intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Bệnh học thủy sản tập 3 - Bệnh ký sinh trùng part 4

Chia sẻ: Sdad Dasf | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:19

Thêm vào BST
Báo xấu
157
lượt xem 40
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'bệnh học thủy sản tập 3 - bệnh ký sinh trùng part 4', nông - lâm - ngư, ngư nghiệp phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bệnh học thủy sản tập 3 - Bệnh ký sinh trùng part 4

  1. BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 3 277 10.1.4. ChÈn ®o¸n bÖnh. Dùa vµo c¸c dÊu hiÖu bÖnh lý vµ kiÓm tra nhít cña da, mang vµ c¸c tæ chøc trªn kÝnh hiÓn vi. 10.1.5. Phßng trÞ bÖnh. ¸p dông ph−¬ng ph¸p phßng trÞ bÖnh tæng hîp, tÈy dän ao, t¹o m«i tr−êng nu«i thuû s¶n s¹ch sÏ, mËt ®é th¶ c¸c ®éng vËt thuû s¶n kh«ng ®−îc qu¸ dµy. - T¾m cho c¸ b»ng dung dÞch CuSO4 3-5 ppm thêi gian 10-15 phót phun trùc tiÕp xuèng ao nu«i c¸, ba ba, CuSO4 nång ®é 0,5-0,7 ppm hoÆc xanh Malachite 0,05-0,1 ppm. Riªng ao nu«i ba ba cã thÓ trong mïa ®«ng vµ mïa xu©n 2 tuÇn phun 1 lÇn xanh Malachite nång ®é 0,1-0,3 ppm. 10.2. BÖnh trïng miÖng lÖch ë c¸ biÓn- Brooklynellosis 10.2.1. T¸c nh©n g©y bÖnh G©y bÖnh lµ ký sinh trïng ®¬n bµo- Brooklynella hostilis Lom et Nigrelli, 1970 (H×nh 259). C¬ thÓ h×nh qu¶ thËn m¶nh, kÝch th−íc 36-86 x 32-50 μm. Trªn c¬ thÓ mÆt bông cã c¸c ®−êng tiªm mao (kinety) tËp trung tõ phÝa tr−íc c¬ thÓ; phÝa sau cã 8-10 ®−êng tiªm mao , bªn tr¸i cã 12-15 ®−êng tiªm mao, phÝa ph¶i cã 8-11 ®−êng tiªm mao. MÆt l−ng cã c¸c tiªm mao tù do. MiÖng cÊu t¹o tõ 3 ®−êng tiªm mao vµ lÖch sang mét bªn, nªn cßn H×nh 259: trïng miÖng lÖch (Brooklynella gäi lµ trïng miÖng lÖch (h×nh 259). hostilis) 10.2.2. DÊu hiÖu bÖnh lý Trïng ký sinh trªn th©n vµ mang cã nhiÒu nhít, lµm c¸ khã chÞu, kÐm ¨n, gÇy yÕu vµ chÕt r¶i r¸c. 10.2.3. Ph©n bè vµ lan truyÒn bÖnh HiÖn nay chØ gÆp mét loµi ký sinh ë c¸ nu«i lång biÓn vµ nu«i trong bÓ kÝnh, c¸ song c¸ v−îc ë Kuwait, Singapore, Malaysia, Th¸i Lan, Trung Quèc. ë ViÖt Nam c¸ song gièng khi ®−a vµo lång nu«i sau kho¶ng 1-2 tuÇn, tû lÖ nhiÔm KST ®¬n bµo rÊt cao, cã lång c¸ nhiÔm 100 %, c−êng ®é c¶m nhiÔm 18-20 trïng/thÞ tr−êng 10x10 ë trªn da vµ mang c¸. BÖnh trïng miÖng lÖch ®· g©y chÕt nhiÒu ë c¸c lång c¸ nu«i ë vÞnh H¹ Long. 10.2.4. ChÈn ®o¸n bÖnh Dùa vµo c¸c dÊu hiÖu bÖnh lý vµ kiÓm tra nhít cña da, mang vµ c¸c tæ chøc trªn kÝnh hiÓn vi. 10.2.5. Phßng trÞ bÖnh - Dïng n−íc ngät t¾m thêi gian 10-15 phót; hoÆc dïng formalin (36-38%) t¾m nång ®é 100- 200ppm (100-200ml/m3) thêi gian 30-60 phót 10.3. BÖnh trïng l«ng ngo¹i ký sinh Hemiophirosis. 10.3.1. T¸c nh©n g©y bÖnh. Líp Pleurostomata Schewiakoff,1896 Bé Amphiteptida Jankouski,1967 Hä Amphiteptidae Biitschli,1889 Gièng Hemiophirys Wrzesniowski,1870 (H×nh 260)
  2. Bïi Quang TÒ 278 H×nh 260: Hemiophirys macrostoma Chen,1955: 1. mÆt bong; 2. nh×n nghiªng Trïng ký sinh c¬ thÓ c¸ cã thÓ tiÕt ra chÊt nhên. Mét ®Çu cña c¬ thÓ ký sinh trïng b¸m vµo t¬ mang hay tæ chøc da cña ký chñ. C¬ thÓ cña nã n»m trong mét mµng bao bäc nh−ng vËn ®éng rÊt m¹nh. H×nh d¹ng c¬ thÓ gièng h×nh bÇu dôc, h×nh trøng hoÆc h×nh trßn, xung quanh cã l«ng t¬ ph©n bè ®Òu nh−ng mÆt tr¸i c¬ thÓ hoµn toµn lé râ. Cã thÓ nh×n thÊy miÖng ë phÝa bªn tr¸i d¹ng r·nh (khe), c¬ thÓ cã 2 h¹ch lín h×nh trøng, h¹ch nhá n»m gi÷a 2 h¹ch lín. C¸c kh«ng bµo ph©n bè xung quanh c¬ thÓ, h¹t dinh d−ìng nhá nh−ng nhiÒu. KÝch th−íc c¬ thÓ nhá thay ®æi theo tõng loµi nh− Hemiophirys macerostoma kÝch th−íc 32-60 μ x 23-40 μ. 10.3.2. DÊu hiÖu bÖnh lý Hemiophirys ký sinh trªn da vµ mang cña nhiÒu loµi c¸, víi sè l−îng nhiÒu cã thÓ ph¸ ho¹i tæ chøc mang, da. C¸c loµi c¸ nu«i trong c¸c thuû vùc n−íc ngät nh− c¸ mÌ, c¸ tr¾m, c¸ chÐp ë n−íc ta th−êng gÆp ký sinh. 10.3.3. Ph©n bè vµ lan truyÒn bÖnh Theo tµi liÖu n−íc ngoµi, gièng nµy khi ký sinh tÝnh chän läc ®èi víi ký chñ kh«ng cao, ký sinh trªn c¸ ë c¸c løa tuæi, nh−ng giai ®o¹n c¸ gièng th−êng bÞ c¶m nhiÔm nhiÒu h¬n. Chóng ph©n bè réng trong c¸c vïng ®Þa lý kh¸c nhau. 10.2.4. ChÈn ®o¸n bÖnh Dùa vµo c¸c dÊu hiÖu bÖnh lý vµ kiÓm tra nhít cña da, mang vµ c¸c tæ chøc trªn kÝnh hiÓn vi. 10.3.3. Ph−¬ng ph¸p phßng trÞ. Gièng nh− Chilodonella. 10.4. BÖnh trïng l«ng néi ký sinh Balantidiosis. 10.4.1. T¸c nh©n g©y bÖnh Líp Rimostomata Jankouski,1978 Bé Balantidiida Jankouski,1978 Hä Balantidiidae Reichenow,1929 Gièng Balantidium Claparede et Lachmann,1858 (H×nh 261) Trïng ký sinh trong c¸ th−êng gÆp mét sè loµi Balantidium spp. H×nh d¹ng c¬ thÓ h×nh bÇu dôc hoÆc h×nh trøng, phÝa tr−íc 1 bªn c¬ thÓ cã khe miÖng h×nh trßn, trªn khe miÖng cã l«ng t¬ ph©n bè thµnh hµng xo¾n, sau t¹o thµnh bµo hÇu h×nh tói kÐo dµi, bªn tr¸i miÖng cã 1 sè l«ng t¬ miÖng dµi vµ th« do l«ng t¬ c¬ thÓ kÐo dµi ra mµ thµnh. C¬ thÓ cã l«ng t¬ ph©n bè ®Òu thµnh hµng däc, mçi lÇn l«ng t¬ rung ®éng lµm c¬ thÓ vËn ®éng ®−îc. §o¹n sau c¬ thÓ lâm vµo gièng nh− lç hËu m«n. H¹ch lín h×nh h¹t ®Ëu, h¹ch nhá h×nh trßn. Cã 3 kh«ng bµo vµ c¸c h¹t dinh d−ìng lín nhá kh¸c nhau. KÝch th−íc c¬ thÓ cña Balantidium spp (xem
  3. BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 3 279 b¶ng 41). Sinh s¶n theo lèi c¾t ngang hoÆc tiÕp hîp. Khi ®iÒu kiÖn m«i tr−êng kh«ng thuËn lîi hoÆc sau mét thêi gian sinh s¶n cã thÓ h×nh thµnh bµo nang. A B C D E G I F H H×nh 261: A- S¬ ®å cÊu t¹o Balantidium; B- B. ctenopharyngodoni; C- B. spinibarbichthys Ha Ky, 1968; D- B. steinae Ha Ky, 1968; E- B. strelkovi Ha Ky, 1968; F-I- Balantidium spp ë ruét c¸ tra, c¸ ba sa: 1. L«ng t¬ miÖng, 2,4,11. Kh«ng bµo, 3. H¹ch lín, 5. Lç hËu m«n, 6 MiÖng, 7. HÇu tÕ bµo, 8. §−êng l«ng t¬, 9. H¹t dinh d−ìng,10. H¹ch nhá, 10.4.2. DÊu hiÖu bÖnh lý. Balantidium spp ký sinh ë gi÷a c¸c nÕp gÊp niªm m¹c ruét lÊy c¸c chÊt thõa cña ký chñ ®Ó dinh d−ìng. Khi ký sinh mét m×nh, Balantidium dï sè l−îng lín còng kh«ng g©y t¸c h¹i nh−ng khi ký chñ bÞ bÖnh viªm ruét do vi trïng hay do nguyªn nh©n kh¸c l¹i cã Balantidium x©m nhËp vµo víi sè l−îng lín sÏ lµm bÖnh nÆng lªn nhanh chãng. Theo quan s¸t cña Molnar vµ Reshardt,1978 Balantidium cã thÓ ph¸ ho¹i tÕ bµo th−îng b× ruét c¸ vµ lµm cho tõng bé phËn lâm vµo thËm chÝ cã thÓ lµm tæn thÊt líp tÕ bµo th−îng b× cña thµnh ruét. 10.4.3. Ph©n bè vµ lan truyÒn bÖnh ë ViÖt Nam chóng ta gÆp 7 loµi (xem b¶ng 41), loµi Balantidium ctenopharyngodoni ký sinh ®o¹n sau ruét c¸ tr¾m cá ë mäi løa tuæi nh−ng cì c¸ cµng lín tû lÖ c¶m nhiÔm vµ c−êng ®é c¶m nhiÔm cµng cao. Mét sè loµi kh¸c ký sinh trong c¸ bçng, c¸ tr«i tr¾ng , c¸ he vµng vµ mét sè loµi c¸ thuéc gièng c¸ tra (Pangasius)
  4. Bïi Quang TÒ 280 B¶ng 41: KÝch th−íc th©n vµ nh©n cña Balantidium ký sinh trong ruét c¸ KÝch th−íc μ Tªn ký sinh trïng T¸c gi¶ Th©n Nh©n lín Nh©n bÐ 48-75x27-66 15-24 (ch/dµi) Chen, 1955 B. ctenopharyngodonis 133-161x68-77 22,8-32,3x 13,3-19 3,8x1,9 Ha Ky, 1968 B. strelkovi 95-117x90-100 20,9-22,8x 11,4-13,3 4,7x1,9 Ha Ky, 1968 B. spinibarbichthys 51-56x32-43 13,3-17,1x 4,7-6,6 1,0-1,5 Ha Ky, 1968 B. steinae (§/kÝnh) 92-136 x70-92 20-30x10-14 5-6 Bïi Quang TÌ, B. bocourtus sp. n. (§/kÝnh) 2001 100-110x90-100 17,0 x 21,4 2,6-3,0 Bïi Quang TÌ, B. pangasi sp. n. (§/kÝnh) 2001 50-70 x 30-40 8-15 (§/kÝnh) 5-6 Bïi Quang TÌ, B. hakyi sp. n. (§/kÝnh) 2001 10.4.4. ChÈn ®o¸n bÖnh: LÊy nhít ë thµnh ruét xem d−íi kÝnh hiÓn vi. 10.4.5. Ph−¬ng ph¸p phßng trÞ. Ch−a ®−îc nghiªn cøu. 10.5. BÖnh trïng l«ng néi ký sinh Ichthyonyctosis. 10.5.1. T¸c nh©n g©y bÖnh Líp Polyhymenophora Jankovski, 1967 Bé Heterotrichida Stein, 1859 Hä Sicuophoridae Amaro, 1972 Gièng Ichthyonyctus Jankovski, 1974 (syn.: Nyctotherus Leidy, 1849) Trïng cã d¹ng h×nh thoi, réng nhiÒu ë phÇn gi÷a th©n vµ hÑp dÇn vÒ phÝa tr−íc vµ sau. KÝch th−íc c¬ thÓ cña c¸c loµi (xem b¶ng 42). Th©n dÑp bªn c¹nh, mµng nhá vïng gÇn miÖng ®i theo d×a th©n. PhÝa tr¸i th©n gi¸p liÒn víi gi¸ thÓ. T−¬ng quan chiÒu dµi phÝa tr−íc th©n (tõ cuèi phÝa tr−íc th©n ®Õn miÖng) ®èi víi chiÒu dµi phÇn sau th©n) lµ 1,6-1,9: 1. trªn c¸c tiªu b¶n nhuém hematoxilin nh×n thÊy râ cÊu t¹o kinetom cña trïng. §o vá Kineta phøc t¹p. Kineta ®i kh«ng hoµn toµn song song víi nhau trªn toµn th©n nh− Balantidium schelkovi, chóng kh«ng ®èi xøng; nh×n thÊy nh÷ng ®−êng nèi kh«ng cã l«ng m¶nh, ph©n chia kinetom ra thµnh nh÷ng phÇn chuyªn m«n ho¸. ë phÇn th©n bªn tr¸i nh×n thÊy râ hai ®−êng nèi cã thÓ gäi lµ chãp (as) vµ ®u«i (cs) (H×nh 200B). Kineta x¾p xÕp thiªn vÒ bªn ph¶i ®−êng nèi chãp, ®i tõ cuèi th©n phÝa tr−íc. ®o¹n kineta phÝa bªn ph¶i th©n cßn phøc t¹p h¬n. ë ®©y nh×n thÊy ba ®−êng nèi râ rÖt kh«ng cã l«ng m¶nh: chãp (as), gi÷a (es) vµ ®u«i (cs). §−êng nèi gi÷a c¾t rêi nh÷ng phÇn trªn cña hÇu hÕt c¸c Kineta sinh d−ìng phÝa bªn ph¶i th©n; t¸ch riªng nhãm cña c¸c ®o¹n Kineta (fk) t¹o thµnh mét vïng tiÕp xóc ®Æc biÖt. Trong vïng nµy bÒ mÆt th©n Ichthyonyctus h¬i lâm vµo.ë gièng Inferostoma sÏ m« t¶ d−íi ®©y trong vïng nµy t×m thÊy mét sè gi¸c phøc t¹p. B¶ng 42: KÝch th−íc th©n vµ nh©n c¸c loµi Ichthyonyctus trong ruét c¸ Tªn KST Th©n Nh©n lín Nh©n bÐ T¸c gi¶ 132-190 x 90-170 56-90 x 15-20 - B.Q.TÒ, 2001 Ichthyonyctus pangasia 138-184 x 79-95 51,5-68,4 x 15,2-19 3,8-4,7 Ha Ky, 1968 Ichthyonyctus baueri 180-194 x 116-154 57-85,5 x 9,5-13,3 3,28-2,8 Ha Ky, 1968 Ichthyonyctus schulmani 10.5.2. DÊu hiÖu bÖnh lý T−¬ng tù nh− bÖnh trïng Balantidium 10.5.3. Ph©n bè vµ lan truyÒn bÖnh ë ViÖt Nam chóng ta gÆp 3 loµi (xem b¶ng 42), loµi I. baueri ký sinh ë c¸ bçng vµ c¸ he; loµi I. schulmani ký sinh ë c¸ chµy m¾t ®á; loµi I. pangasia ký sinh ë mét sè loµi thuéc gièng c¸ tra (Pangasius spp).
  5. BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 3 281 10.5.4. ChÈn ®o¸n bÖnh LÊy nhít ë thµnh ruét xem d−íi kÝnh hiÓn vi. 10.5.5. Phßng trÞ bÖnh Ch−a nghiªn cøu. D C B H×nh 262: A- Ichthyonyctus baueri (theo Hµ Ký, 1968); B- Ichthyonyctus schulmani (theo Hµ Ký, 1968); C,D- Ichthyonyctus pangasia (theo Bïi Quang TÒ, 2001) H×nh 263: Ichthyonyctus pangasia (mÉu t−¬i) ký sinh trong ruét c¸ ba sa (theo Bïi Quang TÒ, 2001) 10.6. BÖnh trïng l«ng néi ký sinh Inferostomosis. 10.6.1. T¸c nh©n g©y bÖnh Líp Polyhymenophora Jankovski, 1967 Bé Heterotrichida Stein, 1859 Hä Inferostomatidae Ha Ky, 1968 (syn.:Hä phô Inferostomatinae Ha Ky, 1968) Gièng Inferostoma, Ha Ky, 1968 Loµi Inferostoma jankowskii Ha Ky, 1968 (H×nh 264-267). Trïng cã gãc c¹nh, kÝch th−íc lín. H×nh d¸ng kh«ng ®Òu l¾m, phÝa trªn réng vµ trßn ë cuèi, phÝa d−íi Ýt réng h¬n vµ nh− mÆt c¾t ngang. KÝch th−íc th©n 90-129 μ x 62-86 μ. Trªn h×nh 265 ph¶n ¸nh s¬ ®å ®−êng viÒn th©n, gi¸c, nh©n vµ phÇn trong vïng mµng nhá cña mét sè c¸ thÓ Inferostoma jankowskii, cã thÓ thÊy mét sè kh¸c biÖt vÒ kÝch th−íc, gi¸c, chiÒu cao cña phÇn trong vïng mµng nhá. Nh−ng nh×n chung, toµn bé s¬ ®å cÊu t¹o cña c¸c c¸ thÓ kh¸c nhau trong quÇn thÓ lµ cïng kiÓu. Th©n trïng dÑp bªn c¹nh, nh−ng phÇn ngoµi vïng mµng nhá gÇn miÖng ®i theo r×a th©n kh«ng ®Òu ®Æn mµ h¬i lÖch vÒ phÝa bªn tr¸i (nh− Odontostomatida vµ mét sè Spirotricha kh¸c). Kinetom mÆt bªn tr¸i th©n ®¬n gi¶n h¬n nhiÒu so víi mÆt bªn ph¶i: nh×n thÊy ë ®©y nhiÒu kineta däc, mét phÇn ®¸ng kÓ cña chóng ®i tõ cuèi phÝa tr−íc ®Õn cuèi phÝa sau th©n,
  6. Bïi Quang TÒ 282 mét phÇn ®i tíi ®−êng nèi, phÇn cuèi kh¸ râ Cs. Kinetom mÆt bªn ph¶i th©n phøc t¹p, thùc tÕ nh×n thÊy 3 ®−êng nèi kh«ng cã l«ng m¶nh nh− Ichthyonyctus (aS, eS, cS), nh−ng vïng gi÷a cña ®−êng nèi cao h¬n eS biÕn thµnh gi¸c (H×nh 264A). D−íi ®−êng nèi eS nh÷ng kineta ®i theo d¹ng h×nh ch÷ V tõng ®«i mét d−íi mét gãc däc theo ®−êng nèi cS. Thùc tÕ kineta cña nöa nèi th©n ë phÝa bªn ph¶i chia lµm hai nhãm ký hiÖu trªn h×nh vÏ d (tõ ch÷ "dexios"- bªn ph¶i) vµ l (tõ ch÷ "laevos"- bªn tr¸i). §iÒu lý thó lµ hai nhãm kineta gièng nh− thÕ nµy (d' vµ l') cã thÓ ph©n biÖt trong gi¸c, ranh giíi cña chóng lµ ®−êng nèi aS. Kineta d' vµ l' lµ nh÷ng ®o¹n t¸ch biÖt do kÕt qu¶ cña viÖc t¹o thµnh ®−êng nèi gi÷a kh«ng cã l«ng m¶nh eS chØ cã trong vïng gi¸c trªn tiªu b¶n nhuém hematoxylin nh×n thÊy hÖ thèng mµng máng h×nh ch÷ nhËt tøc lµ acgirom; trong nh÷ng phÇn cßn l¹i cña th©n kh«ng thÓ nh×n thÊy nã, thËm chÝ ë nh÷ng tiªu b¶n nhuém mµu rÊt ®¹t. H×nh 264: Inferostoma jankowskii (h×nh d¹nh chung, theo Ha Ky, 1968) H×nh 265: Inferostoma jankowskii (sù biÕn ®æi vÞ trÝ: gi¸c, nh©n, phÇn trong vïng mµng nhá, theo Ha Ky, 1968)
  7. BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 3 283 H×nh 266: Inferostoma jankowskii - kineta vµ argyrom. A- ph¶i; B- tr¸i; as, es, cs - ®−êng nèi chãp gi÷a vµ ®u«i; cn - r·nh kh«ng bµo co bãp; d,l - kineta sinh d−ìng ph¶i vµ tr¸i; d', l' - c¸c giai ®o¹n kineta vµ gi¸c; PhÇn A,B,C - phÇn ngoµi vïng mµng nhá (theo Ha Ky, 1968). CÊu t¹o phøc hÖ miÖng Inferostoma kh¸ ®Æc biÖt nh− ë Ichthyonyctus, miÖng Inferostoma gåm phÇn ngoµi vµ phÇn trong vïng mµng nhá gÇn miÖng vµ hÇu. ë c¸c loµi Ichthyonyctus phÇn ngoµi cïng mµng nhá Ýt khi ®¹t tíi gi÷a th©n, cßn ë Inferostoma nã ®ét ngét kÐo dµi däc tõ cuèi phÝa tr−íc ®Õn cuèi phÝa sau th©n. ChiÒu réng mµng nhá vïng gÇn miÖng trong c¸c vÞ trÝ kh¸c nhau cã kh¸c nhau: ë phÝa trªn cña phÇn ngoµi vïng mµng nhá-®ã lµ mét d¶i kh«ng réng (kho¶ng 2,8-3,8 μ)- (H×nh 202 A, B); nã uyÓn chuyÓn hÑp dÇn vÒ phÝa gi÷a th©n, chiÒu réng vµo kho¶ng 1μ (B), cßn ë kho¶ng gÇn r×a d−íi cña gi¸c l¹i ®ét ngét réng ra (C). ChiÒu réng lín nhÊt (7,6-9,5 μ) cña vïng mµng gÇn miÖng ®¹t tíi ë chç vµo cña lç phÇn trong vïng mµng nhá. Nh÷ng mµng nhá trªn toµn chiÒu dµi vïng gÇn miÖng x¾p xÕp kh«ng ®Òu nhau; dµy ë phÝa cuèi trªn vµ d−íi cña d¶i phÇn ngoµi vïng mµng nhá vµ th−a thít ë phÇn gi÷a cña nã. Sù kÐo dµi t−¬ng tù cña phÇn ngoµi gÇn miÖng c¸c mµng nhá x¾p xÕp kh«ng ®Òu vµ kÝch th−íc H×nh 267: Inferostoma jankowskii còng kh«ng ®iÓn h×nh cho hä Plagiotomidae, còng nh− cho bé A - Argyrom ; B- vïng kineta sinh d−ìng; C- phÇn trong vïng mµng nhá cña hÇu vµ vïng vËn ®éng Heterotrichina nãi chung. trung tÝnh ( theo Ha Ky, 1968) V× lç phÇn trong cña vïng mµng nhá dÞch vÒ phÝa d−íi cuèi th©n, nªn r·nh phÇn trong cña vïng mµng nhá h−íng lç miÖng kh«ng ph¶i xuèng d−íi hoÆc sang bªn nh− Ichthyonyctus mµ l¹i h−íng lªn trªn (H×nh 264B so s¸nh H×nh 265). Trong cÊu t¹o phÇn trong vïng mµng nhá Inferostoma kh«ng cã ®iÓm nµo ®Æc biÖt so víi Ichthyonyctus. R·nh uyÓn chuyÓn hÑp dÇn vÒ h−íng miÖng, nh÷ng mµng nhá x¾p xÕp kh¸ dµy. MiÖng dÉn vµo èng hÇu dµi (kho¶ng 18 μ). Trªn v¸ch phÇn trong vïng mµng nhá gÇn víi lç miÖng mét sè d¶i nhuém mµu
  8. Bïi Quang TÒ 284 Hematoxylin nh×n râ, ngo¹i h×nh cña chóng gièng nhau ë c¸c c¸ thÓ kh¸c nhau (H×nh 265 C). T−¬ng tù nh− Ichthyonyctus, cÊu t¹o nh− vËy cã thÓ gäi lµ "vïng vËn ®éng trung tÝnh" nÕu nh− c¸c t¸c gi¶ hiÖn nay kh«ng phñ ®Þnh sù ®óng ®¾n cña "vïng vËn ®éng trung tÝnh" ë Infusoria. Cã thÓ nãi phøc hÖ sîi ®ì nµy phôc vô mét phÇn lµm ch¾c thªm c¸c v¸ch phÇn trong vïng mµng nhá vµ hÇu. Nh©n lín cña Inferostoma jankowskii cã d¹ng qu¶ chuèi. KÝch th−íc 30,4-47,5 x 10,4-17,1 μ . Mét ®Çu cña nh©n h−íng vÒ vïng mµng nhá gÇn miÖng, hÑp, chiÒu réng cña nã chØ 5,7- 8,5 μ . ThÓ chøa nh©n thÓ hiÖn rÊt râ, chóng b¸m vµo mµng máng kh«ng cao h¬n nh©n (nh− Ichthyonyctus, nh©n lín cña nã gÇn nh− treo trªn v¸ch th©n) mµ lµ d−íi nh©n (H×nh 264B). Kh«ng hiÓu v× sao thÓ chøa nh©n l¹i cã thÓ gi÷ ®−îc nh©n to nh− vËy trong tr¹ng th¸i kh«ng b×nh th−êng. Cã mét nh©n nhá h×nh ovan (Ýt khi cã d¹ng trßn, lín) n»m phÝa d−íi nh©n lín, kÝch th−íc cña nã lµ 4,7-6,6 x 3,8-4,7 μ. Cã mét kh«ng bµo co bãp, cã r·nh tho¸t n»m ë phÝa cuèi sau th©n, gÇn r×a l−ng. TÕ bµo chÊt chøa nh÷ng kh«ng bµo tiªu ho¸ nhá (chØ ë phÝa d−íi th©n, d−íi gi¸c). 10.6.2. DÊu hiÖu bÖnh lý T−¬ng tù nh− bÖnh trïng Balantidium 10.6.3. Ph©n bè vµ lan truyÒn bÖnh ë ViÖt Nam chóng ta gÆp 1 loµi ký sinh ë c¸ bçng 10.6.4. ChÈn ®o¸n bÖnh: LÊy nhít ë thµnh ruét xem d−íi kÝnh hiÓn vi. 10.6.5. Phßng trÞ bÖnh: Ch−a nghiªn cøu. 10.7. BÖnh trïng qu¶ d−a (®èm tr¾ng) Ichthyophthyriosis. 10.7.1. T¸c nh©n g©y bÖnh. Líp Hymenostomata Delage et Heroward,1896 Bé Tetrahymenita Faure - Fremiet,1956 Hä Ophryoglenidae Kent,1882 Gièng Ichthyophthyrius Fouguet,1876 (H×nh 268) T¸c nh©n g©y bÖnh trïng qu¶ d−a lµ loµi Ichthyophthyrius multifiliis Fouguet (1876). Trïng cã d¹ng rÊt gièng qu¶ d−a, ®−êng kÝnh 0,5-1 mm. Toµn th©n cã nhiÒu l«ng t¬ nhá, nhiÒu ®−êng säc, v»n däc. Gi÷a th©n cã 1 h¹ch lín h×nh mãng ngùa vµ mét h¹ch nhá. MiÖng ë phÇn tr−íc 1/3 c¬ thÓ, h×nh gÇn gièng c¸i tai. Mét kh«ng bµo co rót n»m ngay bªn c¹nh miÖng. Trïng mÒm m¹i, cã thÓ biÕn ®æi h×nh d¹ng khi vËn ®éng. ë trong n−íc, Êu trïng b¬i léi nhanh h¬n trïng tr−ëng thµnh. Chu kú sèng cña trïng gåm 2 giai ®o¹n: Dinh d−ìng vµ bµo nang (H×nh 269). a. Giai ®o¹n dinh d−ìng: Khi Êu trïng ký sinh ë da, mang ë gi÷a c¸c tæ chøc th−îng b× hót chÊt dinh d−ìng cña ký chñ ®Ó sinh tr−ëng, ®ång thêi kÝch thÝch c¸c tæ chøc cña ký chñ h×nh thµnh mét ®èm mñ tr¾ng (v× vËy bÖnh cßn gäi lµ bÖnh ®èm tr¾ng). Trïng tr−ëng thµnh chui ra khái ®èm mñ tr¾ng vµ chuyÓn sang giai ®o¹n bµo nang. b.Giai ®o¹n bµo nang: Trïng rêi ký chñ b¬i léi tù do trong n−íc mét thêi gian råi dõng l¹i ë ven bê ao hoÆc tùa vµo c©y cá thuû sinh, tiÕt ra chÊt keo bao v©y lÊy c¬ thÓ h×nh thµnh bµo nang. Trïng b¾t ®Çu sinh s¶n ph©n ®«i thµnh rÊt nhiÒu (1000-2000) Êu trïng cã ®−êng kÝnh 18-22 μm. Êu trïng tiÕt ra lo¹i men Hyaluronidaza ph¸ vì bµo nang chui ra ngoµi, b¬i trong n−íc t×m ký chñ míi. Êu trïng cã thÓ sèng trong n−íc 2-3 tuÇn. Thêi gian sinh s¶n cña Êu trïng tuú thuéc vµo nhiÖt ®é n−íc 10-12 giê ë nhiÖt ®é 26-270C, 14-15 giê ë nhiÖt ®é 24- 250C, 18-20 giê ë nhiÖt ®é 20-220C, 72-84 giê ë nhiÖt ®é 7-80C. NhiÖt ®é thÝch hîp cho trïng ph¸t triÓn lµ 25-260C (theo Bauer,1959)
  9. BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 3 285 ë giai ®o¹n kh«ng ký sinh, trïng qu¶ d−a rÊt nhËy c¶m víi c¸c yÕu tè m«i tr−êng. Chóng kh«ng chÞu ®−îc m«i tr−êng cã ®é pH d−íi 5. Khi oxy trong n−íc gi¶m xuèng d−íi 0,8 mg/l trïng còng bÞ chÕt (Theo uspenxkaia,1964). ë giai ®o¹n ký sinh chóng rÊt nhËy c¶m víi nhiÖt ®é vµ ph¶n øng miÔn dÞch cña c¸ bÖnh. Khi c¸ ®· bÞ nhiÔm bÖnh trïng qu¶ d−a, c¬ thÓ c¸ sinh kh¸ng thÓ cã kh¶ n¨ng lµm miÔn dÞch bÖnh nµy. V× thÕ sù t¸i nhiÔm sÏ gi¶m ®i rÊt nhiÒu. Theo Paperna (1980) c¸ chÐp ®· nhiÔm bÖnh trïng qu¶ d−a mµ sèng sãt th× cã kh¶ n¨ng miÔn dÞch trong vßng 8 th¸ng. A B D C F E H×nh 268: Trïng qu¶ d−a- Ichthyophthyrius multifiliis: A- cÊu t¹o tæng qu¸t c¬ thÓ; B,E- mÉu t−¬i kh«ng nhuém mµu; C- Trïng qu¶ d−a (¶nh KHV§T theo P.J. Cheung); D- miÖng cña trïng qu¶ d−a (¶nh KHV§T theo P.J. Cheung); D- trïng qu¶ d−a ký sinh trªn mang c¸ (mÉu c¾t m« mang c¸ tr¾m cá)
  10. Bïi Quang TÒ 286 H×nh 269: Chu kú ph¸t triÓn 6 1. C¬ thÓ tr−ëng thµnh t¸ch khái c¬ thÓ c¸ 2. H×nh thµnh bµo nang 3. Thêi kú ph©n ®«i 4. Thêi kú ph©n c¾t thµnh bèn 5. Êu trïng ra khái bµo nang, vËn ®éng trong n−íc t×m ký chñ. 6. C¸ bÞ c¶m nhiÔm trïng qu¶ d−a- Ichthyophthyrius 10.7.2. DÊu hiÖu bÖnh lý. Da, mang, v©y cña c¸ bÞ nhiÔm bÖnh cã nhiÒu trïng b¸m thµnh c¸c h¹t lÊm tÊm rÊt nhá, mµu h¬i tr¾ng ®ôc (®èm tr¾ng), cã thÓ thÊy râ b»ng m¾t th−êng. Da, mang c¸ cã nhiÒu nhít, mµu s¾c nhît nh¹t. C¸ bÖnh næi tõng ®µn lªn mÆt n−íc, b¬i lê ®ê yÕu ít. Lóc ®Çu c¸ tËp trung gÇn bê, n¬i cã cá r¸c, quÉy nhiÒu do ngøa ng¸y. Trïng b¸m nhiÒu ë mang, ph¸ ho¹i biÓu m« mang lµm c¸ ng¹t thë. Khi c¸ yÕu qu¸ chØ cßn ngoi ®Çu lªn ®Ó thë, ®u«i bÊt ®éng c¾m xuèng n−íc. C¸ trª gièng bÞ hiÖn t−îng nµy hay ®−îc gäi lµ bÖnh “treo r©u”. Sau cïng c¸ lén nhµo mÊy vßng råi lËt bông ch×m xuèng ®¸y mµ chÕt. BÖnh g©y ¶nh h−ëng ®Õn chøc n¨ng sinh lý, sinh ho¸ cña c¸. Protein trong huyÕt thanh gi¶m tíi 2,5 lÇn, ho¹t ®éng cña gan, thËn bÞ rèi lo¹n, l−îng tÝch luü protein bÞ gi¶m, ¶nh h−ëng qu¸ tr×nh trao ®æi Aminoaxit. Thµnh phÇn m¸u còng bÞ thay ®æi: l−îng hång cÇu cña c¸ chÐp con gi¶m 2-3 lÇn, b¹ch cÇu t¨ng qu¸ nhiÒu, ®Æc biÖt lµ m¸u ngo¹i biªn - l−îng b¹ch cÇu cã thÓ t¨ng tíi 20 lÇn (theo Golovina,1976-1978). 10.7.3. Ph©n bè vµ lan truyÒn bÖnh. BÖnh l−u hµnh rÊt réng, kh¾p c¸c Ch©u lôc trªn thÕ giíi. ë khu vùc §«ng Nam ¸, c¸c loµi c¸ nu«i th−êng m¾c bÖnh nµy. ë ViÖt Nam ®· ph¸t hiÖn thÊy trïng qu¶ d−a ë c¸ tr¾m cá, chÐp, mÌ tr¾ng, mÌ hoa, tr«i, r« phi (Hµ Ký,1968), c¸ th¸t l¸t (NguyÔn ThÞ Muéi,1985), c¸ tra nu«i, trª vµng, trª phi, duång leo (Bïi Quang TÒ,1990). Ngoµi ra, mét sè c¸ c¶nh còng th−êng m¾c bÖnh nµy. Trïng qu¶ d−a ®· g©y thµnh dÞch bÖnh ë c¸ gièng c¸c loµi: mÌ tr¾ng, r« phi. tra, trª vµng, trª phi, c¸ chim tr¾ng... Tû lÖ c¶m nhiÔm 70-100%, c−êng ®é c¶m nhiÔm 5-7 trïng/ la men. 10.7.4. ChÈn ®o¸n bÖnh. Dùa theo c¸c dÊu hiÖu bÖnh lý quan s¸t b»ng m¾t th−êng vµ kiÓm tra nhít c¸ trªn kÝnh hiÓn vi. C−êng ®é c¶m nhiÔm tõ 5-10 trïng/ la men lµ c¸ bÞ bÖnh nguy hiÓm. 10.7.5. Phßng trÞ bÖnh. §Ó phßng bÖnh, tuyÖt ®èi kh«ng nªn th¶ chung c¸ cã trïng bÖnh víi c¸ khoÎ. Thêi gian c¸ch ly phô thuéc vµo nhiÖt ®é, ë nhiÖt ®é 26 0C cÇn c¸ch ly kho¶ng 2-8 tuÇn (Theo Kabata,1985). TÈy dän ao kü, ph¬i ®¸y ao 3-4 ngµy diÖt bµo tö ë ®¸y ao. Tr−íc khi th¶ nÕu kiÓm tra thÊy c¸ cã trïng cÇn xö lý ngay b»ng thuèc (xem phÇn trÞ bÖnh). Goven vµ c¸c céng t¸c viªn (1980) ®· thÝ nghiÖm dïng kh¸ng nguyªn tõ l«ng t¬ hoÆc toµn bé tÕ bµo cña trïng
  11. BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 3 287 qu¶ d−a (I. multifiliis) tiªm cho c¸ nheo Mü, g©y miÔn dÞch lÇn ®Çu víi 4 μg kh¸ng nguyªn, sau 2 tuÇn g©y miÔn dÞch lÇn thø 2 víi 5 μg, kÕt qu¶ cã kh¶ n¨ng miÔn dÞch cao. T¸c gi¶ cßn thö kh¸ng nguyªn lÊy tõ l«ng t¬ cña loµi Tetrahynema pyriformis mét loµi sèng ë n−íc ngät, kÕt qu¶ còng phßng ®−îc bÖnh trïng qu¶ d−a nh− kh¸ng nguyªn nãi trªn. §Ó trÞ bÖnh trïng qu¶ d−a cÇn chó ý ®Õn 2 giai ®o¹n trong chu kú sèng cña nã. DiÖt trïng ë thêi kú Êu trïng b¬i léi tù do thuéc giai ®o¹n bµo nang dÔ dµng h¬n so víi giai ®o¹n dinh d−ìng (ký sinh). Ph−¬ng ph¸p dïng thuèc diÖt hÕt trïng ë giai ®o¹n ký sinh cña c¸ cÇn Ýt nhÊt vµi lÇn. C¸c ph−¬ng ph¸p trÞ bÖnh trïng qu¶ d−a ®Òu phô thuéc vµo nhiÖt ®é m«i tr−êng nªn ph¶i thÝ nghiÖm ®Ó lùa chän phï hîp víi tõng vïng. VÝ dô: Hoffman vµ Meyer (1974) ®· ®iÒu trÞ thµnh c«ng c¸ nu«i trong bÓ kÝnh thuéc vïng nhiÖt ®íi b»ng c¸ch ®iÒu chØnh nhiÖt ®é ®Õn giíi h¹n kh«ng thÝch hîp cho trïng qu¶ d−a: nhiÖt ®é ®−îc t¨ng ®Õn 320C vµ duy tr× liÒn 5 ngµy, sau ®ã gi¶m tõ tõ trë vÒ nhiÖt ®é ban ®Çu. Thuèc vµ ho¸ chÊt dïng ®iÒu trÞ bÖnh nµy rÊt ®a d¹ng. NhiÒu t¸c gi¶ ë c¸c n−íc kh¸c nhau ®· xö lý ®¹t kÕt qu¶ ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau. ë ViÖt Nam ®· sö dông cã kÕt qu¶ mét sè lo¹i ho¸ chÊt nh− sau: - §èi víi c¸ gièng nu«i ë ®ång b»ng Nam Bé, do nhiÖt ®é n−íc b×nh qu©n cao (25-280C), cã thÓ dïng thuèc víi nång ®é thÊp h¬n. ë ViÖt Nam ®· sö dông cã kÕt qu¶ mét sè lo¹i ho¸ chÊt nh− sau: Formalin t¾m 200-300pmm thêi gian 30-60 phót hoÆc phun xuèng ao liÒu l−îng 10-20ppm thêi gian v« ®Þnh 10.8. BÖnh trïng l«ng- Cryptocaryonosis 10.8.1. T¸c nh©n g©y bÖnh G©y bÖnh lµ trïng l«ng Cryptocaryon irritans (h×nh 270) cÊu t¹o gÇn gièng trïng qu¶ d−a ë n−íc ngät (Icthyophthyrius), kÝch th−íc c¬ thÓ 180-700μm. Trïng ph¸t triÓn ë nhiÖt ®é 20- 260C (n−íc Êm), hiÖn nay cã chñng ph¸t triÓn ë nhiÖt ®é 12-140C (n−íc l¹nh) g©y bÖnh ë c¸ b¬n (Paralichthyss olivaceus)- Hµn Quèc. Chu kú sèng cña trïng l«ng cã hai giai ®o¹n: giai ®o¹n dinh d−ìng ký sinh trÕn c¸ biÓn vµ giai ®o¹n bµo nang (giai ®o¹n sèng tù do) b¸m vµo rong t¶o sèng trªn ®¸y biÓn (h×nh 28, 29). Thêi gian ph¸t triÓn cña bµo nang ë nhiÖt ®é 160C lµ 13-15 ngµy, ë nhiÖt ®é 240C lµ 7-12 ngµy. H×nh 270: Trïng l«ng – Cryptocaryon irritans vµ g©y ho¹i tö trªn da c¸. 10.8.2. DÊu hiÖu bÖnh lý Da, mang , v©y cña c¸ nhiÔm bÖnh cã nhiÒu trïng b¸m thµnh c¸c h¹t lÊm tÊm rÊt nhá, mµu h¬i tr¾ng ®ôc (®èm tr¾ng), cã thÓ thÊy râ b»ng m¾t th−êng, Trªn th©n, mang cã nhiÒu nhít mµu s¾c nhît nh¹t. C¸ bÖnh næi tong ®µn trªn mÆt, c¸ yÕu b¬i lê ®ê. Lóc ®Çu tËp trung gÇn bê hoÆc b¬i s¸t thµnh lång, quÉy nhiÒu do ngøa ng¸y. trïng b¸m nhiÒu ë mang ph¸ ho¹i tæ chøc mang lµm c¸ ng¹t thë. Khi c¸ bÖnh nÆng chØ cßn ngoi ®©u ftrªn mÆt n−íc, ®u«i bÊt ®éng c¾m xuèng ®¸y.
  12. Bïi Quang TÒ 288 10.8.3. Ph©n bè vµ lan truyÒn bÖnh C¸ nu«i lång trªn biÓn ë ch©u ¸ th−êng gÆp trïng l«ng, nhiÒu loµi c¸ song (Epinephelus spp), c¸ v−îc (Lates calcarifer), c¸ mó (Cromileptes sp), c¸ mó (Plectropomus spp), c¸ hang (Lutjanus spp), c¸ cam (Seriola spp) vµ c¸ giß (Rachycentron canadus). BÖnh xuÊt hiÖn vµo mïa kh« Ýt m−a, miÒn B¾c vµo mïa xu©n, ®Çu hÌ vµ mïa ®«ng. H×nh 271: Sinh s¶n cña trïng l«ng (A- trïng tr−ëng thµnh; B- nh©n tÕ bµo ph©n ®«i; C- nh©n thÕ bµo ph©n 3 vµ 4; E- bµo nang) H×nh 272: Chu kú ph¸t triÓn cña Cryptocaryon irritans: A- ph«i cã 4 nh©n ký sinh trªn da c¸; B- ph«i trong bµo nang chøa d¶i dµi; C- h×nh thµnh c¸c ph«i míi; D- bµo nang ch−a ®Çy ph«i; E- ph«i non cã 4 nh©n. 10.8.4. ChÈn ®o¸n bÖnh Quan s¸t c¸c dÊu hiÖu bÖnh lý cña c¸ nu«i trong lång vµ kiÓm nhít da, mang d−íi kÝnh hiÓn vi. 10.8.5. Phßng trÞ bÖnh Dïng formalin t¾m nång ®é 100-200ppm (100-200ml/m3) thêi gian tõ 30-60 phót. 10.9. BÖnh trïng b¸nh xe. 10.9.1. T¸c nh©n g©y bÖnh. Líp Peritricha Stein,1859 Bé Peritrichida F.Stein,1859 Bé phô Mobilina Kahl,1933 Hä Trichodonidae Claus,1874
  13. BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 3 289 1.Gièng Trichodina ehrenberg,1830 2.Gièng Trichodinella Sramek -Husek,1953 3.Gièng Tripartiella Lom,1959 Hä trïng b¸nh xe Trichodinidae cã nhiÒu gièng, nh−ng ë ViÖt Nam th−êng gÆp c¸c loµi thuéc 3 gièng trªn ký sinh ë c¸ n−íc ngät, n−íc mÆn, l−ìng thÓ vµ bß s¸t. Nh÷ng gièng loµi th−êng gÆp: Trichodina nigra, Trichodina nobilis, Trichodina pediculus, Trichodina siluri, Trichodina domerguei domerguei, Trichodina mutabilis, Trichodinella epizootica, Tripartiella bulbosa (xem b¶ng 43-h×nh 274). H×nh d¹ng cÊu t¹o cña c¬ thÓ Trichodina nh×n mÆt bªn gièng nh− c¸i chu«ng, mÆt bông gièng c¸i ®Üa. Lóc vËn ®éng nã quay trßn lËt qua lËt l¹i gièng nh− b¸nh xe nªn cã tªn trïng b¸nh xe. Nh×n chÝnh diÖn cã 1 ®Üa b¸m lín cã cÊu t¹o phøc t¹p, trªn ®Üa cã 1 vßng r¨ng vµ c¸c ®−êng phãng x¹. Vßng r¨ng cã nhiÒu thÓ r¨ng, mçi thÓ r¨ng cã d¹ng gÇn nh− ch÷ “V” bao gåm th©n r¨ng ë phÝa ngoµi d¹ng h×nh l−ìi r×u, h×nh trßn hay h×nh bÇu dôc, cßn mãc r¨ng ë phÝa trong th−êng d¹ng h×nh kim. C¸c thÓ r¨ng s¾p xÕp sÝt nhau, c¸i nä chång lªn c¸i kia t¹o thµnh mét ®−êng vßng trßn. H×nh d¹ng, sè l−îng r¨ng vµ ®−êng phãng x¹ lµ tiªu chuÈn quan träng ®Ó ph©n lo¹i. Xung quanh c¬ thÓ cã l«ng t¬ ph©n bè, l«ng t¬ lu«n lu«n rung ®éng lµm cho c¬ thÓ vËn ®éng rÊt linh ho¹t. C¬ thÓ nh×n ngiªng ë phÝa trªn ta thÊy cã r·nh miÖng, tiÕp theo r·nh miÖng lµ miÖng, r·nh miÖng cã ®ai l«ng t¬ ë bªn trªn vµ ®ai l«ng t¬ ë bªn d−íi. C¬ thÓ cã 1 h¹ch lín h×nh mãng ngùa n»m ë gi÷a c¬ thÓ th−êng b¾t mµu râ vµ 1 h¹ch nhá h×nh trßn n»m c¹nh h¹ch lín (h×nh 273). H×nh 273: CÊu t¹o cña Trichodina A. Quan s¸t mÆt bªn B. Quan s¸t mét bé phËn mÆt c¾t däc 1. R·nh miÖng vµ ®ai l«ng t¬ miÖng; 2. MiÖng; 3. Nh©n nhá; 4. Kh«ng bµo ; 5. L«ng t¬ trªn; 5. L«ng t¬ trªn; 6. L«ng t¬ gi÷a; 7. L«ng t¬ d−íi; 8. §−êng phãng x¹; 9. Nh©n lín; 10. HÇu ; 11. Vßng r¨ng; 12. Mµng biªn; 13. §ai l«ng t¬ biªn; Trïng b¸nh xe sinh s¶n chñ yÕu b»ng h×nh thøc v« tÝnh ph©n chia ®¬n gi¶n, tuú theo tõng loµi chóng sinh s¶n gÇn nh− quanh n¨m: Trichodina nigra, Tripartiella bulbosa th× sinh s¶n trong ®iÒu kiÖn thêi tiÕt Êm, nhiÖt ®é 22-280C; Trichodina pediculus cã thÓ sinh s¶n trong ®iÒu kiÖn thêi tiÕt l¹nh: ë 160C trïng vÉn cã thÓ sinh s¶n ®−îc (Theo D.Ivanov, 1969). Trïng b¸nh xe cã thÓ sèng tù do trong n−íc (ngoµi ký chñ) tõ 1-1,5 ngµy. Trïng ký sinh chñ yÕu ë da, mang, khoang mòi cña c¸. 10.9.2. DÊu hiÖu bÖnh lý. Khi míi m¾c bÖnh, trªn th©n c¸ cã nhiÒu nhít mµu h¬i tr¾ng ®ôc, ë d−íi n−íc thÊy râ h¬n so víi khi b¾t c¸ lªn c¹n. Da c¸ chuyÓn mµu x¸m, c¸ c¶m thÊy ngøa ng¸y, th−êng næi tõng ®µn lªn mÆt n−íc, riªng c¸ tra gièng th−êng nh« h¼n ®Çu lªn mÆt n−íc vµ l¾c m¹nh, ng−êi nu«i c¸ gäi lµ bÖnh “l¾c ®Çu”. Mét sè con t¸ch ®µn b¬i quanh bê ao. Khi bÖnh nÆng trïng ký sinh ë mang, ph¸ huû c¸c t¬ mang khiÕn c¸ bÞ ng¹t thë, nh÷ng con bÖnh nÆng mang ®Çy nhít vµ b¹c tr¾ng. C¸ b¬i léi lung tung kh«ng ®Þnh h−íng. Sau hÕt c¸ lËt bông mÊy vßng, ch×m xuèng ®¸y ao vµ chÕt. Ng−êi nu«i c¸ tra gièng cßn gäi bÖnh nµy lµ bÖnh “tr¸i”, v× sau mÊy h«m trêi ©m u kh«ng n¾ng, nhiÖt ®é m¸t mÎ, trïng b¸nh xe sinh s¶n nhanh chãng g©y thµnh dÞch bÖnh khiÕn c¸ chÕt hµng lo¹t. §µn c¸ nÕu bÞ bÖnh nhÑ th× gÇy yÕu, nÕu kh«ng xö lý trÞ
  14. Bïi Quang TÒ 290 bÖnh kÞp thêi c¸ sÏ chÕt nhiÒu. Khi kiÓm tra tû lÖ c¶m nhiÔm cña ®µn, nÕu tû lÖ c¶m nhiÔm 90-100%, c−êng ®é c¶m nhiÔm 20-30 trïng/ thÞ tr−êng 9 x 10 lµ nguy hiÓm. §µn c¸ ph¸t bÖnh khi c−êng ®é c¶m nhiÔm 50-100 trïng/ thÞ tr−êng 9 x 10. BÖnh nÆng c−êng ®é c¶m nhiÔm cã khi tíi 200-250 trïng/ thÞ tr−êng 9 x 10, trïng b¸m dµy ®Æc trªn da, v©y vµ mang c¸. 1 2 3 4 6 7 8 5 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 H×nh 274: Trïng b¸nh xe th−êng gÆp ë ViÖt Nam: 1- Trichodina acuta; 2- T. domerguei domerguei; 3- T. nigra; 4- T. rectangle rectangli; 5- T. nigra; 6- Trichodinella subtilis ; 7- Trichodina mutabilis; 8- Tripartiella obtusa; 9- Trichodina mutabilis; 10- T. heterodentata; 11- Trichodinella epizootica ; 12- Tripartiella bulbosa;13- Trichodina orientalis; 14- T. rectangle perforata; 15- T. siluri; 16- T. nobilis; 17- T. centrostrigata; 18- Paratrichodina incisa; 19- Trichodina gasterostei; 20- Tripartiella clavodonta. 10.9.3. Ph©n bè vµ lan truyÒn. Trïng b¸nh xe ph©n bè réng. Theo Hµ Ký (1968) vµ Bïi Quang TÒ (1990, 2001) bÖnh nµy g©y t¸c h¹i chñ yÕu cho c¸ h−¬ng c¸ gièng ë ViÖt Nam. BÖnh ph¸t sinh réng trªn nhiÒu loµi c¸ kh¸c nhau: chÐp, tr¾m cá, mÌ tr¾ng, mÌ hoa, tr«i, r«hu, trª, tra, bèng t−îng, mïi,... vµ trªn
  15. BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 3 291 10 loµi c¸ kinh tÕ kh¸c n÷a. Trong c¸c hå ao −¬ng nu«i c¸ bÖnh ph¸t triÓn quanh n¨m nh−ng phæ biÕn nhÊt vµo mïa xu©n, ®Çu h¹ vµ mïa thu ë miÒn B¾c, vµo mïa m−a ë miÒn Nam (mïa kh« Ýt gÆp h¬n). BÖnh g©y thiÖt h¹i lín cho c¸c c¬ së −¬ng nu«i c¸ gièng. 10.9.4. ChÈn ®o¸n bÖnh. Quan s¸t c¸c dÊu hiÖu bÖnh lý (triÖu chøng) cña ®µn c¸ trong ao. B¾t c¸ kiÓm tra nhít, da, v©y, mang d−íi kÝnh hiÓn vi, x¸c ®Þnh tû lÖ vµ c−êng ®é c¶m nhiÔm trïng b¸nh xe. B¶ng 43: Møc ®é nhiÔm 1 sè loµi trïng b¸nh xe ký sinh ë c¸c loµi c¸ n−íc ngät ViÖt Nam ST Tªn ký sinh Ký chñ C¬ quan Tû lª C®é nhiÔm T¸c gi¶ T trïng ký sinh Nh(%) Ýt -nhiÒu Hµ Ký 1-8 12,15 Da 1 ChÐp ViÖt Nam Trichodina nt 1-35 29,25 nt MÌ tr¾ng nobilis Chen, nt 5-225 02,22 nt MÌ hoa 1963 nt 4-20 20,00 nt Tr¾m cá B.Q.TÒ 1-2 15,00 nt MÌ vinh nt 1-5 29,03 nt R«hu nt 1 3,44 nt Mrigal B.Q.TÒ 1-88 49,28 Da 2 C¸ tra nu«i Trichodina nt 1-9 33,77 Mang nt nigra Lom, nt 1 3,45 Da C¸ Ba sa 1960 nt 1 2,94 Mang C¸ vå ®Ðm nt 1-50 18,52 Da Bèng t−îng nt 1-7 18,52 Mang nt 1-12 39,02 Da C¸ lãc b«ng nt 1-4 58,64 nt Trª vµng nt 1 37,50 nt C¸ mïi nt 2-11 37,63 nt R«hu Hµ Ký 1-186 43,40 Da 3 ChÐp tr¾ng VN Trichodina nt 1-30 21,70 Mang nt pediculus B.Q.TÒ 1-nhiÒu 42,85 Da nt Ehrenberg, 1838 nt 1-7 17,36 Mang nt nt 1-nhiÒu 66,66 Da ChÐp vµng nt 1-nhiÒu 22,98 Mang nt nt 1-115 31,36 Mang ChÐp Hungari nt 1-111 53,25 Da nt nt Ýt-nhiÒu 71,42 nt ChÐp lai VµngxHung nt 2-50 53,33 nt ChÐp lai VµngxVN nt 2-10 19,25 nt MÌ tr¾ng Hµ Ký 1-20 36,00 nt Tr¾m cá nt 3-55 28,00 Mang nt nt 1-284 48,60 da R« phi ®en B.Q.TÒ 1-88 62,27 Da 4 C¸ Tra nu«i Trichodina nt 1-9 32,27 Mang nt siluri Lom, nt 1-35 18,52 Da Bèng t−îng 1970 nt 2-11 78,37 nt R«hu nt Ýt-nhiÒu 83,78 Mang nt nt 1-32 84,00 Da Mrigal nt 5-10 72,00 nt Cat la nt 1-5 37,50 nt C¸ mïi 5 C¸ lãc b«ng Da 39,02 1-3 B.Q.TÒ Trichodina C¸ tra nu«i 20,45 1-2 Nt gasterostei G.Stein,
  16. Bïi Quang TÒ 292 1967 6 C¸ Tra nu«i Da Mang 24,22 1-9 B.Q.TÒ Trichodina C¸ lãc b«ng Da 39,02 1-2 nt mutabilis Bèng t−îng nt 7,10 1-5 nt Kazabski et Tai t−îng 5,00 1 nt Migola, 1968 7 C¸ Tra nu«i Da 3,83 1 B.Q.TÒ Trichodina acuta Lom, 1964 8 C¸ R«hu Da 12,90 1-10 B.Q.TÒ Trichodina Tai t−îng nt 54,17 1-25 Nt domerguei domerguei (Wallengren, 1897) Hµ Ký 1-9 12,65 Mang 9 MÌ tr¾ng Tripartiella bulbosa nt 3-20 42,84 nt MÌ hoa (Davis, 1947) B.Q.TÒ 1-280 24,41 nt Tra nu«i nt 1-30 20,00 nt R« ®ång nt 1-40 55,00 nt MÌ Vinh nt 1-18 43,75 nt C¸ mïi nt 1-5 8,33 nt Tai t−îng 10 C¸ R«hu Mang 36,56 1-180 B.Q.TÒ Trichodinella Da 11,83 1-25 nt epizootica (Raabe, 1950) 10.9.5. Phßng vµ trÞ bÖnh. BiÖn ph¸p tèt nhÊt phßng bÖnh trïng b¸nh xe lµ gi÷ g×n vÖ sinh cho c¸c ao hå nu«i c¸, nhÊt lµ ao −¬ng. Tr−íc khi −¬ng nu«i ph¶i tÈy v«i, tiªu ®éc ao. MËt ®é c¸ kh«ng nªn th¶ qu¸ dµy. Theo Hµ Ký (1963) mËt ®é c¸ th¶ qu¸ dµy th× c−êng ®é c¶m nhiÔm trïng b¸nh xe cña c¸ sÏ t¨ng gÊp 4-12 lÇn. C¸c lo¹i ph©n h÷u c¬, nhÊt lµ ph©n b¾c cÇn ph¶i ®−îc ñ kü víi 1% v«i. Thùc tÕ cho thÊy nh÷ng n¬i dïng ph©n t−¬i th−êng hay ph¸t sinh bÖnh. ë ViÖt Nam th−êng dïng mét sè ph−¬ng ph¸p ®¬n gi¶n vµ ho¸ chÊt dÔ kiÕm: Dïng n−íc muèi NaCl 2-3% t¾m cho c¸ 5-15 phót, dïng CuSO4 nång ®é 3-5 ppm t¾m cho c¸ 5-15 phót hoÆc phun trùc tiÕp xuèng ao víi nång ®é 0,5-0,7 ppm (0,5-0,7g cho 1 m3 n−íc). Nh÷ng biÖn ph¸p trªn ®· ®−îc ¸p dông cã kÕt qu¶ ë c¸c ®Þa ph−¬ng cho c¸c loµi c¸ nu«i: chÐp, mÌ, tr«i, tr¾m, tra, b«ng, bèng t−îng, trª, mïi,... (Bïi Quang TÒ). 10.10. BÖnh trïng loa kÌn. 10.10.1. T¸c nh©n g©y bÖnh. Líp Peritricha Stein,1859 Bé Peritrichida F.Stein,1859 Bé phô Sessilina Kahl,1933 Hä Epistylididae Kahl,1933 Hä phô Epistylidinae Kahl,1933 Gièng Epistylis ehrenberg,1836 Hä phô Apiosomatinae Banina Gièng Apisoma Blanchard,1885 Hä Vorticellidae Gièng Zoothamnium Gièng Vorticella Ký sinh ë ®éng vËt thuû s¶n ViÖt Nam, th−êng gÆp 4 gièng thuéc hai hä. Nh×n chóng h×nh d¹ng c¬ thÓ phÝa tr−íc lín, phÝa sau nhá, cã d¹ng h×nh loa kÌn, h×nh chu«ng lén ng−îc, nªn cã tªn gäi lµ trïng loa kÌn. PhÝa tr−íc c¬ thÓ cã 1-3 vßng l«ng rung vµ khe miÖng. PhÝa sau
  17. BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 3 293 Ýt nhiÒu ®Òu cã cuèng ®Ó b¸m vµo bÊt kú gi¸ thÓ nµo. Mét sè gièng h×nh thµnh tËp ®oµn (Epistylis, Zoothamnium) c¸c c¸ thÓ liªn kÕt víi nhau bëi nh¸nh ®u«i. Trïng loa kÌn lÊy dinh d−ìng b»ng c¸ch läc trong m«i tr−êng n−íc (h×nh 275B). Trïng loa kÌn sinh s¶n v« tÝnh b»ng h×nh thøc c¾t ®«i theo chiÒu däc c¬ thÓ (h×nh 275D). Sinh s¶n v« tÝnh b»ng h×nh thøc tiÕp hîp (h×nh 275C) th−êng c¬ thÓ nhá b¸m gÇn miÖng c¬ thÓ lín. Nh©n lín cña tiÕp hîp tö ph©n thµnh khèi nhiÔm s¾c chÊt. - Gièng Vorticella (h×nh 276) cã thÓ sèng ®¬n ®éc, ®Ýnh vµo gi¸ thÓ b»ng mét cuèng h×nh trô m¶nh cã thÓ co rót ®−îc. TÕ bµo h×nh chu«ng lén ng−îc. PhÝa tr−íc th−êng réng h×nh ®Üa, cã 1 vïng l«ng xo¾n ng−îc chiÒu kim ®ång hå, h−íng tíi miÖng. Cã thÓ cã 1 nh©n nhá vµ mét nh©n lín h×nh d¶i, cã 1-2 kh«ng bµo co rót. C¬ thÓ kh«ng mµu hoÆc mµu vµng, xanh. - Gièng Zoothamnium (h×nh 276A,B,C,G) cÊu t¹o tÕ bµo t−¬ng tù Vorticella nh−ng nã kh¸c víi Vorticella, nh÷ng loµi cña gièng nµy sèng tËp ®oµn, mçi tËp ®oµn cã vµi hoÆc rÊt nhiÒu tÕ bµo. Cuèng ph©n nh¸nh d¹ng l−ìng ph©n ®Òu. Cuèng cã kh¶ n¨ng co rót (mynemes) kh«ng liªn tôc trong tËp ®oµn, nªn mçi nh¸nh co rót riªng rÏ. - Gièng Epistylis (h×nh 276D,E,F,G vµ h×nh 277A,B) cÊu t¹o tÕ bµo gÇn t−¬ng tù nh− Zoothamnium. Nh©n lín cña chóng t−¬ng ®èi ng¾n, cã d¹ng xóc xÝch. §Æc ®iÓm chñ yÕu kh¸c víi Zoothamnium lµ cuèng kh«ng co rót. B¶n th©n tÕ bµo cã thÓ co hoÆc duçi vßng l«ng rung ë phÝa tr−íc miÖng vµo trong lßng c¬ thÓ. Cuèng ph©n nh¸nh so le hoÆc ®Òu. - Gièng Apiosoma (h×nh 278B-G) c¬ thÓ h×nh chu«ng hoÆc h×nh phÔu lén ng−îc. PhÝa tr−íc tÕ bµo h×nh thµnh ®Üa l«ng rung gåm 3 vßng l«ng t¬ xo¸y ng−îc chiÒu kim ®ång hå tíi phÔu miÖng. Cuèi phÝa sau tÕ bµo thon dµi thµnh cuèng, ®Çu mót cña cuèng cã mét ®Üa b¸m nhá hoÆc tóm l«ng b¸m, tæ chøc dÝnh. Mµng tÕ bµo máng, cã v©n ngang, gÇn nh©n cã vµnh ®ai l«ng mao ng¾n. Nh©n lín h×nh nãn lén ng−îc n»m ë trung t©m tÕ bµo. Nh©n nhá h×nh b¸n cÇu hoÆc h×nh gËy gÇn nh©n lín. KÝch th−íc cña trïng loa kÌn thay ®æi theo gièng loµi, vÝ dô: Apiosoma piscicolum ssp cylindriformis (Chen,1955) kÝch th−íc tÕ bµo 50-80 x 11-15,4 μm. Loµi Apiosoma minutum (Chen,1961): 13,7- 26,2 x 5-12,5 μm. Epistylis sp (Hµ Ký,1968): 36,0-49,2 x 19,2-26,4 μm. Epistylis sp (Bïi Quang TÒ, 1990): 56-70 x 30-40 μm. 10.10.2. DÊu hiÖu bÖnh lý. Trïng loa kÌn b¸m trªn da, v©y, mang c¸, trªn c¬ mang cã phÇn phô cña t«m, trªn th©n c¸c chi cña Õch, ba ba. Trïng lµm ¶nh h−ëng ®Õn h« hÊp, sinh tr−ëng cña t«m c¸. ë giai ®o¹n Êu trïng cña t«m c¸ trïng loa kÌn c¶n trë sù ho¹t ®éng cña Êu trïng vµ g©y chÕt r¶i r¸c. §èi víi Õch, ba ba trïng loa kÌn b¸m thµnh nh÷ng ®¸m tr¾ng x¸m dÔ nhÇm víi nÊm thuû my. BÖnh nÆng ®· g©y chÕt cho ba ba gièng.
  18. Bïi Quang TÒ 294 10.10.3. Ph©n bè vµ l−u truyÒn bÖnh. Trïng loa kÌn ph©n bè ë c¶ n−íc ngät, n−íc mÆn. Chóng ký sinh ë tÊt c¶ c¸c ®éng vËt thuû s¶n. Theo C. G. Skriptrenko, 1967 khi ®éng vËt thuû s¶n nhiÔm Apiosoma th× kh«ng ph¸t hiÖn cã Chilodonella trªn c¬ thÓ vµ ng−îc l¹i. BÖnh trïng loa kÌn th−êng xuÊt hiÖn vµo mïa xu©n, mïa thu, mïa ®«ng ë miÒn B¾c; mïa m−a ë miÒn Nam. 10.10.4. ChÈn ®o¸n bÖnh. LÊy nhít kiÓm tra d−íi kÝnh hiÓn vi. 10.10.5. Phßng vµ trÞ bÖnh. T−¬ng tù nh− trïng b¸nh xe. H×nh 275: a- TËp ®oµn cña Apiosoma; B- CÊu t¹o cña Apiosoma ; C- Sinh s¶n h÷u tÝnh (tiÕp hîp) cña Apiosoma; D- Sinh s¶n v« tÝnh cña Apiosoma; 1. Mµng bªn miÖng; 2. Gi¸c quanh miÖng; 3. Khoang tr−íc vµ hÇu tÕ bµo; 4. Kh«ng bµo; 5. Nh©n tÕ bµo lín; 6. Nh©n tÕ bµo nhá; 7. H¹t dinh d−ìng; 8. §ai l«ng mao; 9. C¬ quan b¸m A C D E F H×nh 276: A,B- Vorticella sp (ký sinh ë ba ba); C,D- Vorticella similis; E- Vorticella striata; F- Vorticella B microstoma
  19. BÖnh häc thñy s¶n- phÇn 3 295 B C A E D G F H×nh 277: A,B- Zoothamnium arbusscula; C- Zoothamnium sp ký sinh ë t«m (¶nh KHV§T); D- Epistylis urceolata; E- Epistylis lacustris; F- Epistylis sp ký sinh ë ba ba; G- Epistylis vµ Zoothamnium ký sinh ë t«m.
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2