cho nªn, viÖc nhËn kh«ng nh÷ng cã ý nghÜa lý luËn - thùc tiÔn thøc - khoa häc ®óng ®¾n vÒ TNHS sÏ t¹o vµ ph¸p lý quan träng, mµ cßn lµ mét trong c¬ së v÷ng ch¾c cho nhËn thøc vÒ miÔn nh÷ng nhiÖm vô vµ lµ h−íng nghiªn cøu c¬ TNHS vµ qua ®ã, gãp phÇn ®Ó viÖc ¸p dông b¶n cña khoa häc luËt h×nh sù n−íc ta. T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Kinh tÕ - LuËt, T.XXI, Sè 2, 2005
tµi liÖu tham kh¶o 1. Bé luËt h×nh sù n−íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam n¨m 1999. 2. Lª C¶m, C¸c nghiªn cøu chuyªn kh¶o vÒ PhÇn chung LuËt h×nh sù (TËp III), NXB C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi, 2000. 3. Lª C¶m (chñ biªn), Gi¸o tr×nh LuËt h×nh sù ViÖt Nam (PhÇn chung), NXB §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, 2003 (t¸i b¶n lÇn thø nhÊt). 4. Lª C¶m, ChÕ ®Þnh miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1999, Trong s¸ch: Nhµ n−íc vµ Ph¸p luËt ViÖt Nam tr−íc thÒm thÕ kû XXI, TËp thÓ t¸c gi¶ do TSKH Lª C¶m chñ biªn, NXB C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi, 2002. 5. Lª ThÞ S¬n, Tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù, T¹p chÝ LuËt häc, sè 5/1997. 6. TrÞnh TiÕn ViÖt, VÒ mét sè gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ ¸p dông c¸c quy ®Þnh vÒ miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam, T¹p chÝ Tßa ¸n nh©n d©n, sè 2 (1)/2005. 7. TrÞnh TiÕn ViÖt, Nh÷ng tr−êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong Bé luËt h×nh sù ViÖt Nam n¨m 1999, NXB Lao ®éng - X· héi, Hµ Néi, 2004. T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Kinh tÕ - LuËt, T.XXI, Sè 2, 2005