Biểu hiện Ki-67 trong carcinôm tuyến đại - trực tràng

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 2 * 2011<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> BIỂU HIỆN Ki-67 TRONG CARCINÔM TUYẾN ĐẠI –TRỰC TRÀNG<br /> Phan Đặng Anh Thư*, Hứa Thị Ngọc Hà*, Nguyễn Sào Trung*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Xác định tỷ lệ biểu hiện Ki-67 trên carcinôm tuyến đại trực tràng bằng phương pháp nhuộm hóa<br /> mô miễn dịch.<br /> Phương pháp và đối tượng nghiên cứu: Mô tả cắt ngang. Đối tượng nghiên cứu gồm 106 trường hợp<br /> carcinôm tuyến đại trực tràng được chẩn đoán tại Bộ môn Giải phẫu bệnh Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh từ<br /> tháng 10/2008 đến tháng 4/2009.<br /> Kết quả: Tỷ lệ dương tính với Ki-67 là 100%, trong đó dương tính 1(+) 17%, dương tính 2(+) 19%, dương<br /> tính 3(+) 64%. Liên quan không có ý nghĩa thống kê với tuổi, giới, vị trí u, độ mô học, xâm nhập mạch máu,<br /> mạch limphô. Liên quan có ý nghĩa thống kê giữa biểu hiện Ki-67 với loại mô học.<br /> Kết luận: Biểu hiện Ki-67 trên carcinôm tuyến đại trực tràng khá cao và có liên quan với loại mô học.<br /> Từ khóa: Carcinôm tuyến đại trực tràng, biểu hiện Ki-67.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> EXPRESSION OF Ki-67 IN COLORECTAL ADENOCARCINOMA<br /> Phan Dang Anh Thu, Hua Thi Ngoc Ha, Nguyen Sao Trung<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 15 - Supplement of No 2 - 2011: 54 - 59<br /> Objective: To determine the expression rate of Ki-67 in colorectal adenocarcinoma.<br /> Methods: A cross-sectional study with 106 cases of colorectal adenocarcinoma diagnosed at the<br /> department of pathology, University of Medicine and Pharmacy at Ho Chi Minh City. The specimens were<br /> examined with H&E staining and immunohistochemical staining with monoclonal antibody Ki-67 from<br /> October 2008 to April 2009.<br /> Results: In our study, the positive expression rate of Ki-67 is totally 100%. In multivariate analysis, no<br /> correlation was found between the expression of Ki-67 and some characteristics such as age, gender, tumor site,<br /> tumor grade, and vascular or lymphatic invasion. Correlation between the expression of Ki-67 and histological<br /> types was statistically significant.<br /> Conclusion: The expression rate of Ki-67 is rather high in colorectal adenocarcinoma and significantly<br /> correlated with histological types.<br /> Key words: Colorectal adenocarcinoma, expression of Ki-67.<br /> trọng. Ki-67 là kháng nguyên căn bản để xác<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> định hoạt động của tế bào. Kháng nguyên Ki-67<br /> Ung thư đại trực tràng có thể điều trị và tiên<br /> biểu hiện trong nhân tế bào ở pha G1, S, G2 và<br /> lượng tốt nếu được phát hiện sớm. Tiên lượng<br /> M của chu trình tế bào, trừ pha nghỉ Go. Kháng<br /> và đáp ứng điều trị phụ thuộc rất nhiều yếu tố<br /> nguyên này được xác định bởi kháng thể đơn<br /> như loại mô học, độ mô học, các đột biến gen<br /> dòng cùng tên. Năm 1983, Gerdes và cộng sự đã<br /> (RAS, p53)(8,23)… Mức độ tăng sinh tế bào u cũng<br /> phát hiện ra một kháng thể ở vị trí đĩa kháng thể<br /> là một trong những yếu tố tiên lượng quan<br /> 67 có thể đánh giá sự tăng sinh tế bào u và đặt<br /> * Bộ môn Giải phẫu bệnh - Đại học Y Dược TP. HCM<br /> Tác giả liên lạc: ThS.BS. Phan Đặng Anh Thư ĐT: 0905.143.418<br /> <br /> Chuyên Đề Giải Phẫu Bệnh<br /> <br /> Email: phandanganhthu@yahoo.com<br /> <br /> 55<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 2 * 2011<br /> <br /> tên Ki-67 (trong đó Ki đặt theo tên thành phố<br /> Kiel, Đức, để kỷ niệm nơi kháng thể được phát<br /> hiện)(7). Kể từ ngày đó, Ki-67 đã được áp dụng<br /> trong chẩn đoán và tiên lượng nhiều loại ung<br /> thư. Nhiều nghiên cứu chứng minh Ki-67 là một<br /> yếu tố tiên lượng độc lập liên quan đến sống<br /> còn của bệnh.<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> -Đối tượng nghiên cứu<br /> 106 bệnh nhân được chẩn đoán là carcinôm<br /> tuyến đại trực tràng tại Bộ môn Giải Phẫu Bệnh Đại học Y dược Thành phố Hồ Chí Minh từ<br /> tháng 9/2008 đến tháng 5/2009.<br /> <br /> - Phương pháp nghiên cứu<br /> Mô tả cắt ngang.<br /> <br /> Các bước tiến hành<br /> - Thu thập số liệu.<br /> - Các mẫu ung thư đại trực tràng đều được<br /> cố định bằng formol. U được lấy ít nhất hai<br /> mẫu.<br /> - Ghi nhận đầy đủ các dữ kiện lâm sàng của<br /> bệnh nhân từ phiếu trả lời kết quả giải phẫu<br /> bệnh gồm: họ tên, tuổi, giới, vị trí u, hình ảnh<br /> đại thể (dạng loét, dạng sùi, dạng chít hẹp, dạng<br /> xâm nhiễm, dạng phối hợp).<br /> - Đọc kết quả trên tiêu bản nhuộm<br /> Hematoxyline Eosine:<br /> + Loại mô học: carcinôm tuyến không chế<br /> nhầy, carcinôm tuyến nhầy, carcinôm tuyến<br /> dạng tế bào mặt nhẫn.<br /> + Độ mô học: gồm biệt hóa rõ, vừa, kém theo<br /> phân loại của AFIP.<br /> + Đánh giá mức độ xâm lấn của u.<br /> - Khảo sát kết quả nhuộm hóa mô miễn dịch<br /> Ki-67 dưới kính hiển vi quang học cùng với bác<br /> sĩ giải phẫu bệnh có kinh nghiệm về hóa mô<br /> miễn dịch.<br /> <br /> Kỹ thuật nhuộm Ki-67 bằng hóa mô miễn<br /> dịch<br /> - Sửa soạn tiêu bản vùi nến<br /> <br /> 56<br /> <br /> + Cắt mỏng mẫu mô 3 – 5μm và đặt vào lam<br /> sạch có tráng silan.<br /> + Ủ tiêu bản ở nhiệt độ 56oC trong 1 - 2 giờ<br /> trước khi nhuộm.<br /> <br /> - Kháng thể được sử dụng<br /> Kháng<br /> thể<br /> MIB-1<br /> (Ki-67)<br /> của<br /> DakoCytomation, Đan Mạch, với độ pha<br /> loãng 1/25.<br /> - Nhuộm hóa mô miễn dịch với Ki-67<br /> + Khử peroxidase nội sinh bằng H2O2 3% 5<br /> phút.<br /> + Ủ kháng thể đơn dòng đã pha loãng 30-40<br /> phút.<br /> + Ủ kháng thể thứ hai có gắn biotin 30 phút.<br /> + Ủ phức hợp streptavidine peroxydase 20<br /> phút.<br /> + Ủ dung dịch DAB 5-10 phút.<br /> + Nhuộm tương phản với Hematoxyline.<br /> <br /> - Cách đánh giá Ki-67 trên carcinôm tuyến<br /> đại trực tràng<br /> Đại trực tràng là mô có hoạt động tế bào<br /> mạnh, nhất là các khe tuyến, nơi tăng sản các tế<br /> bào dự trữ. Ki-67 sẽ dương tính trên tuyến đại<br /> trực tràng bình thường, ở vùng khe tuyến với tỷ<br /> lệ khoảng 5-20%(1,17,27). Do đó trong mô u, theo<br /> chúng tôi, nếu bắt màu > 20% tế bào là dương<br /> tính với Ki-67 và ngược lại là âm tính.<br /> Đánh giá biểu hiện Ki-67 dựa vào tỷ lệ %<br /> nhân tế bào bắt màu và cường độ bắt màu. Sự<br /> biểu hiện của Ki-67 được đánh giá tổng thể và<br /> xem xét trên các vùng khác nhau (ở độ phóng<br /> đại x 200)(8).<br /> Tỷ lệ dương tính với Ki-67 trên tế bào u<br /> được phân loại như sau(15):<br /> - Dương tính 1(+) với 20-30% tế bào u bắt<br /> màu Ki-67.<br /> - Dương tính 2(+) với 40-50% tế bào u bắt<br /> màu Ki-67.<br /> - Dương tính 3(+) với hơn 60% tế bào u bắt<br /> màu Ki-67.<br /> <br /> Chuyên Đề Giải Phẫu Bệnh<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 2 * 2011<br /> - Xử lý số liệu<br /> <br /> Đặc điểm<br /> <br /> Số liệu trong các phiếu thu thập được tổng<br /> hợp, phân tích và xử lý bằng phần mềm SPSS<br /> 11.5. Xét mối liên quan giữa các biến số bằng<br /> phép kiểm 2.<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> Biểu hiện Ki-67<br /> Bảng 1:<br /> Biểu hiện Ki-67<br /> Dương tính 1(+)<br /> Dương tính 2(+)<br /> Dương tính 3(+)<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> 17<br /> 19<br /> 64<br /> <br /> Tỷ lệ dương tính với Ki-67 trong nghiên cứu<br /> này là 100%. Tế bào u dương tính với Ki-67 dao<br /> động từ 20-90%, trung bình 61,4% tế bào.<br /> Trong đó các tỷ lệ dương tính trên tế bào u<br /> được phân loại như sau:<br /> - Dương tính 1(+) với 20-30% tế bào u bắt<br /> màu Ki-67 là 17%.<br /> - Dương tính 2(+) với 40-50% tế bào u bắt<br /> màu Ki-67 là 19%.<br /> - Dương tính 3(+) với hơn 60% tế bào u bắt<br /> màu Ki-67 là 64%.<br /> Phần lớn các trường hợp dương tính với Ki67 từ vừa đến mạnh (dương tính 2(+) và dương<br /> tính 3(+)). Chúng tôi đã khảo sát mối liên quan<br /> giữa biểu hiện Ki-67 và các đặc điểm giải phẫu<br /> bệnh ghi nhận liên quan có ý nghĩa thống kê với<br /> mức độ dương tính từ vừa đến mạnh (Ki-67<br /> dương tính > 40%).<br /> <br /> Liên quan giữa biểu hiện Ki-67 với các đặc<br /> điểm giải phẫu bệnh<br /> Đặc điểm<br /> Giới<br /> Tuổi<br /> <br /> Nam<br /> Nữ<br /> 50<br /> <br /> Ki-67 <<br /> 40% (%)<br /> 15,2<br /> 18,5<br /> 25,9<br /> 13,7<br /> <br /> Chuyên Đề Giải Phẫu Bệnh<br /> <br /> Ki-67 ><br /> 40% (%)<br /> 84,8<br /> 81,5<br /> 74,1<br /> 86,3<br /> <br /> P<br /> 0,66<br /> 0,14<br /> <br /> Đại tràng<br /> Trực tràng<br /> Không chế<br /> nhầy<br /> Loại mô học<br /> Chế nhầy<br /> Biệt hóa rõ<br /> Độ mô học Biệt hóa vừa<br /> Biệt hóa kém<br /> Xâm nhập Mạch máu<br /> mạch máu,<br /> mạch<br /> Mạch lymphô<br /> lymphô<br /> Vị trí<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> Ki-67 <<br /> 40% (%)<br /> 18<br /> 15,4<br /> <br /> Ki-67 ><br /> 40% (%)<br /> 82<br /> 84,6<br /> <br /> 14<br /> <br /> 86<br /> <br /> 35,7<br /> 22,2<br /> 14,5<br /> 20,7<br /> 16,7<br /> <br /> 64,3<br /> 77,8<br /> 85,5<br /> 79,3<br /> 83,3<br /> <br /> 0,53<br /> <br /> 23,1<br /> <br /> 86,8<br /> <br /> 0,92<br /> <br /> P<br /> 0,73<br /> 0,04<br /> <br /> 0,96<br /> <br /> Bảng trên cho thấy biểu hiện Ki-67 không<br /> khác biệt theo tuổi, giới, vị trí u, độ mô học và<br /> xâm nhập mạch máu, mạch lymphô. Sự khác<br /> biệt có ý nghĩa thống kê giữa biểu hiện Ki-67 và<br /> loại mô học.<br /> <br /> BÀN LUẬN<br /> Bình thường tế bào vùng đáy tuyến đại trực<br /> tràng có thể dương tính với Ki-67 từ 5-20%, đây<br /> là vùng tế bào dự trữ có hoạt động phân bào<br /> mạnh(1,17,27). Do đó chúng tôi đánh giá Ki-67<br /> dương tính khi > 20% tế bào u bắt màu. Nghiên<br /> cứu của Su(25) và Visca(27) cũng đánh giá dương<br /> tính khi > 20% tế bào u bắt màu. Nghiên cứu của<br /> chúng tôi ghi nhận tỷ lệ Ki-67 dương tính 100%,<br /> trong đó tỷ lệ tế bào u dương tính Ki-67 dao<br /> động từ 20%-90%. Khi so sánh với các tác giả<br /> khác, tỷ lệ dương tính với Ki-67 trong nghiên<br /> cứu của chúng tôi tương đối cao.<br /> Bảng 1: So sánh tỷ lệ biểu hiện Ki-67 với các nghiên<br /> cứu khác<br /> Tác giả<br /> (26)<br /> Trịnh Tuấn Dũng<br /> (8)<br /> Cohen và cs<br /> (9)<br /> Hilska và cs<br /> (13)<br /> Johnston và cs<br /> Nghiên cứu này<br /> <br /> Biểu hiện Ki-67 (%)<br /> 80%<br /> 77,4%<br /> 91%<br /> 66,3%<br /> 100%<br /> <br /> Phần lớn các nghiên cứu đều ghi nhận tỷ lệ<br /> dương tính với Ki-67 trên carcinôm tuyến đại<br /> trực tràng rất cao (> 60%). Mỗi nghiên cứu có<br /> cách đánh giá dương tính với Ki-67 khác nhau<br /> và mang tính chủ quan cao.<br /> <br /> 57<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 2 * 2011<br /> <br /> A<br /> <br /> B<br /> <br /> C<br /> <br /> D<br /> <br /> E<br /> <br /> F<br /> <br /> Hình 1. Biểu hiện Ki-67 trên caricnôm tuyến đại trực tràng A: Ki-67 dương tính 20% (MS-GPB: Y 30331/08);<br /> B: Ki-67 dương tính 40% (MS-GPB: Y 30310/08); C: Ki-67 dương tính 60% (MS-GPB: Y 30311/08); D: Ki-67<br /> dương tính 70% (MS-GPB: Y 918/09); E: Ki-67 dương tính 80% (MS-GPB: Y 30643/08); F: Ki-67 dương tính<br /> 90% (MS-GPB: Y 2545/09) (Nhuộm hóa mô miễn dịch với kháng thể MIB-1 (Dakocytomation)) (Độ phóng đại x<br /> 200)<br /> Nghiên cứu của chúng tôi ghi nhận phần<br /> lớn các tế bào u dương tính > 40% (83%), tỷ lệ<br /> tế bào u dương tính trong khoảng 20-90%,<br /> trung bình 61,4%. Kết quả này giống nghiên<br /> cứu của Johnston(13), nhưng một số nghiên<br /> cứu lại ghi nhận tỷ lệ biểu hiện trung bình<br /> không cao (Bảng 2).<br /> <br /> 58<br /> <br /> Bảng 2: So sánh tỷ lệ tế bào u dương tính Ki-67 với<br /> các nghiên cứu khác<br /> Tác giả<br /> (10)<br /> <br /> Ihmann và cs<br /> (13)<br /> Johnston và cs<br /> (15)<br /> Kubota và cs<br /> (22)<br /> Porschen và cs<br /> Nghiên cứu này<br /> <br /> Tỷ lệ tế bào u dương tính với Ki-67<br /> Khoảng (%)<br /> Trung bình (%)<br /> 10- 66,4<br /> 32,8<br /> 20,2- 87,5<br /> 66,3<br /> 1-99<br /> 34,6<br /> 6,6 – 75,3<br /> 37,6<br /> 20-90<br /> 61,4<br /> <br /> Chuyên Đề Giải Phẫu Bệnh<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 2 * 2011<br /> Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy tỷ lệ tế<br /> bào u dương tính với Ki-67 dao động từ 20%90%, phù hợp với các tác giả khác (Bảng 2).<br /> Trong đó tỷ lệ tế bào u dương tính với Ki-67<br /> từ 40% trở lên trên khá cao (83%). Nghiên cứu<br /> của Jakob(12) và Salminen(24) cũng cho rằng tế<br /> bào u dương tính mạnh với Ki-67 khi trên 40%<br /> tế bào bắt màu. Theo tác giả Trịnh Tuấn<br /> Dũng(26), tỷ lệ Ki-67 dương tính mạnh khi<br /> >60% tế bào u bắt màu.<br /> Ki-67 còn là yếu tố tiên lượng đến khả năng<br /> sống còn của bệnh nhân. Các nghiên cứu của<br /> Chen(2), Garrity(5), Hilska(9), Kimura(16) và<br /> Palmqvist(20) trên ung thư đại trực tràng nguyên<br /> phát ghi nhận tỷ lệ dương tính với Ki-67 liên<br /> quan đến tiên lượng sống 5 năm. Ngoài ra<br /> nghiên cứu của Petrowski(21) trên ung thư đại<br /> tràng tiến triển có di căn gan cũng ghi nhận biểu<br /> hiện Ki-67 liên quan đến tiên lượng sống của<br /> bệnh nhân.<br /> Nhóm bệnh nhân dưới 50 tuổi có tỷ lệ Ki-67<br /> dương tính trên 40% tế bào u là 86,3 % và nhóm<br /> bệnh nhân trên 50 tuổi có tỷ lệ Ki-67 dương tính<br /> trên 40% là 74,1%. Sự khác biệt này không có ý<br /> nghĩa thống kê (p=0,14). Phù hợp với các nghiên<br /> cứu của Duchrow(4), Kubota(15), Porschen(22) và<br /> Salminen(24).<br /> Tỷ lệ dương tính Ki-67 ở nam và nữ gần<br /> giống nhau. Tỷ lệ dương tính trên 40% tế bào<br /> u ở giới nam và giới nữ không quá chênh<br /> lệch. Sự khác biệt giữa tỷ lệ dương tính với<br /> Ki-67 và giới tính không có ý nghĩa thống kê<br /> (p = 0,66). Nghiên cứu của các tác giả<br /> Duchrow(4),<br /> Kubota(15),<br /> Porschen(22)<br /> và<br /> (24)<br /> Salminen cũng ghi nhận không có mối liên<br /> quan giữa Ki-67 và giới tính.<br /> Tỷ lệ dương tính Ki-67 ở đại tràng và trực<br /> tràng gần giống nhau. Tỷ lệ trường hợp<br /> dương tính trên 40% tế bào u ở đại tràng và<br /> trực tràng không quá chênh lệch và liên quan<br /> giữa biểu hiện Ki-67 và vị trí u không có ý<br /> nghĩa thống kê (p = 0,73). Kết quả phù hợp<br /> với các nghiên cứu của Cohen(8), Ihmann(10),<br /> Jong(13), Kubota(15) và Porschen(22).<br /> <br /> Chuyên Đề Giải Phẫu Bệnh<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Đối với nhóm carcinôm tuyến không chế<br /> nhầy, tỷ lệ Ki-67 dương tính > 40% cao hơn so với<br /> nhóm carcinôm tuyến chế nhầy (86% so với<br /> 64,3%). Sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p = 0,04).<br /> Trong khi đó, tác giả Nabi(19) và Georgescu(6)<br /> cho rằng tỷ lệ Ki-67 dương tính vượt trội ở<br /> nhóm carcinôm tuyến chế nhầy so với nhóm<br /> carcinôm tuyến không chế nhầy.<br /> Kết quả ghi nhận tỷ lệ Ki-67 dương tính<br /> mạnh ở nhóm biệt hóa vừa và biệt hóa kém<br /> (85,5% và 79,3% so với 77,8%) cao hơn ở nhóm<br /> biệt hóa rõ. Ki-67 dương tính vừa và dương tính<br /> yếu ở nhóm biệt hóa rõ với tỷ lệ cao hơn nhóm<br /> biệt hóa vừa và biệt hóa kém. Sự khác biệt này<br /> không có ý nghĩa thống kê (p = 0,53).<br /> Theo Trịnh Tuấn Dũng(26), tỷ lệ Ki-67 dương<br /> tính mạnh ở nhóm biệt hóa kém cao hơn hẳn<br /> nhóm biệt hóa rõ, nhưng cũng ghi nhận không<br /> có mối liên quan giữa Ki-67 và mức độ biệt hóa.<br /> Các nghiên cứu của Duchrow(4), Ihmann(10),<br /> Jong(13), Kubota(15), Porschen(22) và Salminen(24) ghi<br /> nhận không có mối liên quan giữa Ki-67 và độ<br /> mô học của u.<br /> Ki-67 dương tính > 40% ở nhóm u không<br /> xâm nhập mạch máu 82,9% và nhóm u có xâm<br /> nhập mạch máu 83,3%. Sự khác biệt không có ý<br /> nghĩa thống kê (p = 0,96). Kết quả phù hợp với<br /> các nghiên cứu của Cohen(8) và Ishida(11). Tuy<br /> nhiên tác giả Kawazoe(15) cho rằng tỷ lệ Ki-67 cao<br /> hơn nhiều ở nhóm có xâm nhập mạch máu so<br /> với nhóm không có xâm nhập.<br /> Ki-67 dương tính > 40% ở nhóm u không<br /> xâm nhập mạch lymphô 89,6% và nhóm u có<br /> xâm nhập mạch lymphô 86,8%. Sự khác biệt<br /> không có ý nghĩa thống kê (p = 0,92). Kết quả<br /> nghiên cứu phù hợp với nghiên cứu của<br /> Ishida(11). Theo tác giả Kawazoe(15), có sự liên<br /> quan giữa Ki-67 và sự xâm nhập mạch lymphô.<br /> Tác giả trên cho rằng tỷ lệ Ki-67 cao hơn nhiều ở<br /> nhóm có xâm nhập mạch lymphô so với nhóm<br /> không xâm nhập mạch lymphô.<br /> <br /> 59<br /> <br />