intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Bệnh học thủy sản tập 3 - Bệnh ký sinh trùng part 3

Chia sẻ: Sdad Dasf | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:19

Thêm vào BST
Báo xấu
136
lượt xem 43
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'bệnh học thủy sản tập 3 - bệnh ký sinh trùng part 3', nông - lâm - ngư, ngư nghiệp phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bệnh học thủy sản tập 3 - Bệnh ký sinh trùng part 3

  1. Bïi Quang TÒ 258 Hình 242: 16 thể đơn bội (T) trong thể dinh dưỡng của P. marinus chưa thành thục. những thể đơn bội này được chứa trong một tế bào máu (HN thấy rõ nân của tế bào bạch huyết) và thể dinh dưỡng thành thục (M) ở gần bên. Hình 243: Mẫu tươi trực tràng của hàu Crassostrea virginica cho thấy bằng kỹ thuật ủ thioglycollate và nhuộm Lugol xuất hiện 6 túi bào tử động của Perkinsus marinus bắt màu đen. Phân bố và lan truyền bệnh: Có khoảng 50 loài nhuyễn thể nhiễm Perkinsus nhưng chúng không gây thành bệnh Perkinsus marinus (=Dermocystidium marinum, =Labyrinthomyxa marina) ký sinh ở hàu Crassostrea virginica và C. gigas Perkinsus olseni/atlanticus ký sinh ở Haliotis ruber, H. cyclobates, H. scalaris, H. laevigata, Ruditapes philippinarum vµ R. decussates.
  2. BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 3 259 a) Ruditapes (=Tapes, =Venerupis) decussatus, Ruditapes (=Tapes) semidecussatus, Ruditapes pullastra, Venerupis aurea, Venerupis pullastra; trai nuôi Venerupis (=Tapes, =Ruditapes) philippinarum. b) Macoma balthica có dấu hiệu như vật chủ chính, nhưng không xuất hiện ở Macoma mitchelli, Mercenaria mercenaria và Crassostrea virginica. c) Mya arenaria. d) Venerupis (=Tapes, =Ruditapes) philippinarum nhưng không quan sát ở 10 thân mền khác (gồm Crassostrea gigas và Pinctada fucata martensii) từ vùng dịch bệnh ở hàn Quốc (Choi và Park 1997, Park et al. 2001). e) Nhiều loài thân mềm gồm Tridacna gigas, Tridacna maxima, Tridacna crocea, Anadara trapezia, và Katelysia rhytiphora. Phân bố: a) Bồ Đào Nha, Galicia (Tây Bắc Tây Ban Nha), bờ biển Huelva (Tây nam Tây Ban Nha), và biển Địa Trung Hải. b) Virginia, Maryland (vịnh Chesapeake), Mỹ c) Vịnh Chesapeake, Mỹ (McLaughlin và Faisal 2000). d) Bờ biển phía Tây và Nam Hàn Quốc; quận Kumamoto và Hiroshima, Nhật Bản; và dọc bờ phía bắc của biển vàng, Trung Quốc. e) Giải đá ngầm, phía Nam Úc. Chẩn đoán bệnh Dựa vào dấu hiệu bệnh lý, mô bệnh học, kính hiển vi điện tử, miễn dịch học và kỹ thuật PCR 7. BÖnh do ngµnh trïng bµo tö - Sporozoa leuckart, 1872 emend, kryloo dobrovolsky, 1980 Ngµnh Sporozoa ký sinh trong c¸c tÕ bµo èng tiªu ho¸ hoÆc trong xoang cña ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng vµ cã x−¬ng sèng. §Æc ®iÓm ®Æc tr−ng cña Sporozoa lµ cã giai ®o¹n sinh bµo tö (Sporogory) trong vßng ®êi. Bµo tö (Spore) cã mµng cøng, tr¬n nh½n, bao bäc bªn ngoµi, bªn trong lµ c¸c trïng bµo tö (Sporozoit). Vßng ®êi cña Sporozoa thay ®æi phøc t¹p nh−ng nh×n chung cã sù xen kÏ gi÷a sinh s¶n h÷u tÝnh vµ v« tÝnh (sinh s¶n h÷u tÝnh sinh bµo tö, sinh s¶n v« tÝnh b»ng liÖt sinh) Ngµnh bµo tö trïng cã 3 líp: - Líp trïng 2 tÕ bµo (Eugregarinida) ký sinh ë ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng. - Líp trïng bµo tö m¸u (Haemosporidia) ký sinh ë ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng. - Líp trïng h×nh cÇu (Coccidia) ký sinh ë c¸. 7.1. BÖnh trïng bµo tö Goussiosis. 7.1.1. T¸c nh©n g©y bÖnh. Bé Coccida Leuchart 1879 Hä Eimeridae Leger 1911 Gièng Goussia LabbÐ, 1986 (H×nh 244)
  3. Bïi Quang TÒ 260 Bµo nang Goussia th−êng cã d¹ng h×nh cÇu, kÝch th−íc thay ®æi theo loµi, th−êng kho¶ng tõ 8-14 μ. Bªn ngoµi cã mét mµng cøng bao bäc. Trong bµo nang cã 4 bµo tö h×nh bÇu dôc cã mµng bäc trong suèt. Mçi bµo tö l¹i cã 2 trïng bµo tö h×nh d¹ng nh− tr¸i chuèi. C¬ thÓ 1 ®Çu to, 1 ®Çu nhá vµ th−êng s¾p xÕp ng−îc ®Çu ®u«i nhau. TÕ bµo chÊt cña trïng bµo tö ®ång ®Òu. H¹ch h×nh trßn n»m lÖch vÒ ®Çu H×nh 244: Goussia: A. 2 bµo nang thµnh thôc trong tÕ bµo tæ chøc ký chñ, B. Bµo nang m« pháng C. Bµo nang ch−a thµnh thôc. réng. 1. Mµng bµo nang, 2. Bµo tö vµ mµng bµo tö, 3. Trïng bµo tö, 4. H¹ch tÕ bµo, 5. ChÊt th¶i bµo tö, 6. Cùc c¬ thÓ, 7. ChÊt th¶i bµo nang 7.1.2. Ph−¬ng ph¸p sinh s¶n. Goussia cã ph−¬ng ph¸p sinh s¶n v« tÝnh vµ sinh s¶n h÷u tÝnh (H×nh 245). - Sinh s¶n v« tÝnh: Bµo nang Goussia ë trong m«i tr−êng n−íc, c¸ ¨n vµo ruét d−íi t¸c dông cña dÞch tiªu ho¸, trïng bµo tö ®−îc gi¶i phãng ra ngoµi. Trïng bµo tö x©m nhËp vµo tÕ bµo thµnh ruét sinh s¶n v« tÝnh cho nhiÒu liÖt trïng (Meirozoit). LiÖt trïng ph¸ tÕ bµo vµo xoang ruét l¹i x©m nhËp vµo thµnh ruét vµ b¾t ®Çu mét thÕ hÖ sinh s¶n v« tÝnh míi. -Sinh s¶n h÷u tÝnh: Sau 4-5 thÕ hÖ sinh s¶n v« tÝnh, liÖt trïng l¹i x©m nhËp vµo tÕ bµo thµnh ruét vµ chuyÓn thµnh mÇm giao tö: mÇm giao tö lín kh«ng ph©n chia, lín lªn thµnh mét giao tö lín, cßn mÇm giao tö bÐ ph©n chia cho nhiÒu giao tö bÐ, giao tö bÐ cã 2 roi nªn cã thÓ di chuyÓn t×m gÆp giao tö lín ®Ó thô tinh thµnh hîp tö. Hîp tö tiÕt ra chÊt h×nh thµnh vá bao bäc thµnh bµo nang. Bµo nang theo ph©n ra ngoµi. Trong bµo nang ph©n chia 2 lÇn liªn tiÕp cho 4 mÇm bµo tö, mçi bµo tö ph©n chia thµnh 2 trïng bµo tö. Bµo nang lóc nµy cã kh¶ n¨ng c¶m nhiÔm, nÕu vµo ®−îc trong èng tiªu ho¸ cña ký chñ thÝch hîp, trïng bµo tö ®−îc gi¶i phãng chui vµo thµnh ruét tiÕp tôc thÕ hÖ sinh s¶n v« tÝnh míi. 7.1.3. ChÈn ®o¸n vµ ph©n bè. §Ó quan s¸t t¸c nh©n g©y bÖnh, võa quan s¸t dÊu hiÖu bÖnh lý võa quan s¸t b»ng kÝnh hiÓn vi. C¸ bÞ bÖnh lç hËu m«n cã chÊt dÞch mµu vµng, do qu¸ tr×nh sinh s¶n Goussia sinh ra nhiÒu liÖt trïng ph¸ ho¹i v¸ch cña thµnh ruét lµm tæn th−¬ng tæ chøc ruét. §Ó kh¼ng ®Þnh, lÊy dÞch ruét kiÓm tra d−íi kÝnh hiÓn vi. ë n−íc ta ®· ph¸t hiÖn lo¹i Goussia sinensis ký sinh trong ruét c¸ tr¾m cá, c¸ mÌ tr¾ng. Goussia carpilli ký sinh trong ruét c¸ chÐp. Nh×n chung c−êng ®é vµ tû lÖ c¶m nhiÔm ch−a cao. Theo tµi liÖu cña mét sè n−íc trªn thÕ giíi nh− Liªn X«, Trung Quèc, Ba Lan, TiÖp Kh¾c, §øc,...gièng Goussia ký sinh trªn mét sè gièng c¸ nu«i g©y t¸c h¹i lín ®· lµm c¸ chÕt, ký sinh chñ yÕu trªn c¸ lín.
  4. BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 3 261 Goussia khi ra m«i tr−êng n−íc sèng kh¸ l©u, bµo nang l¾ng xuèng ®¸y thuû vùc hay lÉn trong cá c©y, thøc ¨n nªn c¸ ¨n vµo c¶m nhiÔm trùc tiÕp kh«ng qua ký chñ trung gian. NhiÖt ®é n−íc 24-300C thÝch hîp cho Goussia sinh s¶n. BÖnh ph¸t triÓn m¹nh vµo mïa hÌ. TÝnh chän läc ký chñ cao nh−ng trªn mét con c¸ cã thÓ gÆp tõ mét ®Õn mÊy loµi Goussia. Goussia cã thÓ truyÒn bÖnh tõ c¸ sang cho ng−êi, do ®ã ta nªn ¨n c¸ ®· nÊu chÝn. H×nh 245: S¬ ®å chu kú ph¸t triÓn cña trïng Goussia 1. Sinh s¶n v« tÝnh: 2. MÇm giao tö lín (c¸i); 3. Giao tö bÐ (®ùc); 4,5. Hîp tö, 6. Bµo nang ®· thµnh thôc B A H×nh 246: cÇu trïng trong ruét c¸: A- cÇu trïng trong ruét c¸ chÐp; B- cÇu trïng trong ruét c¸ r« phi. (theo Bïi Quang TÒ, 1998) 7.1.4. Ph−¬ng ph¸p phßng trÞ. Goussia cã vá cøng bao ngoµi vµ cã thÓ tån t¹i d−íi ®¸y ao hå, khi gÆp ®iÒu kiÖn thuËn lîi sÏ ph¸t triÓn, v× thÕ tiªu diÖt hoµn toµn rÊt khã kh¨n, cÇn chó ý c¸c biÖn ph¸p phßng bÖnh. Dïng v«i tÈy ao tr−íc khi th¶ c¸. ë mét sè n−íc, khi c¸ bÖnh ng−êi ta dïng Sulfathiazolum (ST), cø 100 kg cho 1 gram ST, c¸ch dïng trén vµo thøc ¨n, cho ¨n liªn tôc 6 ngµy nh−ng tõ ngµy thø 2 trë ®i l−îng thøc ¨n chØ dïng 0,5 gram. Ngoµi ra cßn cã thÓ dïng 1,2 gram Iode hoÆc 50 gram bét l−u huúnh cho 50 kg träng l−îng c¸, cho ¨n liªn tôc trong 4 ngµy. ë n−íc ta bÖnh nµy ch−a tiÕn hµnh nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p phßng trÞ.
  5. Bïi Quang TÒ 262 7.2. BÖnh trïng hai tÕ bµo ë t«m Gregarinosis. 7.2.1. T¸c nh©n g©y bÖnh. Gregarine thuéc líp trïng 2 tÕ bµo: Eugregarinida (H×nh 247). Gregarine ký sinh chñ yÕu trong ruét ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng tËp trung ë ngµnh ch©n khíp Arthropoda vµ giun ®èt Annelia (John vµ ctv,1979). Gregarine th−êng ký sinh ë trong ruét t«m sèng trong tù nhiªn. Gregarine ký sinh ë t«m he cã Ýt nhÊt 3 gièng: - Nematopsis spp - Cephalolobus spp - Paraophiodina spp CÊu t¹o Gregarine ë giai ®o¹n tr−ëng thµnh hay thÓ dinh d−ìng gåm cã 2 tÕ bµo. TÕ bµo phÝa tr−íc (Protomerite - P) cã cÊu t¹o phøc t¹p gäi lµ ®èt tr−íc (Epimerite - E) nã lµ c¬ quan ®Ýnh cña ký sinh trïng vµ tÕ bµo phÝa sau (Deutomerite - D). 7.2.2. Chu kú sèng cña Gregarine trong t«m. PhÇn lín Gregarine cã chu kú sèng trùc tiÕp (John vµ ctv,1979) tuy nhiªn cã 1 sè loµi g©y bÖnh trªn ®éng vËt gi¸p x¸c cã vËt chñ trung gian lµ th©n mÒm. Khi t«m ¨n thøc ¨n lµ vËt chñ trung gian ®· nhiÔm bµo tö (spore) cña Gregarine. Bµo tö trong thøc ¨n nÈy mÇm thµnh h¹t bµo tö (Sporozoite) b¸m vµo thµnh vµ c¸c mÊu låi cña d¹ dµy hoÆc lan xuèng c¸c tÕ bµo biÓu m« cña ruét tr−íc. Bµo tö b¸m vµo d¹ dµy vµ ruét b»ng mét gèc b¸m ®Æc biÖt (holdfast). Trong giai ®o¹n thÓ dinh d−ìng (Trophozoite), chóng ph¸t triÓn tõ gèc b¸m thµnh tÕ bµo phÝa tr−íc vµ cã nh©n tÕ bµo ph©n biÖt râ ë gi÷a tÕ bµo. Qua 3 giai ®o¹n ph¸t triÓn Trophont sÏ h×nh thµnh mét sè bµo tö vµ chóng l¹i phãng bµo tö vµo ruét vµ d¹ dµy, di chuyÓn vÒ ruét sau, tiÕp tôc giai ®o¹n bµo tö cña ký sinh trïng. C¸c bµo tö th−êng c− tró ë c¸c nÕp gÊp cña ruét. ë ruét sau mçi bµo tö ph¸t triÓn thµnh mét kÐn giao tö (Gametocyst) gåm cã c¸c giao tö nhá vµ giao tö lín. Khi kÐn giao tö vì ra, c¸c giao tö tiÕp hîp vµ h×nh thµnh c¸c hîp tö (Zygote) ®−îc phãng ra ngoµi m«i tr−êng. C¸c hîp tö (Zygospore ) lµ thøc ¨n cña nhuyÔn thÓ hai vá vµ giun ®èt (Polydora cirrhosa) chóng lµ c¸c ®éng vËt sèng ë ®¸y ao t«m. Ruét cña nhuyÔn thÓ hoÆc giun ®èt b¾t ®Çu nhiÔm Gregarine vµ h×nh thµnh c¸c bµo tö trong tÕ bµo biÓu m«. KÐn bµo tö (Sporocyste) phãng vµo ph©n gi¶ cña nhuyÔn thÓ lµ thøc ¨n cña t«m hoÆc c¸c giun ®èt nhiÔm kÐn bµo tö lµ thøc ¨n cña t«m. TiÕp tôc h¹t bµo tö ®−îc phãng vµo ruét d¹ dµy cña t«m vµ tiÕp tôc mét chu kú míi cña Gregarine. Nh÷ng h¹t bµo tö ph¸t triÓn ë giai ®o¹n thÓ dinh d−ìng trong ruét (Nematopsis spp vµ Paraophioidina spp) hoÆc d¹ dµy sau (Cephalolobus spp). 7.2.3. DÊu hiÖu bÖnh lý T«m nhiÔm trïng hai tÕ bµo c−êng ®é nhÑ kh«ng thÓ hiÖn râ dÊu hiÖu bÖnh lý râ rµng, th−êng thÓ hiÖn t«m chËm lín. Khi t«m bÞ bÖnh nÆng Nematopsis sp víi c−êng ®é > 100 h¹t bµo tö/con, d¹ dµy vµ ruét cã chuyÓn mµu h¬i vµng hoÆc tr¾ng, cã c¸c ®iÓm tæn th−¬ng ë ruét t¹o ®iÒu kiÖn cho vi khuÈn Vibrio x©m nhËp g©y ho¹i tö thµnh ruét, t«m cã thÓ th¶i ra ph©n tr¾ng (h×nh 187), nªn ng−êi nu«i t«m gäi lµ “bÖnh ph©n tr¾ng”, bÖnh cã thÓ g©y cho t«m chÕt r¶i r¸c. 7.2.4. Ph©n bè lan truyÒn cña bÖnh. BÖnh Gregarine xuÊt hiÖn ë t«m biÓn nu«i ë Ch©u ¸, Ch©u Mü. BÖnh th−êng x¶y ra ë c¸c hÖ thèng −¬ng gièng vµ ao nu«i t«m thÞt. Theo Tseng (1987) cho biÕt Gregarine ®· g©y bÖnh ë t«m só (P. monodon) nu«i trong ao. Møc ®é nhiÔm bÖnh cña t«m nu«i rÊt cao cã tr−êng hîp tû lÖ nhiÔm bÖnh 100%. BÖnh ®· g©y hËu qu¶ lµm gi¶m n¨ng suÊt nu«i, do Gregarine ®· lµm cho t«m sinh tr−ëng chËm. ë ViÖt Nam kiÓm tra t«m thÎ, t«m só nu«i cã nhiÔm Nematopsis sp ë ruét vµ d¹ dµy, møc ®é nhiÔm rÊt cao, tû lÖ tõ 70-100%, bÖnh ®· x¶y ra nhiÒu trong c¸c ao nu«i t«m só b¸n th©m canh ë cuèi chu kú nu«i (theo Bïi Quang TÒ, 1998, 2002). Th¸ng 6-7 n¨m 2002 ë huyÖn Tuy Hßa, Phó Yªn cã kho¶ng 450 ha (60%) t«m bÞ bÖnh ph©n tr¾ng, chÕt r¶i r¸c, phßng trÞ kh«ng ®¹t yªu cÇu (theo b¸o c¸o cña chi côc b¶o vÖ nguån lîi thñy
  6. BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 3 263 s¶n Phó Yªn th¸ng 7/2002). Tõ n¨m 2003 ®Õn ®Õn nay bÖnh ph©n tr¾ng th−êng x¶y ra ë ®Þa ph−¬ng nu«i t«m só th©m canh: B¹c Liªu, Sãc Tr¨ng, Nam §Þnh, H¶i Phßng, Qu¶ng Ninh…(theo Bïi Quang TÒ, 2005) d p p p d d A B D C E F H×nh 247: Trïng hai tÕ bµo ký sinh ë t«m (Gregarine). A,B- ThÓ dinh d−ìng (Trophozoite) cña Nematopsis sp ký sinh ë ruét gi÷a cña t«m só; C- h¹t bµo tö (Sporozoite); D- kÐn giao tö (Gametocyst) ë ruét sau t«m r¶o; E- Cephalolobus penaeus ký sinh trong ruét t«m r¶o (bar= 0,25mm) (thÓ dinh d−ìng vµ kÐn giao tö); F- ThÓ dinh d−ìng cña Cephalolobus vµ Nematopsis trong ruét t«m r¶o; p- tÕ bµo phÝa tr−íc (protomerite) cßn gäi lµ ®èt tr−íc (Epimerite- e) ; d- tÕ bµo phÝa sau (deutomerite). MÉu t−¬i, kh«ng nhuém (theo Bïi Quang TÒ, 1998, 2004)
  7. Bïi Quang TÒ 264 H×nh 248: ph©n tr¾ng trong ao nu«i t«m (mÉu thu ë ao nu«i t«m B¹c Liªu 10/2003) BÖnh ph©n tr¾ng ë t«m nguyªn nh©n ®Çu tiªn do trïng hai tÕ bµo lµm g©y tæn th−¬ng thµnh ruét, d¹ dµy cña t«m kÕt hîp víi m«i tr−êng « nhiÔm l−îng Vibrio ph¸t triÓn gia t¨ng, t«m ¨n thøc ¨n nhiÔm Vibrio vµo d¹ dµy ruét, vi khuÈn nh©n c¬ héi g©y ho¹i tö thµnh ruét cã mµu vµng hoÆc tr¾ng. 7.2.4. ChÈn ®o¸n bÖnh ChÈn ®o¸n bÖnh dùa vµo kiÓm tra tiªu b¶n t−¬i vµ m« bÖnh häc c¸c tiªu b¶n ë ruét vµ d¹ dµy cña t«m. HoÆc kiÓm tra c¸c h¹t bµo tö trong ph©n t«m, bïn b· d−íi ®¸y ao. Khi t«m bÞ bÖnh nÆng Nematopsis sp víi c−êng ®é > 100 h¹t bµo tö/con, ruét gi÷a vµ ruét cã chuyÓn mµu h¬i vµng, cã 1 ®iÓm tæn th−¬ng ë ruét t¹o ®iÒu kiÖn cho vi khuÈn x©m nhËp. 7.2.5. Phßng vµ trÞ bÖnh. Phßng trÞ bÖnh Gregarine ®ang nghiªn cøu, nh−ng ®Ó phßng bÖnh chóng ta ¸p dông biÖn ph¸p phßng bÖnh tæng hîp. Trong c¸c ao tr¹i −¬ng t«m gièng, thøc ¨n t−¬i sèng cã chøa mÇm bÖnh cÇn ph¶i khö trïng b»ng c¸ch nÊu chÝn. VÖ sinh ®¸y bÓ, ao th−êng xuyªn ®Ó diÖt c¸c mÇm bÖnh cã trong ph©n t«m. 8. BÖnh do ngµnh trïng vi bµo tö Mycrosporidia balbiani, 1882 Ngµnh trïng vi bµo tö ký sinh ë s©u bä, 1 sè ®éng vËt ch©n khíp, 1 sè ký sinh trong tÕ bµo cña c¸, cã kho¶ng h¬n 800 loµi thuéc 70 gièng. Vi bµo tö ký sinh trªn c¸ kho¶ng 70 loµi thuéc 7 gièng, th−êng chóng ký sinh trong tÕ bµo tæ chøc tuyÕn sinh dôc, gan, thËn, mËt, ruét, tæ chøc mì, da vµ mang... cña c¸ lµm t¸c h¹i ®Õn c¸. Vi bµo tö ký sinh ë gi¸p x¸c (t«m, cua) sèng trong tù nhiªn vµ c¸c ao nu«i t«m cã h¬n 30 loµi thuéc 3 gièng, lµm ¶nh h−ëng ®Õn tû lÖ sèng ®Æc biÖt lµm gi¶m chÊt l−îng thùc phÈm cña t«m. §Ó phßng trÞ bÖnh do vi bµo tö g©y ra theo tµi liÖu n−íc ngoµi, tr−íc khi th¶ t«m, c¸ vµo nu«i cÇn tÈy dän ao s¹ch sÏ, ph¬i n¾ng ao ®Ó t¨ng nhiÖt ®é. Trong ®iÒu kiÖn 500C vµi phót, bµo tö cña chóng cã thÓ bÞ tiªu diÖt. Ngoµi ra cã thÓ dïng Cetylpyridinium chloride 100 ppm trong 3 phót cã thÓ diÖt ®−îc bµo tö. 8.1. BÖnh trïng vi bµo tö ë c¸ Glugeosis. 8.1.1. T¸c nh©n g©y bÖnh. Bé Glugeida Issi,1893 Hä Glugeidae Gurley,1893 Gièng Glugea Thelohan 1891 (H×nh 249)
  8. BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 3 265 C¬ thÓ cña gièng Glugea rÊt nhá chõng kho¶ng 3-6 μ x 1-4 μ, c¬ thÓ h×nh trßn hay h×nh bÇu dôc. CÊu pt e t¹o c¬ thÓ rÊt ®¬n gi¶n, bªn ngoµi cã mµng do chÊt kitin t¹o thµnh, cã cùc nang h×nh d¹ng gièng bµo tö, bªn trong cã sîi t¬. Loµi Glugea intestinalis cùc n nang dµi b»ng chiÒu dµi c¬ thÓ trë lªn. Trong tÕ bµo chÊt cã h¹ch h×nh trßn vµ tÕ bµo chÊt còng cã h×nh trßn. en v H×nh 249: S¬ ®å cÊu t¹o vi bµo tö (Glugea) (theo Bychowsky, 1962): pt- sîi t¬; e- mµng ngoµi bµo tö; en- mµng trong bµo tö; n- nh©n tÕ bµo; v- kh«ng bµo phÝa sau. 8.1.2. DÊu hiÖu bÖnh lý vµ ph©n bè. Glugea hertwigi ký sinh trªn thËn, ruét, tuyÕn sinh dôc vµ tæ chøc mì, da ,mang cña c¸c loµi c¸ n−íc ngät nh− c¸ mÌ, c¸ chÐp, c¸ diÕc, c¸ vÒn,… Khi ký sinh trong tæ chøc c¬ quan, th−êng cã d¹ng bµo nang mµu tr¾ng s÷a, ®−êng kÝnh 2-3 mm. Lóc c¶m nhiÔm nghiªm träng cã thÓ lµm tuyÕn sinh dôc ph¸t triÓn kh«ng tèt, c¸ sinh tr−ëng chËm. Theo Lim,1970 loµi Glugea anomala cã ®−êng kÝnh bµo nang 4 mm. C¸ c¶m nhiÔm c¬ thÓ bÞ biÕn d¹ng, tÕ bµo tæ chøc bÞ tr−¬ng n−íc, ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc c¬ quan bÞ rèi lo¹n, cã thÓ lµm c¸ chÕt. ë Mü, Glugea hertwigi ký sinh lµm cho c¸ osmerus mordar trong tù nhiªn chÕt hµng lo¹t. Theo tµi liÖu Trung Quèc gièng Glugea ký sinh trªn c¸ n−íc ngät ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng trong c¶ n−íc, l−u hµnh chñ yÕu vµo mïa hÌ, thu nh−ng t¸c h¹i kh«ng lín . ë ViÖt Nam ®· gÆp Glugea sp ký sinh ë c¸ he, c¸ chµi nu«i bÌ ë An Giang. 8.2. BÖnh t«m b«ng ë t«m he (Cotton shrimp disease). 8.2.1. T¸c nh©n g©y bÖnh. Cã 3 gièng th−êng ký sinh g©y bÖnh ë t«m: Bé Glugeida Issi,1983 Hä Thelohaniidae Hazard et Ololacre,1975 Gièng Thelohania Hennguy, 1892 (cßn gäi Agmasoma-h×nh 250A) Hä Glugeidae Gurley,1893 Gièng Pleistophora Gurley,1893 (cßn gäi Plistophora-h×nh 250F) Gièng Ameson (cßn gäi Nosema) C¸c gièng bµo tö ký sinh ë t«m cÊu t¹o c¬ thÓ t−¬ng tù nh− Glugea. ChiÒu dµi bµo tö kho¶ng 1-8 μm. §Æc ®iÓm cña mçi gièng (xem b¶ng 33) kh¸c nhau, giai ®o¹n tÕ bµo giao tö (Sporont) hay gäi bµo nang. Sè l−îng bµo tö trong bµo nang cña tõng gièng kh¸c nhau: - Ameson (= Nosema), kÝch th−íc bµo tö 2,0 x 1,2 μm, trong bµo nang cã ®¬n bµo tö. - Pleistophora: kÝch th−íc bµo tö 2,6 x2,1 μm, trong bµo nang cã 16-40 bµo tö. - Agmasoma (= Thelohamia) penaei: kÝch th−íc bµo tö 3,6 x 5,0 hoÆc 5,0 x 8,2 μm, trong bµo nang cã 8 bµo tö. - Agmasoma (= Thelohamia) luorara: KÝch th−íc bµo tö 3,6 x 5,4 μm, trong bµo nang cã 8 bµo tö. 8.2.2. Chu kú sèng cña bµo tö trïng. Vi bµo tö g©y bÖnh cho t«m, cã chu kú ph¸t triÓn phøc t¹p qua vËt chñ trung gian. T«m lµ ký chñ trung gian cña vi bµo tö. VËt chñ cuèi cïng lµ mét sè loµi c¸ ¨n t«m. Ph©n hoÆc ruét c¸ nhiÔm vi bµo tö vµ ph¸t triÓn ë ký chñ trung gian. C¸ ¨n t«m ®· nhiÔm vi bµo tö vµ ph¸t triÓn ë ký chñ cuèi cïng.
  9. Bïi Quang TÒ 266 8.2.3. DÊu hiÖu bÖnh lý vµ ph©n bè. Vi bµo tö ký sinh trong c¸c tæ chøc cña t«m, chóng b¸m vµo c¬ v©n g©y nªn nh÷ng vÕt tæn th−¬ng lín lµm ®ôc mê c¬ v× thÕ nªn gäi lµ bÖnh t«m “sîi b«ng tr¾ng” (h×nh 183 G-K). Vi bµo tö ký sinh ë nhiÒu loµi t«m he: P. monodon, P. merguiensis, P. setiferus,.. (xem b¶ng 33). 8.2.4. ChÈn ®o¸n bÖnh. Dùa vµo c¸c dÊu: ®ôc mê c¬, thay ®æi mµu s¾c c¸c c¬ quan cña t«m, kiÓm tra t«m d−íi kÝnh hiÓn vi. 8.2.5. Phßng vµ trÞ bÖnh. Phßng trÞ bÖnh vi bµo tö ¸p dông theo ph−¬ng ph¸p phßng bÖnh tæng hîp. Kh«ng dïng t«m bè mÑ nhiÔm vi bµo tö, ph¸t hiÖn sím lo¹i bá nh÷ng con t«m bÞ nhiÔm vi bµo tö. Khi thu ho¹ch ph¶i lùa chän nh÷ng t«m nhiÔm bÖnh vi bµo tö kh«ng cho ph¸t t¸n vµ b¸n ngoµi chî. B¶ng 33: Vi bµo tö ký sinh ë t«m he ( Panaeus spp ) theo Lightner, 1996 ST Tªn vi bµo tö Ký chñ C¬ quan ký Sè bµo tö KÝch T sinh trong bµo th−íc bµo tö μm nang 1 C¬ v©n 1 1,2 x2,0 Ameson - P. aztecus (=Nosema) - P. duorarum nelsoni - P. setuferus 2 C¬ v©n 1 - Nosema sp - Metapenacus monoceros - P. escalentus - P. latisulcatus - P. merguiensis - P. semisulcatus - Macrobrachium rosenbergii 3 M¸u, ruét, 8 2,0 x 5,0 Agmasoma - P.setiferus tuyÕn sinh vµ (Thelohania) dôc, c¬ 5,0 x 8,2 penaei 4 M¸u, ruét, 8 - Agmasoma - P. monodon tuyÕn sinh (Thelohania) sp - P. merguiensis dôc, c¬ 5 C¬ 8 3,5 x 5,4 Agmasoma - P. duorarum (Thelohania) - P. aztecus duorara - P. bransiliensis 6 C¬ v©n 8 - Thelohania sp - P. esculentus - P. latisulcatus - P. merguiensis - P. semisulcatus 7 C¬, tim, 16-40 2,1 x 2,6 Pleistophora sp - P. aztecus ruét, gan, - P. setiferus tuþ, mang. - P. duorarum
  10. BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 3 267 A B C D E F G H I J L K H×nh 250: A- Vi bµo tö Agmasoma (=Thelohania) sp, trong c¬ liªn kÕt, nhuém Kinyoun (1500 lÇn); B- Bµo tö Agmasoma - bµo nang cã 8 bµo tö (↔) nhuém Giemsa (2000 lÇn); C- Vi bµo tö Pleistophora sp ký sinh trong c¬ t«m (1300 lÇn) nhuém Giemsa; D- Vi bµo tö trong mang t«m só NghÖ An, 2002, mÉu m« häc nhuém mµu (D- 100lÇn, E- 400 lÇn); F,G- Vi bµo tö trong c¬ t«m ch©n tr¾ng (1000 lÇn) mÉu thu Qu¶ng Ninh, 2004; H- T«m nhiÔm Agmasoma duorara, t«m tr¾ng hÕt phÇn bông; I- T«m phÝa d−íi b×nh th−êng, t«m phia trªn bÞ nhiÔm Ameson (Nosema) cã ®èm tr¾ng ®ôc trong; J- PhÇn ®Çu ngùc t«m só (P. monodon), nhiÔm Agmasoma (Thelohania) sp, trong c¬ liªn kÕt cã nèt s−ng tÊy d−íi vá
  11. Bïi Quang TÒ 268 kitin; K- T«m só nhiÔm vi bµo tö, ®u«i cã mµu tr¾ng (mÉu thu Nam §Þnh, 2003); L- t«m ch©n tr¾ng nhiÔm vi bµo tö ®u«i tr¾ng (mÉu thu Qu¶ng Ninh, 2004). 9. BÖnh do Ngµnh trïng bµo tö sîi Cnidosporidia doflein, 1901; emend, schulman et pcollipaev, 1980 Trïng bµo tö sîi lµ bµo tö cã vá bäc ngoµi kh¸ ch¾c ch¾n gåm cã 2 m¶nh vá kÝch th−íc, ®é dµy b»ng nhau, do tÕ bµo chÊt keo ®Æc l¹i. §−êng tiÕp gi¸p gi÷a 2 m¶nh vá gäi lµ ®−êng nèi mÆt, cã ®−êng nèi gäi lµ mÆt nèi (hay gäi lµ mÆt bªn), mÆt kh«ng cã ®−êng nèi gäi lµ mÆt vá (hay gäi lµ mÆt chÝnh). Trong bµo tö cã cùc nang vµ tÕ bµo chÊt. Tuú theo gièng loµi kh¸c nhau cã sè l−îng cùc nang tõ 1-4 chiÕc. Trong mçi cùc nang cã 1 sîi thÝch bµo xo¾n lß so. C¸c cùc nang th−êng tËp trung ë ®Çu phÝa tr−íc. Riªng hä Myxidiidae ph©n bè c¶ 2 phÝa ®Çu cña bµo tö. PhÇn sau cña bµo tö cã tÕ bµo chÊt gäi lµ tÕ bµo mÇm gåm 2 nh©n vµ kh«ng bµo. Hä Myxobolidae cã tói thÝch Iode lµ mét lo¹i tinh bét ®éng vËt. C¸ n−íc ngät cña ViÖt Nam ®· ph¸t hiÖn h¬n 40 loµi thuéc 6 gièng. - Chu kú sèng cña trïng bµo tö sîi gåm cã sinh s¶n v« tÝnh vµ h÷u tÝnh tiÕn hµnh hoµn toµn trªn cïng mét ký chñ, kh«ng qua ký chñ trung gian: Bµo tö tõ trªn th©n c¸ m¾c bÖnh r¬i vµo ®¸y ao hoÆc l¬ löng trong n−íc, bÞ c¸ ¨n ph¶i hoÆc b¸m vµo da, mang c¸.Bµo tö bÞ kÝch thÝch mét chÊt nµo ®ã trong c¬ thÓ c¸, phãng sîi thÝch, hai m¶nh vá bÞ vì ®«i, tÕ bµo chÊt ë trong vá biÕn thµnh biÕn h×nh trïng dïng ch©n gi¶ di chuyÓn vµo c¸c tÕ bµo tæ chøc cña ký chñ vµ dõng l¹i ë ®ã sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn. Thêi kú nµy gäi lµ giai ®o¹n dinh d−ìng. Nh©n tÕ bµo ph©n chia qua nhiÒu lÇn thµnh nhiÒu nh©n con. Mçi nh©n cã tÕ bµo chÊt bao quanh h×nh thµnh mÇm giao tö (Gametocyte ). Nh©n cña mÇm giao tö tiÕp tôc ph©n chia mét sè lÇn thµnh 6-18 nh©n con vµ cuèi cïng h×nh thµnh bµo tö. Sè l−îng nh©n trong mÇm giao tö cã kh¸c víi sè l−îng cña bµo tö ®−îc h×nh thµnh. NÕu nh÷ng mÇm giao tö chØ sinh s¶n mét bµo tö th× nh©n cña nã cã 6-8 c¸i, ng−êi ta gäi mÇm giao tö ®ã lµ ®¬n giao tö. NÕu mÇm giao tö s¶n sinh hai bµo tö th× sè l−îng nh©n còng t¨ng lªn gÊp ®«i vµ gäi mÇm giao tö lµ song giao tö. ThÓ dinh d−ìng tiÕp tôc sinh tr−ëng, sè l−îng bµo tö ®−îc h×nh thµnh ngµy cµng gia t¨ng. TiÕp sang giai ®o¹n bµo nang: c¸c tæ chøc xung quanh thÓ dinh d−ìng bÞ kÝch thÝch tho¸i ho¸ vµ thay ®æi sinh ra mét líp mµng bao quanh thÓ dinh d−ìng, gäi lµ bµo nang cña trïng bµo tö sîi. KÝch th−íc cña bµo nang cã thÓ nh×n thÊy b»ng m¾t th−êng. C¸c trïng bµo tö sîi ký sinh trªn da, mang c¸ th× bµo nang bÞ bµo tö thµnh thôc ph¸ vì chui ra r¬i vµo n−íc, l¹i x©m nhËp vµo ký chñ kh¸c h×nh thµnh mét chu kú sèng míi. C¸c trïng bµo tö sîi ký sinh ë ruét vµ c¸c c¬ quan néi t¹ng bµo tö cã thÓ qua èng tiªu ho¸ ra ngoµi. Bµo tö cã thÓ sèng l©u trong bïn ®¸y ao, hå nªn c¸ ¨n ®¸y nh− c¸ chÐp, diÕc, tr«i,.. dÔ bÞ c¶m nhiÔm. 9.1. BÖnh trïng bµo tö sîi cã 2 cùc nang- Myxobolosis. 9.1.1. T¸c nh©n g©y bÖnh. G©y bÖnh ë c¸ lµ c¸c loµi thuéc gièng Myxobolus Biitschli,1882, hä Myxobolidae Thelohan, 1892. Ngoµi nh÷ng ®Æc ®iÓm chung cña trïng bµo tö sîi Myxobolus cã ®Æc ®iÓm riªng lµ phÝa tr−íc bµo tö cã 2 cùc nang, th−êng c¸c loµi cã 2 cùc nang b»ng nhau (Myxobolus koi, M.artus, M. seminiformis-h×nh 253A,B,C), mét sè Ýt loµi cã 1 cùc nang bÞ tho¸i ho¸ (Myxobolus toyamai-h×nh 253D). Trong tÕ bµo chÊt cã mét tói thÝch Iode. KÝch th−íc cña tõng loµi cã kh¸c nhau (xem b¶ng 34).
  12. BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 3 269 8 7 3 9 H×nh 251: S¬ ®å cÊu t¹o cña trïng bµo tö sîi - Myxosporida (theo Schulman, 6 5 1960): 1- ph«i amip; 2- kh«ng bµo; 3- 4 mám gi÷a cùc nang; 4- nh©n bµo nang; 5- cùc nang; 6- vá; 7- sîi t¬ xo¾n; 8- ®−êng nèi; 9- trôc ®−êng nèi; 10-nh©n cña ph«i amip 10 1 2 A B C H×nh 252: C¸ chÐp bÞ bÖnh bµo tö sîi: A- mang c¸ chøa ®Çy bµo nang; B,C- C¸ chÐp gièng bÞ bÖnh bµo tö sîi, trªn mang cã nhiÒu bµo nang B A E C D G F H×nh 253: Mét sè loµi bµo tö loµi bµo tö sîi: A,J- Myxobolus koi; C- Myxobolus artus; B,E- Myxobolus semiformis; D- Myxobolus toyamai; F,G- Myxobolus minutus;
  13. Bïi Quang TÒ 270 B¶ng 34: KÝch th−íc mét sè loµi trïng bµo tö sîi Myxobolus Tªn loµi Myxobolus ChiÒu dµi ChiÒu réng ChiÒu dµy ChiÒu dµi cùc bµo tö ( μ ) bµo tö (μ ) bµo tö (μ ) nang(μ ) 10-11,2 5-7 9-10 17-18,5 Myxobolus koi Kudo,1919 9-10,3 4,5 5,4 15-18 M. toyamai Kudo,1919 4,9 8,2 9,9-11,5 6,6-8,2 M. artus Achmerov,1960 5,4-6 3,6-4,2 4,8-6 13,2-14,4 M. seminiformis Ha Ky,1968 3,6-3,8 - 6,3-7,2 8,1-9 M. humilis Ha Ky,1968 8,3-9,3 - 14-15,5 15,5 Myxobolus sp2 Te,1990 3,2-4 6,4 8-8,8 11,2-12,8 Myxobolus oblongus Gurley 4,7 6,2 7-7,7 9,3-10,1 Myxobolus sp4 9.1.2. DÊu hiÖu bÖnh lý. Khi c¸ m¾c bÖnh trïng bµo tö sîi, c¸ b¬i léi kh«ng b×nh th−êng quÉy m¹nh, dÞ h×nh cong ®u«i, c¸ kÐm ¨n råi chÕt. NÕu bÞ bÖnh nÆng cã thÓ nh×n thÊy bµo nang b»ng h¹t tÊm, h¹t ®Ëu xanh mµu tr¾ng ®ôc b¸m trªn mang c¸ (nh− c¸ chÐp gièng bÞ Myxobolus koi, M. toyamai ký sinh) lµm kªnh l¾p mang kh«ng ®ãng l¹i ®−îc (h×nh 252). B¶ng 35: Møc ®é c¶m nhiÔm mét sè lo¹i trïng bµo tö sîi Myxobolus spp ký sinh ë c¸c loµi c¸ n−íc ngät ë ViÖt Nam ST Tªn ký sinh Ký chñ CQ k ý Tû lÖ C ®é nhiÔm T¸c gi¶ T trïng sinh nhiÔm % Ýt nhiÒu B.Q.TÒ 1 - nhiÒu 33,05 Mang 1 ChÐp tr¾ng ViÖt Nam Myxobolus nt Ýt 9,19 Mang ChÐp vµng koi,1919 nt Ýt -nhiÒu 54,34 Mang ChÐp Hungari nt Ýt -nhiÒu 76,19 Mang ChÐp lai Vµngx Hung nt Ýt -nhiÒu 27,16 Mang ChÐp lai ViÖt xHung 1-7 10,05 Mang ChÐp lai Vµng xViÖt B.Q.TÒ Ýt - nhiÒu 14,56 Mang 2 ChÐp tr¾ng ViÖt Nam Myxobolus nt 1-7 9,19 Mang ChÐp vµng toyamai nt Ýt - nhiÒu 29,56 Mang ChÐp Hung Kudo,1915 nt Ýt - nhiÒu 50,79 Mang ChÐp lai Vµng x Hung nt Ýt - nhiÒu 9,62 Mang ChÐp lai ViÖt xHung nt 1-7 13,33 Mang ChÐp lai Vµng xViÖt 5-15 5,45 Da, 3 ChÐp tr¾ngViÖt Nam B.Q.TÒ Myxobolus 9,80 Mang nt 4- nhiÒu artus 19,74 Ruét nt 5- nhiÒu Achmerov, 1,15 Mang ChÐp vµng nt Ýt 1960 3,45 Ruét nt Ýt - nhiÒu 1,18 Mang ChÐp Hung nt 8-10 15,38 Ruét nt 5- nhiÒu 1,58 Mang ChÐp lai Vµng x Hung nt 5-nhiÒu 9,52 Ruét nt Ýt 0,77 Mang ChÐp lai ViÖt xHung nt 5-nhiÒu 4,19 Ruét nt 6-nhiÒu 36,66 Ruét ChÐp lai Vµng xViÖt nt Ýt 4 Tr«i ViÖt Nam Da 6,60 RÊt nhiÒu Hµ Ký Myxobolus C¸ Mrigal Mang 3,44 Ýt B.Q.TÒ seminiformis C¸ R«hu Mang 51,35 Ýt-nhiÒu B.Q.TÒ Ha Ky,1968 5 C¸ Tra Mang 46,43 1-4 B.Q.TÒ Myxobolus ThËn 3,57 2 Nt sp2 Te,1990 6 C¸ Lãc b«ng Da 21,91 1-3 B.Q.TÒ Myxobolus Oblongus Gurley,1893 7 C¸ trª vµng Mang 2,17 1-2 B.Q.TÒ Myxobolus C¸ trª tr¾ng Mang 18,18 1-2 Nt sp4 Te,1990
  14. BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 3 271 9.1.3. Ph©n bè vµ lan truyÒn bÖnh Myxobolus spp ký sinh ë h¬n 30 loµi c¸ n−íc ngät ViÖt Nam ®· ph¸t hiÖn ®−îc gÇn 30 loµi (xem b¶ng 35). Møc ®é c¶m nhiÔm Myxobolus ë mét sè loµi c¸ kh¸ cao vµ ®· g©y thµnh bÖnh lµm c¸ chÕt hµng lo¹t.VÝ dô c¸ chÐp kÝnh Hungari nhËp néi ë giai ®o¹n c¸ gièng th−êng bÞ bÖnh trïng bµo tö sîi (Myxobolus koi, M. toyamai...) tû lÖ nhiÔm tíi 96%, c−êng ®é nhiÔm rÊt cao cã rÊt nhiÒu bµo nang trªn la men kiÓm tra bµo nang dµy ®Æc trªn cung mang lµm c¸ kh«ng khÐp næi mang l¹i ®−îc (Bïi Quang TÒ, 1984). ë nhiÖt ®é n−íc 30 - 320C ®µn c¸ chÐp gièng bÞ bÖnh th−êng cã tû lÖ tö vong rÊt cao. C¸ biÓn còng th−êng gÆp Myxobolus spp (Palianskii, 1958). 9.1.4. ChÈn ®o¸n bÖnh §Ó chÈn ®o¸n trïng bµo tö sîi Myxobolus, lÊy nhít c¸c tæ chøc nhiÔm bÖnh quan s¸t d−íi kÝnh hiÓn vi ph©n biÖt c¸c bµo tö cã kh«ng cã ®u«i kh¸c v¬Ý bµo tö cña Henneguya vµ cã hai cùc nang kh¸c víi Thelohanellus cã mét cùc nang. 9.1.5. Phßng trÞ bÖnh. Trïng bµo tö sîi cã vá dÇy, rÊt khã tiªu diÖt, cÇn ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phßng bÖnh tæng hîp lµ chÝnh. Ao −¬ng c¸ gièng (nhÊt lµ c¸ chÐp) ph¶i ®−îc tÈy v«i nung liÒu cao 14 kg/100 m2, ph¬i ®¸y ao tõ 3 - 7 ngµy ®Ó giÕt c¸c bµo tö trong bïn ®¸y ao, h¹n chÕ kh¶ n¨ng g©y bÖnh cña c¸ gièng (Bïi Quang TÒ, 1984). Khi th¶ vµ vËn chuyÓn c¸ gièng cÇn kiÓm tra bÖnh, nÕu ph¸t hiÖn bÖnh ph¶i lo¹i bá c¸, dïng c¸c chÊt khö trïng (v«i nung, chlorine...) nång ®é cao ®Ó tiªu diÖt mÇm bÖnh. CÊm kh«ng ®−îc vËn chuyÓn tr¸nh l©y lan sang vïng kh¸c. Nh÷ng ao cã bÖnh bµo tö sîi trïng cÇn ph¶i c¸ch ly hoµn toµn. DiÖt toµn bé c¸ trong ao, gi÷ nguyªn n−íc ao, dïng v«i nung khö trïng kü. C¸c dông cô ®¸nh b¾t c¸ trong ao bÖnh ®Òu ph¶i khö trïng. HiÖn nay ch−a cã thuèc trÞ bÖnh trïng bµo tö sîi h÷u hiÖu. 9.2. BÖnh trïng bµo tö sîi cã ®u«i Henneguyosis. 9.2.1. T¸c nh©n g©y bÖnh. G©y bÖnh lµ c¸c loµi thuéc gièng Henneguya Thelohan,1892, hä Myxobolidae Thelohan,1892. Bµo tö cã d¹ng h×nh trøng, cã 2 cùc nang th−êng ë phÝa tr−íc c¬ thÓ. Vá cã 2 m¶nh khÐp l¹i nh−ng b¾t ®Çu tõ phÇn nèi phÝa sau vá kÐo dµi thµnh ®u«i (H×nh 254). KÝch th−íc cña bµo tö nhá thay ®æi theo tõng loµi (xem b¶ng 36). B¶ng 36: KÝch th−íc mét sè loµi trïng bµo tö sîi Henneguya Tªn loµi Henneguya ChiÒu dµi ChiÒu ChiÒu dµi ChiÒu dµi ®u«i (μm) bµo tö réng bµo cùc nang (μm) tö (μm) (μm) - 8-10,2 4,8-6 16,8-20,4 Henneguya schulmari Ha Ky,1968 14-15,5 6,2-7,5 4,7-6,2 12,4-14 Henneguya shaharini Shariff,1982 7,5-9,3 4,7 4,7 9,3-10,9 Henneguya sp1 Te,1990 24-32 4,8-6,4 8-9,6 11,2-12,8 Henneguya sp2 Te,1990 10,9-15,5 3,1 4,7-6,2 12,4 Henneguya hemibagri 20,2-21,7 4,7 6,2 9,3-10,9 Henneguya schizura 40 4,8-5,6 8 14,4-16 Henneguya ophiocephali 9.2.2. DÊu hiÖu bÖnh lý: Nh− bÖnh Myxobolosis
  15. Bïi Quang TÒ 272 9.3.3. Ph©n bè vµ lan truyÒn bÖnh. Nh÷ng loµi thuéc gièng Henneguya ký sinh ë c¸ n−íc ngät ViÖt Nam (xem b¶ng 37) møc ®é c¶m nhiÔm kh«ng cao l¾m. §· ph¸t hiÖn 9 loµi cña Henneguya ký sinh ë 10 loµi c¸. C¸ lãc b«ng (Ophiocephalus micropeltes), c¸ r« ®ång (Anabas testudineus), c¸ sÆc r»n (Trichogaster pectoralis) cã tû lÖ nhiÔm tõ 46,6-66,6%. 9.2.4. ChÈn ®o¸n bÖnh §Ó chÈn ®o¸n trïng bµo tö sîi Henneguya, lÊy nhít c¸c tæ chøc nhiÔm bÖnh quan s¸t d−íi kÝnh hiÓn vi ph©n biÖt c¸c bµo tö cã ®u«i kh¸c v¬Ý bµo tö cña Myxobolus vµ Thelohanellus. B C A D H×nh 254: Trïng bµo tö sîi cã ®u«i: A,C- Henneguya.schulmani; B- H. ophiocephali; D- Hennegya sp2 B¶ng 37: Møc ®é nhiÔm trïng bµo tö sîi Henneguya spp ë c¸c loµi c¸ n−íc ngät ViÖt Nam T Tªn ký sinh trïng Ký chñ CQ ký Tû lÖ C ®é nhiÔm T¸c gi¶ T sinh nhiÔm(%) (Ýt-nhiÒu) 1 Henneguya schulmani R« ®ång Mang 46,60 NhiÒu Hµ Ký R« ®ång Mang 55,50 1-15 B.Q.TÒ Ha Ky,1968 2 Henneguya shaharini Bèng dõa Mang 2,94 1-2 nt Shariff,1982 3 Henneguya sp1 Te C¸ tra nu«i Da 0,81 1-5 nt 4 Henneguya sp2 Te C¸ tra nu«i Mang 3,57 2 nt 5 Henneguya hemibagri C¸ l¨ng Mang 14,54 1-18 nt ThËn 1,91 1 nt 6 Henneguya schizura C¸ sÆc r»n Mang 52,78 1-5 nt C¸sÆc b−ím Mang 23,81 1-nhiÒu nt 7 Henneguya C¸ lãc b«ng Mang 66,60 NhiÒu nt ophiocephali 9.2.3. Phßng vµ trÞ bÖnh: ¸p dông nh− bÖnh Myxobolus. 9.3. BÖnh trïng bµo tö sîi cã 1 cùc nang Thelohanellosis. 9.3.1. T¸c nh©n g©y bÖnh (H×nh 255). G©y bÖnh lµ c¸c loµi thuéc gièng Thelohanellus Kudo,1933, hä Myxobolidae. Bµo tö cã d¹ng h×nh trøng hoÆc qu¶ lª. Ngoµi ®Æc ®iÓm chung cña hä Myxobolidae, chóng kh¸c víi
  16. BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 3 273 Myxobolus vµ Henneguya lµ phÝa tr−íc bµo tö chØ cã 1 cùc nang. KÝch th−íc bµo tö t−¬ng ®èi lín so víi 2 gièng Myxobolus vµ Henneguya (xem b¶ng 38). B¶ng 38: KÝch th−íc 1 sè loµi thuéc gièng Thelohanellus Tªn loµi Thelohanellus ChiÒu dµi bµo ChiÒu réng ChiÒu dµy ChiÒu dµi tö (μm) bµo tö (μm) bµo tö cùc nang (μm) (μm) Thelohanellus dogieli Achmerov,1955 20,35-23,1 9,9 9,9 9,9 Thelohanellus catlae Chakrrawarty,1958 19-25 10,2-12,5 11-12,3 9,5-14 Thelohanellus accuminatus Ha Ky,1968 19,8-21,6 7,2-8,1 - 10,8-14,4 Thelohanellus callisporis Ha Ky,1968 23,4-25,2 12,6-16,2 12,2 10,8 C B A D H×nh 255: Thelohanellus (A- C- Th. catlae Chakrawarty et Basu,1958; B- Th. dogieli; C- Th. accuminatus Ha Ky, 1968; D- Th. callisporis Ha Ky, 1968) 9.3.2. DÊu hiÖu bÖnh lý: Nh− bÖnh Myxobolosis 9.3.3. Ph©n bè vµ lan truyÒn bÖnh. ë ViÖt Nam c¸ n−íc ngät ®· ph¸t hiÖn ®−îc 4 loµi cña gièng Thelohanellus (xem b¶ng 38). Møc ®é c¶m nhiÔm thÊp nh−ng trong tõng ao, c¸ chÐp gièng cã thÓ bÞ nhiÔm bÖnh nÆng, trªn vÈy, v©y bµo nang b¸m dµy ®Æc lµm c¸ chËm lín vµ chÕt r¶i r¸c. 9.3.4. ChÈn ®o¸n bÖnh. Quan s¸t b»ng m¾t th−êng c¸c bµo nang cña Thelohanellus mµu tr¾ng s÷a, h×nh cÇu, ®−êng kÝnh xÊp xØ 1 mm b¸m trªn da, v©y cña c¸ chÐp gièng. LÊy nhít kiÓm tra d−íi kÝnh hiÓn vi ph©n biÖt víi 2 gièng Myxobolus, Henneguya cã 2 cùc nang, cßn Thelohanellus chØ cã 1 cùc nang. 9.3.5. Phßng vµ trÞ bÖnh: ¸p dông nh− bÖnh Myxobolus. B¶ng 39: Møc ®é c¶m nhiÔm 1 sè loµi trïng bµo tö sîi Thelohanellus spp ë c¸c loµi c¸ n−íc ngät ViÖt Nam T Tªn ký sinh Ký chñ C¬ quan Tû lÖ C−êng ®é T¸c gi¶ T trïng ký sinh nhiÔm (Ýt-nhiÒu) (%)
  17. Bïi Quang TÒ 274 B.Q.TÒ 5-15 5,32 Da 1 ChÐp tr¾ng VNam Thelohanellus nt Ýt 1,14 Da ChÐp vµng dogieli nt nt 1,18 nt ChÐp Hungari Achmerov, nt nt 4,76 nt ChÐp lai VµngxHung 1955 nt nt 1,08 nt ChÐp lai ViÖt xHung B.Q.TÒ 1-5 1,12 Da 2 ChÐp tr¾ng VNam Thelohanellus nt Ýt 1,14 nt ChÐp vµng catlae nt Ýt 0,52 nt ChÐp lai VµngxHung Chakrawarty et nt 1-nh 2,16 nt ChÐp lai ViÖt xHung Basu, 1958 nt 1-2 13,33 nt ChÐp lai VµngxViÖt nt 1-5 5,00 Mang MÌ Vinh Hµ Ký NhiÒu 2,70 Da 3 ChÐp tr¾ng V.Nam Thelohanellus nt nt 4,05 Mang nt callisporis Ha Ky, B.Q.TÒ 1-36 5,60 Da nt 1968 nt 1-nh 8,07 nt ChÐp lai ViÖtxHung nt 1 0,15 Mang nt 4 ChÐp tr¾ng V.Nam Mang 1,08 NhiÒu Hµ Ký Thelohanellus ChÐp Hungari nt 5,91 1-6 B.Q.TÒ accuminatus Ha ChÐp ViÖtxHung nt 2,01 1-10 nt Ky, 1968 H×nh 256: C¸ chÐp gièng nhiÔm bµo nang cña bµo tö sîi mét cùc nang (Thelohanellus callisporis) (theo Bïi Quang TÒ, 2004)
  18. BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 3 275 10. BÖnh do Ngµnh trïng l«ng Ciliophora Doflein,1901 - Ngµnh trïng l«ng lµ mét nhãm ®éng vËt ®¬n bµo cã kho¶ng h¬n 600 loµi, chóng cã c¬ quan vËn ®éng lµ c¸c l«ng t¬ (tiªm mao), cã thÓ cã Ýt nhÊt lµ 2 nh©n tÕ bµo: Nh©n lín lµm nhiÖm vô dinh d−ìng, nh©n nhá lµm nhiÖm vô sinh s¶n. PhÇn lín trïng l«ng sèng tù do, mét sè Ýt sèng ký sinh. Ngµnh trïng l«ng cã 2 nhãm: nhãm thø nhÊt lµ trïng l«ng t¬ (Ciliata), trªn c¬ thÓ cã l«ng t¬ suèt ®êi. Nhãm thø hai lµ trïng èng hót (Suctoria), trªn c¬ thÓ cña trïng cã l«ng t¬ khi trïng cßn non. - §Æc ®iÓm chung cña nhãm trïng l«ng t¬: Trïng cã l«ng t¬ ®Ó vËn ®éng, c¬ thÓ cã cÊu t¹o phøc t¹p nhÊt cña ®éng vËt ®¬n bµo (Protozoa). C¬ thÓ cã c¬ quan miÖng, vßng quanh miÖng cã r·nh miÖng, hÇu,...t−¬ng ®èi râ. Nh©n tÕ bµo cã 2 lo¹i: nh©n lín vµ nh©n nhá. Sinh s¶n theo h×nh thøc v« tÝnh vµ h÷u tÝnh. Sinh s¶n v« tÝnh trõ líp Pedichitra ph©n chia theo chiÒu däc, cßn l¹i c¾t ®«i theo chiÒu ngang. Sinh s¶n h÷u tÝnh b»ng c¸ch tiÕp hîp vµ xen kÏ víi sinh s¶n v« tÝnh. Chu kú sèng cña trïng l«ng t¬ cã giai ®o¹n dinh d−ìng vµ giai ®o¹n bµo nang nh−ng chØ cã 1 ký chñ. Chóng l©y lan bÖnh b»ng con ®−êng tiÕp xóc hay b»ng bµo nang. Trïng l«ng t¬ ký sinh trªn da, mang, mét sè Ýt ký sinh trong néi quan cña ®éng vËt thuû s¶n n−íc ngät vµ n−íc mÆn, chñ yÕu lµ ®éng vËt thuû s¶n n−íc ngät. - §Æc ®iÓm chung cña nhãm trïng èng hót: Giai ®o¹n tr−ëng thµnh c¬ thÓ hoµn toµn kh«ng cã l«ng t¬ , kh«ng cã miÖng, hÇu. Trïng b¾t måi b»ng c¬ quan ®Æc biÖt lµ èng hót. C¬ thÓ cã nh©n tÕ bµo lín vµ nh©n nhá. Sinh s¶n h÷u tÝnh b»ng c¸ch tiÕp hîp, sinh s¶n v« tÝnh b»ng c¸ch nÈy chåi. Trïng khi cßn non (giai ®o¹n Êu trïng) cã l«ngt¬. - Ngµnh trïng l«ng ký sinh ë ®éng vËt thuû s¶n ViÖt Nam gÆp 6 líp, gåm c¸c bÖnh nh− sau 10.1. BÖnh trïng miÖng lÖch (tµ qu¶n trïng) Chilodonellosis. 10.1.1. T¸c nh©n g©y bÖnh. Líp Cyrtostomata Jankowski,1975 Bé Hypostomatida Schewiakoff,1896 Hä Chilodonellidae Deroux,1970 Gièng Chilodonella Strand,1926 (H×nh 258) ë ViÖt Nam th−êng gÆp hai loµi Ch. hexasticha vµ Ch.piscicola ký sinh ë ®éng vËt thuû s¶n (xem b¶ng 40). Chóng cã ®Æc ®iÓm chung lµ cã thÓ nh×n mÆt bông h×nh trøng, c¬ thÓ phÇn sau h¬i lâm (Ch.piscicola), mÆt l−ng h¬i låi, phÝa tr−íc mÐp bªn ph¶i l−ng cã 1 hµng l«ng cøng. MÆt bông bªn ph¶i vµ bªn tr¸i cã sè l−îng hµng l«ng t¬ tõ 5-14, sè l−îng kh¸c nhau tuú theo loµi. MiÖng ë mÆt bông cã tõ 16-20 que kitin bao quanh t¹o thµnh miÖng h×nh èng trªn to, d−íi nhá dÇn nh− sîi chØ th« råi cong l¹i gièng c©y kÌn, phÇn cuèi lµ bao hÇu, miÖng n»m h¬i lÖch vÒ mét bªn, nªn gäi lµ tµ qu¶n trïng. Nh©n tÕ bµo lín h×nh trßn hoÆc h×nh bÇu dôc, nh©n nhá h×nh cÇu. ë phÝa sau nh©n lín, cã 2 kh«ng bµo co bãp ë phÝa tr−íc vµ phÝa sau nh©n lín. Sinh s¶n v« tÝnh ph©n ®«i theo chiÒu ngang, lóc chia c¾t nh©n lín kÐo dµi, ph©n c¾t tö chÝnh gi÷a, èng miÖng tiªu biÕn h×nh thµnh èng miÖng míi. Sau ®ã ph©n chia thµnh 2 c¬ thÓ con. Sinh s¶n h÷u tÝnh b»ng ph−¬ng ph¸p tiÕp hîp. NhiÖt ®é thÝch hîp cho trïng sinh s¶n 12-200C.
  19. Bïi Quang TÒ 276 B A C E F D H×nh 258: Trïng miÖng lÖch: A: CÊu t¹o c¬ thÓ; B,E,F- Chilodonella hexasticha; C- Chilodonella piscicola; D- miÖng (¶nh KHV§T). 1. L«ng t¬, 2. C¸c ®−êng l«ng t¬ tr¸i mÆt bông, 3. èng miÖng, 4. HÇu, 5. bao hÇu, 6. Kh«ng bµo, 7. miÖng, 8. §−êng l«ng t¬ ph¶i mÆt bông 9. kh«ng bµo, 10. Nh©n lín, 11. h¹ch nh©n, 12. Nh©n nhá, 10.1.2. DÊu hiÖu bÖnh lý. Trïng miÖng lÖch (tµ qu¶n trïng) ký sinh ë da, mang c¸, c¸c tæ chøc bÞ kÝch thÝch tiÕt ra nhiÒu chÊt nhên, ®ång thêi c¸c t¬ mang bÞ ph¸ huû vµ rêi ra, ¶nh h−ëng ®Õn h« hÊp cña c¸. NÕu gÆp ®iÒu kiÖn thuËn lîi trïng sinh s¶n trong vßng 2-3 ngµy, sè l−îng rÊt lín b¸m ®Çy da, v©y, mang lµm c¸ chÕt hµng lo¹t. Trïng ký sinh trªn da, ch©n cña Õch, baba,.. Chóng kÝch thÝch c¸c tæ chøc, tiÕt ra nhiÒu chÊt nhên mµu da x¸m l¹i, trïng kÕt hîp víi c¸c ký sinh ®¬n bµo kh¸c nh− trïng loa kÌn, nÊm thuû my,... lµm bong mét líp da giÊy. Ba ba, Õch th−êng ph¶i leo lªn c¹n ph¬i kh« da ®Ó tiªu diÖt ký sinh. B¶ng 40: Mét sè ®Æc ®iÓm kh¸c nhau cña hai loµi Chilodonella §Æc ®iÓm Chilodonella hexasticha Chilodonella piscicola (Kiernik,1909) Kahn,1931 (Zacharias,1894) Jankowski -H×nh d¹ng mÆt bông H×nh trøng H×nh trøng phÝa sau h¬i lâm -H×nh d¹ng mÆt l−ng H¬i låi, phÝa tr−íc mÐp bªn H¬i låi, phÝa tr−íc mÐp bªn ph¶i l−ng cã 1 hµng l«ng ph¶i l−ng cã 1 hµng l«ng cøng cøng -Sè l−îng hµng l«ng 5-7 vµ 7-9 8-11 vµ 12-14 mao bªn ph¶i vµ bªn tr¸i mÆt bông 30-65 x 20-50 μm 30-100 x 24-60 μm -KÝch th−íc c¬ thÓ -Sè que kitin xung 16-20 (th−êng 16-18) chiÕc 18-20 chiÕc quanh miÖng 10.1.3. Ph©n bè vµ lan truyÒn bÖnh. Trïng miÖng lÖch gÆp nhiÒu ë loµi c¸ n−íc ngät nh− c¸ tr¾m cá, chÐp, mÌ, r« phi, trª phi,... Thuû ®Æc s¶n kh¸c: Õch, ba ba. C¸c loµi c¸, ba ba giai ®o¹n gièng nu«i trong nhµ, tû lÖ nhiÔm cao tíi 100%, c−êng ®é nhiÔm rÊt cao. Trïng b¸m dµy ®Æc trªn th©n c¸, ba ba ®· g©y bÖnh lµm c¸ chÕt hµng lo¹t. BÖnh th−êng xuÊt hiÖn vµo mïa xu©n, mïa thu, ®«ng ë miÒn B¾c vµ mïa m−a ë miÒn Nam.
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2