Biện pháp phát triển năng lực nghề nghiệp giáo viên trung học phổ thông theo phương thức tổ chức cộng đồng học tập trong nhà trường

HNUE JOURNAL OF SCIENCE<br /> DOI: 10.18173/2354-1075.2019-0021<br /> Educational Sciences, 2019, Volume 64, Issue 2A, pp. 28-37<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGHỀ NGHIỆP GIÁO VIÊN<br /> TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO PHƯƠNG THỨC TỔ CHỨC<br /> CỘNG ĐỒNG HỌC TẬP TRONG NHÀ TRƯỜNG<br /> <br /> Nguyễn Thị Kim Dung<br /> Viện Nghiên cứu Sư phạm, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội<br /> Tóm tắt. Trên cơ sở phân tích những bất cập trong thực trạng phát triển nghề nghiệp<br /> giáo viên ở nước ta và ý nghĩa của việc phát triển năng lực nghề nghiệp giáo viên<br /> theo phương thức tổ chức cộng đồng học tập trong nhà trường, bài viết đi sâu phân<br /> tích 4 biện pháp phát triển năng lực nghề nghiệp giáo viên. Đó là: “nâng cao nhận<br /> thức về phát triển năng lực nghề nghiệp cho GV và vai trò của cộng đồng học tập<br /> trong phát triển nghề nghiệp cho GV”; “xây dựng kế hoạch, tổ chức triển khai bồi<br /> dưỡng phát triển nâng cao năng lực nghề nghiệp cho GV tại chỗ”; “xây dựng kế<br /> hoạch và triển khai đổi mới sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học” và<br /> “xây dựng môi trường làm việc cộng tác, chia sẻ giữa GV”. Các biện pháp đã được<br /> 252 giáo viên và cán bộ quản lí giáo dục trường THPT khẳng định là cần thiết ở mức<br /> độ cao.<br /> Từ khóa: Biện pháp, phát triển nghề nghiệp, giáo viên, cộng đồng học tập, nhà trường.<br /> <br /> 1. Mở đầu<br /> Nghiên cứu của các nhà giáo dục về “mô hình trường học thế kỉ XXI” đã chỉ ra một trong<br /> ba đặc trưng cơ bản là trường học phải thay đổi về chức năng, trở thành trung tâm giáo dục và<br /> văn hóa ở cộng đồng địa phương, thúc đẩy giáo viên (GV) phát triển năng lực nghề nghiệp.<br /> “Trường học phải trở thành nơi GV hoạt động như là những nhà giáo dục chuyên nghiệp, cùng<br /> học hỏi lẫn nhau (cộng đồng học tập chuyên môn)…” [1; tr.22]. Điều đó có nghĩa, nhà trường<br /> phải trở thành một cộng đồng học tập (CĐHT) chuyên môn, nơi mà GV không chỉ đơn giản<br /> giúp đỡ nhau mà quan trọng là thiết lập một văn hóa chia sẻ trong toàn trường nhằm tạo ra<br /> sự cộng tác, sự lôi cuốn và phát triển liên tục, tập trung vào suy ngẫm thực tiễn để nâng<br /> cao kết quả học tập của học sinh (HS)… và cái đích cuối cùng là tất cả những GV làm<br /> trong và ngoài lớp học đều hướng đến phát triển năng lực chuyên môn và kết quả học tập<br /> của người học [1]. Tuy nhiên, thực tế ở nước ta, phát triển nghề nghiệp GV tại chỗ thông<br /> qua xây dựng CĐHT chuyên môn trong nhà trường chưa được chú trọng đúng mức và có<br /> rất nhiều bất cập [2]. Bài viết đi sâu phân tích sự cần thiết, ý nghĩa và một số biện pháp<br /> phát triển năng lực nghề nghiệp GV theo phương thức tổ chức CĐHT trong nhà trường.<br /> Ngày nhận bài: 4/2/2019. Ngày sửa bài: 19/3/2019. Ngày nhận đăng: 27/3/2019.<br /> Tác giả liên hệ: Nguyễn Thị Kim Dung. Địa chỉ e-mail: kimdung28863@gmail.com<br /> 28<br /> <br /> Biện pháp phát triển năng lực nghề nghiệp giáo viên thpt theo phương thức tổ chức cộng đồng…<br /> <br /> 2. Nội dung nghiên cứu<br /> 2.1. Sự cần thiết phải phát triển năng lực nghề nghiệp cho giáo viên theo<br /> phương thức tổ chức cộng đồng học tập trong nhà trường<br /> 2.1.1. Ý nghĩa của việc phát triển năng lực nghề nghiệp cho giáo viên theo phương<br /> thức tổ chức cộng đồng học tập trong nhà trường<br /> Các nghiên cứu cho thấy, thông qua CĐHT, các GV được trao đổi, chia sẻ về chuyên<br /> môn, nghiệp vụ với những GV có kinh nghiệm và với nhau - những người cùng trải<br /> nghiệm những khó khăn, vướng mắc trong hoạt động thực tiễn ở trường phổ thông. Bên<br /> cạnh đó, việc tham gia hàng ngày tại nơi làm việc là nguồn học tập không chính thức rất<br /> lớn (informal learning resourses) đối với GV khi họ nhận được sự hỗ trợ và phản hồi từ<br /> các đồng nghiệp giúp họ tự tin hơn, gắn kết với nhà trường, với nghề nghiệp hơn. Các<br /> thành viên tin tưởng, tôn trọng, gần gũi nhau…tạo ra môi trường hợp tác, thân thiện giúp<br /> GV và cán bộ quản lí dễ dàng trao đổi quan điểm và các vấn đề thực tiễn. Các cộng đồng<br /> học tập giúp người tham gia học hỏi lẫn nhau và khuyến khích họ chủ động hơn trong<br /> việc học của mình…. Vì thế, các CĐHT có ảnh hưởng lớn đến thực tiễn dạy học và là<br /> động lực của GV và cán bộ quản lí trong việc học tập. Hình thức phát triển nghề nghiệp<br /> này vừa đáp ứng được nhu cầu cá nhân, vừa đáp ứng được nhu cầu tập thể và như vậy<br /> giúp cho các GV kiến tạo các quá trình học tập sao cho thích ứng với những thay đổi xã<br /> hội trong bầu không khí cởi mở và cộng tác [3].<br /> Nhiều nghiên cứu trên thế giới (Manabu Sato & Masaaki Sato, 2012; E. Saito; Poulos<br /> và cộng sự, 2014; Tam, 2015; Sims & Thornton & Cherrington, 2014; Davidson & Dwyer,<br /> 2014; Penny, 2014); Richmond & Manokore, 2011; Woodland & Mazur, 2015; Susanne<br /> Mary Owen, 2015; Linda Darling - Hammond, 2017….) đã chỉ ra rằng việc phát triển<br /> năng lực nghề nghiệp cho GV thông qua tổ chức CĐHT trong nhà trường là phương thức<br /> hiệu quả nhất trong việc nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ cho GV cũng như kết<br /> quả học tập của HS. L.D Hammond cho rằng CĐHT là một mô hình phát triển nghề<br /> nghiệp GV hiệu quả và hỗ trợ kết quả học tập của HS [4].<br /> Kinh nghiệm của VVOB - một tổ chức phi chính phủ của Bỉ có trên 35 năm kinh<br /> nghiệm trong việc cải thiện chất lượng, hiệu suất và hiệu quả của giáo dục một cách bền<br /> vững, cho rằng, CĐHT là một mô hình phát triển chuyên môn hiệu quả về mặt chi phí,<br /> góp phần tạo nên động lực và sự hài lòng cho GV khi làm việc. “Những quốc gia có mong<br /> muốn cải thiện hiệu quả công tác phát triển chuyên môn cho GV nên gia tăng số lượng và<br /> hình thức bồi dưỡng chuyên môn tại trường, như tư vấn và hỗ trợ, tạo ra mạng lưới GV<br /> cùng nhau học hỏi, hợp tác nghiên cứu, và giải quyết vấn đề” [5].<br /> Kết quả nghiên cứu về CĐHT và tác động từ ba trường học là các điển hình nghiên<br /> cứu của dự án đổi mới của OECD (01 tiểu học, 01 THCS và 01 THPT) cho thấy chi tiết<br /> về những tác động của CĐHT đến phát triển nghề nghiệp GV. Cụ thể là CĐHT tác động<br /> đến: quá trình học và thay đổi trong niềm tin của GV và thực tiễn; Những tác động đến<br /> quá trình học của HS như nâng cao kết quả học tập và học sâu, tạo sự gắn kết của HS với<br /> hoạt động học tập, mối quan hệ tích cực giữa GV với HS…; tác động đến việc phát triển<br /> nhiều kĩ năng xã hội cần thiết cho người học của TK 21 như hợp tác, giao tiếp và nhiều kĩ<br /> năng xã hội tích cực khác nhất là với những HS có khuyến khuyết xã hội hay “cô lập”.<br /> Ngoài ra, CĐHT còn giúp phát triển sự tự tin, sáng tạo cho cả GV và HS [6].<br /> 29<br /> <br /> Nguyễn Thị Kim Dung<br /> <br /> Bên cạnh đó, theo khảo sát của chúng tôi tiến hành năm 2018 tại 8 tỉnh bao gồm Hà<br /> Nội, Bắc Ninh, Điện Biên, Thanh Hóa, Huế, TP. Hồ Chí Minh, Cần Thơ và Trà Vinh với<br /> 252 GV và cán bộ quản lí trường THPT về tác động của các hình thức bồi dưỡng đến<br /> phát triển năng lực nghề nghiệp GV cho thấy: mức độ tác động mạnh nhất là “Chia sẻ,<br /> trao đổi kinh nghiệm chuyên môn với đồng nghiệp”, “Tự đọc tài liệu, tự nghiên cứu”,<br /> “Sinh hoạt chuyên môn trong nhà trường” và thấp nhất là những hình thức bồi dưỡng tập<br /> trung, các khóa học nâng cao trình độ chuyên môn (Bảng 1) trong cả ý kiến đánh giá của<br /> chính GV và của cán bộ quản lí. Điều đó khẳng định sự cần thiết phải tạo ra một CĐHT<br /> ngay trong nhà trường, nơi mà tự học tập và chia sẻ, cộng tác cùng nhau phải trở thành<br /> nét văn hóa của nhà trường.<br /> Bảng 1. Ý kiến đánh giá của GV và CBQL về tác động của các hình thức PTNN<br /> đến phát triển năng lực của GV (Điểm TB) – 0 – không tác động; 4 là tác động nhiều<br /> Stt<br /> 1<br /> <br /> Các hình thức phát triển nghề nghiệp GV<br /> Tự đọc tài liệu, tự nghiên cứu<br /> <br /> GV CBQL Chung<br /> 3,17 3,24<br /> 3,19<br /> <br /> 2<br /> <br /> Dự giờ, quan sát đồng nghiệp trong trường<br /> <br /> 2,98<br /> <br /> 3,28<br /> <br /> 3,04<br /> <br /> 3<br /> <br /> GV cốt cán hướng dẫn đồng nghiệp<br /> <br /> 2,43<br /> <br /> 2,74<br /> <br /> 2,50<br /> <br /> 4<br /> <br /> Sinh hoạt chuyên môn trong nhà trường<br /> <br /> 2,92<br /> <br /> 3,19<br /> <br /> 2,98<br /> <br /> 5<br /> <br /> Tham gia các khóa học trực tuyến<br /> <br /> 1,69<br /> <br /> 2,11<br /> <br /> 1,78<br /> <br /> 6<br /> <br /> Bồi dưỡng thường xuyên tập trung<br /> <br /> 1,97<br /> <br /> 2,48<br /> <br /> 2,08<br /> <br /> 7<br /> <br /> Tham gia học tập theo nhóm<br /> <br /> 2,01<br /> <br /> 2,3<br /> <br /> 2,07<br /> <br /> 8<br /> <br /> Tham gia nghiên cứu khoa học<br /> <br /> 1,8<br /> <br /> 2,26<br /> <br /> 1,90<br /> <br /> 9<br /> <br /> Tham gia khóa học cấp chứng chỉ, nâng ngạch<br /> <br /> 1,83<br /> <br /> 2,13<br /> <br /> 1,90<br /> <br /> 10<br /> <br /> Quan sát/dự giờ ở trường khác (liên trường, cụm trường)<br /> <br /> 1,93<br /> <br /> 2,02<br /> <br /> 1,95<br /> <br /> 11<br /> <br /> Hội nghị, hội thảo chuyên môn<br /> <br /> 2,17<br /> <br /> 2,5<br /> <br /> 2,24<br /> <br /> 12<br /> <br /> Chia sẻ, trao đổi kinh nghiệm chuyên môn với đồng nghiệp 3,21<br /> <br /> 3,24<br /> <br /> 3,22<br /> Nguồn: Số liệu khảo sát của đề tài B2018-SP4-03HT<br /> Nói tóm lại, phát triển năng lực nghề nghiệp GV mang tính bền vững, liên tục và hiệu<br /> quả nhất là thông qua CĐHT trong nhà trường. Vậy làm thế nào để xây dựng được CĐHT<br /> trong nhà trường là câu hỏi đặt ra cho các nhà quản lí giáo dục của các trường phổ thông.<br /> 2.1.2. Thực trạng bồi dưỡng phát triển năng lực nghề nghiệp cho giáo viên ở Việt<br /> Nam còn nhiều bất cập, chưa gắn với nhà trường phổ thông<br /> Trong những năm qua, việc bồi dưỡng thường xuyên GV phổ thông được tổ chức<br /> định kì với các bước: (1) Tập huấn GV cốt cán tại trung ương; (2) GV cốt cán tập huấn<br /> đại trà cho GV ở cơ sở - tức là theo hình thức “Kim tự tháp”. Trong cả hai bước này,<br /> hình thức bồi dưỡng GV tại các lớp tập huấn là hình thức cơ bản. Như vậy, đa phần GV<br /> thường không được tham dự các lớp tập huấn trực tiếp từ các chuyên gia mà từ GV cốt<br /> cán tập huấn lại. Rất nhiều nội dung được chuyển tải trong mỗi đợt tập huấn với thời<br /> lượng có hạn nên khó tránh khỏi việc các GV tham dự tập huấn không lĩnh hội được đầy<br /> đủ các nội dung. Điều này dễ dẫn đến tình trạng “tam sao thất bản” khi tập huấn lại cho<br /> 30<br /> <br /> Biện pháp phát triển năng lực nghề nghiệp giáo viên thpt theo phương thức tổ chức cộng đồng…<br /> <br /> các GV khác và đôi khi còn có thể tập huấn không chính xác các nội dung mà họ tiếp thu được.<br /> Theo đánh giá của Bộ Giáo dục và Đào tạo, bên cạnh những kết quả đáng khích lệ đã đạt<br /> được, công tác bồi dưỡng GV theo chu kì này cũng bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập, nhất là<br /> về chất lượng bồi dưỡng GV từ các lớp tập huấn GV cốt cán ở trung ương đến các lớp<br /> bồi dưỡng đại trà cho GV tại các địa phương [7].<br /> Nội dung bồi dưỡng thường bị áp đặt, định trước mà không xuất phát từ nhu cầu,<br /> điều kiện thực tế của GV nên tính ứng dụng của chương trình đối với GV là khá hạn chế,<br /> đã xảy ra tình trạng một thời gian ngắn sau bồi dưỡng, các kĩ năng, kiến thức được tập<br /> huấn bị rơi vào lãng quên hoặc ít có điều kiện áp dụng [8]. Bên cạnh đó, các nội dung bồi<br /> dưỡng đại trà chung cho tất cả mọi GV sẽ khác xa so với nhu cầu và thực tế những khó<br /> khăn mà mỗi GV gặp phải trong quá trình dạy học - giáo dục ở nhà trường.<br /> Kết quả khảo sát của chúng tôi tiến hành năm 2018 cũng cho thấy các nội dung GV<br /> được bồi dưỡng khá phong phú như: “đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá”,<br /> “tổ chức hoạt động trải nghiệm”, “Giáo dục HS bằng phương pháp kỉ luật tích cực”, “GD<br /> kĩ năng sống”, “Đổi mới sinh hoạt chuyên môn theo nghiên cứu bài học”… Tuy nhiên<br /> khi đánh giá về mức độ đáp ứng của những nội dung bồi dưỡng với nhu cầu của GV thì<br /> đa số các nội dung được đánh giá ở mức độ trung bình. Điều đặc biệt là có một số nội<br /> dung có tỉ lệ không đáp ứng khá cao như “Tổ chức dạy học theo mô hình VNEN”;<br /> “Tư vấn, tham vấn học đường”; “công tác chủ nhiệm lớp” …<br /> <br /> 2.2. Một số biện pháp phát triển năng lực nghề nghiệp giáo viên theo phương<br /> thức tổ chức cộng đồng học tập trong nhà trường<br /> 2.2.1. Nâng cao nhận thức cho giáo viên về phát triển năng lực nghề nghiệp và vai<br /> trò của cộng đồng học tập trong phát triển nghề nghiệp<br /> Nhận thức là khâu đầu tiên và là tiền đề cho hành động đúng. Vì vậy trong phát triển<br /> năng lực nghề nghiệp GV, phải coi việc nâng cao nhận thức, tinh thần trách nhiệm của<br /> GV - chủ thể của phát triển năng lực nghề nghiệp, là một yếu tố vô cùng quan trọng và là<br /> điều kiện tiên quyết đầu tiên quyết định thành công của phát triển chuyên môn nghiệp vụ<br /> của GV.<br /> Ban giám hiệu nhà trường phải làm thế nào để giúp GV nhận thức đầy đủ và đúng<br /> đắn về vai trò và tầm quan trọng của hoạt động phát triển chuyên môn nghề nghiệp như là<br /> điều kiện sống còn của mỗi nhà trường, của mỗi GV trong việc nâng cao chất lượng giáo<br /> dục HS; tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức; hiểu rõ các nội dung, hình thức phát<br /> triển năng lực nghề nghiệp để các hoạt động này trở thành nhiệm vụ thường xuyên và nhu<br /> cầu của từng GV trong nhà trường.<br /> Để đạt được mục tiêu trên, ban giám hiệu nhà trường cần:<br /> (i) Ngay từ đầu năm học, dựa trên các quy định của Bộ, Sở và Phòng GD&ĐT về<br /> nhiệm vụ năm học, Ban giám hiệu nhà trường cần tổ chức quán triệt kế hoạch và các văn<br /> bản liên quan đến mục đích, nội dung và hình thức phát triển chuyên môn nghiệp vụ cho<br /> tất cả các GV trong toàn trường. Cần xác định rõ phát triển nghề nghiệp là nhiệm vụ bắt<br /> buộc đối với GV. Nội dung của nhiệm vụ này phải được đưa vào kế hoạch năm học của<br /> nhà trường, của từng tổ chuyên môn cũng như kế hoạch của từng cá nhân GV.<br /> 31<br /> <br /> Nguyễn Thị Kim Dung<br /> <br /> (ii) Tổ chức các Hội nghị, các buổi tọa đàm, các buổi nói chuyện chuyên đề với sự<br /> tham gia, hướng dẫn của các chuyên gia hoặc của những GV thành công trong phát triển<br /> nghề nghiệp để những người trong cuộc nói về sự cần thiết phải học tập nâng cao trình độ<br /> tay nghề cũng như chia sẻ những kinh nghiệm, những bài học thành công trong phát triển<br /> nghề nghiệp nhất là con đường tự học, học tập lẫn nhau.... tạo ra một cộng đồng học tập<br /> trong nhà trường. Ngoài ra, cần chia sẻ, trao đổi để giúp GV thấy rõ những lợi ích từ việc<br /> phát triển năng lực nghề nghiệp thông qua CĐHT trong nhà trường.<br /> Trong nghiên cứu của chúng tôi với câu hỏi: “Vì sao cần tạo ra cộng đồng học tập<br /> trong nhà trường?” thì đại đa số các ý kiến đều tập trung vào lí do: Tạo môi trường học<br /> tập cho GV; môi trường để GV cùng nhau học tập, giải quyết những vấn đề còn vướng<br /> mắc trong thực tiễn; Các GV hỗ trợ, chia sẻ, giúp đỡ nhau sẽ phát triển năng lực… Những<br /> tác động khác như đề cập trong các nghiên cứu ở mục trên không được GV nêu ra. Điều<br /> này cho thấy, GV chưa nhận thức được tất cả những tác động của CĐHT chuyên môn<br /> trong việc phát triển năng lực nghề nghiệp của bản thân cũng như qua đó nâng cao kết quả<br /> học tập của HS.<br /> (iii) Bên cạnh đó, nhà trường cũng cần tổ chức cho GV học tập một cách nghiêm túc<br /> để thấy rõ vai trò, vị trí, trách nhiệm của mình và của nhà trường trong phát triển năng lực<br /> nghề nghiệp GV. Cũng cần quán triệt các văn bản pháp quy, những chỉ thị nghị quyết có<br /> liên quan đến phát triển nghề nghiệp, nhằm làm cho mọi thành viên trong nhà trường nắm<br /> vững những chủ trương, quy định để từ đó cộng tác với nhau trong tự bồi dưỡng và bồi<br /> dưỡng lẫn nhau để phát triển chuyên môn nghiệp vụ với mục đích cuối cùng là nâng cao<br /> chất lượng giáo dục của nhà trường, của HS.<br /> 2.2.2. Lập kế hoạch và tổ chức bồi dưỡng phát triển nâng cao năng lực nghề nghiệp<br /> cho GV theo phương thức tổ chức cộng đồng học tập<br /> Học tập phát triển năng lực nghề nghiệp hiệu quả là cam kết lâu dài và thường được tiến<br /> hành tốt nhất trong cộng đồng học tập thúc đẩy việc học cho tất cả thành viên. Nghiên cứu<br /> cho thấy việc học tập của GV hiệu quả hơn khi dựa vào nhà trường và sự cộng tác. Sự phát<br /> triển chuyên môn liên tục mang tính hợp tác có hiệu quả hơn việc học cá nhân trong việc<br /> mang lại những thay đổi tích cực trong thực tiễn, thái độ hoặc niềm tin của GV, trong việc<br /> nâng cao kết quả học tập, hành vi hoặc thái độ của HS [9]. Để đạt được điều này, ban giám<br /> hiệu nhà trường cần phải xây dựng kế hoạch và tổ chức triển khai kế hoạch bồi dưỡng phát<br /> triển năng lực nghề nghiệp GV hướng đến xây dựng một CĐHT - nơi mà mọi GV sẵn sàng<br /> chia sẻ, học hỏi lẫn nhau, cộng tác với nhau vì mục tiêu chung là nâng cao chất lượng giáo<br /> dục của nhà trường.<br /> Bản chất của việc xây dựng kế hoạch phát triển năng lực nghề nghiệp thông qua<br /> CĐHT là xác định xem trong năm học tới, cá nhân/tổ/nhà trường hướng đến những mục<br /> tiêu phát triển nào; muốn thực hiện các mục tiêu phát triển đó cần phải làm gì, làm thế<br /> nào, khi nào làm và ai sẽ làm. Để đạt được điều đó, khi xây dựng kế hoạch cần làm rõ 4<br /> câu hỏi quan trọng sau:<br /> - Chúng ta là ai và đang ở đâu?<br /> - Chúng ta muốn đi đến đâu?<br /> - Chúng ta làm gì? Làm thế nào? Bằng phương tiện/công cụ gì? để đến được vị trí<br /> mong muốn?<br /> 32<br /> <br />